3 Fazl Asenkron Motorlarda Arzalar ve Verime

Etkileri
Endstriyel sanayinin temel ekipmanlarndan olan asenkron motorlarnn verimli
almas enerji verimlilii asndan ok byk nem tamaktadr. Asenkron motorlarn
enerji tketiminde oynad rol nedir?Asenkron motorlarn verimine etki eden faktrler
nelerdir? Asenkron motor arzalar enerji verimliliini nasl etkiler? Sanayide enerji
verimlilii nasl artrlabilir? Tm bu sorularn cevab ve daha fazlas bu yazmzda
bulabileceksiniz.

A- A+
23.10.2013 tarihli yaz 35246 kez okunmutur.
Asenkron Motor Arza Verim Yksek Verimli Motor Enerji Verimlilii NEMA Asenkron Motor Bakm Kestirimci Bakm
zolasyon Arzas Rulman Arzas Eksenel Kaklk

lkemizde net elektrik tketiminin yaklak %36's dorudan asenkron motorlar

tarafndan gerekletirilmektedir. Bu oran sanayi kurulularnda ise %70'e kadar
kmaktadr. Bu da bize gsteriyor ki; sadece asenkron motorlarda bile enerji
verimliliinin doru ynetilmesi ciddi oranda enerji tasarrufu yapmamz salayacaktr.
almalar, sadece elektrik motorlarnda yaplacak tasarruf ile Keban
Hidroelektrik Santrali'nin 2 yllk retimine edeer de elektrik tasarrufunun
yaplabileceini
ortaya
koymutur.
Gnmzde otomobillerde kullanlan bir iten yanmal motorda elde edilen toplam
enerjinin sadece %3040 kadar faydal enerjiye dnmektedir. Buna karn EFF1
etiketli bir 3 fazl asenkron motorlarnda verim %95 seviyesine kadar kabilmektedir.
Ancak asenkron motorlar sabit verimle almadndan, yksek verimli bir motor
kullanmak onun her zaman ayn verimle alaca anlamna gelmemektedir. zellikle
arza balanglar ve olumsuz evresel koullar motorun iletmedeki verimini
drr.

3 Fazl Asenkron Motorun Verimini Etkileyen Faktrler

letmedeki bir asenkron motorun verimini dren faktrler aadaki ekilde
zetlenebilir.

1. Nominal gerilimden farkl bir gerilimde altrlmas:

 NEMA standartlarna gre motora, etiketinde belirtilen nominal gerilim

seviyesinden sadece %10 farkl bir gerilim uygulanabilir. Ancak bu %10 limit dahilinde
bile olsa motorun nominal gerilimin altnda bir gerilimde altrlmas durumunda
gerekli yk momentini retebilmek iin daha fazla akm ekecektir. Bu da motordaki
bakr
kayplarn
(I^2*R)
arttrarak
verimi
azaltr.
Motorun etiketinde yazan gerilim deerinin zerindeki bir gerilimde altrlmas
durumunda mknatslanma akm gerilimin karesi ile orant olarak artar. Motorun
dizayn ve alma blgesine bal olarak doyma meydana gelebilir. %10 ar gerilimin
zerinde stator ve rotor demir kayplar artacandan verim der. Ayrca motor g
faktr belirgin ekilde azalr. Tablo I'de besleme gerilimindeki art ve dlerin
motor verimi zerindeki etkisi belirtilmitir.

Tablo I: Besleme gerilimindeki deiimlerin motor verimine etkisi

Dengesiz besleme gerilimi pozitif ve negatif bileen (sequence) akmlarnn

olumasna neden olur ki bu, motor verimini nemli lde etkiler. Tablo II'de 100 HP

(75kW), 1800 d/d'lk bir motora dengesiz besleme gerilimi uygulanmas halinde verim
deiimi gsterilmitir.

Tablo II: Dengesiz besleme geriliminin fazl asenkron motor verimine

etkisi

Toplam harmonik distorsiyon, besleme gerilimindeki harmonik bozukluklar motor

verimini etkileyen faktrlerden biridir. %5'in zerindeki THD deerler motor iin
zararldr. 3. harmonik distorsiyonun yksek olmas motorun ar snmasna ve 5.
harmoniin yksek olmas ise mil momentinde pulzasyona neden olur.

2. Motordaki Arza Balanglar

Rulmanlarda meydana gelen arzalar motordaki srtnme kayplarn dorudan
etkiler. Bu da motor verimini %0,5'e varan oranda azaltr. rnein 400 kW'lk bir
motorda rulman arzas nedeniyle meydana gelecek kayp yllk 2.240 TL'yi bulabilir.

 zolasyon Arzalar 3 fazl asenkron motorun stator sarglarnda meydana gelecek

izolasyon problemleri motorun %10'a varan dengesiz akm ekmesine neden olur.
rnein; 350 kW'lk bir asenkron motorun sarg izolasyonlarndaki arza nedeniyle bir
fazda meydana gelecek %8'lik akm dengesizlii ylda 10.500 TL'e mal olabilir.
Eksenel kaklk da motor verimini olumsuz ynde etkileyen faktrlerden biridir.
stanbul Su ve Kanalizasyon daresi (SK)'nin Sakarya niversitesi ile ortaklaa
yapt almada 2,75 mm/m eksenel kakl bulunan 75 kW gcndeki bir motorda
enerji
kaybnn
yaklak
2000
kWh/yl
olduu
hesaplanmtr.
Kay kasnakla tahrik edilen uygulamalarda sistem verimini dren dier bir
unsur da kaytaki gerginliinin doru ayarlanamamasdr. Genellikle endstride V
kaylar kullanlr. Bunlar trapez eklinde kesite sahip olup kasnakta skma etkisi
yaparak srtnmeyi arttrr. Bylece kayn aktarabilecei g miktar da artar.
lk montaj esnasnda %95 98 olan verimleri zamanla kay gerginliinin azalmasyla
%5'e varan oranlarda azalr. Bunu nlemek iin kay gerginliinin peryodik olarak
kontrol edilmesi gerekir. Ancak kontrol srasnda dahi doru gerginlik seviyesinin tespit
edilmesi olduka gtr. Senkron ya da dili - trtll kay kullanlmas verimi % 2
orannda arttrr. Bununla birlikte grltl alr ve ykteki titreimleri motora
iletir.

SONU
Enerji tasarrufu, maliyetlerin drlmesi ve kaynaklarn doru kullanlabilmesi iin
kanlmazdr. Bu balamda endstride elektrik enerjisinin en ok tketildii yer olan
asenkron motorlarn verimli almas nem kazanmtr. Bu almada 3 fazl asenkron
motorlarda verimi etkileyen faktrler incelenmi ve yaklak olarak neden olacaklar
yllk
maliyetlere
ilikin
rnekler
verilmitir.
Bir asenkron motorun verimini etkileyen faktrlerin fazlal gz nne alndnda,
enerji tasarrufu iin iletmedeki motorlarn daha verimli olanlar ile deitirilmesinin
yan sra baka nlemlerin de alnmas gerektii aikardr. Motorun iletme koullar
da en az motorun kendisi kadar verimi etkiler. rnein; 75kW'lk bir asenkron motorda

EFF1 motor ile EFF3 motor arasndaki verim fark %1 iken besleme gerilimindeki
%2,5 dengesizlik bir asenkron motorun verimini %1,3 azaltabilir ya da kay kasnak
mekanizmasndaki geveklik %5'e varan kayplara neden olabilir. Dolaysyla verimli bir
iletme iin motor parametrelerinin her an izlenmesi ve motor arzalarn erken
tehisi
nemlidir.

Genellikle endstride motor parametreleri online olarak izlenmedii iin arza ve

olumsuz iletme koullar nedeniyle meydana gelen kayplar tespit edilememektedir.
Dolaysyla motor durum izleme (condition monitoring) ve kestirimci bakm
(predictive maintenance) her zamankinden nemli hale gelmitir. Endstrideki
motorlarda
verim
iyiletirmesinden
bahsedebilmek
iin
mutlaka
motor
parametrelerinin online izlenmesi ve kestirimci bakm yaplmas gerekir.