Professional Documents
Culture Documents
Ludwig Wittgenstein
Ludwig Wittgenstein
Asl ad Ludwig Josef Johann Wittgenstein olan Avusturya asll filozof, 26 Nisan 1889da Viyanada dnyaya gelmitir.
Wittgenstein, ok nceleri asimile olmu, Avusturyal Yahudi fabrikatr Karl Wittgenstein ve onun ei Leopaldinenin sekiz
ocuundan en kdr. Karl Wittgenstein, Avusturya Macaristan monarisinin baarl, elik sanayicilerinden saylrd.
Bununla beraber, Wittgenstein ifti, o asr ierisinde Viyanada bulunan en zengin ailelerden biriydi. Wittgensteinn babas,
ada sanat ve sanatnn hogrl destekisi iken, annesi de harika bir piyanistti.
Wittgensteinn bykanne ve bykbabalarndan sadece biri dnda hepsinin Yahudi kkenli olmasna ramen, Wittgenstein,
Katolik gelenek ve greneklerine gre eitilmitir. Tpk dier kardeleri gibi (rnein Paul nl bir piyanisttir.) Wittgenstein da
entelektel yaam ve mzik dalndaki yetenekleriyle kendini gstermitir. Bu yeteneklere sahip olmann yan sra,
Wittgensteinn kardelerinden Hans, Rudolf ve Kurt psikolojik sorunlarndan dolay intihar etmilerdir. Yaam boyunca,
zellikle 1. Dnya Sava esnasnda yaad olumsuzluklar, depresif davranlar sergilemesine neden olmusa da
Wittgenstein, insan ilikilerinde otoriter ve inat olduu kadar; ayn zamanda duyarl ve pheli bir yaklam sergilemitir.
14 yana kadar eitimine zel derslerle devam eden Wittgenstein, ortaokulu Linzde okuduktan sonra, 1906 ylnda BerlinCharlottenburgda bulunan teknik lisenin makine mhendislii blmne girmitir. Aslnda Wittgenstein, Viyanada Ludwig
Bolzmannn yannda okumak istemi, ancak ortaokul karnesi tahsilini ayn yerde, yani Berlinde devam ettirmesi gerektiini
gstermitir. Burada Wittgenstein, kz kardei Hermine gibi uan teknik sorun ve zmleriyle uramtr. Bundan sonra ayn
dnem ierisinde ya da ok az bir zaman sonra felsefe ilgisini ekmeye balamtr. Bu durum, yani felsefi sorunlar zerine
dnmek, Wittgensteinn arzularna o kadar zttr ki, iinde yaad bu elikiler ona ok ac vermitir.
1908 ylnda mhendis diplomasn aldktan sonra, uak motoru yapm denemelerinin yapld, Manchester mhendislik bilimi
blmne gitmitir. Ksa bir sre sonra bu kararndan vazgeen Wittgenstein, 17 Austos 1911 ylnda patent ald Uak
pervanesini gelitirme nerileri projesi zerinde almtr.
Burada Wittgenstein, kendini derinden etkileyen ngiliz matematiki ve filozof Lord Betrand Russellin kendisiyle ve eserleriyle
tanmtr. 1912 ylnda matematik ve mantk alannda, Russellin yannda okumak iin Cambridge niversitesine gitmitir. Ksa
srede Russell, Wittgensteinn bir dahi olduunu anlam ve Wittgenstein da donanmlaryla, etkilendii Russellin seviyesine
ulamtr. Zaten Russell de Wittgensteinn mantk ve felsefi eserler verme konusunda, kendinden sonra en uygun kii olduu
kansna varmtr.
1911 ylnn kasm aynda Wittgenstein Russellin de yardmlaryla Cambridgede gizli bir topluluk olan sekin Apostlese ye
seilmitir. Bu esnada ilk sevgilisi David Pinsentle karlamtr. Ksa zamanda aralarnda sarslmaz bir dostluk olumu ve
birlikte Norvein Skjolden ehrinde, ahap bir ev satn almlardr. Wittgenstein, mantn sistemleri konusu zerindeki
almalarna birka ay burada devam etmitir. Wittgensteinn homoseksel olduu, ilk olarak 1973te William Warren Barleyin
biyografisinde bahsettii, ancak adn zikretmedii bir erkek arkada olmasndan, ikinci olarak ise tuttuu gnlklerindeki gizli
yazlarndan anlalmaktadr.
1912de balayp 1917 ylna kadar tuttuu gnlndeki mantksal ve felsefi denemeleri Wittgensteinn ilk felsefi eserini
oluturmutur. 1. Dnya Sava srasnda gnll olarak alrken bu eserini yazmaya devam etmi ve nihayet 1918 ylnn
yaznda eserini tamamlamay baarmtr. Eserin tamamlanmam hali ilk olarak 1921de Almanyann Doa Felsefesi Dergisi
Annalenda yaymlandktan sonra, 1922 ylnda bugn de daha ok ngilizce adyla bilinen, orijinal ad Tractatus LogicoPhilosophicusun iki dilde basks yaymlanmtr. Bu eserinin yan sra, iki kk felsefi denemesi, halk okullar iin oluturduu
bir szl ve mantksal felsefi denemeleri, Wittgenstein hayatta iken yaymlanmtr.
problemlerin dilin aratrlmasyla zlebileceini belirtmitir. Felsefi analizlerinin hedefi, ilevselliin aklanmas yoluyla
anlaml ve anlamsz nermelerin farkn ortaya koymaktr. Felsefenin tamam dil eletirisidir. Tractatusun temel grleri
Russellin alad fikirlerden olumu ve mantksal atomculuun felsefesi olarak saylmtr.
Wittgensteinn erken dnem felsefesinin temelinde dilin resmedilmesi vardr. Daha sonra ise gereklikte bir olan eylerin
ayrlmas konusu vardr. Her eyin dilde bir ad vardr. Cmlede adlarn yan yana durmas, anlam oluturur. eylerdeki
gereklik gibi nermeler de adlarna ayrlrlar. Gereklikteki konu ve olgularn adlarnn resmedilmesi gibi, bir nermedeki
gstergelerin adlarnn dzeni ya da yaps, o cmlenin doru olduunu gsterir. rnein aRb, bRadan farkldr; nk b
gstergesi birinde R nin solunda, dierinde ise sandadr. Bu nedenle a ve bnin gsterge adlar ayrlm nermelerin her
birinde farkl bir yapya sahiptir. bRann resmedilmesiyle, resmedilen olgular arasnda nasl bir gsterge olduu aRb nerme
gstergesiyle grlr. nerme gstergelerinde, gereklikteki eylerin baka bir olgu olarak adlandrlmasyla oluturulan nerme
yanl bir nermedir.
Anlamszlk, gereklikteki olgularn bamszl doru ya da yanl olan nermelere, rnein totoloji ve de kontra diksiyonlara
(elikiler) kardr. Buna karn u rnekteki gibi, gereklikte, aslnda eyle balants resmedilmeyen gstergeler anlamsz
nerme olarak adlandrlr: Burada sylediim nerme yanltr. Bu nerme olas ey ve gereklikle balant salamakla
kalmyor, ayn zamanda anlamszln ne olduunu da aklyor. Ayn ey, bir eyler isteyerek ya da tasvir edilen eyleri iyi ya da
kt adlandrarak, dnyadaki eylerin saf dzenini amak zerine sylenen nermeler iin de geerlidir. nk nerme
gstergelerinde resmedilen gereklik, sadece yapsn glendirmekle kalmayan, ayn zamanda ad topluluunun ortaya
kmasndan dolay anlam ifade etmeyen bir deere sahip olmaldr. Wittgensteina gre bir deer, iini olduu gibi dkmez.
Konuulamayan ve zerinde mantk yrtlemeyen eyler hakknda susulmaldr.
Wittgenstein mantksal felsefi denemesinde (Tractatus logico-philosophicus) kendisi yle belirtmektedir: nermelerim, beni
anlayan eyin anlamsz olduunu aklyor. Bylelikle Wittgensteinn felsefesi, eyle ilikisi olmayan ve gerek olmayann
aratrlmasnn gerekli olduunu belirtir. Mantksal felsefi denemesinin tamam, anlamsz form, gerein olanakl olup olmad
ya da dnlebilen anlam asndan, mantksal bir ereve ierisinde incelenmektedir. Wittgenstein, anlamn sadece kendi
bana olamayacan, anlam, nelerin mmkn kldn aklamaya almtr. Daha sonra bunu, z metre (ideal/soyut lm
birimi) kadar uzun olduklarn varsayarak, uzunluu olan nesnelerle karlatrldnda uzunluu olmayan z metrelerin
resmedilmesiyle aklamtr. Wittgenstein, Gottlob Fregenin yolunda, Charles S. Peirceden bamsz olarak eseri Tractatusta
bugn okullarda okutulan mantk kitaplarnn hibirinde bulunmayan, hakikatin tablosunu gelitirmitir. Bu tablo, bir sistemin
betimlemesini konu alr.
Wittgenstein: Dilimin snrlar dnyamn snrlardr. gryle yola karak, bilginin temelinde mantn olduunu ve bilginin
snrlarn da yine mantn belirlediini syler. Bu balamda Wittgenstein, mantksal felsefi denemesinin nsznde unlar dile
getirir: Bu kitabn mant unun zerine kurulmutur: Sylenmek istenen ey aka sylenir, zerine konuulmayan konular
hakknda ise susulmaldr. Bu cmle, felsefe camias ierisinde tepkiyle karlanmtr. Wittgensteinn bu cmlesi ayn
zamanda, Friedrich Nietzschenin dnyann metafiziini aklamasna, anlam ve ardllk asndan kar ktn gstermitir.
1926 ylnda Wittgenstein Viyanaya tanm ve burada filozof Moritz Schlickle tanmtr. Modern tarzyla Viyanann gsterili
yaps Palais, ksa srede kltrel yaamn merkezi ve ayn zamanda Viyanallarn, Wittgensteinla buluma noktas haline
gelmitir.
Wittgenstein bir sre zellikle evlerin i mimarisi ve dizayn ile ilgilenmitir. Bunun yan sra heykeltralkla uram ve Viyanal
sanat Drobilin tarzyla bir bst yapmtr. Bu tarz pratik uralar, Wittgensteinn i ve ilgi alann gstermitir.
Onun amac, herkese ait olan toplumsal bir doa yaratmak deildi. O, hem dnyay daha da iyiletirmek, hem de insann iinde
bulunduu ruhsal kurtuluu salamak ve entelektel, psikolojik saflk ve aklk iin uramtr. Daha sonra Wittgenstein,
gemii hatrlayarak unlar yazmtr: Felsefedeki i, tpk mimarideki bir i gibi kendi iinden fazlasdr ve kendi dncesini
yanstr. Yani, bir eyi nasl gryorsa yledir ya da istenen ne ise odur.
1920li yllarn sonunda Wittgenstein, yeniden felsefi konular ve sorunlar zerinde uramaya balamtr. Bu esnada,
Wittgenstein Viyana evresi (Wiener Kreis) akmnn birka yesinin grlerini nemli lde etkilemitir. Sezgicilik akmna
kaplan matematiki L. E. J. Brauwerin bir konumas araclyla, en azndan Herbert Feiglin mektubundan sonra, felsefeye
tekrardan dnme karar almtr. Bu gei aamas esnasnda, Wittgenstein ksa bir sreliine doruculuk akmnn bir eklinin
betimlendii u gr benimsedi: nermelerin anlamnn bilinmesi, nemli veri ve delillerin toplanmas ynteminin bilinmesiyle
badar.
ksm olan psikolojinin felsefesi oluturmutur. Sz konusu bu eserdeki dncelerin Felsefi Soruturmalara dhil edilmesi,
Wittgensteinn da isteklerine uyup uymad konusu hala kesin deildir. Wittgenstein, 1949 ylnda ikinci eserine de son noktay
koyduktan sonra, 1951 ylnda, yakaland kanser hastalna yenilerek, hayata veda etmitir. Wittgenstein, hastal sresince
bir ngiliz hastanesine gitmeyi reddetmitir ve son haftalarn doktorunun evinde, onun gzetiminde geirmitir. Bu doktor
arkadann ei, Wittgensteina lmnden bir gn nce, ngiliz arkadalarnn kendisini ziyarete gelmek istediini bildirdiinde,
hasta yatandaki adam u szleri sylemitir: Onlara harika bir hayat yaadm syleyin! Wittgensteinn mezar,
Cambridgedeki Ascension Parish Burial Ground mezarlndadr.
Wittgenstein, bir resmin bysn, cazibesini bozmak iin zm yolu olarak, bir nesnenin kart nesnesinin dnlmesi fikrini
gelitirmitir. Bu bys bozulmu resimleri de anlamlandrdktan sonra, baka felsefi bir problem olarak da zamann llmesi
konusu vardr. Bu anlamda Wittgensteinn bu sorunlu resimlere yaklam, aa yukar, metre hesabyla llen bir eydir.
rnein bir meknn llmesi. Zaman lmek mmkn mdr peki? Zaman llrken hangi lt alnmaldr? Gemi mi
yoksa gelecek mi? Zaman llmeye pek de msait deildir. Ancak, bu durumda 1 saat neyin ltdr o zaman?
Wittgenstein iindeki phe duygusunu, kart nesneleri dnerek bastrmtr. yle ki nasl bir yer lmek iin hem metre
hesab hem de adm hesab varsa, zaman iin de yle olmal. Wittgenstein burada, yandalarnn, meknn bir adm zamann
lt olabilir yorumunu kastetmemitir. O, bunu aklamak iin, sadece kart bir nesnenin dnlmesi gerektiini sylemitir.
Yani metre hesab yerine zaman lmek iin de, tpk mekn admla lmek gibi benzer bir ey olabilir. Bylelikle sorun ortadan
kaldrlabilir. Wittgenstein; Beni bu denli yetenekli klan asl buluum, istediim zaman, felsefe yapmaya ara vermemdir. diyerek
bu duruma bir aklama getirmektedir. rneklerle birlikte bir yntem belirlenmitir, rnekler deikenlik gsterebilir, bu metotlarla
sadece bir problem deil, ok sayda problem zlebilir.
Wittgensteinn metre hesab kullanm gibi, dilbilgisinde oluan dil oyunlarnn tm yntemleri yaklam, metafizik yorumuna
destek verenler iin, ilk defa elde edilmek istenen yeteneklerin zorluudur. Bu ekilde Wittgenstein, bir yandan baz temel
kavramlarn kullanm ilikilerini ortaya koyup, yaklamlarn kural ya da anlam kavramlarnn anlamlaryla aa kavuturmay
tercih ederken, dier yandan da dil oyunu ya da kken benzerlii ile beraber, kefettii dil oyunlarnn aklamas iin, dilin nasl
kullanlacana ilikin oluturduu yntemdeki zgn kavramlar oluturup bu kavramlar netletirmitir.
Wittgensteina gre, filolojik ya da tarihsel eletirel metotlarn incelenmesine ait olan ya da anlam, geliim ve eletirisinin
karlatrlmas, kullanm ilikisi ve dil oyunlarnn canlandrlmasn aa kavuturur. Buna ilikin olarak, metafizikiler,
Wittgensteinn ge dnem felsefesinin can damar kavramnn dil oyunu olabileceini dnr.
Wittgensteina gre, hayati gereklik belirlenmi kural snrnn almasdr. Bu durum, felsefede rnek tekil eden ya da farkl
rneklerin bir arada olduu dilbilgisini oluturmay salar. Bu oluum bazen artc olaylar da beraberinde getirir, hibir eyin
gizli olmad bir hayalin anlalr kullanm ilikisini ortaya karmakla kalmaz, ayn zamanda insanlar arasnda belirlenmi bir
gelimeyi kastedebilir. Ve bu da 1. tekil ahsn ifadelerinin gerekte hibir deer tamadn gsterir. Wittgensteinn, her bir
yaam biiminin kavramsallatrlm dnya resmi anlaynn aklamas, metafizikilerin dncelerinden farkl bir dncedir.
Wittgensteinn, bilgi cmleleri biiminde oluan kesin cmlelerin donuklamas, yntem olarak ise hibir eyi donuklatrmayan,
hatta akc bilgi cmlelerini ilevsel hale getiren, akc cmleleri donuklatrarak, sabitletirerek zamanla olan ilikilerinin
deitirildii, hakikat hakknda, insan kendini tantabilir cmlesi alntlanr.
Metafiziksel tutum, ivedi anlamszlnn ivedi anlamll yoluyla snrlamak iin donuklatrlm cmlelere u adan bakar: Ta
dnemez gibi kesin olan ya da yar kesin olan yarglar tespit etmek. Wittgensteinn ge dnem eseri herkesi bylemitir, o
sadece dil felsefesiyle deil, ayn zamanda insan ruhu ile ilgilenen baka bilim dallarnn aratrmalar ile de ilgilenmitir.
Bunlar psikoloji ve psikiyatridir. Wittgensteinn fikirleri, psikoterapi ynteminin kullanlmas gerektiini gsteriyor. ok sayda
psikolog Wittgenstein Yaklam olarak adlandrlan bu yaklam ok iyi bilir. Metafizikiler, Wittgensteinn kesin tedavi edici
grnn var olduu ge dnem felsefesinin etkisini azalttlar. Dorunun, izinin ya da anlamllkn ne olduunu kantlarla
gstererek, yanllarn dorusu, izin verilmeyen dil kullanmnn izin verileni, anlamszn anlamll snrlamasn ortaya koyar.
Wittgenstein kelimelerin anlamlar zerine konutuunda, sadece kavramlarn somutlatrlmas amacna ynelik tedavi edici
grlerine deil, ayn zamanda ifadesinin hemen ardndan nasl iyi szlerin kt konusunda entellektel sorunlarn zme
kavuturulmas amacna da yer vermitir. Burada iyiden kastedilen nedir ki? Belirli bir zellii olmal, aksi takdirde her ey
birbirine girer.
Dil oyunu kavram konusundaki tartmalar, anlam kavramyla sk bir ilikisinin olduunu gsteriyor. Bu konu hakknda Felsefi
Soruturmalar eserinin 43. sayfasnda unlar yazyor: Bir kelimenin anlam, onun dildeki kullanmdr. Daha sonraki cmlede
ise Wittgenstein, snrlaycla dikkat ekiyor: Kelimelerin anlamlarna gre kullanm koullarnn byk bir blm iin,
(kullanm koullarnn hepsi iin geerli deil) u cmle aklanabilir: Bir kelimenin anlam, onun dildeki kullanmdr. Sz
konusu cmleye ilikin yaplan farkl yorumlar, metafizikilerin ve terapistlerin farkl grlerinin olduunu gsteriyor.
Metafizikiler tarafndan baklacak olursa; Wittgenstein, bu kitapta alfabetik olarak gsterilen kavramlarn yapsn, anlamn bir
aklamas olarak gstermitir. Buna gre Wittgensteinn eserlerinden salam bir gr karmak asl grevdir. Wittgensteinn
tanmlamalar, belirgin bir zellik tayan klasik aklama yntemiyle deil, aksine belirli kavramlarn uyumu ya da benzerliinin
olutuu aklama yntemi ile gsterilir. Burada Wittgensteinn dncelerinin en nemli noktas olan, her zaman yeterli ve ak
olmak konusu ortaya kar.
Yine Felsefi Soruturmalar eserinin 43. sayfasnda bu konuyla alakal olarak u tanm yaplmtr: Her durum iin geerli
olmayan, yazar araclyla, anlamn genileyen belirginliini bir liste eklinde okumak ve Felsefi Soruturmalar eserinin ikinci
ksmnda, Wittgenstein, ikincil anlam tanmlayan, psikolojinin felsefesi yaklamlarn aklar ve bunu da kelimenin kullanmnn
neye gre olutuunu tanmlar. Wittgensteinn ge dnem eserinde anlam kavramnn temel ve ikincil kullanm ile ilgili hibir
ey yoktur, Wittgensteinn herhangi bir genilemi yorumunun olmad ve anlam kavramnn detayl bir ekilde akland
metafiziksel yorum grlerine yandalar tarafndan ilgi gsterilmitir.
Buna karn, teraptik (tedavi yntemsel) yaklam yandalar eserinin 43. sayfasnda Wittgensteinn anlamn varl ve
ekirdeini adlandrma konusundaki yaklamnn mevzu bahis olmadn savunurlar. Her durum iin geerli deil snrlamas
yazarn ge dnem eserlerindeki metninde bir uyar nitelii tamyor, ayn zamanda ileride yaplacak adlandrmann da hibir
eyi tam olarak aklamadn gsteriyor. Fel olmu bir dncenin sebep olduu gizem dolu bir resim, mmkn bir aratrma
nesnesinin olduunu aklar. Bunu da bak alarn karlatrma yntemiyle yapmtr. Bylece betim ya da di ars
kavramlarnn anlamlarnn, uzayda bir yere sahip olan araba ya da sandalye gibi grlemeyeceini belirtmi, hatta bunun
yerine bunlarn tasvir ve di ars arasndaki anlam ve oluum kurallarnn benzerliklerini gstermeye almtr. zm
yollar ve tedavi edici tutumlara gre, sadece anlam kavramnn farkl adlandrlmasnn nasl yaplaca sorunu ortaya kmakla
kalmyor, ayn zamanda zm yollar gstermek iin, karlatrma yntemiyle tasarlanm konularnn olup olmadn ortaya
koyuyor.
Sonu olarak ise, metafizikiler Wittgensteinn erken dnem eserini ge dnem eserlerinde olduu gibi, zel olan i ve d
dnyadaki dualizmin reddedilmesi ve de ayrca znel dncelerin esas alnd, akn felsefe ya da bilgi kuramlarn
aklama yoluyla zdeletirmezler.
Mezar
Bemerkungen ber die Grundlagen der Mathematik, ed. by G.H. von Wright, R. Rhees, and G.E.M. Anscombe (1956)
(1937 ve 1944 yllarnda matematik ve mantk felsefesi zerine yazdklarndan bir seki)
Remarks on the Foundations of Mathematics, G.E.M. Anscombe tarafndan ngilizceye evrildi, (1978)
Bemerkungen ber die Philosophie der Psychologie, dzenleyenler: G.E.M. Anscombe and G.H. von Wright (1980)
Remarks on the Philosophy of Psychology, Vols. 1 and 2, G.E.M. Anscombe tarafndan ngilizceye evrildi,
dzenleyenler: G.E.M. Anscombe and G.H. von Wright (1980) ('Zettel'den bir seki)
The Blue and Brown Books, Mavi ve Kahverengi Kitap, (1958) (193335 yllar arasnda rencilerin tuttuu ders
notlar)
Remarks on Colour, Renkler zerine Dnceler, ISBN 0-520-03727-8. (Goethe'nin Renkler Kuram kitab
zerine yorumlar yer almaktadr).
On Certainty, Kesinlik zerine, Bilgi ve kesinlik arasndaki ilikileri tartt bir aforizmalar koleksiyonu.
Culture and Value, Kltr ve Deer Sren Kierkegaard'n felsefesini de eletirdii din ve mzik gibi kltrel konular
hakknda kiisel grlerini yanstan bir koleksiyon.
Zettel.
Kaynak : https://tr.wikipedia.org/wiki/Ludwig_Wittgenstein