Shkolla: Aleksandr Moisiu

Klasa: X-1

Ese Historike
Lnda: Histori (Bertham)

Tema: Vendi yn n kohn e ndarjes s

Perandoris Romake

Punoi: Erion Nushi

Perandoria Romake, n vitin 395 pas ers s re, ndahet n dy pjes: n Perandorin
e Lindjes dhe at t Perndimit. Territoret e Shqipris s re u bn pjes e
Perandoris Bizantine. Ashtu sikurse edhe gjat kohs s Perandoris Romake,
disa ilir u ngritn n pozitat m t larta t perandoris s re. Tre nga perandort t
cilt modeluan historin e hershme bizantine (duke sunduar nga viti 491- 565)
ishin me origjin ilire: Anastasius I, Justini I dhe, m i shquari ndr perandort
bizant, Justiniani I. N dekadat e para nn sundimin bizantin, (deri n vitin 461)
Iliria prjetoi valn shkatrrimtare t visigotve, hunve dhe ostrogotve. Nuk
kaloi shum koh dhe pas tyre, n Ballkan u shfaqn sllavt. Midis shekujve VI
dhe VIII ata u vendosn n territoret ilire dhe vazhduan t asimilonin fiset ilire aty,
ku sot vendi quhet Slloveni, Kroaci, Bosnje, Hercegovin dhe Serbi. Fiset ilire
jugore - sidoqoft - duke prfshir Shqiprin e sotme - i shptuan ktij asimilimi
duke ruajtur gjuhn e t parve t tyre. N rrjedhn e shekujve, nn ndikimin e
kulturs romake, bizantine dhe sllave, fiset e Iliris s jugut psuan nj
transformim dhe pati nj tranzicion nga popullsia ilire n nj popullsi t re
shqiptare. Si pasoj, nga shekulli VIII deri n shekullin XI, emri Iliri po ia linte
vendin emrit t fisit Albanoi, i cili popullonte at pjes q sot quhet Shqipria
Qendrore, t prmendur pr her t par n shekullin e dyt pas ers son, nga
gjeografi Ptolemi i Aleksandris. Emri Albanoi, m von, gjeti nj prhapje aq t
gjer, sa q edhe pjesa tjetr e vendit filloi t quhej kudo, po me kt emr, vese
n trajtn Arbri dhe m pas Albania. N shekullin e 9-t, kur Perandoria
Bizantine po fillonte t dobsohej, Shqipria, her pjesrisht dhe her e tra, ra nn
ndikimin e pushtuesve t huaj bullgar, kryqzatave normane, anzhuinve nga
Italia e jugut, serbve, venedikasve..Pushtimi i fundit i vendit nga serbt, t
udhhequr nga Stefan Dushani, n vitin 1347, shkaktoi nj emigracion masiv t
shqiptarve pr t shkuar, sidomos, n Greqi dhe npr ishujt e detit Egje. Nga
mesi i shekullit XIV, pushtetit bizantin i erdhi fundi dhe, Shqipria, pas 1000
vjetsh sundim, disa dekada m pas, do t konfrontohej me nj krcnim t ri, me
at t pushtimit turk. Osmant e sulmuan Shqiprin n vitin 1388 dhe arritn ta
mposhtin at n vitin 1430.

Lindja dhe perndimi i Perandoris s Lindjes

Viti 395. Trevat Iliro-Shqiptare u prfshin n Perandorin e Lindjes. Pozicioni
gjeografik bri q ky vend t ishte gjat gjith kohs me nj rndsi t veant
strategjike dhe si nj ur kalimi midis Lindjes dhe Perndimit. Rolin kryesor e
luanin portet bregdetar t Adriatikut dhe t Detit Jon, por jo pak t rndsishme
ishin edhe rrugt q fillonin prej tyre dhe zgjateshin n thellsi duke siguruar
lidhjen mes bregdetit dhe vendeve t tjera n brendsi t Ballkanit apo edhe me
Kostandinopojn, qendrn e Perandoris Bizantine. Natyrisht, rrugt e
komunikacionit q ishin ndrtuar n kohn e Perandoris Romake, siguruan nj
lidhje t shpejt dhe t prhershme midis dy brigjeve t Adriatikut me pjesn
qendrore t Ballkanit dhe pr t arritur pastaj n Danub. Berati ka qen nj qendr
e rndsishme tregtare q lidhej ngusht me detin dhe me brendsin e vendit. Kjo
lidhje ka qen realizuar qoft prmes rrugs s Vlors, ashtu edhe nprmjet asaj t
Durrsit dhe t Elbasanit, por, pa dyshim, aktivitetin m t gjer e ka zhvilluar
prmes fshatrave t Skraparit, Tomorics dhe t Topaltit ose m mir, nga t gjitha
zonat e thella q jan vendosur n t dyja ant e lumit Natyrisht, rolin kryesor n
kt koh e luajti Rruga e vjetr, Egnatia. Prgjat ksaj rruge jan zhvilluar disa
nga betejat m t prgjakshme t historis bizantine. Perandort bizantin, (dhe n
veanti Justiniani), rimkmbn si dhe ndrtuan nga e para, gati 168 kshtjella.
Ndr m kryesoret, ve asaj t Durrsit, Vlors dhe Kanins, ishte edhe kshtjella e
Beratit. Ndarjen e Perandoris Romake, vazhdoi ta shoqronte dyndja e
vazhdueshme e fiseve barbare. Ato nuk reshtn asnjher. Q t dyja pjest e
perandoris u detyruan pr nj kohe t gjat ti bnin ball sulmeve dhe
invadimeve t barbarve, por n fillimet e veta, nj rrezik i madh ishte ai gotve
dhe m pas ai i hunve, deri sa m von filluan t shfaqen popujt e rinj: bullgart,
avart, antt, gepidt dhe mbi t gjith, sllavt. Dyndjet e sllavve u shoqruan me
nj fenomen t ri, me at t ngulimeve. Prej Maqedonie, grupe t veant sllavsh
arritn t deprtojn dhe t vendosen edhe n lartsit prgjat lugins s lumit
Devoll dhe Osum, por pa formuar bashksi kompakte.
Pas ndarjes s Perandoris Romake n dy pjes, m 395, trevat iliro-shqiptare hyn
n prbrje t Perandoris Bizantine, si quhet zakonisht pas ksaj date Perandoria
Romake e Lindjes sipas emrit antik t kryeqytetit t saj, Bizant, q pr nder t
Konstandinit t Madh u quajt Konstandinopoj.
Ashtu si i kishin dhn n shek. III-IV Perandoris Romake nj numr
perandorsh e gjeneralsh t shquar, po ashtu gjat periudhs s hershme bizantine
(shek. V-IX), trevat iliro-shqiptare i dhan Perandoris Bizantine disa perandor,
ndr t cilt shquhen n mnyr t veant Anastasi I nga Durrsi (491-518) dhe
Justiniani I nga Taurisium i Shkupit (527-565). Me reformat dhe me masat e
zbatuara n administratn civile e ushtarake, kta dy perandor prgatitn kalimin
nga antikiteti n mesjet dhe hodhn bazat e asaj q do t ishte perandoria m
jetgjat n historin e qytetrimit mesdhetar.

Pozicioni skajor n kufi me Italin, me t ciln interesat e Bizantit mbetn deri n

fund t lidhura ngusht, prcaktoi rolin e jashtzakonshm t trevave iliroshqiptare
n kuadrin e Perandoris Bizantine. Ato u kthyen n nj nyje komunikimi
t Lindjes me Perndimin dhe anasjelltas. Nj rol t till e favorizonte ekzistenca e
porteve t rndsishme gjat bregdetit t Adriatikut e t Jonit ose e arterieve
rrugore q fillonin prej tyre dhe zgjateshin n thellsi t Gadishullit duke lidhur
bregdetin me qendra t tilla t rndsishme, si Nishin, Shkupin, Ohrin, Sofjen,
Kosturin, Selanikun, Adrianopojn e vet Konstandinopojn. Ashtu si n shekujt e
lashtsis, rruga Egnatia vazhdoi ta luante rolin si vija kryesore e komunikimit
midis provincave t Perandoris n rrafshin perndim-lindje. Prgjat traktit
perndimor t rrugs Egnatia (Durrs-Apoloni-Peqin-Ohr) jan zhvilluar disa nga
betejat m t prgjakshme t historis bizantine. Perandort bizantin i kushtuan
vmendje t veant mbrojtjes strategjike t trevave iliro-shqiptare. Perandori
Justiniani, sipas biografit t tij, Prokopit t Cezares, ndrtoi nga e para apo
rimkmbi 168 kshtjella n katr provincat ilire: t Dardanis, Prevalit dhe t dy
Epirve. Nga ana e tij, Anastasi I e rrethoi qytetin e tij t lindjes, Durrsin me mure
madhshtore q shihen ende sot. Ve Durrsit, pikmbshtetje t pushtetit bizantin
n Shqipri prbnin Tivari, Shkodra, Lezha, Kruja, Dibra, Prizreni, Shkupi,
Berati, Devolli, Kolonja, Adrianopoja etj. Mbrojtja e tyre dhe e territorit n
juridiksionin e tyre, u ishte besuar forcave e komandantve vendas. Trupa
ushtarake iliro-shqiptare shrbenin gjithashtu n vise t tjera t Perandoris, sa n
Lindje aq edhe n Perndim. N kohn e perandorit Justinian, ushtar iliroshqiptar
shrbenin n ushtrin bizantine me qndrim n Itali. N nj nga
mbishkrimet e asaj kohe t gjetura n Itali, bhet fjal pr numrin e madh t
ilirve. Edhe n shekujt e mvonshm, reparte nga trevat iliro-shqiptare shrbenin
n provincat bizantine t Italis e n provinca t tjera n Evrop e Azi.