4D2 Afet

JICA TRKYE OFS, YAYIN NO: 2
AFET ZARARLARINI AZALTMANIN

TEMEL LKELER
Editrler
Prof. Dr. Mikdat Kadolu
Do. Dr. Emin zdamar
MART 2008, ANKARA

T.C. LER BAKANLII
JAPONYA ULUSLARARASI BRL AJANSI (JICA)
Afet Zararlarn Azaltmann Temel lkeleri

JICA Trkiye Ofisi, Mart 2008 Ankara
1. Bask
Editrler
Prof. Dr. Mikdat Kadolu
Do. Dr. Emin zdamar
Bu yaynn btn haklar JICA Trkiye Ofisine aittir. Kitaptaki bilgiler kaynak gsterilmeden iktibas
edilemez, hi bir ekilde ticari amala oaltlamaz ve satlamaz.
Copyright: Japonya Uluslararas birlii Ajans (JICA) Trkiye Ofisi
ISBN 978-975-98140-1-4
Bask Adedi: 1,000
Bu yayn JICA Trkiye Ofisi tarafndan Afet Zararlarn Azaltma Eitim Projesi kapsamnda T.C.
ileri Bakanl ile ibirliinde hazrlanmtr. Yayn ieriinin JICA Trkiye Ofisi ve T.C. ileri
Bakanl asndan balaycl yoktur. Kitapdaki bilgilerden yazarlar sorumludur.
Bu yayndaki makalelerin referans olarak gsterimine rnek: Kadolu, M., 2008: Sel, Heyelan ve
iin Risk Ynetimi; Kadolu, M. ve zdamar, E., (editrler)., Afet Zararlarn Azaltmann Temel
lkeleri; s. 251-276. JICA Trkiye Ofisi Yaynlar No: 2, Ankara.
JICA Trkiye Ofisi

Uur Mumcu Cad. No: 88, Kat: 6 Gaziosmanpaa, Ankara
Tel: 312 - 447 25 30 - Fax: 312 - 447 25 34
E-mail: tk_oso_rep@jica.go.jp
http://www.jica.go.jp/turkey/
Kapak Tasarm
brahim TOROS
Bask
SMAT Matbaaclk
Merutiyet Cad. 9/7 Kzlay-ANKARA
Tel: 312 425 36 34 - Fax: 312 425 49 33
E-mail: ismat@ismat.com.tr - www.ismat.com.tr
Sayfa Dzeni
Enver AYDIN
Dnyada sregelen doa olaylar, insanlarn yaamlarn nemli lde etkilediinde doal afet olarak nitelendirilir.

Binlerce yllk dnya tarihi incelendiinde lkemizin, bata depremler olmak zere pek ok doal afetlerin
meydana geldii bir corafya zerinde yer ald grlmektedir.

Trkiye ve Japonya doal afetlerle ska karlaan ve bu nedenle afet ynetimi alannda zengin uygulama
deneyimine sahip iki lkedir. Bu deneyim birikimi, Trkiyede 1999 depremleri sonrasnda, ileri Bakanl
ile Japonya Uluslararas birlii Ajans (JICA) arasnda Mlki dare Amirlerine ynelik Afet Ynetimi Eitim
Projesi ile sistemli olarak paylalmtr.

Bu eitimlerin sonucunda mahalli idare birimlerinin de kendi alanlarnda zellikle de Afet Zarar Azaltma
konusunda bilgilendirilmelerinin bir zorunluluk olduu grlerek ikinci proje uygulamaya konulmutur.

2005 ylnda balayan ve yl sren sz konusu proje ile btn il belediyeleri, il zel idare genel sekreterleri ve afet riski yksek ile belediyelerinin bakanlar iki buuk gnlk eitimlerle bilinlendirilmi, teknik
elemanlar ise alt gnlk eitimlerle bilgilendirilmitir.

Eitimlerimizde Japonyadan gelen uzmanlarn yan sra stanbul Teknik niversitesi ve Ortadou Teknik
niversitesi retim grevlilerinden baka Bakanlmz ve dier kurumlardan da alanlarnda deneyimli ve
uzman eiticiler grev almlardr.

Afetler meydana gelmeden tedbirli davranmak, afet olduktan sonra hayat normale dndrmekten ok daha
kolay ve masrafszdr. Btn dnyada afet ynetiminin drt evresi; afet ncesi hazrlk ve zarar azaltma,
afet sonras mdahale ve iyiletirme almalar olarak tanmlanmtr. Afet ncesi ve afet sonras evreleri,
afet ynetiminde yar yarya arla sahiptir. Afete ne kadar hazrlkl olur, ne kadar zarar azaltma almalarna nem verirsek afetten maddi ve manevi anlamda o kadar daha az zararla kacamz ve iyiletirme
almalarna o kadar daha az kaynak aktarmak mecburiyetinde kalacamz bilinmelidir.

Afet Zarar Azaltma Eitimlerinin sonunda hazrlanan bu eserin, afet zararlarnn azaltlmasnda nemli bir
kaynak ve aranan bir bavuru kitab olacana inancm tamdr.

Eitimlerin dzenlenmesindeki katklarndan dolay Japonya Uluslararas birlii Ajans Trkiye Yerel Temsilciliine, Bakanlmz Eitim Dairesi Bakanlna, eitimlerde bilgi ve deneyimlerini paylaan eitmenlerimiz ile deerli katlmclara bu vesile ile teekkr eder, kitabn uygulayclara ve bilim dnyasna faydal
olmasn temenni ederim.

Osman GNE
Vali
ileri Bakanl Mstear
III
Japonya ve Trkiyede maalesef zaman zaman eitli afetler yaanmaktadr. Japonya, deprem, tayfun ve
yangn gibi pek ok afet yaam ve nemli sayda can ve mal kaybna uramtr. Bu afetlerden edindii
deneyimle zarar azaltmaya ynelik olarak eitli nlemler alm ve afetlere direnli bir lke haline gelmitir. Bu sayede de, Japonya afet alannda bu gne kadar edindii bilgi ve deneyimleri eitli lkelerle
paylaabilmektedir.
Japonya Uluslararas birlii Ajansnn (JICA) Trkiyedeki ibirlii alanlarndan biri de Afet nlemlerinin
Glendirilmesi olup, bu konuda pek ok proje gerekletirilmitir. Bunlardan bazlar;
1993-2000 yllar arasnda Afet leri Genel Mdrl ve stanbul Teknik niversitesinde yrtlen Deprem Felaketini nleme Aratrma Merkezi Projesinde kuvvetli yer hareketleri gzlenmesi ve hasar tahmini
ile depreme dayankl yaplarn dizayn aratrmalar yrtlm, ayrca 2005-2006 yllar arasnda kuvvetli
yer hareketleri gzlem sistemi ve hasar tahminine ilikin yazlm ve donanm btn lkeyi kapsayacak
ekilde gncelletirilmitir.
2001-2003 yllar arasnda stanbul Bykehir Belediyesi ile ibirliinde yrtlen stanbul li Sismik Mikroblgeleme Dahil Afet nleme/Azaltma Temel Plan isimli alma yaplm ve bu kapsamda pek ok neride bulunulmutur. Bu alma gelecekte bir depremin beklendii stanbul iin hazrlanan Deprem Master
Plannn da temelini oluturmaktadr.
2002-2003 yllar arasnda Japonyada kez dzenlenen Afet nlemleri / Afet yiletirmesi kursuna
Trkiyedeki afet blgelerinde grev yapan 23 st dzey grevli davet edilmi, Kobe Depremi olarak da bilinen byk Hanshin-Awaji depremi sonras gerekletirilen yeniden yaplanmay ve afet ynetimi konusunda
alnan ciddi tedbirleri yerinde inceleme frsat bulmulardr.
2002-2004 yllar arasnda stanbul Teknik niversitesi ile ibirliinde kez Deprem Mhendislii konulu
Uluslararas Eitim Program yrtlmtr. Bu programa komu 11 lkeden (Azerbaycan, Bosna-Hersek,
Bulgaristan, Grcistan, Kazakistan, Krgzistan, Makedonya, Moldova, zbekistan, Romanya ve Tacikistan)
toplam 52 inaat mhendisi katlmtr.
2003-2005 yllar arasnda ileri Bakanl ile ibirlii ierisinde Mlki dare Amirlerine ynelik olarak
yrtlen Afet Ynetimi Eitim Projesinde 253 Mlki dare Amiri eitilmitir.
Bu gne kadar Japonyada deprem mhendislii, sismoloji, afet nlemleri, afet ynetimi, arama-kurtarma ile ilgili eitim programlarna pek ok Trk personel davet edilmitir.
JICAnn afet alanndaki acil ibirlii programlarndan biri de Afet Yardm Ekipleridir. JICA, Marmara depremi sonrasnda Trkiyeye bu ekipleri gndererek; arama-kurtarma, tbbi yardm, binalarn hzl kontrol,
afetzedelerin rehabilitasyonu konularnda yardmc olmutur.
Ayrca, JICAnn bu gne kadar ki faaliyetlerinin bir devam niteliinde Afet Zararlarn Azaltma Eitim
Projesi ileri Bakanl ile ibirlii ierisinde Mahalli darelere ynelik olarak 2005-2008 yllar arasnda
yrtlmtr.
JICA Trkiye Ofisi, Birlikten Kuvvet Doar zdeyiini temel alarak, ortak ama olan; daha iyi bir dnya,
daha gvenli ve yaanabilir bir evre yaratmak iin Trkiye Cumhuriyeti Devleti ile birlikte almaktan
mutluluk duymaktadr.
Shunichi MIZUOCHI
JICA Trkiye Ofisi Yerel Temsilcisi
EDTRN NOTU
Deerli Okurlar,
17 Austos 1999 tarihinde stanbul, Kocaeli, Sakarya, Yalova, Bolu, Eskiehir ve Bursada etkili olan 7.4
byklndeki Marmara depremi ile 12 Kasm 1999 tarihinde Boluda meydana gelen 7.2 byklndeki
depremler byk kayplar vermemize neden olmutur. Bylece afetler, Trkiyede afetler ve afet ynetimi
konusunda daha iyi bir eitim, retim, hazrlk, planlamaya ve zarar azaltmaya ihtiyacmz olduunu ortaya koymutur.
Bu afetleri takiben, Trk Hkmetinin talebi dorultusunda; 2002-2003 yllarnda Japonya Uluslararas birlii Ajans (JICA) tarafndan Japonyada Afet nlemleri/Afet yiletirmesi konusunda Trkiyeye ynelik dzenlenen eitim program erevesinde 23 Mlki dare Amiri, st Dzey Ynetici ve Akademisyen
Japonyaya davetli olarak gitmi, 1995 Kobe depremi sonrasnda gerekletirilen yeniden yaplanmay ve
afet ynetimi konusunda alnan tedbirleri ve Afet Ynetim Sistemini yerinde detayl olarak incelemilerdir.
Katlmclarn bir ksm bu eitim programn takiben JICAnn ileri Bakanl ile birlikte 2003-2005 yllar
arasnda yrtt Afet Ynetimi Eitim Projesinde eitmen olarak grev almtr. Projede grev alan
eitmenler, Japonyada edindikleri deneyimleri mfredatn gelitirilmesinden balayarak 253 Mlki dare
Amiri ile Trkiye Acil Durum Ynetimi Genel Mdrlnden 22 personelin eitildii kurslarda ve proje sonunda karlan Afet Ynetiminin Temel lkeleri kitab ile eitim setinde paylamlardr.
Bu projeyi takiben ileri Bakanl ile JICA arasnda imzalanan protokola bal olarak Mahalli darelere
ynelik olarak Afet Zararlarn Azaltma Eitim Projesi 2005-2008 yllar arasnda yrtlmtr.
Bilindii gibi, Belediye ve l zel dareleri gibi yerel ynetimlere 5302 sayl l zel daresi Kanunu ve 5393
sayl Belediye Kanunu ile afetlerden korunmak ve bunlarn zararlarn azaltmak iin grevler vermitir.
Ayrca afetlerin neden olduu kayp ve zararlar azaltmakta yerel ynetimlerin nemi ve rol gz nne alnarak, Afet Zararlarn Azaltma Eitim Projesinde; katlmclara Trkiye ve Japonyadaki bilgi ve deneyim
aktarlarak, sorumlu olduklar blgelerde Modern Afet Ynetim Sistemini kullanarak ve yayarak olas afet
zararlarnn azaltlmas hedeflenmitir.
Afet Ynetimi Eitim Projesinde olduu gibi Afet Zararlarn Azaltma Eitim Projesinde de Trkiyedeki
kurslar ncesinde 12 eitmen konuyla ilgili Japonyada dzenlenen eitimlere davet edilmitir. Her iki
eitim projesinde; Boazii niversitesi, T ve ODTden akademisyenler ile Afet leri Genel Mdrl,
Trkiye Acil Durum Ynetimi Genel Mdrl ve ileri Bakanlndan katlan eitmenlerin yan sra JICA
Uzmanlar bu eitimlerde grev almtr. Ayrca, Sivil Toplum Kurulu temsilcileri ile Basn Mensuplar da
eitim programlarnda grev alarak deneyimlerini paylamlardr.
Afet Zararlarn Azaltma Eitim Projesi iki kademeli olarak uygulanmtr. Belediye Bakanlar ve zel
dare Genel Sekreterinin katld projenin birinci safhasnda 2.5 gnlk 8 ayr eitim program dzenlenmi
ve 339 katlm olmutur. Belediyeler, zel dare Genel Sekreterlikleri ve ilgili bakanlklar teknik personelinin eitildii projenin ikinci aamasnda dzenlenen 6 gnlk 8 ayr eitim programna ise 333 katlm
olmutur.
ileri Bakanl ve JICA tarafndan dzenlenen eitim programlarnda katlmclara aktarlan afet ynetimi ve zarar azaltma konusundaki bilgi ve deneyimlerin, bu konuda alan kurum ve kurulular ile birlikte
konuya duyarl kiilere ulatrlmas iin bu kitap ve DVD Eitim Seti projede grev alan eitmenlerin katklaryla bir btn olarak hazrlanmtr.
Eitim seti ve kitap ile verilmeye allan ana fikir: Modern Afet Ynetim Sistemini etkin bir ekilde uygulayarak, Trkiyenin bir afet sonras ykm ve yara sarma sarmalndan kmasdr. Bunun iin eitimlerde
ve kitapta, modern afet ynetiminde olduu gibi, mdahale ve iyiletirme almalarndan oluan kriz ynetiminden daha ok; kayp ve zarar azaltma gibi korumaya ynelik almalarndan oluan risk ynetimine
nem ve arlk verilmitir.
VII
Bu anlayla lkemizde afetlere direnli bir toplum oluturmak iin, afetlerin zararlarn azaltmak ve afetlere hazrlk almalar kapsamnda, afet eitimi ve tatbikatlar tm seviyelerde yaygn ve doru bir ekilde
yaplmas iin bu kaynak kitabn yararl olacana inanyoruz.
Her trl tehlikeye kar ve afet ynetim sisteminin her evresinde ailemizin, komularmzn, kurumumuzun
ve lkemizin gvenliini salamada kiisel, kurumsal ve toplumsal sorumluluklarmz vardr. Bu anlay ve
byk bir zveri ile bu almaya aktif olarak katlan deerli eitmenlerimize ve almaya eitli ekillerde
destek veren kurum ve kurulularn kymetli mensuplarna kranlarmz sunarz.
Afetlerden dolay lkemizde ve dnyann herhangi bir yerinde olabilecek zarar ve kayplar azaltc almalara katkda bulunmak dileiyle bu kitabn hazrlanmasnda emei geen herkese ayrca teekkr ederiz.
Prof. Dr. Mikdat KADIOLU
Do. Dr. Emin ZDAMAR
VIII
NDEKLER
Konu
Yazar
Modern, Btnleik Afet Ynetimin

Temel lkeleri
Principles of Modern Integrated
Disaster Management System
Zarar Azaltmann Temel lkeleri

Mitigation Principles
H. Hseyin GLER
35
Afet Zararlarn Azaltmada Psikolojinin nemi

Psychological Variables related to Disaster
Mitigation/Preparedness Behaviors
Prof. Dr. A. Nuray KARANCI
51
Zarar Azaltma ve ehir Planlama

Disaster Mitigation and Urban Planning
Y. Do. Dr. Azime TEZER

Prof. Dr. Handan TRKOLU
59
Mikroblgeleme almalar ve Afet

Senaryolar
Microzonation and Disaster Scenarios
Oktay ERGNAY
73
Yerleim nitesi Analizi

Saha almas Uygulamalar
Town Settlement Analysis (Town Watching)
Site Survey Applications
Do. Dr. smail Hakk HELVACIOLU

Prof. Dr. Yujiro OGAWA
79
Yapsal Riskler ve Risklerin Azaltlmas

Structural Risks and Risk Reduction
Do. Dr. Alper LK

Tuba GRBZ
Cem DEMR
91
Yap Denetimi
Building Inspection
Oktay ERGNAY
109
Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar

Hakknda Ynetmelikdeki (2007) Deiiklikler
Changes on Turkish Seismic Code (2007)
Fikret KURAN
117
Depreme Dayankl Olmayan Binalar

Buildings with Poor Earthquake Resistance
Cahit KOCAMAN
125
Afet Blgelerinde Yapsal Hasarn Azaltlmasnda

Yerel Zemin Koullarnn nemi ve Zemin
nceleme Yntemleri
Soil Investigation Methods and the Significance
of Local Soil Conditions to Prevent Structural
Damages in Disaster Areas
Dr. Gkhan EVKBLEN

Mustafa HATPOLU
Do. Dr. Recep YSAN
143
Yapsal Olmayan Deprem Risklerinin

Azaltlmas
Mitigation of Non-structural Earthquake Risks
Do. Dr. Eser DURUKAL

Prof. Dr. Mustafa ERDK,
Bilgen SUNGAY
Zeynep TRKMEN
Ebru HARMANDAR
157
IX
Sayfa No.
1
Mahalli dareler Reformu Sonrasnda

Afet Ynetimi
Disaster Management Following Local
Authorities Reform
Mustafa YILDIZ
175
Belediye alanlar in Afet Acil

Durum Planlamas
Disaster Response Planning
185
Yerel Yneticiler / Saha Uygulayclar

iin Afet Risk Ynetimi ve Zarar Azaltma
Stratejileri
Disaster Risk Management and Mitigation
Strategies for Local Administrators / Field
Practitioners
Glgn TEZGDER
209
Yerel Ynetim Teknik Personeli in Saha

almalarnda Zarar Azaltma letiimi
(Yerel Uygulama rnekleri)
Mitigation Communications in Fieldwork
for Municipality Technical Staff (Samples of
Local Implementation)
Glgn TEZGDER
217
Toplumda Afet Bilincini Artrma Yntemleri

Public Disaster Awareness and Community
Disaster Education
223
Toplum Afet Mdahale Ekipleri

Community Emergency Response Teams (CERT)
zdemir AKACAK
243
Sel, Heyelan ve in Risk Ynetimi

Risk Management for Floods, Landslides and
Avalanches
251
Kuraklk Kran Risk Ynetimi

Risk Management for Drought
277
Afet Ynetimi ile lgili Terimler

Aklamal Szlk
Disaster Management Dictionary
Oktay ERGNAY
Prof. Dr. Polat GLKAN
H. Hseyin GLER
301
AFET ZARARLARINI AZALTMANIN

TEMEL LKELER
Modern, Btnleik Afet Ynetimin Temel lkeleri

Mikdat KADIOLU
stanbul Teknik niversitesi Meteoroloji Mhendislii ve Afet Ynetim Uyg-Ar Merkezi
retim yesi, 34469, Maslak, stanbul
E-posta: kadioglu@itu.edu.tr
ZET
Afetler, her zaman ve her yerde, birok ekilde ortaya kabilir deprem, ku gribi, SARS, , frtna, sel, yangn,
tehlikeli maddeler, gemi ve uak kazas, terr, vb. gibi. Afetlerin gelimesi bazen gnler veya haftalar srer ya da
bazen aniden ve uyarmadan vururlar. Her yl milyonlarca insan afetlerde felaketle ve afetlerin birok korkutucu
sonularyla kar karya gelir. Bylece yl boyunca her trl afet dnyann deiik yerlerini vurur. Bunlar byk
ykma ve acya sebep olurken ayn zamanda ulusal ekonomileri de kt bir ekilde etkilerler. Farkl yer-iklim
koullar lkemizin farkl blgelerinde hkim olduu iin deiik blgelerimizde sel, kuraklk, deprem, toprak
kaymas, terr gibi deiik afetler ortaya kmaktadr. Trkiye, afetlere kar dayanksz/hazrlksz lkelerinden
biridir. Yakn gemie kadar lkemizde kuraklk, sel, deprem ve toprak kaymas gibi ykc doal afetlere bir
lde seyirci kalnmtr. Tm afetlerin zararlarn etkili ekilde azaltabilmek iin afet ynetim evrimi diye de
adlandrlan btnleik bir Afet Ynetim Sistemi lkemizde uygulanamamtr.
Bu nedenden dolay, lkemizde afet ynetiminin genel alglan daha ok afet sonras afetzedelere yardm ile
snrl kalmtr. Bu kavram, afetten etkilenen ailelere acil yardmlar ile birlikte para ve konut yardm olarak
uygulanmaktadr. Son zamanlarda dnyann eitli yerlerinde grlen felaketler, tm dnyadaki insanlarn afetlere
acil yardmlarda bulunurken bir yandan da afet ncesi almalarla afetlerden dolay oluan her trl kayplarn
azaltlmas konusunda dnlmesini salamtr. Paradigmay acil yardmn geleneksel uygulamasndan afet
riskini azaltma ekline deitirmek iin toplumun afet ve acil durum ynetimine bakn deitirmek gerekmektedir.
Ayrca hkmet ve yerel ynetimlerin her seviyesindeki temel grevin halkn katlmn da salayarak afetlere
hazrlkl olma ve zarar azaltma olmas gerektiinin zerinde nemle durmaktadr.
Afet ynetiminin balca grevi can ve mal kaybn azaltmak ve ulusu doal, teknolojik ve insan faktrl afetlerden
korumaktr. Bunu yaparken hazrlkl olma, koruma, mdahale, iyiletirme ve zarar azaltma gibi eleri ieren
riske dayal, kapsaml bir afet ve acil durum ynetim sisteminde halka nclk etmeli ve destek verilmelidir. Son
zamanlarda modern afet ynetimi, afete hazrlkl olmakla ile birlikte afetleri nlemenin nemini vurgulamaktadr.
Bu nedenle, biz de bu radikal dnm dnmeli ve gvenli bir gelecek iin modern afet ynetimi kapsamnda
tm afetlere hazrlamalyz. Bu makalede afetlere hazrlkl olma, nleme, zarar azaltma ve afetlere mdahale
hakknda genel hatlar ile bilgi verilmeye allmtr.
Anahtar Kelimeler: Btnleik Afet Ynetim Sistemi, Zarar Azaltma, Hazrlkl Olma, Mdahale, yiletirme
Principles of Modern Integrated Disaster Management System

ABSTRACT
Disaster strikes anytime, anywhere. It takes many forms -- an earthquake, a tornado, a flood, a fire or a hazardous
spill, an act of nature or an act of terrorism. It builds over days or weeks, or hits suddenly, without warning.
Every year, millions of people face disaster, and its terrifying consequences. Natural disasters therefore strike
different parts of the world throughout the year, causing enormous destruction of properties and human sufferings,
resulting in negative impacts on national economies. Due to diverse geo-climatic conditions prevalent in different
parts of our country, different types of natural disasters like floods, droughts, earthquakes, landslides, terrorism,
etc, strikes according to the vulnerability of the area. Turkey is one of the worlds most disaster prone countries.
It has witnessed devastating natural disasters in recent past like droughts, floods, earthquakes, landslides, etc. A
complete strategy for disaster management is required to effectively reduce the impact of all disasters, which is as
referred to as disaster management cycle with different phases.
1
JICA Trkiye Ofisi, Yayn No: 2
The traditional perception of disaster management has been limited to the idea of calamity relief which is taken
into granted by few unscrupulous people for making money defeating the very purpose of mitigating the peoples
suffering as an immediate relief to the disaster effected families. The recent major disasters that hit the various
part of country has made the people all over the world to think on reduction of enormous economic losses as an
immediate fall out of disasters. Responding to an urgent call of society to change the paradigm from the traditional
practice of giving relief towards reducing the risk of disaster, the Government should be emphasizing that at all
level of administrations primary role should be the preparedness, mitigation, reduction and response of a disaster
based on community participation.
The primary mission of the Disaster Management is, therefore, to reduce the loss of life and property and protect
the nations from all hazards, including natural disasters, acts of terrorism, and other man-made disasters, by
leading and supporting the nations in a risk-based, comprehensive emergency management system of preparedness,
protection, response, recovery, and mitigation. Recently, disaster management emphasizes the importance of
disaster prevention - focusing on disaster preparedness. It is therefore; we as responsible citizen of this country
think of it and get ourselves prepared for a safer tomorrow. It is this paper effort to disseminate information on
disaster preparedness, prevention, mitigation and response towards disasters.
Keywords: Integrated Disaster Management System, Mitigation, Preparedness, Response, Recovery
1. Giri
tarzdr! Yani, tek bana uygulanan kriz ynetimi; tepkisel, egdmsz, hedef kitle yanl, etkisiz, zamansz, gven vermez ve afetin
felakete dnmesine neden olur. Bunun iin
lkemizde kriz ynetiminden risk ynetimine
geerek afetlere mdahale ve iyiletirmeden
daha ok afetin olumamas, zararlarnn azaltlmas, hazrlk, tahmin ve erken uyar konularna nem verilmeli. Maalesef, lkemizde
sadece kriz merkezleri ve kriz masalar
bulunmakta; risk merkezi veya risk masas gibi bir ey ise dnlememektedir.
Birlemi Milletlerin kabul ettii ve en genel

tanmyla insanlar iin fiziksel, ekonomik ve
sosyal kayplara neden olan, normal yaam
durdurarak veya kesintiye uratarak toplumlar etkileyen ve yerel imknlar ile ba edilemeyen her trl doal, teknolojik veya insan
kaynakl tm olaylara afet denilmektedir. Bu
tanmdan da anlalaca zere bir olayn afete
neden olabilmesi iin, toplumlar ve yerleim
birimleri zerinde kayplar meydana getirmesi
veya insan faaliyetlerini bozarak veya kesintiye uratarak bir yerleme birimini etkilemesi gerekmektedir. Baka bir deyile afet, bir
olayn kendisi deil; bazen beklenen bazen de
aninden dourduu bir sonutur.
Gnmzde birok ehrimiz nemli lde,

bata deprem olmak zere afetlerin oluturduu byk risklerin tehdidi altnda bulunmakModern afet ynetimi sisteminde, Kayp ve tadr. Artk ehirlerimizde doal, teknolojik
Zarar Azaltma, Hazrlk, Tahmin ve Erken ya da insan kaynakl afetler sonucunda ortaya
Uyar, Afetleri anlamak gibi afet ncesi ko- kabilecek kayp ve zararlarn, can, mal-mlk
rumaya ynelik olan almalara risk yne- ve evre asndan ok byk boyutlarda olatimi denilirken; Etki Analizi, Mdahale, yi- bilecei bilinmektedir.
letirme, Yeniden Yaplanma gibi afet sonras
dzeltmeye ynelik olarak yaplan almala- Bu durum T.C. Bayndrlk ve skn
ra ise kriz ynetimi ad verilir. Risk yne- Bakanlnn dzenledii Deprem rastiminin ihmal edildii yerlerde kriz ynetimi 2004n Sonu Bildirisinde nemle yle vurbaarl olamaz. Hatta tek bana uygulanan gulanmtr: Topraklarnn %93, nfusunun
kriz ynetimi, reflekse dayal ilkel bir ynetim ise %98i eitli derecelerde deprem etkisi al2
tnda olan lkemizde, deprem afeti nedeniyle malar oluturulmaldr. Afet blgesine yurtii
ortaya kmakta olan toplumsal ve ekonomik ve yurtdndan gnderilecek yardm malzekayplar, ok ciddi tedbirler alnmasn gerek- melerinin nerede ve nasl geici olarak depotirmektedir. nk 1900 - 2003 yllar arasn- lanaca, koordinasyon salanarak nasl dada 182 hasar yapc deprem meydana gelmi tlaca konusundaki almalar da afet bilgi
ve yaklak 100 bin kii hayatn kaybetmitir. ve karar destek teknolojisi kullanlarak afete
Can ve mal kayplarmzn geriye dnlemez hazrlk aamasnda yaplmaldr.
sonularnn yannda, makroekonomik kayplarmz oluturan milli hsla iindeki gelir Bu durum Deprem ras 2004 Sonu Bildikayplar ve milli servet kayplar da gelecei- risinde lkemizde afet bilgi sistemi, tehlike
4
miz iin ok nemli tehditler dourmaktadr. haritalar, kentsel riskler ve deprem sigortas
Bylece lkemizde ve dier lkelerde yaanan gibi hususlar da gz nnde tutularak yeniden
dzenlenmelidir. eklinde vurgulanmtr.
deneyimlere ve bilgi birikimine bal olarak
Bu nedenle, afet annda ve sonrasnda seferber edilecek imknlar ile kurtarma
ekilde,
2003
ylnda
depfaaliyetlerinde
kullanlacak
tehizatn
ve acil
yardm stanbulda
malzemesinin farkl
noktalardaki
afet ve acil durum ynetimi, deimekte
ve Benzer
malzeme depolarnda
nceden bulundurulmas
gerekir.
Kurtarmahazrlave yardm grevini
rem
gvenliinin
artrlmas
amacyla
kapsam gelimektedir. Yaanlan kayplar
vegetirecek kurumlar ellerindeki stoklar uygun artlarda ve afet annda en ksa
yerine
tlan geirecek
stanbulbiimde
Deprem
Master
Plan Lojistik
stanbul
srede
muhafaza
etmelidirler.
destek planlar
afet ynetimi bilim dal ve teknolojisindeki
ge- harekete
erevesinde
ihtiya Afet
duyulanEtkilerini
miktardaki Azaltma
malzemeninStrateji
sevkiyat Plan
mevcut durum
Deprem
limeler nedeniyle, lkemizdeki afetlere ynedeerlendirilip doru kararlar verilerek yapldktan sonra afete mdahale balatlmaldr.
(DMP)de
de Btnleik
Afet veya
Ynetimi
ve ihtiya
Bunun iinde
afetin byklne
bal olarak acilen
daha sonradan
lik almalarn da tekrar gzden geirilmesi,
duyulacak Afet
malzemelerin
nereden
hangi srede
ve ne maliyetle
temin edilecei
Ynetim
Veritaban
konularn
ele
alnaafet bilgi sistemleri gibi yeni teknolojilerin
ve afete hazrlk aamasnda alma yaplarak bilgi/veri tabanlar ve karar
hususunda
rak, afet oluturulmaldr.
annda mevcut
en ve
hzl
destek
Afet imknlara
blgesine yurtii
yurtdndan
bilimsel yntemlerin kullanlmas kanlmaz mekanizmalar
gnderilecek
yardmbyk
malzemelerinin
nerede ve nasl
geici olarak depolanaca,
eriim
nem
kaydettii
belirtilmektedir.
olmutur. Dier bir deyile, afetler olumaya
koordinasyon salanarak nasl datlaca konusundaki almalar da afet bilgi ve karar
destek teknolojisi kullanlarak afete hazrlk aamasnda yaplmaldr.
devam edecek ama insanlk ve yapl evre,
Btnleik Afet Ynetim Sistemi ve Afet Ybiliim anda, bu almada anlatlan
ve Deprem
Bu durum
ras 2004 Sonu Bildirisinde lkemizde afet bilgi sistemi, tehlike
netimiriskler
VeriveTabanlarn
karar
des- tutularak
haritalar, kentsel
deprem sigortasve
gibibenzeri
hususlar da
gz nnde
daha da gelitirilecek olan ynetim sistemleri
yeniden dzenlenmelidir.
eklinde
vurgulanmtr.
Benzer ekilde, 2003 ylnda
tek
sistemlerini
oluturmak
iin
ve teknolojik ile afetlerin kt etkilerine stanbul'da
kar deprem gvenliinin artrlmas amacyla hazrlatlan stanbul Deprem
Master Plan stanbul Deprem Afet Etkilerini Azaltma Strateji Plan - (DMP)de de
gelmeyi de baarmak iin almaktadr
Btnleik 1.
Afet
Ynetimi
ve Afet Ynetim
Veritaban
konularn ele alnarak, afet
Tm
tehlikeleri
gz nne
almak,
annda mevcut imknlara en hzl eriim byk nem kaydettii belirtilmektedir.
2. Tm evreleri uygulamak,
Bu nedenle, afet annda ve sonrasnda seferBtnleik 3.
Afet
Ynetim
Sistemi ve Afet
Ynetimi Veri Tabanlarn ve benzeri karar
Tm
kaynaklar
kullanmak,
ber edilecek imknlar ile kurtarma faaliyetdestek sistemlerini oluturmak iin
Tm birey
vealmak,
kurulmalarn (ekil 1) bu a1. Tm4.tehlikeleri
gz nne
lerinde kullanlacak tehizatn ve acil yardm
2. Tmlmalara
evreleri uygulamak,
katlmasn salamak
malzemesinin farkl noktalardaki malzeme
3. Tm kaynaklar kullanmak,
4. Tmgerekir.
birey ve kurulmalarn (ekil 1) bu almalara katlmasn salamak
depolarnda nceden bulundurulmas gerekir.
gerekir.
Kurtarma ve yardm grevini yerine getirecek
kurumlar ellerindeki stoklar uygun artlarda
ve afet annda en ksa srede harekete geirecek biimde muhafaza etmelidirler. Lojistik
destek planlar erevesinde ihtiya duyulan
miktardaki malzemenin sevkiyat mevcut durum deerlendirilip doru kararlar verilerek
yapldktan sonra afete mdahale balatlmaldr. Bunun iin de afetin byklne bal
olarak acilen veya daha sonradan ihtiya duyulacak malzemelerin nereden hangi srede
ekil 1. Afetler
uluslar aras kaynaklardan
halka
kadar tm birey ve
ekilile
1. mcadelede
Afetler ile mcadelede
uluslar aras
kaynaklarkurumlarn yeri, grev ve sorumluluklar vardr. zellikle STKlar ve gnlller bu
ve ne maliyetle temin edilecei hususunda
dan halka
kadar tm birey ve kurumlarn yeri, grev ve
sistemin nemli
bir parasdr.
afete hazrlk aamasnda alma yaplarak sorumluluklar vardr. zellikle STKlar ve gnlller
bilgi/veri tabanlar ve karar destek mekaniz- bu sistemin nemli bir parasdr.
3
Tehlike: Can ve mal kayplarna neden olmak

ile birlikte sosyo-ekonomik dzen ve etkinliklere, tabi ve kltrel kaynaklar zarar verme
potansiyeli olan her ey.
Deprem urasnda da belirtildii gibi, lkemizde afet ynetimi kapsam iinde olan her
afet iin ayr bir kurumsal yaplanma sz konusu olamayacandan, bu konu tm afetler
iin bir btnlk iinde ele alnmal ve Anayasamzda dzenlenen idare sistemimize paralel
yaplanarak bir model oluturulmaldr. Bu
nedenle, her ne kadar lkemizde afet denilince
akla hemen deprem gelirse de; afet ynetim
sisteminin btnl iinde afetlerin tm
ele alnmas bir zorunluluktur.
Risk: Bir tehlikenin blgenin sakinleri, zellikleri, etkinlikleri, zgn tesisleri, tabi ve
kltrel kaynaklar zerine olan tahmini kt
etkisi.
Savunmaszlk (Zarar Grebilirlik, Hassasiyet): Kiilerin, mallarn ya da evrenin bir

Afet Ynetimi Sisteminde hadiseler, olay, tehlikenin etkisi sebebiyle kayp, yaralanma
acil durum ve afet ynetimi olarak farkl ve hasara maruz kalma seviyesi. Bu da Nfus
seviyede deerlendirilir. lkemizin ncelik- dalm, Savunmasz gruplar, Bina standartle ihtiyac olan konu Afet Ynetimidir. Bu lar, Altyap, Sosyal, kltrel Ekonomik artnedenle, bu makalede ncelikle afet yneti- lar, evre, Gerekli hizmetler ve Etkiyle ilikili
mi kapsamndaki temel ilke ve kavramlar ele ile llr.
alnarak dil ve fikir birlii salanp kavram
kargaasnn nne geilmesi amalanmtr.
Tehlikenin neden olabilecei riskin belirlenBylece makalenin ilerleyen blmlerindeki
mesi iin zarar grebilirlik deerlendirmesi
afet ynetiminin evrelerine ynelik tartmayaplmaldr. Risk belirlenmesiyle aa yukalara da bir temel oluturulmu olacaktr.
r deiik byklkteki afetlerin hangi boyutta etki yarataca tahmin edilebilir. Bilimsel
2. Temel Kavramlar
kriterler ve istatistik veriler dikkate alnarak
farkl afet trleri iin yerleim blgelerinin haBtnleik afet ynetiminde dil ve fikir birlii
oluturmak ile birlikte standartlatrlm me- sar grebilirliini veya insanlarn zarar grebisajlar vermek kilit neme sahiptir. Bu neden- lirlik ihtimallerini ortaya koymak mmkndr.
le Trkiyede de Olay, Acil Durum, Afet, vb. Mevcut tehlikelerin yaratabilecei afetlerle
kavramlar uluslararas literatrde tanmland ilgili risk analizi yaplmal, bu riskin gereklemesi halinde eldeki imkn ve kaynaklarla
ekilde kullanlmaldr.
nasl kar koyulaca belirlenmeli, gemi
Bir afetin meydana gelmesinde iki temel faktr deneyimlerden karlan dersler nda yeni
rol oynar. Birincisi bir tehlikenin bulunmas, eylem planlar gelitirilmelidir.
ikincisi ise bu tehlikenin douraca olaydan
riske girebilecek bir eylerin ya da bir canl Ynetebilirlik: Mevcut kurumsal sistemler,
topluluunun var olmasdr. Tehlike dediimiz Hazr bulunuluk, planlama, Mevcut hafifletey potansiyel olarak bulunan gl bir afet me tedbirleri, Kanunlar ve ynetmelikler, Ertehdididir. Bunun afete dnmemesi veya ken uyar ve tahmin, Kamu bilinci, Bilgi sisdnse bile en az zararla atlatlabilmesi alna- temleri, Kaynaklar, Eitim seviyeleri, Katlm,
cak tedbirler ve riskin azaltlmas ile mmkn vb.ine gre bir afet durumunda etkilenen topolabilir. Bu nedenle, etkileri ve neden olduu lumun, zararlar en aza indirgeme seviyesi.
kayplarn bykl nedeniyle lkemizde
meydana gelen doal afetlerin oluturduu Afet: nsanlar, tabi ve kltrel kaynaklar iin
fiziksel, ekonomik ve sosyal veya evresel karisklerin banda deprem yer almaktadr.
4
yplar douran, normal yaam ve insan faali- zetle, fiziksel, ekonomik ve sosyal kayplayetlerini durdurarak veya kesintiye uratarak ra neden olan, normal yaam ve insan faalitopluluklar etkileyen ve topluluun yerel im- yetlerini durdurarak veya kesintiye uratarak,
6
kn ve kaynaklarn kullanarak stesinden ge- toplumlar olumsuz etkileyen ve yerel imknlemeyecei doal ve insan kaynakl herhangi lar ile ba edilemeyen doal, teknolojik veya
eldeki imknbir
ve kaynaklarla
nasl kar koyulaca belirlenmeli, gemi deneyimlerden
olayn sonucudur.
insan kkenli tm olaylara afet denir (ekil
karlan dersler nda yeni eylem planlar gelitirilmelidir.
3). Afetler genellikle bu ekilde kategoride
Afet
tanm,
Birlemi
tarafndan
Ynetebilirlik:
Mevcut
kurumsal
sistemler, Milletler
Hazr bulunuluk,
planlama,
Mevcut
snflandrlp
incelenir:
hafifletme tedbirleri,
Kanunlar
ve
ynetmelikler,
Erken
uyar
ve
tahmin,
Kamu
bilinci,
kabul grm ve uluslararas yazmalarda
Bilgi sistemleri, Kaynaklar, Eitim seviyeleri, Katlm, vb.ine gre bir afet durumunda
ima edildii
anlamda
yaplp
kullanlmaldr: Doal Afetler: Dnyada sre gelen doa
etkilenen toplumun,
zararlar en
aza indirgeme
seviyesi.
(United Nations, Department of Humanitarian olaylar, insanlarn yaamn nemli lde
Afet: nsanlar, tabi ve kltrel kaynaklar iin fiziksel, ekonomik ve sosyal veya
evresel
Affairs.
1992.
Internationally
Agreeddurdurarak
Glossaryveyaetkilediinde
kayplar douran,
normal
yaam
ve insan faaliyetlerini
kesintiye
doal afet olarak nitelendirilir.
uratarak topluluklar
topluluuntoyerel
imkn ve
kaynaklarn kullanarak
of Basicetkileyen
TermsveRelated
Disaster
ManageBu kapsamda deprem, buzlanma, amur aknstesinden gelemeyecei doal ve insan kaynakl herhangi bir olayn sonucudur.
ment. (DNA/93/36). United Nations. Geneva. ts, ekirge istilalar, lar, lleme, deniz
Afet tanm,A
Birlemi
Milletler
tarafndan
grm ve uluslar
serious
disruption
of kabul
the functioning
of aras
so- yazmalarda
ve gl ofsu seviye deiimleri, deprem, dolu,
ima edildii anlamda yaplp kullanlmaldr: (United Nations, Department
ciety,
causing
widespread
human,
material,
or
Humanitarian Affairs. 1992. Internationally Agreed Glossary of Basic Terms
Related
don,
frtna kabarmas, heyelanlar, hortumlar,
environmental
lossesUnited
whichNations.
exceed
the ability
to Disaster Management.
(DNA/93/36).
Geneva.
A serious disruption
kaya dmesi, kuraklk, orman ve al yangnof the functioning
of society,
causingto
widespread
human,
material,
or environmental
of affected
society
cope using
only
its own
losses which exceed the ability of affected society to cope using only its own resources
lar, rzgr, toz, kum, yamur, kar ve k fr- The United resources
Nations, 1992.)- The United Nations, 1992.)
tnalar, seller, ani sel ve su basknlar, scak
ve souk hava dalgalar, sis ve dk gr
mesafesi, tarmsal zararllar, toprak kaymas,
tsunami, yldrm, zemin kmesi, salgn, vb.
gibi saylabilir.
Dier bir deyile, doal afetler, toplumun sosyo-ekonomik ve sosyo-kltrel faaliyetlerini
nemli lde aksatan, can ve mal kayplarna
olan doa olaylardr. Sel ve frtnalar,
ekil
Afet deil,
bir sebep
deil,Afetin
sonutur.
Afetin tehlike
byk- ile neden
ekil 2. Afet
bir 2.
sebep
sonutur.
bykl
toplumun
savunmaszlna
* Savunmazszlk).
lbaldr
tehlike(Afet=Tehlike
ile toplumun
savunmaszlna baldr hortum, orman yangnlar, scak hava dalgala(Afet=Tehlike * Savunmazszlk).
r, hava kirlilii, kimyasal ve nkleer serpintiBir afetin bykl ise insanlar asndan neden olduu can, ekonomik ve
ler,kltrel
asit yalar, lar, deniz ve gl su seviye
kayplarla llmekte.
Dier
bir
deyile
afet,
merkezinde
insan
olan
sosyal,
ekonomik
Bir afetin bykl ise insanlar asndan ne- ykselmeleri,
yldrm, kuraklk, dolu ve don
teknik ve siyasal boyutlar olan bir olgudur. Afetleri yalnz bilimsel olarak anlamaya ve
den olduu
can,zmek
ekonomik
ve deildir.
kltrelAfetlerden
kayp- dolay
aklamaya almak
bu sorunu
iin yeterli
oluan
olay
gibi meteorolojik ve meteoroloji karakzarar ve kayplar
iin belli
bir sistem
dhilinde,afet,
her trl
uzak
larla azaltmak
llmekte.
Dier
bir deyile
mer-kaygdan
terli doal
afetler olarak adlandrlr.
ibirlii, bilgi ve beceri paylamn salayarak, doru zmler retilmelidir.
kezinde insan olan sosyal, ekonomik teknik
zetle, fiziksel,
ekonomik boyutlar
ve sosyal kayplara
olan, normal
yaam ve insan
ve siyasal
olan birneden
olgudur.
Afetleri
Meteorolojik afetler, doal afetlerin byk
faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uratarak, toplumlar olumsuz etkileyen ve yerel
yalnz
bilimsel
olarak
anlamaya
ve
aklamabir blmn
oluturmakta ve son yllarda
imknlar ile ba edilemeyen doal, teknolojik veya insan kkenli tm olaylara
afet
denir (ekil 3).
genellikle
ekilde zmek
kategorideiin
snflandrlp
yaAfetler
almak
bubusorunu
yeterliincelenir:
giderek artan bir iddette ve sklkta meydana
deildir. Afetlerden dolay oluan zarar ve ka- gelmektedir. Gnmzde sanayileme, arpk
yplar azaltmak iin belli bir sistem dhilinde, kentleme, doann tahrip edilmesi gibi insan
her trl kaygdan uzak ibirlii, bilgi ve be- aktiviteleri bu tr afetlerin etkilerini arttrmaceri paylamn salayarak, doru zmler sna veya yenilerinin ortaya kmasna neden
olabilmektedir. Meteorolojik karakterli doal
retilmelidir.
5
Doal Afetler: Dnyada sre gelen doa olaylar, insanlarn yaamn nemli lde
etkilediinde doal afet olarak nitelendirilir. Bu kapsamda deprem, buzlanma, amur
aknts, ekirge istilalar, lar, lleme, deniz ve gl su seviye deiimleri, deprem,
dolu, don, frtna kabarmas, heyelanlar, hortumlar, kaya dmesi, kuraklk, orman ve
al yangnlar, rzgr, toz, kum, yamur, kar ve k frtnalar, seller, ani sel ve su
basknlar,
scak Ofisi,
ve souk
sis ve dk gr mesafesi, tarmsal
JICA Trkiye
Yaynhava
No: dalgalar,
2
zararllar, toprak kaymas, tsunami, yldrm, zemin kmesi, salgn, vb. gibi saylabilir.
Dier bir deyile, doal afetler, toplumun sosyo-ekonomik ve sosyo-kltrel
faaliyetlerini nemli lde aksatan, can ve mal kayplarna neden olan doa olaylardr.
Sel ve frtnalar, hortum, orman yangnlar, scak hava dalgalar, hava kirlilii, kimyasal
ve nkleer serpintiler, asit yalar, lar, deniz ve gl su seviye ykselmeleri,
yldrm, kuraklk, dolu ve don olay gibi meteorolojik ve meteoroloji karakterli doal
afetler olarak adlandrlr.
afetleri dier doal afetlerden ayran en nem- Orman Bakanlna, salgn hastalklar konuli zellik, bunlarn yaplacak izleme ve erken sundaki sorumluluk Salk Bakanlna veuyarlarla zararlarnn en aza indirilebilmesidir. rilmitir. Dier bir deyile, lkemizde afetler
konusunda, merkezi hkmette sorumlu ve
Bu zellikten
gelimi
lkelerin
Meteorolojik
afetler, doalyararlanarak,
afetlerin byk bir blmn
oluturmakta
ve son yllarda
giderek artan bir iddette ve sklkta meydana gelmektedir. Gnmzde sanayileme,
grevli makamlar oktur. te yandan, ou
afetkentleme,
ynetim
programlarnn
bir paras
olan
arpk
doann
tahrip edilmesi gibi insan
aktiviteleri bu
tr afetlerin
etkilerini arttrmasna veya yenilerinin ortaya kmasna neden olabilmektedir.
meteorolojik tahmin ve erken uyar ile can ka- uluslararas belgede afet olarak tanmlanan
Meteorolojik karakterli doal afetleri dier doal afetlerden ayran en nemli zellik,
bunlarn
yaplacak izleme
ve erken
uyarlarla zararlarnn
en aza indirilebilmesidir.
Bu
hortum, scak hava dalgalar, kimyayplarnda
nemli
azalmalar
ve ekonomik
za- kuraklk,
zellikten yararlanarak, gelimi lkelerin afet ynetim programlarnn bir paras olan
meteorolojik
tahmin
ve
erken
uyar
ile
can
kayplarnda
nemli
azalmalar
ve
ekonomik
sal ve nkleer serpintiler, asit yalar, deniz
rarlarda da nemli dler salanmtr.
zararlarda da nemli dler salanmtr.
ve gl su seviye ykselmeleri, yldrm, dolu
ve don, evre kirlenmesi, kimyasal ve endstriyel kazalar, uak, demiryolu, gemi kazalar
gibi afetler lkemizde herhangi bir kuruluun
direk sorumluluu altna adnda bahsedilerek
ekil 3. Afetler genellikle doal, teknolojik ve insan kaynakl olmak zere snfa
ekil 3. Afetler genellikle doal, teknolojik ve insan verilmemi ve herhangi bir mevzuat kapsaayrlr.
mnda ele alnmamtr.
kaynakl olmak zere snfa ayrlr.
Teknolojik Afetler: Nkleer santral kazalar, kimyasal, vb. endstriyel kazalar, uak,
demiryolu ve gemi kazalar, baraj yklmas, gibi olaylar bu snf iinde yer almaktadr.
Teknolojik afetler kendi bana tetiklenebilecei gibi doal bir afet veya bir insan
tarafndan da tetiklenebilir.
Teknolojik Afetler: Nkleer santral kazalar, nsan Kaynakl Afetler: Asit yalar, atekimyasal, vb. endstriyel kazalar, uak, de- li silahlar ile taciz; ayaklanma, boykot, grev
Yanl yer seimi, plansz ve dzensiz yaplamadan kaynaklanan pek ok hatalar
zinciri
kentlerimizi
afet riskine
mraniye
plnn
vb toplumsal olaylar; bina ii kimyasal kazamiryolu
vebirok
gemiteknolojik
kazalar,
barajsokmutur.
yklmas,
gibi
patlamas, sel altnda kalan mahalleler, itfaiyenin giremedii sokaklar nedeniyle yanan
konutlar,
patlayan
benzin
istasyonlar,
terr
ve
bu
olaylar
sonucu
ortaya
kan
can bina, tnel ve maden kmeleri; biyolojik
olaylar bu snf iinde yer almaktadr. Tekno- lar;
kayplar kentlerimizin ne denli risk altnda olduunu ortaya koymaktadr. Ayrca
lojik afetler kendi bana tetiklenebilecei gibi saldr, bomba tehdidi; cephane, maden, bina,
doal bir afet veya bir insan tarafndan da te- boru hatt patlamalar; plerin toplanamamas, duman, elektrik, su ve gaz kesintileri,
tiklenebilir.
dikkatsizlik sonucu endstriyel kazalar, ev
Yanl yer seimi, plansz ve dzensiz yap- ve bina yangnlar; gaz ve kimyasal kaaklar;
lamadan kaynaklanan pek ok hatalar zinciri gda zehirlenmesi, gmen istilas, hava kirkentlerimizi birok teknolojik afet riskine sok- lilii, hayvan ve bitkilerde salgn hastalklar;
mutur. mraniye plnn patlamas, sel savalar; i kazalar, igal; pilotajdan kaynakaltnda kalan mahalleler, itfaiyenin giremedii lanan kara, deniz, hava ve demiryolu kazalar;
sokaklar nedeniyle yanan konutlar, patlayan keskin nianc tacizi, k seyahatleri, ktlk ve
benzin istasyonlar, terr ve bu olaylar sonu- alk; kresel iklim deiiklii ve snma; orcu ortaya kan can kayplar kentlerimizin ne manszlama, radyasyon, radyolojik kazalar,
denli risk altnda olduunu ortaya koymakta- rehin alma, sabotaj, salgn hastalklar, sava
dr. Ayrca kentlerde, doal afetler sonras ge- hali, sibernetik saldrlar (IT kaynakl virs
lien ikincil tehlikeler de zerinde durulmas saldrlar); pheli paket ve mektuplar; tehlikeli maddeler, terr, toksik atklar ve benzergereken bal bana birer risk faktrdr.
leridir.
lkemizde, baz afetlere ilikin sorumluluk
kanunen ileri Bakanl ile Bayndrlk ve Modern, Bilimsel ve Btnleik Afet Ynetiskn Bakanlna; teknolojik afetler arasnda mi Sisteminde hadiseler, olay, acil durum ve
yer alan nkleer kazalar ile ilgili sorumluluk afet ynetimi olarak farkl seviyede deerTrkiye Atom Enerjisi Kurumuna verilmi. lendirilir (ekil 4). Bununla beraber afetler de
Orman yangnlarndaki sorumluluk evre ve kendi iinde 3e ayrlr (ekil 5).
6
Acil Durum Ynetimi: Yerleim birimlerinin, kurum ve kurulularn i yapma kapasitesini ciddi bir ekilde durdurma potansiyeli
veya etkisi olan byk fakat genellikle gndelik olaylardr Olay, ona ilk mdahale edenler
tarafndan kontrol edilemeyecek kadar byktr, ama genellikle dardan yardm istenmez.
Bu faaliyetlerde yerel imknlar yeterlidir. Saekil 4. Mdahale seviyesine gre olay, acil durum ve dece Afet Acil yardm Planndaki baz ekip
ve takmlar grev alr. Bu durumda Afet Acil
afet ynetiminin nem ve kapsam.
Yardm Planlarnn ngrd mdahale gibi
Olay: Yerel ve snrl etkisi olan hadiselerdir. bir ka veya tm servisler toplanp olaya mBu tr hadiseler yerleim birimlerinin, kurum dahale eder.
ve kurulularn i yapma kapasitesini nemli lde etkilemez. Olay, ona ilk mdahale Amerika Birleik Devletleri Federal Afet Yedenler tarafndan kontrol altna alnabilir. netimi Kurumu (FEMA-Federal Emergency
Olaylarda Afet Acil Yardm Plannn hibir Management Agency), FEMA ksaltmasn
servisi altrlmaz ve olaya ekip olarak m- oluturmak iin Acil Durum Ynetimi kuldahale etmez; sadece standart operasyon pro- lanlmtr. Her ne kadar bylece FEMAnn
sedrleri ve baz kontrol listeleri kullanlabilir. adnda Acil Durum geiyorsa da, kanun ve
uygulamalar tamamen Btnleik Afet YAcil Yardm: Afetzedeleri tespit etme, enkaz netim Sisteminin grevleri ve evreleri zerikaldrma, enkaz altndan kurtarma, acil ve ilk ne kurulmutur.
yardm yapma, tahliye etme, temel ihtiya 9
malzemelerinin yardm ve takviyesinde bulun- Afet Ynetimi: Yerleim birimlerinin, kurum
ma, kargaa ve dzensizlie kar gvenliin
Olay: Yerel ve snrl etkisi olan hadiselerdir. Bu tr hadiseler yerleim birimlerinin,ve kurulular etkileyen deprem, sel, heyelan,
kurumsalanmasna
ve kurulularn i yapma
kapasitesini olma,
nemli lde
etkilemez.
Olay, ona ilk
yardmc
idari
ve teknik
mdahale edenler tarafndan kontrol altna alnabilir. Olaylarda Afet Acil Yardmvb. gibi herhangi bir afet olutuunda tm faPlannn
hibir servisi
altrlmaz
ve olaya
ekip grevlerin
olarak mdahale yerine
etmez; sadece
hizmet
destei
salama
gibi
aliyetleri tamamen durdurur. Bu olaylar bazen
standart operasyon prosedrleri ve baz kontrol listeleri kullanlabilir.
getirilmesine ynelik faaliyetleridir.
yerleim birimlerinin, kurum ve kurulularn
Acil Yardm: Afetzedeleri tespit etme, enkaz kaldrma, enkaz altndan kurtarma, acil ve
ilk yardm yapma, tahliye etme, temel ihtiya malzemelerinin yardm ve takviyesindeuzun bir sre ilevlerini yerine getirmesini enbulunma, kargaa ve dzensizlie kar gvenliin salanmasna yardmc olma, idari
Acilhizmet
Yardm
Kurulu,
grevgetirilmesine
ve alve teknik
destei Ekibi:
salama gibi
grevlerin yerine
ynelikgeller. Afet Acil Yardm Planlarnn ngrdfaaliyetleridir.
ma esaslar bu planda belirtilmi olan mdaha- servislerin hepsi toplanp olaya mdahale
Acil Yardm Ekibi: Kurulu, grev ve alma esaslar bu planda belirtilmi olan
le, bilgi ve planlama, lojistik/bakm ve finans/ eder. Ayrca komu kurumlar ve yerleim bimdahale, bilgi ve planlama, lojistik/bakm ve finans/ynetim servisleridir.
ynetim servisleridir.
rimleri, vb. dardan gelen yardmlara da ihtiya vardr.
AFETN BOYUTU
Bu nedenle afet ynetimi, afet sonucunu dourabilecek olaylarn nlenmesi veya zararlarnn azaltlmas amacyla afetlere/acil durumlara hazrlk ve onlarn olas zarar/risklerinin
azaltlmas ile birlikte afetler/acil durumlardan sonra mdahale etme ve iyiletirme gibi
almalarn tmnde yaplmas gereken almalarn toplumun tm kesimlerini kapsaekil ekil
5. Afetler,
olduu
kayp veolduu
hasarlara kayp
gre eve
ayrlr.
5.neden
Afetler,
neden
hasarlara gre yacak ekilde planlanmas, ynlendirilmesi,
desteklenmesi, koordine edilmesi, gerekli
e ayrlr.
Acil Durum Ynetimi: Yerleim birimlerinin, kurum ve kurulularn i yapma
kapasitesini ciddi bir ekilde durdurma potansiyeli veya etkisi olan byk fakat
genellikle gndelik olaylardr Olay, ona ilk mdahale edenler tarafndan kontrol
edilemeyecek kadar byktr, ama genellikle dardan yardm istenmez. 7
Bu
faaliyetlerde yerel imknlar yeterlidir. Sadece Afet Acil yardm Planndaki baz ekip ve
takmlar grev alr. Bu durumda Afet Acil Yardm Planlarnn ngrd mdahale gibi
bir ka veya tm servisler toplanp olaya mdahale eder.
mevzuat ve kurumsal yaplanmalarn oluturulmas veya yeniden dzenlenmesi ve etkin

ve verimli bir uygulamann salanabilmesi
iin toplumun tm kurum ve kurulularyla,
kaynaklarnn bu ortak amalar dorultusunda
ynetilmesidir.
Kanunu, 01.04.1988 gn ve 88/12777 sayl

Afetlere likin Acil Yardm Tekilat ve Planlama Esaslarna Dair Ynetmelikte belirtilen
ve l Kurtarma ve Yardm Komitesinin kuruluu, grevleri ve alma esaslarna gre
kurulmas istenen servislerin sevk ve idaresi
iin Olay Komuta Sistemi en uygun yapdr.
Bu nedenle, lkemizin snrlar iinde doal Bu yap ve ynetim sistemi, Babakanlk, l ve
ve insan kaynakl tehlike, risk ve afetler so- ilelerde bir Matruka gibi farkl byklkte
nucunda, insan hayat, mal-mlk, evre, tabi ama her yerde ayn olmaldr.
ve kltrel varlklar asndan ortaya kabilecek maddi ve manevi kayp ve zararlarn Olay Komuta Sistemi (OKS), tm tehlikeler
nlenmesi, risklerin belirlenmesi ve azaltlmave her dzeyde ki acil mdahale iin uzun yls, planlama, eitim, tatbikat ve benzeri hazrlar edinilen bilgi ve deneyimler sonucu olulk almalarnn yaplmas, tahmin ve erken
turulmutur. Bu sistem yerel dzeyde, ile, il
uyar sistem ve yntemlerinin gelitirilmesi,
apnda ve lke genelinde Acil Mdahale Ygerektiinde etkin mdahale ile kayp ve zararlarn artmasnn engellenmesi, acil yardm, netiminin temelidir. Bu nedenlerden dolay,
iyiletirme ve yeniden ina almalar ile afet- Trkiyede de ortak ve modler bir organizaslere daha hazr bir ekilde ehir yaamnn hz- yon yapsnn OKSye uygun olmas gerekir.
la normale dnebilmesi konularnda yaplacak
tm ilemlerin usul ve esaslar btnleik afet Bu nedenden dolay, lkemizde afet ynetimine ynelik Ana Hizmet Birimlerinin
ynetimi dhilinde ele almak zorundayz.
- Afet ve Acil Durum Ynetim Merkezi
- Mdahale/Operasyonlar
- Bilgi ve Planlama
- Lojistik ve Bakm
- Finans ve dari iler
altnda uygun bir ekilde datlmas gerekir.
Ayrca, Trkiyede 1959 tarihli 7269 sayl

kanun an ok gerisinde kalm, eksii ve
yanl ok olan birok kanun bulunmaktadr.
rnein 7269 sayl kanun afet teknolojik ve
insan kaynakl afetleri hi iermemektedir.
Ayrca bu kanun dnyadaki en byk doal
afeti olan kurakl afet bile saymamaktadr.
Ancak hizmet birimleri, Olay Komuta Sistemi

mant ile organize edilip oluturulduu takdirde, afet ve acil durumlarda, Trkiyede ileyen iletiim, personel, ekipman, prosedrler
ve bir imknlar kombinasyonu yaratlabilir.
Benzer ekilde, Olay Komuta Sistemi dnda
kalan Zarar Azaltma, yiletirme, Tahmin ve
Erken Uyar, Yeniden Yaplanma vb gibi konular da kendi aralarnda risk ve kriz ynetimi
karakterlerine uygun bir ekilde gruplandrlmaldr.
Olay Komuta Sistemi (OKS): Tm tehlikelere ve her dzeydeki acil durumlara mdahale iin oluturulmu bir modler saha acil
ynetim sistemidir. Bu sistem standardize
edilmi bir organizasyon yaps iinde ileyen
iletiim, personel, ekipman prosedrler ve bir
imknlar kombinasyonu yaratr. Bu sistem genileyebilen be fonksiyonel blmler ile yaplandrlmtr: Olay Komuta Sorumlular ve
Komuta Personeli, Mdahale/Operasyonlar
Servisi Amiri, Bilgi ve Planlama Servisi Amiri, Lojistik ve Bakm Servisi Amiri, Finans ve
Ynetim Servisi Amiri.
Olay Komutan (OK): Bu plan dhilinde

Olay Komutan veya Olay Komutan Yardmcs olarak belirlenen grevliler dnda da,
Dier bir deyile, 7126 sayl Sivil Savunma herhangi bir afet veya acil durum olduunda
8
3. Afet Ynetiminin Belli Bal Evreleri

Gnmzde doal, teknolojik ya da insan kaynakl afetler sonucunda ortaya kabilecek
zararlarn, insan hayat, mal-mlk ve evre asndan ok byk boyutlarda olabilecei
aikrdr. Bu noktada ortaya kan Afet Ynetimi kavram her trl tehlikeye kar
hazrlkl olma, zarar azaltma, mdahale etme ve iyiletirme amacyla mevcut
kaynaklar organize eden analiz, planlama, karar alma ve deerlendirme srelerinin
tmn kapsar. Dier bir deyile, gnmzde afet ynetimi her trl tehlikeye kar
hazrlkl olma, zarar azaltma, Afet
mdahale
etme Azaltmann
ve iyiletirme
amacyla
mevcut
Zararlarn
Temel
lkeleri
kaynaklar organize eden, analiz, planlama, karar alma ve deerlendirme
srelerinin tmdr. Bu nedenle, afet ynetimi almalar bir btndr.
olaya ilk mdahale eden kii o an iin olay

komutandr. Zaman iinde olay yerine gelen
daha yetkili ve/veya uzman kiiler ilk anda
olay komutan olan kiiden komutay devir
alarak bir bakasna veya bu planda belirtilen
grevlilere devredene kadar Olay Komutan
olarak adlandrlr ve grev yapar.
Modern Afet Ynetim Sistemi

Risk ynetimi
2
1
Tahmin ve Erken
Uyar
Hazrlk
Zarar
Azaltma
Afet
Koruma
Dzeltme
Etki Analizi
Yeniden yaplanma
Erken Uyar: nsanlarn tehlikelere kar, zamannda ve gerektii gibi davranmalarna imkn tanyacak ekilde haberdar etmek.
yiletirme
Kriz ynetimi
Mdahale
ekil 6. Modern afet ynetim sistemi ve evreleri.
ekil 6. Modern afet ynetim sistemi ve evreleri.
Standart Operasyon Prosedr (SOP): DeBylece afet ynetimi, zarar azaltma, hazrlk, mdahale ve iyiletirme gibi drt ana
evreden oluur. Ancak bu evreler zarar azaltma, hazrlk, tahmin ve erken uyar, afetler,
iik afet ve tehlikeler olutuunda uygulanetki analizi,
mdahale,
iyiletirme
ve yeniden
yaplanma
gibi sekiz
evreye kadar
Bylece
afet
ynetimi,
zarar
azaltma,
hazrlk,
ayrntlandrlabilir.
mas gereken kurallar ve yaplmas gerekenler.
mdahale ve iyiletirme gibi drt ana evreden
Dier bir deyile, Bilimsel ve Btnleik Afet Ynetiminin ana bileenleri ve evreleri
unlardr:
oluur. Ancak bu evreler zarar azaltma, hazrTahliye: Halkn veya bireylerin korunmas 1. Kayp ve Zarar Azaltma
2. Hazrlk
tahmin ve erken uyar, afetler, etki analizi,
amacyla daha gvenli yerlere naklini sala- lk,
3. Tahmin ve Erken Uyar
4. Afetler,
mdahale,
iyiletirme ve yeniden yaplanma
mak amacyla alnan tedbirlerdir.
5. Etki Analizi
gibi
sekiz evreye kadar ayrntlandrlabilir.
6. Mdahale
Kitlesel Bakm: Afet ve acil durumlardan dolaysyla evlerini kaybedenler ya da evlerinden uzaklatrlm insanlarn afetin olumsuz
etkilerinden korunmas amacyla barnak, yiyecek, giyecek, salk ve dier ihtiyalarnn
temin edilmesidir.
Dier bir deyile, Bilimsel ve Btnleik Afet

Ynetiminin ana bileenleri ve evreleri unlardr:
1. Kayp ve Zarar Azaltma

2. Hazrlk
3. Tahmin ve Erken Uyar
4. Afetler,
3. Afet Ynetiminin Belli Bal Evreleri
5. Etki Analizi
Gnmzde doal, teknolojik ya da insan 6. Mdahale
kaynakl afetler sonucunda ortaya kabilecek 7. yiletirme
zararlarn, insan hayat, mal-mlk ve evre 8. Yeniden Yaplanma
asndan ok byk boyutlarda olabilecei
aikrdr. Bu noktada ortaya kan Afet Y- Sreklilik gstermesi gereken bu faaliyetler
netimi kavram her trl tehlikeye kar ha- afetler halkas veya zinciri denilen aadaki
zrlkl olma, zarar azaltma, mdahale etme ekilde daha kolay incelenebilir (ekil 6).
ve iyiletirme amacyla mevcut kaynaklar
organize eden analiz, planlama, karar alma Bu evreler bazen akabilir, bazen de ayn
ve deerlendirme srelerinin tmn kapsar. anda yrtlmeleri gerekebilir. Bu zellik,
Dier bir deyile, gnmzde afet ynetimi evreler arasndaki kesin ayrm zorlatrabilir
her trl tehlikeye kar hazrlkl olma, za- ancak kavram olarak drt ana evre de kullarar azaltma, mdahale etme ve iyiletirme nlabilir.
amacyla mevcut kaynaklar organize eden,
analiz, planlama, karar alma ve deerlen- 1-Kayp, zarar azaltma ve nleme (ksaca Zadirme srelerinin tmdr. Bu nedenle, rar Azaltma) (Mitigation),
afet ynetimi almalar bir btndr.
2-Hazrlkl olma (Preparation),
9

- Tahmin ve Erken Uyar

- Afetler
3-Mdahale (Response),

- Etki Analizi
4-yiletirme (Recovery)

- Yeniden Yaplandrma
evreleridir.
malarn yapmak deildir. Aksine modern afet

ynetimi ncelii (mdahale almalarna
duyulabilecek ihtiyac da minimize edebilmek
iin) insanlar tm tehlikelerden korumak ve
mevcut riskleri afetler olmadan nce azaltmaya yneliktir.
Modern afet ynetimi, ierii aada aklanan belli bal drt evreden oluur. Bu rapordaki konular da, aada verilen evrelerin ieriine uygun
bir ekilde
gruplandrlmtr.
Modern afet ynetimi,
ierii aada
aklanan
belli bal drt evreden oluur
Bylece btnleik afet ynetimi sisteminde,
Kayp ve Zarar Azaltma

Hazrlk
Tahmin ve Erken Uyar
Afetler,
Etki Analizi
rapordaki konular da, aada verilen evrelerin ieriine uygun bir e

gruplandrlmtr.
3.1. Zarar Azaltma Evresi
RiskEvresi:
ynetimin en nemli ve ilk evresi zarar
3.1. Zarar Azaltma
azaltmasdr (ekil 7).

gibi afet ncesi korumaya ynelikRisk
olanynetimin
al- en nemli ve ilk evresi zarar azaltmasdr (ekil 7).
malara risk ynetimi denilirken;
Mdahale
yiletirme
Yeniden Yaplanma
gibi afet sonras dzeltmeye ynelik olarak
yaplan almalara ise kriz ynetimi olarak
adlandrlr. zet olarak afet ynetim sistemini, Afet ncesi (Risk Ynetimi), Afet sonras
(Kriz Ynetimi) eklinde ikiye ayrmak mmkndr.
Afet ynetimine ilikin olarak mevzuatmzda

7. Afet ynetiminin
zarar
azaltma evresi,
ynetiminin
ekil 7. Afet
ynetiminin
zararmodern
azaltmaafet
evresi,
modern kalbidir.
pek ok kanun, kanun hkmnde ekil
kararname,
tzk, ynetmelik yer almakta. Ancak risk- afet ynetiminin kalbidir.
lere kar nlemler yer almasna ramen
risk tanm ve amac:
Zarar azaltmann
Uzun
durum
ve bunlarn
etkileri nedeni ile oluabilecek
Zarar tehlikeli
azaltmann
tanm
ve amac:
ynetimine mevzuatmzda yeterincex yer
ve-dnemde
ve
mal
kayb
zararlarn
azaltmay
veya
ortadan kaldrmay amal
rilmemi. Afet ynetiminde ncelikli olarak
sreklilii olan aktivite ve nlemlerdir. (Bunu ayn zamanda yapsal ve ya
Uzun dnemde
tehlikeli durum ve bunlarn
risk ynetiminin ele alnmas ile can veolmayan
mal elemanlardan
oluan kayp ve zarar azaltma almalar olara
etkileri nedeni ile oluabilecek can ve mal
kayb azaltlabilecekken, maalesef lkemizde
adan inceleyebiliriz.)
Zarar azaltma
amacnn
ayn azaltmay
zamanda, veya
iyerlerini
ve kalhalk basit nle
kayb
zararlarn
ortadan
bu konuda yaplan almalar incelendiinkonusunda drmay
eitmek, bylece
kayp ve
yaralanmalar
amalayan
sreklilii
olanazaltmaktr.
aktivite
de, gayretlerimizin ounu afetlerden sonraki
ve nlemlerdir. (Bunu ayn zamanda yapsal
mdahale etme aamasna ve tek
birazaltma
afete konular:
Zarar
ve yapsal
elemanlardan
oluan belirlenmesi,
kayneltmi olduumuz grlr. Hlbuki
Afet
Afet zararlarn
azaltmakolmayan
iin mevcut
tevik ve kaynaklarn
Yerleim
kurumazaltma
ve kurululardaki
tehlikelerin
yp ve zarar
almalar
olarakbelirlenmesi,
iki
Ynetiminin amac sadece insanlar enkaz
al- blgesinde,
Yerleim
blgesi,
kurum
ve
kurulular
iin
risk
profilinin
karlmas,
adan inceleyebiliriz.)
tndan kurtarmak, hastaneye yetitirmek, yan Afet senaryolarnn retilmesi ve zm yollarnn gelitirilmesi,
gn sndrmek, vb. benzeri mdahale
Zarar
aynynelik
zamanda,
i alEtki analizi
ve olasazaltma
hasarlarnamacnn
belirlenmesine
hazrlklar,
Yaplm ve yaplmam olan afet ynetimi almalarnn belirlenmesi,

Ksa, orta
10 ve uzun vadeli zarar azaltma planlarn hazrlamak,
Mevcut zarar azaltma nlemlerini deerlendirmek,
yerlerini ve halk basit nlemler konusunda

eitmek, bylece kayp ve yaralanmalar
azaltmaktr.
Toplumu afet ncesinde korumaya ynelik erken uyar alt yapsn kurmak
Tehlikeli blgelerin yeri, meydana gelebilecek zararlardan korunmak iin
alnmas gereken nlemler konusunda toplumu srekli ve doru bir ekilde
bilgilendirmek,
Toplumun afet bilincini ykseltmeye ynelik almalar yapmak,
Risk altndaki yap ve insanlar kamulatrma ve nakil ile korunmas,
Risk altndaki kritik ve hayati yap, tesis ve alt yapnn glendirilmesi,
Mevcut planlarn gncelletirilmesi ve gelitirilmesi,
Afethayat
Zararlarn
Azaltmann
Temel lkeleri
Tarihi eserler, evre ve doal
korumaya
ynelik almalar,
Srdrlebilir kalknma iin i yerlerinin afetlere direnli hale getirilmesi
almalar
Zarar azaltma konular:

Afet zararlarn azaltmak iin mevcut tevive kaynaklarn belirlenmesi,
Yerleim blgesinde, kurum ve kurululardaki tehlikelerin belirlenmesi,
Yerleim blgesi, kurum ve kurulular iin
risk profilinin karlmas,
Afet senaryolarnn retilmesi ve zm
yollarnn gelitirilmesi,
Etki analizi ve olas hasarlarn belirlenmesine ynelik hazrlklar,
Yaplm ve yaplmam olan afet ynetimi
almalarnn belirlenmesi,
Ksa, orta ve uzun vadeli zarar azaltma
planlarn hazrlamak,
Mevcut zarar azaltma nlemlerini deerlendirmek,
Toplumu ve deiik kurum ve kuruluu ilgilendiren hazrlk ve planlar ile ilgili koordinasyonu salamak
Toplumu afet ncesinde korumaya ynelik
erken uyar alt yapsn kurmak
Tehlikeli blgelerin yeri, meydana gelebilecek zararlardan korunmak iin alnmas
gereken nlemler konusunda toplumu srekli ve doru bir ekilde bilgilendirmek,
Toplumun afet bilincini ykseltmeye ynelik almalar yapmak,
Risk altndaki yap ve insanlar kamulatrma ve nakil ile korunmas,
Risk altndaki kritik ve hayati yap, tesis ve
alt yapnn glendirilmesi,
Mevcut planlarn gncelletirilmesi ve gelitirilmesi,
Tarihi eserler, evre ve doal hayat korumaya ynelik almalar,
Srdrlebilir kalknma iin i yerlerinin
afetlere direnli hale getirilmesi almalar
ekil 8. Afetler, tehlike ile toplumlarn hassasiyetinin kesimesi ile oluur. Bu nedenle
afeti
kltmek
iin (fay
hattnn ile
yerini
deitirmek gibi)
tehlikeleri ortadan
ekil
8. Afetler,
tehlike
toplumlarn
hassasiyetinin
kaldramayacamza gre toplumun hassasiyetini azaltmak zerinde durmamz gerekir.
kesimesi
ileafet
oluur.
Bu faynedenle
kltmek
iinolan
Bu
nedenle, modern
ynetiminde
hatlar gibiafeti
tehlikeler
deil, onlara kar
zayflklar zerinde allr.
(fay hattnn yerini deitirmek gibi) tehlikeleri ortadan kaldramayacamza gre toplumun hassasiyetini
Bu aama zarar azaltmay ierdii iin, afet acil yardm planlar yrrle girmeden
nce
veya sonrazerinde
oluturulabilir.
Ekonomik zarar
azaltmaBu
nlemleri,
uzun modnemde
azaltmak
durmamz
gerekir.
nedenle,
srdrlebilir kalknma ve afet kayplarn azaltmak iin ok nemlidir. Zarar azaltma
almalar,
tehlikelere
ak blgelerde
frtna veya
depremler
sonras, tekrar
tekrar
dern afet
ynetiminde
faysel,hatlar
gibi
tehlikeler
deil,
yeniden yaplanma (ykm-yara sarma) ksr dngsn ortadan kaldrabilir. Bir acil
durum
veya kar
afet sonras,
bu konudaki
duyarllk
artmken,allr.
baz maddi kaynaklarn elde
onlara
olan
zayflklar
zerinde
edilmesi daha kolay olabilir. Ayrca baz tesis ve altyap nitelerinin tasarmn ve
konumunu yenidene ele alnmaldr. Bylece afet sonras zarar azaltma srecine nem
vererek plan yapmak daha gvenli yerleim birimleri oluturmamz salayacaktr.
Bu aama zarar azaltmay ierdii iin, afet acil

yardm planlar yrrle girmeden nce veya
sonra oluturulabilir. Ekonomik zarar azaltma
nlemleri, uzun dnemde srdrlebilir kalknma ve afet kayplarn azaltmak iin ok
nemlidir. Zarar azaltma almalar, tehlikelere ak blgelerde sel, frtna veya depremler sonras, tekrar tekrar yeniden yaplanma
(ykm-yara sarma) ksr dngsn ortadan
kaldrabilir. Bir acil durum veya afet sonras,
bu konudaki duyarllk artmken, baz maddi
kaynaklarn elde edilmesi daha kolay olabilir.
Ayrca baz tesis ve altyap nitelerinin tasarmn ve konumunu yenidene ele alnmaldr.
Bylece afet sonras zarar azaltma srecine
nem vererek plan yapmak daha gvenli yerleim birimleri oluturmamz salayacaktr.
Zarar azaltma safhas, afetlerden sonra iyiletirme ve yeniden ina safhasndaki

faaliyetleriyle birlikte balar ve yeni bir faaliyet olana kadar devam eder. Bu safhada
yrtlen faaliyetler lke, blge ve yerleme birimi baznda olmak zere ok geni
uygulama alan gstermektedir.
Zarar azaltma safhas, afetlerden sonra iyiletirme ve yeniden ina safhasndaki faaliyetleriyle birlikte balar ve yeni bir faaliyet olana
kadar devam eder. Bu safhada yrtlen faaliyetler lke, blge ve yerleme birimi baznda
olmak zere ok geni uygulama alan gstermektedir.
Bu evrede yaplacak olan dier almalar;
11
Kentlerde Risk Analizi: Afetin bykl

genel olarak, bir olayn meydana getirdii can
kayplar, yaralanmalar, yapsal hasarlar ve
neden olduu sosyo-ekonomik kayplar CBS
teknolojisi kullanlarak kolayca llebilmektedir. Afetler sonucu oluacak kayplar en aza
indirebilmek afet ncesi ve sonras alnacak
tedbirler ve planlamalar ile mmkn olabilmektedir. Bu planlarn baars yasal, ynetimsel, ekonomik, teknik ve sosyal ynden uygulanabilir politikalarn nerilmesine baldr.
Afet Annda uygulanacak yasal mevzuatn

gzden geirilmesi ve ihtiya halinde yeniden dzenlenmesi,
Yap ve Deprem Ynetmelikleri, alan kullanm ynetmeliklerinin gzden geirilmesi
ve gerekiyorsa yeniden dzenlenmesi,
Afet tehlikesi ve riskinin makro ve mikro
lekte yeniden belirlenmesi, gelitirilmesi
ve tehlike haritalarnn hazrlanmas,
htiya duyulan bilimsel ve teknik aratrma-gelitirme faaliyetlerinin planlanmas
ve uygulanmas,
lke iin afet gzlem ebekeleri, erken uyar ve kontrol sistemlerinin kurulmas ve gelitirilmesi,
Afet zararlarnn azaltlmas konusunda ilgili her kesimi kapsayan geni kapsaml eitim faaliyetlerinin yrtlmesi,
Afet zararlarnn azaltlmas kavramnn,
kalknmann her aamasnda dhil edilmesi
ve uygulanmasnn salanmas,
Afetlere kar nleyici ve zarar azaltc mhendislik tedbirlerinin gelitirilmesi ve uygulanmas gibi,
Bir yerleme nitesinin afet riskinin deerlendirmesini grupta toplamakta yarar vardr
(nl, 2005). Bunlar;
fiziksel evre bileenleri,
sosyokltrel evre bileenleri,
ynetsel ve hukuksal bileenlerdir.
Afetin byklne etki eden ana faktrleri
ise aadaki gibi zetlemek mmkndr:

pek ok faaliyet zarar azaltma safhasnda gereken ana faaliyetler arasnda saylabilir.
Olayn yerleme alanlarna olan uzakl.

Olayn fiziksel bykl.
Olayn yerleme alanlarna olan uzakl.
Fakirlik ve az gelimilik.
Hzl nfus art.
Tehlikeli blgelerdeki hzl ve denetimsiz
sanayileme.
Ormanlarn ve evrenin tahribi veya yanl
kullanm.
Bilgisizlik ve eitim eksiklii.
Toplumun afet olaylarna kar nceden
alabildii koruyucu ve nleyici nlemlerin ulaabildii dzey (http://www.docuart.
com.tr/afet.htm).
Bu faaliyetlerden de grlebilecei zere bu

safhadaki faaliyetler, kurtarma ve ilk yardm
veya iyiletirme safhalarndaki faaliyetlerden
gerek kavram ve gerekse uygulama ekilleri
asndan ok farkl faaliyetlerdir. Bu faaliyetler birok kurum ve kurulula, ok eitli disiplinlerin belirli bir hedef dorultusunda almasn gerektiren uzun vadeli almalardr.
Bu nedenle de, toplumun her kesimini ilgilendirmekte ve bu kesimlerin katk ve gayretleri
Fiziksel evre bileenlerinden ulam ve erigerekmektedir
ebilirlik lt yerlemenin risk analizinin
zetle, mmknse afet tehlikesinin nlenmesi bileenlerinden birisidir. Yerlemenin afetlere
veya byk kayplar dourmamas iin aln- kar risk deerlendirmesinde mevcut yollarn
mas gereken tm toplumsal nlemler ve faa- kapasitesi, akm yn ve kalibrasyonu afetlere
liyetler zarar azaltma safhasnda yaplmaldr kar acil ulam planlarn gerekli klmaktadr. Mevcut ulam ve eriebilirlik durumunun
(ekil 8).
12
deerlendirilmesi, yerlemenin tahliye gzerghlarn ve alternatif tahliye olanaklarnn belirlenmesi gerekir.

Yerlemenin topografyas plak gzle kavranamayan olgulardan birdir. Binalar ve doa
topografyann plak kurgusunu kapatrlar.
Afetlere kar, yneticiler belleklerinde plak
yerlemeyi, toporafik grnm ile canlandrmak zorundadr. Yerlemede dere kenarlar,
sel ve gl yataklar, tarmsal araziler afetlere
kar kritik blgelerdir. Toporafik modellemeler yerleilebilecek blgeleri ortaya koyabilmektedir.
Kentsel alt yap durumu (su, kanalizasyon,

drenaj, doal gaz, haberleme, elektrik,
yangn suyu, vb.)
binalarn imar durumu (kat ykseklikleri,
ilevler, yol genilikleri),
bina younluklar (kii/hektar)
yerlemedeki kritik binalar,
bina ilevlerinin meknsal dalm
binalarn tarihsel nitelii
binalarn ya ve ypranml
arazi ve bina mlkiyeti eklindedir.
Yerlemenin sosyokltrel zellikleri iki adan hesaba katlmas gereken bir konudur.
Bunlardan ilki, yerlemenin sosyokltrel
zellikleridir. Bina gruplar ve arazi kullanm,
buna bal olarak sokak dokusu toplumun sosyokltrel belirleyicileridir. Trkiyenin eitli blgelerinde, blgesel yaknla ramen
farkl sosyokltrel olgularn yansmas olarak, farkl sokak rntlerine ve bina gruplamalarna rastlayabilmekteyiz. kinci konu ise,
yerleme nitesi analizi gibi modellemelerde
sosyo kltrel deime dzeyi, sosyal dayanmay beraberinde getirmektedir. Sosyal
dayanma dzeyi, afetlere kar risk deerlendirilmesinde nemli bir niteliksel lttr.
Bir yerlemenin sosyokltrel zelliklerinin
belirlenmesinde aadaki konularn hesaba
katlmasnda yarar vardr. Bunlar;
Yerlemenin iklimsel zellikleri bilinmesi gereken olgulardan biridir. Bu zellii afet risklerinde topografya, bina younluklar ve ulam sistemi ile btnletirmek gerekmektedir.
Afet riskleri tekil risklerden ok, oklu analiz
ve sentez yetisi ile belirlenebilecek risklerdir.
Bu grup fiziksel bileenler iinde hkim rzgr yn, zellikle yangn ve duman yaylmalarnda hep hesapta tutulmas gereken konulardandr.
Bitki rts, zellikle, orman yangn yaylmalarnda ve erozyon ile ilgili risklerin deerlendirmesinde gz nne alnmas gereken
bileenlerdendir. Burada jeolojik yap da, gremediimiz ama sondajlar ile bilmek zorunda
olduumuz, yerlemenin alt yapsnn gvenilirlii asndan nemli bileenlerdendir. Gerek jeolojik, gerekse bitki rts, CBS arlkl modellerin balca altlklarn oluturan
katmanlardr.
sosyal etkileim
sosyal kurumlar
kltrel zellikler (dil, din ve budunsal
zellikler)
davransal zellikler
sosyal dayanma
sosyokltrel deime eklinde sralanBu olgularn dnda, risk deerlendirmenin
maktadr.
nemli bir yann ise, yerlemedeki binalarn
fiziksel durumu, kentin alt yaps ve binalarn Afet risk deerlendirmesinde ynetsel ve huniceliksel ve niteliksel zellikleri oluturur. kuksal bileenler kamu yneticilerinin bilmesi
Kamu ynetimlerinin veri bankasnda olmas ve deerlendirmesi gereken, bunun dnda gegereken ve kamu yneticisinin her zaman alt- reken yerde glendirilmesi gereken konularlnda bulunmas gereken bu veriler aadadr. Belli bal ynetsel ve hukuksal bileenler
unlardr:
ki gibidir:
13
le nem tamaktadr. Bu aamadan sonra yaplacak olan ey riskin gereklemesi halinde

meydana gelebilecek zarar en aza indirmek
planl bir ekilde iin kar nlemleri almaktr.
ynetsel yaplanma
kanunlar ve ynetmelikler
olay komuta sistemi ve sorumluluklar
afet riskini nlemeye halkn ve sivil toplum
kurulularnn katlm
halk afet ynetim eitim derecesi ve bu
eitim iin oluturulacak sistem stratejileri
eklindedir.
Afet diye adlandrdmz olaylar, onlar oluturan tehlikenin niteliine bal olarak farkl
zamanlarda ve benzer ykc etkilerle meydana
gelmeye devam etmektedir. Zorunlu ve ncelikli olan afete hazrlk konusunun yannda,
zarar azaltma almalarn da ihmal etmemek
gerekir. Bir bakma zarar azaltma kapsamda
yaplan bu almalar afetlere hazrl daha
etkili klmaktadr. Aslnda zarar azaltma nlemleri ve planlar meydana gelebilecek hasar
ve kayb ortadan kaldrmay hedeflemektedir.
Afete hazrlk almalar ise muhtemelen bir
zarar oluacan varsayarak buna hazrlkl olmay ngrr. Bir plan fiziksel dhilinde
alnacak fiziki nlemler, srekli eitim ve tatbikatlar afetlere hazrlkl olma dzeyini arttrmay amalamaldr.
Afet acil yardm planlarna etki eden bu belirleyiciler ile elde edilmesi gereken ama o
yerleme ile ilgili acil tahliye yollarnn saptanmas ve bu balamda yerlemede toplanma
yeri olarak ilevleebilen acil toplanma alanlarn elde edilmesidir. Bu balamdaki amalar
da u ekilde zetleyebilmekteyiz:
Ana Tahliye Gzerghlarnn (itfaiye ve

ambulansn geebilecei ve ncelii olan)
belirlenmesine yardm ederler.
kincil Gzerghlarn (mahalleli iin, gnll ve STKlar iin, zellikle kamusal
ak alanlara erime iin) ortaya kmasna
Zarar azaltma yntemi olarak fiziksel planlayardmc olurlar.
Gece youn kullanmda olan alanlara ula- mann faydalar;
m olaslklarn deerlendirirler.
Potansiyel riski azaltmak
Alternatif Tahliye Alanlarn belirlerler.
Afetlerin sonularn hafifletmek
Kentler iin zarar azaltma plan: lkemiz- kincil tehlikelerin oluumunu engellemek
de deprem bata olmak zere, afet zararlarnn Afetlerin etkilerini snrlamak
azaltlmas abalar iinde; salkl kentsel ya- Mdahaleyi kolaylatrmak
am hedefleri ile btnleik olarak, altyapnn Acil yardm aamasnda genel yaama dzenini rgtlemek
iyiletirilmesi, doal, tarihsel ve kltrel mirasn korunmas ve tm insanlar ile birlikte yiletirme aamasnda normale dn
kolaylatrmak
gvenli ve yaanabilir kentlerin yaratlmas,
atlmas gereken nemli bir adm oluturmak- olarak sralanabilir.
tadr (Yiiter, 2005).
Kentsel yerlemelerde, mevcut yerleimin genk fiziki artlar kt ve yapsal tehlike- litirilmesi ve iyiletirilmesi amacna ynelik
leri bulunan konutlarda yaayan dk gelirli olarak planlar oluturulduka, zarar azaltmaya
insanlar, deprem ve sel gibi doal afetlerden ynelik almalar bu planlarn ve programladaha ok zarar grmektedirler. Bu nedenle rn nemli bir paras haline gelmektedir. Zaafete hazrlk almalar iin yardma muhta rar azaltmaya ynelik nlemler daha ok tophedef kitlelerin tespiti ve uygulanacak afet n- luma uzun sreli yarar salayacak almalar
leme faaliyetleriyle riskin azaltlmas ncelik- zerinde younlamaktadr.
14
timinde, lkemizin arlk vermek zorunda olduu konu, zarar azaltma ilevidir. Ayrca,
Mevcut mevzuat, depreme hazrlanmay ve
riskleri azaltmay ngren tehlike ve risk
kavramlarn da ieren bir anlayla btncl
olarak yeniden ele alnmal. mar Kanununda,
mikro blgeleme, kentsel risk sektrleri, saknm plan ve yeni imar aralarnn yer almas
salanmal. Mahalli idarelerle ilgili kanunlarmzda risk ynetimi kavramnn yer almas
salanmaldr.
Afet ncesi alnmas gereken tedbirler, temelde afet riskini en aza indirmek ve afet durumunda ise, sratli ve bilinli mdahale ile
afeti en az kaypla (mal ve can) atlatmak iin
alnmas gereken n tedbirlerdir. Bunlar bata
eitim ve tekilatlanma olmak zere, yeterli
ve uygulanabilirlii olan mevzuat ve yetkin
personele sahip olmak, kentlemelerde yasalara, imar faaliyetlerinde yer ve zemin ettlerine
uygun planlamalarn yaplmasn salamak ve
uygulamaktr.
Hasar grebilirlik analizi: 7126 sayl Sivil

mdafaa kanunu Madde 14e gre belediyesi
olan yerlerde afet blgeleri ve riskli alanlarn
saptanmasnda belediyelere yetki ve grev verilmektedir (Anon, 2000). Bu konuda ABDde
HAZUS gibi belirli kabuller ve matematiksel
tabanl modeller kullanlmakta. Senaryolar bu
ekilde hazrlanmakta, meydana gelebilecek
afetin etkileri ve boyutlar tahmin edilmekte.
Bu konuda lkemizde yaplan almalarn
birisine rnek, illerin deprem tehlikesine gre
hasar tahmini yapabilen CBS teknikleri kulZarar azaltma planlar mutlaka tehlike ve risk lanan program Trkiye Kzlay Dernei Afet
analizine dayandrlmaldr. Risk analizi, tm Operasyon Merkezi AFOMun web sayfasntehlikeler iin genellikle yrelerin zellikleri da bulunmaktadr (Gler, 2005).
gz nne alnarak yerel ve mlki idareciler
tarafndan yaplmas ve srekli gncellemesi Afet ileri Genel Mdrl Deprem Aragereken bir faaliyettir. Ancak bu faaliyet, du- trma Dairesinde JICA tarafndan kurulmu
raan bir afet ynetim anlaynn sonucun- bulunan deprem hasar tahmin sistemi, dokuz
da genellikle iller baznda yaplm olmasna ili kapsamna alan olduka snrl bir alanramen, hzl endstrileme ve buna bal i da hizmet veren pilot projedir. Bir deprem
g hareketleri ile hzla kentleen lkemizin annda bu sistemin rettii veriler, TAY, Sivil
dinamik koullarna gre CBS teknolojisi kul- Savunma ve Kzlay gibi afet mdahale sistelanlmad iin srekli gncellenememi ve mimizde yer alan kurumlara aktarlmaktadr.
Ayrca Kandilli Rasathanesi Deprem Aratrgenellikle ilevsiz halde kalmtr.
ma Merkezi tarafndan iletilen stanbul iin
Deprem ras-2004 Sonu Bildirisine gre deprem hasar belirleme sistemi elde ettii
de afet ynetimi, afete yol aabilecek tehlike verileri Bykehir Belediyesinin Afet Koorve risklerin iyi bilinmesini; olaylar olmadan dinasyon Merkezine iletmektedir. Kzlayn
nce nleyecek veya zararlarn en dk d- Ankaradaki AFOM tesisinde ise deprem
zeyde tutacak nlemlerin aklc ve bilimsel afetinin etkisini belirlemeye ynelik bir hayntemlerle alnmasn gerektiren bir btn- sar tahmin sistemi bulunmaktadr. Bu sayede
cl hazrlk ve uygulama srecidir. Afet yne- Kzlay, afetin boyutunu ve ihtiyalar bilerek
Son yllarda yerleim younluu ve nfus artmas ile seller sonucunda meskn blgelerde
misli grlmemi zararlar olmaktadr. Yerel
idarecilerin bu konuda doru kararlar alabilmesi iin, o yerin meteoroloji, hidroloji, topografya, morfoloji, bitki rts vb. gibi faktrleri de hesaba alarak, deiik srelerde ortaya
kabilecek ya iddetlerinden yararlanarak
gelecekteki sel veya taknlardan, sel yataklarnda ortaya kabilecek yzeysel su derinliklerinin de nceden belirlenmesi gerekir.
15
ve deprem sonras acil mdahale planlarnn

gelitirilmesinde, mahalle organizasyonlarna
yardmc olmay amalamaktadr.
en uygun mdahale operasyonuna sratle balayabilmektedir.

Afet Ynetimi Veri Tabanlar: Afet veri tabanlar afet zararlarn azaltma ynnde yaplabilecek almalarn her aamasnda gerekli
olup bu veri taban ulusal bir nitelik tamak
zorundadr. Tehlikelerin belirlenmesine ynelik CBS veri taban balca ana gruba ayrlabilir.
stanbul Valilii Afet Ynetim Merkezi 1 Ocak

2000 tarihinden itibaren Afet Ynetim Merkezi hazrlklarn yasal olarak yrtmekle ykml olan ilgili kurum ve kurulular arasnda
koordinasyon ve ibirliini salamak zere
kurulmutur (http://www.ibb.gov.tr/deprem/
calismalarimiz.htm). stanbul Valilii, her tr1. Jeolojik Veri Taban: Jeolojik haritalama, l bilgiyi toplamaya, gncelletirmeye, analiz
neotektonik veriler, deprem kaynaklarnn be- ve sentez yapmaya yarayan Corafi Bilgi Sislirlenmesi (diri faylar) ve paleosismoloji, id- temi tm afet Ynetimi almalarnda etkin
bir ekilde kullanlmaktadr. stanbul Valiliidet belirlemeye ynelik deprem senaryolar
nin CBSinde yer alan mevcut bilgiler unlar2. Sismolojik veri taban: Ulusal Sismik A
dr (http://aym.istanbul.gov.tr/gis.htm):
3. Jeodezik veri taban: Ulusal GPS A
4. Frtna ve Hidro-meteorolojik Veri Bankas
Kent Bilgileri:
Gerek deprem tehlikesinin belirlenmesinde 1- Mevcut bina bilgileri ve dalm.
kullanlacak sismik datann toplanmas, ge- 2- Ulam altyaps.
rekse afet nitellikli byk depremlerin lokas- 3- Su ve kanalizasyon altyaps.
yonunun annda bilinmesi ve acil mdahale 4- Doalgaz altyaps.
asndan ulusal nitelikteki bir sismik aa ge- 5- Nfus dalm ve demografik bilgiler.
reksinim vardr. Bu nedenle Afet Bilgi Sistemi 6- Jeolojik ve arazi kullanm bilgileri.
Komisyonunun belirleyici yaklam dorultu- 7- Nazm imar planlar. (ptal ncesi)
sunda Ulusal Sismik An tekili ve iletimi- 8- Arazi ykselti ve derinlik bilgileri.
ne ilikin kurumsal yaplanma zerinde durulmas gereken bir konudur. Bu nedenle cora- Acil Mdahale bilgileri:
fik olarak lkenin deiik blmlerinde farkl 1- Acil ulam sistemi.
younlukta olan GPS noktalar aktif tektonik 2- Lojistik depo ve datm noktalar.
3- Acil salk bilgileri ve planlamalar.
yap baz alnarak oluturulacak Ulusal GPS
4- Arama-Kurtarma ekip toplanma blgeleri.
Ana dntrlmeli ve afet ynetim modeli
5- Su ve gda temin edilecek yerler.
ierisinde tanmlanmaldr.
6- Geici iskn ve adr alanlar.
7- Enkaz dkm alanlar.
lkemizde de Afet Bilgi Sitemlerinin kullan- 8- Helikopter pistleri.
m artmaktadr. rnein, Boazii niversi- 9- Kritik bina ve tesislerin detay bilgileri.
tesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Aratrma Enstits, stanbul Afete Hazrlk Eitim Bylece CBS harita sistemi ile
Projesi (AHEP) kapsamnda Corafi Bilgi 1- Afet Ynetimi almalar daha aktif ve koPaylam Sistemi (GISS) gelitirilmektedir ordineli yaplacaktr.
(http://haritam.org/iahep.htm). GISS saysal 2- Btn ihtiya duyulan bilgiler bir arada ve
haritalarn kullanlarak, bilgi paylam teme- kullanma hazr tutulacaktr.
line dayal, gncel verinin ulalabilirliini 3- Dier Kurum ve Kurulularnda bu alsalamaktadr. Bu sayede de, depreme hazrlk malara katlm salanmaktadr.
16
4- Mevcut bilgilere yeni bilgiler eklenerek Afet annda ilgili birimleri ynlendirecek
gncel ve kullanlr olmas salanmaktadr.
entegre bilgilere ulamay salayacak ara5- Afet Acil Yardm Plan harita zerinde glar yoktur.
rlebilecektir.
Bylece CBS ile afet ncesinde yaplacak
Gnmzde hzla gncellenebilen sistematik hazrlklarn banda doru veri toplamak ve
bilgiye sahip olmak iin gelitirilen teknolo- bu verileri planlama ve analiz iin kullanmak
jiler birok lkede kullanlmaya balanmtr. gelmektedir. Afetle ilgili toplanacak bilgi ok
Bu teknolojilerden olan uzaktan alglama tek- eitlidir:
nolojisi ile uydu bilgileri kullanl bir ekilde gncellemekte ve corafi bilgi sistemleri bina bilgileri,
de (CBS) bu bilgilerin kullanlmas ve farkl kurum bilgileri,
analizlerin elde edilmesinde yardmc olmak- kimin hangi binada oturduu/ alt biltadr. lkemizde de CBS ve T destekli afet
gisi,
bilgi sisteminin kurulmas, eldeki bilgilerin
ulam bilgisi,
bir envanterinin karlarak afet bilgi merkezi devlet kurumlar bilgisi,
nin oluturulmas amacyla gerekli tedbirlerin
malzeme bilgisi, personel bilgisi, vb.
alnmas, afet ve acil durum almalar arasnda ibirlii, haberleme, sevk ve koordinasVeriyi doru toplamak kadar bu verileri ayn
yon salanmas gerekmektedir.
formatta toplamak ve belli bir standarda gre
lkemiz zellikle deprem bata olmak zere tasnif etmek ve gerektiinde kolayca ulaabilsel, yangn, heyelan gibi doal ya da insanlar- mek de ok nemlidir. Bu bakmdan afet ncemzn neden olduu afetlerle kar karya kal- si almalar iin doru bir veritaban modeli,
maktadr. Bu afetler deiik derecelerde can bu veri tabannn alaca donanm ve yazve mal kayplarna neden olmaktadr. Afetle- lmn seilmesi ve uygulanmas gerekmekterin olduu blgenin endstrileme derecesi ve dir. Deprem bilgi altyapsn oluturan eler
nfus younluu arttka afetlerin zarar da standartlar, veri katmanlar, yazlm, donanm
ve a altyaps, veri toplama ve gncelleme ve
artmaktadr.
veri ve bilgisayar sistemlerinin gvenilirliiBu durumda afetlere hazrlk, afete mdahale dir. Trkiyede stanbul Teknik niversitesi
ve afet sonras iyiletirme almalar iin sos- tarafndan yaplan bir almann sonucunda
yal, kltrel, ekonomik bilgilerin yerel dal- Trkiye Afet Bilgi Standard (TABS) gelitirilmitir. (www.strateji.gov.tr/arastirma/tam bilinmelidir. nk
bis.htm). Buna gre tm bilgiler CBS tabanl
Afetin olduu blgedeki nfus ve yapla- TABSde ngrlen standartta toplanacak ve
ma younluuna bal olarak kayplarn saklanacaktr. Afet veri tabannda eitli katartmaktadr. Afetler endstrileme arttka manlarda bilgi toplamaktadr: mevcut durum
veritaban, afet ynetim veritaban, bina deerdaha i ie gemektedir.
lkemizde afetlerinin neden olduu risk- lendirme veritaban ve analiz veritaban. Bulerin tahmini iin alt yap yeterli deildir, rada ama her kurum ve blgenin bu detayda
amaca ynelik uygun mekanizmalar geli- mmkn olduunca bilgi toplamas ve saklamasdr. Ancak herkes ayn detay ve mantkta
tirilmemitir.
Benzer biimde afet sonularnn toplumun veri toplayp sakladnda bu verileri modler
ekonomik, sosyal yaamn nasl etkileye- bir yapda bir araya getirmek ve anlaml bir
ekilde kullanmak mmkn olacaktr.
cei analiz edilmemektedir.
17
3.2. Hazrlk Evresi:
Bylece Afet Bilgi ve Karar Destek Sistemi,

aktrma, analiz, sentez zellikleriyle ehirlerdeki karar vericileri daha hassas sonulara
gtrmektedir. Sistem haritalarla tablolar ve
dokmanlar balayarak meknsal ilikiler
kurmakta ve sorgular yaplabilmektedir. Sistem tahminler iin senaryolar kurarak karar
vericilere yardmc olmaktadr. Kent envanteri
afet ynetimini desteklemektedir. Kritik noktalar ve tehlikeli blgeler etkileimli sistemler
arasndan bulunmakta ve veri alverii yaplabilmelidir. Sistem pek ok katman kolaylkla
karlatrabilmektedir. Sistem afet rnekleri
verebilmektedir bunun yannda dier yangn,
sel, fabrika kazalar, kt hava koullar gibi
afetler gz nne alnabilir. Kritik noktalar,
riskli mahalleler, otoparklar, acil durumda
kullanlabilecek yollar, sanayi envanteri, gecekondu blgeleri ve hizmet alan analizleri
girdi olarak alnabilmektedir. Sistem dier veritabanlarna kolayca entegre edilebilmekte,
vergi, muhtar, kimlik no (mernis numaras),
polis kaytlar ADAPARSEL, KIMLIKID, SokakAd_Binano gibi ortak kolonlar sayesinde
birletirilebilmektedir (Yalner, 2002).
Risk ynetimin ikinci nemli evresi olan hazrlk safhasnda yaplmas gereken almalarn ana hedefi, tehlikenin insanlar iin olumsuz etkiler dourabilecek sonularna kar
nlemler alarak, zamannda, en uygun ekilde
ve en etkili organizasyon ve yntemler ile mdahale edebilmeye hazrlanmaktr. Hazrlkl
olma, acil durum/afet halinde yetki ve sorumluluklarn belirlenmesi ve destek kaynaklarnn dzenlenmesini de ierir. Bu aamada tm
ynetimler acil durum/afet ynetimi grevleri
iin gerekli atamalar veya belirlemeleri yapmal, belirlenen grevlerin yerine getirebilmesi iin gerekli olan personel, donanm ve
dier kaynaklar tanmlanmaldr. Ekipman ve
donanmlarn bakm, tahmin ve erken uyar
sistemlerinin kullanm, personelin eitimi ve
dier aktiviteler srekli gncellenmelidir.
Zarar azaltma safhasnda alnan nlemlerle

olaylarn durdurulmas veya nlenmesi her
zaman mmkn olmayaca iin, nceden hazrlk safhasnda da insan can ve mal ile milli
servetleri, afetlerin ykc etkilerinden koruFinans: Bilindii gibi problemli yerleimle- yacak baz faaliyetlerin yrtlmesi zorunlu
rini kentsel dnm projeleri ile yeni yerle- olmaktadr. Bu kapsamda devletin, kurum ve
im alanlarna tayacak en nemli problem kurulularn ve halkn afete mdahale kabifinanstr. Gelimi lkelerde kullanlmakta liyetini artrmak iin yaplmas gereken risk
olan mortgage sisteminin lkemizin ihtiya ynetimine ynelik almalara ait rnekler
ve gerekleri gz nnde bulundurularak dep- yle sralanabilir:
rem riskine kar bina stokunun yenilenmesine
ynelik olarak teviklendirilerek uygulanabil- Afet Acil Yardm Planlar ve bu plann Toplu Bakm, Tahliye, letiim, Barnma, Tbbi
mesi iin bir model gelitirilip uygulamaya
Yardm, vb. Ekleri
konulmaldr. Bu model, mortgage sistemi
ile bireylerin devlet garantrl ile katlm- Kurulan Acil Yardm Hizmet Gruplar ve
Tekilat emas
n salayacak ve srdrlebilir ve modern
kent projelerini hayata geirilmelidir. zellik- Kurulan Afet Ynetim Merkezi (AYM)
le belediyelerin kentsel dnm projeleri- Temin Edilen Acil Durum Malzemeleri
ne dorudan destek olacak bu model, Deprem AYM Elemanlar iin Alnan Afet Ynetimi Eitimi
uras Kaynak Ynetimi ve Sigorta Komisyonu raporunda da belirtildii gibi dzenlenmeli STKlar ile Gelitirilen birlii
ve devletin kontrolnde ynetilmelidir (Can, Yaplan ve Planlanan Tatbikatlar ve Egzersizler
2007).
18
24
Zarar azaltma safhasnda alnan nlemlerle olaylarn durdurulmas veya nlenmesi her
zaman mmkn olmayaca iin, nceden hazrlk safhasnda da insan can ve mal ile
milli servetleri,
afetlerin ykc etkilerinden
koruyacak baz faaliyetlerin
yrtlmesi
Kamuoyunun
Bilinlendirilmesine
Ynelik
ve glendirme faaliyetlerinin planlanmas,
zorunlu olmaktadr. Bu kapsamda devletin, kurum ve kurulularn ve halkn afete
rgtlenmesi ve desteklenmesi gibi (ekil 9).
Yaplan
Kampanyalar
ve
Halk
Eitimi
mdahale kabiliyetini artrmak iin yaplmas gereken risk ynetimine ynelik
almalaraait rnekler
yle dzeyde
sralanabilir: afet ynetimi ile ilgili
Merkezi
Bazen afetler ani ekilde ortaya ktndan o
planlarn hazrlanmas ve gelitirilmesi,
x Afet Acil Yardm Planlar ve bu plann Toplu Bakm, Tahliye, letiim, Barnma,
l vb.
Dzeyinde
Afet Acil Yardm Planlar- an etkin bir zm bulmak olduka zordur. Bir
Tbbi Yardm,
Ekleri
x Kurulan Acilnn
Yardm
Hizmet
Gruplar
ve Tekilat
emas
idari birim, ancak daha nceden hazrlanm
hazrlanmas ve
gelitirilmesi,
x Kurulan Afet Ynetim Merkezi (AYM)
Bu planlarda grev ve sorumluluk verilen nlemlerle, afet ynetimi sorumluluklarn
x Temin Edilen Acil Durum Malzemeleri
personelin
ve tatbikatlarla
bilgi d- yerine getirebilir. Koruyucu planlama ve hax AYM Elemanlar
iin Alnaneitim
Afet Ynetimi
Eitimi
x STK'lar ile Gelitirilen
birlii
zeylerinin gelitirilmesi, gerektiinde bl- zrlklar, problem ortaya kmadan ok nce
x Yaplan ve Planlanan Tatbikatlar ve Egzersizler
ge tehizat merkezleri kurulmas ve kritik yaplmaldr, bu sre hazrlkl olma olarak
x Kamuoyunun Bilinlendirilmesine Ynelik Yaplan Kampanyalar ve Halk Eitimi
tanmlanr.
malzemelerin
stoklanmas,
x Merkezi dzeyde
afet ynetimi ile
ilgili planlarn hazrlanmas ve gelitirilmesi,
x l Dzeyinde
Afet Acil Yardm Planlarnn
hazrlanmas ve rgtlengelitirilmesi,
Arama-Kurtarma
faaliyetlerinin
x Bu planlarda grev ve sorumluluk verilen personelin eitim ve tatbikatlarlaHazrlkl
olma, acil durum/afet halinde yetmesi, gelitirilmesi, eitimi ve yaygnlat- bilgi
dzeylerinin gelitirilmesi, gerektiinde blge tehizat merkezleri kurulmas
ve
ki ve sorumluluklarn belirlenmesi ve destek
rlmas,
kritik malzemelerin
stoklanmas,
dzenlenmesini de ierir. Tm
x Arama-Kurtarma
faaliyetlerinin
rgtlenmesi,
gelitirilmesi,
eitimikaynaklarnn
ve
Tahmin,
Erken Uyar
ve Alarm
sistemleriyaygnlatrlmas,
nin kurulmas, iletilmesi ve gelitirilmesi ynetimler acil durum/afet ynetimi grevleri
x Tahmin, Erken Uyar ve Alarm sistemlerinin kurulmas, iletilmesi ve gelitirilmesi
iin gerekli atamalar veya belirlemeleri yapgibi ana
faaliyetler saylabilir.
gibi ana faaliyetler
saylabilir.
mal, belirlenen grevlerin yerine getirebilmesi iin gerekli olan personel, donanm ve dier
kaynaklar tanmlanmaldr. Ekipman ve donanmlarn bakm, tahmin ve erken uyar sistemlerinin kullanm, personelin eitimi ve dier
aktiviteler srekli gncellenmelidir. Ynetime
ait acil durum/afet mdahale organizasyonlarnn ve kaynaklarn tehlikeli durumlarda zarar grme olasln azaltmak veya yok etmek
iin gerekli almalar yaplmaldr.
Hazrlkl
olma nlemleri bir defaya mahsus
ekil 9. Deprem
herkes annda
tarafndan
uygulanmas
gereken
k-Kapan-Tutun
gibi
ekilannda
9. Deprem
herkes
tarafndan
uygulanmas
temel davran ekillerini afet ynetiminin hazrlk aamasnda yaygn ve olarak
rgn
dnlmemelidir. Hazrlkl olma kok-Kapan-Tutun
gibi temel davran ekilleeitimlerle gereken
retilmelidir
(KIZILAY).
nusunda temel unsur, idari birimin, afet ve acil
rini afet ynetiminin hazrlk aamasnda yaygn ve rgn eitimlerle retilmelidir (KIZILAY).
durum ynetimi konusundaki farkl ykmbalantsn salayacak planlarn

gelitirilmesi ve srekli olarak gncelletirilmesidir. Afetlere hazrlkl olma, insan hayat
ile sahip olunan varlklarn afet zararlarndan
en az derecede etkilenmesini hedefleyen almalarn yapld, bir sonraki afete kadar
geecek zamana yaylm bir sreci ifade etmektedir.
nceden hazrlk safhasndaki faaliyetler yalnzca afetin alarm sresi ierisinde yaplan
llklerinin
ksa sreli faaliyetler olarak grlmemelidir. Bu faaliyetler olayn ykc etkilerini
nceden hazrlk safhasndaki faaliyetler yalnzca afetin alarm sresi ierisinde yaplan
ksa sreli faaliyetler olarak grlmemelidir.
Bu faaliyetler olayn ykc etkilerini azaltacak
ve insan can, mal ve milli servetleri koruyacak uzun ve ksa sreli birok faaliyeti de
ierebilir. Bu ynyle de zarar azaltma aamasnda belirtilen faaliyetlerle i ie girmilerdir.
rnein halkn faaliyetlere kar hazrlkl olmasn salayacak ve ba edebilme kapasitelerini gelitirecek geni kapsaml Halk Eitimi
faaliyetlerinin rgtlenmesi, younlatrlmas
ve desteklenmesi, baz kritik yaplarn onarm
nsanlar kar karya kalabilecekleri tehlike

ve risklere kar nasl bir davran gstereceklerini, nasl organize olacaklarn, ihtiya
duyacaklar kaynaklar nereden, nasl, hangi
yntemlerle elde edebileceklerini nceden
19
ynetimi modeli ve olay komuta sisteminin de

oluturulup uygulanmas gerekmektedir.
planlamak zorundadrlar. Afet ynetiminde

baar salanmasnda, toplumsal kaynaklarn
gelitirilmesi ve etkin bir ekilde ynetilmesi byk nem tamaktadr. Bu kaynaklardan
kastedilen, problem zebilme, inisiyatif kullanabilme, iletiim kurabilme, alet kullanma
becerisi, ilkyardm, lojistik, arama kurtarma,
gvenlik ve huzur salama gibi farkl konularda yetimi, gerekli bilgi ve teknoloji ile desteklenmi bireyler yetitirmektir.
Olay Komut Sistemi: ada afet ynetimin

ana bileenlerden birisi olan Olay Komuta
Sisteminde (OKS) rol olan kiilerin sorumluluklarn, bu kiilerin niteliklerini, grev
alanlarn ele almakta, olay komuta sisteminin
dier organizasyonlarla ilikisini deerlendirmektedir. Dier bir deyile, Afet Ynetim
Modelinin ekirdeini oluturan bu organiHayatn normale dnmesini temin iin hasar zasyonun amac, nitelikli afet ynetim eitigren haberleme, ulam, enerji, su kanali- mi alm profesyonel ya da gnll kiilerin
zasyon gibi altyap hizmetlerinin bir blm afetlere mdahale performansnn arttrlmas
acilen onarlarak kullanma almaldr. Ge- ve hazrlk evresinde dier sistemlerle uyumlu
ici barnma, temizlenme, yiyecek iecek ve bir egdm ortamnn salanmasdr.
dier zorunlu ihtiyalarn karlanmas da afet
sonrasnda aciliyet kazanan konulardr. Bu OKS etkin bir komuta, kontrol ve koordinasyon
salamak iin gelitirilmi bir ynetim sistehizmetlerin nasl ve nerelerde verilecei afet
midir. Bu sistem sayesinde, zamanla boyutlar
ncesi dnemde tespit edilmi olmas afete
byyen ve ynetilmesi zorlaan olaylara kohazrlk kapsamndaki almalar arasnda buordineli bir ekilde genileyen bir organizaslunmaktadr.
yonla mdahale etmek mmkn olmaktadr.
Bylesine byk bir afete mdahalede; yerel,
Geici barnma amacyla kurulacak olan adr
blgesel ve ulusal hkmetin tm olanaklarn
kentler afetin bykl ve yaygnlna bal
bir arada kullanmak ve organize etmek, ancak
olarak gndeme gelecektir. Geleneksel olarak OKS uygulamakla mmkn olmutur. FEMA
Kzlay tarafndan gnderilen adr ve battani- (Federal Emergency Management Agency)
yelerin afetzedelere verilmesiyle barnma ihti- tarafndan hazrlanan standart OKS kurallar,
yac bir lde giderilmi olmaktadr. Bunlarn tm acil mdahale gruplar tarafndan (itfaiye,
ve dier insani yardm malzemelerinin dat- polis, acil salk hizmetleri vb.) uygulanmamnda zaman zaman sorunlarla karlald s zorunludur. OKS, kk apl olaylardan
bilinmektedir. Hazrlk almalar ierisinde byk boyutlu afetlere kadar her trl mdabu datmn nasl en uygun biimde yaplabi- halede kullanlmaktadr. Ayrca ABDde Tehlecei tespit edilmeli ve gerekli planlama CBS likeli Madde kazalarna (HazMat incidence)
harita ve bilgi taban ile daha afet meydana mdahalelerde OKS kullanlmas yasal zorungelmeden yaplm olmaldr.
luluktur (Helvacolu, 2005). Olay Komuta
Sistemi (OKS) ad altnda bir acil durumlara
Afet Ynetimi Sistemi kapsamnda, ulusal mdahale ynetim sistemi oluturmann arve metropoliten lekten yap leine kadar dnda yatan faktrler unlardr:
planlama, afetlerle mcadele ve mdahale organizasyonlar, bu anlamda toplumsal rgt- Olaya mdahale eden kurumlar arasnda
lenmeler yaygnlatrlmas nemle ele alnynetim asndan dil birliinin olmamas,
maldr. Afet ynetiminin tm aamalarnn Mdahale birimlerinin olaya bal olarak
genileme veya klme kapasitelerinin
btn tehlikelere ynelik ekip almasyla
olmamas,
koordine edilebilmesi iin, btnleik bir afet
20
zerinde uyum salanm mdahale planlar bulunmamas,

letiimin standart olmamas ve birbiriyle
uyumlu iletiimin salanamamas,
Mdahale iin nceden planlanm ve belirlenmi tesislerin olmamas ve
Kapsaml bir kaynak ynetimi stratejisinin
27
olmay.
ADYM yrrlkteki mevzuata gre eitli

isimlerle anlmaktadr. Bunlar:
Acil Durum Ynetim Merkezi
Kriz (Ynetim) Merkezi
Afet Merkez Koordinasyon Kurulu
l Harekt Merkezi
Afet Acil Ynetim Merkezi
Afet Ynetim Merkezi.
Olay Komuta Merkezi, olaya bal olarak
oluturulurken ADYM mevcut kanun ve ynetmelikler dhilinde nceden oluturulmas
gereken ve yeri belli olan bir merkezdir. Bir
afet ynetim merkezine bal birden fazla
OKS olabilir. OKSnin grevi, olay eylem plan iin kullanlacak kaynaklarn belirlenmesi
ve bunun Acil Durum Ynetim Merkezinden
(ADYM) talebi, olayla ilgili durum raporu
verme, olayn genilemesi hakknda tahminde bulunma olarak zetlenebilir. ADYMnin
grevi ise OKSye destek vermek, kaynak
yaratmak, OKSnin lojistik ve gvenlik ihtiyalarn dnmek, daha uzun vadeli planlar
yapmaktr. Olay Komutan ve beraber alt
birimler olay mahallindeki aktivitelerin koordinasyonundan ve kontrolnden sorumludur.
Oysa ADYM sorumlu olduu blgenin tm
aktiviteleri gz nnde bulundurmaldr. Kstl kaynaklarn nerede kullanlaca, hangi
olay komutannn isteklerine ncelik verilecei karar, toplum iin en iyisinin hangisi olduuna bal olarak ADYM tarafndan verilir.
ADYM sahaya ynelik hareket planlar gelitirmemelidir.
ekil 10. Olay Komuta Sistemindeki servislerin ematik gsterimi (Helvacolu, 2005).
ekil 10. Olay Komuta Sistemindeki servislerin ematik

OKS organizasyon 5 temel bileenden oluur. Olay Komutan, Operasyon Blm,
Planlama Blm,
Lojistik Blm ve Finans/Ynetim
gsterimi
(Helvacolu,
2005). Blm. Bu yap snrl bir alan
etkileyen acil bir durumda kullanlabildii gibi ok geni kapsaml felaketlerde de
kullanlabilir (ekil 10). Kk boyutlu acil durumlarda OKSnin blmlerinin sadece
bir ksm aktif hale getirilebilir. te yandan byk boyutlu felaketlerde her blmn
altnda alt birimler veya ubeler olabilir. Her OKS organizasyonu genileme ve daralma
kapasitesine sahip olmaldr. Ancak her olay boyutuna ve karmaasna baklmakszn
tek bir Olay Komutan tarafndan ynetilmelidir.
OKS organizasyon 5 temel bileenden oluur.

Olay Komutan, Operasyon Blm, Planlama
Blm,
Lojistik
Blm
Afet Ynetim Merkezleri:
Afet hazrlklarn
yasalve
olarakFinans/Ynetim
yrtmekle ykml olan
ilgili kurum ve kurulular arasnda koordinasyon ve ibirliini salamak ve yrtlen
Blm.
Bu
yap
alan
hizmetleri takip ve
kontrol
etmeksnrl
zere; kriz bir
ynetimine
esas etkileyen
olacak hazrlklar acil
bir
merkezden koordine etmek zere Afet Ynetim Merkezleri (AYM) veya Acil Durum
Ynetimdurumda
Merkezi (ADYM) kullanlabildii
oluturulur. ADYM her trl afetgibi
ve acil durumda
bir
ok durumla
geni
ilgili komuta, kontrol ve koordinasyonun yapld merkezlerdir.
kapsaml
felaketlerde de kullanlabilir (ekil
ADYM yrrlkteki mevzuata gre eitli isimlerle anlmaktadr. Bunlar:
x Acil
Durum Ynetim
Merkezi
10).
Kk
boyutlu
acil durumlarda OKSnin
x Kriz (Ynetim) Merkezi
x
Afet
Merkez
Koordinasyon
Kurulu
blmlerinin
sadece bir ksm aktif hale getirix l Harekt Merkezi
x
Afet
Acil
Ynetim
Merkezi
lebilir.
te yandan byk boyutlu felaketlerde
x Afet Ynetim Merkezi.
her
blmn
altnda alt birimler veya ubeler
Olay Komuta Merkezi, olaya bal olarak oluturulurken ADYM mevcut kanun ve
ynetmelikler dhilinde nceden oluturulmas gereken ve yeri belli olan bir merkezdir.
olabilir.
Her
OKS
genileme
Bir afet ynetim
merkezine
bal organizasyonu
birden fazla OKS olabilir. OKSnin
grevi, olayve
eylem plan iin kullanlacak kaynaklarn belirlenmesi ve bunun Acil Durum Ynetim
daralma
kapasitesine
olmaldr.
Ancak
Merkezinden (ADYM)
talebi, olayla ilgilisahip
durum raporu
verme, olayn genilemesi
hakknda tahminde bulunma olarak zetlenebilir. ADYMnin grevi ise OKSye destek
vermek,olay
kaynak yaratmak,
OKSnin lojistik
ve gvenlik ihtiyalarn dnmek,
daha
her
boyutuna
ve karmaasna
baklmakszn tek bir Olay Komutan tarafndan ynetilmelidir.
Afet Ynetim Merkezleri: Afet hazrlklarn
yasal olarak yrtmekle ykml olan ilgili
kurum ve kurulular arasnda koordinasyon ve
ibirliini salamak ve yrtlen hizmetleri
takip ve kontrol etmek zere; kriz ynetimine esas olacak hazrlklar bir merkezden koordine etmek zere Afet Ynetim Merkezleri
(AYM) veya Acil Durum Ynetim Merkezi
(ADYM) oluturulur. ADYM her trl afet ve
acil durumda durumla ilgili komuta, kontrol
ve koordinasyonun yapld merkezlerdir.
ADYMnin tasarm iletiim olanaklar ve

ihtiyalar erevesinde olmal ve iletiimin
kesintisiz ve bozulmadan yaplmas salanmaldr. letiim, biri devre d kalrsa dieri
kullanlmal prensibiyle en az 3 alternatifli olmaldr. ADYMlerin deiik amal kullanm
iin (bilgi toplama odas, basn odas, uyartahliye yerleri) fonksiyonel alanlarn olmas
gereklidir (Helvacolu, 2005).
21
Afet Acil Yardm Planlar: Eldeki mevcut

kaynaklarn belirlenmesi amacyla kapsaml
bir durum deerlendirmesi yaplmaldr. Bu
deerlendirme iinde mdahaleye ynelik
ara, gere ve insan kaynaklarnn yan sra
tm hizmet fonksiyonlarnn ellerindeki imknlar ortaya konulmal. Ayrca ek kaynak gereksinimi doduunda nerelere bavurulaca,
kimlerin hangi imknlarndan yararlanlaca
planlanmal. Bu balamda nceden karlkl
ibirlii anlamalar yaplmal, kullanlan kaynaklarn bedellerinin nasl ve ne zaman denecei nceden belirlenmelidir. Yurt iinden
ve yurt dndan salanan ek kaynan nasl
ve nerede kullanlaca belirlenmelidir. Kaynak ynetiminde ok nemli dier bir konu
da hangi kaynan kimin tarafndan kullanlacann nceden planlanmasdr. Ayn kaynak birden fazla grup tarafndan kullanlacak
ekilde planlanyorsa koordinasyonun nasl
yaplaca nceden belirlenmelidir. Hazrlkl
olma safhasnn en nemli unsurlarndan biride donanm, ara ve gerelerin her an kullanma hazr tutulmasdr. Bu ise modern planl
bakm-tutum yntemleri uygulanarak salanabilir. Kaynak ynetiminin planlanmas aamasnda standart operasyon prosedrlerinin hazrlanmas, tatbikatlarda uygulamaya konmas
varsa eksikliklerin giderilmesi, sonra Afet Acil
Yardm Planlarna eklenmesi gerekmektedir.
acak sorumlu kiiler nceden belirlenmelidir.

Merkeze gelen bilgilerin nasl bir yorumlama
ve deerlendirme srecinden geirilecei, birlikte almas zorunlu olan farkl birimlerin
arasndaki koordinasyonun nasl temin edilecei ok net biimde tespit edilmelidir. Planlama sayesinde, birbirine paralel ya da birbiri
ardndan yrtlecek almalar arasnda en
uygun balantlarn nasl kurulacan belirlenir.
Afet planlama almalar afet blgesi ilan
edilen alanlarda yaayan toplumlarn can ve
mallarnn gvence altnda tutmak iin gerekli
nlemlerin alnmasn ve afet sonras zarar grenlerin kurtarlmasn, geici ve kalc olarak
barndrlmasn kapsamaktadr.
Afet durumunda ulam iin gerekli olacak
alternatif yol gzerghlarnn tespiti ve servis
yollarnn planlanmas da hazrlk kapsamndaki almalardr. letiim hizmetlerinin afet
annda hasar grmesi durumunda acil haberlemenin hangi imknlar kullanlarak nasl
salanaca dnlmelidir. Afet sonras acil
gereksinimleri karlamak amacyla mahalle
dzeyinde olmak zere afet tehizat merkezleri kurulup lzumlu kurtarma malzemeleri
buralarda stoklanabilir.
Tahmin ve Erken Uyar: Dnyada olduu
gibi lkemizde de bir depremin olabilecei
konusunda tahmin ve uyar yapabilen bir sistem bulunmamakta. Ancak deprem merkezinin uzak olmas halinde ykc dalgalarn geliini saniyeler ncesinden tespit edebilen zel
gzlem sistemleri kurulabilir. Bylece baz
ana gaz vanalar kapatlarak veya kritik ulam sitemleri yavalatlarak ikincil afetlerin
meydana gelmesini nlemek mmkn olabilmekte. Doal veya teknolojik afetler meydana geldikten sonra erken ve hzl mdahale
yapabilen sistemlerle zellikle afete mdahale edecek ekipler olaydan haberdar edilebilir.
Afetin etkisinin yaylmas ihtimaline karn
halkn nlem almalar konusunda uyarlmas
Bir baka sorun ise, belediye ile valiliklerin

acil durum ynetimi srasnda ortak almalarndaki egdm yetersizlii ve eksiklii
olabilir. Belediyeye hizmet ve lojistik birim
olarak baklmasna ramen, itfaiye tekilleri
vastas ile aslnda afet durumunda belediyeler
mdahale operasyonlarnn dorudan iinde
yer alan kurumlardr.
Afet durumunda hangi almalarn yaplmasna ihtiya duyulaca, bunlar gerekletirmek
iin gerekli personelin says ve nitelikleri afet
mdahale plan ierisinde yer almaldr. Kriz
merkezinin nerede kurulaca ve burada al22
durumun normale dnmesi iin de almalara

balanmas gerekmektedir. Mdahale evresinde grev alacak personelinin belirlenmesi,
Meteorolojik ve teknolojik afetlerin byk l- halkn uyarlmas, baka yere tahliye edilmesi
de tahmini ve erken uyars mmkndr ve barndrlmas, halkn srekli bilgilendirilve yaplmas zorunludur. Gelimi lkelerde mesi, arama kurtarma almalar, tbbi yardm
olduu gibi nsanlarmz bu tehlikelere kar, salanmas, hasar tespiti, zarar azaltma iin 30
zamannda ve gerektii gibi davranmalarna gz nne alnacaklarn belirlenmesi ve hatta
imkn tanyacak ekilde haberdar edebilmek blge dndan talep edilecek yardmlar malnacaklarn belirlenmesi ve hatta blge dndan talep edilecek yardmlar mdahale
dahalealmalardr.
evresi kapsamndaki almalardr.
iin gerekli almalar yrten kurum ve evresi
ku- kapsamndaki
rulula arasnda da koordinasyonu salamak,
bu alanda lke dzeyinde standartlarn belirlenmesini, denetlenmesini ile birlikte politikalarn retilip uygulanmasnn salanmas
gerekir.
veya gerekiyorsa tahliye edilmesi mmkn
olabilir.
Afet Koordinasyon Merkezleri: Afetlere

hazr bulunma ile ilgili faaliyetlerden Belediyeler sorumludur. Zira halkn ihtiyalarn
karlayan kurum ve kurulular ve zellikle
24 saat fiilen grevde olan itfaiyeler de Belediyelerin otoritesi altnda bulunmaktadr. Bu
nedenle 5216 sayl kanunun 7. maddesinin
U
ekil 11. Afetlere mdahale noktasal olarak balar. lk mdahale bireyler, aileler veya
ekil 11.tarafndan
Afetlereyaplr.
mdahale
noktasal
olarak
lk zaman
alma arkadalar
Profesyonel
ekiplerin
olayabalar.
mdahalesi
fkrasnda Afetlerle ilgili planlarn Bykehir
mdahale bireyler, aileler veya alma arkadalar taalr.
leinde yaplmas ve dier afet blgelerine rafndan yaplr. Profesyonel ekiplerin olaya mdahade destek salanmas belediyelerin grevFaaliyetlerin
ve lesiana
zaman
alr.
hedefi,
mmkn olan en ksa sre ierisinde ok saydaki insan
hayatn kurtarmak, yarallarn tedavisini salamak ve akta kalanlar su, yiyecek,
sorumluluklar ierisinde olduu belirtilmekgiyecek, snma, barnma, koruma gibi hayati ihtiyalarn en ksa sre ierisinde en
tedir. lgili kanun maddesinden yola karak
Faaliyetlerin
ana(ekil
hedefi,
uygun yntemlerle
karlamaktadr
11). mmkn olan en ksa
Kentimizde meydana gelebilecek Depremler,
sre
ok saydaki insan hayatn
Bu safhada
yaplanierisinde
faaliyetler arasnda;
Byk yangnlar, Sel basknlar, Youn kar ve kurtarmak,
x Haber alma ve
ulam,
yarallarn
tedavisini salamak ve
x htiyalarn belirlenmesi,
frtna, Buzlanma, iddetli Lodos gibi afetlere akta
kalanlar
x Arama
ve kurtarma, su, yiyecek, giyecek, snma,
x lk Yardm,
Valilik kriz merkezi ile irtibatl olarak en ksa barnma,
koruma gibi hayati ihtiyalarn en
x Tedavi,
zamanda dinamik bir ekilde mdahale etmek ksa
sre
ierisinde
en uygun yntemlerle karx Tahliye,
x
Geici
skn,
iin stanbul, Bursa, vb. ehirlerimizde Afet lamaktadr (ekil 11).
x Yiyecek, iecek, giyecek, yakacak temini,
Koordinasyon Merkezi (AKOM) kurulmutur.
x Gvenlik,
x evre
salyaplan
ve koruyucufaaliyetler
hekimlik,
Bu
safhada
arasnda;
x Hasar Tespiti,
3.3. Mdahale Evresi
x Tehlikeli ykntlarn kaldrlmasn sayabiliriz.
Haber alma ve ulam,
Afetin oluumunu takip eden ve afetin oluun- htiyalarn belirlenmesi,
dan hemen sonra balayarak, afetin bykl- Arama ve kurtarma,
ne bal olarak en ok 3 gn ila 12 aylk lk Yardm,
bir sre ierisinde yaplan faaliyetlerdir.
Tedavi,
Tahliye,
Bir afet sonras, can ve mal kurtarma abala- Geici skn,
r yannda o idari birimin iindeki olaanst Yiyecek, iecek, giyecek, yakacak temini,
23
FEMA tarafndan nerilmi olan yap deerlendirme sistemi yardmyla elde edilen parametrelerin kullanld HAZUS, CBS tabanl
bir hasar tahmin metodolojisidir (NIBS, 1997).
FEMA tarafndan gelitirilen HAZUSda deprem kayplarnn belirlenmesinde ve FaydaMaliyet analizinin uygulanmasnda kullanlan metodoloji; (1) Afet tanm, (2) Envanter
tanm, (3) Envanter hasarnn tahmini ve (4)
Fayda-Maliyet hesab olmak zere drt ana
admdan olumaktadr. Metodolojide kullanlan parametrelerin bazlar; blgedeki faylarda
deprem olaylarnn skl, yaplarn hasar grebilirlii ve glendirme aktivitelerinin fayda
ve maliyetleri olarak sralanabilir.
Gvenlik,
evre sal ve koruyucu hekimlik,
Hasar Tespiti,
Tehlikeli ykntlarn kaldrlmasn sayabiliriz.
Yangnlar, patlamalar, vb. gibi ikincil afetlerin

nlenmesi gibi birok faaliyet bulunmaktadr.
Bu safhada yaplacak btn faaliyetler ynetimin tm kaynaklarnn en hzl ekilde ve etkili yntemlerle afet blgesinde kullanlmasn
amaladndan ok iyi bir koordinasyonu gerekmekte ve olaanst koullarda uygulanmas zorunluluu, olaanst hazrlk, yetki
ve sorumluluklara ihtiya duyulmaktadr.
Etki ve htiya Analizi: Afete hazrlk nlemlerini, acil afet nlemlerini ve onarm nlemlerini sorunsuz bir ekilde yerine getirmek, afet
bilgisini abuk ve doru bir ekilde toplamak,
ilemek, analiz etmek ve bu bilgiyi iletmek bir
nkouldur.
zmir Deprem Master Plannda kullanlan

RAMP metodolojisinin temeli ise, blgesel
afet tedbirleri stratejilerinin maliyet geerliliinin sistematik olarak belirlenmesidir. Sz
konusu metodoloji; (1) Sismik Afet Tanm,
(2) Yap tanm, (3) Hasar Tahmini, (4) Glendirme ve tamirat maliyet tahmini, (5) Fayda-Maliyet analizi ve (6) nceliklerin belirlenmesi olmak zere alt ana blmden meydana gelmektedir (http://www.zmir-bld.gov.
tr/izmirdeprem/chp7.html).
Afetlere kar yerlemelerin mevcut risk deerlerinin ele alnmas ve etkin mdahale iin
afet karar destek sistemlerinde dnyadaki uygulama rneklerine bakldnda son derece
gelimi modeller kullanld grlmektedir.
Bu modeller genelde CBS arlkldr. rnein Japonyann kulland Phoenix ya da
ABDnin kulland HAZUS yazlmlar bu
modellerden en nemli iki tanesidir. Bu modeller sanal ortamda yerlemelerin afetlere
kar etkilenebilirliklerini oklu parametreler
erevesinde ler ve veri tabann operatre
aktarrlar.
Japonyada Afet Ynetimi Bilgi Sistemi Byk Hanshin-Awaji Depreminden sonra byk nem kazanmtr. Bu deprem Japonlara,
hasarn derecesini sratle deerlendirmenin,
ncelikle uygun nlemleri uygulamann, bilgi ihtiyac kapsamn deerlendirmenin ve ilgili ajanslar ve makamlar arasndaki abalar
koordine etmenin ne kadar nemli olduunu
Dnyada olas bir depremde oluabilecek bina hatrlatt. Kabine Ofisi Afet Ynetim Brosu,
hasarnn tahmini riskleri ile ilgili ekonomik hasarn lsn sratle belirleyecek, ilgili
analizlerde kullanlan yaklamlardan en sk ajanslarn ve makamlarn bilgi paylamalarn
bavurulanlar ise HAZUS ve RAMP olarak salayacak ve acil nlemleri uygularken abuk
sralanabilir. Her iki bina hasar tahmin meto- ve doru kararlarn alnmasn destekleyecek
dolojisi yerel zemin zelliklerinin yaplarn bir Afet Bilgi Sistemi (DIS-ABS) gelitirmekdavran zerindeki etki derecesini iermektedir (Kabine, 2002).
tedir ve mevcut yaplarn deprem srasnda grebilecekleri hasar seviyesini tahmin etmektedir. Japonyada afet etki ve hasar tespiti ile birlikte
24
Deerlendirme Sistemiyle hasar tahmin edilir.

Bu bilgiyle, analiz edilmi ve acilen Babakana rapor edilmi hasar bilgisini yeler anlayabilir. Bylelikle temel politika uygun bir ekilde kararlatrlr. Yerel ynetimin kapasitesini
aan geni lekli afetlerin olmas durumunda
Ulusal Polis Ajans, Yangn ve Afet Ynetim
Ajans ve/veya Japon Sahil Gvenlii tarafndan afete acil mdahale iin geni lekli
destek mevcuttur ve valinin talebi zerine Savunma Kuvvetleri acil mdahale faaliyetleri
iin gnderilebilir. Gerek afet blgesinde Yerinde Afet Ynetim Ana Merkezlerinin, Hkmet tarafndan kurulduu zamanlar olabilir.
Bu durumlarda daha ayrntl bilgi edinip ona
gre uygun nlemlerin alnmas amacyla hkmet aratrma ekiplerini gnderir.
acil mdahale iin Erken Hasar Tahmin Sistemi (ESS-ETS) Acil nlem Destek Sistemi
(EMS-ADS) sistemleri gelitirilip kullanlmaktadr:
Erken Hasar Tahmin Sistemi (ESS-ETS):
Erken Hasar Tahmin Sistemi, snrl bilgiyi
kullanarak ksa srede incelenmesi gereken
depremin sebep olduu hasar miktarnn deerlendirilmesini salar. 1996 ylndan itibaren kullanlan ETS sisteminin amac, ynetime ilk tertibat yaptracak, abuk ve uygun
karara vardracak bilgiyi salamaktr. ETS
iin tm Japonyadaki corafya, yer, bina ve
nfus koullarna ait bilgiyi ieren bir veri taban yaratld. Meteoroloji ajansndan alnan
sismik bilgiye dayanan sismik poligonal dalm, bina hasarn ve can kaybn deerlendirmek iin kullanlmaktadr. Japon leine
gre sismik iddeti 4 veya daha fazla olan bir
deprem tespit edildiinde ETS otomatik olarak almaya balar ve deprem olduktan 30
dakika ierisinde bir deerlendirme raporu
retir (Kabine, 2002).
Japon Hkmet Ofisi Bilgi Toplama Merkezinde kapsaml hasar bilgisinin toplanmas
Otomatik hasar tahmini (30 dakikada)

Uaktan grsel bilgi (helikopterlerin gnderdii bilgi)
Acil nlem Destek Sistemi (EMS-ADS): Kamu kurulularndan birinci etapta bilgi
Acil nlem Destek Sisteminin amac, eitli
alnmas
ilgili ajanslarn ve makamlarn acil durum s- Bilgi toplama ekibinin gnderilmesi
resince bilgi paylamalarn salamak ve y- eklinde yaplmaktadr.
netim tarafndan eitli acil nlemlerin yerine
getirilmesini desteklemektir. ADS, yollar,
Hazrlk aamasnda hazrlanan afet bilgi sisdemiryollar ve itfaiye merkezleri ve hastatemlerine ynelik almalar gncel bilgilere
neler gibi afet ynetim tesisleri konumundaki
altyap tesislerine dayanan bir bilgi veri taba- sahip olmamz salarsa afet annda oluabinna sahiptir. Hasar bilgisini, ilgili ajanslar ve lecek hasar ve dier durumlar online olarak
makamlarca paylalabilen haritalardan alnan izleme ve mdahale etme imkn o kadar ok
salar. Afet Ynetimi asndan nemli meacil nlemler bilgisiyle birlikte gsterir.
safe kat eden CBS Afet Ynetimini mmkn
Japonyada her bakan ve kamu kurumlarn hale getirmitir. Afet Ynetim Haritalar ile
genel mdr, bir afet olduunda acilen Ba- olas bir afet halinde mdahale bilgileri, bina
bakann resmi konutunda toplanr. lgili ku- bilgileri yol ve ara durum bilgileri gibi hayarululardan alnan bilgiyi ve Savunma Ajans ti nem tayan bilgiler harita zerinden takip
veya Ulusal Polis Ajans gibi ilgili bakanlkla- edilerek afete hkim olunabilecek ve zamarn veya kurumlarn helikopterle saladklar nnda ve doru mdahale edilmesi sz konusu
afet blgesinin grntlerini kullanarak Erken olabilecektir.
25
Yerel idarelerde olay komuta sistemindeki yetkililer, mevcut kaynaklar tespit ederek kaynaklarn durumunu deerlendirmeli ve mdahale srasndaki hedeflerini belirlemelidir. Verilen hedeflere uygun olarak stratejik amalar
seilmeli ve bu amalar yerine getirecek kaynaklarn tespiti gerekmektedir. Mdahale srasnda durum deerlendirmesi srekli ve hzl
bir ekilde yaplmaldr. Durum deerlendirmesi yaplrken sorulabilecek sorular iersinde
tehlikelerin neler olduu, olayn kontrol altna
alnp alnmad, ne kadar geni bir alann ve
nfusun etkilendii ve ulamn hangi gzergh zerinden yaplabilecei, gibidir.
ou yerel ynetimler etkili bir mdahale iin

blgenin afetten etkilenebilirlik haritalarn
elde etmektedir. Hlbuki bu sistematik bir alma sonucunda elde edilmi analiz almalar ile elde edilen veriler plan dzeyinde u
katmanlar iermelidir:
yangn sndrme tesis ya da hidrantlarnn
yeri ve ya da dalm
kronolojik dzeyde yangn geirmi binalarn yeri
toporafik harita, eimli ve az eimli yzeylerin tanmlanmas
binalarn yapsal niteliklerine gre snflanmas
yangna direnli parseller
yangna dirensiz parseller
yakn evredeki trafik younluu
problemli cadde ve sokaklar
kritik n, yan ve arka bahe alanlar
problemli kentsel otopark alanlar eklinde
zetlenmektedir.
Planlama srasnda Belediyenin kaynaklarn

tespit etmesi gerekmektedir. Mdahale srasnda kaynaklarn nereden gelecei, ne kadar
sre iersinde olay yerinde hazr ve kullanlabilir halde olaca, Belediye dnda hangi
zel, gnll veya kamu kurumlarn katlm
Yukardaki katmanlara ekipler kendi belirle- ve bu kurumlar ile ibirlii gerekecei ve uladikleri nlem stratejisinde yer almasn iste- lmas g ancak gereken zel bir kaynan
dikleri parametreleri de ekleyebilirler. rnein gereklilii nceden tespit edilmelidir.
jeolojik, bitki rts, su baskn, buzlanma ve
hkim rzgr etkisi gibi belirleyiciler yukar- Bylece kaynak ynetimi, acil durumlara mdahalelerde olay komutannn yapt i aslndaki nlemler eklenebilir.
da eldeki mevcut kaynaklar yerinde ve zamaKaynak Ynetimi: ehirlerin deprem dhil nnda kullanmaktr (Helvacolu, 2005). Acil
tm afetlere hazrlkl olabilmesi ve etkin bir durumlarda kaynak ynetiminin 4 ana bileeni
mdahale yapabilmesi iin kaynaklarn nce- vardr:
den tespiti ve ver tabanlarna uygun bir ekilde girilmesi nemlidir. Kaynak ynetiminin 1. Planlama
prensipleri planlama, organizasyon, ynetim 2. Organizasyon
ve kontrolden ibarettir. Ynetilecek kaynaklar 3. Ynetim
insan gc (grevli ve gnll), aralar, ekip- 4. Kontrol
man ve teknik bilgilerden ibarettir.
Planlamada, karlalacak olas acil durumlaAcil durum srasnda hangi kaynan nerede ra gre gereken kaynaklar (ara, gere, persove ne zaman kullanlaca, olay yerine nasl nel, iletiim kanallar, lojistik destek, nakit ihgnderilecei nemlidir. Bu nedenle OKS y- tiyac, vb.) belirlenir. Organizasyon, kaynan
neticilerinin ellerinde kaynaklarnn gncel- nasl kullanlacan, bilgi aknn nasl olacalenmi bir listesi bulunmaldr. Mdahale ba- n ve hiyerarik yapy tespit eder. Ynetim,
ladnda gnderilen kaynaklarn listelenmesi mevcut OKS erevesinde kaynan en etkin
bir ekilde kullanm iin grevlendirme ve
ve operasyon boyunca izlenmesi nemlidir.
26
tiinden ve yurtdndan salanan kaynaklarn kullanmlar hakknda nceden hazrlanan

formlar kullanlarak kayt tutulmas bu ilemin mdahale sonrasna braklmamas ok
nemlidir.
yetkilendirme yapmaktr. Kontrol ise yneticilerin mevcut standartlara uygun i yapldn

ve mdahalenin performansn izledii aamadr. Kaynan doru yere, zamannda ulat,
grevini yapt, ilem tamamlandktan sonra
ilk k yerine dnecek ekilde tasfiye edildii etkin bir ekilde kontrol edilmelidir.
Kaynaklarn dzenlenmesinde ve sipari srasnda gvenliin salanmas, yeterli rezerv

Mevcut kaynaklar eitli gruplar halinde s- ve btenin hazr olmas nemlidir. Dzenlenflamak nemlidir. Bu snflama ilemi nce- meyi yapacak kiiler Belediye tarafndan seiden yaplmal, ortaya kan kaynak tipleri so- lecek olay komutan, lojistik efi ve malzeme
rumlu kiilere bildirilmelidir. rnein yangn- efidir.
lara mdahalelerde her zaman en byk ara
en iyisi demek deildir. Eer itfaiye aralarn Kaynaklarn kontrol iin ncelikle standartbykten ke Tip 1, 2 ve 3 diye snflam- larn oluturulmas gerekmektedir. Mdahasak, kefe giden gurup Tip 3 itfaiye arac isti- le srasnda grevleri tek bir kii yerine en az
yorsa mdahale iin en uygun kaynak seilmi ikier kiilik gruplara vererek sorumluluklar
paylatrmak gerekmektedir. Ynetici ve deolur.
neticiler verilen grevin yerine getirildiine
dair srekli deerlendirmelerde bulunmalKaynaklar yle oluturulabilir:
dr. Yneticiler mdahale srasnda grlen
Tekil kaynaklar: Tek bir ekipman veya per- sonular hzla standartlarla karlatrmal,
efektif sonular grlmedii takdirde yntesonel.
Grev Kuvveti: Bir ama iin tekil kaynak- min dzeltilmesini salamaldr.
lardan oluturulmu mdahale grubu.
Uzman Ekip: Tehlikeli madde kontrol timi. Detayl bir mdahale yapsnda gz nne
alnmas gereken Acil Durum Destek FonksiOperasyon srasnda kaynaklarn durumunu yonlar unlardr: Acil durum mdahalesinde,
izleme ok nemlidir. Bylece azalan kaynak- iyiletirmede ve yardm edenlere gerekli olan
lar zamannda belirlenerek ek kaynak ihtiyac ulam kaynaklarnn kullanmn organize
ortaya kartlacaktr. Gerektiinde bal ol- etmek. Geici olan iletiim desteinin kurulduu merkezden ek kaynak istenebilecektir. mas ve zorunlu olan iletiimin salayp koorYerel ynetimlerde kullanlan kaynaklarn dine etmek. Afet sonras hayat kurtarc veya
listesi klasik bir olay komuta merkezinde her- koruyucu gerekli olan eylemleri desteklemek.
kesin grebilecei bir yere aslr ve liste sk Teknik danmanl, mhendislik hizmetlesk gncellenir. Kamu ve zel sektr kurumla- rini, proje/inaat ynetimini, kontrol ilevini,
rn da kaynaklarnn listesi hazr olmaldr ve acil ihalelendirmeleri, hzl atk su ve kat atk
mdahale annda kullanm iin nceden izin tesislerinin onarm ve emlak ilerini destekalnmaldr. Btn bunlar CBST ile daha hzl lemek. Yangn sndrme eylemlerinin koordive gvenli bir ekilde otomasyon ile yapla- nasyonu ve gerekli olan ekipman ve personelin temin etmek. Olas ve gereklemi afetler
caktr.
konusunda bilgi toplamak, deerlendirmek ve
Mevcut kaynaklarn yetmedii durumlarda gerekli yerlere datlmak. Halk iin gerekli
yakn evredeki nceden anlama yaplm olan snaklarn veya merkezlerin ynetilzel sektr kaynaklar kullanlabilecektir. Yur- mesi, toplu beslenmenin salanmas, afetten
27
zarar grmlere verilmek zere bulunan malzemenin datlmas. Acil durum malzemeleri,
kullanma uygun ofisler, ofis donanm ve malzemeleri salamak ve dier lojistik hizmetleri
vermek. Acil durum veya afet sonras salk
ve tbbi ihtiya ierisinde olanlar iin gerekli
hizmetleri ve olanaklar salamak. Enkaz altnda kalm kiilerin kurtarlmas, ilk planda
yaplmas gereken ilk yardmn yaplmas ve
enkaz altnda kalanlar tespit etmek. Tehlikeli
maddelerin yaylmasndan veya olas tehlikesine karn mdahale amal destek salamak.
Afet sonras gerekli olan gda, iecek su ve buz
miktarnn belirlenmesi, bunlar uygun gda teminini, depolara uygun dalmnn salanmas ve gda ve iecek datmak. Acil enerji ve
yakt bulunmas ve datmnn yaplmas, ayrca acil durumlarda toplum iin gerekli enerjiyi temin etmek. Ve btn bu operasyonlar
iin yaplacaklarn belirleyen ynetmelikleri
ve prosedrleri oluturmak.
Baz aratrmaclar bu evreye yeniden ina evresini dhil etmekte ve bu evreyi afetten etkilenen topluluklarn ihtiyalarnn en az afet
ncesindeki veya mmknse daha ileri bir dzeyde karlanana kadar devam etmesini ngrmektedir.
Standart Operasyon Prosedrleri (SOP):

Afet Acil Yardm Planlarnda ki talimatnameler afet ynetimi ve sorumluluklarnn ksa bir
zaman ierisinde yerine getirilmesini salar.
SOPlar personelin verilen ileri onaylanm
prosedrleri takip ederek yapmasn salar.
Ayn zamanda personelin eitimine de katkda
bulunur. Afet ynetimi SOPlar yazl formda
olmal ve kolayca eriilebilmelidir. SOPlarn
tam anlamyla kullanm acil mdahaleyi hzlandrr. SOPlarn hazrlanmasna ok nem
verilmeli ayrca Afet Acil Yardm Planlarnn
eklerine konmaldr.
Bu aamada iyiletirici nlemlerin alnaca

kaynaklarn ynetimi sz konusudur. yiletirici nlemler afetin brakt hasara gre nceliklere ayrlarak bir plan dhilinde alnmal,
kaynak ynetiminin drt ana bileeni kullanlmaldr. yiletirme aamasnda yaplacak
ikinci ilem kaynaklarn tasfiye edilmesidir.
Tasfiye aamasnda kaynaklarn kullanm
oranlar kaydedilmeli, grlen aksaklklar tespit edilmeli, bir sonraki acil durumdan nce
dzeltilmelidir. Kaynak kullanm konusunda
edinilen tecrbeler yardmyla Acil Durum
Eylem Planlar gzden geirilmelidir.
Enkaz kaldrma, yer seimi ve zemin ettlerinin ardndan yeniden yaplanma almalarna
geilir. Bylece afet ncesi durumdan daha iyi
standartlarda bir toplum yaants iin fiziki
koullar yenileme ve iyiletirme imkn bulunur. Bu ynyle bakldnda afetler genellikle sebep olduklar can ve mal kayplaryla
yaygn bir ykma neden olmalarnn yannda,
topluma yeniden ve daha iyi koullarda yaplanmak iin nemli bir ans tanrlar. Burada
yaplmas gereken, eski hatalar ve yanllar
tekrarlamak deildir. Edinilen kt tecrbeler
nda planl ve srdrlebilir bir kalknmay mmkn klacak biimde yeni dzenlemeler yaplmaldr.
Deprem ras 2004 Sonu Bildirisine gre,

Bina tr mevcut yap stokunun deprem tehlikesine kar envanterinin incelenmesi ve deBu evrede yrtlen faaliyetlerin ana hedefi erlendirilmesi balamnda, mevcut durum,
afete uram topluluklarn haberleme, ula- sorunlar ve bunlar aabilmek iin izlenmesi
m, su, elektrik, kanalizasyon, eitim, uzun gereken yollar belirlenmeli, bu amala ayn
sreli geici iskn, ekonomik ve sosyal faali- tehlikeyi yaayan dier gelimi lkelerin yapyetler, vb. gibi hayati aktivitelerinin minimum t gibi kademeli deerlendirme yntemleri
dzeyde karlanabilmesi iin gereken tm a- kullanlmal. Yaplacak kademeli deerlenlmalar yapmaktr.
dirme sonras, binalarn tehlike sralamasnn
3.4. yiletirme Evresi
28
yaplarak iyiletirme programlar ve projeleri 3. kamu tesisleri,

4. kiralk konutlar,
hazrlanmal.
5. tandk veya akraba evleri
Acil durum planlamasnn birincil amac, bir gibi seeneklerin de deerlendirilmesi gerekir.
yerleme btnnden bir kurum hatta konut
birimine kadar, sz konusu olabilecek her tr Sonu olarak afet ynetiminin tm evreleri bir
tehlikelerin ve bu tehlikelerin insanlara ve btnlk ierisinde ele alnmal, afet ncesi,
mlklere yapabilecei zararlar azaltmak ve/ sras ve sonrasnda etkin bir ekilde uyguveya byk lde ortadan kaldrmak iin ya- lanmal. Bu evrelerin, dorusal olarak ilikiplacak almalar, grevleri ve sorumluluk- li deil, dngsel bir iliki yaps gsterdii
lar tanmlamaktr. Yaplacak bu planlama a- unutulmamal. Afet olmadan hazrlkl olma
lmalar ile afetlerin neden olabilecei olum- ve zarar azaltma almalar etkin bir ekilde
suz etkileri batan nlemek, acil durum sonra- uygulanmal; afet srasnda yaplan mdahale
s iyiletirme almalar iin daha az finansal ve afet sonrasndaki iyiletirme almalarnn
kaynak kullanmak, toplumu ve yerlemeleri ardndan, elde edilen tecrbelere dayanarak,
acil durumlara hazrlamak mmkn olacaktr. tekrar baa dnlerek hazrlkl olma ve zarar
azaltma evrelerine geilmeli.
Bylece iyiletirme, toplum ve bireylerin,
iyerlerinin ve devlet kurumlarnn kendi
kendilerine alabilmeleri, normal yaama
dnmeleri ve gelecekte olas tehlikelere kar
korunmalarn salayacak ekilde yeniden yaplandrlmas eklinde tanmlanabilir.
zetle, afet ynetiminin amalar:

Hayat kurtarmak,
Yaralanmalar nlemek,
Mal-mlk, kltr ve tabiat varlklarn korumak,
Hizmetlerin devam ettirmek ve srdrlebilir kalknmay salamaktr.
yiletirme altyapy, halkn sosyal ve ekonomik hayatn normale dndrmek iin harcanan abadr. Ancak bu aamada zarar azaltma
da bir ama olarak gz nne alnmaldr. Ksa
dnemde, temel insan ihtiyalar (rnein yiyecek, giyim ve barnak) ve sosyal ihtiyalar
karlanrken (yasal, psikolojik) gerekli altyap
sistemlerinin kurulmasdr (enerji, iletiim, su,
kanalizasyon ve ulam). yiletirme, denge
salandktan sonra uzun sreli zarar azaltma
ihtiyalar da gz nne alnarak, ekonomik
hareketliliin oluturulmas, kamu yaplarnn
ve konutlarn yeniden yapm gibi uzun sreli
almalar da ierir.
Bu veya benzeri balklar altnda toplanan

amalar, afet ynetimi almalarnn sadece afet srasnda ya da sonrasnda yaplacak
mdahaleyle snrl kalamayacan gsterir.
Afetler olmadan gerekli nlemlerin alnmasnn, en az afet srasndaki etkin mdahale kadar nemli olduu, hatta bunlarn bir btnn
paralar olduu ortadadr.
Modern afet ynetim yaklam, ulusal dzeyden en kk idari birime kadar uygulanmaldr. Afet ynetimi yaayan bir ynetimdir; srekli yenilenmeli, gzden geirilerek
deitirilmelidir. Afet ynetimi evrelerinin
baaryla ve etkin bir ekilde uygulanmas,
yaplacak organizasyonun olas tm afetlerin
gz nnde bulundurulmas ve sorumluluun
paylalmasyla mmkndr. Organizasyonlarn lke apnda (iinden daha kk fakat
yiletirme iin rnein depremden hemen, 2

hafta, 6 ay ve 2 yl sonra snma ve geici
barma iin
1. bireysel adrlar,
2. adr kentler,
29
Deprem uras 2004te belirtildii gibi acil durum ynetimi sistemi, 1999 ylna dek meydana gelen yerel veya blgesel boyutlu afetlere
mdahalede yeterli olabilmitir. Ancak 1999
Marmara Depreminde mevcut afet mdahale sistemi baarl olamam, nemli egdm
problemleri ortaya kmtr. Yaanan byk
deprem sonrasnda Trkiyedeki acil durum
ynetimi sistemi kapsaml biimde sorgulanmtr. Ulusal boyutlu afetlerde, acil mdahale
ile grevli kurumlar arasnda yeterli bir egdm salanabilmesi iin yeni bir yaplanmaya
ihtiya olduu genel olarak kabul grmtr.
Bu amala kurulan Trkiye Acil Durum Ynetimi Genel Mdrl, egdm salamas
gereken dier kurumlarn afetlerle ilgili yetki
ve sorumluluklar yeniden tanmlanmad ve
egdm salamas iin gerekli olan yetki ve
kaynaklara sahip klnmamas nedeniyle kurulu amacndaki etkin konuma ulaamamtr.
Dier yandan 1999 Marmara depremi sonrasnda, afetlere hazrlkl olmann afet zararlarn azaltmada temel unsur olduu toplumun
tm kesimlerince kabul edilmitir. Ancak
Trkiyenin bu konuda da yeterli dzeyde olmad, ilgili kurumlarn yetki ve sorumluluklarnn yasal bir btnlk iinde yer bulmad, daha da nemlisi, bu kurum ve kurulularn
afet risklerinin azaltlmas iin stlenmeleri
gereken rollere hazr olmadklar 1999 Marmara Depreminde aka ortaya kmtr.
tpatp benzer bebekler kan matruka gibi)

modler bir yap iermesi, ilgili birimlerin her
drt evre ierisinde kolayca entegre olabilmesini salar. Organizasyon ierisinde uzmanlk
alanlar dorultusunda sorumluluk paylam
ve birimler arasnda etkili bir iletiim arttr.
Afet ynetiminde drt ana evrenin entegrasyonu ayn zamanda kamu, zel sektr ve gnll kurulularn en st dzeyde koordineli
bir ekilde almasyla gerekleebilir.
4. Sonu ve neriler
Trkiye, tarih boyunca doal afetlere ska maruz kalm bir lkedir. Arlkl olarak
depremler, kuraklk ve seller, daha seyrek
olmakla birlikte toprak kaymalar ve lar
Trkiyedeki doal afetlerin balca kaynaklardr. Cumhuriyet dneminde doal afetlere
mdahale politikalar 1939 Erzincan depremi
sonras gelitirilmeye balanm, ancak afetlere kar alnacak tedbirler afet sonras dnemlerdeki acil yardm, geici iskn ve yeniden
yaplanma (iyiletirme) almalarnn dzenlenmesi ile snrl kalmtr. Sonraki yllarda
meydana gelen afetler, acil mdahale (arama,
kurtarma, acil yardm) politikalarna olan ihtiyac ortaya koymutur. Bu konuda yaplan yasal dzenlemeler ile afet blgelerindeki Kaymakam ve Valiler acil mdahalenin egdm
ile yetkili klnmlardr. Son yllarn gncel
deyimi olan kriz masas Vali veya Kaymakamn bakanlndaki egdm merkezini tanmlamakta, acil mdahaleye katkda bulunacak olan kurumlarn (Yerel Ynetimler, Silahl
Kuvvetler, Kzlay, Sivil Savunma Md., Salk
Md., vb.) temsilcileri kriz masasn oluturmaktadr. Afetlere hazrlkl olma almalar
ise 7269 sayl yasada ngrld zere il
ve ilelerde hazrlanan acil mdahale planlar
ile tanmlanmtr. Meydana gelen afetin yerel
boyutlar amas ve ulusal afet boyutuna ulamas durumunda egdm merkezi dorudan
Babakanlk olmakta veya Babakanlk Kriz
Masas kurulmaktadr.
Ayrca afetlerle sava, top yekn bir savatr

ve bu sava ierisinde en sade vatandatan en
st dzey yetkiliye kadar herkese den grevler bulunmaktadr. Baar, ancak herkesin
kendisine den grevi ciddiyet ve bilgi ile yrtmesi halinde mmkn olabilecektir. Bu nedenle, u ana kadarki afetlerde yaanan maddi
ve manevi kayplar, toplumumuzun, kurum,
kurulularmzn ve bireylerin bir eylem planna sahip olmas ile beraber afetler karsnda
zarar azaltma ve hazrlk gibi risk ynetimi almalarna nem vermesini gerektirmektedir.
Bylece, lkemizde acilen afetlere ynelik almalarn ve kurumsal yapnn tekrar gzden
30
geirilmesi ve bunlarn Btnleik ve Bilim- daha ok afetin olumamas, zararlarnn azalsel Modern Afet Ynetim Sistemi kavram tlmas, hazrlk, tahmin ve erken uyar konuasndan ele alnmas kanlmazdr.
larna nem verilmeli. Ayrca lke genelindeki
kriz merkezleri, Afet Ynetim Merkezlerine
Afetler, entegre (btnleik ve bilimsel) afet dntrlerek risk ynetimi almalarnn
ynetimini gerektiren durumlardr. Gnmz- da yapld 365/24 esasna gre alan merde, afetlerin olu sklklar ve meydana getir- kezlere dntrlmelidir.
dikleri zararlar dnya apnda artmaya devam
etmektedir. Afet sonras, durum tespiti, ileti- Afet ynetimin lkemizdeki hlihazr yapsnim, ulam, arama ve kurtarma, shhi tahliye da birden ok kurumun sorumlu olmas, buna
ve tedavi, gvenlik, tekilat, insani yardm karn kimi sorumluluk ve grev alanlarnn
malzemelerinin kabul, kayd, depolanmas, ise sahipsiz olmas uygulamada yetki ve sobarnma ve iae, basn, halkla ilikiler ve psi- rumluluk karmaas ile kar karya kalnmakolojik harekt, eitim ve yetki karmaas gibi sna neden olmakta. Baka bir deyile, etkin
konularda byk sorunlar yaanmaktadr.
bir afet ynetimi, ancak karmak ve iine belirsizlikler olmayan bir organizasyon yaps ile
Trkiyede yaanan son iki byk deprem n- gerekletirilebilir. Bu yap normal hallerdeki
cesi ve esnasndaki altyap yetersizlii, zel yap ile uyumlu olmal, organizasyon yaps,
kurumlar ve/veya kamu kurumlar arasnda kullanlacak kaynaklar, katlmc kurulular,
planlama, entegrasyon ve koordinasyon eksikafet trne gre mdahale ekli nceden halii grlm; depremi mteakip icra edilen
zrlanacak afet ynetim planlarnda yer almal.
faaliyetlerde, byk oranda gayret ve zaman
Toplumun gndelik tehlikelere kar gvenliisrafna neden olunmutur.
ini salayan kurumlar, afet ynetiminde aktif
rol stlenmeli. Bu kapsamda yerel ynetimlensan, mal ve evre zerinde byk ykc etre daha fazla yetki verilmeli fakat yap, afet
kileri olan afetlerin maliyetleri olduka yksektir. Bu sebeple, afetlerin verebilecei zarar- geniledike merkezi ynetimin katlmn da
larn minimize edilebilmesi iin, afet ncesi kolaylatrc bir ekilde tasarlanmaldr.
yaplmas gereken almalara daha ok nem

verilmeli, afetler konusunda duyarl olunmas
amacyla toplumda afet kltrnn ve modern afet ynetim sisteminin tm evreleri ile
oluturulmasna ynelik almalara nem verilmelidir.
Bu nedenle lkemizden ada bir afet ynetim sistemi oluturulabilmesi iin bu raporda
ortaya konulan kurumsal yapnn ana hedefi;
afet ncesi, sras ve sonrasnn her aamasnda grev stlenen kurulularn tek bir at
altnda toplanmas, ya da gerekli ibirlii ve
koordinasyonun eksiksiz salanmasdr. Gelitirilmesi gereken kurumsal yap, ulusal ve
yerel afet ynetim birimlerini organize eden,
ksa ve uzun vadeli planlar uygulatan, uygulama ve eitim iin standartlar koyan, kaynak temin eden, denetleyen ve her seviyede
egdm salayan bir yapda olmaldr. Bu
balamda, kamu kurum ve kurulularnn afet
konusundaki grev yetki ve sorumluluklarnn
bir btnlk iinde ele alnarak, yeniden yaplanmann bir an nce gerekletirilmesi byk
Bunun iin ncelikle Trkiyede kriz ynetiminden risk ynetimine geilmelidir. Bylece, lkemizin afetlerin neden olduu ykm ve
yara sarma sarmalndan kabilmesi iin artk
reaktif deil proaktif politikalar gelitirip uygulanmalyz. Tek bana uygulanan kriz ynetimi; tepkisel, egdmsz, hedef kitle yanl, etkisiz, zamansz, gven vermez ve afetin
felakete dnmesine neden olur. Bunun iin
lkemizde kriz ynetiminden risk ynetimine
geerek afetlere mdahale ve iyiletirmeden
31
nem tamaktadr. Ayrca, deprem ve dier

afetler konusunda merkezi idare ve mahalli
idareler arasndaki ilikilerin bu hedefe uygun
bir ekilde yeniden ele alnmas ve bu alanda
mahalli idarelere de grev, yetki ve sorumluluk yklenmesi gerei aktr.
ATC Applied Technology Council, 1996. Seismic

Evaluation and Retrofit of Concrete Buildings, ATC40, California.
Bunun iin de lkemizde gerekli mevzuat ve

kurumsal yaplanmann oluturulmas, etkin
ve verimli bir uygulamann salanabilmesi
iin planlama, uygulama ve teknik dzeydeki
ok ballk ortadan kaldrlmal, Sivil Savunmann ABde olduu gibi Sivil Korumaya
dntrlmeli, tfaiye Genel Mdrl
ve stanbulda Deniz tfaiyesinin kurulmal, Gnlllk Sistemi gelitirilmeli, gnn
artlarna cevap veremeyen 7269 sayl Umumi Afetler kanunu yerine acilen Afet ereve Yasas kartlmal, 5302 sayl l zel
daresi Kanunu ve 5393 sayl Belediye
Kanununun afetlere hazrlk ile ilgili maddelerinin uygulanmas iin de cezai yaptrmlar
getirilmeli.
Babakanlk Doal Afetler Koordinasyon Ba Mavirlii Raporu (1997).
Avrupa Konseyi Raporu, Establishing a Community

mechanism for the coordination of Civil Protection
intervention in the event of emergencies, Brussels,
27.9.2000,COM (2000) 593 final, 2000/0248 (CNS).
Bener, A.B., 2005: Afette Bilgi Teknolojileri ve Kullanm; Kadolu M. ve zdamar, E., eds, Genel Afet
Ynetimi Temel lkeleri iinde, JICA Yaynlar No: 1,
Ankara.
Can, E., 2007: Btnleik Afet Ynetimin Temel lkeleri, JICA
Cumhurbakanl Devlet Denetleme Kurulu Raporu
(EYLL 1999).
Deodatis, G., Non-Stationary Stochastic Vector Processes: Seismic Ground motion Applications, Probabilistic Engineering Mechanics, Vol. 11, No. 3, 149-167,
1996.
DPT Doal Afetler zel htisas Komisyonu Raporu
(OCAK 2000).
Afet ve acil durum ynetimi konusunda uyulmas gereken kurallar zetle: Afetleri gz
ard etme; tmne dikkat et. Sadece mdahaleye deil, zarar azaltma ve hazrla daha ok
nem ver. Afetlere hazrl bireyden ve evden
balat. Gvenli bir yaam tarz gelitir. Katlmc ol ve ekip almas yap. almalar bir
sitem dhilinde ve bir btn olarak gerekletir. Doa olaylar ile afet ynetimini bir birine
kartrma. Baz afetler iin tahmin ve erken
uyarya nem ver. Evrensel bilgi ve standartlar takip et. Ortak organizasyon, mesaj ve dil
gelitir, eklinde sayabiliriz.
Erdik, M., Aydinoglu, N., Earthquake Performance and

Vulnerability of Buildings in Turkey, The World Bank
Group, Disaster Management Facility, 2002.
FEMA (1992), FEDERAL RESPONSE
9230.1-P Supersedes FEMA.
PLAN,
FEMA 74, Reducing the Risk of Non-structural Earthquake Damage: A Practical Guide FEMA- 1994b,
1994.
FEMA, HAZUS99 Technical Manual, Federal Emergency Management Agency, Washington, D.C., 1999.
FEMA-287, HAZUS: The FEMA Tool for Estimating
Earthquake Losses, Federal Emergency Management
Agency, Washington, D.C., 1996.
Kaynaklar
Gler, H.H., 2005: Afetlere Hazrlkl Olma; Kadolu

M. ve zdamar, E., eds, Genel Afet Ynetimi Temel
lkeleri iinde, JICA Yaynlar No: 1, Ankara.
Anonim, (2000) Kanunlar Ynetmelikler ve Kararnameler, Afet leri Genel Mdrl Yayn, Ankara.
Atakan, K., Ojeda, A., Meghraoui, M., Barka, A.A.,
Erdik, M., Bodare, A., Seismic Hazard in Istanbul following the 17 August 1999 Izmit and 12 November
1999 Dzce earthquakes, Bull. Seism. Soc. Am., 92,
466-482, 2002.
Glkan, P., M. Balamir ve H. Sucuolu (1999): 3194

Sayl mar Kanunu ve Ynetmeliklerinin Yeni Bir Yap
Kontrol Sistemi ve Afetlere Kar Dayankll Salayacak nlemleri ermek zere Revizyonu: Kesin Ra32
por, ODT Deprem Mhendislii Aratrma Merkezi

raporu No. 97-03-03-01-09, Eyll.
Ergnay, O., 2002: Kzlay Genel Mdr Yardmcs,

Afete Hazrlk ve Afet Ynetimi.
Helvacolu, ., ve Ural, D., 2005a: Olay Komuta Sistemi inde Kaynak Ynetimi; Kadolu M. ve zdamar,
E., eds, Genel Afet Ynetimi Temel lkeleri iinde,
JICA Yaynlar No: 1, Ankara.
ODT Afet Ynetimi ve Uygulama Merkezi- http://

www.metu.edu.tr(15.08.2004).
Ogawa Y., Rufin, T.M.Jr., Kato E., Taniguchi H., 1998.
A Methodology for Community Involvement in Efficient Disaster Prevention Awareness, Regional Development Studies, vol. 4.
Helvacolu, ., ve Ural, D., 2005b: Acil Durum Ynetim Merkezi, Ynetimi ve Operasyonlar; Kadolu
M. ve zdamar, E., eds, Genel Afet Ynetimi Temel
lkeleri iinde, JICA Yaynlar No: 1, Ankara.
Ohta, Y. (Editor), A Comprehensive Study on Earthquake Disaster in Turkey, Hokkaido University, Japan,
1983.
http://www.dergi.istanbol.com.tr (17.08.2004)
zmen, B. M. Nurlu, H. Gler (1997): Corafi Bilgi

Sistemi ile Deprem Blgelerinin ncelenmesi, T.C. Bayndrlk ve skan Bakanl, Afet leri Genel Mdrl, Ankara.
http://www.ttb.org.tr/odsh/yonetim_.htm.(17.08/2004)
Huxhold ,W., An Introduction to Urban Geographic
Information Systems, NewYork, Oxford University
Press, 1991.
Parr, D. M., GIS Glosssary of Terms, Quick Study,

URISA, Illinois, 2000.
J. W. Handmer and D. J. Parker, British Disaster Planning and Management: An Initial Assessment, Disasters, Vol. 15, No. 4, 1991.
Radke, J., Cova, T., Sheridan M., Troy, A., Mu, L., Johnson R., 2000: Application challenges for geographic
information science: implications for research,education
and policy for emergency preparedness and response,
Journal of the Urban and Regional Information Systems
Association, 12(2), 15-30.
Kabine, 2002: Japonyada Afet Ynetimi, Kabine Ofisi Afet Ynetimi Genel Mdrlnn Yayn, Mart
2002.
Kadolu, M., 2005: Kurum ve Kurulular iin Afet
Acil Yardm Plan; Kadolu M. ve zdamar, E., eds,
Genel Afet Ynetimi Temel lkeleri iinde, JICA Yaynlar No: 1, Ankara.
Rossetto, T., Elnashai, T.A., Derivation of Vulnerability Functions for RC Buildings based on Observational
Data, European Commission, 2001.
Kadolu, M., . Helvacolu, ., Okay, N., Tezer, A.,

Trabzon, L., Trkolu, H., nal, Y. S., Yiiter, R.
(2003) Okullar in Afet Ynetimi Ve Acil Yardm Plan Klavuzu, T Afet Ynetim Merkezi Yaynlar, T
Press, stanbul.
Saxena, V., Spatial Variation of Earthquake Ground

Motion and Development of Bridge Fragility Curves,
Degree of Doctor of Philosophy, Department of Civil
Engineering and Operations Research, Princeton University, 2000.
Kim, K. and Levine, N., Using GIS to improve highway

safety, Computers, Environment, and Urban Systems,
20 (45) : 289-302, 1996.
Szen S., Pirolu, F., (1999) Afet Yneticileri iin Zarar Azaltma Yntemleri, T Afet Ynetim Merkezi
Yaynlar, T Press, stanbul.
Mander, B.J., Fragility curve development for assessing the seismic vulnerability of highways, University
at Buffalo, State University of New York, 1999.
ahin, M., 2002: Ulusal UAS-CBS Bazl Veri Taban Ve

Afet Ynetimi Odakl Karar Destek Sistemi Standardnn Oluturulmas Projesi, T Afet Ynetim Merkezi.
Mesut Yldrm-Kzlcahamam Kaymakam Trk dare

Dergisi Yl:75, Say;439, Haziran 2003, Acil Durum
Planlamas ve Ynetimi, s.197.
ener, S. M., Tezer, A., M., Helvacolu, ., Trabzon,

L. (2002). Ulusal Afet Ynetimi Modeli Gelitirilmesi
Projesi, T Afet Yn. Merkezi Yaynlar, T Press,
stanbul.
Nuraliyev, I., Application of Geographic Information

System In Earthquake Losses, Master tezi, naat Mh.
Blm, ODT, Ankara, 1999.
TAY (2002) International Emergency Management

Symposium Proceedings, 11-14 Kasm 2002, Ankara.
Ergnay, O., 2004: Afet Ynetimi Nedir? Nasl Olmaldr? (16.08./2004) http://www.psikolog.org.tr./bulten.
TAY, 2003: Babakanlk Trkiye Acil Durum Ynetimi

Genel Mdrl Uluslararas Acil Durum Ynetimi
33
Sempozyumu Sonu Raporu: Kapsaml Acil Durum

Ynetiminin Temel lkeleri, Ocak 2003, Ankara.
TBMM Aratrma Komisyonu Raporu (1997, 2000).
Tezer, A., (2001) Afet Ynetimi lkeleri, IT Afet Yn.
Merkezi Yaynlar, T Press, stanbul.
TMMOB Meteoroloji Mhendisleri Odas: Meteoroloji
Karakterli Doal Afetler Raporu (Ankara-1999).
Trkolu, H., Yiiter, R. (2001), Afet Planlamas, T
Afet Ynetim Merkezi Yaynlar, T Press, stanbul.
Tysz, O., 2003, stanbul in Deprem Senaryolarnn
Hazrlanmasnda Corafi Bilgi Sistemlerinin Kullanm, T Bilimsel Aratrma Projeleri Birimi, 76s.
Ulusal Deprem Konseyi Raporu (MAYIS 2002).
nl, A. ve Dikba, A., (2001). Olay Komuta Sistemi,
T Afet Ynetim Merkezi Yaynlar,150 sf., .T..
Press.
nl, A., 2005: Bir Risk Deerlendirme Yntemi Olarak Yerleme nitesi Analizi (Town-Watching); Kadolu M. ve zdamar, E., eds, Genel Afet Ynetimi
Temel lkeleri iinde, JICA Yaynlar No: 1, Ankara.
nl, A., Helvacolu, ., Trabzon, L. (2001) Afet Ynetim Merkezi, T Afet Ynetim Merkezi Yaynlar,
T Press, 215 sf. stanbul.
Yalner, ., 2002: Depreme Dayankl Kentler in
Corafi Bilgi Sistemleri. Gazi niv. Mh. Mim. Fak.
Der. Cilt 17, No 3, 2002 155
Yiiter, R.G., 2005: Kentsel Yerlemeleri Afetlere Hazrlama Odakl Kent Planlamas ve Zarar Azaltma; Kadolu M. ve zdamar, E., eds, Genel Afet Ynetimi
Temel lkeleri iinde, JICA Yaynlar No: 1, Ankara.
Zeiler, M., Modeling Our World: The ESRI guide to geodatabase design, California, ESRI Press, 1999.
34
Zarar Azaltmann Temel lkeleri

H. Hseyin GLER
ODT, Afet Ynetimi Uygulama ve Aratrma Merkezi, Ankara
E-posta: hhguler@yahoo.co.uk
ZET
Afetlerde zarar azaltma almalar, afet ynetiminin en temel hedefi durumundadr. Doal veya baka nedenli
afetler sonucunda oluabilecek zararlarn nceden alnacak tedbirler neticesinde en aza indirilmesi amalanmaldr.
Afet zararlarn azaltma ve hazrlkl olma dnemi, insan hayat ile sahip olunan varlklarn afet zararlarndan
en az derecede etkilenmesini hedefleyen almalarn yapld, bir sonraki afete kadar geecek zamana yaylm
bir sreci ifade etmektedir. Bu dnemde ilk olarak doal veya insan kaynakl afetlerle ilgili tehlike, risk ve hasar
grebilirlik analizleri yaplr. Farkl afetlere kar gelimi gzlem alar ile alarm ve erken uyar sistemleri kurulur,
uygulamaya dnk bilimsel aratrmalar desteklenir. Bu hizmetler iin gerekli kapasiteler yaratlr ve kurumsal
yaplanma eksikliklerinin giderilir. ehirleme ve sanayileme nedeniyle giderek artan afet riskini azaltabilmek
ve nitelikleri farkl afet risklerini iyi ynetebilmek de aslnda zarar azaltma almalarnn baarl olmasna
baldr. Yasal dzenlemeler, kontrol ve denetimler ile arazi kullanm planlamalar tmyle ileriye dnk zarar
azaltma abalardr.Maddi zararlarn karlanmas iin afet sigortas da bir zarar azaltma tedbiridir, ancak asl
olan zararn ortaya kmasna engel olacak tedbirleri bulup sratle uygulamaya sokmaktr.
Anahtar kelime: Risk, Planlama, Zarar azaltma, Kapasite gelitirme, Yap denetimi, Afet sigortas.
Mitigation Principles
ABSTRACT
The context of mitigation works could be expressed as the ultimate aim of Disaster Management. In this frame
all of prevention and precaution measures should be conducted beforehand of the disaster to minimize possible
damage and loss of lives. Mitigation and disaster preparedness activities aim to prevent or reduce casualties and
property losses and it expresses a period in disaster management cycle that may continue until the next event.
In this period, main duty starts with some analysis such as hazard, risk and vulnerability related with natural or
man made disasters. Disaster monitoring systems has to be installed properly for some of hazards to issue early
warning and alarm systems that can be developed by scientific researches. Capacity building and institutional
restructuring is another important issue for involved agencies to complete some deficiencies and lacking. The
success on disaster mitigation works mainly depends on risk management activities considering different types
of hazards that causes much more losses year by year. New laws, changes in regulations and land use planning
activities are basic mitigation measures for extending the control and supervision mechanisms. Disaster insurance
is also a kind of mitigation measure for only physical losses, though the main purpose is to apply all of preventive
measures before the hazards become a disaster.
Keywords: Risk, Planning, Mitigation, Capacity building, Building supervision, Disaster insurance.
Afetlerde Zarar Azaltma

Afete mdahale dneminden balayan ve bir
sonraki afete kadar geecek sre ierisinde, afet etkilerinden korunabilmek amacyla
alnmas gereken teknik, idari ve sosyal nlemlere ynelik almalarn tmne zarar
azaltma denilmektedir. Aslnda afet ynetimi

dngs ierisinde yer alan zarar azaltma aamasndaki almalar, hemen ardndan gelen
afete hazrlk almalaryla desteklenmektedir.
35
etkileri de mutlaka hesaba katlmaldr. Sel

afetine kar bir bent veya baraj ina etmenin
getirecei yararlar kadar yapabilecei olumsuz
etkiler de dikkate alnarak en aza indirilmelidir. dari konularla ilgili dzenlemelerin sosyal ve ekonomik etkileri ok boyutlu analizi
yaplmal, zarar azaltma nlemleri uygulamaya konulmadan nce topluma benimsetilmesi
ynnde aba harcanmaldr. Afet bilincini
gelitirebilmi insanlar, kiisel kazanlarn
arttrmann ancak afetlere kar gvenli yaam
koullarna uymakla mmkn olacan kolayca anlayacaklardr.
Afetleri douran ister doal nedenli olsun ister insan kaynakl tehlikeleri, tamamen ortadan kaldrlmas mmkn grlmemektedir.
Bu nedenle ncelikle afetlerden korunmak ve
etkilerini en aza indirebilmek iin sarf edilen
gayretlere daha fazla nem verilmelidir. Ancak lkemizde genellikle afete kar nlem
almak yerine afete mdahale ve iyiletirme
almalarna daha fazla nem verildii grlmektedir. Alnacak nlemleri belirleyen
kurallar ya tam olarak uygulanmamakta yada
bir sre sonra yaplan deiiklikler sonucu ortadan kaldrlmaktadr.
Zarar azaltmann en basit kural; nlenebilir

tehlikelere kar engel olucu tedbirleri almak,
nlenemeyenlere kar koruyucu tedbirleri arttrmaktr. Afetlerin douraca kayplarn bu
temel anlayla en aza indirmek mmkndr.
Byk doal afetlere neden olan meteorolojik
tehlikeler karsnda, korunma amacyla alnacak tedbirler kadar, hasar olumasn nleyici
olanlara da arlk verilmelidir. Savalar gibi
insan kkenli afetlerle ilgili olarak da, kmasna engel olma veya yaylmasnn nne geme almalar, zarar azaltma anlamnda nem
kazanmaktadr. Doal afetlere kar en geerli
zarar azaltma yntemi; yasal dzenlemelerle
birlikte uygulanmas gereken doal evrenin
korumas ve yaplama kriterlerinin hayata
geirilmesiyle ilgili denetleme mekanizmalaHer hangi bir zarar azaltma nleminin fayda rnn hi tavizsiz iletilmesidir.
salayabilmesi, onun uygulanabilir olmasna
ve sz konusu tehlikeye kar koruyucu bir i- Alnan btn zarara azaltma nlemleri ve alevinin bulunmasna baldr. Tehlikenin nite- lmalarna ramen, doal afetler sonucu uliine bal olarak gelitirilecek yeni zmler ranlmas muhtemel kayplarn sigorta yoluyla
mmknse afete hazrlk planlamas srecinde karlanaca bir sisteme ihtiya vardr. Belirli
ele alnmaldr. Bir btnlk arz etmeyen ve koullara gre tespit edilmi makul primlerin
geici nitelikteki zmler, hem para ve hem denmesiyle en byk doal afetimiz saylan
de zaman kaybna neden olarak, afet sonras deprem iin konutlarn zorunlu olarak sigormuhtemelen ok byk sosyal ve ekonomik talanmas sistemi 17 Austos 1999 depremi
sonrasnda getirilmi bir zarar azaltma uybedeller denmesine sebep olacaktr.
gulamasdr. zetleyecek olursak, Afetlerde
Zarar azaltma almalarnn fiziki evre, bir zarar azaltma almalaryla; Uygulanabilir
baka ifadeyle doal denge zerinde olumsuz zmler gelitirilmeli, Sosyal ve evresel
Afet zararlarnn azaltlmas almalarnn tamam, aslnda mevcut olan tehlikenin bir afet
haline gelmesinden nce yaplmas zorunluluu bulunmaktadr. Yasal dzenlemeler, kurumsal yaplanmalar, altyap yatrmlar gibi
fiziksel ve idari zarar azaltma nlemlerinin
tamam, toplumsal destek ve katlmla hayata
geirilebilir. Eitim ve afet bilincini gelitirme faaliyetleri afete hazrlk almalarnn en
temel konular olmakla birlikte, zarar azaltma
kltrnn gelimesine hizmet etmektedir. Bu
iler iin ayrlacak kaynaklarn byk boyutlu
olmadn rahatlkla syleyebiliriz. Afet sonrasnda oluabilecek kayplar azaltc etkisi
ve uranlacak maddi zararlar dnlrse bu
geek daha net ortaya kmaktadr.
36
etkiler dikkate alnmal, Kayplar nlenmeli for Natural Disaster Reduction - IDNDR) adveya azaltlmal, Kanlmaz zararlar ise kar- n alacak olan bu yeni dnemin, 1984 ylnlanmaldr.
da bir yerbilimcinin (Dr. Frank Peres) teklifi
ve BM yelerinin onayyla balam olduuZarar Azaltmann Tarihesi
nu gryoruz. Bu erevede, her lke kendi
milli komitelerini kurarak 1990-2000 yllar
Tarihte ilk Zarar Azaltma uygulamasn ya- iinde afet zararlarnn azaltlmas amacyla
pan kimdi? sorusunun cevabn ok eski d- yapacaklar almalar belirlemitir. Bylenemlere giderek, kutsal kitaplar da dahi yer ce ulusal IDNDR raporlar yaynlanarak, afet
alan, Nuh Tufan olaynda bulabiliriz. O gne zararlarnn azaltlmas amacyla uygulamaya
kadar grlmemi derecede iddetli bir mete- sokulan ulusal ve uluslararas nitelikli alorolojik afete kar korunabilmek ve hayatta malarn BM fonlaryla desteklenmesi imkan
kalabilmek iin ina edildii belirtilen Nuhun domutur.
Gemisi, ilk somut zarar azaltma uygulamasdr.
Bu erevede eitli kurum ve kurulularn
katklaryla, doal afet zararlarnn azaltlmas
Avrupa Birlii, 2004 ylnda uygulamaya amacyla ncelikle yaplmas gereken alkoyduu Kresel iklim deiiminin tarihi ve malarn belirlendii IDNDR Trkiye Milli Rakltrel miras varlklar zerindeki etkileri poru yaynlanmtr. Austos 1989 tarihli bu
aratrma projesi iin setii logo ile, Nuhun raporda yer alan ana balklar unlardr; Afet
Gemisine anlaml bir gnderme yapmay uy- trlerine gre Tehlike ve Risklerin belirlenmegun bulmutur.
si, Gzlem, Tahmin ve Erken uyar sistemlerinin kurulmas, Ksa vadeli Koruyucu nlemler
nsanlk tarihi boyunca farkl dnemler- ve nceden Hazrlk almalar, Uzun vadeli
de hkm srm imparatorluklarda ise nleyici tedbirler, Eitim ve Enformasyon aafet zararlarna engel olmak veya zararlar- lmalar. Bu ana balklarn tm, ulusal nn azaltmak amacyla kesin kurallar konul- celikler bakmndan gnmzde de geerliini
mu olduunu grmekteyiz. M 1700lerde korumaktadr.
Mezopotamyann Babil ehrinde Hammurabi Kanunlar olarak bilinen yasalarda bu tr zellikle Bayndrlk ve skan Bakanl ve ilhkmler olduu bilinmektedir. Osmanl Sula- gili dier Bakanlklar ile niversiteler arasntanlarndan ikinci Beyaztn , stanbulda yada gelitirilen ibirlii sayesinde, afet tehlikesi
anan ve Kk Kyamet olarak adlandrlan ve risklerinin belirlenmesi, gzlem, tahmin ve
1509 depremi ardndan uygulamaya koyduu erken uyar sistemlerinin kurulmas gibi konukurallar, yaplarn depreme kar dayankl larda nemli aratrma projeleri balatlmtr.
yaplmasn zorunlu klarak, afet zararlarn Uzun vadeli nleyici tedbirler alnmas, eiazaltmay amalayan tarihi rneklerdendir.
tim ve bilgilendirme almalarnda da admlar atlmtr. Yeni baz yasal dzenlemeler
Dnyada afet zararlarnn giderek artmakta yaplarak, afetlere hazrlkla ilgili konularda
olduu Birlemi Milletler (BM) toplantla- uygulama projeleri hayata geirilmitir. On
rnda dile getirilerek tartlmaya balanm yllk dnemin sonuna gelinirken 17 Austos
ve afetlerden korunma amal faaliyetlerde 1999 gn yaadmz deprem felaketi, btn
bulunulmas iin ciddi giriimlerde bulunul- bu aratrma ve almalarn ne derece yararl
mutur. Doal Afet Zararlarnn Azaltlmas olabildiini, ihmallerimizi, hatalarmz, ekUluslararas On Yl (International Decade sikliklerimizi ortaya koymu, bundan sonra
37
yaplmas gerekenleri yeniden ve ok ciddi kkenli olaylar, aniden veya yava yava ortaya karan kaynak olarak tanmlanmaktadr.
olarak ele almamza vesile olmutur.
Kayna bakmndan tehlikeler, doal veya
Uluslararas alanda da bu on yllk dnem ie- doal olmayanlar eklinde ayrlabildii gibi;
risinde doal afet zararlarnn azaltlmas adna Astronomik kkenli, Meteorolojik kkenli,
baarlanlar ile baarlamayanlar eitli sem- Yerkabuu kkenli, Teknolojik kkenli, Sospozyum ve toplantlarda tartlm ve raporlar yal kkenli, olarak da snflandrlr. Dnyayaynlanmtr. Afetlerle mcadelenin belirli mzdaki canl hayat, atmosfer dndaki kuysrelere has almalar olmaktan karlp s- ruklu yldzlar, byk boyutlu gktalarnn
rekli klnmasna, ayrca sadece doal afet ile arpmas gibi bir ok hayati tehdit altndadr.
snrlandrlmadan tm afetleri kapsayan bir Atmosfer iinden gelen tehlikeler, sel, frtna,
boyut kazanmas gr benimsendi. Bunun kuraklk vb. gibi meteorolojik afetlere neden
zerine BM tarafndan Uluslararas Afet Za- olurken, yerkre iinden kaynaklanan deprem,
rarlarnn Azaltlmas Stratejisi (International heyelan, volkan vb. gibi afetlere de maruz kalStrategy for Disaster Reduction-ISDR) olarak maktadr. Bunlarn yan sra ulam kazalar,
anlan yeni bir oluum hayata geirildi. lke- sanayi kazalar, evre kirlilii vb. gibi teknomizde de son yllarda zarar azaltma kapsamn- lojik tehlikelerle beraber, sava, terr saldrs,
da yaplan almalara etkinlik kazandrmak kargaa vb. gibi sosyal kkenli tehlikeler buzere atlan yeni admlarn olduunu grmek- lunmaktadr.
teyiz.
Zarar Grebilirlik:Bir toplumun, bir yapnn
veya bir hizmetin, afette grebilecei hasar
Afet, Aslnda Bir Sonutur
veya zararn olas lsne etki eden temel
Afet tanm olarak, fiziksel, ekonomik ve sos- faktrlerdir. Daha genel bir ifade ile zarar
yal kayplar douran, normal yaam ve insan grebilirlik, bir birey veya sosyal gurubun
faaliyetlerini durduran veya kesintiye ura- tehlikeyi alglama, olas etkilerini tahmin
tarak toplumu etkileyen, bu topluluun kendi etme,zararlarn azaltma, meydana gelmesi haimkan ve kaynaklaryla stesinden gelemeye- linde sonular ile ba edebilme ve yaam bir
cei boyuttaki, doal, teknolojik veya insan an nce normal hale dndrme konularndaki
kkenli olaylarn meydana gelmesidir. Afet, kapasite eksiklii olarak tanmlanmaktadr. Fibir olay veya tehlikenin kendisi deil yol at- ziksel, Sosyal ve Ekonomik Zarar grebilirlik
kayplar ve olumsuz sonulardr. Afeti ma- olarak snflandrlr. Uranlmas muhtemel
tematik bir forml gibi ifade etmek mmkn hasar ve kayplarn derecesini belirleyebilmek
olabilseydi, bu duruma en uygun den eitlik; iin zarar grebilirlik analizi yaplmaldr. ZaAfet = Tehlike * Zarar Grebilirlik biiminde rar grebilirlie arttran faktrler; yoksulluk,
olurdu. Afetin meydana gelebilmesi iin n- nfus art, plansz ehirleme, evre kirlilii,
celikle bir tehlikenin bulunmas gerekir. Sz denetimsiz yaplar, altyap eksiklikleri, yeterkonusu tehlikenin aniden veya zamanla ortaya siz kurumsal yaplanma ve eitim programlar
kmasyla, ayet zara grebilecek bir ortam vb. olarak saylabilir.
varsa afet olumaktadr. Meydana gelen olayn
etkileyecei, canl topluluu veya tahrip ede- Afet Ynetimi Dngs
bilecei bir evre bulunas afet olumaktadr.
Afet dngs, afetin ardndan yaplan mdaTehlike: nsan topluluklar iin olumsuz etkiler hale, iyiletirme ve yeniden ina almalar
dourmas mmkn doal, teknolojik ve insan ile balayan, daha sonra zarar azaltma ve ha38
zrlkl olma faaliyetleriyle devam eden sre- odaklanyorsak afet mdahale sisteminden
ce verilen isimdir. Esasen doal afetlerin tek- sz etmek gerekmektedir. Her ne kadar yasal
rarlama nitelii dikkate alnarak ifade edilen mevzuat afet ncesi yaplacak almalara yer
afet ynetimi dngs, bir sonraki afete kadar vermi olsa da, kaynaklarn yetersizlii ile
geecek sredeki almalarn farkl evreler uygulamadaki sorunlar nedeniyle, afetlerden
olarak adlandrlmasdr. Afete mdahale, iyi- korunma ve nlem alma faaliyetleri geri planletirme ve yeniden ina evrelerini iine alan da kalmaktadr. 17 Austos 1999da afete mdnem bir btnlk arz eder. lk blmne dahale almalarnda, zellikle ilk gnlerde,
Kriz Ynetimi koullar hakim olurken, son- ortaya kan iletiim ve koordinasyon eksikliraki blm olan yeniden ina almalaryla i, mevcut durumun ok ac bir ekilde ortaya
bir sonraki evreye balanm olmaktadr. Her koymutur. 1999 sonras yrrle giren yeni
hangi bir afet olmadan da yaplan almalar yasal dzenlemeler ve kurumsal yaplanma aise zarar azaltma ve hazrlkl olma evrele- lmalarnn ardndan afet ynetim sistemimizrinde gerekletirilir ve Risk Azaltma sreci de, afetlerden korunma ve yeni nlemleri alma
olarak adlandrlr. Afet ynetimi, bir bakma ve uygulama adna baz nemli iyiletirmeler
yeniden ina hem
almalaryla
bir sonraki
evreyehem
balanm
olmaktadr.
Her hangi
bir afet
yaplmtr.
ileri Bakanl, Bayndrlk ve
acil durum
srecini
de risk
ynetimi
olmadan da yaplan almalar ise zarar azaltma ve hazrlkl olma evrelerinde gerekletirilir
skan
Bakanl
ve Belediyeler ile niversisrecini
kapsayan
bir
ifade
olmaktadr.
ve Risk Azaltma sreci olarak adlandrlr. Afet ynetimi, bir bakma hem acil durum srecini
hem de risk ynetimi srecini kapsayan bir ifade olmaktadr.
teler hem zarar azaltma hem de afete hazrlk
A
konularnda, eitli projeleri hayata geirmeye
C
R
balamtr. Ancak yine de afete mdahale a
AFET
L
S
lmalarna daha fazla nem verilmeye devam
HAZIRLIK
K
D
edildiini sylemek yanl olmayacaktr.
U
Y
N
E
T
MDAHALE
R
U
M
Babakanla bal Acil Durum Ynetimi Genel Mdrl, afet mdahale sistemimizin
Y
YLETRME
merkezi yaplanmasnda koordinasyon greN
E
YENDEN
vini stlenmektedir. Afete mdahalede grev
T
NA
alan kurumlarn banda ileri Bakanlna

bal Sivil Savunma Birlikleri ve Salk BaHer evredeki ve sreteki almalarn baarsna bal olarak muhtemel bir afetin kt
Her evredeki ve sreteki almalarn baa- kanlna bal acil tbbi hizmet birimleri, Ksonular ile oluturabilecei zararlar azaltabilmek mmkndr. Arzulanan odur ki, alnan
afet nlemlerirsna
ve yaplan
hazrlklarla,
veya sosyalbir
tehlikelerden
olaylarn
Sivil toplum kurulular ve Silahl Kuvbal
olarakdoal
muhtemel
afetin kaynaklanan
kt zlay,
afete haline dnmesine mmkn olduunca engel olabilelim. Aslnda afet ynetimi sistemi
vetler
gelmektedir. Bunun yan sra Bayndrsonular
ile
oluturabilecei
zararlar
azaltade btncl yaklam ifade eden ynetim biimidir.
bilmek mmkndr. Arzulanan odur ki, alnan lk ve skan Bakanl teknik ekipleri, BelediAFET MDAHALE
SSTEMMZ
afet nlemleri
ve yaplan hazrlklarla, doal yeler ve Afetten etkilenen toplumun kendisi,
Afet ynetimiveya
sistemisosyal
mi yoksatehlikelerden
afet mdahale sistemi
mi gerekiyor sorusunu
afete mdahale ve iyiletirme almalarna
kaynaklanan
olay- irdelediimizde,
arlkl olarak afet sonras almalara odaklanyorsak afet mdahale sisteminden sz etmek
llerde Valilere ve ilelerlarn
afete
dnmesine
mmkn
oldu- yerfiilen
gerekmektedir.
Her ne
kadarhaline
yasal mevzuat
afet ncesi yaplacak
almalara
vermikatlmaktadr.
olsa
da, kaynaklarn
yetersizlii
ileolabilelim.
uygulamadakiAslnda
sorunlar nedeniyle,
afetlerden de
korunma
ve
ise
Kaymakamlara,
afet durumlarnda geunca
engel
afet
ynetimi
nlem alma faaliyetleri geri planda kalmaktadr. 17 Austos 1999da afete mdahale
erlimevcut
olmak zere yasalarla ok geni yetkiler
sistemi
btncl
yaklam
ifade
eden y-eksiklii,
almalarnda,
zelliklede
ilk gnlerde,
ortaya
kan iletiim
ve koordinasyon
durumun ok ac bir ekilde ortaya koymutur. 1999 sonras yrrle giren yeni yasal
tannmtr. Yurt d yardmlar ise Uluslarabiimidir.
dzenlemelernetim
ve kurumsal
yaplanma almalarnn ardndan afet ynetim sistemimizde,
afetlerden korunma ve yeni nlemleri alma ve uygulama adna baz nemli iyiletirmeler
ras Kzlay ve Kzlha Federasyonu (IFRC)
yaplmtr. ileri Bakanl, Bayndrlk ve skan Bakanl ve Belediyeler ile niversiteler
tarafndan
Afet hem
Mdahale
Sistemimiz
hem zarar azaltma
de afete hazrlk
konularnda, eitli projeleri hayata
geirmeye koordine edilerek gnderilmekte,
balamtr. Ancak yine de afete mdahale almalarna daha fazla nem verilmeye devam
Trk Kzlay aracl ile ihtiya sahiplerine
edildiini sylemek yanl olmayacaktr.
Afet ynetimi sistemi mi yoksa afet mdahale ulatrlmaktadr. zel sektr, niversiteler
Babakanla bal Acil Durum Ynetimi Genel Mdrl, afet mdahale sistemimizin
vegrev
Aratrma
Merkezleri ise afete mdahale
sistemi mi
gerekiyor
sorusunu
irdelediimizmerkezi yaplanmasnda
koordinasyon
grevini
stlenmektedir.
Afete mdahalede
alan
kurumlarn banda
ileri
Bakanlna
bal
Sivil
Savunma
Birlikleri
ve
Salk
Bakanlna
de, arlkl olarak afet sonras almalara ve iyiletirme dnemindeki almalara kabal acil tbbi hizmet birimleri, Kzlay, Sivil toplum kurulular ve Silahl Kuvvetler
ZARAR
AZALTMA
gelmektedir. Bunun yan sra Bayndrlk ve skan Bakanl teknik ekipleri, Belediyeler ve
39
tldklar gibi, ayn zamanda afet zararlarnn boyuttaki ykm ile 220 000den fazla can
azaltlmas ve afete hazrlk konularnda ok kaybdr. 8 Mart 2005 tarihinde Pakistanda
meydana gelen M=7.6 depreminin oluturduyararl almalar yapmaktadrlar.
u 78 000den fazla can kayb da hatrmzdadr. Afetlerden etkilenen nfus says, tayfun
Afet Zararlarnn Bykl
ve sel gibi doal afetlerde can kayb saysna
Afetlerin meydana getirdii ekonomik zarar- gre ok daha fazla olurken, ekonomik kayplarn boyutu afetin trne, byklne ve ye- lar da byk miktarlara ulamaktadr. Bir zarar
rel koullara bal olarak deimektedir. Hem azaltma yntemi olan afet sigortas yaptrma
dnyada hem de lkemizde, son yllarda mey- eiliminin dnya genelinde artmakta olduudana gelen afetlerin daha fazla ekonomik de- nu yaplan aratrmalar gstermektedir. Ancak
er kaybna yol at grlmektedir. Sadece bu art hznn ok yava olduu ve meydana
deprem, sel, heyelan, ve kaya dmesi gibi gelen kayplarn artna oranla olduka geride
doal afetler dikkate alndnda 1960-2002 kald ortaya konmutur.
yllar arasnda oluan yllk ortalama ekonomik kayp $750 Milyon mertebesindedir. Zarar Azaltma Hedefleri
Yllk ortalama olu saysnn azlna ramen
depremler, bina hasarlar ve etkilenen nfusun Afet zararlarnn azaltlmasnn ana hedefi,
yan sra can kayplar bakmndan da dier olmas engellenemeyecek bir afetten azami
doal afetlerden ok daha fazla zarara neden lde korunabilmeyi ve en az kaypla afeti
olmaktadr. lkemizde doal afetler sonucu atlatabilmeyi salayacak nlemlerin alnmasmeydana gelen can kayb, yaralanma ve mad- dr. Zarar azaltma nlemleri, mutlaka bir stradi zararlarn ok byk bir blm deprem ve tejik plan dahilinde belirlenmeli ve afet ncesi
dnemde hayata geirilmesi salanmaldr.
sel afetleri sonucunda olumaktadr.
Kentsel yerleimlerin fiziki altyapsn olutururken, yer seimi ilkelerine uyulmasndan
balayarak, yaplamadaki standartlar ve kalitelerin belirlenmesi iin yaplacak hukuki ve
teknik dzenlemeleri gerekletirmek nemli
bir hedeftir. Yeni yerleim yerleri belirlenirken, bata doal afetler olmak zere toplumsal
yaam tehdit eden pek ok tehlikeden korunabilmek iin yerel afet tehlikesi ve doabilecek
riskler dikkate alnmaldr. Bir dere yatana, heyelan blgesine veya dolgu zeminlere,
geliigzel ve hi bir ilave nlem alnmadan
kurulan yerleimlerin srekli olarak takn,
heyelan ve deprem gibi afetlere maruz kalaca ok aktr. Buralarda sonradan yaplacak zarar azaltma almalar hem g hem
de yksek maliyetli olacandan, en banda
baka alternatifler dikkate alnarak yerleim
kararlar verilmelidir. Getirilen kurallara uyulmasn salayacak yasal tedbirlerin alnmas
Tm dnyada da doal afet zararlar yllara

gre deiiklikler gstermekle birlikte son yllarda tek afetin meydana getirdii kayp bakmndan nemli miktarlar dikkati ekiyor. 17
Ocak 1995 tarihinde Japonyada meydana gelen M:7.2 byklndeki deprem 6 300den
fazla can kayb ile $121 Milyar ekonomik zarara sebep olmutur. 2005 Austosunda bir
ka gn boyunca etkili olan Katrina Tayfunu
ABDde 1 200den fazla can kayb ve $130
Milyar ekonomik zarar meydana getirmitir. lkemizde 1999 ylnda meydana gelen
17 Austos ve 12 Kasm depremleri toplam
17 600den fazla can kaybna sebep olurken,
oluturduu ekonomik kaybn da $12 Milyar
zerinde olduu hesaplanmtr. Byk doal afetlere verilecek en arpc rnek ise 26
Aralk 2004 tarihinde Sumatra kylarnda
meydana gelen M=9.2 byklndeki depremin oluturduu Tusunami afetinin inanlmaz
40
de sivil toplum kurulular afet zararlarnn

azaltlmas almalarnda ayn tarafta yer aldklar gereinin farknda olmaldrlar.
ve ekonomik zmlerin gelitirilmesi de zarar azaltma almalarna destek salayacaktr.

Sadece yasa ve ynetmelikleri yrrle koyarak grevin yapldn dnmek hatadr.
Uygulamada ortaya kabilecek sorunlar ile
ekonomik ve dier glkler dikkate alnmadan hazrlanan mevzuatn hi bir eye zm
olmad grlmektedir. Bir sre sonra deitirilmek veya yumuatlmak zorunda kalnacak yasal dzenlemeler, hem beklenen fayday
salamamakta hem de kurallara gven duyulmamasna neden olmaktadr.
Zarar Azaltma Kapsam

Afetlerin oluturduu maddi zararlarn ve
can kayplarnn en aza indirilmesi amacyla
yaplan almalarn kapsam, nlem almaktan balayp, kontrol ve denetimlerle devam
eden en sonunda zarar tazmin etmeye giden
bir alandr. Burada esas olan maddi kayplar
tazmin ederek karlamak veya yeniden ina
etmek olmayp, olay meydana gelmeden alnacak tedbirler ve denetimlerle can kayb ile
maddi kayplar, engelleyebilmek veya en aza
indirebilmektir. Bir baka deyile istenilmeyen
durumlarn meydana gelmesine sebep olacak
her trl faktr kontrol etmek veya ortadan
kaldrmaktr. Tazmin etmek iin yaplacak
harcamalar gelimi lkelerin bile ekonomilerini zorlamakta, gelime yolundaki lkeler
iin de ekonomik krizlere neden olacak boyutlara ulamaktadr. Afetlerin meydana getirdii
ykmlarn faturasnn tm toplum birlikte ve
adaletsiz bir oransal dalmla demektedir.
Yasalarla getirilen kurallar, yasaklar ve yaptrmlar toplum tarafndan doru alglanmad

srece faydal olmayacaktr. Baz kimselerin
maddi karlarna aykr gibi grnse de tm
toplumun gvenli ve salkl yaam koullarnda hayat srmesini amalayan yasal dzenlemeler, halka ok iyi anlatlarak nemli bir
destek salanabilir. Geici olarak elde edilen
destein, devaml klnabilmesi iin toplumda afet bilincinin gelitirilmesi, bir afet kltr oluturulmas gereklidir. Zarar azaltma
tedbirlerini kalc olabilmesi byk lde
buna baldr. Aksi takdirde bu alanda harcanan kaynaklar ve yaplan almalar ksa bir
sre sonra ilevini yitirebilecektir. Bilgilendirilmemi ve eitilmemi bireylerden oluan
toplumlarn afet mcadele srecinde en zayf
halka olduunu unutmamak gerekir.
Dier taraftan afet zararlarna engel olacak

kurallar koymann, bunlar eksiksiz uygulamann ve eitimlerle toplumda bir afet kltr
gelitirmesi iin gerek duyulan mali kaynaklarn nispeten son derece az olduu belirmek
Kapasite gelitirme adna yeni yatrmlar ya- gerekir. Ancak baz kiisel veya yerel menplmas, afet zararlarnn azaltlmas alma- faatler, ileri grl olamama gibi nedenlerle
larnn olmazsa olmazdr. Ayrca kurumlar afet ykmlarna adeta davetiye karlmaya
arasndaki koordinasyon ile uyumlu ve ve- devam edilmektedir. Doal afetlerin yan sra
rimli alma ortamnn yaratlmas iin ku- yangn, sanayi kazalar ve evre kirlilii gibi
rumsallama ve yeniden yaplanma gereklidir. geri dn olmayan byk tahribatlara engel
Her birey ve kurum kendi kapasitesini geli- olabilmek iin zarar azaltma kapsamndaki fatirmek iin yapmas gerekenleri belirlemeli ve aliyetlere ncelik ve nem verilmelidir.
bir stratejik plan dahilinde yerine getirmeye
gayret gstermelidir. Afetlerle mcadelede Afet zararlarnn azaltlmas kapsamnda yanemli yeri olan yardmlama ve halk eitimi placak almalarda nem verilmesi gereken
faaliyetleri toplumsal kapasitesinin sratle ge- belli bal konu balklar yle zetlemekliimini mmkn klacaktr. Hem kamu hem teyiz: ncelik afetleri nleme ve afetlerden
41
lerden korunabilmek bakmndan erken uyar,

byk yarar salamaktadr. leri teknolojinin
kullanmyla birlikte uydu gzlem sistemleri,
bilgisayar modellemesi ve ada iletiim alar gibi imkanlar sayesinde, yaklamakta olan
doal tehlikeler izlenmekte ve etkin erken
uyarlar yaplabilmektedir.
korunma amal almalara verilmeli, Her

byk tehlike trne gre en uygun teknik
gzlem sistemleri kurulmal, Tehlikeye kar
hem ekonomik ve hem de uygulanabilir tedbirler belirlenmeli, Zarar azaltma iin zel bir
plan gelitirilmeli ve sratle hayata geirilmeli, lgili kurumlar ve toplum arasnda ibirlii
ve koordinasyon salanmal, Daha gvenli bir
yaam evresi iin toplumsal talep yaratlmal,
Zararn karlamas yolu en son seenek olmaldr.
Deprem gibi ne zaman meydana gelecei tam

olarak bilinemeyen doal afetler iin de olay
meydana geldikten sonra verebilecei hasarlarn bir ksmna engel olabilmek iin gelitirilen erken uyar sistemleri mevcuttur. Bunlarn banda Erken Hasar Tahmin sistemleri
gelmektedir. Afet meydana geldikten sonra,
ksa bir srede, afet etki alann ve blgedeki hasar ve kayplar, daha nce veri tabanna
yklenmi bilgileri ve hasar kriterlerini kullanarak hesaplayabilen bilgisayar programlar
gelitirilmitir. Elde edilen bu sonular ilgili afet mdahale birimlerine ve yneticilere
otomatik mesajlar eklinde annda ulatrlr.
Afete mdahalenin ve acil yardmlarn doru
ve hzl ynlendirilmesi iin, erken hasar tahmin bilgilerine ihtiya duyulmaktadr. Baz
koullarda, depremin ykc dalgalar henz
ulamadan gaz, elektrik gibi altyap hizmetleri
ile hzl tren gibi ulam hizmetlerini durduran deprem erken uyar sistemleri mevcuttur.
Eitimler, tatbikat ve altrmalar afete hazrlk almalarnn en can alc ura alanlardr. Yaplan tm hazrlklar mmkn olduka
geree yakn koullar uygun tatbikatlarla
mutlaka denenmeli, karlalan eksiklikler ve
yanllklar dikkatle not edilerek mutlaka giderilmelidir. Afete hazrlkl olma eklinde de
ifade edilen afete hazrlk almalarnn ana
hatlar Risk Analizinden balayp Afete Hazrlk Tatbikatlarna kadar uzanan bir sretir.
Zarar Azaltma ve Hazrlk Sreci

Esasen afet zararlarnn azaltlmas almalar ile afete hazrlkl olma almalar birbirini
tamamlayan faaliyetler olduundan, afetlerle
mcadelede baarl olabilmek iin her ikisinin de birlikte yrtlmesi gereklidir. Zarar
azaltma faaliyetlerinin byk blm, afetler
olsun veya olmasn gvenli bir yaam iin gereklidir. Hazrlk srecindeki almalar ise,
afet sonras yaanacak sorunlar hzl bir afet
mdahalesiyle gidermek ve afet artlarnn
olabildiince iyiletirmesi hedefine odaklanmtr. Afetlere hazrlk tanm olarak, afet etkilerini en uygun artlarda, etkili organizasyon
ve yntemlerle ortadan kaldrabilmek iin nceden yaplan almalardaki yeterlik dzeyini ifade eder. Afet zararn daha da artmasna
engel olmay amalayan hazrlk almalarn
da kapsar. Bu almalarn temelinde, mevcut
afet tehlikelerine bal olarak yaplan risk analizi ve zarar grebilirlik deerlendirmesi gibi
n almalar bulunmaktadr.
Erken uyar, zellikle doal afetlere hazrlk
almalar iinde yer alan nemli bir konudur.
Afet riskinin engellenmesi veya azaltlmas
iin, bireylerin afetle etkin mcadeleye hazrlanmasna ve gerekli abay gstermesi imkan
tanyacak srede, belli kurumlarca yaynlanan
mesaj veya duyur olarak tanmlanr. Bata tayfun, frtna, tsunami, sel, tipi vb. gibi meteorolojik afetler olmak zere farkl doal afet-
Zarar Azaltmada Planlama Sreci

Plan yaplmaz ise ne olur sorusuna verilecek
yantlar, olumsuz neticeler kacana iaret
ediyorsa, o konuda mutlaka bir plan yaplma42
bulunduu, katlmc bir yaklamla plan hazrlanmas gerektii, yaplacak uygulamalarn

gereksinimlere cevap verebilmesi ve gereklemedeki baarnn llebilmesi ancak bu
yolla mmkn olduu unutulmamaldr. Planlama sreci ierisinde mutlaka bir durum deerlendirme SWOT analizi yapmak gerekmektedir. Afetlerle mcadelede atlacak admlar belirlenirken, sahip olunan gl ve zayf
yanlar ile karlalan tehditler ve frsatlarn
birlikte ele alnarak birlikte deerlendirilmesi
esasna dayanr. Tehlike veya tehdit alglamas
ile risk analizi ve risk ynetiminin nem tad afetlerde ve hemen her alan iin geerlidir. Kaynakl olan Gl veya Zayf yanlar
ile D Kaynakl olan Frsatlar ve Tehditlerin
neler olduunun bunlar karsnda hangi eylemlerin tercih edilmesi gerektii gsterir.
ldr. Afetlerin ok ar ekonomik ve sosyal sonular dikkate alndnda deiik aamalar

iin farkl nitelikle planlarn yaplmas gerekir.
Planl dneme geilen 1963den sonra Devlet
Planlama Tekilat (DPT) tarafndan hazrlanm 5 yllk kalknma planlarnda, afetler konusuna kkl bir yaklamda bulunulmadn
gryoruz. 1999 depremlerinin ardndan 8.
plan hazrlanrken afetler konusunun ok geni bir ekilde ilgili alt komisyonlarda tartlm ve plan da buna gre hazrlanmtr. Ancak 9. planda ise deprem szcnn hi yer
almamaktadr. Bununla beraber, getiimiz
yl afetler konusunun DPT bnyesinde sektr
konumuna gelmi olmas ileriye dnk umut
verici bir gelimedir.
Afet zararlarnn azaltlmasyla ilgili konularda, hem Belediyelere hem de l zel darelerine 5393 ve 5302 sayl yasalarn acil durum
planlamas bal altnda, kanun koyucu tarafndan nemli grevler verilmektedir. Aslnda bu yasalar, o yreye ait stratejik kalknma
plannn hazrlanmasn zorunlu klmaktadr.
Dolaysyla yerel ynetimlerdeki seilmi ve
atanm idareciler, tm faaliyetlerini strateji
planlarna uygun bir btncl yaklamla yapacaklardr. Sadece afet sonras mdahale ve
iyiletirme amacna ynelik almalar ele
alan acil durum planlaryla yetinmek ve olas
afetlere kar nlem almamak ok yanltr.
Zarar Azaltma Uygulamalar

Afet ncesi dnemde yaplacak olan almalar afetlerle mcadelede en fazla yarar salayan, genellikle koruyucu ve nleyici faaliyetlerdir. lkemizdeki zarar azaltma uygulamalarna somut rnekler vermeden nce genel
olarak bu kapsamna giren temel alma alanlarndan Risk Ynetimi, Kapasite Oluturma,
Srdrlebilir Kalknma, Altyap Yatrmlar
ve Doal Dengenin Korunmas konularna deineceiz.
Risk Ynetimi:
Strateji planlarnda afet zararlarnn azaltlmasyla ilgili olarak strateji, ama, hedeflerin
yeterince yer bulmas gerekmektedir. nk
afetler, kalknmay engelleyen en temel fiziksel tehditlerin banda gelmektedir. zellikle
altyap yatrmlar ile orta ve uzun vadeli yatrmlar planlanrken, afetlerle ilgili olarak yerel doal tehlikeleri belirleme ve risk analizi
almalar mutlaka yaplm olmaldr. Fayda
maliyet analizlerinde, afetlerden kaynaklanan
kabul edilebilir risk dzeyinin almamasna dikkat edilmelidir. Planlamann bir sre
olduunu, kendine has kurallar ve aamalar
Zarar azaltma uygulamalar, afetlerle ilgili

riskleri ynetebilmeyi mmkn klacak nitelikleriyle belirginleirler. Risk, bir afetin meydana getirebilecei olumsuz sonularn tmn ifade etmektedir. Mhendislik ve sigortaclkta risk kavram, kayp olasl olarak da
tanmlanmaktadr. Belirli bir yerde ve byklkte bir tehlikenin bulunmas, mevcut deerlerin bundan etkilenebilir olmas, etkilenme ve
zarar grme oranlarnn tahmin edilebilmesi,
riskin nitelik ve niceliini tanmlar. Risk yne43
ln arttrmal ve evreyi koruma kltrn

gelitirmeye zen gstermeliyiz. Doal dengeyi olumsuz etkileyen insan faaliyetlerine
engel olmamz veya snrlamamz belki de
en gereki Zarar Azaltma nlemidir. Burada
bir ka saylan konulara daha duyarl olarak
doal evredeki dengeyi muhafaza edebiliriz.
Fabrika ve ticari tesis atklarnn olumsuz etkileri, Yerel koullar dikkate almayan yeni
yerleim planlar, Altyap yatrmlarnn mevcut Ekosistem zerindeki olumsuz etkileri,
Atmosfere kontrolsz olarak salnan Karbon
gazlar, Kimyasal atklarn filtre edilmeden
evreye braklmas, Evsel atklarn artlmadan nehir, gl ve denizlere aktlmas, Nkleer
santral artklarnn gvensiz artlarda depolanmas, Orman alanndaki yeni yerleimlerin
evre tahribat, Dolgu yamalar ve dolgu kylardaki ikincil afet tehlikesi.
timi, belirlenen risklerin, bir afet halini almadan atlatlabilmesi amacna ynelik nlemler
ve almalarn bir plana gre yerine getirilmesidir. Risk ynetimini baarl olabilmesi
iin: Halkn ve karar vericilerin afet risklerini
alglama eksiklii olmamal, Toplum, risklerin
byk ksmnn nlenebilir ve zararlarn azaltlabilir olduu konusunda bilgilendirmeli ve
eitilmeli, Zarar azaltma ve hazrlk almalarna yeterli kaynaklar ayrlmaldr.
Kapasite oluturma:
Afetlere kar, ayn terminoloji ve kavram birlii ierisinde hareket edebilecek insan gcn oluturma, gerekli olan tehizatn temini ve
uygun idari dzenlemelerin yaplmasn amalayan almalardr. Kapasite oluturma almalarna rnekler: Yasal ve idari yenilenmeler
ile yapsal dnm faaliyeti, Afet ynetimi
iin gerekli eitimler ve destek programlar,
Kurumsal insan gc gelitirme eitimleridir.
Altyap yatrmlar:
Srdrlebilir kalknma:
Afet tehlikeleri karsnda, insan topluluklarnn hayatn kolaylatran ve yaam kalitesini

arttran, yeraltnda veya zerinde ina edilen
genel amal mhendislik yaplardr. Doal
ve insan kkenli afetlere kar zarar azaltc
niteliktedirler. Hangi tehlikeye kar ina edilmise o tehlike ortaya ktnda afete dnmesine engel olurlar yada oluabilecek zararlar kabul edilir dzeye drrler. Bazlarn
sayacak olursak; Sel hasarlarna kar baraj,
bent, akarsu slah yaplarnn inas, Bataklk
ve sulu zeminlerde drenaj almalar, Heyelan ve ev kararszlna kar istinat duvarlar, tnelleri, kar barikatlar inas, evre
kirliliini nleyici artma tesisleri kurulmas
ve altrlmas, Hurda ve sanayi artklarn,
geri kazanm tesislerinin kurulmas, Afet sonrasnda toplanma, snma ve geici barnma
amacyla kullanlacak alanlarn belirlenmesi
ve hazrlanmas.
Gelecek kuaklarn zararna olacak ilave sorunlar karmadan, afetler veya baka nedenlerle engellenmeyecek ve toplumlarn belirli
bir istikrar iinde geliimini salayacak koullarn yaratlmasdr. Bu konuda dikkat edilmesi gereken hususlar: evresel, Ekonomik
ve Sosyal boyutlarn dikkate alnmas, Plansz
kalknmann, afete neden olabilecek sonularnn engellenmesi, Afet sonrasnda yeni dzenlemeler ve kalknma modelleri uygulanmas, Kalknma ile birlikte yaam kalitesinin
arttrlmas.
Doal dengenin korunmas:
nsan faaliyetleri sonucunda zamanla veya
aniden bozulabilen, yaantmz ok olumsuz
etkileyecek sonularn gelitii, canl veya
cansz varlklardan oluan doal evremiz
gerekten hayati neme haizdir. evre duyar44
lkemizde zarar azaltma uygulamalar:
Deprem
Blgeleri
Oluabilecek vme Deeri

(G: 980cm/sn2)
lkemizin en byk doal afeti olan deprem

1. Derece
vme>0.40 G
konusunda gerekletirilmi zarar azaltma fa2. Derece
0.40 G > vme > 0.30 G
aliyetlerine
olacakAfet
bir ka
konuya detesislerinin rnek
kurulmas,
sonrasnda
toplanma, snma ve geici barnma amacyla
0.30 G > vme > 0.20 G
inmekte
yarar
grmekteyiz.
Bunlarn
banda 3. Derece
kullanlacak
alanlarn
belirlenmesi
ve hazrlanmas.
lkemizdeki deprem tehlikesinin belirlenme- 4. Derece
0.20 G > vme > 0.10 G
si
amacylazarar
hazrlanm
Bakanlar Kurulu 5. Derece
lkemizde
azaltmave
uygulamalar:
0.10 G >vme
lkemizin kabul
en byk
doal
afeti olan 1996
deprem konusunda gerekletirilmi zarar azaltma
tarafndan
edilerek
yaynlanm,
faaliyetlerine
olacak
bir ka
konuya
deinmekte yarar grmekteyiz. Bunlarn banda
tarihli
Trkiyernek
Deprem
Blgeleri
Haritas
gelBirinci derece
yani Krmz
lkemizdeki
deprem
tehlikesinin
belirlenmesi
amacylagre
hazrlanm
ve Bakanlar
Kurulu
mektedir. Aktif fay kuaklar zerinde yer alan Haritaya
blge
ierisinde,
deprem
nedeniyle
meydana
tarafndan maruz
kabulbulunduu
edilerek yaynlanm,
1996 tarihli Trkiye Deprem Blgeleri Haritas
lkemizin
deprem tehlikesiyatay kuvvetin,
bir cismindeprem
kendi
gelmektedir.
Aktif
fay
kuaklar
zerinde
alan lkemizin
maruz bulunduu
ni gsteren bu harita, 50 yllk bir sre iindeyergelebilecek
arlnn
neredeyse
yarsna
yakn
veya
daha
tehlikesini
bugre,
harita,
50 yllk
%10
almagsteren
olaslna
mevcut
olanbir
dep-sre iinde %10 alma olaslna gre, mevcut
fazla
bir deerde
beklenmektedir.
olan verileri
depremkullanlarak
verileri kullanlarak
hesaplanan
deerlerine
greolabilecei
hesaplanmtr.
Bu harita,
rem
hesaplanan
ivme de-ivme
Afet Blgelerinde
Yaplacak Yaplar
Hakknda
Ynetmelik
ile birlikte sonra
kullanlmaktadr.
Bu
yaynlandktan
meydana gelen
erlerine
gre hesaplanmtr.
Bu harita,
Afet Harita
tehlike
haritas,
lkemizdeki
deprem
kaynak
zonlarndaki
faylarn
krlmasyla
oluabilecek
Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda depremlerde, llm olan en yksek ivme
en byk ivme
deerleri
dikkate alnarak
farkl blge
belirlenmitir.
Renkamam
olarak
ngrlen
snr deerlerini
Ynetmelik
ile birlikte
kullanlmaktadr.
Bu bedeerleri
Krmzdan Beyaza doru uzanan bu deprem blgelerinde meydana gelmesi beklenen ivme
tehlike haritas, lkemizdeki deprem kaynak olup, bir bakma deprem tehlike haritas halen
deerleri snrlar tabloda verilmitir.
zonlarndaki faylarn krlmasyla oluabile- gncelliini muhafaza etmektedir.
cek en byk ivme deerleri Deprem
dikkateBlgeleri
alnarak Oluabilecek vme Deeri (G: 980cm/sn2)
merkezi:
be farkl blge belirlenmitir.
Renk
1. Derece olarak Deprem zararlarn azaltma
vme>0.40
G
2. Derece
0.40 G > vme > 0.30 G
Krmzdan Beyaza doru uzanan
bu deprem
3. beklenen
Derece
0.30 G Bakanlna
> vme > 0.20 Gbal Afet
blgelerinde meydana gelmesi
ivme Bayndrlk ve skan
4. Derece
0.20 G > vme > 0.10 G
deerleri snrlar tabloda verilmitir.
leri Genel Mdrl ile Japonya Uluslara5. Derece
0.10 G >vme
Haritaya gre Birinci derece yani Krmz 45

blge ierisinde, deprem nedeniyle meydana
gelebilecek yatay kuvvetin, bir cismin kendi arlnn neredeyse yarsna yakn veya daha
fazla bir deerde olabilecei beklenmektedir. Harita yaynlandktan sonra meydana gelen
ni srdrmekte olup, 2006 ylnda yazlm ve

teknik donanm olarak yenilenmitir.
ras birlii Ajans (JICA) arasnda Afet zararlarnn azaltlmas amal proje ile gerekletirildi. 1993 ylnda balayan hazrlk almalar neticesinde gelitirilen ve Japonyann
Kawasaki ehrindeki sistem model alnarak
tasarlanan bu sistem, kendi ebekesini kullanarak depremi haber almay ve erken hasar
tahmininde bulunabilmektedir. Yaklak 7
dakikalk bir sre, depremin yerini bykln, oluturduu muhtemel hasar ve can
kaybn hesaplamak iin yeterli olmaktadr.
Ankaradaki Deprem Aratrma Dairesindeki
merkezi bilgisayar sistemine bal olan Samsun, Vezirkpr, Yozgat, Tokat, Niksar, Amasya, orum, ankr, Kastamonu ve Ankara
sismik istasyonlar vardr.
Ulusal Deprem Konseyi:

lkemizde, deprem zararlarnn azaltlmasna
ynelik aratrmalar ve almalar iin stratejileri ve ncelikli alanlar belirmek zere Babakanlk genelgesiyle 21 Mart 2000 tarihinde
kuruldu. Konseyde afetle ilgili bilim dallarndan seilen 20 bamsz bilim insan ve aratrmac grev ald. Konsey tarafndan 2002de
yaynlanan Deprem Zararlarn Azaltma Ulusal Strateji Raporu, lke apnda yaplmas
gereken almalara aklk getiren nemli bir
belgedir. Bu belgedeki nemli balklar unlardr: Yerleim yerlerinde ve yaplarda deprem
gvenliinin salanmas, Toplum genelinde
eitim ve rgtlenme, Zarar azaltma iin kullanlabilecek kaynaklar ve gereken yasal dzenlemeler, Deprem zararlarnn azaltlmasnda bilimsel aratrmalarn nemi. TBTAK
bnyesinde yer alan konsey yapt almalar bir web sayfas ile kamuoyu ile paylamaktayd. Ocak 2007de yaynlanan Babakanlk
genelgesiyle Ulusal Deprem Konseyi lavedilmi bulunmaktadr.
Bu sistem ncelikler servis alan ierisinde

meydana gelebilecek depremin parametreleri
ve ivme deerleri geni bant sismometreler ve
zel bilgisayar yazlmlar kullanlarak tespit
edebilmektedir. Hemen ardndan bilgisayar
sistemindeki gncel veri tabanlar ile hasar
kriterlerini
kullanarak tahmini sonular buDeprem zararlarn azaltma merkezi:
Bayndrlk ve skan Bakanlna bal Afet leri Genel Mdrl ile Japonya Uluslararas
larak
bir(JICA)
harita
gstermektedir.
Elde
birlii Ajans
arasnda zerinde
Afet zararlarnn azaltlmas
amal proje ile gerekletirildi.
1993 ylnda balayan hazrlk almalar neticesinde gelitirilen ve Japonyann Kawasaki
ehrindeki sistem
model alnarak ve
tasarlanan
bu sistem,bilgisini,
kendi ebekesini kullanarak
depremi
edilen
sonular
harita
ilgili
kii
haber almay ve erken hasar tahmininde bulunabilmektedir. Yaklak 7 dakikalk bir sre,
depremin
yerini
bykln,
oluturduu
muhtemel
hasar
ve
can
kaybn
hesaplamak
iin
ve
kurumlara e-posta ve ksa mesaj yoluyla
yeterli olmaktadr. Ankaradaki Deprem Aratrma Dairesindeki merkezi bilgisayar sistemine
bal olan Samsun, Vezirkpr, Yozgat, Tokat, Niksar, Amasya, orum, ankr, Kastamonu
gnderebilen
sistem,
Babakanlk Acil Durum
ve Ankara sismik istasyonlar
vardr.
Ynetimi,
Sivil
Savunma
Birlii
veparametreleri
Kzlay
Bu sistem ncelikler servis
alan ierisinde
meydana gelebilecek
depremin
ve
Doal afet sigortas:
ivme deerleri geni bant sismometreler ve zel bilgisayar yazlmlar kullanlarak tespit
edebilmektedir.
Hemen
ardndan
bilgisayar
sistemindeki
gncel
veri
tabanlar
ile
hasar
gibi
kurululara, afet mdahalesi iin ok dekriterlerini kullanarak tahmini sonular bularak bir harita zerinde gstermektedir. Elde
edilen sonular ve harita bilgisini, ilgili kii ve kurumlara e-posta ve ksa mesaj yoluyla
Konutlarn depremde urayacaklar yapsal
erli
olan ilk bilgileri gnderebilmektedir.
gnderebilen sistem, Babakanlk Acil Durum Ynetimi, Sivil Savunma Birlii ve Kzlay
gibi kurululara, afet mdahalesi iin ok deerli olan ilk bilgileri gnderebilmektedir.
hasarlarn karlanmas amacyla zorunlu olaDeprem Erken Hasar Tahmin Sistemi
rak sigortalanmas esasn getirmitir. Afetzedelere konut yaplmas iin, devlet kaynaklarnn kullanmn snrlamay amalayan nemli
bir zarar azaltma tedbiridir. Kanun Hkmnde
Kararname KHK-587 ile 27-12-1999de tarihinde yasalat, 27-9-2000de yrrle girdi,
ynetmelii 1-12-2001de yaymland. Ancak,
siyasi kararllk ve baka teknik sebeplerle
DASK arzulanan lde geliip yaygnlaamad. Son olarak 6-4-2005 tarihinde karBu proje ile ilgili ayrntl bilgiler, Deprem Aratrma Dairesinin web sayfasnda yer
almaktadr. Sistem 1997 ylndan beri faaliyetini srdrmekte olup, 2006 ylnda yazlm ve
teknik donanm
yenilenmitir.
Bu
projeolarakile
ilgili ayrntl bilgiler, Deprem lan 5327 sayl yasann ardndan, zarar azaltUlusal Deprem Konseyi:
Aratrma
Dairesinin web sayfasnda yer alma ilevi neredeyse tartmal bir hal almlkemizde, deprem zararlarnn azaltlmasna ynelik aratrmalar ve almalar iin
stratejileri ve ncelikli alanlar belirmek zere Babakanlk genelgesiyle 21 Mart 2000
tr. Halen polie says 2.5 milyon civarnda
maktadr.
Sistem
1997
ylndan
beri
faaliyetitarihinde kuruldu. Konseyde
afetle ilgili
bilim dallarndan
seilen 20
bamsz
bilim insan ve
DEPREM ARATIRMA DARES, ANKARA
DEPREM
http://www.deprem.gov.tr/lab_htm/japonprojesifrtr.htm
aratrmac grev ald. Konsey tarafndan 2002de yaynlanan Deprem Zararlarn Azaltma
Ulusal Strateji Raporu, lke apnda yaplmas gereken almalara aklk getiren nemli bir
46
Denetim Kurulular Birlii bu firmalarn st

kuruluu olup almalar web sayfasnda yer
almaktadr.
olup, yasadan nceki sigortal konut saysna

gre 5 kat at salamay baarm durumdadr. Temel niteliklerini zetleyecek olursak;
DASK , deprem harici doal afetleri kapsamyor, Sadece belediye snrlar ierisindeki
konutlar iin geerlidir, Buralardaki hak sahiplerine devletin konut yapmasn kaldryor,
Azami tazminat 2006 yl iin en fazla (100
000YTL), Primler Deprem blgelerine gre
belirleniyor, Zemin koullar ve inaat kalitesi
dikkate alnmyor, DASK olmayan konutlarn tapu ilemi yaplamyor..
Deprem uras:
Deprem konusunda lkemizde ilk olarak dzenlenen bu toplant Ekim 2004de stanbulda
ilgili tm kurum, kurulu ve sivil toplumu temsil edenlerin katlmyla gerekletirilmitir.
ura hazrlklarna aylar ncesinden balanlm, ilgili komisyonlar tarafndan hazrlanan
raporlarn gn boyunca sunulmalar ve yaplan tartmalarn ardndan yaynlanan sonu
bildirisiyle tamamlanmtr. Deprem urasnn
yedi ihtisas komisyonlar unlardr: Kurumsal Yaplanma, Mevzuat, Afet Bilgi Sistemi,
Mevcut Yaplarn ncelenmesi ve Yap Denetimi, Yap Malzemeleri, Kaynak Temini ve
Sigorta, Eitim komisyonlar. Deprem uras
komisyon raporlar bastrlarak ilgili kurumlara datlm olup ura sonu bildirisi de Bayndrlk ve skan Bakanl web sayfasnda
yer almaktadr.
Yap Denetimi:
Konut yapmnn her aamasnda yasa, ynetmelik ve projeye uygun olarak ina edilmesi
amacyla kurulmu denetim sistemidir. 10 Nisan 2000 tarihinde KHK-595 olarak bilinen
Yap Denetim yasas yrrle girdi. Kontrol
dzeninde belediyelerin etkinlii artt. Kamu
adna i grecek zel firma ve laboratuarlara
yetki verildi. 27 pilot ilde yaklak 1 yl uygulanabildi. Anayasa Mahkemesi tarafndan 24
Mays 2001de iptal edildi. Daha sonra yeniden dzenlenerek karlan 4708 sayl yasayla 29 Haziran 2001 tarihinde yrrle girdi.
Bayndrlk ve skan Bakanlnda Yap Denetim Komisyonu kuruldu, bu konuyla ilgili
ilemlerin bilgisayar programyla takip edildii, Internet eriimli hizmet devreye sokuldu.
Bu yasa, yerini ald KHK-595den farl olarak u niteliklere sahiptir: Pilot il says 19a
dt, Mesleki sorumluluk sigortas kalkt,
Odalarn yetki ve sorumluluu azald, Zemin
etd zorunluluu kalkt, 200 metrekarenin altna uygulanmaz kural getirildi. Halen 500
akn denetim firmasnda alan 10 000den
fazla mhendis ve mimar tarafndan, belediye
snrlar ierisinde ina edilen konutlar denetlenmektedir. Denetim hizmetinin bedeli, yapnn yaklak maliyetinin %3dr. Firmann,
yapdaki tayc sistem zerindeki sorumluluu 15 yldr. Denetim mhendislerinde belirli
artlara uygunluk koulu aranmaktadr. Yap
Zarar Azaltmay Baarabilmek

Her iin banda yaplmas gereken planlama
almas, afet zarlarnn azaltlmasn baarabilmek iin de en ncelikli faaliyettir. Afet
zararlarn azaltma konusundaki almalar
zamanlama faktrn dikkate alarak ana balklar halinde aadaki gibi zetlemek mmkndr: Afet tehlikesi ve riskinin makro ve
mikro lekte yeniden belirlenmesi ve tehlike
haritalarnn hazrlanmas, Bilimsel ve teknik
aratrma-gelitirme faaliyetlerinin ihtiyalar
dorultusunda planlanmas ve desteklenmesi,
Afetlere kar nleyici ve zarar azaltc mhendislik tedbirlerinin gelitirilmesi ve fiilen
uygulanmaya sokulmas, Afetlerle ilgili yasal
mevzuatn gzden geirilmesi varsa yetersizlik veya eksikliklerin giderilmesi iin kkl
zmlerin bulunmas, mar ve yaplamayla
ilgili yasa ve ynetmeliklerin uygulamasn
47
plan destekleyenleri arttrmak bylece baar ansn ykseltmek mmkndr. Toplum

kurulularnn temsilcilerinin bu srece dahil
edilmesi, sadece eletiriyorlar gibi alglansalar da plann muhtemel eksiklik ve hatalarn
balangta ortaya karaca iin olumlu bir
katk olarak deerlendirilmelidir.
denetleyecek dzenlemelerin yaplmas, Afet

zararlarnn azaltlmas konusunda, toplumun
her kesimini kapsayacak afet eitimi programlar yrtlmesi, Afet zararn azaltma kavramnn kalknma planlarna dahil edilmesi ve
uygulamalarla hayata geirilmesi, Olas bir
afette uranlacak maddi kayplarn karlanabilmesi iin afet sigorta sisteminin yaygnlatrlmas.
Plann misyonu ne olmal? Sadece afet zararlarn azaltma m, yoksa Aratrma ve deZarar azaltma planlamas? Afetlerde zarar erlendirmelere gre strateji belirleme mi.
azaltma almalarnn nasl bir planlama s- Belediyeler veya dier kurumlar kendilerine,
recinden sonra hayata geirilebileceini ince- grevleriyle uyumlu nitelikte misyon, yani teleyelim. Byle bir plann hazrlanmasnda yer mel ama ve hedefler belirler. Bunlar bir analan kimselerin, aada dile getirilen temel lamda o kurumun kartviziti gibi olup, iinde
sorulara verecei yantlar, planlamaya olumlu bulunulan dnemde gerekletirmekte oldukyaklam ve plann uygulanabilirlii bakmn- lar faaliyeti zetleyen ksa ifadelerdir. Bundan biraz daha farkl bir ey olan vizyon ise,
dan byk nem tamaktadr.
gelecek dnemde varlmak istenilen noktay
Zarar azaltma plan nasl hazrlanr? Baka ve almak istedii grnm ortaya koyan bir
bir plann kopyalama kolaycl m, yoksa tanmlamadr. Yani gelecekte o kartvizit zezgn bir plan iin profesyonel destek temini rinde neler yazacan imdiden ngrmektir.
mi. Bir baka amala veya farkl bir alma Afet zararlarn azaltabilmek iin belirlenecek
grubu tarafndan hazrlanan zarar azaltma pla- stratejilere dayal planlarn belirli bir vizyonla
n, sizin yerel afet tehlikenizi dikkate almam hazrlanmas en temel misyondur.
olabilir. Planlar neredeyse bire bir kopyalamak, aslnda hi plan yapmamak kadar olum- Plan hedefleri arasnda olmas gerekenler?
suz bir durumdur. zgn plan yapabilmek iin Can, mal ve doann korunmas m, Toplumplanlamann belirli kurallar ve kriterlerinden sal destek salanmas m, yoksa sadece Acil
yararlanmak iin en temel bilgileri edinmek durum hizmeti verilmesi mi. Strateji planlarngerekir. Bu konuda Devlet Planlama Tekilat da ortaya konulan afet zararlarnn azaltlmas
(DPT) veya niversitelere ulamak, bu ku- genel amacn, belirli saydaki stratejik amaca
rumlarn ok eitli yaynlarndan faydalan- ayrmak, her bir ama iin de hedefler tespit
etmek gerekir. Yaplacak almalar belirlenen
mak en doru yol gibi grnmektedir.
bu hedeflere ulamay temin etmelidir. HedefPlan oluturma srecinde kimler yer almal? lere ulaldka da stratejik ama gereklemi
Kendi kendimize yaparz m, yoksa Resmi ve olacandan, zarar azaltma strateji plan baazel kurulular, sivil toplum temsilcilerinin ryla uygulanm olacaktr. Baar veya baakatlmyla yaparz m. Yerel koullar dikkate rszln tespiti iin de her bir stratejik ama,
alnarak yaplacak planlarn faydal ve baarl performans gstergeleri kullanlarak objektif
olabilmesi iin hazrlk aamasnda mmkn olarak lmlenip deerlendirilmelidir.
olabilen en geni katlm temin edilmelidir.
Grler, neriler, eletiri ve tartmalar ha- Plana gre birlikte alacak kurumlarn izrlanacak plana nemli katklar yapacaktr. birlii nasl olmal? Ayrntl i planlaryla m,
Farkl fikirleri bir lde de olsa uzlatrarak Kapasitenin verimli kullanmyla m, Koordi48
lojik imkanlar ok iyi kullanan belediyelerimiz, kurduklar web siteleri sayesinde semenlerine dorudan eriebilmektedir. Yaplan
olumlu alma ve hizmetleri topluma daha etkili bir yoldan yani Medya imkanlaryla anlatmalar da mmkndr. Medya iin olumlu ilerin de en az olumsuz iler kadar haber deeri
bulunur, bunu iyi deerlendirmek gerekir.
nasyonun salanmasyla m. Plan hazrlama

srecine katk koyan kurumlarn plann hayata
geirilmesi aamalarnda ibirlii ierisinde
alabilmesi iin bir koordinasyon gerekir.
planlarn uygulayacak birimlerin insan gc
ve kapasite kullanmnda verimli olabilmesi
afete mdahale kadar zarar azaltma almalarnda da hayati neme sahiptir. Aslnda koordinasyon, ilgili birimlerin ortak bir ama iin
birlikte ve bir dierini dikkate alarak kendi iini daha iyi yapabilmelerini bir uyum ierisinde
salayabilmektir. Hkmetmek veya emretmek
yoluyla salanan ey koordinasyon deil ama,
yararl olamad gemi deneyimlerle saptanm bambaka bir hiyerari kurmaktr.
Plann baars nasl deerlendirilmeli? Performans kriterlerine uygunlukla m, Dzeltme

ve gncellemelerle mi, Rapor yaynlamayla
m. Stratejik amalara ne derece ulaldn belirleme ile planda gerekli dzeltme ve
gncellemeleri yapmak son derece nemlidir.
Gereklemesi zaman alacak hedeflerle ilgili
kaydedilen ilerlemeler, bitirilen iler sayesinde salanan faydalar, uygulamada karlalan
sorunlar ve bunlara getirilen zmler, yaynlanacak raporlarda yer almaldr. Bu bilgiler,
daha sonraki planlarn baarsn ykseltecei gibi, baka konularda yaplacak almalara da k tutacak bavuru belgeleri nitelii
tayacaktr. Baarlar kadar yanllklarn da
ileride yaplacaklar bakmndan, ders alnmas
gereken nemli tecrbeler olduunu unutmamak gerekir.
Plan nasl hayata geirilmeli? Kaynak temini

ve gelitirilmesiyle mi, Yeni altyap yatrmlaryla m, Onarm ve glendirme almalaryla m. Kaynak olmadan yaplamayacak ilerin
yannda ok mtevaz btelerle gerekletirilecek afet zararlarn azaltma ve afete hazrlk
almalar olduunu hatrlayalm. Afetler konusunda toplumu bilgilendirme almalar ile
afet bilincini ykseltmeyi amalayan eitim
programlar ve tatbikatlar zellikle belediyeler
tarafndan nemsenmelidir. Afet risklerini alglayan ve onlar azaltmak iin aba sarf eden
toplumlarn talep ettikleri hizmetlerin nitelii
deitike afetle mcadelede nemli admlar
atlacaktr. Gstermelik yatrmlar ve sorunlara gndelik zmler getiren harcamalarn
hepsi ne yazktr ki snrl kaynaklarn israfndan baka bir ey deildir.
Sonu
Afetlerde zarar azaltma almalarnn neleri
kapsadn ve hayati nemini ifade eden aadaki bir ka cmleye yer vermenin sonu blm iin uygun olduunu dnmekteyim.
Afet riski altnda olduunu alglamamak
lmcl bir hatadr.
Daha nce yaanm afetleri asla unutmak
ve olardan dersler karmak gerekir.
Plan yapmann sadece balang olduu,
tek bana bir anlam ifade etmedii aktr.
Ama ve hedefleri belirgin ve zgn bir
stratejik plann afete zararlarn azaltmas
ve srdrlebilir kalknma bakmndan ok
nemli olduunu bilmeliyiz.
Plan uygulamalar nasl izlenmeli? Periyodik

resmi denetimlerle mi, Toplumu bilgilendirme
toplantlaryla m, Web sayfalaryla m, Medya
ilikileriyle mi. Planlar uygulamaya getike
yaplan ierin dzenli olarak denetlenmesi ve
elde edilen sonularn hem ilgili birimler hem
de toplumla paylalmas gerekir. Harcanan
paralarn kayna, halktan toplanm vergiler
olduundan, yerel idarenin mali ileri tam bir
effaflkta ve denetime ak olmaldr. Tekno49
zellikle doal afetleri nleyemesek de eldeki imkanlarla afetlerin oluturabilecei

zararlar en aza indirebilecek almalara
destek vermeliyiz.
Zarar azaltma iin kendi imkanlaryla nceden ciddi abalar harcamayan toplumlarn
bir gn afet yardmlarna muhta duruma
dtn grmek kanlmazdr.
Afet olduktan seferber olup tm yaralar
sararz anlayn yetersizlii kavramalyz.
Afet meydana gelmeden nlemlerini alma
aklcln hakim klmak gerekmektedir.
stanbul Teknik niversitesi, Afet Ynetim Merkezi,

(www.aym.itu.edu.tr)
Kandilli Rasathanesi, (www.koeri.boun.edu.tr) Boazii niversitesi, stanbul.
Ortadou Teknik niversitesi, Afet Aratrma Merkezi,
(www.dmc.metu.edu.tr)
Trkiyede Doal Afetler Konulu lke Strateji Raporu,
(2004), JICA Trkiye Ofisi.
Yap Denetimi Kurulular Birlii, (www.yapidenetim.
org.tr), Ankara.
Felaket baa gelmeden evvel nleyici ve

koruyucu tedbirleri dnmek lazmdr, geldikten sonra dvnmenin yarar yoktur,
Atatrk tarafndan 26 Temmuz 1920de sylenmi bu szler, afet zararlarnn azaltlmas
faaliyetinin ne derece nemli olduunu vurgulamaktadr.
Kaynaklar
Ergnay,O.(2004) Trkiyede deprem zararlarnn azaltlmas almalar, 16. Uluslararas Jeofizik Kongresi.
TMMOB Jeofizik Mhendisleri Odas.
Gler,H.H.,(2005), Afet Ynetiminin Temel lkeleri,
Hazrlkl Olma,81-91, JICA Trkiye Ofisi, ISBN 97598140-0-5.
Gler,H.H.,(2006), Afet Ynetimi, Ders Notlar, Ankara
niversitesi Mhendislik Fakltesi Jeofizik Blm..
Glkan,P., Balamir,M., Yakut.,A., (2003), Afet ynetiminin stratejik ilkeleri: Trkiye ve dnyadaki politikalara genel bak. ODT Afet ynetimi uygulama ve
aratrma merkezi.
Ayrca aada bazlar verilen Internet sayfalarn yaynlayan kurumlar ile bavurulan kaynak metinlere
emei geen aratrmaclara teekkr etmeyi bir bor
bilirim.
Cranfield University, Disaster Management Center,
(http://www.cranfield.ac.uk/dcmt )
Deprem Aratrma Dairesi, (www.deprem.gov.tr) Afet
leri Genel Mdrl, Ankara
50
Afet Zararlarn Azaltmada Psikolojinin nemi

A. Nuray KARANCI
Orta Dou Teknik niversitesi Psikoloji Blm
E-posta: karanci@metu.edu.tr
ZET
Bu blmde, afetlerin, zellikle de doal afetlerin zararlarn azaltmak ve hazrlkl olmak iin gerekli psikolojik
deikenler ele alnmaktadr. Risk algs, zarar azaltma konusunda genel yeterlilik ve z yeterlilik ve sorumluluk
algs zerinde durulmu ve toplum eitimi programlarndan rnekler verilmitir. Daha sonra afetlerin toplum ruh
saln nasl etkiledii, ortaya kan psikolojik skntlarn neler olduu, psikolojik skntlar etkileyen faktrleri
ve toplum ruh saln koruyabilmek iin ne gibi uygulamalar yaplmas gerektii tartlmtr. Son olarak halk
eitimi programlarnn temel zellikleri ulusal ve uluslararas literatr erevesinde sunulmutur.
Anahtar Kelimeler: Afet zararlarn azaltmak, risk algs, yeterlilik ve sorumluluk, ruh sal etkileri; korunma
programlar; halk eitimi; hazrlkl olma ve zarar azaltma davranlar
Psychological Variables Related to Disaster Mitigation/Preparedness

Behaviors
ABSTRACT
In this chapter, psychological factors related to the mitigation of natural disasters will be discussed. The concepts
of risk perception, efficacy beliefs and responsibility will be explored and examples from community training
programs will be presented. The mental health effects of disasters, and particularly natural disasters, the
psychological well-being of survivors, the most common psychological reactions experienced , risk factors related
to the development of post-disaster psychological reactions and the prevalence of psychological distress will be
discussed. The intervention methods that can be used to prevent and address these psychological difficulties will
be presented. Furthermore, the importance of preparedness and mitigation behaviors and socio-demographic and
psychological variables related to them will be explored within community disaster awareness training programs
and examples from the relevant literature will be provided.
Keywords: Mitigation of disaster risks, risk perception, efficacy beliefs and responsibility, mental health effects,
support and prevention programs for psychological problems, community training; preparedness and mitigation
1. Giri
Afetlerle karlamamak iin, afet ncesi dnemde zarar azaltma ve hazrlkl olmak ok
nemlidir. Yerel halkn katlm olmadan afet
zararlarnn etkin bir ekilde azaltlmasnn ve
hazrlkl olmamann mmkn olamayaca
da bir gerektir (Karanci ve Akit, 2000; Tierney, 1989). Bu blmn ilk ksmnda afet
zararlarn azaltmada halkn farkndaln ve

katlmn salamak iin nemli olan psikolojik faktrler zerinde durulacaktr. kinci
ksmda afetlere bal olarak gelien travma
sonras muhtemel psikolojik tepkiler ve salanmas gereken psikolojik destekler tartlacaktr. Son blmde ise afetler konusunda far51
dzeyinden balayarak, yerel ve merkezi dzeyde hatta uluslararas dzeyde yaplmas

gerekenler bulunmaktadr. rnein, depremler doa olaylardr. Ancak, depremlerin afete
dnmelerinde mevcut toplumsal ve fiziksel
yaplar rol oynamaktadr. Dolaysyla, farkl alanlardan katlm ile lkemizin afetlere
hazrlkl olabilmesi ve zararlar en aza indirebilmesi mmkndr. Bu anlamda risk ynetimi kavram nem kazanmaktadr. Halkn
tehlikelerin ve zarar grebilirliklerinin farkna varmas ve tehlike etkilerini azaltmak iin
bir eyler yapmalar gerekir. Bunun iin halk
bilinlendirilmeli, risk ynetimi almalarna
arlk verilmeli, halkn katlmlar salanmal
ve bu ekilde tehlikenin farkna varlarak afetlerin yaratabilecei zararlar en aza indirilip
toplum afet an ve sonras iin hazr hale gelebilmelidir.
kndalk yaratmak ve zarar azaltma/hazrlkl

olma davranlarn gelitirmek iin uygulanan
bir halk eitim program ve sonular tartlacaktr. Son blmde ise neriler sunulacaktr.
1.1. Afet zararlarn azaltmada halk katlm ve psikolojik faktrlerin nemi
Afetler beklenmedik ekilde ortaya kan ve

toplumun kaynaklarn, dolaysyla sosyo-ekonomik yaantsn sekteye uratp, toplumlar
olumsuz etkileyen olaylar olarak ele alnabilir.
Sosyal bilimlerin doal afetlere yaklamna
gre fiziksel evre ve sistemler, toplum sistemi ve yaplandrlm evrenin dinamik ve
karlkl etkileimi sonunda afet olay ortaya
kar (Karanc, 1997). Bu adan bakldnda, rnein fay hatlarnda meydana gelen bir
krlma olay tek bana afet deildir. Afet olarak snflanabilmesi ancak yaplandrlm ya
da doal evre ve toplum zerindeki etkileri Zarar azaltma ve hazrlkl olma davrannn
gereklemesi iin ncelikli olarak iki bilisel
ile belirlenebilir.
deerlendirme sreci almaldr. Birincil deAfetler, yukarda verilen tanmda da dei- erlendirmede, birey kendine tehlikenin olup
nildii zere, beklenmedik ekilde ortaya olmadn (rnein; depremin olup olmayakarlar. Bu yzden bireylerdeki, bakalar- ca ya da ne zaman olaca ve olursa canna olabilir ama bana bir ey olmaz, benim mal kaybnn olup olmayacan) sorar. Bir
olduum yerde olmaz, olursa bile bana bir anlamda kritik farkndalk ya da tehlike algs
ey olmaz eklindeki yaygn ve yanl var- sz konusudur. Kritik farkndaln ardndan
saymlarn aksine ne zaman, nerede gerek- ikincil deerlendirme gelir. Tehlike ile baa leecei tam olarak kestirilemeyen olaylardr. klabilir mi, bir eyler yaplabilir mi, kaynaklar
Bu nedenle iyimserlik yanllna kaplmadan neler ve yeterli mi gibi sorular sorulur. Bireyafetlere srekli hazrlkl olmak ve zarar azalsel dzeyde baa kma becerileri, sosyal destc nlemleri daima iler tutmak gerekir. Bu tek, kontrol inanc ve z-yeterlilik vb. ikincil
hazrlk iin belediyenin ve dier kurulularn deerlendirmede etkilidir. Hazrlkl olma ve
almalarna halk katlm salanmaldr. Hal- zarar azaltma davran ancak alglanan bireykn katlmn salayabilmek iin risk algsn, sel baa kma becerileri ve kaynaklar algyani kiilerin tehlikeler ve zarar grebilirlikle- lanan tehdidin boyutunu aarsa gndeme gelri konusundaki farkndalk derecelerini, yerel mektedir. Yani nlem almaya ynelik sorumlu
sahiplenme duygularn, beceri ve yeterlik al- davrann ortaya kmas iin, bireyin kendi
glaryla kendilerine olan gvenlerini artrp, kaynaklarn zarar azaltma ve hazrlkl olmak
bylece hazrlkl olma planlar gerekletir- iin yeterli olarak deerlendirmesi gerekir.
meye tevik edilmeleri gerekir.
Yukarda sz edilen deerlendirme aamaAfetlere hazrlkl olabilmek iin birey ve aile larn lkemizde yaplan aratrmalardan elde
52
% 30 unun deprem antas hazrlama, ev tama ve salamlatrma, yiyecek-giysi stoku ve

sigorta yaptrma gibi eitli biimlerde hazrlk yaptklar bulunmutur. Yine yaplan aratrmalarda genel olarak eitim, gelir, kontrol
algs ve korku/kayg arttka hazrlkl olma
davrannda da art olduu bulunmutur.
edilen birtakm bulgular asndan deerlendirdiimizde ortaya ilgin sonular kmaktadr

(Karanc, 1997; Rstemli ve Karanci, 1999).
stanbul-Bakrkyde, 2005 ylnda yaplan ve
369 binann yer ald Dnya Bankas destekli 8 aylk binalarn glendirilmesine ynelik
fizibilite almasnda yksek riskli olarak tespit edilmi bu binalarda oturan yaklak 4000
kiiye anket uygulanmtr (Johnston, Karanci,
Arikan ve Hopkins, 2006). Sonular ounluun deprem olgusunu zihinlerinde ertelediklerini ve ancak 2 ile 5 yl, veya daha sonra deprem olabileceine inandklarn gstermitir.
Depremle ilgili konuma ve buna ilikin kayg
dzeyinin orta ve yksek dzeyde olduu ve
alglanan tehdit/zarar beklentisinin de yksek
olduu bulunmutur. Yani birincil deerlendirmede tehlike ve zarar grebilirlik algsnn
olduu ancak tehlikenin daha uzak bir zamana
konulduu (2-5 yl) grlmtr.
Zarar azaltma davranlarnn nemli bir belirleyicisi de sorumluluk duygusudur Sorumluluk alanlarn daha ok zarar azaltma/hazrlkl
olama davran gsterdikleri bilinmektedir.
Karanc ve ark., (1994, 1996) ve Kasapolu
ve Ecevit (2003) bu konuda yrttkleri almalarda, zarar azaltmak iim nlem almak
kimin sorumluluudur? sorusunu sormulardr. Aadaki tabloda grld gibi devlet
ve belediye byk oranda sorumluluk oda
olarak grlmektedir.
Tablo 1. Zarar azaltmak iin nlem almak kimin so-
kincil deerlendirmede, baka deyile zarar rumluluudur?

azaltma ile ilgili olarak genel yeterlilii belirlemede genel olarak deprem zararlarn azaltMarmara
Erzincan
Dinar
mak iin nlem alnabilir mi ? sorusuna eitKasapolu
Karanc ve
Karanc ve
li illerde yrtlen almalarda Erzincanda
ve Ecevit,
ark., 1994
ark,1996
% 82, Dinarda % 71 ve stanbulda (Bakr2004
(%)
(%)
(%)
ky) % 84 evet derken, Siz zarar azaltmak
iin bir eyler yapabilir misiniz ? (z-yeterDevlet
49
46
81.7
lilik) sorusuna Erzincan ve stanbulda %
Belediye
31
39
47 ve Dinardakilerin % 46s olumlu yant
vermilerdir. Dolaysyla genel olarak zarar
Vatanda
33
26
azaltlabileceine inanlmakla birlikte, bireylerin kendi kaynaklar ve becerileri konusunValilik
23
7
da daha ktmser olduklar bulunmutur. Bu
Mteahhit
14
6
bakmdan halkn becerilerini ve kaynaklarn
glendirici programlarn uygulanmas nem
Buraya kadar tartlan konular nda ltamaktadr.
kemizde halkta zarar azaltma ve hazrlkl
Hazrlkl olma davran gsterenlerin ora- olma davranlarnn olduka dk olduunu
n ise lkemizde olduka dktr. Erzincan syleyebiliriz. Bu konuda gerekli olan kri(Karanc ve ark., 1993), Dinar (Karanc ve tik farkndaln (afet tehlikelerinin farknda
ark., 1997), ankr (Karanc ve ark., 2005) ve olunmas) yeterli dzeyde olduunun ancak
stanbulda (Fiek ve ark., 2002) yaplan e- z-yeterlilik ve kaynaklar konusunda halkn
itli aratrmalarda insanlarn sadece % 2 ile olumlu olmad ortaya kmaktadr. Bunlarn
53
Davransal olarak ar bir uyarlmlk durumu, yerinde duramama, uyku sorunlar, itahta deiiklikler, iki/sigara kullanmnda art
gzlenebilir. Zihinsel olarak bellek ve dikkat
ile ilgili sorunlar ortaya kar ve afetzede hafza ve dikkatini toplayamama ikayetlerinden
yaknr. Afet ile ilgili tekrarlayan dnceler
ve hayaller gibi sorunlar da gzlenir.
yan sra sorumluluun dsallatrlarak devlet, belediye gibi kurumlara yklenmesi sorun
yaratabilmektedir. Sorumluluun iselletirilebilmesi, becerilerin gelitirilebilmesi ve
uygulanabilmeleri iin halk eitim, bilinlendirme ve rgtlenme almalarnn uzun soluklu ve yaygn olarak yrtlmesi nemlidir.
Hazrlkl olma davranlarnn en nemli belirleyicileri eitim dzeyi, gelir, korku/kayg
ve kontrol algsdr. Bu deikenler gz nnde tutulunca afet zararlarn azaltmann genel
olarak kalknma planlarnn bir paras olarak
gelitirilmesi gerektii ortaya kmaktadr.
kinci aamay tepki aamas olarak adlandrabiliriz. Bu aamada afetzede afeti hatrlatan
her trl durum ve uyarandan kanr. Gerginlik, korku huzursuzluk, depresyon, kendini
toplumdan kopuk ve yalnz hissetme duygular grlr. Bu aamada ryalar ve kabuslar kiiyi rahatsz eder. Ayrca hayatta kalm olmak
ve yeterince bakalarna yardmc olamam
olma duygusu sululua yol aabilir.
2. Afetlerin Psikolojik Etkileri ve Psikolojik

Destek
2.1. Psikolojik Etkiler
nc aama iyileme aamasdr. Bu dnemde afet sonras verilen tepkilerin iddeti

azalr. Afetzede gnlk hayata daha fazla ilgi
gstermeye ve gelecekle ilgili hayaller kurup
planlar yapmaya balar. Birey artk duygusal
adan da toparlanmtr. Sralanan bu aama ve tepkileri afet sonras en sklkla karlalan psikolojik tablodur. Ancak nasl ki afetler
sonras ancak baz fiziksel yaplar ok ar hasar gryorsa, baz afet yaayanlarda da daha
ar psikolojik etki grlebilir. Travma sonras
stres bozukluu olarak tanmlanan ve bir sonraki blmde daha detayl olarak anlatlan bu
durumda mutlaka profesyonel tedavi gerekir.
Afetler yaam byk lde sekteye uratan,

nemli maddi ve manevi kayplara yol aarak dnyann gvenilir bir yer olduu konusundaki inanlarmz sarsan ve tm bu zellikleri ile ok nemli psikolojik deiimlere
yol aabilecek olaylardr. Ortaya kan psikolojik tepkiler afetlerin iddetine ve kiinin
afet olay ncesi kiilik ve deneyimine bal
olarak geliir (Altnda, zen, ve Sir, 2005 ;
Basoglu, Klc, Salcoglu, ve Livanou, 2004;
Freedy, Kilpatrick, ve Resnick, 1993; Rubonis ve Bickman, 1991; Karanc, Alkan, Akit,
Sucuolu ve Balta,1999; Karanc ve Rstemli, 1995; Smer, Karanc, Kazak Berument ve
Gne, 2005). Bu farkllklar gz nnde tutarak, tm afet yaayan bireyler ve onlarn yaknlar iin psikolojik etkileri afeti takip eden
farkl dnemlerde incelemek gerekir.
2.2.Travma Sonras Stres Bozukluu

(TSSB)
lm tehdidi ieren ve korku yaratan travmaAfet sonras ilk dnem akut aama olarak ad- tik olaylardan sonra baz kimselerde travma
landrlr. Afet yaayanlarda bu dnemde, fiz- sonras stres bozukluu geliebilir (DSM-IV,
yolojik uyarlma, mantkl dnme kapasite- 1994; McFarlane ve Potts, 1999; Salzer ve
sinde azalma, yaadklarna inanamama ve her Bickman, 1999). Olayn eitli ekillerde yeeyin bir rya olduunu dnme, korku, kay- niden yaanmas, olaya elik etmi olan uyag, sululuk, fke, gerginlik, aresizlik, znt ranlardan srekli olarak kanma, genel tepki
dzeyinde azalma, sosyal izolasyon, uykuya
ve gvensizlik gibi duygular gzlenir.
54
tek afetzedeler dnda onlara hizmet gtrenlere de verilmelidir. Afet blgelerinde hizmet
veren kamu alanlar ve gnlller de afet
olayndan etkilenirler. Dolaysyla onlarn da
zbakm bilgilerine sahip olmalar ve desteklenmeleri gerekir. Ayrca, blgede hizmet verenlerin, afetzedelerin bu sorunlarn bilmeleri
iletiim sorunlarn azaltacaktr.
dalmada veya srdrmede zorluk, fke ve gerginlik bu hastaln genel belirtileridir. Belirtiler bir aydan uzun sre grlrse bu TSSB
tansn akla getirebilir. Doal afet yaayanlarda TSSB yaygnlk oran % 10-%15 arasndadr.
TSSBnin gelimesi iin toplumun baz kesimleri daha fazla risk altndadr. Afet esnasnda
youn lm korkusu yaamak, sosyal destek
eksiklii, yakn gemite kayp yaam olmak, psikiyatrik hastalk yks, psiko-sosyal
sorunlar, baa kma yollarn kullanmada beceri eksiklii ve afet sonras olumsuz koullarn kiiyi daha yatkn hale getirdii travma
sonras stres bozukluu kadnlarda daha ok
grlmektedir.
Afet sonras, blgede gndelik hayatn bir an

evvel kald yerden devam etmesini salamak
gereklidir. Gndelik hayata dn, afetlerin
olumsuz etkilerine maruz kalma sresini azaltaca gibi, afet yaayan kiilere psiko-sosyal
destek salayacaktr.
3. Halk Eitimi
2.3. Psikolojik Destek
Bu blmde afet zararlarn azaltmak iin

gerekli olan halk eitiminin nasl olabilecei
Afet sonras blgede verilen psikolojik destek ve baz sorunlar zerinde durulacaktr. Bunu
almalar, afetlere bal oluan duygularn yaparken ankrda yrttmz Afetlere
ifade edilip, paylalmas ve bunlarn olaa- Hazr Olma Yerel Eitici Eitimi program
nst bir duruma verilen olaan tepkiler ol- (Karanci, Aksit ve Dirik, 2005) tartlacaktr.
duklarnn vurgulanmas temeline oturur. Bu
duygularn ve davranlarn neler olduklar Bu almada, ankrda olas doal afetleve bunlarla nasl baa klabilecei yolunda rin sel, toprak kaymas ve depremler olduu
hazrlanan ksa, anlalabilir kitapklar, afet- gz nnde tutulmutur. Yerel dzeyde afetzedeleri bilgilendirmek ve yaadklarn nor- lere hazrlkl olma eitimi verebilecek eitici
malletirmek asndan ok nemli bir ileve kapasitesini arttrmak iin ncelikle eitli kesahiptir (Jenkins, 1997). Bireyler bu bilgilen- simlerde ve grevlerde alan gnll 95 kii,
dirme sayesinde, muhtemel psikolojik tepkile- hazrlanan eitici eitimi kitab kullanlarak
rin neler olabileceini renir ve kendi tepki- eitilmitir. Daha sonra bu eiticilerin halktan
lerini bu bilgiler erevesinde deerlendirirler. 4750 yetikine afetlere hazrlkl olma eitiNormalletirme, yaamn afet ncesi koulla- mini vermeleri amalanmtr. Halk eitimi
ra dndrlmesi ve bu dnemde psiko-sosyal tamamlandktan bir yl sonra ankrda yerel
destek vermek ok nemlidir. Bilgilendirme eiticilerden eitim alanlar izlenmi ve verilen
ve kaybedilen kaynaklarn kazanm afetze- eitim deerlendirilmitir. Eitim alanlardan
deleri rahatlatacaktr. Onlara gven iinde 400 tesadfi yntemlerle seilmi ve kontrol
olduklarn hissettirmek, afet sonras kaybet- grubu olarak afet eitimi almayan 400 yetitikleri z gveni ve kontrol kayb duygusunu kin belirlenmitir. Eitim programndan bir
kazanabilmeleri iin verilecek kararlarda ka- yl sonra deerlendirme amal seilen bu 800
tlmlarn salamak da nemlidir. Yaplacak kiiye ( eitim ve kontrol grubu) anket uygutm uygulamalarda afetzedelerin kontrol duy- lanmtr. almann sonular eitim alanlagularn gelitirmek gerekir. Psiko-sosyal des- rn almayanlara oranla, daha fazla risk algsna
55
eitim sonras izleme ve deerlendirme de

nem arz etmektedir. te yandan, toplumun
her kesimine ulamak (rn., kadnlar), aadan yukarya yaklam (yani yerel toplum-sivil
toplum rgtleri), toplumda baa kma tutum
ve davranlar, kontrol ve z-yeterlilik duygularnn glendirilmesi, maddi destek, yasal
revizyonlar, gven ve politik kararllk, sadece afet sras ve sonras deil, ncesi dneme
de odaklanmak, sorumluluk ve sahiplenmeyi
arttrmak, rgtlenme (bireyden-yerel toplum-merkezi idare), sreklilik-kurumsallama
bu konuda zen gsterilmesi gereken konular
arasnda yer almaktadr.
sahip olduklarn, deprem olmasndan duyulan

endienin, kayp beklentisinin ve zarar azaltma
/nlem alma inancnn ise daha yksek olduunu gstermitir. Eitim alanlar % 26 orannda
hazrlkl olma davranlar sergilerken eitim
almayanlarda bu oran % 13tr. Eitim esnasnda retilenleri uygulamama gerekeleri
sorulduunda ise katlmclar, ihmal (% 36),
zamanszlk ve i younluu (% 26), ekonomik yetersizlikler (% 13), eitimin yetersizlii
(% 12), ev sahibi olunmadndan deiiklik
yaplamamas (% 5), gerek duyulmamas (%
5), uygulamann fayda salamayacana duyulan inan (% 2.5) ve ekonomik krizin etkisinden (% 0.5) sz etmilerdir. Hazrlkl olma
davranlarnn yordayclarna bakldnda
ise cinsiyet (erkek olma), eitim, evin sahibi
olmak, afetlere hazrlk eitimi alm olmak
ve afetlerle ilgili kaygnn hazrlkl olma ile
pozitif ynde ilikili olduu bulunmutur.
Kaynaklar
Altnda, A., Ozen, S., ve Sir, A. (2005). One-year
follow-up study of posttraumatic stress disorder
among eaarthquake survivors in Turkey (Trkiyede
depremzedelerde travma sonras stres bozukluunun
bir yl takip almas).Comprehensive Psychiatry,
46(5), 328-333.
4. Sonular ve neriler
Sonu olarak, tehlike algs, yani deprem ve
zarar beklentisi zarar azaltma davranlarnn
yaplmas iin nemli faktrlerdir. Ancak, ar
kayg savunucu bir tutuma yol aabilmektedir
(rn: binam salam). Trkiyede yaplan almalar incelendiinde, zarar azaltmada, genel yeterliliin yeterli dzeyde olduu ancak
z-yeterliliin grece daha dk olduu grlmtr. Halkn Devlet, Belediye ve Dnya
Bankas gibi kurumlara sorumluluk ykledii
ve zarar azaltma sorumluluunu dsallatrd gzlenmektedir. Eitim dzeyi, gelir, z
gven ve kontrol algs gibi kaynaklarn zarar
azaltmann mmkn olduuna inanma ve hazrlkl olma davranlarn yapmada nemli
olduu belirtilebilir.
Basoglu, M, Klc, C., Salcoglu, E., ve Livanou, M.

(2004). Prevalence of posttraumatic stress disorder
and comorbid depression in earthquake survivors
in Turkey: An epidemiologyical study. ( Trkiyede
depremzedelerde TSSB ve depresyonun yaygnl).
Journal of Traumatic Stress, 17(2), 133-141.
DSM-IV (1994). DSM-IV Tan ltleri: Bavuru
Kitab. Hekimler Yayn Birlii,
Medikomat.
Johnston, D. M., Karanci, A. N., Arikan, M., & Hopkins,
D. C. (2006) . Residential
retrofitting in Istanbul, Turkey: Social and economic
considerations, EERI Conference, April, San Fransisco,
U.S.A.
Freedy, J. R., Kilpatrick, D.G., & Resnick, H.S. (1993).
Natural disasters and mental
health: Theory, assessment and intervention. Journal of
Social Behavior and Personality, 8(5), 49-63.
Afetlere hazrlk konusunda eitim endieyi,

kayp beklentisini, hazrlkl olma tutumunu
ve risk algsn etkilemektedir. Ancak, davran deiiklii daha g elde edilmektedir.
Eitim yntemleri, malzemesi ve sreklilii,
Karanci, N. A. (1997). Erzincanllarn afet ynetimi

ile ilgili deerlendirmeleri ve beklentileri. Drdnc
Ulusal Deprem Mhendislii Kongresi El Kitab, 691698, Deprem Mhendislii Ulusal Komitesi, Ankara.
56
davranlar). The Journal of Social Psychology, 139(1),

91-101.
Karanc, N. A. (1999). Depremin Psiko-sosyal

boyutlar: Erzincan, Dinar ve 17 Austos 1999 Marmara
depremleri (Psychosocial dimensions of the Erzincan,
Dinar and the 17 August Marmara earthquakes). Trk
Psikoloji Blteni, Deprem zel Says, 5(14), 55-59.
Salzer, M.S., & Bickman, L. (1999). The short- and longterm psychological impact of disasters: implications for
mental health interventions and policy (Afetlerin ksa ve
uzun dnemde ruh sal zerinde etkileri). (Gist, R.,
& Lubin, B :Eds). Response to disaster: Psychosocial,
community and ecological approaches. (pp. 63-82).
Ann Arbor: Braun-Brumfield.
Karanc, N. A., Alkan, N., Akit, B., Sucuolu, H., &

Balta, E. (1999). Gender differences in psychological
distress, coping, social support and related variables
following the 1995 Dinar (Turkey) earthquake (Dinar
depremi sonras stres tepkileri, baa kma ve sosyal
destek: Cinsiyet farkllklar). North American Journal
of Psychology, 1(2), 189-204.
Smer,N., Karanc, A.N., Kazak Berument, S., &

Gne, H. (2005).Personal Resources,
Coping SelfEfficacy and Severity of Earthquake Experience as
Predictors of Psychological Distress Following the
1999 Marmara, Turkey Earthquake. J. of Traumatic
Stress , 18(4), 331-342.
Karanci, N.A., & Akit, B. (2000). Building disaster

resistant communities: Lessons learned from past
earthquakes in Turkey and suggestions for the future
(Afete dayankl toplumlar gelitirmek: Trkiyede
gemi depremlerden karlan dersler ve ileriye ynelil
neriler). International Journal of Mass Emergencies
and Disasters, 18(3), 403-416.
Tierney, K.J. (1989). The social and community contexts

of disaster (Afetlerin sosyal ve toplumsal boyutlar). In
R.Gist & Lubin (Eds). Psychosocial aspects of disaster
(pp. 11-39). New York: John Wiley & Sons.
Karanci, N. A., Aksit, B. & Dirik, G. (2005). Impact

of a community disaster awareness training program
in Turkey: Does it influence hazard related cognitions
and preparedness behaviours. (Trkiyede yrtlen
afet bilincini arttrma programnn etkileri: Risk algs
ve hazrlkl olma davranlarn etkiliyor mu ?) ,Social
Behavior and Personality,33(3), 243-258.
Karanci, N. A., & Rustemli, A. (1995). Psychological
consequences of the 1992
Erzincan (Turkey)
earthquake.(1992 Erzincan depreminin psikolojik
etkileri). Disasters, 19(1), 8-18.
Kasapoglu, A., Ecevit, M. (2003). Impact of the 1999
East Marmara earthquake in Turkey.(1999 Marmara
Depreminin Etkileri) Population and Environment,
24(4), 339-358.
McFarlane, A.C., & Potts, N. (1999). Posttraumatic
stress disorder: Prevalence and risk factors relative to
disasters (Travma Sonras Stres Bozukluu: Yaygnlk ve
afetlere gre risk faktrleri). (Saigh, P.A., & Bremmer,
J.D. Eds), Posttraumatic stress disorder. Boston: Allyn
& Bacon.
Rubonis, A.V., & Bickman, L. (1991). Psychological
impairment in the wake of disaster: The disaster
psychopathology relationship (Afet sonras psikolojik
rahatszlklar: Afet ve psikopatolojinin ilikisi).
Psychological Bulletin, 109, 384-399.
Rstemli, A., & Karanci, N. A. (1999). Correlates of
earthquake cognitions and preparedness behavior in
a victimised population (Deprem geirmi bir grupta
depremle ilgili beklenti ve alglar ve hazrlkl olma
57
58
Zarar Azaltma ve ehir Planlama

Azime TEZER
stanbul Teknik niversitesi ehir ve Blge Planlamas Blm ve Afet Ynetim Uyg-Ar
Merkezi retim yesi, stanbul
E-posta: tezera@itu.edu.tr
Handan TRKOLU
stanbul Teknik niversitesi ehir ve Blge Planlamas Blm ve Afet Ynetim Uyg-Ar
Merkezi retim yesi, stanbul
E-posta:turkoglu@itu.edu.tr
ZET
Bu blmde, yerel dzeyde gvenli ve yaam kalitesi yksek evrelerin oluturabilmesi ve ayn zamanda doal
evrenin de korunabilmesi iin alnabilecek nlemleri tartarak zarar azaltma ve ehir planlama ilikisini
deerlendirmek amalanmaktadr. Zarar azaltmann en nemli aralarndan biri olan ehir planlama konusu bu
erevede ele alnmakta ve rasyonel planlama yaklam ile bir yandan zarar azaltlrken dier yandan da doal
evrenin korunmas hedeflenmektedir. Yerlemelerin afetlere direnli olarak geliebilmesi amacyla zarar azaltma
planlamas; risk analizi ve afetlere zel zarar azaltma stratejileri, zarar azaltma ve ehir planlama ilikisi ve
srdrlebilir planlama, ehir planlamada temel zarar azaltma stratejileri ve afet sonras yeniden yaplanma sreci
balklar ile ele alnmaktadr. Bu kapsamda yreyi tehdit eden ve tm tehlikeleri ieren risk analizinin yaplmas ve
bu riskleri azaltan ve srdrlebilirlii salayan planlama yaklamnn benimsenmesi, yerlemelerin yeni gelime
alanlarnn bilinen risklerden uzak alanlarda planlanmas ve hassas blgelerdeki mevcut yaplamalarn daha
gvenli alanlara ynlendirilmesi yada risk altndaki yaplarn ve altyapnn glendirilmesi iin nlem alnmas,
yeni yaplarn mevcut yap ynetmeliklerine uygun bir ekilde ina edilmelerini salayacak etkin bir yap denetim
sisteminin kurulmas, afet sonras yeniden yaplanmann zarar azaltma iin bir frsat olarak kullanlmas, tm
tehlikeleri ieren risklere kar afet ynetiminin tm evrelerini kapsayan katlmc bir afet ynetimi ve planlamasnn
oluturulmas ve bu erevede kamu kurumlar, sivil toplum rgtleri ve zel sektrn afetlerin etkileri konusunda
bilinlendirilmesi ve etkin afet ynetimi iindeki rollerini stlenmelerinin nemi vurgulanmaktadr.
Anahtar Kelimeler: Afet Zararlarn Azaltma, ehir Planlama, Srdrlebilir Planlama
Disaster Mitigation and Urban Planning

ABSTRACT
The purpose of this section is to evaluate mitigation measures and urban planning interaction by discussing
mitigation measures in relation to disaster resilient communities as well as protecting natural environment and
providing livable environments and quality of life to citizens. Urban planning, a most efficient tool for mitigation,
has been assessed here as a rational planning approach with mitigation and risk control on one side, and protection
of natural resources and environment on the other. The perspective of mitigation planning in developing disaster
resilient communities consists of risk analysis and disaster-specific mitigation strategies, mitigation and urban
planning interaction, sustainable planning and basic mitigation strategies in urban planning process, and postdisaster reconstruction process. In this context, comprehensive risk analysis, admitting planning approaches
which decrease risks and strengthen sustainability, directing new urban development demands away from high
risky areas, transferring vulnerable buildings/infrastructures to less risky areas or taking strengthening strategies
for them, having efficient control mechanisms for new constructions to be built according to building codes,
using post-disaster reconstruction process as an effective mitigation tool, establishing multi-participatory disaster
management system consisting of all stages and stakeholders of disaster planning, and with this perspective
stressing the importance of public, private, non-governmental and citizens roles will be taken into account in
this section.
Keywords: Disaster Mitigation, Urban Planning, Sustainable Planning
59
Giri
Dnya nfusunun yardan fazlasnn ehirlerde yaad bilinmektedir. Hzla ehirleen ve
zellikle gelimekte olan lkelerin metropoliten alanlarnda ylan bu nfus, ehirsel donat ve kamusal hizmetlerin snrl oluunun
yansra, zellikle plansz olarak gelien alanlarda pek ok riskle kar karya kalmaktadr. Hzla ehirleen dnyada yaam alanlar
salksz koullarla i ie geliirken planclar,
uzmanlar ve yneticiler daha salkl ve yaanabilir ehirsel gelime salanmas iin aba
gstermektedirler.
kmasna ve plansz alanlarnn da younluuna bal olarak sorunlar katlanarak artmakta

ve mcadele yollar daha da glemektedir.
Bu nedenle ehirsel alanlarda doal tehlikelere bal olarak ortaya kabilecek risklerin
bertaraf edilmesinde, ehir planlama aralarnn nemli rol vardr.
ehirsel alanlar hzl ve kontrolsz gelimeye
bal olarak yaanan sorunlara karn toplumsal, ekonomik ve fiziksel gelimenin lokomotif alanlar olup lke kalknmasnda nemli
rol olan alanlardr. Bu nedenle ehirlerin
doal tehlikelere ynelik risklere kar daha
gvenli olarak gelimelerinin salanmas, sosyal olduu kadar ekonomik ynden srdrlebilir gelime iin byk nem tamaktadr.
1999 ylnda yaanan Marmara Depremi, lke
leinde birinci derecede nem tayan ehirsel ylma alannda ortaya kmtr. lkenin en nemli sanayi ve ulam altyaplarnn
yer ald bu alan, nfus younluunun yan
Birlemi Milletlerin nsan Yerlemeleri raporunda da belirtildii gibi, srdrlebilirlikle

ilgili mcadele ehirsel alanlarda kazanlacak
ya da kaybedilecektir (UNCHS, 1996). Doal
tehlikeler, yerleme alanlar dnda olumalar durumunda afet olarak deerlendirilmemekte ve doal olay olarak adlandrlmaktadrlar. Deprem, sel, frtna, hortum gibi doal
tehlikelerin youn kentsel alanlarda ortaya
Tablo 1. 1990 Sonras Depremler ve Kayp Bilanolar (Kanl ve nal, 2004)
Yl
Yeri
Bykl
Oluan Kayp/Hasar
1992
Erzincan
6.4
653 can kayb, 3850 yaral, 3200 konut ve 850 ar hasarl iyeri,
orta ve az hasarl 12000 konut ve 700 iyeri
1995
Dinar
6.2
90-100 can kayb, 170-230 yaral, 2727 ar hasarl konut, 1417 orta
hasarl konut, 2166 az hasarl konut, 282 ar hasarl iyeri, 231 orta
hasarl iyeri, 148 az hasarl iyeri
1998
Adana
Ceyhan
5.9
145 can kayb, yklm 1113 konut ve 11 iyeri, ar hasarl 9067

konut ve 210 iyeri ve hafif hasarl 21052 konut ile 581 iyeri
1999
Kocaeli
7.4
18 000 can kayb, yklm 75 000 konut ve 12 500 iyeri, orta

hasarl 74 000 konut ve11 000 iyeri, az hasarl, 89 000 konut ve
9500 iyeri, yklm ve hasar grm binlerce resmi bina, evsiz
kalan 150 000 aile.
1999
Bolu-Dzce
Depremi
7.2
845 can kayb, yaklak 5000 yaral .
Kaynak: AGM, 1998; AGM, 1999; engezer, 1999

60
kelerin yarataca riskleri bertaraf etmek iin,

ekosistemlerin blgesel btnlk iinde gz
nnde bulundurulmas ve ehirsel alanlardaki
ekolojik birimleri dikkate alan planlama yaklamlar nem kazanmaktadr. Bu kapsamda
yerleim alan ve gereksinimlerinin saptanmasnda, ekosistemlerin tama kapasitelerinin dikkate alnmas gerekmektedir. Bilindii
gibi, doal evre verilerini yeterince dikkate
almadan yerleim alanlarnn gelimesi, gnmzde ehirsel alanlarda yaanan pek ok
evresel sorunun temelini oluturmaktadr.
Ekosistem btnl ve srdrlebilir doal
kaynak kullanmnn yeterince dikkate alnmad pek ok ehirsel yerleme rneinde
deprem asndan riskli alanlara yerleilmesi,
sel yataklarnn yaplamaya almas, dere
yataklarnn kapatlmas, heyelan riski olan
alanlarn gelimeye almas gibi salksz ve
gelecekte sorun yaratma potansiyeli mutlak
olan uygulamalar dnyada olduu gibi lkemizde de olduka yaygndr. Sorunun evreye,
topluma ve ekonomiye etkileri ayr ayr deerlendirilmelidir.
sra, nitelikli igc profili nedeniyle de byk kayplarla kar karya kalmtr (Tablo
1). 1999 depreminde 20 bin kiiye yakn can
kayb ve bir o kadarnn yaralanmas yannda, lke ekonomisine 9-13 milyar dolarlk
kayp yaratmtr. Deprem sonrasnda alnan
d yardmlar (hibe ve kredi) toplam kaybn
1/3ne karlk gelmi, alnan kredilerle lke
bireyleri de borlanm ve yeniden yaplanma abalarnn maliyeti byk lde lkenin
kendi olanaklar ile karlanmaya allmtr.
Afetler sonucunda denen ar bedeller nedeniyle afet risklerinin azaltlmas, tehlikeler
ortaya kmadan nlemlerin alnmas, lke
leinden balayarak blgesel ve ehirsel gelimenin srdrlebilir kalknma ve gelime
perspektifi ile deerlendirilmesi byk nem
tamaktadr. Bu almada, ehirsel alanlara
ynelik planlama aralar ile ehirsel alanlarn
kar karya olduu doal tehlikeler ve bunlara ynelik zarar azaltma planlama stratejileri
ele alnmaktadr.
Srdrlebilir Planlama Yaklam
Srdrlebilir planlama yaklamnda dikkate

alnmas gereken konular aada belirtilmektedir:
Srdrlebilir gelimeyi bugnn kaynaklarnn kullanlmasn yarnn kuaklarnn bu

kaynaklardan faydalanma hakkna zarar vermeden kullanma olarak tanmlayan Brundt- Yerlemeleri blgesel ekosistem iinde deerlendirmek
land Raporu ile insan yerlemelerinde sosyal,
ekonomik ve evresel boyutlarn tmnde evresel / doal kaynaklar iin korumakullanma dengesini gzetmek
dengeli gelimenin salanmas hedeflenmitir
Kentsel yaylmay minimize ederek yerle(Brundtland, 1989).
im alann verimli kullanmak
Srdrlebilir planlama perspektifinde afet Kentsel alanlarda uygun arazi kullanm
planlamas ile riskleri minimize etmek
planlamasnn yeri olduka nemlidir. evresel, ekonomik ve toplumsal boyutlar birlikte Srdrlebilir ulam modellerini tevik etmek
deerlendirilerek kaynaklarn dengeli ve sr- Yerlemelerde ekonomik refah ve canll
salamak
drlebilir kullanmnn salanmas, planl
ehirsel gelimenin nkoulu haline gelmitir. Kentsel alanlarda eitlik ve sosyal btnlemeyi kuvvetlendirmek
Bu erevede E kural olarak adlandrlan
Ekoloji, Ekonomi ve Eitlik boyutlar srd- Srdrlebilir mali ve yasal aralar gelitirmek
rlebilir planlama yaklamnda ne kan Katlmc ynetim ve kurumsal organizasyonu salamak
konulardr. Yerleme alanlarnda doal tehli61
Zarar azaltma almalar afetlerin cinsine ve

zelliine bal olarak eitlilik gsterir. rnein sel tehlikesi iin zarar azaltma almalar
sel yatana yerlemeyi nlemek iin gerekli
yasa ve ynetmeliklerin erevesini belirlerken, deprem iin zarar azaltma almalarnda
ise yaplarn ve yerlemelerin daha dayankl
ve planl olarak gelimesi iin gerekli yasa ve
ynetmeliklerin hazrlanmasn gerektirir. Yerel ynetimler iin zarar azaltma almalar
blgeyi tehdit eden tm tehlikeleri ierecek
ekilde yaplmaldr. Dolays ile zarar azaltma planlamasnn dayandrld risk analizinin blgeyi tehdit eden tm riskleri ele alacak
ekilde hazrlanmas gerekmektedir.
ehirsel yada krsal tm yerlemelerde yaam

kalitesini iyiletirmek amacyla srdrlebilir
planlama yaklamnda doal, fiziksel, sosyal,
kltrel ve ekonomik kaynaklarn korunarak
kullanlmas hedeflenmelidir. Toplumu oluturan tm gruplarn bu kaynaklara eriimi, yada
risklere kar korunmas asndan eitliki
bir tutumla planlama yaplmas, srdrlebilir planlama yaklamnn n koullarndandr.
Toplumda ya, cinsiyet, sosyal stat yada baka faktrlere dayal ayrm yaplmadan afetlere
kar eitliki bir tutumla toplumun risklerden
bertaraf edilmesi salanmaldr. Bu erevede
kamu ve dier kurum ve kurulular ile toplum arasndaki ibirliinin gelitirilmesi, afet
planlamasnda nemli rol oynar. Halkn yerel
ynetimlerin sorumluluk alanlarna giren konularda sreci yakndan izleyebilmesi, srece
aktif olarak katlabilmesi yolunda lkemizde
mevzuata ynelik dzenlemeler de yaplmtr. 2004 ylnda dzenlenen yeni Belediye Kanunu ile 2005 ylnda yrrle gire l zel
daresi Kanunu kapsamnda halkn katlmn
ve kurumlar aras koordinasyonu salamaya
ynelik hkmler yer almaktadr. rnein Belediye Kanunu kapsamnda belirtildii gibi,
yerlemenin farkl kurum yada kurulularnn,
sosyal gruplarn temsil eden yelerden kurulu
Kent Konseyinin oluturulmas ve iletilmesi gerekmektedir. Kent Konseyleri, ehir
planlama uygulamalarnda zellikle afet planlamas ile ilgili olarak halkn srece katlmas
ve bilinlenmesi konularnda nemli bir ara
olabilecektir.
Zarar azaltma iin kullanlabilecek balca

aralar arasnda, Acil Durum Plan (ADP),
Zarar Azaltma Plan (ZAP), ehir planlar ve
ilgili mevzuat, yap ynetmelikleri, arazi ve
yap alm, satm ve kiralanmasna ilikin mevzuat, finansal kaynak gelitirme programlar,
vergilendirme ve mali politikalar ve toplumsal
duyarll gelitirme programlar saylabilir.
Baarl bir Zarar Azaltma Plan; ehir ynetimi ve arazi kullanm planlamasna girdi olabilecek etkin risk ynetimi ile etkin veri taban
ynetimini iermeli, risk analizine dayal bir
zarar azaltma yaklamn benimsemi, yasal
ve finansal aralar belirlenmi uygulanabilir
bir plan olmal ve katlmc bir planlama sreci sonunda ortaya kmaldr. Zarar Azaltma
Planlamas kapsamnda ele alnacak alternatif
zarar azaltma eylemleri iin aada rnekler
verilmektedir (FEMA, 2000):
Zarar Azaltma Planlamas
Zarar azaltma uzun vadede insanlar, mal ve

mlkler zerinde afetlerin oluturaca za- Afetler ncesinde, tehlikelerin saptanmas,
etkilenebilecek alanlarn belirlenmesi ve
rarlar nlemek veya azaltmak iin alnan her
bunlara uygun olarak kentsel bymenin
trl tedbiri iermektedir (Tezer, 2005; Trynlendirilmesi,
kolu vd., 2002). Zarar Azaltma Planlamas

Yeni gelime alanlarnn tehlike alanlarnise riskten saknmak, uzak durmak, riski azaltdan uzak alanlara yneltilmesi, tehlikeli
mak veya riski tamamen ortadan kaldrmak
alanlarda bulunan mevcut yerlemelerin
amacyla ehirsel alanlarda yaplan gelimi
aamal olarak gvenli alanlara tanmas,
planlama yaklamlarn ierir.
62
politika ve stratejiler, o blgeyi tehdit eden

tehlikelerin oluturma ihtimali olan risklere
dayandrlmaldr. Bir baka deyile her eyden nce blgeye zg tehlikeleri ieren bir
mevcut durum analizi yaplmaldr. Risk analizi blgeyi tehdit eden tehlike trlerinin yan
sra bu tehlikelerin oluma derecelerinin, oluma sklnn, oluturacaklar etkilerin ve tehlikelerin nceden tahmin edilebilirliklerinin
de deerlendirilmesini gerektirir. Risk analizi
yaplrken yreyi tehdit eden olas tehlikeler
sz edilen konular iin ayr ayr deerlendirilir (Tablo 2). Risk analizinin bir sonraki aamasnda ise yerlemenin mevcut zellikleri ile
tehlikelere kar hassasiyet durumu aktrlr
ve riskler belirlenir. ekil 1de yer alan rnek
yerlemede, mevcut acil durum servisleri (itfaiye, hastane vs) ile tehlikelere kar hassas
blgelerleri gsteren harita aktrldndaki durum grlmektedir. Zarar Azaltma Plan
kapsamnda gerekletirilen risk analizi, yrenin kent plannn ynlendirilmesi iin girdi
olabilecek ekilde deerlendirilmeli ve Zarar
Azaltma Plan kapsamnda gelitirilen strateji
ve politikalar ehir planlar ile uyumlu olmaldr.
Yap ynetmelikleri ve mhendislik tasarmlar ile hem kamu hemde zel sektre
ait yaplarn tehlikelere kar dayankllnn arttrlmas,
Sulak alanlar, ormanlar, nehir kylar gibi
nemli doal alanlarn ilevlerinin rehabilite edilerek srdrlebilirliklerinin salanmas, bu amaca ynelik kamulatrmalara
kaynak ayrlmas,
Yapsal ve mhendislik uygulamalar yannda eim stabilizasyonu, nehir kylarnda yar-doal evler, ky eritlerinin korunmas gibi yar-doal sistemleri kullanarak
doal tehlikelerin etkilerinin kontrol altna
alnmas,
Riskli alanlarda gelimeyi tevik etmemek
iin yol, kanalizasyon, elektrik gibi altyap
hizmetlerinin bu alanlarda snrl olarak gelitirilmesi,
naat firmalar, yatrmclar ve halka, riskli alanlara yerlemeleri durumunda ne tr
tehlikelerle karlaabileceklerini ve sonularnn ne olabileceini gstererek kamuoyunun bilinlendirilmesi.
Zarar Azaltma Plan (ZAP)nda planlama sDoal Afetlere Ynelik Zarar Azaltma Strareci aada belirtilen admlar iermektedir:
tejileri
Ama ve hedeflerin belirlenmesi
Risk analizi
Tehlikelerin tanmlanmas
Hassasiyet analizi
Mevcut yap/kaynak envanterleri
Kayp/hasar tahminleri
Kaynaklarn organizasyonu
Sosyo-ekonomik, ekolojik fayda-maliyet
analizi
Zarar azaltma ama ve stratejilerinin oluturulmas
Zarar Azaltma Plannn oluturulmas
Plann uygulanmas ve izlenmesi
Doal afetlerin yarataca zararlar eitli ierik ve dzeylerde alnacak planlama nlemleriyle byk lde nlenebilir. nceki blmlerde belirtildii gibi, mevcut durum ve risk
deerlendirmeleri erevesinde elde edilen
sonulara dayal olarak planlama stratejileri
gelitirilebilir. lkemizde ve dier pek ok
lkede olduu gibi, yerlemelerin bulunduu alanlar eitli doal tehlikeler bakmndan
hassas blgeler ile akmakta ve bu yerlemelerin daima doal tehlikelerle kar karya
kalmasna neden olmaktadr. Bu anlamda en
etkin planlama stratejisi afetlere maruz alanlara yerlememe olsa da, doal kaynaklara ve
Zarar Azaltma Plannda belirlenecek olan verimli alanlara yaknlk; ulam, altyap ba63
Tablo 2. Risk Analizi

Tehlike cinsi
Oluma
Derecesi
Oluma
Skl
Etki
Deprem
Sel
Orman Yangn Tablo 2: Risk

2 Analizi
Tehlike cinsi
Deprem
Sel
Orman Yangn
Kuraklk
Oluma
Kuraklk
Derecesi
4
Derece
Oluma
Skl
4
4
4
Oluma
Derecesi
2
Etki
3
Oluma Skl
3Etki
Aklama
3
Yapsal
Yapsal zellikler ve zemin zelliklerine

gre hangi blgelerde risk yksektir
Hangi alanlar ve kullanmlar risk
altndadr
Hangi blgelerin orman yangnlarndan
etkilenme olasl vardr
Etkileri neler olabilir
2
zellikler
Aklama
ve
zemin
5=ok Yksek,
4= Yksek, gre
3=Orta, hangi
2=Az, 1=ok Az
zelliklerine
blgelerde risk yksektir
Daha evvel olmu ve nemli etki yaratm tm tehlikelerin deerlendirilmesi

3
Hangi alanlar ve kullanmlar risk
sonucunda oaltndadr
tehlikenin oluabilme derecesi
Ortaya
kan
tehlikelerin
tekrarlanmasorman
olaslna gre tehlikelerin
1
Hangi
blgelerin
yangnlarndan etkilenme olasl
derecelendirilmesi
vardr
nsan, mal-mlk,
ekonomik yaam, sosyal yaam ve doal evre asndan etkileme
2
Etkileri neler olabilir
derecesi
Derece
5=ok Yksek, 4= Yksek, 3=Orta, 2=Az, 1=ok Az
Oluma Derecesilantlarnn
Daha evvel
olmu veyada
nemli
etki yaratm
tm Bu
tehlikelerin
bulunmas
kolayl;
tarihsel
kapsamda sel, heyelan, kuraklk, deprem
deerlendirilmesi sonucunda o tehlikenin oluabilme derecesi
ve orman yangn gibi doal afetlere ynelik
faaliyetlerin
belirleyicilii;
Oluma Skl geliim;
Ortaya ekonomik
kan tehlikelerin
tekrarlanmas
olaslna gre tehlikelerin
derecelendirilmesi
yerleilebilir
alanlarn snrl olmas ve benze- farkl planlama ve zarar azaltma stratejileri ele
Etki
nsan, mal-mlk, ekonomik yaam, sosyal yaam ve alnmaktadr.
ri nedenlerle uygulamada yine de doal afetler doal evre
asndan etkileme derecesi
asndan riskli alanlara yerleilmektedir.
Sel, ar ya ve su seviyesinin ykselmesine bal olarak ehirsel alanlarda etkisi giderek artan bir doal afettir. Su ve yerleme
bir arada planlanmas gereken iki en temel
insan gereksinimidir. Ancak rasyonel bir planlama sonucunda birbirleri zerinde olumsuz
etki yaratmayacaklardr. Su kaynaklarnn
korunmas, srdrlebilirliinin salanmas,
kirletilmemesi ve ar kullanmn nlenmesi
salanarak, oluabilecek afetlere kar hem su
kayna hem de yerleme alanlar iin olumlu
sonular elde edilebilir. Sele kar alnabilecek
zarar azaltma stratejileri temelde drt grupta
toplanabilir:
Uyar sistemlerinin gelitirilmesi
Yapsal-mhendislik uygulamalar ile zarar
azaltma (barajlar, rezervuarlar, sel bentleri
ve duvarlar, su yatann ynn deitirme, drenaj ve altyap iyiletirmeleri vb.)
ekil 1: Riskin Derecelendirilmesi
ekil 1. Riskin Derecelendirilmesi

(NOAA, 1999)
Kaynak: NOAA, 1999
64
seviyesinin ykselme olaslna bal olarak

bentler ve sel duvarlar en yaygn yapsal nlemler arasnda yer alrlar. Aadaki rnekte
grld gibi yerlemelerin son derece riskli
alanlarda gelimesine bal olarak bu nlem Yasalarn etkinliini salayarak zarar azalt- ler yaygn olarak uygulanabilir (ekil 2 ve ema (ky kanunu, toprak koruma ve arazi kil 3).
kullanm kanunu vb.)
Ancak uzun vadede yapsal-mhendislik uynceden uyar sistemleri kimi doal afetler gulamalarnn bakm maliyetlerinin yksek
iin sz konusu olmasa da, zellikle sel iin olmas ve afetlere dayanmnn mutlak olok uygun bir aratr. Meteorolojik verile- mamas nedeniyle, doal (yapsal olmayan)
re bal olarak sel tahmini yaplmas ve ola- yntemlerle zarar azaltma uygulamalarnn
s etkilenecek alanlarn belirlenmesi, can ve gerekletirilmesi giderek yaygnlamaktadr.
mal kaybna ynelik etkilerin azaltlmasnda ehirsel alanlarda uygulanan dere/nehir slah
nemli rol oynamaktadr. Bu nedenle lke- almalar genellikle bu amala yaplmaktamizde henz gereklememi olan ve sadece dr. Bununla birlikte, yerlemelerimizdeki en
hava durumu ile ilgili gelimelerin izlenebile- nemli sorunlardan biri de su kylarnn uycei bir TV kanalnn kamu eliyle hayata gei- gun olmayan arazi kullanm ilevleri yklenmesidir.
rilmesine gereksinim bulunmaktadr.
Doal - yapsal olmayan uygulamalar ile
zarar azaltma (yar-doal sulak alanlar ve
rezervuarlar oluturma, bitkilendirme, arazi kullanm kontrol vb.)
Sel tehlikesine maruz alanlarda bulunan yerlemelerde yapsal nlemler uzun vadede srekli bakm gerektiren ve masrafl uygulamalar olsa da, yine de en yaygn olarak kullanlan
yntemlerdir. Baraj ve rezervuar tesis edilerek
su hacminin kontrol edilmesi yapsal nlemlerde kaynak kaybnn nlenmesi asndan
etkili bir zarar azaltma aracdr. zellikle a2. lkemizden dere yata zerinde gelien yaplamaya bir rnek
r ve ani yalar nedeniyle yamur sularnn ekilekil
2. lkemizden dere yata zerinde gelien yapekil 2. lkemizden dere yata zerinde gelien yaplamaya bir rnek
altyap ile aknn salanamamas, ehirsel
lamaya bir rnek
alanlarda yaanan nemli bir sorundur. Suya
yakn alanlarda yer alan dk kotlardaki yerleme ve iyerleri, ar yamur ve su seviyesinin ykselmesi yannda yamur suyu kanallarnn da yetersizlii nedeniyle nemli maddi
ve manevi kayplara neden olabilmektedir. Bu
ekil 3. Japonya Kobede yamur suyu drenaj kanal (Fotoraf: A. Tezer)
nedenle yerleik alanlarda yapay yada yerleme kaynaklarnn elverdii oranda doal
Hem younluk, hem de uyumsuz ilevler su kylarnn doal tehlikelere kar dayanklln
zedelerken, dier taraftan kaynaklarn yok olmasna, kirlenmesine ve bozulmasna da neden
alanlar zerinde suni olarak gelitirilebilecek
olmaktadr. Aadaki verilen Biga rneinde de grlebilecei gibi, yerleme iin son derece
etkin olarak kullanlabilecek bir doal kaynan iyi deerlendirilememesi yannda, olas bir
rezervuarlar nemli lde kaynak kaybn
takn annda su kaynann bulunduu koridorun doal direncinin de zayflatlm olaca
tahmin
edilebilir
4).
nleyecektir. Rezervuarlar yerlemenin farkl
ekil
3. Japonya
(ekil
Kobede
yamur
suyu drenaj
kanal
(Fotoraf:
A. Tezer)
ekil 3.
Japonya
- Kobede
yamur
suyu
drenaj kanal
Gelimi(Fotoraf:
lkelerde giderek
yaygnlaan
doal
(yapsal
olmayan)
zarar azaltma
amalara ynelik su gereksiniminde kullanlaA. Tezer)
ekolojikilevler
gelime su
ve kylarnn
ehirsel srdrlebilirlik
asndan daha
Hem younluk,uygulamalarnn
hem de uyumsuz
doal tehlikelere
karrasyonel
dayanklln
bilirler (sulama, sanayi vb). Yerleik
alanlaryntemler
olduu
bilinmektedir.yok
Bu noktada
ok uygun
bir rnek olan ABD-Coloradoda
yer da neden
zedelerken,
dier
taraftan
kaynaklarn
olmasna,
kirlenmesine
ve
bozulmasna
alan Boulder ehri, srdrlebilirlik ilkelerine uyumlu olarak gelien kentler arasnda yer
da bulunan nehirler, dereler ya olmaktadr.
da gllerin
su
Hem
younluk,
de
uyumsuz
ilevler
su iin
Aadaki
verilen
Biga
grlebilecei
gibi,
yerleme
son derece
almaktadr
(Portney,
2003).rneinde
Boulder hem
ay,de
Biga
rneinde
olduu gibi
yerleme
iinden
geen
ve sel yaratma riskibir

olandoal
bir su kaynan
kaynadr. Bununla
birlikte yapsal olmayan veyannda,
neredeyse olas bir
etkin olarak kullanlabilecek
iyi deerlendirilememesi
tamam doal olan planlama yntemleriyle sel riskine ynelik zarar azaltma nlemleri
takn annda su
kaynann
bulunduu
koridorun
doal
direncinin
de
zayflatlm
olaca
gelitirilmitir.
65 4).
tahmin edilebilir (ekil
Gelimi lkelerde giderek yaygnlaan doal (yapsal olmayan) zarar azaltma

uygulamalarnn ekolojik gelime ve ehirsel srdrlebilirlik asndan daha rasyonel
kylarnn doal tehlikelere kar dayankl- sal alanlardan (niversite kampusu, kitaplk
ln zedelerken, dier taraftan kaynaklarn alan, parklar, otopark alanlar vb.) oluan
yok olmasna, kirlenmesine ve bozulmasna arazi kullanm kararnn getirilmi olmasdr
da neden olmaktadr. Aadaki verilen Biga (ekil 5 ve ekil 6). Bylece hem selin yararneinde de grlebilecei gibi, yerleme taca can, mal kayb ve zarar riskleri nemli
iin son derece etkin olarak kullanlabilecek lde bertaraf edilmi, hem de su kalitesinin
ekil 4. anakkale-Biga, Biga aynda ky kullanm (Fotoraf: A. Tezer)
bir doal kaynan iyi deerlendirilememesi bozulmamas iin rasyonel planlama nlemBunlardan en nemlileri ay yatann su hacmini kontrol etmek amacyla yerleme dnda
leri getirilmitir. Heyelan ve toprak kaymas
yannda, olas bir takn annda su kaynann
ayrlan ikinci bir tali kanaln oluturulmas, su hacminin kontrol amacyla yapay ancak
doala
ok
yakn Yaban
Park ve Rezervuar
yaratlmas
ve yerleme iinde ayn
olanHayat
alanlarda
da selealan
ynelik
nlemlerde
bulunduu koridorun doal direncinin dekysnda
za- riski
genellikle ak alan ve kamusal alanlardan (niversite kampusu, kitaplk alan,
olduu
gibi
doalarazinlemler
nem
kazanmalalanlar
vb.) oluan
kullanm kararnn
getirilmi
olmasdr (ekil 5 ve
yflatlm olaca tahmin edilebilir (ekil parklar,
4). otopark
ekil 6). Bylece hem selin yarataca can, mal kayb ve zarar riskleri nemli lde bertaraf
dr.
Japonya,
Kobe
rneindeki
mhendislik
edilmi, hem de su kalitesinin bozulmamas iin rasyonel planlama nlemleri getirilmitir.
Heyelan veuygulamalarnda
toprak kaymas riski olan alanlarda
da sele
ynelikheyelan
nlemlerde olduu
olduu
gibi,
du- gibi doal
Gelimi lkelerde giderek yaygnlaan doal
nlemler nem kazanmaldr. Japonya, Kobe rneindeki mhendislik uygulamalarnda
varlarnn
inas
veve bakm
vadede
son Ancak
olduu gibi,
heyelan duvarlarnn
inas
bakm uzun uzun
vadede son
derece masrafldr.
(yapsal olmayan) zarar azaltma uygulamalaJaponya rneinde yerleilebilir alanlarn hayli snrl olmas, bu tr mhendislik
derece
Ancak Japonya rneinde
rnn ekolojik gelime ve ehirsel srdrleuygulamalarnn
tercihmasrafldr.
edilmesini gerektirmektedir.
yerleilebilir
alanlarn
hayli snrl olmas, bu
bilirlik asndan daha rasyonel yntemler olduu bilinmektedir. Bu noktada ok uygun bir tr mhendislik uygulamalarnn tercih edilrnek olan ABD-Coloradoda yer alan Boul- mesini gerektirmektedir.
der ehri, srdrlebilirlik ilkelerine uyumlu
olarak gelien kentler arasnda yer almaktadr
(Portney, 2003). Boulder ay, Biga rneinde olduu gibi yerleme iinden geen ve sel
yaratma riski olan bir su kaynadr. Bununla
birlikte yapsal olmayan ve neredeyse tamam
doal olan planlama yntemleriyle sel riskine
ynelik zarar azaltma nlemleri gelitirilmitir.
ekil 5. ABD-Colorado, Boulder ay ve evresi (Fotoraf: A. Tezer)
ekil
5. ABD-Colorado, Boulder ay ve evresi
(Fotoraf: A. Tezer)
ekil 4. anakkale-Biga,
Biga aynda ky
kullanm
(Fotoraf:
Tezer)
ekil 4. anakkale-Biga,
Biga
aynda
kyA.kullanm
(Fotoraf:
A. Tezer)
unlardan en nemlileri
ay yatann
su hacmini kontrol etmek amacyla yerleme dnda
rlan ikinci bir tali kanaln oluturulmas, su hacminin kontrol amacyla yapay ancak
oala ok yakn Yaban Hayat Park ve Rezervuar alan yaratlmas ve yerleme iinde ayn
6. ABD-Colorado,
Boulder ay Yakn
evresinin
Dzenlemesi
(Fotoraf: A. Tezer)
en nemlileri
yatann
su ekil
hacekil 6. ABD-Colorado,
Boulder
ay Yakn
evresinin
ysnda genellikle Bunlardan
ak alan ve kamusal
alanlardan ay
(niversite
kampusu,
kitaplk alan,
rklar, otopark alanlar
vb.)kontrol
oluan arazi
kullanm
kararnn yerleme
getirilmi olmasdr
(ekilDzenlemesi
5 ve
mini
etmek
amacyla
dnda
(Fotoraf:
A. mcadelede,
Tezer)
Sel,
heyelan
ve kuraklk gibi doal
afetlerle
doal verilerin dikkatle ele aln
ekil 6). Bylece hem selin yarataca can, mal kayb ve zarar riskleri nemli
lde bertaraf
farkl
ekosistemlerin
etkileimi
ve
srdrlebilirlii
byk
nem tamaktadr. Bu ne
ayrlan
ikinci
bir
tali
kanaln
oluturulmas,
ilmi, hem de su kalitesinin bozulmamas iin rasyonel planlama nlemleri getirilmitir.
ekosistem
dinamikleri
dikkate alnarak fiziki planlamann ynlendirilmesi ve doal den
eyelan ve toprak kaymas
riski
olan
alanlarda
da
sele
ynelik
nlemlerde
olduu
gibi
doal
su hacminin kontrol amacyla yapay
ancak
Sel, heyelan
kuraklk uygulanmas
gibi doalgerekmektedir
afetler- (McHarg, 1
koruyan
ve srekliliini
salayanve
yaklamlarn
nlemler nem kazanmaldr. Japonya, Kobe rneindeki mhendislik
uygulamalarnda
doala
ok
yakn
Yaban
Hayat
Park
ve
ReleHayat
mcadelede,
doal rneinde
verilerinolduu
dikkatle
ele
Boulder
Yaban
Park ve Rezervuar
gibi, sonradan
tasarlana
duu gibi, heyelan duvarlarnn inas ve bakm uzun vadede son derece
masrafldr.
Ancak
doal
ilerliinifarkl
destekleyen
planlama uygulamalar,
bir ve
taraftan yerlem
ponya rneinde zervuar
yerleilebilir
alanlarn
hayli snrl
olmas, bu
tr dnglerin
mhendislik
alan
yaratlmas
ve yerleme
iinde
alnmas,
ekosistemlerin
etkileimi
yaam kalitesini iyiletirirken dier taraftan doal hayatn korunmasnda
ygulamalarnn tercih edilmesini gerektirmektedir.
byk nem tamaktadr.

ayn kysnda genellikle ak alan ve
kamu- srdrlebilirlii
srdrlebilirliinde
nemli rol stlenmektedir.
Doal afetlerle mcadelede yukarda belirtilen nlemlere yasal zemin hazrlay

66
desteklemek iin mevcut yasalarn ilgili hkmlerinden de faydalanlmas gerekmek
rnein Ky Kanununun 100 metrelik yap yasa ile ilgili olarak nehir, gl ve
kylarnda yap yaklama snr getirilmesi, yap ruhsat ve sigortalama ilemlerind
hkmlerin etkinliinin salanmas, afetlerin yarataca zararlarn azaltlmasnda d
rildii alanlarn en yksek deprem riski tayan

alanlar ile akmas, hem kstl kaynaklarn
irrasyonel kullanmna, hem de kontrolsz
olarak ehirsel gelime eilimlerinin bu alanlara ynelmesine neden olarak, sonuta byk
maddi ve manevi kaynak kayb yaratmtr. Bu
nedenle lke Kalknma Planlar ve bu planlarn fiziki mekanla ilikilendirilmesini salayan
Blge ve evre Dzeni Planlar ile, ncelikle
tm doal afetler asndan yerlemeye uygun
olmayan alanlarn belirlenmesi ve bu alanlara yeni yerleme taleplerinin yerleim planlamas ile nlenmesi nemli bir adm olacaktr.
Doal afetlerle mcadelede yukarda belirtilen mar Mevzuatnda yaplan son revizyonlarda,
nlemlere yasal zemin hazrlayarak destekle- yerlemeye uygunluk analizlerinin ve mikro
mek iin mevcut yasalarn ilgili hkmlerin- blgeleme almalarnn gereklilii ortaya
den de faydalanlmas gerekmektedir. rnein kmtr. Yaplama taleplerinin yerlemeye
Ky Kanununun 100 metrelik yap yasa uygunluk kriterleri erevesinde deerlendiile ilgili olarak nehir, gl ve deniz kylarnda rilmesi, deprem zararlarnn azaltlmasnda
yap yaklama snr getirilmesi, yap ruhsat ve nemli bir rol oynamaktadr.
sigortalama ilemlerinde bu hkmlerin etkinliinin salanmas, afetlerin yarataca zarar- Yapsal olmayan nlemler arasnda yerel ylarn azaltlmasnda doal nlemlerle ilikili netim mevzuatna bal olarak gndeme gelen
yukarda verilen rneklere benzer gelimele- Kent Konseyleri deprem ve afet zararlarnn
rin salanmasna zemin oluturacak nemli azaltlmasnda etkin bir ara olarak kullanlabilir. Yerel dzeyde geni kapsaml katlm
bir yasal aratr.
salamak ve halkn farkl program ve planDepreme ynelik zararlarn azaltlmasnda lama almalarndaki roln glendirmek
lke dzeyinden yerleme kademesine kadar iin gndeme gelen bu oluumlar, gnmzde
tm lek ve dzeylerdeki planlama almala- henz tam ilerlii salanabilmi deilse de,
rnn bir ara olarak kullanlmas byk nem gelecekte nemli rol stleneceklerdir. Bunun
tamaktadr. lke kalknmasn ynlendiren yannda yap ynetmelikleri, yap leindeve blgeler aras gelimilik farklarnn gide- ki zarar azaltma nlemlerinde nemli role sarilmesinde kritik rol olan Kalknma Planlar, hiptir. mar Planlar ve yap ynetmeliklerine
dier afetlerde olduu gibi lkesel dzeyden uygunluk erevesinde sigortalama ilemleribalayan bir perspektifle deprem zararlarnn nin tevik edici hkmlerle yaygnlatrlmaazaltlmasnda bir ara olarak kullanlabilir. s, hem kaynak kaybnn nlenmesi, hem de
lke dzeyinde nem tayan yatrm kararla- gvenli yaplarn yaygnlamas ve imar planrn ynlendiren bu planlarn, gelime ve kal- larnn aslna uygun olarak uygulanmasn gknma politikalarn retirken, lke dzeyinde ven altna alacaktr.
afet riski tayan alanlara zel nem vermesi ve
bu alanlara gelimeyi tevik etmeyen bir yak- Doal afetler kapsamnda deerlendirilmesi
lam olmaldr. rnein 1999 Kocaeli dep- gereken konulardan biri de orman yangnreminde yaand gibi, lke leinde nemi lardr. Trkiye her yl nemli oranda orman
olan sanayi ve ulam yatrmlarnn ynlendi- alann ve kaynan yangnlar sonucunda
Bu nedenle ekosistem dinamikleri dikkate alnarak fiziki planlamann ynlendirilmesi ve
doal dengeyi koruyan ve srekliliini salayan yaklamlarn uygulanmas gerekmektedir
(McHarg, 1969). Boulder Yaban Hayat Park
ve Rezervuar rneinde olduu gibi, sonradan tasarlanan ve doal dnglerin ilerliini
destekleyen planlama uygulamalar, bir taraftan yerlemenin yaam kalitesini iyiletirirken
dier taraftan doal hayatn korunmasnda ve
srdrlebilirliinde nemli rol stlenmektedir.
67
tur. Buna bal olarak lkede dengesiz gelime

odaklar ortaya km ve bu alanlarda plansz
ve kontrolsz olarak gelien yerlemeler sayca ve alanca hzla artmaya balamtr.
kaybetmektedir. zellikle Ege ve Akdeniz

Blgelerimizde yaanan orman yangnlar, etkin planlama ve kurumlar aras iletiimin glendirilmesi ile nemli lde azaltlabilir. Sel
tehlikesinde olduu gibi, meteorolojik verilere
dayal olarak orman yangnlar iin de nceden uyar sistemleri gelitirilmelidir. Orman
yangnlarnn nlenmesi ile ilgili alnabilecek
nlemler aada belirtilmektedir:
Bu srete doal ve kltrel kaynaklarn tahribi yada yok olmas yannda, nfusun doal
tehlikelere ak olan riskli alanlara yerlemesi
de sz konusu olmutur. Tm bu olumsuz gelimelere ramen Kalknma Planlar zellikle
lke leindeki kalknma odaklarn ynlen Kurumlar aras iletiimi glendirme
dirmesi bakmndan zarar azaltma planlama nceden tahmin ve hazrlkl olma
snda nemli rol tamaktadr. lke leinde
Etkin arazi ynetimi
risk tayan afetlere duyarl alanlarn gelime
Planlama ve blgeleme
Kamuoyunu bilgilendirme ve bilinlendirme oda olarak zendirilmemesinde bu planlar
ynlendirici olabilirler. lkemizde planlama
Etkin kaynak ynetimini salama
hiyerarisinde gz nnde bulundurulmas
Bunun yannda, orman alanlar iindeki fark- gereken temel stratejiler aada sralanmakl nitelik tayan alanlarn, etkin ynetilebilir tadr:
alt blgelerin belirlenmesi gerekmektedir. Kamuoyunun hem yasal aralarla hem de yerel Kalknma planlar lke fiziki planlamasna
yn vermelidir
dzeyde iletiim kanallarnn kullanlmasn
salayarak bu konudaki bilinlendirme prog- Yerlemelerin yer seimi kararlar, lkesel
ve blgesel lekteki veriler nda belirramlarna katlm tevik edilmeli ve programlenmelidir
lanmaldr.
Planlar birbiriyle uyumlu olarak gelitirilmelidir
ehir Planlama ve Zarar Azaltma
Her tr araziye yap yaplabilir biimindeki yaklamlar lke gerei ile badalkemizde lke dzeyinde planl kalknma
mayaca gibi doal, yaplam ve topve gelimeyi ekillendiren kararlar ilki 1967
lumsal evrelerdeki dengeli etkileimin
ylnda uygulamaya alnan 5 Yllk Kalknma
salanmasn olumsuz etkiler.
Planlar erevesinde gelitirilmektedir (DPT
Kalknma Planlar). Halihazr durumda dokuzuncusu uygulama aamasnda olan ve AB lke dzeyinde doal tehlikelerin tehdit oluuyum sreci ile balantl olarak artk 7 yllk turmad daha gvenli blgelere yatrmlarn
dnemleri ierecek olan bu planlar, ncelikle ynlendirilmesi ve bu planlarda retilen kallke genelinde gelimilik farklarn giderme- knma kararlarnn fiziki mekana yanstld
yi ve kalknmay lke btnne dengeli olarak Blge Planlarnda da benzer yaklamla tehyaymay hedeflemektedirler. Bununla birlikte likelerden uzak alanlara yeni yerlemelerin
lke leinde alnan kararlarn yerel dzey- yada gelime alanlarnn ynlendirilmesi gedeki gelime kararlarn ynlendirebilmesi rekmektedir. ehirsel lekte uygulanan planiin arada nemli fonksiyonu olan blgesel lar da (Nazm ve Uygulama mar Planlar) st
gelime planlarnn uzun sre uygulanamama- leklerde uygulanan Blge ve evre Dzes, pratikte lke dzeyindeki kararlarn fiziki ni Planlaryla uyumlu olarak gelitirilmeli ve
mekana glkle yanstlmasna neden olmu- ehirsel alanlarda farkl doal tehlikelerin po68
nizmalarnn gelitirilmesi ve tanmazlarn

el deitirmesinde afetlere kar alnan sigorta nlemlerinin tevik edici ve engelleyici rolnn salanmas
tansiyel risklerinden uzak alanlara yerleme

ynlendirilmelidir.
ehir planlama kapsamnda ele alnacak balca zarar azaltma stratejileri grupta toplaToplumsal direncin oluturulmasna ilikin
nabilir:
stratejiler:
ehirsel Arazi Kullanm Kararlar kapsamnda
Uyar sistemlerinin tek bana afetlere kar
alnacak zarar azaltma stratejileri:
alnabilecek nlemlerde yeterli olamamas
nedeniyle, yansra toplumu direnli kla Zarar azaltma ile ilgili yasa ve ynetmecak bilinlendirme ve katlm salamaya
liklerin uyumlu olarak uygulanmasnn
ynelik nlemlerin alnmas gerekmektesalanmas, rnein ehir planlar, imar ve
dir.
yap ynetmelikleri ve afet ynetmeliklerinin birbiri ile uyumunun salanmas,
Meskun ve gelime alanlarnn bilinen Afet Sonras Yeniden Yaplanma
tehlikelere gre gzden geirilmesi, riskli
alanlarda yaplamann olabildiince en- ehir planlamann paras olarak afet sonrasnda yaplacak planlama almalar zarar
gellenmesi ve mmknse tanmas,
Ky alanlarnn yaplamaya almamas azaltma kapsamnda ele alnmaldr. Kentin
veya zel yaplanma koullarnn uygulan- yeniden yaplanmas kapsamnda afet sonras yeniden yaplanma, mevcut kent plannn
mas,
Doal kaynaklarn korunmas (sulak alan- yeniden gzden geirilmesi ve yeni alnacak
lar, ime suyu havzalar, orman alanlar, arazi kullanm kararlar ile kentsel tasarm anehir koruma kuaklar vb. nin korunmas, lmalarn iermektedir.
kamusal alanlar olarak planlanmas),
Doal nlemlerin yetersiz kald durum- Afet sonras yeniden yaplanma almalarna
larda dere islah almalar, glendirilmi rnek olarak Japonya-Kobe kentinde yaplan
altyap uygulamalar, heyelan nleme bent- almalar verilebilir. Kobe kentindeki yeniden
leri gibi mhendislik uygulamalarnn ter- yaplanma almalar drt aamal olarak gerekletirilmitir (Tablo 3). Kobede depremden
cih edilmesi,
sonra kentsel alanlarn yeniden ina srecinde
kent plannn oluturulmasna kadar yeniden
Yaplara ilikin zarar azaltma stratejileri:
yapm faaliyetlerine izin verilmemitir. Yapm
Yollarn ve altyapnn incelenip glendi- standartlarnda belli kstlamalar getirilmitir
ve kent plannn oluturulmas aamasnda
rilmesi,
Acil durum hizmetlerinin etkin hale getiril- ncelikli olarak arazi uyarlama almas gerekletirilmitir. rnein belli bir bykl
mesi,
Mevcut zayf yaplarn glendirilmesinin salamayan parsellerin birletirilmesi salantevik edilmesi ve yeni yaplarda yap y- mtr. Kentsel yenileme srecinde katlmc
netmeliklerine gre uygulamalarn denet- bir yaklam benimsenmi ve mal sahiplerinin,
halkn ve sivil toplum kurulularnn da tasalenmesi,
Afetlere kar kapsaml yap sigorta meka- rm srecinin bir paras olmas salanmtr.
69
Tablo 3. Kobe Kenti Afet Sonras Yeniden Yaplanma Sreci (Fukumoto, 2006)
Aamalar
Yeniden Yaplanma almalar
Depremden
hemen sonraki
dnem
(ilk 3 ay)
Hasar tesbiti
Yaplara ilikin kstlar
Plana gre yeniden yaplacak yaplarn saptanmas, yenileme planlar, arsa
dzenleme projeleri,
Planlama
Sreci (1 yl)
Kent planlama konferans

Uzman grlerinin alnmas
Arazi kullanm kararlarnn alnmas
Vergi indirimleri iin kararlar
Alternatif yerleme alanlar yaratlarak gvenli ticaret alanlarnn oluturulmas
Plann
Uygulanmas
(2 yl)
Konutlarn yaplmas
ki aamal katlmc srecin uygulanmas
Tm yapm
sreci (6 yl)
Planlanan tm kentsel projelerin uygulanmas

Kentsel donatlarn inaas
Sonu
Hassas blgelerdeki mevcut yaplamalarn

daha gvenli alanlara ynlendirilmesi,
Yaam hatlarnn (altyap ve yollar) afetler
srasnda ve sonrasnda hizmet vermeye devam edebilmesinin salanmas,
Risk altndaki yaplarn ve altyapnn glendirilmesi iin nlem alnmas,
Yeni yaplarn afete direnli ve mevcut yap
ynetmeliklerine uygun bir ekilde ina
edilmelerini salayacak etkin bir yap denetim sisteminin kurulmas,
Acil durum servislerinin glendirilmesi,
Planlama srecine zm alternatifleri katlmc srele tartlmasnn salanmas
ve zmlerin fayda maliyet analizinin yaplmas,
Direnli yerlemelerin yaratlmasnda kentsel dnm aralar kullanlmas,
Afet sonras yeniden yaplanmann, zarar
azaltma iin bir frsat olarak kullanlmas,
Afetlere kar nlem alma konusunda fon
ayrlmas,
Tm tehlikeleri ieren risklere kar afet
ynetiminin tm evrelerini kapsayan, katlmc bir afet ynetiminin oluturulmas ve
Afetlere direnli bir yerlemede can kayb

yoktur veya azdr, fiziksel hasarlar ve ekonomik kayplar azdr, toplumsal karmaa yoktur,
acil durum operasyonlarn hzla yapabilme
kabiliyeti vardr ve ksa srede toplum normal
yaamna geri dnebilme kabiliyetine sahiptir. Bu erevede yerlemelerin afete direnli
olarak planlanmasnn nemi vardr. Bu kapsamda;
Yreyi tehdit eden tm tehlikeleri ieren
risk ve hassasiyet analizinin yaplmas,
Doru arazi kullanm kararlar vermek zere kent planlar ile ilikili olarak hazrlanan
ve riskleri azaltan zarar azaltma planlarnn
yaplmas,
Kent planlarnda ekonomik, ekolojik ve
sosyal srdrlebilirlii salayabilen stratejilerin benimsenmesi,
Blgesel ekosistem iinde ele alnan ve doal sistemlerin afetlerin etkilerini azaltacak
ekilde korunduu planlama yaklam,
Kentin yeni gelime alanlarnn bilinen
riskli alanlardan uzak olarak planlanmas,
70
bu erevede resmi kurumlar, sivil toplum Hazrlanmas Sempozyumu, Bildiriler Kitab, Mimarlar
rgtleri ve zel sektrn afetlerin etkile- Odas stanbul ubesi 8-9 ubat 2002, T Takla, stanbul, s.94-106.
ri konusunda bilinlendirilmeleri ve etkin
afet ynetimi iinde rollerini stlenmeleri
salanmas gerekmektedir.
Kaynaklar
AGM (1998) 27 Haziran 1998 Adana Ceyhan Depremi, n Rapor, Bayndrlk ve skan Bakanl Afet leri
Genel Mdrl, Ankara.
AGM (1999) Kocaeli - Glck Deprem Raporu, Bayndrlk ve skan Bakanl Afet leri Genel Mdrl, Ankara.
Brundtland, G. (1989) Our Common Future, World
Commission on Environment and Development, Oxford University Press.
FEMA, 2000, Planning for a Sustainable Future,
Fukumoto, Y. (2006) Achievements and Issues of Earthquakaffected Urban Reconstruction Projects and Suggesstions, Presentation at JICA Asian Training Center,
Kobe, Japan.
Kanl, . B., nal, Y. (2004) st dzey planlama sistemi
ve afet ynetimi ilikileri, T Dergisi / A, Mimarlk
Planlama Tasarm, Cilt 3, Say 1, 103-112.
UNCHS (HABITAT) (1996) An Urbanizing World:
Global Report on Human Settlements, Oxford: Oxford
University Press.
McHarg, I. (1969) Design with Nature, Garden City,
NY: Anchor.
engezer, B. (1999) 13 Mart 1992 Erzincan Depremi
Hasar Analizi ve Trkiyede Deprem Sorunu, YT Basm-Yayn Merkezi Matbaas, stanbul.
National Oceanic and Atmospheric Organisation (1999)
www.noaa.gov
Portney, K.E. (2003) Taking Sustainable Cities Seriously, Economic Development, the Environment and
Quality of Life in American Cities, MIT Press, Cambridge, MA.
Tezer, A. (2005) Acil Durum Planlamas lkeleri (2.
Baskya Hazrlama), T Afet Ynetim Merkezi, ITUPress, ISBN: 975-561-204-1, Istanbul.
Trkolu, H., Tezer, A., Yiiter, R. (2002), ehir Planlama ve Zarar Azaltma Yntemleri, Kentlerin Depreme
71
72
Mikroblgeleme almalar ve Afet Senaryolar

Oktay ERGNAY
Jeofizik Mhendisi
Gazi niversitesi Deprem Aratrma ve Uygulama Merkezi
E-posta: oktayergunay@yahoo.com
ZET
Bu makalede farkl leklerdeki fiziksel planlama almalarna esas tekil eden mikro blgeleme almalar
ve afet senaryolarnn tanm ve genel erevesi verilmektedir. Makalenin ana amac, ok disiplinli olmas
gereken mikroblgeleme almalarnda farkl disiplinlerin ana grevleri ile planclarn afet tehlikesi ve riskinin
azaltlabilmesi iin kullanabilecekleri aralar hakknda genel fikir vermektir.
Anahtar Kelimeler: Mikroblgeleme, afet senaryolar, fiziksel planlama
Microzonation and Disaster Scenarios

ABSTRACT
This paper presents definition and general frame of microzonation studies for different scaled physical planning.
Main purposes of the paper are; define the roles of different disciplines in the studies and planning tools for
disaster hazards and risks reduction.
Keywords: Microzonation, disaster scenarios, physical planning
Tanm ve Kavramlar
Mekansal planlama almalar yaplrken
yerleime almas dnlen bo alanlardaki
tm afet tehlikelerini, yaplam alanlarda ise
tm afet risklerini byk lekli haritalar zerinde belirleyerek, gvenli arazi kullanm ve
blgeleme kararlarnn alnmasna, kentsel dnm ve zarar azaltma planlamas almalar
iin ise stratejik amalar, hedefler ve ncelikler belirlenmesine girdi salayan ok disiplinli almalara afet tehlikesi ve riskinin yerel
leklerde belirlemesi veya mikroblgeleme
almalar diyoruz. Aslnda mikroblgeleme
kavram 1960l yllarda, yeni iskana alacak
alanlarda, yerel lekte deprem tehlikesini belirlemeyi ve uygun alan kullanm kararlar alnarak deprem zararlarn azaltmay amalayan
almalar olarak balad iinsismik mikroblgeleme olarak ta adlandrlmaktadr.

Bu almalar mekansal planlama yaplacak
alann byklne bal olarak 1/100.000
lekten 1/1000 lee kadar farkl byklklerde yaplabilmektedir. Doal olarak lek bydke yerel tehlike ve risklerin harita
zerinde gsterilebilme imkan ve almann
hassasiyeti artmaktadr.
Bilindii gibi, heyelan, , kaya dmesi,
gibi mnferit afetlerle depremlerin neden olduu faylanma, yer hareketinin bytlmesi,
svlama gibi etkiler yereldir ve ancak byk
lekli haritalar zerinde gsterilebilirler.
73
almalarnn blge ve il kalknma planlar ile evre dzeni, imar planlar, turizm, kentsel
dnm ve yenileme planlar aamasnda ihmal edilmesi veya imar planlarnn tanzimine
esas jeolojik ett ad altnda hibir amaca hizmet etmeyen basit yaklamlara
geitirilmesinin ac sonular yaanmtr.
Aslnda deprem ve dier doal afet zararlarnn azaltlmasnda en aklc ve etkili
yntemin her lekteki fiziksel (mekansal) planlama almas yaplrken tm tehlikeleri
belirlemek ve konut, sanayi, ticaret, rekreasyon gibi blgeleme kararlarn, yerleme dzeni
ve younluunu, tm altyap sistemlerinin gzergahlarn, mevcut tehlikelerden en az
etkilenecek ekilde planlamak gerekmektedir.
ekil 1: Bir depremin neden olabilecei yerel tehlikeler
Deprem, su baskn tehlike haritalar gibi lke

FAYLANMA
TSUNAM
leinde hazrlanan tehlike haritalarnda yeDEPREM
rel koullardan kaynaklanan tehlikeleri belirKUVVETL YER
SIVILAMA
HAREKET
lemek ve gstermek olana yoktur. rnein
FARKLI OTURMA
Trkiye Deprem Blgeleri Haritas deprem
HEYELAN
tehlikesini, yalnzca ortalama bir zemin cinsi
KAYA DMES
kabul ederek, yer hareketinin ivmesi cinsinTOPOGRAFK ETK
den gstermektedir. Bu haritada yerel zemin
koullarnn yol aabilecei zemin bytmesi,
ZEMN BYTMES
faylanma, svlama, farkl oturma, yanal yaSEY
ylma, heyelan veya kaya dmeleri gibi yerel tehlikeler mevcut deildir. Bir depremin
ekil 1. Bir depremin neden olabilecei yerel tehlikeler
neden olabilecei yerel tehlikeler ekil 1de
zetlenmitir.
Yerel lekte Deprem ve Dier Doal Afet
2
Tehlikesinin Belirlenmesi Esaslar
Nitekim Burdur (1971), Erzincan (1992), Dinar (1995), Adana-Ceyhan (1998) ve son ola- zerinde yaplama olmayan yeni imara arak da zmit Krfezi (1999) depremlerinde lacak bir alanda yaplmas gereken almalar
gzlenen, yer hareketinin bymesi, svla- ylece zetlenebilir:
ma, farkl oturma ve yanal yaylma gibi yerel
zemin problemlerinin yaplar zerinde ne tr Alan en ok etkileyen deprem kaynaklar
(diri faylar) ve bu kaynaklarda olabilecek
hasar ve kayplara yol at , yaanarak ta en byk depremler; derinlik, tekrarlanma
renilmitir.
sresi, krlmann ekli, devam sresi, dourabilecei yer hareketinin bykl,
Yllardr bilinmesine ramen afet tehlikesi ve
riskinin yerel lekte belirlenmesi almalar- Depremin bykl ile allan alan arasndaki uzakla bal olarak kullanlacak
nn blge ve il kalknma planlar ile evre dazalm ilikileri,
zeni, imar planlar, turizm, kentsel dnm
ve yenileme planlar aamasnda ihmal edil- Gemi depremlerle ilgili bilgiler, yzey
krlmalar oluup olumad, yerleri ve
mesi veya imar planlarnn tanzimine esas
alann mhendislik jeolojisi haritas,
jeolojik ett ad altnda hibir amaca hizmet
Alann yer alt yapsnn sismik krlma ve
etmeyen basit yaklamlara geitirilmesinin
yansma , elektrik zdiren yntemleri gibi
ac sonular yaanmtr.
jeofizik yntemlerle modellenmesi,
En az 30 metre derinlie kadar olan yeralAslnda deprem ve dier doal afet zararlart katmanlarndaki S dalga hzlar, yer alt
nn azaltlmasnda en aklc ve etkili yntemin
suyu derinliklerinin belirlenmesi,
her lekteki fiziksel (mekansal) planlama a- Mikrotremor lmleri ve zemin hakim
lmas yaplrken tm tehlikeleri belirlemek
periyodlar ve zemin bytmesinin belirlenve konut, sanayi, ticaret, rekreasyon gibi blmesi,
geleme kararlarn, yerleme dzeni ve youn- Svlama, farkl oturma, yanal yaylma
luunu, tm altyap sistemlerinin gzergahlaolasl yksek olan alanlarn belirlenmesi,
rn, mevcut tehlikelerden en az etkilenecek Heyelan, su baskn, kaya dmesi, gibi
dier doal afet tehlikelerinin mevcut olup
ekilde planlamak gerekmektedir.
74
mesi, gibi tehlikelere sahip alanlar, mekansal planlamada aktif yeil alanlar veya
rekreasyon alanlar olarak ,
Sellere maruz alanlarn ya ok dk younlukta ve yksek su basman seviyeli koAyr ayr olarak toporafik haritalar zerinde
nut alanlar olarak ya da rekreasyon alanlar
belirlenen bu tehlikeler st ste getirilerek bolarak,
tnletirilmi afet tehlike haritalar haline ge- Yzey faylanmas alanlarnn ok dk
tirilir. Bu konuda daha geni bilgi iin Kaynak
younlukta, ayrk nizam konut alanlar
4, Kaynak 7 ve Kaynak 8e baklmaldr.
veya geici tesis ve rekreasyon alanlar olarak,
En gvenli yerlerin ise, bir depremden sonYukarda zetlenen bu almalardan anlalara hemen kullanlmas gereken hastane,
ca gibi mikroblgeleme almalar ok diafet ynetim merkezleri, itfaiye gruplar,
siplinli ekip almalardr.
byk okullar ve yurtlar gibi yaplarla yksek younluklu konut ve ticaret merkezleri
Bu almalarda;
olarak kullanlmas nerilmektedir. Planc,
planlamaya esas olan dier doal ve yapay
Diri faylarn, muhtemel yzey krklar ile
eiklerle, analitik ett sonularn de dikkayzey jeolojisinin, heyelan, , kaya dte alarak, bu neriler dorultusunda blgemesi gibi dier doal afet tehlikelerinin beleme esaslarn,yap nizam ve younluklalirlenmesi iin , jeoloji mhendislerine,
rn belirleyecektir.
Blgedeki depremsellik, tarihsel depremler, azalm ilikileri, alann yeralt yaps, P
ve S dalga hzlar, zemin hakim periyodla- Mekansal planlamann ana hedefi bugnk ve
r, zemin bytmesi, davran spektrumlar gelecekteki kuaklar iin afetlerin etkilerinden
gibi zelliklerin belirlenmesi iin , jeofizik korunmu veya afet zararlar azaltlm, yamhendislerine,
am kalitesi yksek, salkl ve gvenli yaam
Alan oluturan zeminlerin mekanik zel- evreleri oluturmaktr. Planlama yapaca
likleri, svlama, farkl oturma, yanal ya- alandaki afet tehlike ve risklerini elde eden bir
ylma gibi zelliklerinin belirlenmesi iin plancnn ncelikleri ise:
ise jeoteknik (inaat) mhendislerine ihtiya duyulmaktadr.
Olas can kayplar ve yaralanmalar azaltmak,
Yangn, su baskn, heyelan, evre kirlenktlarn Mekansal Planlamaya Aktarm
meleri gibi zincirleme afet olaylarnn oluumunu engellemek,
Mikroblgeleme almalar sonucunda elde
edilen mikroblgeleme haritalar ve eki rapor- Ekonomik kayplar snrl dzeyde tutmak,
lar, yap tasarm ile ilgili olmayp, tamamen Arama- kurtarma ve tbbi ilk yardm faaliyetlerini kolaylatrmak,
mekansal planlamaya yol gsteren ve deprem
ve dier doal afet zararlarnn azaltlmasnda Acil yardm faaliyetlerinin zamannda, hzl
ve etkili olarak yaplmasna imkan salamak,
en aklc yol olan, afete duyarl planlama aracl ile afet zararlarnn azaltlmasna ynelik yiletirme ve yeniden ina faaliyetlerinin
ksa srede gerekletirilmesine kolaylk
bir aratr. almalar sonucunda elde edilen ;
salamak, olmaldr. Bu konuda daha geni
bilgiler Kaynak- 9da bulunabilir.
Aktif veya muhtemel heyelan, kaya dolmad ve depremler srasnda zincirleme
afetlere yol ap amayacaklar,
Alann tsunami, baraj yklmalar gibi ek
tehlikelerden etkilenip etkilenmeyecei,

75
Afet Senaryolar
r ve yaralanmalar, yap ve altyap hasarlar ,

acil ihtiyalar, mevcut kapasiteler, istenildii
Bilindii zere yaplarn depremlerden hasar taktirde afet yneticileri iin mdahale ncegrmesi ana hatlaryla; depremlerin ve yerel likleri, ihtiyalarn nerelerden ve nasl temin
zeminlerin yukarda belirtilen ana zellikle- edilecei gibi hususlar da senaryolara dahil
rin yan sra, mevcut yerlemenin ve yaplarn edilebilmektedir.
zellikleri ile de dorudan ilgilidir. Yaplam
alanlarda afet tehlikesinin belirlenmesi al- Sonu
malar sonucunda elde edilen ve farkl byklk ve konumlardaki tehlikelerin meydana Mikroblgeleme almalar ve afet senaryogelmesi halinde, mevcut yerleme ve yapla- lar yerel lekte afet tehlikesi ve risklerini
ma zerinde yol aabilecei tm hasar, zarar belirlemeyi amalayan almalardr. Bu alve kayplarla sorunlar tahmin etmeye yarayan malar, bir ilin gelime plan veya evre dzeni
belgeler afet senaryolar olarak adlandrlmak- planlarna esas olmak zere hazrlanabilecei
tadr. Afet senaryolar il, ile ve yerlemelerde gibi, imar planlamas amacyla da, daha byk
zarar azaltma, il kurtarma ve yardm ve kent- lekte ve daha detayl olarak hazrlanabilirsel dnm planlarnn hazrlanmasna temel ler.
tekil eder. Afet senaryolarnda tm tehlike
ve risklerin dikkate alnmas ve senaryolarn l leinde yaplan almalar, ilin sahip ololabildiince gereki olmas arzu edilir. a- duu afet tehlikesi ve riskini almann lei
lmalarn temelini yine mikroblgeleme a- nedeniyle, ana hatlaryla belirleyen almalar
lmalar oluturur. Bu almalar sonucunda olduu iin illerin gelime planlar, zarar azaltbelirlenen yerel tehlikelerin gereklemesi ha- ma stratejik planlar ve il kurtarma ve yardm
linde, yerleim alanlarnda meydana getirece- planlarnn hazrlanmasna kullanlrlar.
i can kayplar, yaralanmalar, yap ve altyap
hasarlar, tetiklenebilecek zincirleme tehlike lkemiz pratiinde mikroblgeleme yaklave riskler, sosyal ve ekonomik kayplar tah- m, imar planlamas leklerinde, 1/10.000,
min etmek ana amatr. Senaryolardan elde 1/ 5000, 1/1000 gibi ve arazilerin fonksiyonel
edilen sonular, zarar azaltma planlarnn stra- kullanm amacyla alnan blgeleme (zoning)
tejik amalarnn ve eylem (uygulama) plan- pratiine esas oluturmas amayla, yaplarnn nceliklerinin belirlenmesi alarndan lamam alanlardaki deprem ve dier doal
nem arz etmektedir.
tehlikelerini belirleyip, bu tehlikelerin olas
zararlarn, uygun blgeleme ve yaplama
Afet senaryolar gemite meydana gelmi kararlaryla azaltmak iin balatlm almaolan, deprem ve dier doal afetlerden elde lardr.
edilen sonular kullanlarak hazrlanabilecei
gibi, bu sonular esas alnarak gelitirilen tec- Ancak yaplam alanlardaki gelime ihtiyarbeye dayal ya da matematiksel modelleme lar, meydana gelen deprem ve dier doal
teknikleri kullanlarak oluturulan benzeim afetlerin sonularndan elde edilen dersler,
modelleri kullanlarak hazrlanabilmektedir. yaplam ve yaplamam alanlarn birlikte
Corafi bilgi sistemleri destekli bu tr benze- incelenmesi gereini ortaya karmtr. Bu tr
im modelleri kullanlarak farkl tr ve byk- bir yaklamla blge, il, ile ve belediye llklerdeki afetlerin neden olabilecei fiziksel, eklerinde doal afet tehlikesi ve risklerini besosyal ekonomik ve evresel tm etkiler, bu lirleyerek, zarar azaltma, kensel yenileme ve
etkilerin mekanda dalmlar, can kaypla- dnm planlarn hazrlamak ve uygulama
76
faaliyetlerinin ( eylem planlar ) nceliklerini 6. Depremlerde Hasar Erken Tahmin Sistemi. Koak D,
Gnen A, nan E, Gler H. Trkiye Kzlay Dernei.
belirlemek mmkn olmaktadr.
AFOM, 2004.
Mikroblgeleme almalarnn teknik detaylar Kaynak; 4, 7 ve 8de geni olarak verilmektedir. almalara il leinde ve ilin gelime ve evre dzeni planlarna esas olmak
zere il zel idarelerince balanmal ve ilin
deprem tehlikesi ve riski ncelikle belirlenmelidir. Bu temel alma, belediyelerin nazm ve
uygulama imar planlarnn hazrlanmas aamalarnda yapacaklar mikroblgeleme almalar iinde ana girdi olacaktr.
7. Btnleik Afet Tehlike Haritalarnn Hazrlanmas

Esaslar. Afet leri Genel Mdrl, Deprem Aratrma Dairesi Bakanl.2004. Ankara.
8. Yerbilimsel Verilerin Planlamaya Entegrasyonu El
Kitab. Bayndrlk ve skan Bakanl, Afet leri Genel Mdrl, Aralk, 2006, Ankara.
9. Afet Riski Olan Alanlarda mar Planlama ve Kentsel
Tasarm Standartlar. Bayndrlk ve skan Bakanl ,
Teknik Aratrma ve Uygulama Genel Mdrl, Nisan 2007, Ankara.
Mikroblgeleme almalar, Kaynak; 4te

nerildii gibi, yalnzca 1inci ve 2 inci derece
deprem blgeleri iersinde yer alan ve nfusu
30.000 zerindeki yerlemeler iin deil, her
yerleme iin yaplmaldr. Ancak, yaplacak
teknik almalarn detay, yerlemenin ve yaplamann nemi, bykl, mevcut deprem
tehlikesi, yerel zemin koullarna bal olarak
belirlenmelidir. Bu verilerde, il leinde yaplan 1/25000 lekli almalarda ana hatlaryla belirlenmi olacaktr. Bylece, sahip olduu tehlike ve risk ana hatlaryla bilinmeden,
her yerde ayn standart uygulamann yaplmas gibi ekonomik olmayan ve ou zamanda
uygulanmas olanaksz olan zmlerden vazgeilebilinecektir.

Kaynaklar
1. O. Ergnay. Trkiyede Mikrozon almalar ve
Gediz kasabas uygulamas. MO Teknik Blteni
1971(8):115-128
2. O. Ergnay. Mikroblgeleme. Deprem Aratrma
Enstits Blteni 1973(2):10-31
3. O. Ergnay. Fiziksel planlama srasnda deprem zararlarnn azaltlmas. Mimarlk 1977 (153/4)
4. Bayndrlk ve skan Bakanl Afet leri Genel Mdrl. Belediyeler in Sismik Mikroblgeleme El
Kkitab . DRM.2000.
5. stanbul in Mikroblgeleme almas, JICA,
2003.
77
78
Yerleim nitesi Analizi Saha almas Uygulamalar

smail Hakk HELVACIOLU, Yujiro OGAWA
T Afet Ynetim Merkezi, stanbul Teknik niversitesi, Ayazaa Kamps 34469, stanbul
E-posta: ismailh@itu.edu.tr
Profesr, evre ve Afet Aratrma Koleji, Fuji Tohoka Universitesi, Ohbuchi 325, Fuji City
417-0801, Japonya
E-posta: ogawa@fuji-tokoha-u.ac.jp
ZET
Bu makale, Afet Zararlarn Azaltma Eitimi projesinde yer alan bir eitim yntemi olan Yerleim nitesi Analizi
(Town Watching) uygulamalarn anlatmak zere hazrlanmtr. Sz edilen proje T.C. ileri Bakanl Eitim
Dairesi Bakanl ve JICA tarafndan ortaklaa yrtlmtr. Toplamda 8 kurs dzenlenmi, eitli belediye ve
kurumlardan yaklak 330 teknik personel eitimlerde yer almtr. Katlmclarn kent izleme almas hakkndaki
izlenimleri ve almaya katlmlar beklenilenin zerinde olmutur. Bu makalede yerleim nitesi analizi - kent
izleme almas yntemi tantlmtr. Dzenlenen 8 kurstan edinilen deneyim detayl bir ekilde tartlmtr. Bu
uygulama yneticilere, sahada grev alan personele ve blge sakinlerine, afete maruz kalabilecek yerlerde var
olan risklere kar farknda olma seviyesini artrmak ve zarar azaltma almalarna balamak iin nemli bir
yntem olarak tavsiye edilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Yerleim nitesi analizi, kent izleme, saha almas, afet zararlarn azaltma eitimi, tehlike
ve risk analizi, risk haritalar, evre sakinlerinin katlm.
Town Settlement Analysis (Town Watching) Site Survey Applications

ABSTRACT
This article describes the application of the town watching as a training methodology in Disaster Mitigation
Training Project in Turkey. The project was jointly conduced by Ministry of Interior Training Department and
Japan International Cooperation Agency (JICA). There were 8 courses conducted in total. Approximately 330
technical personnel of several municipalities were participated. The comments of the participants about the town
watching exercise were excellent. In this article, the methodology of the town watching exercise was described.
The experience gained out of 8 courses conducted so far was critically discussed. This methodology was suggested
to the administrators, field practitioners, and citizens of the disaster prone areas to raise the risk awareness and
to start the disaster mitigation studies in their settlements.
Keywords: Analysis of town settlement, town watching, site survey, disaster mitigation training, hazard
and risk analysis, hazard mapping, citizen participation.
Giri
afet ynetiminin birinci admn oluturur. Bu
kapsamda ileri Bakanlnn JICA ile ortaklaa yrtt Afet Zararlarn Azaltma Eitimi projesi ok nemli bir boluu doldurmaktadr. Projede yer alan katlmclar belediye ve
dier kurumlarda alan teknik personel olup
Zarar azaltma almalar btnleik afet ynetiminin drt unsurundan biridir (Kadolu ve
zdamar, 2006). Afetler meydana gelmeden
nce olas tehlikeleri ve bu tehlikelerin can ve
mal zerinde oluturduu riskleri belirlemek
buna gre gerekli nlemleri almak modern
79
aamadan oluur. Birinci aamada alma

hakknda katlmclara bilgi verilir. Katlmclardan alma gruplar oluturulur ve daha nceden belirlenen blgeye gidilir. Blgede saha
almas yaplr ve belirlenen zaman iinde
saha almas tamamlanr. Gruplar merkeze
dner ve haritaya ileme aamas olan ikinci
aama balar. Bu blmde grup yeleri hem
harita zerinde alr hem de blgenin problemleri zerinde tartr. Aldklar grup kararlarn bir sunum olarak hazrlarlar. Son aamada alnacak nlemler belirlenir ve sunum
aamasndaki soru-cevap ksmnda son eklini
alr.
genelde teknik bilgileri yksek uzmanlardan

olumaktadr. Projede hedeflenen ama katlmclarn bilgi birikimlerini afete hazrlk ve
zarar azaltma konularnda desteklemek ve btnleik afet ynetimi ilkelerini gnlk almalarnn bir paras haline getirmektir. Projede seminer eklinde dzenlenmi sunumlarn
yan sra bir de saha almas bulunmaktadr.
Bu alma yerleim nitesi analizi kent izleme (Town Watching) olarak adlandrlm olup
bu konuda daha detayl bilgi nl (2006) tarafndan verilmitir. zleyen blmde yerleim
nitesi analizi ynteminin nasl gelitii ve zarar azaltma eitimine katks vurgulanacaktr.
Yaz, kent izleme ynteminin safhalarn, Afet
Zararlarn Azaltma Eitimi projesi iindeki
uygulamalarn ve bu uygulamalarda karlalan problemleri irdeleyecektir. Son blmde
ise genel bir deerlendirme yer alacaktr.
Yerleim nitesi analizi bu eitimi alm bir

afet uzman tarafndan yrtlr. Bu uzman
balangta almann her aamasn planlar.
alma ncesi bir eitimci olarak bilgi verir.
Saha almas ve haritaya ileme aamasnda
Yerleim nitesi Analizinde Kent zleme
ynlendirici ve danman, sunumlar srasnda
Yntemi
da moderatr olarak grev yapar. Afet uzman bir kamu grevlisi, retim yesi veya bir
Yerleim nitesi analizi (Town Watching) teksivil toplum kuruluu eleman olabilir. Grup
nii 1970li yllarda Japon ehir planclar tasaysna bal olarak bir veya iki yardmc elerafndan gelitirilerek uygulanmaya baland.
man afet uzmanna yardm eder.
Machizukuri hareketi olarak da adlandrlan
bu yntem ehir planlamasnda evre sakinlerinin katlmn hedefleyen bir planlama tekni- Yerleim nitesi analizinin rnleri: tehlike
i olarak gelitirildi. nceleri, yeni yol gei haritas, blgenin riskleri ve/veya olumlu yanyerlerinin belirlenmesinde, kamuya ait ortak lar, zarar azaltma nlemleri ve sorumluluk
alanlarn kullanmnda uygulanan bu yntem paylam listesi olarak sralanabilir. Btn bu
daha sonra afete hazrlk ve gvenlik ile ilgi- almann blge halknn katksyla yaplmali konularda halkn katlmn salamak iin s topluma dayal tehlike analizi almasn
kullanld. Afet srasnda gvenli blgelerin popler hale getirmektedir. Afet ncesi yapbelirlenmesi ve tahliye yollarnn belirlenmesi lan almalar artk mdahale odakl deil zade uygulama alanlarna rnek olarak verilebi- rar azaltmaya ynelik almalar olarak ortaya
lir. Ogawa ve dierleri (2005) bu yntemi ve kmaktadr. Afet senaryolar zerinde yaplan
uygulama rneklerini detayl bir ekilde anlat- masa st tatbikatlar ve benzeri almalar
mtr. Bu kaynaktan elde edilen verilere gre toplumun afetlere hazrlk reflekslerini artrr.
5 farkl lkede dzenlenen Town Watching a- Ancak yerleim nitesi analizi almas zarar
ltaylarnda 16 lkeden 183 kii bu yntemi azaltma konusunda yaplan bir eitime rnektir. zleyen blmde yntemin aamalar proje
renmitir.
kapsamnda verilen eitimlerden rnekler veYerleim nitesi analizi (Town Watching) rilerek anlatlacaktr.
80
lk Adm: Saha almas
yer alan dier yeler almaya yardmc olur.

Grup bakanlar Tablo 2de verilen malzemeleri yneticiden (veya yardmc elemanlardan)
teslim alr. zellikle fotoraf makineleri sahaya gitmeden nce test edilmelidir. Grup yeleri gezilecek blge haritas zerinde bir n inceleme yapar ve bir gzergah belirler. Gruplar
yerleim nitesi analizi yaplacak blgeye beraberce gider. Saha almas yaplacak blge
verilen sre iinde dolalabilecek byklkte
olmaldr. 1 veya 2 km2lik bir saha yeterlidir
(bkz. ekil 1). Blgenin alma merkezine
uzakl ya yrme mesafesinde olmal yada
gruplarn ulam imkanlar nceden organize
edilmelidir.
Saha almasndan nce almay yneten

kii katlmclar bir araya toplar ve alma
hakknda genel bir bilgi verir. n bilgilendirme aamasnda almann amac, sahada ve
ofiste neler yaplaca grup almasnn nemi ve zaman kstlar anlatlr. Ayrca Tablo
1de gsterilen bir ynerge de her katlmcya verilir. Bu konumadan sonra katlmclar
gruplara ayrlr. Her grup 5 veya 6 kiiden
oluur. Grup yeleri bir araya gelir ve kendilerine bir isim seer. Her grup kendi ilerinde
i blm yapar ve her grubun bir bakan, bir
fotorafs ve bir de yazcs bulunur. Grupta
Tablo 1. Her gruba verilmesi gereken malzeme listesi
Malzeme
alma ynergesi
Adet
Grup eleman adedi kadar
Blge haritas
2 adet
Blge haritas
1 adet
Dijital fotoraf makinesi
1 adet
Fotoraflarn aktarlp
baslabilecei bir bilgisayar ve
bir yazc
1 adet
4 renkli keeli kalem seti

Cetvel
Kare eklinde kendiden yapan
(Post-it tr) katlar
zellik
A4 boyutunda
A1 (594x841mm) kat
boyutunda
Pilleri dolu ve data aktarma
kablosu ile birlikte
Yazcnn renkli olmas tercih
edilmelidir. Dijital fotoraf
makinesi+bilgisayar+yazc yerine
bir polaroid makine ve 20 polaroid
resim kullanlabilir
1 set
50 cmlik
5x5 cmlik
Beyaz dnda bir renk
Kaln ulu yaz kalemi
2 adet
effaf bant
1 adet
Yuvarlak etiketler (renkli)
1 kutu
Resim ekilen noktalar harita

zerine iaretlemek iin
Pusula
1 adet
Yn bulma gl olabilecek
yerleim blgelerinde gerektiinde
yn bulmak iin
81
Siyah veya mavi
bulmak iin
Tablo 2. Yerleim nitesi Analizi almas Ynergesi (rnek)
Tablo 2. Yerleim nitesi Analizi almas Ynergesi (rnek)

Yerleim nitesi Analizi Kent zleme
<AMA>
Afetlerin etkisini azaltmak konusunda toplumun duyarlln artrmak baarl bir afet ynetiminin en nemli
paralarndan biridir. Kent izleme (town watching) olarak isimlendirilen bu almada ama, blge sakinlerinin,
kendi yerleim alanlarndaki afet riskleri konusunda mevcut durumu tespit etmelerini salamak ve zm nerileri
konusunda tartma balatmaktr.
<BLGE>
Ankara-Demetevler-13835-15973-15974-15976 nolu imar adalar (harita ekte verilmitir)
<GRUPLAR>
Bu almada 4 grup olacaktr. Her grupta;
(1) Bir grup lideri (hem grubu ynetecek hem de grup almasnn sunumunu yapacaktr)
(2) Bir fotoraf (grup yeleri tarafndan belirlenen yerlerin fotorafn ekecektir)
(3) Bir yazc (fotoraf ekilen yerlerin kaydn tutacak; bu noktalarn haritaya ilenmesi, yaplan syleilerin
kayda geilmesi, nemli bilgilerin yazlmas gibi grevleri yapacaktr)
bulunacaktr. Grubun dier yeleri almaya yardmc olacaktr. Eitmenler gruplara elik edeceklerdir.
<KENT ZLEME>
1. Grup halinde inceleme yaplacak blgeye giderek haritada iaretlenmi olan toplanma noktasnda (T)
buluunuz. Bu noktadan balayarak belirlenen blge snrlar iinde dolaarak afet tehlikeleri ve riskleri
konusunda nemli yerleri belirleyiniz. Tm blgeyi zamannda gezip bitirebilmek iin bir rota belirleyiniz.
2. Geriye dnmemek iin olumlu ya da olumsuz nokta olarak belirlenen yerin fotorafn ekiniz ve fotorafn
ekildii yeri harita zerinde numaralayarak iaretleyiniz (en az 20-25 fotoraf)
3. Fotoraf ekilecek yerleri belirlerken u iki nokta beraber deerlendirilmelidir:
(1) Tehlikeli noktalar: afete duyarl alanlar, eksik veya tehlikeli alt yap, yapsal riskler, eriimi g
mahaller, risk altnda bulunan toplum yeleri vb.
(2) Olumlu noktalar: toplanma blgeleri, itfaiye hidrantlar, afete hazrlk almalar vb.
4. Blgede dolarken, blge halkndan, blgenin mevcut problemleri konusunda bilgi alnabilir. Ancak
konuulan kiinin ya grubu ve meslei renilmelidir. Yaplan rportajn yeri haritaya ilenmelidir.
5. Eitim merkezine dndnzde ektiiniz fotoraflar bastrarak byk harita zerine (A1 boyutunda)
yaptracak, topladnz bilgileri resimlerin altna ileyeceksiniz. Bylece blge iin bir tehlike haritas
oluturacaksnz.
6. Daha sonra grup olarak elde ettiiniz sonular zerinde tartacaksnz:
(1) Blgenin problemleri nelerdir? Blgede grdnz olumlu noktalar nelerdir?
(2) Bu problemler nasl zlmelidir?
(3) Hangi problemler blge sakinleri tarafndan zlmelidir?
(4) Hangi problemler yerel ve/veya merkezi idare tarafndan zlmelidir?
(5) Problemlerin zlmesinde ncelik sras ne olmaldr?
7. Her grup lideri hazrlanan haritay da kullanarak bir sunum yapacaktr.
<ZAMANLAMA>
09:00-09:30
almann Tantm
09:30-10:00
Toplanma Noktasna Gidi
10:00-11:00
Kent zleme (saha almas)
11:00-13:30
Tehlike Haritas Hazrlama ve Yemek Molas
13:30-14:30
Sunumlar (her grup 15 dakika)
82
rine ayrlm masalarda tehlike haritas zerinde almalarna balarlar. nce ekilen fotoraflar bastrlr ve gezilen blgenin dna yaptrlr. Fotoraflarn ekildii noktalar pafta
zerinde iaretlenerek yaptrlan fotoraflarla eletirilir. Her fotorafn altna o fotorafla
ilgili bilgi yazlr (burada etiketler kullanlabilir). Blgede grlen olumlu zellikler yeil
renkle tehlikeler ve riskler de krmz renkle
ekil 1. Proje Sresince Saha almalarnda Kullanlaniaretlenerek
Pafta
renk ayrm yaplabilir. Blge
iin toplanma alanlar ve acil tahliye rotalar
belirlenerek tehlike haritas zerine ilenebilir.
Grup
yeleri ekilen fotoraflardan hangileriekil 1. Proje Sresince Saha almalarnda Kullanlan
Pafta
nin kullanlaca konusunda hangi bilgilerin
haritaya ilenecei konusunda ortak karar verir. Bylece blgenin tehlike haritas oluturulurken bir yandan da blgede yaplabilecek
zarar azaltma ve afete hazrlk konularnda da
fikir retilmi olur. Grupta yer alan her yenin
grnn alnmas, deneyimlerinden yararlanlmas ok nemlidir. Baz blgelerde sadece gzlemle potansiyel afet risklerini ortaya
karmak mmkn olmayabilir. Eer mmekil
Kentzleme
zleme
almas
Yapan
Katlmclar
ekil 2.
2. Kent
almas
Yapan
Katlmclar
Grup
yeleri
ekilen
hangilerinin
knse
blgede
dahafotoraflardan
nce
yaplm
almalar kullanlaca
Gruplar blgeye vardklarnda daha nceden belirledikleri
gzergah
dorultusunda
blgeyi
gezer,
ilenecei
konusundabina
ortakya
karar
verir. Bylece
ekil 2. Kent zleme almas Yapan Katlmclar
(nfus
younluu,
haritalar,
doal blgenin tehli
fotoraflar
eker ve yre
halkyla grmeler
yapar. ekilen
fotoraflarn
ve yaplanzarar
rportajlarn
Gruplar blgeye
vardklarnda
daha nceden
da
blgede
yaplabilecek
azaltma
ve
afete hazrlk konul
Gruplareldeki
blgeye
vardklarndaharitada
daha nceden
belirledikleri
gzergah
dorultusunda
blgeyi
afetler
ile
ilgili
kaytlar,
sel
veyagezer,
deprem risk
yerleri
A4gzergah
boyutundaki
numaralanarak
iaretlenir.
Bylece
ofise
geri dnldnde
belirledikleri
dorultusunda
blgeyi
yer
alan
her yenin
grnn
alnmas,
deneyimlerinden
fotoraflar
eker ve
yreboyutlu
halkylaharitaya
grmeler
yapar.
ekilen
fotoraflarn
veelemanlar
yaplan
rportajlarn
yaplan
almay
byk
ilemek
daha
kolay
olacaktr.
blge
ile
haritalar
vb.)Grup
katlmclara
verilmeli,
bunlagezer,
fotoraflar
eker
ve
yre
halkyla
gyerleri
eldeki
A4 boyutundaki
haritada
numaralanarak
iaretlenir.
Bylece
ofise
geri dnldnde
blgelerde
sadece
gzlemle
potansiyel
afet
risklerini ortaya
ilgili grdkleri olumsuzluklar ve her trl afete kar zarar
azaltmagzlemleriyle
konusunda yaplabilecekleri
rn
kendi
birlikte
kullanlmalar
yaplan
almay
byk
boyutlu
haritaya ilemek
dahammknse
kolay
olacaktr.
Grup daha
elemanlar
blge
ile almalar (nfus y
rmeler
yapar.
ekilen
fotoraflarn
ve
yapblgede
nce
yaplm
kaydeder.
Bununolumsuzluklar
yan sra blgede
veya
yaplmakta
olanazaltma
olumlu konusunda
almalar da
kaydedilmeli
ilgili grdkleri
veyaplan
her trl
afete
kar salanmaldr.
zarar
Burada yaplabilecekleri
en
nemli nokta katlan
rportajlarn
yerleri
eldeki
A4
boyutundave
harita
zerine
iaretlenmelidir.
Grup
bakanlar
sahann
tmnn
belirlenen
zaman
afetler
ile
ilgili
kaytlar,
sel
veyaiinde
deprem risk haritalar vb.) ka
kaydeder. Bunun yan sra blgede yaplan veya yaplmakta
olan
olumlu
almalar
da
kaydedilmeli
lmclarn blgenin afetle ilgili problemlerini
gezilmesinden
sorumludur.
ki haritada
numaralanarak
iaretlenir.
Bylece sahann
ve
harita zerine
iaretlenmelidir.
Grup bakanlar
tmnn
belirlenen
zaman iinde
gzlemleriyle
birlikte
kullanlmalar
salanmaldr. Burada en
kendi
gzlemlerinden
ve
kendilerine
verilen
gezilmesinden
sorumludur.
ofise geri dnldnde yaplan almay afetle ilgili problemlerini kendi gzlemlerinden
ve kendilerine
bilgilerden
karabilmeleri
ve bunlar
zmek
kinci
Adm:
Haritalama
ve Problem
zme
byk
boyutlu
haritaya
ilemek
daha
kolay
bunlar
zmek
iin
yaplacaklar
tartarak
ortak
bir neri pa
kinci
Adm:tamamlandktan
Haritalamasonra
ve Problem
zme
iin
yaplacaklar
tartarak
ortak
bir
neri
paSaha
almas
katlmclar
kurs
merkezine
geri
dner
ve
kendilerine
ayrlan
olacaktr.
Grup
elemanlar blge
ile ilgili grSaha
almas
tamamlandktan
sonra katlmclar
kurs merkezine geri dner ve kendilerine ayrlan
ofislerde
veya bir
salon iinde kendilerine
ayrlm masalarda
haritas zerinde almalarna
ketitehlike
hazrlayabilmeleridir.
ofislerde
bir salon iinde
masalarda
tehlike haritas zerinde almalarna
dkleri veya
olumsuzluklar
vekendilerine
her trl ayrlm
afete karekil 1. Proje Sresince Saha almalarnda Kullanlan Pafta
balarlar.
Fotoraflarn
balarlar. nce
nce ekilen
ekilen fotoraflar
fotoraflarbastrlr
bastrlrve
vegezilen
gezilenblgenin
blgenindna
dnayaptrlr.
yaptrlr.
Fotoraflarn
zarar noktalar
azaltma
konusunda
yaplabilecekleri
ekildii
pafta
Her
fotorafn
ekildii noktalar
paftazerinde
zerindeiaretlenerek
iaretlenerekyaptrlan
yaptrlanfotoraflarla
fotoraflarlaeletirilir.
eletirilir.
Her
fotorafn
kaydeder.
Bununilgili
yan
sra
blgede
yaplan
altna
oo fotorafla
bilgi
yazlr
(burada
etiketler
altna
fotorafla
ilgili
bilgi
yazlr
(burada
etiketlerkullanlabilir).
kullanlabilir).Blgede
Blgedegrlen
grlenolumlu
olumlu
zellikler
yeil renkle
renkleolan
tehlikeler
veriskler
riskler
dekrmz
krmz
renkleiaretlenerek
iaretlenerekrenk
renk
ayrm
yaplabilir.
zellikler
yeil
tehlikeler
ve
de
ayrm
yaplabilir.
veya yaplmakta
olumlu
almalar
da renkle
Blge iin
iin toplanma
toplanmaalanlar
alanlarve
veacil
aciltahliye
tahliyerotalar
rotalarbelirlenerek
belirlenerektehlike
tehlikeharitas
haritas
zerine
ilenebilir.
Blge
zerine
ilenebilir.
kaydedilmeli
ve harita
zerine
iaretlenmeli-
dir. Grup bakanlar sahann tmnn belirlenen zaman iinde gezilmesinden sorumludur.
55
kinci Adm: Haritalama ve Problem zme

Saha almas tamamlandktan sonra katlmclar kurs merkezine geri dner ve kendilerine
ayrlan ofislerde veya bir salon iinde kendile- ekil 3. Katlmclar Tehlike Haritas zerinde alyor
ekil 3. Katlmclar Tehlike Haritas zerinde alyor
83
sorumlu olduu konularnda katlmclar ve gruplar arasnda

8 saha ziyaretinden 32 ayr tehlike analizi haritas ortaya k
sunumlarda ikisi rnek olarak Tablo 3 ve Tablo 4de verilm
ekil
3. Katlmclar Tehlike Haritas zerinde alyor
ekil 4. Tehlike Haritas: Katlmclar Tarafndan Top- ekil 5. Gruplarn Szcleri Tarafndan Yaplan Sunumlar
lanan4.
Bilgilerin
Pafta
ekil
Tehlikelendii
Haritas:
Katlmclar Tarafndan Toplanan
BilgilerinSzcleri
lendii Tarafndan
Pafta
ekil
4. Gruplarn
Yaplan Sunumlar
nc Adm: zm nerileri Gelitirme Tablo 3. rnek Sunum 1

ve Sunum
Grup: Sakura
Genel Problemler
Tamamen plansz yaplama vardr.
Binalar genellikle imar planndaki A-7 kat olmasna
ramen yerinde 1 - 2 - 3 fazla kaak olarak yaplm
ve bu ar younluk beraberinde altyap sorunlar ve
binalarn snak, otopark gibi zorunlu ihtiyalarn
6
ihlal ederek binalarn statik adan byk bir skntya
drld gzlenmitir.
Cadde zerinde yangn musluklar bulunmamaktadr.
Mazgallarn az olmas problemi vardr.
Apartman ve iyeri girilerinde zrller iin rampa
bulunmamaktadr.
Sokaklar ok dar ve geliigzel park edilmi aralar
afet annda giri ve mdahaleyi zorlatrr.
Mevcut Yap Stoku Konusunda Genel Eksiklikler
Baz binalarn su basman kotu altnda bodrum katlar
iskan (ev, mescit, iyeri) edilmitir.
Binalarda plan btnlne genellikle hi
uyulmamtr.
Binalarda yaptmz gzlemlerde yol ve komu
ekme mesafelerine uyulmamtr.
mar paftasnda ayrk nizam olmasna ramen baz
binalar bitiik nizam yaplmtr.
Muhtelif binalarda yumuak kat problemi
gzlenmitir
Muhtelif binalarda ksa kolon problemi olduu
gzlenmitir.
Ortak kullanm alanlarnda n yan bahelerde ilave
kaak yaplamalarn olduu gzlenmitir.
Ortak kullanm alanlarnn yol kotu altnda olmas
ve bazlarnda parapetlerin bulunmamas tehlike
oluturmaktadr.
Muhtelif eski binalarda yangn merdivenlerinin
eksiklii tespit edilmitir.
Muhtelif binalarda akta bulunan donatlar
korozyona maruz kalmtr.
Muhtelif binalarda deiik kat ykseklikleri
bulunmas nedeniyle deprem esnasnda oluabilecek
ciddi tehlikeler mevcuttur.
Yerleim nitesi analizi almasnn en nemli aamas katlmclarn ortaya karttklar

afetle ilgili problemlerin nasl zleceini
tartmaktr. zm nerileri, bireylerin yapmas gereken iler, evre sakinlerinin ortaklaa
yapmalar gereken iler ve yerel veya merkezi ynetimlerin yapmas gereken iler olmak
zere grupta toplanabilir. Son olarak grup
bakanlar elde ettikleri sonular ya harita
zerinde anlatarak ya da ayr bir sunum hazrlayarak dier katlmclara sunar. Bu sunum
ksmnda sonular tm katlmclarla beraber
tartlr. Soru cevap ksm iin yeterli sre ayrlmal, bu sre her grup iin eit olmaldr.
Bu
projede
Demetevlerde
ileri
Bakanlnn eitim tesislerine yakn bir blge seilmi tm almalar bu blgede gerekletirilmitir. Blgenin yakn oluu (yrme
sresiyle 10 dakika uzaklkta), afet risklerinden pek ounu bnyesinde barndrmas, zarar azaltma konusunda pek ok nlemin alnabilir olmas bu yerin seiminde rol oynamtr.
Alnacak nlemlerin boyutu ve kimin sorumlu olduu konularnda katlmclar ve gruplar
arasnda olumlu tartmalar yaanmtr. Yaplan 8 saha ziyaretinden 32 ayr tehlike analizi
haritas ortaya km ve 32 sunum yaplmtr.
Yaplan sunumlarda ikisi rnek olarak Tablo 3
ve Tablo 4de verilmitir.
84
Zabta mdrlnn kaldrm ihlallerine kar

gerekli ilemleri yapmas gerekmektedir.
Problem zmnde Sorumlular
Sokak cephelerinde afet annda acil boaltma
koridorlarnn oluturulmas. (Yerel Ynetim)
Kat yksekliklerinin plan seviyesine indirilmesinin
salanmas ve blgede bo alan bulunmadndan
farkl bir blgede toplanma alan belirlenmesi (Yerel
Ynetim)
Alt yap eksikliklerinin giderilmesi (Yerel Ynetim)
Yoldaki igallerin kaldrlmas (Blge Halk)
Blge halknn afetlerle alakal bilgilendirilmesi.
(Yerel Ynetim)

almann yapld blgede yeni yaplamalar

da gzlenmitir. Bunlarda fen ve salk kurallarna
aykr uygulamalar gzlenmitir. rnein demir pas
paylarna uyulmad, vibratr kullanlmadndan
kt beton imalat yapld, uzun ve dzensiz
binalarda dilatasyon derzi yaplmad, elektrik
tesisatlarnn kirilerde tahribat yapt tesbit
edilmitir. mara gre bina kimliinin bulunmad
(ruhsat tarihi, yap denetimi vb.), inaatta alanlarn
salk kurallarna uymad grlmtr.
Ulam Konusunda Eksiklikler
Numarataj ve yn levhalarnn yetersizlii dikkati
ekmitir.
Kaldrm genilikleri genel olarak yetersiz olduu
gzlenmitir.
Kaldrmlarda zrl rampalarnn %8 standardna
uygun olmad grlmtr.
Bina bodrum katlarnn yol kotlarndan dk
olmas nedeniyle SEL TAKIN ALTYAPIDAK
SORUNLARDAN dolay binalarn kullanm
alanlarnda su basknlar olacak ve kullanlamaz hale
gelecektir.
Kaldrm ve yol geniliklerinin bina younluuna
gre yetersiz kald gzlenmitir.
Kaldrmlarn i yerleri tarafndan igal edildii
gzlenmitir.
Planlama Problemleri
Mevcut imar plannda A-7 nizama aykr birok yap
tespit edilmitir.
Bahe mesafelerine uyulmamtr.
Ayn yola cephesi olan binalarda ekme mesafeleri
ve kat ykseklikleri imar planndaki nizamdan farkl
uygulanmtr.
Alan ierisinde yeil alan, otopark alanlarnn
byklkleri yetersizdir.
Teknik Altyap
Yamur suyu drenaj ann yetersiz olduu
gzlenmitir. Zemin katlarda su baskn olduu
blgede yaayan bir vatandatan bilgi olarak
alnmtr.
Caddelerde ciddi oranda ara younluunun olmas
otopark sknts yaandn gstermektedir.
Sonu ve neriler
Alan zerinde bulunan otopark ve yeil alanlar, acil
durum toplanma merkezleri olarak kullanlmaldr.
Elektrik altyap sistemi yer altna alnmas
gerekmektedir.
Yamur suyunu terfi edecek sistemin yenilenmesi
gerekmektedir.
Yangn hidratlarnn alan ierisinde tesis edilmesi
gerekmektedir.
Alan zerinde bulunan imara aykr yaplarn mevcut
imar planna uydurulmas gerekmektedir.
Mevcut tm binalarn inaat kalitesi asndan detayl
aratrma yaplarak yaplarak glendirme yada kat
almnn yaplmas gerekmektedir.
Belediye yetkililerinin kendi sorumluluunda olan
alanlarda gerekli iyiletirme almalarn yapmas
gerekmektedir.

Tablo 4. rnek Sunum 2

GRUP 3
Deprem Riskleri
Blgede zeminin alviyal olmas depremin iddetini
arttrc bir etkendir. Yaplan grmelerde (A.Y.-Emekli)
bu etkinin birok kk depremde hissedildii anlalmtr.
Yer alt su seviyesinin yksek olmas ve zeminin alviyal
olmas olas bir depremde zemin svlamas meydana
gelmesinin muhtemel olduunu gstermektedir.
Binalarn birbirine ok yakn olmas depremde ar hasar
gren ve yklan binalarn yanlarndaki salam binalarda
zarar verme riskini oluturmaktadr.
Yol geniliklerinin yetersiz olmas ve ift ynl park yeri
olarak kullanlmas olas bir depremde tahliye ve kurtarma
almalarn ok zorlatracaktr.
Blgede zemin katlardaki bina ve iyeri kaplarnn
tamamna yakn bina ierisine doru almaktadr. Bu
durum olas bir afette tahliyeyi zorlatracaktr.
Mevcut cadde ve sokaklarda bulunan otoparklar ve parklar
mevcut konutlarda yaayan insanlar iin herhangi bir afet
annda toplanma blgesi olarak kullanlma ihtiyacna cevap
veremeyecek ekilde oluturulmutur.
Sel ve Su Baskn Riskleri
Sokak ve caddelerde kanalizasyon ebekesi mevcut
olmasna ramen yamur suyu kanallarn ve tahliye
zgaralarnn yer yer hi olmad veya yetersiz olduu
grlmtr.
skan edilen konut ve iyerlerinin sele maruz kalabilecek
ekilde su basman kotunun altnda olmas blgede sel ve
su baskn sonucunda can ve mal kayplarnn yaanmasna
sebebiyet verecektir. Yaplan grmelerde (M.G.Elektriki) bu afetin sk sk yaand anlalmtr.
Yangn Riski
Binalarda yangn merdivenlerinin bulunmamas olas bir
yangn ve depremde tahliye ve mdahaleyi zorlatracaktr.
Sokaklarda itfaiye hidrantlarnn olmamasnn yangn
mdahalelerini zorlatraca grlmtr.
Yksek gerilim hatlar ve sokakta bulunan AG hatlarnn
demir direklerle datmnn yaplmas yangn riskini
artrc bir faktrdr.
Yapsal Riskler
Blge planl bir alan olmasna ramen vatandalarla
yaplan grmelerden (A.K.- ofr) binalarn pek ounun
inaat ve iskan izinlerinin bulunmad anlalmtr.
85
Blgede yap younluu ok yksek olup, binalar imar

plannda 7 katl olmasna ramen 10-12 katl olarak ina
edilmitir.
Binalar ekonomik mrn tamamladndan malzemeler
teknik zelliini ve dayanmn yitirmitir.
Balkonlarn konsol kma yaplmas deprem annda ilk
yklacak yerlerden olmas nemli bir risktir.
Blgede yaplanan incelemede 7 katl ve yma olarak ina
edilmi bir bina grlmtr. Bu binann yannda bulunan
ve bitiik nizam olarak inaat devam eden yapnn kat
kotlarnn ve kat saysnn bitiiindeki binadan farkl
olmas olas bir deprem sonucu bina esneklii farkndan
dolay yannda bulunan yma binaya zarar verebilecei
kesindir.
3194 sayl imar kanununa uygun yaplamann olmad
grlmtr.
Tespit Edilen Risk Azaltc Faktrler
Blgede bulunan ocuk park ve otopark olas bir afette
toplanma yeri ve acil barnma ve adr alan olarak
kullanlmaya msaittir
Blgede bulunan Mimar Sinan lkretim Okulu afet
sonrasnda acil barnma ihtiyacn karlamak zere
deerlendirilebilir.
neriler
Blgede inada edilecek binalarda zemin iyiletirmesi
yaplmal, alviyal zemine uygun inaat teknikleri
uygulanmaldr.
Sokaklardaki trafik aknn tek ynl olmas ve ift
tarafl park yeri olarak kullanlmasnn engellenmesi

gerekmektedir.
Binalarn kaplarn alm dar doru olmaldr.
Daha yeterli toplanma alanlar oluturulmaldr.
Su tahliye kanallar ve zgaralarnn yeterli seviyeye
getirilmesi gerekmektedir.
Mevcut Binalara yangn merdivenlerinin konulmas
salanmaldr.
Yangn hidrant ve vanalarnn yeterli sayda konulmas
gerekmektedir.
Yksek gerilim hatlarnn ve AG ebekesinin yeraltna
alnmas salanmaldr.
Mevcut binalarn deprem dayanmlarnn incelenerek
gerekli takviyelerinin yaplmas salanmaldr.
Kaak yaplamalarn nne geilmeli halk bu konuda
bilinlendirilmelidir.
Mevcut binalara yangn merdivenlerinin konulmas
salanmaldr.
Yangn hidrant ve vanalarnn yeterli sayda konulmas
gerekmektedir.
Yksek gerilim hatlarnn ve AG ebekesinin yeraltna
alnmas salanmaldr.
Mevcut binalarn deprem dayanmlarnn incelenerek
gerekli takviyelerinin yaplmas salanmaldr.
Kaak yaplamalarn nne geilmeli halk bu konuda
bilinlendirilmelidir.
Katlmclardan Gelen neriler ve Genel

Deerlendirme
Yukardaki tablolardan da grld gibi

Demetevlerde seilen blge ile ilgili iki ayr
almann sunu biimlerinde (rnein tehlikelerin snflanmas) farkllklar olabilmektedir. Ancak yine de gzlemlerin ve zm
nerilerinin byk bir blm ayndr. evre sakinlerinin verdii bilgiler blge ile ilgili
gemie ait deerlendirmelere ve zm nerilerine k tutmaktadr. Bu almada afete
hazrlk ve zarar azaltma konularnda en byk sorumluluk yerel ynetimlere dmekte
olduu tespit edilmitir. Ancak blge sakinlerinin yanl uygulamalar ve kendilerinin setii yerel yneticiler tarafndan bu yanl uygulamalara gz yumulmas asl sorun olarak
karmza kmaktadr. Yerleim nitesi analizi (Town Watching) ve benzeri almalarda
halkn katlmn salamak, alnacak nlemlerin yine onlar tarafndan sahiplenilmelerini de
salayacaktr.
Afet Zararlarn Azaltma Eitimi projesi kapsamnda toplam 8 hafta her hafta birer gn
yerleim nitesi analizi kursu verilmitir. Tablo 5den de grld gibi kurslarda toplam
333 kii bu konuda eitim almtr. Yaplan
deerlendirme anketleri yerleim nitesi analizi almasnn katlmclar tarafndan beenildiini gstermitir. Tablo 6 ve 7de bu almann katlmclar tarafndan en ok beenilen 5 konu arasnda yer ald grlmektedir.
Konfyusa gre nsanlar, Duyduklarn
Unuturlar, Grdklerini Hatrlarlar ve Yalnzca Yaptklarn Anlarlar. Genelde, katlmclarn da iinde yer ald almalar, sonularn grp yorumlayabildikleri aktiviteler,
katlmclara sz syleme frsatnn verildii
paneller tek ynl, sunucu-seyirci eklindeki seminerlerden daha fazla ilgi ekmektedir.
Yerleim analizi almasnda ise yukarda sz
86
edilen ksmlarn hepsi mevcuttur. Bu ve benzeri uygulamalar afet ynetimi eitimlerinde

yer almaldr.
Aada katlmclarn doldurmu olduu

formlardan alnan baz yorumlar sralanmtr:
Uygulamal grup almalarna daha fazla
nem verilip sre uzatlmal.
Eitim alan kurulular daha sonra takip
edilmeli.
Dersler ok faydal ama sonular yok bu
nedenle yasa ve ynetmeliklerin hazrlanmasnda yetkili kiilerin derse katlp, skntlarmz paylamas daha etkili olabilir.
Uygulamal derslerde haritalar ve dier dokmanlar verilmeli.
Eitim programnda katlmclarn geldikleri blgelerin imar planlar ve fotoraflar
dier katlmclarla paylasa bu konular tartmaya alp daha fazla bilgi ak salanabilir.
Yerleim analizi almalarnn belgeleri
rnek olarak katlmclara verilmeli.
Yerleim analizi dersi uygulamal bir eitim olduu iin biraz daha uzun zaman ayrlmasnn faydal olacana inanyorum
Btn katlmclarn haritalar zerinde almas yerine katlmclardan bir veya iki
proje zerinde eitmenimizin de katlmyla bir uygulama yaplp dier katlmclarnda bunu takip etmesi hem daha retici
hem de konunun dalmamas asndan
daha toparlayc olaca kanaatindeyim.
Tablo 5. Yerleim nitesi Analizi (Kent zleme) Kurslarnn Tarihleri ve Katlmc Saylar
Organizatr: ileri Bakanl ve JICA
Kurs Ad: Afet Zararlarn Azaltma Eitim Projesi
Kurs Sresi/Modl Sresi: 6 gn/1gn
Yer: ileri Bakanl Eitim Dairesi Bakanl,
Demetevler, Ankara
Kurs Modl: Yerleme nitesi Analizi - Kent zleme
Kurs No.
Tarih
Katlmc Says
13.09.2006
31
22.09.2006
22
24.01.2007
30
31.01.2007
19
23.05.2007
39
30.05.2007
70
14.11.2007
81
22.11.2007
Toplam
41
333
Tablo 6. En Faydal 5 Ders veya Konu, Genel Kurs Deerlendirme Anketi (1. ve 2. Kurs, 11-22 Eyll 2006)
Konular/ Dersler
Say
Yapsal Riskler Ve Azaltlmas
21
9,7
Yerleim Analizi (Town Watch)
17
7,8
Japonya Afet Zarar Azaltma / Afet

Ynetim Sistemi
17
7,8
Toplumda afet bilincini artrma

yntemleri
14
6,5
14
6,5
Dile getirilen yorumlardan biri olan rnek almalarn katlmclara verilmesi ii bu yaznn yer ald kitapla birlikte datlan CD ile
birlikte yerine getirilmi olacaktr. Dierleri
ise daha sonra yaplacak benzeri programlarda
deerlendirilebilir.
Tablo 7. En Faydal 5 Ders veya Konu, Genel Kurs

Deerlendirme Anketi (5. ve 6. Kurs, 21 Mays-2 Haziran 2007)
Konular/ Dersler
Say
Yerleim Analizi (Town Watch)
39
8,5
Japonya Afet Zarar Azaltma / Afet

Ynetim Sistemi
36
7,8
Yapsal Riskler ve Azaltlmas
31
6,8
30
6,5
Btnleik afet ynetiminin temel

ilkeleri
29
6,3
Yaplan almalar birbirlerine gre deerlendirmek yerine her birini kendi iinde deerlendirmek daha doru olacaktr. Bu arada
ynetici tm kurs srecini sorgulamal ve yeni
almalar olumlu ynde etkileyecek karmlarda bulunmaldr. almalarn sonularn hayata geirmek iin yaplmas gerekenler
tespit edilmelidir. Bu deerlendirme srecinde
aada verilen Tablo 8 kullanlabilir.
87
Tablo 8. Deerlendirilme Tablosu (Ogawa ve dierleri, 2005)

Daha detayl bilgi almak iin sorulacak sorular
Kullanlan yntemler/veriler
1. alma alan
1.1 Blgedeki tehlikeler
Tm tehlikeler belirlenmi mi?
Gemi deneyimler
Tarihi kaytlar
1.2 Tehlikeli veya

gvenli blgeler, alanlar,
mahaller
Tehlikeli noktalar bulunmu mu?

Blge gvenli mi?
Dier tehlikeler kolayca grlebiliyor mu?
Gemi deneyimler
Tarihi kaytlar
Harita okuma
Bina eitlilii
Risk tanm: fay hatt, sismik hareketlilik,
sel yataklar vb.
1.3 Sosyal ve ekonomik

olarak hassas blgeler,
alanlar, mahaller
1.4 Farkl afet trlerinin

blgede oluturaca
potansiyel hasarn tespiti
1.5 Dier potansiyel

kayplar
Geni kapsaml yerleim yaplanmas yenilenmesi var m?

Blgenin gnlk yaamn etkileyen faktrler nasl hesaba
katld?
Blgedeki sivil toplum rgtleri nasl almaya dahil edildi?
Yerel veya merkezi ynetim tarafndan desteklenen mevcut
programlar var m?
Toplumun profilinin anketlerle karlmas

Dier sosyal metotlar (birebir grme vb.)
Potansiyel fiziksel hasar tanmlanabiliyor mu?

Binalar gvenli mi?
Blge gvenli mi?
Dier tehlikeler kolayca grlebiliyor mu?
Gemi deneyimler
Gemite yaplan, blgedeki imar ile ilgili
kaytlar
Gvenlik kurallar
mar mevzuat
Fay hatlar ve sismik aktiviteler
Sele maruz kalabilecek alanlar
Zarar azaltma nlemleriyle fayda salayacak olan ancak

dorudan saysal verilerle llemeyecek unsurlar var
m?(rnein tarihi yaplar)
nsan yaamn etkileyen sosyal deerler neler?
Tehlikelerin evreye etkileri ve ekolojik yap zerindeki olas
deiiklikleri dnlm m?
Tehlike senaryolarna gre hesaplanan

tahmini kayplar
Kayp tahmini metotlar
nsan-doa veya insan-ekolojik yap
etkileimi konusundaki almalar
Bir problemi zmek iin hangi alternatif yaklamlar

kullanlabilir?
Problem nasl anlalmal ve ortaya konmaldr?
Ynlendirme
Grup alma teknikleri
Harita okuma ve izme
2. Haritalama ve problem zme

2.1 Problem zme
yaklam
2.2 zmlerin
belirlenmesi
Farkl zmler hakknda farkndalk ve/veya anlay
zmler iin konuya zel detayl teknik

bilgi (mhendislik almalar, kurumlarn
yaptrd almalar, gnll kurulularn
almalar)
2.3 Anlama ve
benimseme
renme ile ilgili nemli noktalar vurguland m?
Eitimde grsel-iitsel yntemlerin

kullanlmas
Yetikin eitimi
Bilgi ve deneyimden kaynaklanan yeterli tavsiye ve tevik var

m?
Bu alma sonucu istenilen oranda bilgi karld m?
Ynlendirme
Eitimde grsel-iitsel yntemlerin
kullanlmas
letiim yetenekleri
Sunum
Yerel ynetimler iin afetlerde risk ynetimi ne ifade

etmektedir?
Afetlerde risk azaltmak iin hangi uygulamalar ve yntemler
kullanlmaldr?
Afetlerde risk ynetimi teorisi ve pratik

uygulamalar
Afet risklerini azaltma yntemleri ve
aralar
Zarar azaltma, afete hazrlk, mdahale ve
iyiletirme teknikleri
Toplumda katlmclk ve gnll faaliyetler ne derece kabul

grmtr?
Toplum afete hazrlk ve zarar azaltma konularnda nasl
organize olmutur?
Dier yerel katlmclar kimlerdir ve rolleri nedir?
Katlmclk
letiim yetenekleri
Kullanlabilecek kaynaklar hakknda bilgi
2.4 Dil yetenei ve

grsel sunumlar
3. zm yntemleri gelitirme
3.1Yerel ynetimlerin
rol

3.2 evre sakinlerinin
rol
88
Bu projeden edinilen deneyimler ve neriler

aada sralanmtr. Bu neriler deerlendirilerek ileride yaplacak benzeri almalara
yn vermek daha kolay olacaktr:
alma yaplacak blgeyi (mmknse)
nceden geziniz. Blge ile ilgili bir n alma yapnz. Blge sakinlerinin byle bir
saha almasna scak bakmayacan hissettiinizde alternatif bir yer seiniz.
Semi olduunuz blgede hem olumsuz
hem de olumlu unsurlarn yer almasna alnz. Bu katlmclara pozitif zmler
iin ipular verecektir.
Gezilecek blgenin bal olduu belediyeyi ziyaret ederek blge hakknda bilgi
toplaynz. Blgenin imar plann gsteren
haritay hem A1 hem de A4 boyutunda alnz. A4 (dosya) boyutundaki kopya gezi srasnda kullanlacak A1 boyutundaki kopya
ise masa almas srasnda kullanlacaktr.
Ayrca blgenin uydu fotoraflar (rnein Google Earthden alnm) planlarla
mevcut hali karlatrmak iin yararl olacaktr.
Her grup iin alma ynergesi ve haritalardan oluan bir paket hazrlaynz.
Her grup iin A1 lsndeki plann zerinde alma yapmak zere Tablo 1de verilen krtasiye malzemelerini hazrlaynz.
Grup elemanlarnn beraber alacaklar
grup says kadar oda veya ayn odada grup
says kadar masa olmas gerekir. Gruplar
arasnda tatl bir rekabet oluturmak iin
farkl grup yelerinin birbirleriyle bilgi
alverii nlenmelidir.
Her grubun 15 dakika sunum yapaca 5
dakika soru-cevap ksm olaca hesaplanarak grup says snrlandrlmaldr. deal
say her biri 5 kiiden oluan 3 grup olmakla birlikte bir gnlk alma iin en fazla
10 kiiden oluan 4 grup olabilir.
Gruplarn ynergede verilen zaman tablosuna uymalar salanmaldr. almay
yneten kii gerekli uyarlar yaparak al-
89
may zamannda bitirmelidir. Zamana kar

yarmak, planlama yapmay, grup dayanmasn, i yknn paylalmasn, ortak
hareket etmeyi ve yaplan ii sahiplenmeyi
beraberinde getirecektir.
Sunumlar srasnda almann yneticisi
moderatr olarak grev yapmal zellikle
dier gruplardan gelen yapc eletirilere
izin vermelidir. Ancak zaman snrlamasn da gzeterek her gruba eit soru-cevap
sresi vermelidir. Gruplar ayn blgeyi inceledikleri iin sunumlarn birbirine benzemesi kanlmaz olacaktr. Bu nedenle,
ynetici, sonraki sunumlardaki tekrarlarn
yerine farkl noktalarn vurgulanmasn isteyebilir.
Konularnda uzman olan baz katlmclar
sunumlar veya soru cevap blmlerini
bir frsat olarak grp, almay bir teknik konferans seviyesine ekebilmektedir.
almann amacn ve zaman kstlarn
gz nnde tutularak teknik veya hukuki
detaylara girilmesine izin verilmemelidir.
Bu gibi durumlarda konuyla ilgilenenlerin
verilen ay molalarnda tartmaya devam
edebileceklerini sylemek daha doru olacaktr.
Ynetici tm alma boyunca pozitif bir
tavr taknmal, katlmclarn problemleri
kendilerinin grmelerine ve zmleri kendilerinin oluturmalarna izin vermelidir.
Ynetici, grup almasnn temelini oluturan takm ruhunun olumasna yardmc
olmal, hatta almay nce bitiren grubu
dllendirerek gruplar aras bir rekabet
oluturmaldr.
alma, yneticinin yapaca bir genel
deerlendirme ile sona ermeli, bu deerlendirmede her grubun almalarna gnderme yaplarak, riskler, zm nerileri,
kullanlabilecek kaynaklar ve sorumlular
tekrar zetlenmelidir.
almann rn olan haritalar ve sunum
kaytlar tm katlmclarla paylalmaldr.
Sonu
Toplumu ve karar verici yneticileri olas tehlike ve risklere kar uyarmak, gerekli nlemleri zamannda almalarn salamak en gncel
sorunlardan biridir. Bu almada anlatlan
yerleim nitesi analizi (Town Watching) ynteminin en nemli zellii tehlike ve risklere
kar farknda olma seviyesini ykseltmek
zere vatandalar ve yneticileri bir saha almasnda buluturmak ve stlenilecek sorumluluklar konusunda ortak karar vermelerini salamaktr. Bylece herkesin benimsedii
ve sahiplendii bir dizi nlemler zamannda
alnabilecektir. Bu eitim yntemini kullanarak grup aktiviteleri dzenleme grevi ise hem
yerel yneticilere hem de sivil toplum rgtlerine dmektedir.
Kaynaklar
Kadolu, M. ve zdamar, E. (Editrler) (2006) Afet
Ynetiminin Temel lkeleri, JICA Trkiye Ofisi Yaynlar, No.1, Ankara.
Ogawa, Y., Fernandez, A.L. and Yoshimura, T. (2005).
Town Watching As A Tool For Citizen Participation In
Developing Countries: Applications In Disaster Training, International Journal of Mass Emergencies and
Disasters, Vol.23, No.2, pp.5-36, August.
nl, A. (2006) Bir Risk Deerlendirme Yntemi Olarak Yerleme nitesi Analizi (Town Watching), Afet
Ynetiminin Temel lkeleri, JICA Trkiye Ofisi Yaynlar, No.1, Ankara.
90
Yapsal Riskler ve Risklerin Azaltlmas

Alper LK, Tuba GRBZ, Cem DEMR
T naat Fakltesi, naat Mhendislii Blm, 34469, Ayazaa, stanbul.
E-posta: ailki@ins.itu.edu.tr
ZET
Trkiyenin nemli bir blm dnyann en aktif depremsellik gsteren blgeleri zerinde yer almaktadr. Gerek
nfusumuzun, gerekse lkemizin ekonomik gcn oluturan sanayi tesislerimizin byk blm deprem riski
yksek olan blgelerde bulunmaktadr. Gemi yllarda yaadmz ok sayda deprem sonrasnda byk maddi
kayplar ve can kayplar verilmesine ramen, eitli ekonomik ve sosyal nedenlerle ilerinde yaadmz,
altmz yaplarmzn byk blmnn inaat kalitesi olmas gerekenin ok altndadr. Bundan sonra
yaanacak depremlerde can ve mal kayplarmz en aza indirgeyebilmek amac ile, yeni ina edilen yaplarn
ilgili kural ve ynetmeliklere uygun yaplmas, deprem gvenlii yeterli olmayan yaplarmzn yklp yeniden
yaplmas, ya da glendirilmesi byk nem tamaktadr. lkemizde sk karlalan ve depremler sonrasnda
byk can ve mal kayplarna neden olabilen baz yapsal riskler ve bunlarn giderilmesi iin yaplmas gerekenler
aada aklanmtr. Yapsal riskler ve bunlarn azaltlmas iin yaplmas gerekenler doal olarak inaat
mhendislii konusuna girmekle birlikte, bu yazda konu ile ilgili kavramlar mmkn olan en basit ekilde
aklanmaya allm olup, inaat mhendislii eitimi almam olan kiiler iin de yapsal riskler konusunda
temel kavramlarn anlalmasnn salanmas amalanmtr.
Anahtar Kelimeler: Deprem gvenlii, glendirme, mevcut yaplar, risk, zarar azaltma
Structural Risks and Risk Reduction

ABSTRACT
Majority of the lands of Turkey is situated on earthquake prone areas. Most of the industrial facilities are located
on these earthquake prone regions, as well as most crowded cities, where great majority of people live. Although
Turkey experienced catastrophic losses after past earthquakes, most of the existing buildings constructed before
and being constructed currently do not comply with the related codes and regulations due to economical and
social problems. Consequently, for reduction of human losses and economic losses, it is of great importance to
enforce code regulations for new construction and to rehabilitate existing poor structures either by demolishing and
reconstruction or by retrofitting. In this paper, some frequent structural deficiencies those cause severe structural
damages during earthquakes are outlined, as well as some practical measures that may help reduction of structural
losses. Naturally structural damages and measures to reduce the risk of damage are subjects of civil engineering.
However, the intent of this paper is to outline these subjects as simple as possible to provide a clear understanding
of the general picture of risks of existing structures in Turkey for anyone, who are not civil engineers.
Keywords: Existing structures, mitigation, retrofit, risk, seismic safety.
*Yazmalarn yaplaca yazar: Alper lki. ailki@ins.itu.edu.tr; Tel: (212) 285 38 38
Giri
lkemizin byk bir blm deprem kua
zerinde yer almaktadr. Trkiyenin eitli
blgelerinde bir hayli sk orta byklkte ve
iddetli olarak tanmlanabilecek depremler
yaanmaktadr. Buna gre gelecekte yaanmas olas depremlerde can ve mal kaybn
minimuma indirebilmek amac ile lkemizde
inaat yapm kalitesine byk zen gsteril91

Giri
ekil 1. stanbulda mevcut bir binada tayc
lkemizin byk bir blm deprem kua

zerinde
yer almaktadr.
Trkiyenin
eitli
mesi gerektii,
yapm srasnda
ilgili standart
blgelerinde
bir hayliuyulmas
sk ortagerektii
byklkte
ve
ve ynetmeliklere
aktr.
iddetli olarak tanmlanabilecek depremler
Buna karlk gerek mevcut yaplarda, gerekse
yaanmaktadr. Buna gre gelecekte yaanmas
son yllarda
yaplmcan
ve yaplmakta
binaolas
depremlerde
ve mal olan
kaybn
larn nemli
blmnde,amac
yaanm
byk
minimuma
indirebilmek
ile olan
lkemizde
inaat
yapm kalitesine
byk zen
gsterilmesi
kayplardan
ders alnmam
olduu,
bilinli
gerektii,
yapm ok
srasnda
ilgili standart
ve
veya bilinsiz
sayda yapm
hatas yaplynetmeliklere uyulmas gerektii aktr. Buna
d gzlenmektedir. Bu anlamda Trkiyedeki
karlk gerek mevcut yaplarda, gerekse son
yapmyaplm
standartlar
ve ynetmeliklerde
nemli
yllarda
ve yaplmakta
olan binalarn
bir eksiklik
sz konusu
olmayp,olan
gemite
yanemli
blmnde,
yaanm
byk
kayplardan
ders alnmam
olduu,
anan depremlerde
karlalan
bykbilinli
hasar
veya
bilinsiz
ok
sayda
yapm
hatas
yapld
ve kayplarn nedenlerinin banda inaat yagzlenmektedir. Bu anlamda Trkiyedeki
pm srasnda bu standart ve ynetmeliklere
yapm standartlar ve ynetmeliklerde nemli
Bunlar ile
birlikbir uyulmamas
eksiklik szgelmektedir.
konusu olmayp,
gemite
te, sondepremlerde
yllarda hazrkarlalan
betonun yaygnlamas,
yaanan
byk hasar
ve kayplarn
nedenlerinin
inaat yapm
nervrl donat
eliininbanda
dz donatnn
yerini
srasnda
bu
standart
ve
ynetmeliklere
almas gibi etkenler sayesinde yapm kalitesi
uyulmamas
gelmektedir.
birlikte,
son
eski yaplara
gre genelBunlar
olarakile
daha
yksektir.
yllarda hazr betonun yaygnlamas, nervrl
Bu eliinin
almadadz
mevcut
yaplarda
kardonat
donatnn
yerinisklkla
almas gibi
lalan
baz yapm
hatalar,
yatay
etkenler
sayesinde
yapm
kalitesiyaplarn
eski yaplara
gre
genelaltndaki
olarak daha
yksektir.
Bu almada
ykler
davran
ve yaplarn
onarm
mevcut
yaplarda ilkelerinin
sklkla karlalan
baz
ve glendirme
inaat mhendisi
yapm
hatalar,
yaplarn
yatay
ykler
altndaki
olmayan kiilerin de anlayabilecei ekilde
davran ve yaplarn onarm ve glendirme
zetlenmeye
ilkelerinin
inaatallmtr.
mhendisi olmayan kiilerin
de
anlayabilecei
ekilde
zetlenmeye
Risk nedir?
allmtr.
kolonda sreksizlik
ekil 1. stanbulda mevcut bir binada tayc kolonda

sreksizlik
Yaplar deprem karsnda nasl bir

performans
gstermelidir?
Yaplar
deprem
karsnda nasl bir perfor-
Yaplarn iddetli depremler karsnda hasar

mans gstermelidir?
grmeyecek ekilde tasarlanmas ve ina
edilmesi ekonomik adan uygun deildir.
Yaplarn
depremler
karsnda
haen zengin
lkelerinde
bile iddetli
Dnyann iddetli
sar
grmeyecek
ekilde
tasarlanmas
ve
ina
depremler karsnda yaplarn can kaybna
edilmesi
ekonomik
adanhasar
uygun
deildir.
neden omayacak
ekilde
grmesi
kabul
Dnyann
lkelerinde
edilmekte en
ve zengin
tasarm
ve inaatbile
buiddetli
kabuller
depremler
karsnda yaplmaktadr.
yaplarn can kaybna
dikkate alnarak
lkemiz
neden
ekildedehasar
grmesideprem
kaDepremolmayacak
Ynetmeliinde
tm modern
bul
edilmekte ve tasarm
ve inaat
kabuller
ynetmeliklerinde
olduu
gibibu bu
kabul
benimsenmitir.
Deprem Ynetmeliimizde
dikkate
alnarak yaplmaktadr.
lkemiz Dep-
farklYnetmeliinde
iddette depremden
szedilir.
Herbir
rem
de tm modern
deprem
deprem
iin
oluabilecek
hasarlar
yerleri
ynetmeliklerinde olduu gibi bu kabul be- ve
hasar snrlar tanmlanmtr.
Bu hasar kriterleri
nimsenmitir.
Deprem Ynetmeliimizde
sradan
yaplar
iin
geerli
olup,
hastane,
itfaiye
farkl iddette depremden sz edilir. Her bir
istasyonuiinveoluabilecek
benzeri afet
sonras
deprem
hasarlar
yerlerihemen
ve
kullanlmas
yaplarda
en iddetli
hasar
snrlar gereken
tanmlanmtr.
Bu hasar
kridepremlerden sonra bile servisi engelleyecek
terleri sradan yaplar iin geerli olup, hasderecede hasar olumamas gerekmektedir.
tane, itfaiye istasyonu ve benzeri afet sonras
Ancak gnmzde mevcut hastane ve benzeri
hemen
kullanlmas gereken
idacil durumlarda
hizmet yaplarda
vermesi engereken
detli
depremlerden
sonra
bile servisi
yaplarn
bu gvenlik
dzeyine
sahipengelleolduunu
yecek
derecede
hasar
olumamas
gerekmeksylemek kolay deildir.
tedir. Ancak gnmzde mevcut hastane ve
acil durumlarda hizmet vermesi gereken dier
Yapsal riskler
benzeri yaplarn bu gvenlik dzeyine sahip
Yaplarda sz konusu olabilecek riskler iki ana
olduunu sylemek kolay deildir.
bala ayrlabilir; yap elemanlar ile ilgili
olmayan riskler ve yap elemanlar ile ilgili
Yapsal
riskler
riskler. Yap
elemanlar ile ilgili olmayan riskler
yap elemanlar dnda risk oluturan etkenleri
Yaplarda sz konusu olabilecek riskler iki ana
bala ayrlabilir; yap elemanlar ile ilgili ol-
Risk
nedir?
Risk
ksaca olas tehlike olarak tanmlanabilir.
Risk
ksaca olas
tehlike
olarak tanmlanabilir.
lkemizde
mevcut
inaatlarn
nemli bir blkemizde mevcut inaatlarn nemli bir
lmnde eitli
eksikliklerin,
yapm hatalarblmnde
eitli
eksikliklerin,
yapm
nn bir hayli
alnrsa,
yahatalarnn
bir fazla
hayliolduu
fazladikkate
olduu
dikkate
plarmzn
byk blmnn
olas depremler
alnrsa,
yaplarmzn
byk blmnn
olas
depremler
karsnda
nemli
risk
tad
karsnda nemli risk tad dnlebilir.
dnlebilir.
Aada
ekil 1demevcut
stanbulda
Aada ekil
1de stanbulda
bir bimevcut bir binann kolonundaki sreksizlik
nann kolonundaki
grlmektedir.
grlmektedir.
Doal sreksizlik
olarak byle
bir yapm
Doal
olarak
bir yapm
hatas yap iin
hatas
yap
iinbyle
nemli
risk dourmaktadr.
nemli d
risk dourmaktadr.
Binann d
cepBinann
cephesinin svanm
olmas
durumunda
bu trolmas
bir durumunda
yapm hatasnn
hesinin svanm
bu tr
belirlenmesi
pratik
olarak
mmkn
bir yapm hatasnn belirlenmesi pratik olarak
olamayabilir.
mmkn olamayabilir.
92
byk problem, mevcut yaplarn byk blmnn ina edildikleri tarihteki standart ve
ynetmelik artlarna da uygun olarak ina
edilmemi olmasdr. Depremler sonras grlen hasarn en byk nedeni budur. Mevcut
yaplarn zamana ve evresel artlara bal
Yap elemanlar ile ilgili olan riskleri de ken- olarak ya da yaanlan depremlere bal etkiler
di iinde ikiye ayrmak mmkndr. Birinci- nedeni ile deprem yk tama kapasitelerinde
si tayc olmayan yap elemanlarnn hasar oluan azalmalar riski daha da arttrmaktadr.
grmesi sonucu oluabilecek risklerdir. Bunlar arasnda blme duvarlarnn yklmas, Yapsal risk oluturan baz tipik rnekler
dklmesi, devrilmesi, svalarn dklmesi,
camlarn krlmas ve benzeri hasarlar nedeni lkemizde ou kez binalarn zemin katlar
oluabilecek riskler saylabilir. kincisi ve esas dkkan, otopark ve benzeri kullanmlar nedeni
olarak bu yaznn konusunu oluturan riskler ile duvarsz olarak (ya da st katlara gre daha
tayc yap elemanlarnn hasar grmesi du- az duvar kullanarak) ina edilmektedir. Deprumunda oluabilecek risklerdir. Doal olarak remler srasnda en byk etkilere maruz kalan
bu tr risklerin gereklemesi durumunda orta- bu katlarda blme duvarlarnn bulunmamas
ya kacak zararlarn lei de ok daha byk bu katlarn deprem srasnda daha byk yatay
olabilir, hatta hasarn boyutu yapnn tamamen yer deitirmeler yapmasna neden olmakta,
gmesine kadar varabilir. Bir yapnn tayc daha byk yatay yer deitirmeler ise toptan
sistem elemanlar (kolon, kiri, perde, temel, gmeye kadar varabilecek nemli hasarlara
deme) asndan deprem gvenlik dzeyi neden olabilmektedir. Bu tr hasarlar yumune kadar yksek ise risk o kadar azdr. Ya da ak kat hasar olarak adlandrlmaktadr. Blbunun tersi olarak, gvenlik dzeyi ne kadar me duvar bulunmayan zemin katlarda riskin
dkse maddi kayp ve can kayb riski o dedaha byk olmasnn nedeni projelendirme
rece yksektir. lkemiz bir deprem lkesi ol- srasnda tayc olarak hesaplara katlmayan
duu iin, gemite yaadmz depremlerde blme duvarlarnn gerekte deprem srasnda
kayplarmz ok byk olduu iin ve mev- oluan yatay yer deitirmeleri kstlamada
cut yap stokumuz deprem gvenlii asndan ve deprem etkilerini snmlemede nemli rol
nemli risk ierdii iin yapsal riskler daha oynamalardr. Buna karlk bu tr hasarlarn
ok deprem gvenlii asndan incelenecek byk lde betonarme tayc sistemi yeolup, zaman zaman yangn gvenlii (veya terli olmayan binalarda ortaya kaca, tayc sistemi kurallara uygun projelendirilmi
riski) gibi dier konulara da yer verilecektir.
ve ina edilmi yaplarda blme duvarlarnn
Mevcut yaplarn nemli blmnde yap- salayaca ilave katkya ihtiya olmayaca
da dikkate alnmaldr. Aada ekil 2de yusal risklerin yksek olmasnn nedenleri
muak kat nedeni ile hasar gren baz binalara
Mevcut yaplarn byk blm gnmzde ait fotoraflar verilmektedir.
geerli olan standart ve ynetmelik artlar
dikkate alnarak ina edilmemitir. Bu durum Projede ykseklikleri dier kolonlar ile ayn
mevcut eski yaplar iin riski greceli olarak olarak hesaplara katlan, ancak inaat sarttrmakla birlikte, mevcut eski yaplarn g- rasnda oluturulan bodrum perdesi veya
nmz standart ve ynetmelik artlarna tam duvar ve benzeri nedenler ile serbest yksekolarak uygun olmamas doaldr. Ancak esas lii azalan kolonlarn yatay teleme rijitlii
mayan riskler ve yap elemanlar ile ilgili riskler. Yap elemanlar ile ilgili olmayan riskler
yap elemanlar dnda risk oluturan etkenleri ierir. rnein devrilen eyalar, malzemeler,
dolaplar, raflar, vb.
93
alarn zemin katlar

ri kullanmlar nedeni
Yapsal riskler ve risklerin azaltlmas
Y
st katlara gre
JICAdaha
Trkiye Ofisi, Yayn No: 2
ina edilmektedir.
yk etkilereproje
maruz
srasnda ngrlenin zerinde olmakblme duvarlarnn
ta, bu nedenle bu kolonlar projelendirme suran
baz rasnda
tipik
eprem srasnda
daha ngrlm olana gre daha yksek
ler yapmasnadeprem
neden kuvvetlerine maruz kalmaktadr. Bu
ynalarn
yerdeitirmeler
ise ngrlenden yksek deprem etkilezeminkolonlar
katlar
nemli
maruz kaldklar iin hasar grebilmekerivarabilecek
kullanmlarrine
nedeni
tedir.
Bu
tr
hasarlar
tedir.
Bu tr hasarlar ksa kolon hasar olarak
st katlara gre
daha
k ina
adlandrlmaktadr.
tanmlanmakta olup, bu tr kolon hasarlarna
edilmektedir.
zemin katlardaaitriskin
baz grntler ekil
verilmitir.
byk etkilere maruz
ekil 3de
4. Yumuak
kat hasarlar
edeni projelendirme
kblme duvarlarnn
hesaplara
katlmayan
deprem
srasnda
daha
kte deprem srasnda
ekil 7. Boyuna donatlarn b
eleriyapmasna
kstlamadaneden
ve
reler
y
yerdeitirmeler
ise
ni
yetersiz olmas
mlemede
nemli rol
varabilecek
nemli
alk bu tr hasarlarn
ktedir.
tr hasarlar
r.
ayc Bu
sistemi
yeterli
Bu birleimlerde en nem
ekil
4. Yumuak kat hasarlar
za kaca,
ak
adlandrlmaktadr.
tayc
arasnda bindirme boyunun
ekil
2. Yumuak kat hasarlar
nzemin katlarda
nojelendirilmi
veriskin
ina
bindirmeli ek blgesinde
ekil 4. Yumuak kat hasarlar
a
lme
duvarlarnn
nedeni
projelendirme
yetersiz olmas, yetersiz be
nhesaplara
htiya
olmayaca
da
katlmayan
beton kalitesi ve dz yzeyli
e
ada
ekil
4de
kte deprem srasnda
saylabilir.
li
hasar
gren
baz
meleri
kstlamada ve
ar
lmektedir.
mlemede
nemli rol
Kullanlan malzemelerin ye
r.
olmas
da
ska
ka
nlk bu tr hasarlarn
ekil
4.ayn
Yumuak kat hasarlar
er
kolonlar
ile
e
tayc
sistemi yeterli
nedenlerindendir. Bazen don
ncak inaat srasnda
n
ya kaca, tayc
problemler ile de karlalm
esi
ve
a veya duvar
betonun
kalitesinin
ekil 6. Enine donat kusurlarna ait grntlerekilok
6. Enine
donat kusurlarna
rojelendirilmi
ve ina
est ykselii azalan
e
rastlanmaktadr. Bunun n
blme
duvarlarnn
ijitlii proje
srasnda
ol
ve elenmemi
Enine
donatlarn
ngrld
etkiyi
Enineykanmam
donatlarn
ngrld
ihtiya olmayaca da
nakta, bu nedenle bu
kullanlmas, kalitesi
veyaa
salayamamasnn nedenleri arasnda enine
salayamamasnn
nedenleri
Aada
ekil 4de
rasnda
ngrlm
li
ekil
4.
Enine
donat
kusurlarna
ait
grntler
imento
kullanlmas,
ka
donatlar arasnda ngrlenden byk aralk
donatlar
arasnda
ngrlenden
hasar kuvvetlerine
gren baz
cedeprem
ekil 5. Ksa kolon hasarlar
katlmas,ngrlenden
beton
dkm
sr
braklmas, ngrlenden
kkdonat
apta
donat
braklmas,
kk
ekil
ekil6.6.Enine
Enine
donat
kusurlarna
kusurlarna
aitait
grntler
grntler
ilmektedir.
a
olonlar
ngrlenden
Enine
donatlarn
ngrld
etkiyi
salayayerletirilip,
sktrlmam
kullanlmas, ekil
uygun
kanca
boyu
ve
kullanlmas,
olmayan k
ekil
6.olmayan
6.
Enine
Enine
donat
donat
kusurlarna
kusurlarna
aituygun
ait
grntler
grntler
n
maruz
kaldklar iin
mamasnn
nedenleri
arasnda
enine
donatlar
dkmnden
sonrasaylab
be
as,
yetersiz
beton
rts
saylabilir.
as,
yetersiz
beton
rts
er
kolonlar
ile ksa
ayn Kolon enine donatlarnn uygun olarak
ua tr
hasarlar
arasnda
ngrlenden
byk
aralk
braklEnine
Enine
donatlarn
donatlarn
ngrld
ngrld
etkiyi
etkiy
ekil
3.
Ksa
kolon
hasarlar
(bakmnn) yaplmamas sa
e
anmakta
olup,srasnda
bu tr yerletirilmemesi
ancak
inaat
durumunda mas,byk
ngrlenden
kk
apta
donat
kulla- etkiyi
Enine
Enine
donatlarn
donatlarn
ngrld
ngrld
etkiy
z
malzeme
kullanm
sonucu
Kat ve hizalarnda
boyuna
donatlarn
Kat
hizalarnda
boyuna
salayamamasnn
salayamamasnn
nedenleri
nedenleri
arasnda
arasnda
enine
enino
grntler
desi
veya ekil
duvar5de
ve ekildeitirme
yerdeitirmeler
olumadan
nlmas,
uygun
olmayan
kanca
boyu
ve
as,
Kolon enine donatlarnn
uygun
olarak
yerlebaz fotoraflar
ekilenine
8de
ve
uygun dayanmn
yaplmamasnedenleri
da
birleimlerinin
uygun
yap
best ykselii azalan kolonlarn birleimlerinin
salayamamasnn
salayamamasnn
nedenleri
arasnda
enin
vebyk
globalekildeitirme
olarak
yapnn
donatlar
donatlar
arasnda
arasnda
ngrlenden
ngrlenden
byk
byk
aralk
aralk
yetersiz
beton rts
saylabilir.arasnda
tirilmemesi durumunda
depremler
sonrasnda
ska
karlan hasar
depremler sonrasnda ska k
5. Ksa kolon
hasarlar
rijitlii projeekil
srasnda
kaybetmesi
sz konusu
olmaktadr.
Mevcut
ve yerdeitirmeler
olumadan
kolonlarn
ve
donatlar
donatlar
arasnda
arasnda
ngrlenden
ngrlenden
byk
byk
aralk
aralk
n
braklmas,
braklmas,
ngrlenden
ngrlenden
kk
kk
apta
apta
donat
donat
nedenlerindendir.
Bu duruma
ait bir grnt
nedenlerindendir.
Bu duruma
a
yaplarn
nemli
bir
blmnde
kolon
enine
makta,
bu
nedenle
bu
a
global olarak yapnn dayanmn kaybetme- Kat hizalarnda boyuna donatlarn birleimbraklmas,
braklmas,
ngrlenden
ngrlenden
kk
apta
apta
donat
donat
ekil
7desorunlar
verilmitir.
ekilkk
7de
verilmitir.
donatlar
ile
ilgili
bulunmaktadr.
Buuygun
kullanlmas,
uygun
olmayan
olmayan
kanca
kanca
boyu
boyu
vev
srasnda
ngrlm
e
lerinin uygun
yaplmamas
da depremler
sonsi sz konusu
olmaktadr.
Mevcutkullanlmas,
yaplarn
Kolon
enine
donatlarnn
uygun
olarak
ait 5. baz
rnekler
ekil
6da
kullanlmas,
uygun
olmayan
olmayan
kanca
kancaboyu
boyuvev
ndeprem kuvvetlerine
rasndauygun
ska
karlalan
hasar
nedenlerinnemli birdurumlara
blmnde
kolon
eninekullanlmas,
donatlar
ekil
Ksa
kolon
hasarlar
as,
as,
yetersiz
yetersiz
beton
beton
rts
rts
saylabilir.
saylabilir.
yerletirilmemesi
durumunda
byk
verilmitir.
aolonlar ngrlenden
dendir.beton
Bu
duruma
ait bir
grnt
ekil 5de
ile ilgili sorunlar bulunmaktadr. Bu
durumlaas,
as,
yetersiz
yetersiz
beton
rts
rts
saylabilir.
saylabilir.
ekildeitirme ve yerdeitirmeler olumadan
umaruz
kaldklar
iin
verilmitir
ra ait baz rnekler ekil 4de verilmitir.
ve global olarak yapnn dayanmn
kolonlarn
Kat
Kat
hizalarnda
boyuna
boyuna donatlarn
donatlarn
Bu
tr hasarlar ksa Kolon enine donatlarnn
uygunhizalarnda
olarak
kaybetmesi sz konusu olmaktadr. Mevcut
elanmakta
94hizalarnda
ekilbu5. tr
Ksa kolon
hasarlar
olup,
Kat
Kat
hizalarnda
boyuna
boyuna
donatlarn
donatlarn
yerletirilmemesi
durumunda
byk uygun
birleimlerinin
birleimlerinin
uygun
yaplmamas
yaplmamas
dad
kolon enine
n yaplarn nemli bir blmnde
grntler
ekil
5de
ekildeitirme
ve
yerdeitirmeler
olumadan
birleimlerinin
birleimlerinin
uygun
uygunska
yaplmamas
yaplmamas
dad
n donatlar ile ilgili sorunlar bulunmaktadr. Bu
depremler
depremler sonrasnda
sonrasnda
ska
karlan
karlan hasar
hasa
kolonlarn
ve
global
olarak
yapnn
dayanmn
durumlara
ait
baz
rnekler
ekil
6da
a
ekil 5. Ksa kolon hasarlar
n enine donatlarnn uygun olarak

tirilmemesi
durumunda
byk
deitirme ve yerdeitirmeler olumadan
doal
olum
kesilm
verilm
doal
olum
kesilm
verilm
ekil 6. Kalitesiz malzeme kullanlmas sonucu oluan

hasarlar
Yapsal risk ne zaman yksektir?
ekil 8. Kalitesiz malzeme kullanlmas sonucu

oluan
hasarlar
1. Bina projesiz
yaplm
ise: Dey ve yatay
ykler, malzeme zellikleri, zemin zellikleri,

ve 8.
tayc
sistem
zellikleri
gibi yapnn sonucu
depKalitesiz
malzeme
kullanlmas
ekil 5. Boyuna donatlarn bindirmeli eklerinin yeter-ekil
rem
performansnda
etkili
tm
parametreler
oluan
hasarlar
siz olmas
Yapsal risk ne zaman yksektir?
belirsizdir.
1. Bina
projesiz yaplm ise: Dey ve yatay
Bu birleimlerde en nemli hasar nedenleri
Binaya projede
ngrlmeyen
eklemeler
arasnda bindirme boyunun yetersiz olmas,
ve 2.
tayc
system
zellikleri
gibi
yapnn
Yapsal
risk
ne
zaman
yksektir?
yaplmsa: Mevcut pek ok zel veya resmi
bindirmeli ek blgesinde enine donatnn yedeprem
performansnda
etkili
tm parametreler
1.
Bina
projesiz
yaplm
ise:
yatay
binaya,
ihtiya olduunda,
statikDey
durum ve
incetersiz olmas, yetersiz beton rts, dk bebelirsizdir.
ton kalitesi ve dz yzeyli donat kullanlmas lenmeksizin, projelendirme srasnda ngrlve memi
taycilave
system
gibi yapnn
kat veyazellikleri
katlar eklenebilmektesaylabilir.
2.
Binaya
projede ngrlmeyen
eklemeler
deprem
performansnda
etkili
tm
dir. Bu da hem dey, hem de yatayparametreler
yklerin
yaplmsa:
belirsizdir. Mevcut pek ok zel veya resmi
Kullanlan malzemelerin yetersiz ve kalitesiz projede ngrlenin zerine kmasna yol abinaya, ihtiya olduunda, statik durum
olmas da ska karlalan hasar nedenlerin- maktadr. Bunun sonucunda deprem riskinin
incelenmeksizin,
projelendirme
srasnda
2. Binaya
projede
de artaca
aktr. ngrlmeyen eklemeler
dendir. Bazen donat elii ile ilgili problemngrlmemiMevcut
ilavepek ok
kat zel
veya
yaplmsa:
veya katlar
resmi
ler ile de karlalmasna karlk, daha ok
eklenebilmektedir.
Bungrlmeyen
da hem dey,
hem
de
binaya,
ihtiya
olduunda,
statik
durum
3. Binada
projede
eksiltmebetonun kalitesinin dk olmasna rastlanyatay
yklerin
projede
ngrlenin
zerine
incelenmeksizin,
projelendirme
ler yaplmsa: Baz
binalarda (zelliklesrasnda
mamaktadr. Bunun nedenleri arasnda ykanmakmasna
yol
amaktadr.
Bunun
sonucunda
ngrlmemi
ilave
kat
veya
katlar
azalarda,
galerilerde,
sonradan
garaj
haline
m ve elenmemi kum ve agrega kullanlmadeprem
riskinin
de
artaca
aktr.
eklenebilmektedir.
Bu
da
hem
dey,
hem
s, kalitesiz veya yetersiz miktarda imento getirilen baz katlarda) kullanm engelleyen de
yataykolonlar
yklerin
projede kiriler
ngrlenin
zerine
yklabilmekte,
kesilebilmekkullanlmas, karma fazla su katlmas, be3.
Binada
projede
ngrlmeyen
eksiltmeler
kmasna
amaktadr.
Bunun
sonucunda
te, tesisatyol
geirilmesi
gerekesi
ile kiri,
perton dkm srasnda betonun iyi yerletirilip,
yaplmsa:
Baz
binalarda
(zellikle
deprem
de hasar
artaca
aktr.
de veriskinin
kolonlara
verilebilmektedir.
Tm
sktrlmamas ve beton dkmnden sonra
maazalarda,
galerilerde,
sonradan
garaj
haline
betonun krnn (bakmnn) yaplmamas sa- bunlar doal olarak bu yaplarn deprem ggetirilen
baz
katlarda)
kullanm
engelleyen
3. Binada
projede
ngrlmeyen
eksiltmeler
venliini
olumsuz
etkilemektedir.
Zemin
katta
ylabilir. Kalitesiz malzeme kullanm sonucu
kolonlar
yklabilmekte,
kiriler
kesilebilmektee,
yaplmsa:
Baz bir kolonun
binalarda
oluan hasarlara ait baz fotoraflar ekil 6da
sonradan kesilmi
durumu(zellikle
ekil
tesisat
geirilmesi
gerekesi
ile
kiri,
perde
ve
maazalarda,
galerilerde, sonradan garaj haline
verilmitir.
7de verilmitir.
oyuna donatlarn bindirmeli eklerinin

lmas
imlerde en nemli hasar nedenleri

bindirme boyunun yetersiz olmas,
li ek blgesinde enine donatnn
olmas, yetersiz beton rts, dk
itesi ve dz yzeyli donat kullanlmas
r.
kolonlara
hasarkatlarda)
verilebilmektedir.
bunlar
getirilen baz
kullanm Tm
engelleyen
95
kolonlar
yklabilmekte, kiriler kesilebilmektee,
tesisat geirilmesi gerekesi ile kiri, perde ve
kolonlara hasar verilebilmektedir. Tm bunlar
ekil
ekil
4. Ze
olara
hasar
10da
4.
Ze
olara
5. M
hasar
uygu
10da
imen
donat
5.
M
detay
uygu
hasar
imen
11de
donat
detay
6.
Ya
hasar
Yapl
11de
ile ri
Mm
6. Ya
yapm
Yapl
derzl
ile
ri
olmas
Mm
yapm
derzl
olmas
Yapsal riskler ve r
Yapsal
risklerriskler
ve risklerin
Yapsal
ve r
mitir.
Yapsalriskler
riskler ve risklerin
risklerin
Yapsal
ekil 12. Yatayda dz
7. Yap deyekil
d
eki
Kolonlarn tm eki
bina
etmemesi, binann
a7
7.
7. YY
yakn olmamas,
faYK
7.
Kolon
Kolon
binalarn arada
ye
etmem
Kolon
etmem
yakn
braklmadan bitiik
n
etmem
yakn
y
binala
ar kmalar, yakn
vb.
binalab
brak
deprem riskini
a
binala
brak
ar
dzensizliklere brak
ait bab
ekil 10. Kt zemin nedeni ile oluan hasarla
ar
deprem
13de verilmitir.ar a
(projelendirme ncesi zemin zellikleri salkl
depre
dzen
depre
ekilde belirlenmemi) 13de
dzend
dzen
13ded
13de
ekil 7. st katlarda mevcut olup, zemin katta kesilen

ekil 10. Kt zemin nedeni ile oluan hasarlar
kolon
(projelendirme
zemin
zellikleri
ekil ncesi
10. Kt
zemin
nedenisalkl
ile oluan hasarlar
ekil
13. Deyde dz
ekilde belirlenmemi)
4. Zemin zelliklerinin proje safhasnda (projelendirme
ncesi zemin zellikleri
salkl
ekil
8.
Kt
zemin
nedeni
ile
oluan
hasarlar
(projeekil
10.
Kt
zemin
nedeni
ile
oluan
hasarlar
doru olarak gznne alnmamas: Bu neekil
ekilde
belirlenmemi)
9. st katlarda
mevcut olup, zemin
katta
lendirme
ncesizemin
zemin nedeni
zellikleri
salkl
ekilde
belirekil
10.
Kt
ile
oluan
hasarlar
ncesi
zemin
zellikleri
salkl
denle hasar gren baz yaplara ait grntler(projelendirme
lenmemi)
ekil
zemin
nedeni
ileoluan
oluan
hasarlar
(projelendirme
ncesi
zemin
zellikleri
salkl
ekil 8de
verilmitir.
ekil10.
10.Kt
Kt
zemin
nedeni
ile
hasarlar
ekilb
ekilde
belirlenmemi)
kesilen
kolon
8. Bina
zamana
ekil(projelendirme
10. Kt zemin
nedeni
ile
oluan
hasarlar
ekil
ekilde
belirlenmemi)
ncesi
zemin
zellikleri
salkl
ekil
10. Kt zemin
oluan
(projelendirme
ncesinedeni
zeminile
zellikleri
salkl
Mevcut hasarlar
yaplarda
8. enB
5. Malzeme zellikleri ve miktar projeye
(projelendirme
ncesi
zemin
zellikleri
salklkorozyo
ekilde
belirlenmemi)
Mevc
(projelendirme
ncesi
zemin
zellikleri
donatlarnsalkl
ekilde
belirlenmemi)
uygun deilse: Az miktarda veya kalitesiz
ekilde
belirlenmemi)
donat
8. Bb
(paslanmas). Bunun
ekilde belirlenmemi)
imento kullanlmas, yetersiz boyuna ve eni8.
B
(pasla
Mevc
betonun bileiminde
ne donat kullanlmas, uygun olmayan donat
Mevc
betonu
detaylar, donat tr, vb. nedenler ile oluan
donat
kullanlmas, dk
minin zellikleri
proje
safhasnda
doru
donat
kullan
hasarlar. Bu duruma ait rnek
grntler
Yapsal
riskler veekil
risklerin azaltlmas
retimi, yetersiz
(pasla8
retim
9da
verilmitir.
k gznne alnmamas: Bu ekilnedenle
saylabilir. Bu (pasla
hasar
beton
9. Kalitesiz beton nedeni ile kazkl temel balsayla
M
beton
donatlarn apnda
kullan
hasar
gren 6.baz
yaplara
ait grntler
ekil
Yap planda
(yatay dzlemde)
dzensiz nda oluan
ekil 11. Kalitesiz beton nedeni ile kazkldonat
teme
yapnn depremkullan
dayand
retim
ise: Yaplan hesaplarn gerekilii azalr,
balnda oluan hasar yapn
verilmitir.
etkileyecektir. retim
Ayrca(
sayla
dolays ile risk artar. lave burulma etkileri
etkiley
sayla
durumunda, beton
ileb
oluabilir. Mmkn olduunca basit, simetrik
donat
durum
donat
(yapma) da yitirilece
yaplarn yapm tercih edilmeli, gerekiyorsa
yapnk
(yap
yapn
yapsal
derzler
ile
tayc
sistemlerin
planda
alzeme zellikleri ve miktar projeye
etkile
dzenli olmas salanmaldr. (ekil 10)
ekil 10. Yatayda dzensizliklere baz rnekler
etkile
Bina daha nce
d
9.
Bin
durum
ekilkalitesiz
12. Yatayda dzensizliklere baz9.rnekler
n deilse: Az miktarda veya
durum
Bina daha
depres
ekil 11. Kalitesiz
nedenibeton
ile kazkl
temel
ekil 11.beton
Kalitesiz
nedeni
ile kazkl
temelonceBina
(yap
96
(yapd
belli: dzeyin
balnda
oluan
hasaroluandzensiz
nto kullanlmas, yetersiz boyuna
ve
enine
hasar
balnda
hasar hasarise
7. Yap
dey
dzlemde
elemanlarn
elema
Kolonlarndonat
tm bina boyunca srekli
devam kapasitele
9. Biy
kullanlmas, uygun olmayan
arlar
lkl
rts ve sva mevcut deilse, bu yaplar

risk
tar.kar dier yaplara gre daha byk
yangna
ekil 12. Yatayda dzensizliklere baz rnekler
risk tar.
11.
7. Yap dey dzlemde dzensiz ise : Yaplama srasnda bilinen fay hatlarna
yaknlatka,
de artar.
Bu duruma
ait iki
11. Yaplama risk
srasnda
bilinen
hatlarna
Afet Zararlarn
Azaltmann fay
Temel lkeleri
Kolonlarn tm bina boyunca srekli devam
fotoraf
ekil 14de
verilmitir.
yaknlatka,
risk de
artar. Bu duruma ait iki
etmemesi, binann arlk merkezinin tabana
fotoraf
14de
verilmitir.
11. ekil
Yaplama
srasnda
bilinen fay hatlar7. Yap
dey dzlemde
: Kolonyakn
olmamas,
farkl dzensiz
dinamik ise
karakterde
na
yaknlatka,
risk
de
artar. Bu duruma
larn tm arada
bina boyunca
etmebinalarn
yeterlisrekli
derzdevam
mesafesi
mesi, binann arlk merkezinin tabana yakn ait iki fotoraf ekil 12de verilmitir.
braklmadan
bitiik nizam olarak ina edilmesi,
olmamas, farkl dinamik karakterde binalarn
ar
kmalar, vb. dzensizlikler yaplarn
arada yeterli derz mesafesi braklmadan bitideprem
arttrmaktadr.
Deyde
ik nizamriskini
olarak ina
edilmesi, ar kmalar,
dzensizliklere
ait baz
ematik
izimler
ekil
vb. dzensizlikler
yaplarn
deprem
riskini
art13de
verilmitir.
~2 m
trmaktadr. Deyde dzensizliklere ait baz
ematik izimler ekil 11de verilmitir.
~2 m
ekil 11. Deyde dzensizliklere baz rnekler
ekil 13. Deyde dzensizliklere baz rnekler
~4 m
~4 m
8. Bina zamana bal hasar grmse: Mevcut yaplarda en sk karlalan problem dokorozyonabal
uram
olmasdr
(pas8. natlarn
Bina zamana
hasar
grmse:
lanmas).
Bununenbalca
nedenleri problem
arasnda
Mevcut
yaplarda
sk karlalan
betonun bileiminde ykanmam deniz kumu
donatlarn korozyona uram olmas
kullanlmas, dk kaliteli, geirimli beton
(paslanmas). Bunun balca nedenleri arasnda
retimi, yetersiz paspay, yetersiz sva saylabetonun
ykanmam
bilir. Bubileiminde
hasar sonucu
boyuna vedeniz
enine kumu
dona- ekil 12. Fay hatlarnda ekilen fotoraflar
kullanlmas,
dk
kaliteli,
geirimli
beton
tlarn apnda azalma olacak, bu da yapnn
ekil 14. Fay hatlarnda ekilen fotoraflar
retimi,
yetersiz
paspay,
yetersiz
sva
deprem dayanmn dorudan olumsuz etki- 12. Yksek risk olan blgelerde yaplama:
saylabilir.
hasarkorozyonun
sonucu boyuna
ve enine
leyecektir.BuAyrca
ilerlemesi
du- Bu duruma ait bir fotoraf ekil 13de veril14. 1999
Fay Marmara
hatlarnda ekilenTprada
fotoraflar
mitir.
rumunda, beton
donatlarn
apndaile donat
azalmaarasndaki
olacak, aderans
bu12.
daekil
Yksek
risk olan Depreminde
blgelerde yaplama:
kan yangnda
yaylmas durumun(yapma)
da yitirilecektir.
Bu duruma
ait yangnn
bir fotoraf
ekil 15de
yapnn
deprem
dayanmn dorudan olumsuz
da
civarda
bulunan
yaplar
iin
ok
byk
bir
verilmitir.
1999
Marmara
Depreminde
etkileyecektir. Ayrca korozyonun ilerlemesi
12.
Yksek
risk
olan
blgelerde
yaplama:
risk
sz
konusu
olacakt.
9. Bina
daha
nce
hasaryaltm
grmse:
Tprada kan yangnda yangnn yaylmas
10. durumunda,
Bina
elik
iseiledeprem
ve
yeterli
beton
donat
arasndaki
aderans
Bubu durumacivarda
ait bir
fotoraf
ekiliin15de
durumunda
bulunan
yaplar
ok
Bina daha
nceelik
deprem
grmse
ve
yaplmam
ise:daBina
isehasar
ve yeterli
yaltm
(yapma)
yitirilecektir.
verilmitir.
1999
Marmara
Depreminde
byk
bir
risk
sz
konusu
olacakt.
hasar
belli
dzeyin
zerinde
ise
baz
tayc
yaplmam ise, ya da betonarme binalarda
Tprada kan yangnda yangnn yaylmas
elemanlarn
azalm
ya beton
da yitirilkolon ve
kirilerde kapasiteleri
donat zerine
yeterli
9. Binaolabilir.
daha nce
hasar grmse:
durumunda civarda bulunan yaplar iin ok
Ancakdeprem
hafif
hasarlarda
bu dayarts mi
ve sva mevcut
deilse,
bu yaplar
Bina
daha
once
deprem
hasar
vebyk
bu bir risk sz konusu olacakt.
emel
nm
kayb
nemsiz
dzeydedir.
yangna
kar
dier
yaplara
gre grmse
daha byk
hasar belli dzeyin zerinde ise baz tayc
risk tar.
elemanlarn
da yitirilmi
10. Bina kapasiteleri
elik ise veazalm
yeterli ya
yaltm
yaplmam
ise:
Bina
elik
ise
ve
yeterli
yaltm
11. Yaplama
srasnda
fay hatlarna
olabilir. Ancak
hafifbilinen
hasarlarda
bu dayanm
yaplmam
ise,
ya
da
betonarme
binalarda
yaknlatka,
risk
de
artar.
Bu
duruma
ait
iki
kayb nemsiz dzeydedir.
fotorafkolon
ekilve
14de
verilmitir.
kirilerde
donat zerinde yeterli beton rts ve sva mevcut deilse, bu yaplar
yangna kar dier yaplara gre daha byk ekil 13. 1999 Marmara depremi srasnda Tpra'ta
kan yangn.
risk tar.
ekil 15. 1999 Marmara depremi sonrasnda
Tprada kan yangn
97
19
D
bi
19
ne
bi
g
ne
da
g
ha
da
ya
ha
de
be
ya
ya
de
d
be
e
ya
g
d
Bu
e
ya
g
ya
Bu
az
ya
ha
ya
ol
az
fa
ha
de
ol
o
fa
de
No
o
di
g
No
Do
di
y
g
t
Do
ay
y
t
ay
sistemlerinde
dur
trdetrde
yap yap
sistemlerinde
hasarhasar
durumun
gsteren
fotoraflar
verilmiti
gsteren
fotoraflar
ekilekil
16da16da
verilmitir.
Yapsal riskler ve risklerin a
Dier aklamalar
sonucu ynetmelikler zamanla deierek ge-
1999 ylnda yaanan depremlerde betonarme

binalarn kt performans gstermesi neticesinde baz evrelerce betonarme binalarn
gvenli olmad, elik veya yma yaplarn
daha gvenli olduu belirtilmitir. Oysa yaanan hasarlar sadece kurallara gre ina edilmemi yaplarda olumutur. Beton kalitesi,
donat detaylar ve dier nitelikleri asndan
betonarme olarak snflandrlamayacak bu
yaplarda oluan hasar rnek gsterilerek tm
dnyada depreme dayankl olarak yaygn ekilde kullanlan betonarme tayc sistemlerin
gvenli olmadn dnmek doru deildir.
Bu binalarn yapmnda yaplan hatalarn elik ya da yma tayc sistemlerin inas srasnda yaplmas durumunda bu tr binalarda
da en azndan hasar gren betonarme binalar
kadar hasar oluacan dnmek yanl olmayacaktr. Betonarme yaplarda hasarn daha
fazla gibi grnmesinin nedeni 1999 yl depremlerinden etkilenen blgelerdeki yaplarn
ok byk blmnn betonarme olmasdr.
trde
yap ekil
sistemlerinde
hasar durumunu
limektedir.
15de ynetmeliklerin
olugsteren
fotoraflar
ekil
16da
verilmitir.
umu ile ilgili tipik bir evrim gsterilmektedir.
Bir yap
yapnn
sabit y
(tribn,
ykler
Dey
iin me
tedbir a
balca
etkileri
etkirler
meydan
altnda
yaanm
etkiler
g
yolaab
ekil 16. Farkl trde tayc sistemlerde

deprem hasarlar
Deprem
Yaplac
(2007))
yaplac
yaplar
iin ge
2007 D
blml
perform
davran
bilgi ve
Yatay
Altnda
Davrandeprem haekil 14.Ykler
Farkl trde
tayc sistemlerde
Afet
yetersiz
taraflar
sarlar ynetmeliklerinin
yrlkte olduklar dnem ierisinde meydana
gelen depremlerde gzlenilen balca hasarlar
deerlendirilerek belirlenmektedir. Yaanlan
depremlerden elde edilen tecrbeler yannda
yaplarn deprem etkileri altndaki davranlar
konusunda yaplan aratrmalar sonucu elde
edilen bilgiler nda ynetmeliklerdeki
eksiklikler giderilmeye allr. Yeni yap
malzemelerinin, yeni gelitirilen yapm ve
tasarm tekniklerinin de ynetmeliklere dhil
edilmesi
sonucu
ynetmelikler
zamanla
deierek
gelimektedir.
ekil
17de
ynetmeliklerin oluumu ile ilgili tipik bir
evrim gsterilmektedir.
16. Farkl
tayc
sistemler
ekilekil
16. Farkl
trdetrde
tayc
sistemlerde
deprem
hasarlar
deprem
hasarlar
Normal artlarda hi bir tayc sistem tr,

dier bir tayc sistem trne gre daha gvensiz olacak ekilde projelendirilmez. Dolays ile yaplamann ilgili standart ve ynetmeliklere uygun yaplmas durumunda tm
tayc sistem trleri iin yaklak olarak ayn
dzeyde gvenlik sz konusudur. eitli trde
yap sistemlerinde hasar durumunu gsteren
fotoraflar ekil 14de verilmitir.
Yatay
Ykler
Altnda
DavranDeprem
Yatay
Ykler
Altnda
Davran
tasarm
farklta
d
ynetmeliklerininyetersiz
yetersiztarafla
AfetAfetynetmeliklerinin
karla
sistemi
yrlkte
olduklar
dnem
ierisinde
me
yrlkte olduklar dnem ierisinde meydan
(blme
depremlerde
gzlenilen
balca
h
Yatay Ykler Altnda Davran
istenirk
gelengelen
depremlerde
gzlenilen
balca
hasarl
ve ta
deerlendirilerek
belirlenmektedir.
Ya
hasarn
deerlendirilerek
belirlenmektedir.
Yaanla
Deprem ynetmeliklerinin
yetersiz taraflar y- ekil 15. Ynetmeliklerin
Oluumu
(donat
rrlkte olduklar dnem ierisinde
meydana
depremlerden
elde
edilen
tecrbeler
y
depremlerden
elde
edilen
tecrbeler
yannd
atlakla
gelen depremlerde gzlenilen balca hasarlar Bir yapnn maruz kald balca dey ykdeprem
yaplarn
deprem
etkileri
altndaki
yaplarn
deprem
etkileri
altndaki
davranla
deerlendirilerek belirlenmektedir.
Yaanlan
leri;
yapnn
kendi
arlndan
meydana
ge- davra
karla
depremlerden elde edilen tecrbeler
yannda len sabit
ykler ve yapnn
kullanlma amac-sonucu
konusunda
yaplan
aratrmalar
konusunda yaplan aratrmalar sonucutayc
eld
yaplarn deprem etkileri altndaki davranla- na gre (tribn, konut, depo) farkllk gsteren hasar g
edilen
nda
ynetmelik
r konusunda yaplan aratrmalar
sonucubilgiler
elde bilgiler
hareketli ykler
olarak
snflandrmak
mm- zaman
edilen
nda
ynetmeliklerde
edilen bilgiler nda ynetmeliklerdeki
ek- kndr.
Dey yk durumunda
ykleme ani nitelikt
eksiklikler
giderilmeye
allr.
ekil 17. Ynetmeliklerin
Oluumu YeniYeni
eksiklikler
giderilmeye
allr.
ya
siklikler giderilmeye allr. Yeni yap mal- olmad iin meydana gelebilecek bir hasar ayakta
malzemelerinin,
yeni
gelitirilen
tedbir
alabilmek
mmkndr.yapm
Bir yapv
zemelerinin, yeni gelitirilen
yapm
ve tasarm durumunda
malzemelerinin,
yeni
gelitirilen
yapya gelen balca yatay
ise deprem
tekniklerinin de ynetmeliklere dhil
edilmesi tekniklerinin
tasarm
deykler
ynetmeliklere
tasarm
tekniklerinin de ynetmeliklere
dh
edilmesisonucu
sonucuynetmelikler
ynetmeliklerzaman
za
98
edilmesi
deierek gelimektedir.
gelimektedir. ekilekil17d
deierek
hayatlarn korumaktr.
Yurdumuz be ayr deprem blgesine ayrlmtr
ve deprem
riski en yap
yksekiinde
olan I. derece
deprem
kontrol
edilerek,
yaayanlarn
Zararlarn Azaltmann Temel lkeleri
blgesi yz
lmAfet
olarak
yurdumuzun yaklak
hayatlarn
korumaktr.
% 42sini kapsamaktadr. ekil 18de verilen
be aka
ayr deprem
blgesine
ayrlmtr
lendiinde
grld
gibi yurdumuzda
ve rzgar etkileridir. Bu etkiler yapya ani Yurdumuz
ve deprem
blgeleri
haritas
incelendiinde
aka
ve deprem
riski
en
yksek
olan
I.
derece
deprem
grld
gibi
yurdumuzda
deprem
riski
deprem
riski
tayan
blgelerin
alan
olduka
ksa srede etkirler ve yapda oluturduklar
blgesi yz lm olarak yurdumuzun yaklak
tayan
blgelerin
alan olduka fazladr.
fazladr.
hasar ksa srede meydana gelir. Yapya etki% 42sini
kapsamaktadr. ekil 18de verilen
yen dey ykler altnda genellikle herhangi
deprem blgeleri haritas incelendiinde aka
grld gibi yurdumuzda deprem riski
bir problem yaanmazken, deprem esnasnda
tayan blgelerin alan olduka fazladr.
oluan yatay etkiler yapnn ar hasar almasna veya yapnn g tkenmesi durumuna
ulamasna yol aabilmektedir.
Deprem ynetmelii (Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik

(2007)) yurdumuzda deprem blgelerinde
yaplacak, deitirilecek, bytlecek bina
tr yaplarn depreme dayankl tasarm ve ekil 16. Deprem Blgeleri Haritas
ekil 18. Deprem Blgeleri Haritas
yapm iin gerekli koullar tanmlamaktadr.
ekil 18. Deprem Blgeleri Haritas
Ayrca 2007 Deprem Ynetmeliine eklenen Yaplan
hesaplardadeprem
deprem
yknn
yapnn
Yaplan hesaplarda
yknn
yapnn
her
yeni bir blmde mevcut yaplarn deprem
her
iki
asal
dorultusunda
ayr
ayr
etkidii
iki asal
dorultusunda
ayr
ayr etkidii
kabul
Yaplan
hesaplarda
deprem
yknn
yapnn
her
performanslarnn belirlenmesi ve davranlakabul
edilir. Deprem
ykleri
ktleiki edilir.
asal
dorultusunda
ayr
ayr yapnn
etkidii
kabul
Deprem
ykleri
yapnn
ktlelerinin
Deprem
ykleri
ktlelerinin
rnn iyiletirilmesi konular da yer almtr.edilir.
lerinin
younlat
katyapnn
seviyelerine
etkiyen
younlat
kat
seviyelerine
etkiyen
atalet
younlat
kat
seviyelerine
etkiyen
atalet
kuvvetleridir,
ekil 19.
Her17.
kataHer
etkiyen
deprem
atalet kuvvetleridir,
ekil
kata etkiyen
kuvvetleridir, ekil 19. Her kata etkiyen deprem
etkisinin
etki
noktas
katnktle
ktlemerkezidir.
merkezidir.
Deprem ynetmeliinde depreme dayankl
deprem
katn
ktle meretkisinin
etkietkisinin
noktas etki
katnnoktas
yap tasarm iin hafif, orta ve yksek iddetli kezidir.
farkl deprem tanmlanmtr. Buna gre sk
Fnn
F
karlalan hafif depremlerde yapnn tayc
sisteminin yannda tayc olmayan elemanF
Fii
larn (blme duvarlar gibi) hasar grmemesi
istenirken; orta iddetteki depremlerde tayc
ve tayc olmayan elemanlarda oluabilecek
F1
hasarn snrl ve onarlabilir dzeyde kalmas
F1
beklenir. ok seyrek karlalan iddetli depremlerde ise yaplarn tayc sistemlerinin
onarlmayacak derecede hasar grmesi kabul ekil 17. Kat Kesme Kuvvetleri
ekil 19. Kat Kesme Kuvvetleri
edilmektedir. Ancak hi bir zaman bu hasar
ekil 19. Kat Kesmedzenli
Kuvvetleriyaplarn
Deprem
ynetmeliinde
can kaybna neden olabilecek nitelikte olmaDeprem
ynetmeliinde dzenli yaplarn
tatasarlanmas tevik edilmektedir. Ynetmelikte
mal, yap btnln korumal ve ayakta
sarlanmas
tevik edilmektedir.
Ynetmelikte
Deprem
ynetmeliinde
dzenli
yaplarn
tanmlanan
dzensizliklerin
yapda
bulunmas
durmaldr. Burada ama gmeyi kontrol
tanmlanan
dzensizliklerin
yapda
bulunmadurumunda
deprem
yklerinin
veya
kesit
tasarlanmas
tevik
edilmektedir.
Ynetmelikte
ederek, yap iinde yaayanlarn hayatlarn tanmlanan
s durumunda
deprem
yklerinin
veya
kesit
dzensizliklerin yapda bulunmas
korumaktr.
zorlarnn arttrlmas
veya daha hassas
durumunda
deprem yklerinin
veya hesap
kesit
yntemlerinin kullanlmas gibi baz ek artlar
Yurdumuz be ayr deprem blgesine ayrl- verilmitir. Ynetmelikte tarif edilen yapsal
mtr. Deprem riski en yksek olan I. derece dzensizlikler, planda dzensiz yaplar (A tipi
deprem blgesi yzlm olarak yurdumu- dzensizlikler) ve deyde dzensiz yaplar
zun yaklak % 42sini kapsamaktadr. ekil (B tipi dzensizlikler) olmak zere ikiye ay16da verilen deprem blgeleri haritas ince- rlmaktadr.
99
yntemleri
ileri sr
yapsal d
(A
tipi d
zorlarnn
yaplar
(B
yntemle
ileri
sr
ayrlmakta
yapsal d
tipi
1.(A Pland
yaplar (B
dzensizli
ayrlmak
A1- Burul
deprem
do
1.
Plan
dzensiz
katta
en b
A1- Bur
katta
ay
deprem
telemeye
katta en
Deprem
y
katta
a
yapnn
ri
telemey
olduu
yap
Deprem
yapnn
olduu ya
A2- Dem
De
A2demed
demede;
I - Bolu
I1/3nde
- Boluk
1/3nden
II- Depr
IIDepre
elemanla
gletire
elemanlar
bulunmas
gletiren
IIID
bulunmas
dayanm
IIID
A2 dzen
dayanmn
A2
dzensy
Deprem
kolon, ki
demele
Deprem
y
kolon, kir
demeler
aayanlarn
ayrlmtr
ce deprem
un yaklak
de verilen
nde aka
rem riski
dr.
zorlarnn arttrlmas veya daha hassas hesap

yntemlerinin kullanlmas gibi baz ek artlar
ileri srlmtr. Ynetmelikte tarif edilen
Yapsal riskler ve risklerin azaltlm
yapsal dzensizlikler, planda dzensiz yaplar
(A
tipi dzensizlikler) ve deyde dzensiz
Yapsal riskler ve risklerin azalt
yaplar (B tipi dzensizlikler) olmak zere ikiye iindeki boluklar yk iletimini zorlatrrken B2 - Komu
deme kelerinde boluklar bulunmas (Yumuak
ayrlmaktadr.
iindeki boluklar yk iletimini zorlatrrken B2 - Kom
deprem yklerinin
tayc ke
elemanlara
1. Planda Dzensiz Binalar (A tipi dzen- deme
bulunmas
deprem ke
yklerinin
taycdorultusund
(Yumuak
kelerinde
boluklar
bulunmas
salkl
bir
ekilde
iletilmesini
engellemektedir.
sizlikler)
elemanlara
salkl
bir
ekilde
iletilmesini
en-telemesinin
dorultusu
1. Planda Dzensiz Binalar (A tipi deprem yklerinin ke tayc elemanlara
telemesin
salkl
bir ekilde iletilmesini engellemektedir. telemesine
dzensizlikler)
gellemektedir.
dzensizlii
telemesin
A1Dzensizlii: Birbirine
Birbirine dik
dik iki
iki
A1- Burulma
Burulma Dzensizlii:
dzensizli
oranla
daha
deprem
biri iin,
iin, bir
bir
deprem dorultusunun
dorultusunun herhangi
herhangi biri
oranla da
beklenmekte
katta
i)max o
beklenmek
artmas
sonu
kattaen
enbyk
bykgreli
grelikat
kattelemesinin
telemesinin('(
)
i max
katta ayn dorultudaki ortalama greli
artmas so
oluabilmekt
o katta ayn dorultudaki ortalama greli teoluabilme
telemeye 'i)ort orann ile ifade edilir, ekil 20.
etkisi
ile has
lemeye (
) orann
ile ifade
edilir,
ekil 18.
etkisi ile h
i ort
Deprem
yknn
etkidii
ktle
merkezi
ile
Deprem rijitlik
yknn
etkidii ktle
merkeziayrk
ile
yapnn
merkezinin
birbirinden
yapnn
rijitlik
merkezinin
birbirinden
ayrk
olduu yaplarda etkilidir.
olduu yaplarda etkilidir.
itas
ekil 19. Deme Sreksizlii
ekil
Sreksizlii
ekil 21.
21. Deme
Deme Sreksizlii
yapnn her
dii kabul
ktlelerinin
yen atalet
en deprem
ezidir.
Fn
Fi
F1
ri
yaplarn
netmelikte
bulunmas
eya kesit
ekil 20. Burulma Dzensizlii
ekil 18. Burulma Dzensizlii
A2- Deme Sreksizlii: Herhangi bir kattaki

demede;
A2- Deme Sreksizlii: Herhangi bir kattaki
Idemede;
- Boluk alanlar toplamnn kat brt alannn
1/3nden fazla olmas, ekil 21.
II- Deprem yklerinin dey tayc sistem
I - Boluk alanlargvenle
toplamnn kat
brt alannn
elemanlarna
aktarlabilmesini
1/3nden
fazla
olmas,
ekil
19.
gletiren
yerel
deme
boluklarnn
bulunmas, ekil 21.
IIIDemenin
dzlem
rijitlik
ve
II- Deprem
yklerinin
deyiitayc
sistem
dayanmnda
azalmalarn
olmas durumunda
elemanlarnaani
gvenle
aktarlabilmesini
gA2
dzensizlii
sz
konusudur.
letiren yerel deme boluklarnn bulunma-
s, ekil 19.
A2Planda
Bulunmas:
kat
A2Planda kntlar
kntlarBulunmas:
Bulunmas:Bina
Bina
kat
A2- Plandaknt
kntlar
kat o
ekil
planlarnda
yapan ksmlarn, Bina
binann
ekil
planlarnda
knt
yapan
ksmlarn,
binann
o
D2
planlarnda
knt
yapan
ksmlarn,
binann
o
katnn ayn dorultulardaki toplam plan
Dze
katnn
dorultulardaki
katnn ayn
ayn%20'sinden
dorultulardaki
toplam plan
planboboyutlarnn
daha toplam
byk
olmas
boyutlarnn
%20'sinden
daha
byk
olmas
durumudur,
ekil
22.
yutlarnn %20sinden daha byk olmas du- B3 Ta
durumudur,ekil
ekil20.
22.
B3Sreksizlik
Tayc
rumudur,
(a) Kolon
Sreksizlik
D
ko
(a)kattaki
Kolonla
oturtulmas
kattaki
kolon
24a.
oturtulmasn
(b) Kolon
24a.
oturmas d
(b)ve Kolonun
bu ki
oturmas
birleendur
vekesitlerind
bu kiri
ekil 22. Planda kntlar Bulunmas
birleen
di
etkisinden
ekil 20.
Planda
kntlar
Bulunmas
ekil
22. Planda
kntlar
Bulunmas
kesitlerinde,
orannda a
2. Dey Dorultuda Dzensiz Binalar (B tipi etkisinden
(c) st o
dzensizlikler)
orannda
artt
2. Dey Dorultuda Dzensiz Binalar (B oturtulmas
2. Dey Dorultuda Dzensiz Binalar (B tipi (c)24c.
st ka
tipi
B1
- dzensizlikler)
Komu Katlar Aras Dayanm Dzensizlii oturtulmasn
(d) Perdele
dzensizlikler)
(Zayf Kat): Deprem dorultusunun herhangi oturtulmas
24c.
birinde, bir kattaki etkili kesme alannn, bir st 24d.
B1
Komu
Katlar
Aras
Dayanm
DzensizB1
Komu
Katlar
Aras
Dayanm
Dzensizlii
kattaki etkili kesme alanna oran ile ifade edilir. (d) Perdeleri
(Zayf
Kat):Kat):
Deprem
lii
(Zayf
Asaldorultusunun
dorultularnherhangi
herhangioturtulmasn
Deprem yklerinin dey tayc elemanlar olan birinde, bir kattaki etkili kesme alannn, bir st 24d.
bir kattaki etkili kesme alannn, bir
kolon, kiri ve perdeler arasnda datm kat birinde,
kattaki etkili kesme alanna oran ile ifade edilir.
III- Demenin
dzlemyaplmaktadr.
ii rijitlik ve dayandemeleri
tarafndan
Deme st kattaki etkili kesme alanna oran ile ifade
mnda ani azalmalarn olmas durumunda A2

dzensizlii sz konusudur.
edilir. Bu oran belli bir deerin altnda ise szkonusu katn zayf kat olduu kabul edilir.
Deprem yklerinin dey tayc elemanlar

olan kolon, kiri ve perdeler arasnda datm kat demeleri tarafndan yaplmaktadr. Deme iindeki boluklar yk iletimini
zorlatrrken deme kelerinde boluklar
B2 - Komu Katlar Aras Rijitlik Dzensizlii

(Yumuak Kat): Herhangi bir deprem dorultusunda kattaki ortalama greli kat telemesinin bir st kattaki ortalama greli kat telemesine oran ile ifade edilir. Bu oran belli bir
100
B2 - Komu Katlar Aras Rijitlik Dzensizlii

(Yumuak Kat): Herhangi bir deprem
dorultusunda kattaki ortalama greli kat
telemesinin bir st kattaki ortalama greli kat
telemesine oran ile ifade edilir. Bu tip
deerin zerinde ise szkonusu katn zayf kat
dzensizlii
bulunan yaplarda alt katn st kata
olduu kabul edilir. Bu tip dzensizlii buluoranla nan
daha
byk
yerdeitirmeler
yapmas
yaplarda
alt katn
st kata oranla daha bbeklenmektedir.
Deprem
hasarlarnn
bu katta
yk yerdeitirmeler
yapmas
beklenmektedir.
hasarlarnn
katta tkenmesi
artmas sonucudurumu
artmasDeprem
sonucu
yapdabug
yapda g tkenmesi durumu oluabilmekteoluabilmektedir.
ekil 23de yumuak kat
dir. ekil 21de yumuak kat etkisi ile hasar
etkisi ile
hasar
bir yap grlmektedir.
grm
birgrm
yap grlmektedir.
(a)
(c)
(b)
Betonarme
tkenmesinin
durumundan nce
Bu durumun
younlamas
b
blgelerinde; etr
donatnn kenetlen
donat kullanlmal
Kolonlarn uygun
donatlar (etriye)
global olarak yap
byk bir dayan
ekildeitirme
gerekletirilmesin
(d)
ekil 24.Sistemin
TaycDey
Sistemin
Dey
ekil 22. Tayc
Elemanlarndaki
SElemanlarndaki
Sreksizlik
Dzensizlii
reksizlik Dzensizlii
Sneklik
Kavram
Sneklik Kavram
Depreme dayankl yap tasarmnda en nemli
kavramlardan
biri deyap
snekliktir.
Snek en
olarak
Depreme
dayankl
tasarmnda
nemtasarlanm
bir
yapda
iddetli
bir
deprem
li kavramlardan biri de snekliktir. Snek olaekil 25: Kolonesnasnda kesitlerde byk ekildeitirmeler
rakoluur
tasarlanm
yapda
deprem
Etriy
ve yapyabir
gelen
etkileriddetli
daha az bir
zorlanan
esnasnda
elemanlarakesitlerde
doru byk
kayar. ekil
Ardeitirmeler
ykleme
esnasnda
snek gelen
yaplarda
oluan
hasarlarn
ekil 21. Komu Katlar Aras Rijitlik Dzensizlii (Yu- oluur
ve yapya
etkiler
daha
az zorla-Ynetmelikte n
olumas
yapnn
gmesine
sebep
olmayacak
blgelerde
muak Kat)
elemanlara doru kayar. Ar yklemedeprem
ekil
23.Etkisi
Komu Katlar Aras Rijitlik nantoplanmas
gmenin kontro
amalanr.
esnasnda
yaplardatayc
oluansistemler
hasarlarnnlenmesi amala
Deprem snek
ynetmeliinde
Dzensizlii
(Yumuak
Kat)
Etkisi
B3 Tayc Sistemin Dey Elemanlarndaki yapnn
gmesine
sebep
olmayacak
blgeler-tkenmesi ekille
sneklik
dzeyi yksek
sistemler
ve sneklik
normal
sistemler olarak ikiye daha ok plastik
dedzeyi
toplanmas
amalanr.
Sreksizlik Dzensizlii:
ayrlmtr. Sneklik dzeyi yksek sistemlerde enerji yutumu sz
(a)
Kolonlarn
konsol
kirilere
veya
bir
alt
yapya etkiyen elastik deprem yk daha byk dey tayc e
B3 Tayc Sistemin Dey Elemanlarndaki
Deprem
ynetmeliinde
taycblnerek
sistemlermafsallama sonu
bir deprem
yk azaltma katsaysna
kattaki kolonlarda oluturulan guselerin stSreksizlik
Dzensizlii:
azaltlr.
Yapnn
sneklik
dzeyi
yksek
olarak
sneklik
dzeyi
yksek
sistemler
ve s-durumu yapnn
ne oturtulmasna hibir zaman izin verilmez,
tasarlanabilmesi
iin
ynetmelikte
uyulmas
neklik
(a) Kolonlarn
altdzeyi normal sistemler olarak ikiyeolabilmektedir.
ekil 22a. konsol kirilere veya bir
gereken sk kurallar verilmitir.
ayrlmtr. Sneklik dzeyi yksek sistemlerkattaki (b)
kolonlarda
guselerin
Kolonun iki oluturulan
ucundan mesnetli
bir kirie stne
deSnek
yapya
etkiyen
yk daha
davran
iinelastik
yapda deprem
alnan nlemlerin
oturmas durumunda,
kiriinizin
btn
kesitle- ekil
oturtulmasna
hibir zaman
verilmez,
balcalar:
byk bir deprem yk azaltma katsaysna
- Kolon ve kirilerin birleim blgelerine yakn
24a. rinde ve bu kiriin baland dm nokta- blnerek
azaltlr. Yapnn sneklik dzeyi
sarlma blgeleri deprem etkisinde daha fazla
larna birleen dier kiri ve kolonlarn btn
yksek
olarakiin,
tasarlanabilmesi
iin ynetmezorlanaca
etriyeler sklatrlmaldr,
(b) Kolonun
ikidey
ucundan
bir kirie
kesitlerinde,
ykler vemesnetli
depremin ortak
ekil
25.
likte
uyulmas
gereken sk kurallar verilmitir.
oturmas
durumunda,
etkisinden
oluan tmkiriin
i kuvvetbtn
deerlerikesitlerinde
%50
ekil 26
orannda
arttrlr,
ekil
22b.
ve bu kiriin baland dm noktalarna
Snek davran iin yapda alnan nlemlerin
(c)
st
katlardaki
perdenin
altta
kolonlara
balcalar:
birleen dier kiri ve kolonlarn btn
oturtulmasna hibir zaman izin verilmez, ekesitlerinde,
dey ykler ve depremin ortak
kil 22c.
- Kolon ve kirilerin birleim blgelerine
etkisinden
oluan tm i kuvvet deerleri %50
(d) Perdelerin kirilerin stne aklk ortasnyakn sarlma blgeleri deprem etkisinde
orannda
ekil
da arttrlr,
oturtulmasna
hibir24b.
zaman izin verilmez,
daha fazla zorlanaca iin, etriyeler sklaekilkatlardaki
22d.
trlmaldr, ekil 23.
(c) st
perdenin altta kolonlara
oturtulmasna hibir zaman izin verilmez, ekil

101
24c.
(d) Perdelerin kirilerin stne aklk ortasnda
Betonarme
elemanlarda
snek
g
tkenmesinin
gevrek
g
tkenmesi
Yapsal riskler ve risklerin
durumundan nce ortaya kmas salanmaldr.
inas
Bu
durumun
oluabilmesi
iin
hasarn
Mafsal
olumas
istenmeyen
kesitlerde belir
younlamas
plastik
mafsal
- Denge alt beklenen
donat kullanlmaldr
(ar mik- (kolonlar)
Mafsal
olumas
istenmeyen
kesitlerde (koeilme
momenti
kapasitesi
mafsal tespi
blgelerinde;
etriye
sklatrmas yaplmal,
lonlar)
eilme
momenti
kapasitesi
mafsal
tarda donat
kullanlmamaldr).
olumas planlanan kesitlerden (kirilerden) getir
donatnn
salanmal
ve denge
alt
olumas
planlanan
kenetlenmesi
Yeterli miktarda
enine
donat snek
kullanarak,
byk
tutulur. kesitlerden
ekil 27de (kirilerden)
dey tayc ve y
- -Betonarme
elemanlarda
gdaha
donattkenmesinin
kullanlmaldr.
daha byk tutulur.
ekil
25de
dey
tama gcne
kesme yerine
etkileri elemanlarda
gevrek
geilmetkenmesi
oluan hasarlar sonucutaytoptan dee
c
elemanlarda
oluan hasarlar
sonucubirtoptan
ile
ulalmas
salanmaldr.
durumundan
nceap,
ortayaaralk
kmasve
salanmaldr.
Kolonlarn
uygun
dzendegmenin
enine meydana
geldii
yap rijitli
Bu
durumun
oluabilmesi
iin
hasarn
gmenin
meydana
geldii
bir
yap
grlmektedir.
yeter
grlmektedir.
donatlar (etriye) ile sarlmas kolonlarn ve
younlamas
beklenen
plastik
mafsal
Bunlar salandnda,
yap elemanlar
ve glorapo
globalblgelerinde;
olarak
yapnn
snek
davranmasn,
yani
etriye
yaplmal,
bal olarak yap
snek sklatrmas
davranr. Bir baka
ifade
malz
bykdonatnn
bir dayanm
kaybna
uramadan
kenetlenmesi
salanmal
ve denge alt byk
boyu
ile yap ve yap elemanlar byk bir dayanm
donat kullanlmaldr.
ekildeitirme
ve
yerdeitirmelerin
dona
kaybna uramadan
ve
Kolonlarn
uygun ap,byk
aralkekil
ve deitirme
dzende enine
gerekletirilmesine
olanak
tanr
elem
yer deitirmeler
yapabilir.
donatlar
(etriye) ile
sarlmas kolonlarn ve
kesm
dze
eer
ner
global olarak yapnn snek davranmasn, yani

byk bir dayanm kaybna uramadan byk
ekildeitirme
ve
yerdeitirmelerin
gerekletirilmesine olanak tanr
ekil 25. Toptan ekil

Gme27.
Toptan Gme
Onarm, glendirme, ykm ve yeniden yapm
ii
Onarm, glendirme, ykm ve

yeniden
yapmbir yap elemannn perforOnarm hasarl
Onarm
hasarl
bir
yap
elemannn
mansn hasar ncesi durumuna getirmek zeperformansn hasar ncesi durumuna getirmek
nemli
re yaplan
mdahaleleri
kapsar.
Glendirme
zere
yaplan
mdahaleleri
kapsar.
Glendirme
olarak
ise
hasarl
veya
hasarsz
yap
elemanlarnn
ise
hasarl
veya
hasarsz
yap
elemanlarnn
ekilKolon-Kiri
23. Kolon-Kiri Birleim
BlgelerindeBlgelerinde
Etriye Skekil 25:
Birleim
eprem
performansn arttrmak
zere yaplan
performansn
arttrmak
zere mdayaplan
ekil
25:
Kolon-Kiri
Birleim
Blgelerinde
latrlmas
rmeler
Etriye Sklatrlmas
haleleri
kapsar.
mdahaleleri
kapsar.
Etriye
Sklatrlmas
rlanan
kleme
Ynetmelikte en iddetli depremde bile taYnetmelikte
daha
byk
bir
Ynetmeliktengrlenden
ngrlenden daha
byk
birYaplar,
arlarn
geerliolan
olanynetmeliklerin
ynetmeliklerindeimedeimesi
geerli
yc sistemde gmenin kontrol edilerek can Yaplar,
deprem
olumas
durumunda,
tayc
sistemde
elerde
ve
ileri dzeyde
dzeydeperformans
performans
deprem olumas
durumunda,ekil
taycve-sistemde
si veyapdan
yapdan daha
daha ileri
kaybnn nlenmesi
gmenin
kontrol amalanr.
edilerek can 24de
kaybnnbekleyen ynetmeliklerin devreye girmesi;
gmenin
kontrol
can kaybnn
bekleyen ynetmeliklerin devreye girmesi;
rilen g
tkenmesiedilerek
ekilleri26da
kyaslandnda
amalanr.
ekil
verilen gyapnn kullanm amacnn deimesi (rnein
temler nlenmesi
yapnn
nlenmesi
amalanr.
ekil
26da
verilen
gkullanm amacnn deimesi (rneikincisinde
daha ok
plastik mafsal
oluumu
tkenmesi
ekilleri
kyaslandnda
ikincisinde
neklik
konut olarak ina edilen bir yapnn yurt olarak
in
konut
olarak ina edilen bir yapnn yurt
plastik
mafsal
oluumu
daha
ok
daha
ok enerji
yutumu
sz ile
konusudur.
tkenmesi
ekilleri
kyaslandnda
ikincisinde
ikiye dahaileok
kullanlacak olmas durumunda hesaplarda
enerji
yutumu
sz
konusudur.
Birinci
ekilde
iseolarak
mlerde
kullanlacak olmas durumunda hesapBirinci
ekilde
ise
dey oluumu
tayc
elemanlarda
daha ok
plastik
mafsal
ile daha
ok
dikkate
alnacak dey ve yatay kuvvetlerin
tayc
elemanlarda
meydana
gelen
byk dey
larda dikkate
alnacakgelen
deydepremlerde
ve yatay kuvvetmeydanasz
gelen
mafsallama sonucu
oluan
enerji
yutumu
konusudur.
Birinci
ekilde
ise
artmas);
meydana
yapda
sonucu oluan kat mekanizmas
nerek mafsallama
lerin
artmas);
meydana
gelen
depremlerde
kat
mekanizmas
durumu
yapnn
toptan
golumas; yapda zamana ve evre
dey durumu
tayc
elemanlarda
meydana
gelen
yapnn
toptan gmesine
nedenhasar
olarak
mesine
neden
olabilmektedir.
yapda
hasar
olumas;
yapda
zamana
ve ev-gibi
artlarna
olarak
hasar
olumas
olabilmektedir.
ulmas
mafsallama
sonucu oluan kat mekanizmas bal
re
artlarna
bal
olarak
hasar
olumas
gibi
sebeplerden
tr
onarm
ve/veya
durumu yapnn toptan gmesine glendirilmeye
neden
sebeplerden trihtiya
onarmduyarlar.
ve/veya glendirilolabilmektedir.
mlerin
meye ihtiya duyarlar.
Glendirme aamasna gemeden nce yapnn
yakn
mevcut
gvenlik
belirlenmesi
Glendirme
aamasnadzeyinin
gemeden nce
yapfazla
gerekmektedir.
Bu
amala,
yap
geometrisi
nn mevcut gvenlik dzeyinin belirlenmesi ve
aldr,
donat detaylar tam olarak elde edilir; yapnn
gerekmektedir. Bu amala, yap geometrisi ve
zerine ina edildii zeminin zellikleri ve
ekil
26.
Gme
Mekanizmalar
ekil 24. Gme Mekanizmalar
donat detaylar
tam olarak incelenir;
elde edilir; yapblgenin
depremsellii
yapnn
102
ekil 26. Gme Mekanizmalar
Yap
eer
geil
gider
kolay
kulla
malz
nn
bilgi
sunu
yakla
tahki
yeter
uygu
gle
esna
detay
Yap
sne
bu e
gle
perd
kar
ekil
yne
gle
elem
kulla
ynt
atla
nn zerine ina edildii zeminin zellikleri lerini karlayan elemanlarnda dayanm ve

ve blgenin depremsellii incelenir; yapnn ekildeitirme kapasitelerinin arttrlmasna
inasnda kullanlan malzemelerin zellikleri ynelik olarak uygulanan ilemler, eleman
belirlenir; yapda mevcut bir hasar varsa bun- glendirmesi olarak tanmlanr. Hasarl elelar tespit edilir; toplanan veriler bir araya ge- manlarda atlak onarm iin sklkla kullantirilerek yapnn mekanik modeli oluturulur lan yntem epoksi enjeksiyonudur. Bu yntem
genellikle
0,5 mm
5 mm genilikteki
atve yapsal analizleri yaplr; analiz sonular
viskozitede
epoksi
ileiladoldurulmu
betonarme
deerlendirilerek yapnn dayanm, sneklik laklar iin uygulanmaktadr. atlaklar uygun
elemanlarn rijitliinde nemli bir deiiklik
ve rijitlik gibi mekanik zellikler asndan viskozitede epoksi ile doldurulmu betonarme
olmadan orijinal dayanmna ulatrlabildii
yetersizlikleri belirlenir ve mevcut durum ra- elemanlarn rijitliinde nemli bir deiiklik
laboratuar
deneylerinde
grlmtr,
ekil 28.
orijinal dayanmna
ulatrlabildii
porlanr. Hazrlanan rapor, yap plann,
mal- olmadan
ok deneylerinde
miktarda grlmtr,
olmas durumunda
ekil
zeme ve zemin zelliklerini, tayc atlaklarn
eleman laboratuvar
atlaklarnkaldrlarak
ok miktarda olmas
durumunboyutlarn, tayc eleman boyuna vehasarl
enine 26.
betonun
rtre
yapmayan
da hasarlile
betonun
kaldrlarak veya
rtre yapmadonatlarn, hasar durumunu, tayc elemantamir harc
onarlmas
elemann
lara ait eksenel yk, eilme momenti ve kesme yan tamir harc ile onarlmas veya elemann
mantolanmas sz konusu olabilmektedir.
kuvveti tahkiklerini, yapdaki dzensizlikleri, mantolanmas sz konusu olabilmektedir.
yerdeitirme tahkiklerini ve eer gerekiyorsa
onarm ve glendirme nerilerini iermelidir.
Yapnn mevcut durumu belirlendikten sonra
eer gerekiyorsa glendirme aamasna geilebilir. Bu aamada, yapnn yetersizliklerini
giderecek ve kullanm, mimar kstlar, yapm kolayl, imalat hz, uygulama esnasnda kullanmn engellenmesi ve glendirme
malzemelerinin elverililii gibi hususlar gz
nnde bulundurularak, kullanclara maliyet
bilgilerini de ierecek ekilde farkl neriler
sunulmaldr. Seilecek uygun bir glendir- ekil 26. Epoksi enjeksiyonu ile onarlan laboratuvar
me yaklam kullanlarak yapsal analizler ekil
ve numuneleri
28. Epoksi enjeksiyonu ile onarlan
tahkiklerin tekrarlanmas ve yntemin yeterlilaboratuvar numuneleri
liinin gsterilmesinin ardndan uygulama i- Uygulanabilen ok sayda eleman glendirzimleri ve detaylar oluturularak glendirme mesi yntemi arasndan betonarme mantolaUygulanabilen ok sayda eleman glendirmesi
imalatna geilebilir. malat esnasnda yapm ma, elik lama ve profiller ile glendirme,
betonarme
mantolama,
kalitesinin ve uygulanan detaylarn okyntemi
nem- lifarasndan
takviyeli polimer
malzemeler
ile glen- elik
lama vedirme
profiller
ile glendirme,
lif takviyeli
li olduu unutulmamaldr.
gibi yntemler
n plana kmaktadr.
27de stanbul Teknik
niversitesi, n- gibi
polimerekilmalzemeler
ile glendirme
Yapnn tayc elemanlarnda dayanm
ve
aat
Fakltesi,
Yap
ve
Deprem
Mhendislii
yntemler n plana kmaktadr.
ekil 29da
sneklik asndan yetersizlikler sz konusu Laboratuvarnda sz konusu yntemleri instanbul Teknik niversitesi, naat Fakltesi,
ise bu elemanlarn gerekiyorsa onarlmas ve/ celemek amacyla gerekletirilmi deneysel
Deprem ait
Mhendislii
Laboratuvarnda
veya glendirilmesi gerekir. BinannYap
kolon,vealmalara
grnmler verilmitir,
Kumsz
konusu
yntemleri
incelemek
amacyla
kiri, perde, birleim blgesi gibi deprem yk- basar ve di. (2004).
gerekletirilmi deneysel almalara ait

103
grnmler
verilmitir, Kumbasar ve di.
(2004).
K
s
ar
po
ku
B
7
y
i
ku
pa
p
ya
be
sa
D
H
sa
sa
s
k
ye
betonarme
deiiklik
rlabildii
ekil 28.
urumunda
yapmayan
elemann
dir.
arlan
lendirmesi
ama, elik
f takviyeli
rme gibi
ekil 29da
Fakltesi,
tuvarnda
amacyla
alara ait
ve di.
Yap ve Deprem Mhendislii Laboratuvarnda

sz konusu yntemleri incelemek amacyla
gerekletirilmi deneysel almalara ait
grnmler verilmitir, Kumbasar ve di.
(2004).
sarg kalnl 100 mm olmaldr. Betonarme

sarg alt kat demesinin stnde balamal ve
st kat demesinin altnda sona ermelidir.
elik sarg, dikdrtgen betonarme kolonlarn
kelerine drt adet boyuna kebent
yerletirilmesi
ve
kebentlerin
belirli
mal
ve yatay plakalar
drt yzeyde
aralklarla
dzenlenen
yatay srekli
plakalarla
kaynaklanmas ile oluturulur. Kebentler ile
olmaldr.
betonarme yzeyler arasnda boluk kalmamal
vePolimer
yatay plakalar
drtLP
yzeyde
srekli
olmaldr.
Lifli
(LP) sarg,
tabakasnn
kolonLifli
Polimerlifler(LP)
LP paralel
tabakasnn
larn
evresine,
eninesarg,
donatlara
kolonlarn
evresine,
lifler
enine
olacak ekilde, sarlmas ve yaptrlmasdonatlara
ile
paralel
olacak
ekilde,
sarlmas
ve
salanr. LP sarg ile betonarme kolonlarn syaptrlmas ile salanr. LP sarg ile
neklik
kapasitesi,
kesmesneklik
ve basn
dayanm-kesme
betonarme
kolonlarn
kapasitesi,
larveile basn
boyuna donat
bindirme
dayanmlar
ileboyunun
boyunaye-donat
tersiz
olduuboyunun
durumlarda
donat
kenetlenme
bindirme
yetersiz
olduu
durumlarda
dayanm
sarglama
ile yap- LP
donat arttrlabilir.
kenetlenme LP
dayanm
arttrlabilir.
ile yaplan
glendirmelerde
lansarglama
glendirmelerde
tm kesitin
sarglanmas tm
sarglanmas
ve kesitin
sarg sonunda
en az ve
200sarg
mm sonunda
bindirmeenekiaz 200
yaplmas gerekmektedir. LP sargs dikdrtgen kolonlarda kolon kelerinin en az 30 mm
yarapnda yuvarlatlmas ile uygulanr. LP
ekil
27. Betonarme,
elik veelik
lifli polimer
ekil
29. Betonarme,
ve liflisarglama
polimer ile
uygulamas retici firma tarafndan nerilen
glendirilmi
numunelerilaboratuvar
sarglamalaboratuvar
ile glendirilmi
ynteme uygun olarak gerekletirilmelidir.
numuneleri
Kolon, perde
perde ve kiri
Kolon,
kiri gibi
gibitayc
taycelemanlarn
elemanlarn
snekliinin,
basndayanmlarnn
dayanmlarnn Kolonlarn kesme ve basn kapasitelerinin
snekliinin, kesme
kesme ve basn
arttrlmas
ve liflifli yan sra eilme kapasitelerini arttrmak iin
arttrlmas amacyla
amacyla betonarme,
betonarme, elik ve
polimer
sarglama
(mantolama)
yntemleri
li polimer sarglama (mantolama) yntemleri kolon kesitleri betonarme mantolama ile bkullanlabilir.
Blgelerinde Yaplacak
Yaplacak ytlebilir. Mantolama 1, 2, 3 veya 4 kenardan
kullanlabilir. Deprem
Deprem Blgelerinde
Binalar Hakknda Ynetmelik (2007) Blm
Binalar Hakknda Ynetmelik (2007) Blm uygulanabilir. Ancak en etkin uygulamann 4
7de bu yntemlerin tasarm ve uygulamalarna
kenardan sarglama ile gerekletii labora7de bu yntemlerin
tasarm ve
uygulamalaynelik
olarak aadaki
hususlarn
alt
rna ynelik Betonarme
olarak aadaki
alt tuvar deneyleri sonucunda tespit edilmitir,
izilmitir.
sarghususlarn
ynteminin
izilmitir. Betonarme
sarg
ynteminin
kullakullanlmas
durumunda
mevcut
kolonun
pas lki ve di. (2004). Bytlen kolona eklenen
pay
kaldrlmal
ve
yzeyler
nlmas durumunda
mevcut kolonun
pas
pay boyuna donatlarn katlar arasnda sreklilii
przlendirilmelidir.
Betonarme
sarg gerek salanmaldr. Boyuna donatlar kat demekaldrlmal ve yzeyler
przlendirilmelidir.
yatay,
gerekse
dey
donatnn
yerletirilmesi,
Betonarme sarg gerek yatay, gerekse dey lerinde bu amala alan deliklerden geirilebeton
dklmesi
ve minimum
paynn bilir. Kolon-kiri birleim blgelerinde kiridonatnn
yerletirilmesi,
beton pas
dklmesi
salanmas iin yeterli kalnlkta olmaldr.
ve minimum pas paynn salanmas iin yeler delinerek veya kirilere ankraj yaplarak
Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar
terli kalnlkta
olmaldr.(2007)ye
Deprem BlgelerinHakknda
Ynetmelik
gre en az gerekli enine donat konulmaldr.
de Yaplacak
sarg
kalnl Binalar
100 mmHakknda
olmaldr.Ynetmelik
Betonarme
(2007)ye
gre
en
az
sarg
kalnl
100 mmve Yaplar, ok sayda tayc elemannda dayasarg alt kat demesinin stnde balamal
olmaldr.
Betonarme sarg
kat demesist
kat demesinin
altndaalt sona
ermelidir. nm ya da sneklik yetersizlikleri bulunmas,
elik
sarg,
dikdrtgen
betonarme
kolonlarn
nin stnde balamal ve st kat demesinin yapnn yanal rijitliinin yetersiz olmas dokelerine
drt adet
kebent laysyla yapnn deprem etkileri altnda ar
altnda sona ermelidir.
elikboyuna
sarg, dikdrtgen
yerletirilmesi
ve
kebentlerin
betonarme kolonlarn kelerine drt adetbelirli
bo- yerdeitirmeler yapmas ve yapda ileri daralklarla
dzenlenen
yatay
plakalarla
yuna kebent yerletirilmesi ve kebentlerin zeyde yumuak kat, ksa kolon sorunlar ve/
kaynaklanmas ile oluturulur. Kebentler ile
belirli aralklarla
dzenlenen
yatay plakalarla
betonarme
yzeyler
arasnda boluk
kalmamal veya yapsal dzensizlikler bulunmas durukaynaklanmas
oluturulur.
Kebentler
ile munda sistem baznda iyiletirmeye ihtiya
ve
yatay plakalarile
drt
yzeyde srekli
olmaldr.
betonarme
yzeyler
boluk
kalma- duyabilirler. lkemizde sklkla uygulanan
Lifli
Polimer
(LP) arasnda
sarg, LP
tabakasnn
kolonlarn evresine, lifler enine donatlara
104
paralel
olacak
ekilde,
sarlmas
ve
yaptrlmas ile salanr. LP sarg ile
betonarme kolonlarn sneklik kapasitesi, kesme
ve basn dayanmlar ile boyuna donat
tayc sistem glendirme yaklam yapya si, duvardaki kap ve pencere boluklarnn
betonarme perdelerin veya elik aprazlarn kltlmesi, hatl ve lentolar eklenmesi, duvarlarn dzlem d etkilerden korunmas iin
eklenmesi eklindedir.
uygun ekilde mesnetlenmesi ve duvara hasr
Tasarm detaylar Deprem Blgelerinde Ya- donat ve pskrtme beton uygulayarak kesme
placak Binalar Hakknda Ynetmelik (2007) kuvveti kapasitesinin arttrlmasdr. Bu ynBlm 7de verilmi olmakla beraber yapya temlere ek olarak Lifli Polimer ubuk veya tayeni rijitlik elemanlarnn eklenmesi durumun- bakalar ile duvarlarn deprem etkileri altndaki
da sistemin deprem etkileri altndaki davran- davrann iyiletirmeye ynelik yaklamlar
nn deiebilecei, yap rijitliinin artmas da mevcuttur. ekil 29da bu konuda stanbul
nedeniyle yapya etkiyecek deprem kuvvetle- Teknik niversitesi, naat Fakltesi, Yap ve
rinin artaca, yap rijitlik merkezinin deie- Deprem Mhendislii Laboratuvarnda yrcei ve dikkat edilmemesi durumunda yapda tlen bir almaya ait duvar numuneleri gsciddi dzeyde burulma etkilerinin ortaya ka- terilmitir, lki ve di. (2007).
bilecei, yklerin zemine salkl olarak aktarlabilmesi iin temellere mdahale etmenin
gerekebilecei, eklenen yeni perdelerin yap
ykseklii boyunca devam etmesi gerektii
ve mevcut ve yeni elemanlar arasndaki kuvvet aktarmnn salanabilmesi iin detaylara
zen gsterilmesi gerektii unutulmamaldr.
Betonarme perdeler mevcut ereve dzlemi
iinde veya ereve dzlemine bitiik olarak
dzenlenebilir.
tabakalar ile duvarlarn deprem etkileri altndaki Mevcut

binalarn
glendi
iin zor
Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hak- davrann iyiletirmeye ynelik yaklamlar da

knda Ynetmelik (2007) ile mevcut yaplarn mevcuttur. ekil 31de bu konuda stanbul
dolgu duvarlarndan faydalanmaya ynelik
Teknik niversitesi, naat Fakltesi, Yap ve
yntemler de nerilmitir. Buna gre bodrum
Mhendislii
Laboratuvarnda
kat hari en fazla katl binalarda uygulan- Deprem
mak zere, temel stnden yukarya kadar st yrtlen bir almaya ait duvar numunesi
ekil 28. Lifli Polimer
aprazlar
ile glendirilmi dollki ve
di. (2007).
ste sreklilik gsteren betonarme ereve gsterilmitir,
gu
duvarl
betonarme
ereve
iindeki dolgu duvarlarnn rijitlii ve kesme
dayanm, Hasr elik Donatl zel Sva,
Lifli Polimerler (LP) veya Prefabrike Beton
Paneller ile glendirilerek arttrlabilir. ekil 28de T Yap ve Deprem Mhendislii
Laboratuvarnda yrtlm bir almada
Lifli Polimerler ile glendirilmi iki katl dolgu duvarl betonarme ereve numunesi gsterilmitir, Yksel ve di. (2005).
Yma yaplarn onarm ve glendirilmesi iin en ok kullanlan yntemler, duvarn ekil 29. Lifli Polimer tabakalar ile glendirilmi duhasar gren ksmnn sklp tekrar rlme- var numuneleri
105
Gerek
ekil 31. Lifli Polimer tabakalar ile

glendirilmi duvar numuneleri
onarm,
gerekse
glendirme
ekil 32
Kasm
eri altndaki
klamlar da
da stanbul
si, Yap ve
atuvarnda
numunesi
ar ile
leri
glendirme
kletirilmesi
almas
Gerek onarm, gerekse glendirme almalarnn byk zenle gerekletirilmesi

nemlidir. zellikle glendirme almas
ciddi bir durum deerlendirme almasn
ve glendirme projelendirilmesi aamalarn
iermelidir. Bu konuya gereken zenin gsterilmemesi durumunda yapnn glendirilmesi
baarl olamayaca gibi, yap daha riskli bir
duruma bile getirilebilir. Bu duruma ait bir rnek aada ekil 30da verilmitir. Bu ekilde
grlen bina Kaynalda olup, Austos 1999
Marmara depremi sonrasnda glendirilmi,
ancak yaplan glendirmenin ciddi bir projelendirmeye dayanmamas ve yanl uygulama detaylar nedenleri ile Kasm 1999 Dzce
depreminde can kaybna neden olacak ekilde
ar hasar grmtr.
Bu, binann mekanik zellikleri ile ilgili olduu kadar, yapnn sosyal, kltrel, tarihsel
deeri, mal sahibinin, hatta lkenin ekonomik
durumu ile yakndan ilgilidir. rnein Japonya veya A.B.D.de ykm dnlecek bir
bina iin, Trkiyede glendirme alternatifini
dnmek daha yerinde olabilir. Trkiyedeki
mevcut betonarme binalarda ortalama beton
basn dayanmnn yaklak olarak 100 kg/
cm2 olduu bilinmektedir. Buna gre mevcut
yaplarn nemli bir blmnde (muhtemelen
yaklak yarsnda) beton kalitesinin daha da
dk olaca aktr. Beton basn dayanmlarnn bu dzeyde dk olduu binalarda
Japonya veya A.B.D. gibi lkelerde glendirilme yoluna gidilmedii, yklp yeniden
yapld bilinmektedir. Ama lkemizde bu
durumda olan yaplarn says dikkate alndnda ksa vadede bunlarn yklp, yeniden
yaplmasnn ekonomik olarak mmkn olmad aktr. Bu durumda ya yksek can ve
mal kayb riski kabul edilecek, ya da yaplarn
mmkn olan en ekonomik yntemler ile glendirilmesi yoluna gidilecektir.
Ancak bu binann glendirilmesi srasnda

yaplan yanllklar nedeni ile ortaya kan bu
tablo yanl deerlendirilmemelidir. Mhendislik kurallarna uygun olarak projelendirilmi ve inaat yaplm bina glendirmeleri
ile deprem gvenlii yeterli olmayan mevcut
zayf yaplarda riskin nemli oranda azaltla- Yukarda bahsedildii gibi ykm ya da gbilecei gz ard edilmemelidir.
lendirme kararnn alnmasnda pek ok farkl
faktr etkili olmakla birlikte, herhangi bir zel
Mevcut
deprem gvenlii
gvenliiyeterli
yeterli
olmayan
Mevcut deprem
olmayan
bi- sosyal, kltrel, tarihsel deeri bulunmayan
binalarn
ykm
ve yeniden
ya da
nalarn ykm
ve yeniden
yapmyapm
ya da glensradan yaplar iin glendirme maliyetinin,
glendirme
kararn
almak
inaat
mhendisleri
dirme kararn almak inaat mhendisleri iin ykm ve yeniden yapm maliyetinin yzde
iin
zor kararlardan
biridir.
zor kararlardan
biridir.
40n amas durumunda, ykm ve yeniden
yapmn glendirmeye gre daha uygun olduu sonucuna ulalabilir.
Sonular
lkemizdeki yapsal risklerin ok nemli blm yapm srasnda inaatn ilgili standart
ve ynetmeliklerin artlarna uyulmamasndan kaynaklanmaktadr. Bu riskler depremler
srasnda nemli can ve mal kayplarna neden
olabilir. naat yapm srasndaki denetim
ekil 30. Daha nce glendirilmesine ramen Kasm mekanizmasnn uygulamadaki yetersizlii
ekil 32. Daha once glendirilmesine ramen
nedeni ile gnmzde yaplan yaplarda bile
1999 Dzce depreminde ar hasar gren bina
Kasm 1999 Dzce depreminde ar hasar
gren bina
106
Bu binann mekanik zellikleri ile ilgili olduu

kadar, yapnn sosyal, kltrel, tarihsel deeri,
nemli eksiklikler, dolays ile nemli riskler

sz konusu olabilmektedir. Yeni yaplar iin
bu risklerin azaltlmas byk lde denetim
mekanizmasnn pratikteki ileyiinin daha
salkl hale getirilmesi ile mmkn olabilecei dnlmektedir.
Yuksel, E., Ilki, A., Erol, G., Demir, C., Karadoan, F.,
Seismic Retrofit of Infilled Reinforced Concrete Frames with CFRP Composites, Nato Workshop on Seismic Assessment and Rehabilitation of Existing Buildings, Istanbul, 2005.
Mevcut yaplarn nemli bir blm de, ina

edildikleri tarihte yrrlkte olan ynetmelik ve standart kurallarna uygun yaplmad
iin nemli risk tamaktadr. Olas depremler
karsnda byk can ve mal kayplarnn nlenmesi iin deprem gvenlii yetersiz olan
binalarn glendirilmesi, ya da yklp, yeniden ina edilmesi gereklidir. Ykm ve yeniden yapm ile glendirme arasnda karar
verilirken ekonomik ve teknik kriterler ile birlikte yapnn sosyal, kltrel ve tarihi deeri
de dikkate alnmaldr. Bu amala yaplacak
bir glendirme almasnn mevcut yapnn durumunun detayl olarak incelendii bir
durum deerlendirme almasn ve buradan
elde edilecek sonulara dayal, ciddi bir glendirme projelendirmesini iermesi gerektii
unutulmamaldr.
Kaynaklar
Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik, Bayndrlk ve skan Bakanl, 2007.
Kumbasar, N., Celep, Z., Deprem Mhendisliine Giri ve Depreme Dayankl Yap Tasarm, Beta, 2004.
Ilki, A., Demir, C., N. Kumbasar, Inelastic Behaviour
of RC Jacketed Damaged Concrete Sections under Reversed Cyclic Flexure, Proc. 2nd Int. Conference on
Structural Engineering, Mechanics and Computation,
Cape Town, 2004.
Ilki, A., Ispir, M., Demir, C., Karamuk, E., As, F., Cini,
N., Aydin, M., Toponder, G., Tulun, T., Kumbasar, N.,
Akman, S., Seismic Safety of a Historical Row House
Complex Built during Ottoman Period, 9th Canadian
Conference on Earthquake Engineering, Ottowa, 2007.
Kumbasar, N., lki, A., Demir, C., Onarlm ve Glendirilmi Betonarme Kolonlarn Davran, Tbitak,
Teknik Rapor, NTAG-568, 2004.
107
108
Yap Denetimi
Oktay ERGNAY
Jeofizik Mhendisi
Gazi niversitesi Deprem Aratrma ve Uygulama Merkezi
ZET
Bu makalede Trkiyede uygulanan yap denetim sisteminin geliimi ve sorunlarna deinilmekte ve 1999 depremleri sonrasnda karlan 595 sayl Kanun Hkmnde Kararname ve 4708 sayl yasa ile getirilen dzenlemelerin esaslar ve sorunlar tartlmaktadr.
Anahtar kelimeler: yap denetimi, 595 sayl KHK, 4708 Sayl kanun
Building Inspection
ABSTRACT
This paper describes improvement and problems of the building inspection system in Turkey. Paper also
discusses principals and implementation problems of the new inspection system which are promulgated
after 1999 earthquakes with laws numbered 595 and 4708.
Keywords: building inspection, law no,595, law no 4708.
Giri
nsanlarn gvenli ve salkl yaplarla, salkl bir evrede yaama hakk en temel insan
haklar arasndadr ve bu hakk salamak da
kamu ynetimlerinin en bata gelen grevidir.
Bu grevi yerine getirmek amacyla lkeler
ok eski tarihlerden bu yana eitli kurallar ve
yaptrmlar uygulamlardr. Bir yapnn kullanclarnn veya sahiplerinin binay projelendiren ve ina eden kiilerin yapacaklar hata ve
kusurlara kar korunmasnn ilk rneklerine
M...XVIII.yzylda Hammurabi Kanunlarnda rastlanmaktadr. Tamamen ksasa ksas esasna dayanan bu ilk uygulamalar, devlet sistemleri ve teknolojinin geliimine paralel olarak yerini hukuksal dzenlemelere terk
etmi ve zellikle 19. yzyldan itibaren bata
Fransa olmak zere birok lkede, yapy yapanlara kar birer tketici konumunda olan
mal sahipleri ve yapy kullananlarn haklar,
medeni kanun ve borlar kanunu ile gvence

altna alnmaya balanmtr. lkemizde de
Osmanl mparatorluu dneminde yerleme
ve yaplamalarla ilgili eitli dzenlemeler
yaplm olmasna ramen, bunlar daha ok
byk depremler veya yangnlar sonrasnda
stanbul iin getirilen eitli yerleme ve yaplama snrlamalar olmaktan teye gidememitir.
Yap Denetimi Nedir?
Yap denetimini Gvenli, salkl, ekonomik
yap elde edebilmek amalaryla yaplarn, ilgili idare ve ykleniciden (mteahhit) bamsz olarak, tasarm (proje) ve yapm (inaa)
aamalarnda yrrlkteki yap ynetmelikleri ve standartlara uygun olarak yaplmasnn
salanmas sreci olarak tanmlamak mmkndr.
109
Yap Denetim Sisteminin Geliimi
rnda byk deiiklikler yaplm, planlama

ile ilgili yetkiler merkezde toplanm, ancak
Cumhuriyet dnemi ile birlikte yerleme ve yap denetimi ve fenni mesuliyet sistemi ayyaplamalar dzenleme ve denetlemeyi nen muhafaza edilmitir.
amalayan yasal dzenlemeler yaplmaya balanmtr. Bunlarn ilk rnekleri, 1930 yln- 80li yllarn balarndan itibaren fiziksel planda karlan 1580 sayl Belediye Kanunu ile lama faaliyetlerinin merkezi ynetimin ar
1593 sayl Umumi Hfzsshha Kanunudur. ileyen brokrasisinin vesayeti altnda gelitiDaha sonra 1933 ylnda yrrle konulan rilemeyecei dncesi hakim olmu ve 1985
2290 sayl Belediye Yap ve Yollar Kanunu ylnda halen de yrrlkte olan 3194 sayl
ile Osmanl mparatorluu dneminden beri mar Kanunu karlarak planlama, yerleme
uygulanmakta olan Ebniye (yaplar) kanunu ve yaplama srelerine ilikin tm yetkiler
byk oranda deitirilmi ve bu yasa ile be- yerel ynetimlere devredilmitir.
lediye tekilat olan yerlerde;
mar planlarnn hazrlanmas esaslar,
Yollarn dzenlenmesi,
Yeni yaplacak yaplarn bal olaca kurallar,
Yaplar iin ruhsat alnmas,
Yap denetimi konularna o gnn ehircilik anlayna uygun olarak yeni esaslar
getirilmitir.
Temelleri 1933 ylnda karlan Belediye Yap

ve Yollar Kanunu ile atlm olan yap denetim sistemi, 1970li yllardan bu yana meydana gelen hemen her byk deprem veya kendiliinden kerek nemli can ve mal kaybna
neden olan olaylar sonrasnda youn ekilde
tartlm ve hibir ie yaramad herkese
kabul edilen fenni mesuliyet sistemi yerine, yap polisi, denetimin meslek odalarna
yaptrlmas, yerel ynetimlerin glendirilerek etkin denetim yapmalarnn salanmas,
sertifikal mhendislik sisteminin getirilmesi,
yapda denetim, sigorta, sorumluluk siteminin
uygulanmas, gibi eitli neriler gelitirilmesine ramen, fenni mesuliyet sistemi deitirilememitir.
Trkiyede mar mevzuat ve yap denetiminin

temelleri bu yasa ile atlmtr. Bugnk imar
mevzuatmzn da temelini oluturan 2290 sayl yasa, yaplarn projelerinin denetimi grevini yerel ynetimlere vermi, yapm faaliyetlerinin projesine, fen ve salk kurallarna,
deprem ve imar ynetmeliklerine, yap malzemeleri ile ilgili standartlara uygun olarak yapmnn salanmas grevini ise fenni mesul, Yllardr tartlan yeni bir yap denetim sisteyeni adyla teknik uygulama sorumlusu, ad minin getirilmesi, 5 yllk Kalknma Planlarnverilen ve serbest alan mhendis, mimar ve da da aada zetlendii ekilde yer almtr:
dier fen adamlarna vermitir.
nc be yllk kalknma plannn (1973zellikle 1950li yllardan itibaren younla- 77) konut sektr ile ilgili tedbirleri arasnda;
an kyden byk kentlere youn g olgusu, ticari amala yaplan konutlarn daha yakn
plansz, arpk ve kaak yerleme ve denetim- denetlenmesini salayacak yasal ve idari tedsiz yaplama eilimlerini hzla artrm ve birlerin alnaca,
o tarihe kadar karlm olan yasa ve ynetmelikler uygulanamaz hal gelmitir. Bu geli- Altnc be yllk kalknma plannda (1990-94);
meler zerine, 1956 ylnda, 6785 sayl mar yap denetimindeki mevcut aksaklklarn giKanunu karlarak kentsel planlama esasla- derilmesi iin yeni bir yap denetim sisteminin
110
gelitirilecei, inaatlarda standart d malzeme kullanlmasnn kesinlikle nlenecei,
turulmas iin gereken tm almalarn tamamlanaca, hkme balanmtr.
Yedinci be yllk kalknma plannda (19962000); 3194 sayl imar kanunundaki planlar
yapan, yaptran, aykr hareket edenlerin sorumluluklar ile bu kiilere uygulanacak meyyidelerin aklkla ortaya konaca ve etkin
bir denetim salanaca vurgulanm olmasna ramen, bu tedbirlerin hibirisi gerekletirilememitir.
595 Sayl Yap Denetimi Hakknda Kanun

Hkmnde Kararname (KHK) ve 4708 Sayl Yap Denetimi Kanunu
Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

yasasnn yeniden dzenlenecei ve yetkin
mhendislik kavramnn getirilecei,
mar yasasnn salkl bir yap denetim
sistemi getirecek ve kurallara aykr uygulama yapanlarn sorumluluklar ve bunlara
uygulanacak yaptrmlar ierecek ekilde
yeniden dzenlenecei,
Belediyeler Kanunu ile Bykehir Belediyesi Kanununun, salkl bir yap denetimi
sistemi getirecek ve yerel ynetimlerin doal afet tehlikesi ve risklerinin belirlemesi ve zararlarnn azaltlmas konusundaki
grev, yetki ve sorumluluklarnn yeniden
dzenlenecei,
Afet ynetmeliinin, (deprem blgelerinde yaplacak yaplar hakknda ynetmelik)
depremle ilgili koullarnn bilinli ve eksiksiz olarak uygulanmasnn salanaca,
Medeni Kanun, Borlar Kanunu ve Ticaret
Kanunlarnn ilgili maddelerinin, yapda
denetim, sorumluluk ve sigorta konular
bakmndan yeniden gzden geirilecei,
Mevcut ve yeni yaplacak olan tm yap ve
alt yaplarn yeterli afet gvenliine kavu-
Hemen herkese reform niteliinde olduu

kabul edilen bu KHKnin gerekesinde, getirilen bu yeni yap denetim sisteminin amalar
u ekilde ifade edilmitir.
1999 ylnda yaanan iki byk depremde

18000in zerinde kiinin hayatn kaybetmesi, 40000 kiinin yaralanmas ve 55000 konutunun yklmas veya ar hasar grmesi ve
bu depremlerin yol at dorudan ekonomik
1999 ylnda meydana gelen zmit Krfezi kayplarn 13-14 milyar ABD dolarna ulave Dzce depremlerinin ok byk can ve mas zerine Hkmet, deprem zararlarnn
mal kayplarna yol amasndan hemen son- azaltlmas konusunda ciddi ve somut admra hazrlanan Sekizinci Be Yllk Kalknma lar atlmas gereini duymu ve ilk olarak 10
Plannda (2000-2005) ise, konuya zel nem Temmuz 2000 tarihinde, 27 pilot ilde uygulanverilmi, ilk kez doal afetler ad altnda bir mak zere, 595 sayl Yap Denetimi Hakknbalk alm ve alnacak nlemler arasna;
da KHKyi karmtr.
Depremler ve dier doal afetlerin neden

olabilecekleri zararlarn azaltlmas iin
yap gvenliinin artrlmas,
Bina yaptran veya satn alan tketici konumundaki kiilerin, kusurlu ve aypl inaatlar nedeniyle urayacaklar can ve mal
kayplarnn azaltlmas,
Denetimsiz ve kaak yap yaplmasnn engellenmesi,
Yaplarn kalitelerinin artrlmas, ekonomik mrlerinin uzatlmas ve bakm ve
onarm giderlerinin azaltlmas,
Projelendirme ve yapm srecinde grev
alan; proje mellifi, yap mteahhidi, antiye efi ile yap denetim kurulularnda grev alan mhendis ve mimarlarn yetkinlik
kazanmas ve niteliklerinin gelitirilmesi,
Mhendislik ve mimarlk mesleklerinin
nemi ve saygnlnn artrlmas,
111
naat sektrnde tketici bilincinin gelitirilmesi ve tketicinin korunmas,

Yap retimi srecinde kusur ileyenlere
kar yaptrmlarn etkili ekilde uygulanmas ve devletin adalet sistemine olan gvenin artrlmas.
595 sayl KHK ile getirilen yap denetim sisteminde prensip olarak; etkin ve verimli bir
yap denetim sisteminin ancak, bamsz,
deneyimli, yetkin ve sorumlu kii ve kurulular eliyle salanabilecei ana fikri kabul
edilmi, denetim hizmetinin yalnzca kar
amacyla yaplan bir ticari faaliyet olarak
uygulanmamas iin de denetim hizmetlerine standart bir tarife getirilmitir.
larnn (yetkinliklerinin) belirlenmesi konusunda ilgili meslek odalar yetkili klnmtr.

Bu konuda 601 sayl KHK karlarak Mhendislik ve Mimarlk Hakknda Kanun ile
Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Kanununun baz maddeleri deitirilmi, uzman
mhendis ve mimar olma koullar yeniden
belirlenmi, hizmet kalitesini ykseltmek ve
yeleri zerinde etkin mesleki denetim yaplmasn salamak amacyla mhendis ve mimar
odalarna geni yetkiler verilmitir.
lave olarak yap denetim kurulularnn kusur

ve hatalarndan kaynaklanan zararlar karlayabilmek ve tketici konumunda olan mal sahiplerini korumak amacyla da, yap denetim
kurulularna mali sorumluluk sigorts yaptrAyrca, denetim hizmetlerinin ancak nitelikli ma zorunluluu getirilmitir.
ve yetkinlii (uzmanl) belgelenmi mhendis ve mimarlar eliyle yaplmasnn gerektii 595 sayl KHK ile getirilen ada yap
kabul edilerek,meslek sahiplerinin uzmanlk- denetim sistemi 10 ay sreyle 27 pilot ilde etTablo 1. 595 ve 4708 sayl yasalarn karlatrlmas
595 sayl KHK
4708 sayl yasa
Zorunlu mali sorumluluk sigortas vard
Uygulama glkleri nedeniyle kaldrlmtr
Sisteme dahil olan balca aktrlerin temsilcilerinden oluan

merkezde Yap Denetimi st Komisyonu ile yerelde il ve
ile yap denetim komisyonlar kurulmutur.
Yap deentimi st konisyonu ile il ve ile yap denetim komisyonlar kaldrlm, sistem tamamen Bayndrlk ve skan Bakanlnn denetimine
alnmtr.
Mimar ve mhendislere uzmanlk belgesi verme yetkisi ilgili

meslek odalarna verilmi ve ayrca 601 sayl KHK ile uzmanlk snav yapma, yetitirme kurslar ama, belge verdii
kiiyi denetleme yetkisi odalara braklmtr.
Meslek odalarna yerilen tm yetkiler kaldrlm, deneti mimar ve mhendis ad altnda belge verme yetkisi bakanlkta toplanmtr. Ayrca 601
sayl KHK ile ilgili hibir yenilik yasaya eklenmemitir.
27 pilot ilde uygulanmaktayd..

Yap mteahidine mhendis ya da mimar olma koulu ile
antiye efi altrma zorunluluu getirilmiti.
Yap denetimi cretleri yap yaklak maliyetinin %4-8i arasnda belirlenmiti.
Yap denetim kurulular sermayesinin en az %51inin mhendis ve mimarlara ait olmas hkm getirilmiti.
lke genelinde uygulanacak yerde denetimden honut olmayan evrelerin

basks ile pilot uygulamaya devam edilmi ve pilot il says 19a indirilmitir.
Bu zorunluluk kaldrlmtr.
Yap denetimi cretleri yap yaklak maliyetinin %3ne indirilmitir.
Kurulularn sermayelerinin nama yazl olmas ve tamamnn mhendis
ve mimarlara ait olmas hkm getirilmitir (olumlu bir deime).
Tek katl ve topla yap inaat alan 180m2yi gemeyen yaplar KHK kapsam dnda tutulmutu.
Olumlu bir yaklamla bu istisna kaldrlmken 2004 ylnda karlan

5205 sayl yasa ile istisna hkm daha da geniletilmitir.
Yalnzca yap denetim kurulular ile bu kurulularn uzman

mhendis ve mimarlarna kusursuz sorumluluk getirilmi ve
sorumluluk sresi 10 yl olarak belirlenmiti
Yap denetim kurulular, bu kurulularn deneti mimar ve mhendisleri,

laboratuvar grevlileri ve yap mteahitlerine kusurlar orannda sorumluluk getirilmi ve yaplarn tayc sistemleri iin sorumluluk sresi 15
yla karlmtr.
KHK ile ceza hkmleri dzenlemek mmkn olmad iin

cezai hkmler bulunmamaktayd.
Yap denetim kurulularna baz cezai hkmler getirilmitir.
112
odalar, niversiteler, yerel ynetimler, yap

denetim kurulular birlii olmak zere hemen her kesim tarafndan youn olarak eletirilmekte ve bir an nce daha ada, etkin
ve verimli olarak ileyebilen yeni bir yasann
hazrlanmas ve lke genelinde resmi yaplar
da kapsayacak ekilde, uygulamaya konmas
talep edilmektedir Bu eletiri ve neriler arasnda Ulusal Deprem Konseyince yaynlanan
Bu durum zerine Bayndrlk ve skan Bakanlnca ivedi olarak halen yrrlkte olan Deprem Zararlarn Azaltma Ulusal Strateji4708 sayl Yap Denetimi Hakknda Kanun si adl ve 2002 tarihli raporda;
hazrlanm ve 31. Temmuz 2001 tarih ve
24461 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak 595 sayl KHK ile getirilen yap denetim
yrrle konulmutur.
sistemine benzer ekilde,yap denetiminin,

mesleki yetkinlie dayal, bamsz, tarafYaklak olarak 5 yldr 19 pilot ilde uygusz ve sorumlu kiilerden oluan kurulular
lanmakta olan 4708 sayl yasa ile 595 sayl
eliyle yrtlmesinin gerei vurgulanm,
KHK ile getirilen tm ada yaklamlar or- Bu sistem ierisinde ilgili meslek odalartadan kaldrlm ve yasa hereyi Bayndrlk
nn, 595 sayl KHKda ngrld ekilve skan Bakanlnn yetkisinde toplayan ade tam yetki ve sorumluluk stlenerek grev
r merkeziyeti bir hale dntrmtr.
almalar,
l ve ile yap denetim komisyonlar gibi,
Her ne kadar 4708 sayl yasann gerekesinilgili taraflar, merkezi ve yerel ynetimler
de, 595 sayl KHKnn gerekesinde belirtiarasnda ibirlii salayan mekanizmalarn
len ayn amalar yazl ise de 4708 sayl yasa,
yeniden oluturulmas,
gerekesi ile dahi ters der hale gelmitir. Bu
iki yasa arasndaki temel farklar Tablo 1de 601 sayl KHK ile getirilen yetkinlik (uzmanlk) sisteminin mutlaka yeniden ihdas
zetlenmitir:
edilmesi ve meslek odalarna kendi yelerini srekli eitmeleri, gelitirmeleri ve de4708 sayl yasann yrrle girdii 2001 yl
netlemeleri iin sorumluluk verilmesi,
Austos ayndan bu yana 19 pilot ilde uygulanmakta olan yap denetim faaliyetleri ile il- Trkiyede konut retim sistemi ierisinde
nemli paya sahip olmalarna ramen, higili bilgiler Tablo 2de zetlenmektedir.
bir mesleki veya kurumsal kurala bal olmadan bina ina eden ve kendilerine yap19 pilot ilde halen kurulu bulunan 582 adet
sat mteahhit ad verilen kesimin, bir
yap denetim kuruluunda 10.694 denetinaat mteahhitleri odas kurularak disipi mimar ve mhendis, 7550si ise yardmc
lin altna alnmas, ve mesleki ve kurumsal
kontrol eleman ad altnda alan mimar ve
yeterlilikleri olmayan kii ve kurulularn
mhendis olmak zere,toplam olarak,18244
inaat sektrnde faaliyet gstermesine izin
mhendis ve mimar almaktadr.
verilmemesi, gibi nemli neriler gndeme
getirilmitir
Uygulamada Yaanan Sorunlar
kin olarak uygulanm, ancak bir siyasi partinin Anayasaya aykrlk iddiasyla at
dava maalesef baz meslek odalarnca da desteklenince, Anayasa Mahkemesi 595 sayl
KHKnn baz maddeleriyle mlkiyet hakkna snrlama getirildii gerekesiyle ve 5e
4 gibi kritik bir oy okluu ile KHKy iptal
etmitir.
4708 sayl yasa yrrle girdii tarihten Bata naat Mhendisleri Odas olmak zere
gnmze kadar, bata mimar ve mhendis ilgili meslek odalar ise;
113
Tablo 2. Yap Denetim Faaliyetleri
Tablo 2:
ller
Denetlenen
Alan (m2)
Yap Denetim
Firma Says
Deneti Says
Denetlenen
Yap Says
Adana
2.979.206
17
307
1479
Ankara
28.620.588
162
2806
12992
Antalya
12.670.188
39
730
7381
Aydn
3.036.200
157
3021
Balkesir
2.322.765
11
197
2833
Bolu
602.606
48
574
Bursa
6.517.490
25
515
4890
anakkale
892.365
69
1307
Denizli
2.703.883
12
204
2501
Dzce
541.382
26
534
Eskiehir
2.806.313
184
2510
Gaziantep
2.338.076
123
1067
Hatay
2.266.764
161
1946
stanbul
35.324.785
207
3097
20429
zmir
9.296.004
48
856
8202
Kocaeli
4.513.781
14
339
3651
Sakarya
1.516.880
106
1724
Tekirda
3.407.181
12
164
2992
Yalova
361.639
14
397
TOPLAM
122.718.096
582
10.103
80.340
1.7.2006 tarihi itibariyle
1.7.2006 tarihi itibariyle
114
Bayndrlk ve skan Bakanlnn mesleki

yeterlilii dikkate almadan ve meslek odalarn dlayarak, 12 yl bir yerde altn
belgeleyen herkese deneti belgesi verdiini ve bylelikle sistemin dejenere edildiini,
Yap denetimi ile ilgili tm yetkilerin merkezde kk bir birimde topland iin
sistemin tkandn ve Bakanlka gerek
anlamda hibir denetim yaplmadn,
Mali ve mesleki sorumluluk sigortalar bulunmad iin tketici konumundaki mal
sahiplerini koruyacak bir aracn olmadn,
Yasada hkmler olmasna ramen,
Trkiyedeki yap-sat pratiinde, mal sahibi-mteahhit ve yap denetim kuruluu
geninde mteahhit ve yap denetim kurulular arasndaki kar ilikilerinin nlenemediini ve fenni mesuliyet sisteminde
olduu gibi yap denetim sisteminde de
mteahhitin kendini denetleyecek kuruluun patronu haline geldiini,
Belediyeler ve meslek odalar sistemin dna itildikleri iin, uygulamada etkin bir
ibirlii salanamad ,
4708 sayl yasann, aradan 5 yl gemesine
ramen, lke geneline yaygnlatrlamamasnn ve hala pilot olarak 19 ilde uygulanmasnn byk bir hata olduu,
Yap retimin srecinde grev alan usta,
kalfa ve formen gibi meslek mensuplarnn
eitilme ve belgelendirilmelerinin ihmal
edildii,
naatlarda antiye efi bulundurulmas
zorunluluunun kaldrlmasnn byk bir
hata olduu, gibi eletiriler gndemde tutulmaktadr.
lar, kamu kurum ve kurulular ve konu ile

ilgili zel sektr temsilcilerinden oluan 42 kiilik bu komisyonun raporu 29 Eyll - 1 Ekim
2004 tarihleri arasnda stanbulda yaplan
Deprem urasnda da tartlm ve ivedilikle
yeniden hazrlanmas gerekli grlen yeni bir
yap denetimi yasasnda aada belirtilen konularn yer almas kararlatrlmtr:
3194 sayl mar Kanunu yalnzca ehircilik ve planlama konularn kapsayacak ekilde yeniden dzenlenmeli, ayr bir yap
kanunu hazrlanarak bu kanunda yaplarla
ilgili teknik konular, yap denetimi, yap
malzemeleri, yaplarla ilgili standartlar ve
artnameler, mesleki konular btncl bir
yaklamla yeniden ele alnmaldr.
Mesleki yeterlilii esas alan yeni bir yap
denetimi kanunu hazrlanmal ve sigorta
unsurunu da kapsayacak ekilde yurt genelinde uygulamaya konulmaldr.
Yap denetim sisteminin temelinde yetkin
mhendislik ve mimarlk sisteminin gelitirilmesi yatmaktadr Mhendislik diplomas alan herkesin snrsz mesleki yetkiyle
donatlmas gelimi hibir lkede yoktur.
601 sayl KHKya benzer ekilde yetkin
mhendislik ve mimarlkla ilgili yasal dzenlemeler mutlaka gerekletirilmelidir.
Yap denetim sistemi ierisinde nemli roller stlenmi olan yap mteahhitleri mutlaka kayt ve denetim altna alnmal, inaat
mteahhitlii yapacak kiilerin yeterlilik
ve yetkinlikleri belirlenmeli ve kendi i denetimlerini salamak amacyla inaat mteahhitleri odas kurulmas gndeme alnmaldr.
Bu youn eletiriler ve uygulamada yaanan Ticari birer kurulu olmalarna ramen,
nemli bir kamu hizmeti gren yap deneolumsuzluklar karsnda Bayndrlk ve skan
tim kurularnn meslek disiplini ve etiini
Bakanl 2004 ylndan bu yana yeni yasal dkorumak, halkla ilikilerinde drstlk ve
zenlemeler zerinde almaktadr. lk olarak
gveni hakim klmak ve bunlar salayabi2004 ylnda, Deprem uras hazrlk almalecek bir zdenetim mekanizmas oluturlar srasnda Mevcut Yaplarn ncelenmesi
mak zere, tzel kiilie sahip, kamu kuve Yap Denetimi ad altnda bir komisyon
rumu niteliinde bir meslek rgt olarak,
kurulmutur. niversiteler, ilgili meslek oda115
Trkiye Yap Deneti Kurulular Birlii

ad altnda rgtlendirilmelerinde byk
yarar grlmektedir. Bu konuda daha geni
bilgiler, Bayndrlk ve skan Bakanlnn
www.bayindirlik.gov.tr adresindeki sitesinden elde edilebilir.
Sonu
lkemizde maalesef, 73 yldan bu yana, gvenli, salkl ve dzenli kentlemeyi ve depremlere dayankl yaplamay salayacak
yasal dzenlemeler yaplamam ve var olan
yasalar ise eitli nedenlerle etkin olarak uygulanamamtr. Bugn bata stanbul, Ankara, zmir, Bursa, Adana gibi byk kentlerimiz
olmak zere hemen tm kentlerimiz, kaak ve
kurallara aykr yaplamann sistematik hale
getirildii yerleme mekanlar konumundadr.
zellikle 1999 ylnda meydana gelen zmit
Krfezi ve Dzce depremleri sonrasnda lkede deprem ve dier doal afet zararlarnn
azaltlmas konusunda her kademede bir bilin
uyanm olmasna ve bu toplumsal bilinle,
587 sayl Zorunlu Deprem Sigortas, 595 sayl Yap Denetimi Hakknda Kanun Hkmnde Kararname, yetkin mhendislik kavramn
dzenleyen 601 sayl Kanun Hkmnde Kararname gibi ada yasal dzenlemeler yaplm olmasna ramen, zaman iersinde bu
olumlu gelimeler yeniden uygulanamaz hale
getirilmi ve eskiye dnlmtr.
evrede ve gvenli ve salkl yaplarda yaama arzusu ve talebi de gl deildir.

Halen lkemizin 19 ilinde farkl bir yap denetim sistemi uygulanrken, 62 ilinde 73 yllk
fenni mesuliyet sisteminin uygulanmas, aklanmas g bir eliki olarak ortada durmaktadr.
Daha da nemlisi, bu yl yaymlanan ve 20072013 yllarn kapsayan 9 uncu Kalknma
Plan Stratejisi ile bu stratejiye uygun olarak
hazrlanan 9 uncu Kalknma Plannda, bu
konuda bir strateji, hedef, faaliyet veya irade
beyan da yoktur. Anlalyor ki yeni bir depreme kadar beklemeye devam edeceiz.
Kaynaklar
1. O. Ergnay; lkemizde Yap Denetiminin Geliimi
ve 595 sayl KHK ile Getirilen Yeni Yap Denetim
Sistemi. Deprem Blgelerinde Yaplama Sempozyumu. 16-17 Kasm 2000.zmir.
2. Yap Denetimi. Bayndrlk ve skan
Bakanl,Yksek Fen Kurulu Bakanl,2000.
3. Yap Denetimi. naat Mhendisleri Odas, Trkiye
Mhendislik Haberleri, Yl 46-2000-6, Say 410, Ankara.
4. Ulusal Deprem Konseyi, Deprem Zararlarn Azaltma Ulusal Stratejisi, Nisan 2002, Ankara.
5. Japonya Uluslararas birlii Ajans, JICA, Doal
Afetler Konulu lke Strateji Raporu, Haziran 2004,
Ankara.
Maalesef ne merkezi ve ne de yerel ynetimlerde yerleme ve yaplamalarn etkin deneti- 6. Deprem uras,Mevcut Yaplarn ncelenmesi ve
mi konusunda bir kararllk grlmemektedir. Yap Denetimi Komisyonu Raporu,Bayndrlk ve
Her ne kadar yeni belediyeler, bykehir be- skan Bakanl,2004, Ankara.
lediyeleri ve il zel idareleri ile ilgili yasalarda
deprem ve dier doal afet zararlarnn azaltlmas konusunda tm sorumluluk yerel ynetimlere devredilmi grnyor ise de, bu grevleri yerine getirmek iin gereken kurumsal
ve finansal kaynaklarn nereden ve nasl temin
edilecei belli deildir. Aka ifade etmek gerekirse halkmzda da gvenli ve salkl bir
116
Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda

Ynetmelikdeki (2007) Deiiklikler
Fikret KURAN
n.Y. Mh.
Afet leri Genel Mdrl
Deprem Aratrma Daire Bakanl
Deprem Mhendislii ube Mdrl
E-posta: fikretkuran@deprem.gov.tr
ZET
Deprem mhendislii alan srekli geliim gsteren, yeni yaklamlarn gelitii bir anabilim daldr. Bu nedenle
depreme dayankl yap tasarm iin gerekli hesap ve yapm kurallarnn belirlendii ynetmelikler, gelien bilgi
ve teknolojiye bal olarak deimekte ve gncellenmektedir. Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan 1947,
1953, 1961, 1968, 1975, 1998 ve son olarak 2007 yllarnda depreme dayankl bina tasarm koullarnn yer
ald ynetmelikler hazrlanmtr. Hazrlanan her ynetmelik o gnk bilgi ve teknolojiyi yanstmaktadr.
2007 ylnda hazrlanan ve yrrlkte olan Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmeliki
nceki ynetmeliklerden ayran en byk zellik, bina tasarmna ynelik kurallarn yan sra mevcut binalarn
deerlendirilmesi ve glendirilmesine ait kurallar ieren bir blmn eklenmesidir. Bu almada Deprem
Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik-2007de yaplan deiiklikler genel olarak aklanmaya
allacak, zellikle ynetmelie yeni eklenen mevcut binalarn deprem gvenliklerinin belirlenmesi ve
glendirilmesi blm hakknda bilgi verilecektir.
Anahtar Kelimeler: Deprem Mhendislii, Ynetmelik, Tasarm, Glendirme
Changes on Turkish Seismic Code (2007)

ABSTRACT
Earthquake engineering field is a main science branch that always shows continuous progress and develops new
approaches. For this reason, the seismic codes, in which the calculations and construction rules are defined for
the earthquake resistant building design, are changing and being updated according to the developing knowledge
and technology. In 1947, 1953, 1961, 1968, 1975, 1998 and lastly in 2007, the seismic codes for the earthquake
resistant building design have been prepared by the Ministry of Public Works and Settlement. Each seismic code
reflects the knowledge and technology of that period of time. The biggest difference that separates the 2007
Turkish Seismic Code from the other seismic codes is that apart from the rules for the building design; a new
chapter is added for the assessment and retrofitting of the existing buildings. In this study, the overall changes in
the Turkish Seismic code (2007) will be explained, but especially the newly added chapter about the assessment of
the earthquake safety and retrofitting of the existing building, will be explained.
Keywords: Earthquake Engineering, Seismic Code, Design, Retrofitting
1. Giri
1992 Erzincan Depremi ile balayan ve kent- zellikle 17 Austos ve 12 Kasm 1999 Depsel alanlarda etkili olan depremlerde ok sa- remleri sonrasnda mevcut binalarn glendiyda bina yklm ve ar hasar grmtr. rilmesi ihtiyac kamuoyunda ska tartlr ol117
mu, depremde hasar gren ok sayda binada

onarm ve glendirme yaplmtr. Olas depremlerde can ve mal kaybn en aza indirmek
iin veya olmu bir deprem sonras hasarlarn
giderilerek binann dayanmnn deprem ncesi dzeye yada daha zerine karlmas iin,
pek ok sayda binann glendirilme gerei
vardr. 1998 tarihli ynetmelik genellikle yeni
yaplacak yaplarda uyulmas gereken koullar vermektedir. Bu ihtiyatan dolay Bayndrlk ve skan Bakanl ynetmeliin yenilenmesi iin bir alma balatm ve tamamlamtr. Hazrlanan yeni ynetmelik DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDA YNETMELK ad
altnda 6/3/2007 tarih ve 26454 sayl Resmi
Gazetede yaynlanarak yrrle girmitir.
2. Ynetmelikte Yaplan Deiikliklere Genel Bak
1998 ve daha nceki tarihli ynetmeliklerin ismi Afet Blgelerinde Yaplacak
Yaplar Hakknda Ynetmelik iken yeni
Ynetmelikin ismi, afet ve yap kelimeleri
kaldrlarak yerine deprem ve bina kelimeleri
getirilerek Deprem Blgelerinde Yaplacak
Binalar Hakknda Ynetmelik (TDY-2007)
olmutur. Bu isim deiikliinin nedeni, yeni
Ynetmelikin yalnzca deprem afetini kapsamas, yangn, su baskn, gibi dier afet trlerini ise kapsamamasdr. 1998 tarihli ynetmelikteki dier afet trleri iin verilen bu kurallar
detayl ve bina tasarmna ynelik olmayp,
yerleim ile ilgili genel kurallar iermekteydi.
Ayrca, yangn ile ilgili olarak ileri Bakanl tarafndan kapsaml bir ynetmelik hazrlanm ve yrrle girmitir. Bu nedenle afet
kelimesi deprem olarak deitirilmitir. Yine,
ynetmelik yalnzca bina tr yaplarn tasarmn iermektedir. Kpr, baraj, yol, liman
gibi dier yap trleri bu ynetmeliin kapsam dndadr. Bu nedenle ynetmeliin ismindeki yap kelimesi kaldrlarak bina olarak
deitirilmitir. Deprem haricinde yukarda
118
saylan dier afet trleri iin hazrlanan Afet

Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik 1998 tarihli ynetmeliin bu ksmlarnda baz revizyonlar yaplarak 14 Temmuz
2007 tarih ve 26582 sayl Resmi Gazetede
yaymlanarak yrrle girmitir.
TDY-2007 iki ksmdan olumaktadr. Birinci ksm; ama, kapsam, dayanak ve yrrlk
maddelerinin yer ald toplam 6 maddeden
ve 1 sayfadan olumaktadr.. kinci ksm ise
ynetmelikin eki olup Deprem Blgelerinde
Yaplacak Binalar Hakknda Esaslar ad altnda yer almaktadr. Depreme dayankl bina
tasarmna ilikin tm teknik koullar bu ikinci ksmda yer almaktadr.
TDY-2007nin deprem haricindeki dier afet
trlerini kapsamamasndan dolay, 1998 tarihli ynetmelie gre blm numaralar deimitir. Ayrca ahap bina tasarm iin verilen
koullarn mevcut haliyle gnmz artlarn
salayamamas nedeni ile, modern endstriyel
ahap bina sistemlerine ait yeni bir ahap blm hazrlanncaya kadar ynetmelikten karlmtr. Bu blm iin imdilik eklenen 1.1.4
maddesinde Ahap bina ve bina tr yaplara
uygulanacak minimum koul ve kurallar, ilgili
ynetmelik hkmleri yrrle konuluncaya
dek, Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan
saptanacak ve projeleri bu esaslara gre dzenlenecektir. denmektedir.
Yine kerpi bina tasarmna ait koullarn verildii blm kaldrlarak, yma binalar blmnn ierisine dahil edilmitir. Yeni ynetmelik 7 blmden olumaktadr. Bunlar sras ile
Blm 1- Genel Hkmler
Blm 2- Depreme Dayankl Binalar in Hesap Kurallar
Blm 3- Betonarme Binalar in Depreme
Dayankl Tasarm Kurallar
Blm 4- elik Binalar in Depreme Dayankl Tasarm Kurallar
7.5- Depremde Bina Performansnn Dorusal

Elastik Hesap Yntemleri le Belirlenmesi
7.6- Depremde Bina Performansnn Dorusal
Elastik Olmayan Yntemler le Belirlenmesi
7.7- Bina Deprem Performansnn Belirlenmesi
7.8- Binalar in Hedeflenen Performans Dzeyleri
Ynetmelikte, gelien bilgi birikimi ve tek- 7.9- Binalarn Glendirilmesi (Genel lkeler)
nolojiye bal olarak yeni binalarn tasarmna 7.10- Betonarme Binalarn Glendirilmesidir.
ynelik esaslar ieren birinci, ikinci ve nc blmlerinde revizyon yaplm, drdnc Ayrca bu blmn yeni kavram ve ilkeler ile
blm yeniden yazlm, beinci blmnde birlikte yeni analiz yntemlerini iermesinden
kapsaml revizyon yaplm, 7. Blm olan dolay, uygulayclara yol gstermesi asnMevcut Binalarn Deerlendirilmesi ve G- dan bilgilendirme ekleri bu blme ek olarak
lendirilmesi Blm ynetmelie yeni bir konulmutur.
blm olarak eklenmitir.
Bunlar;
Blm 5- Yma Binalar in Depreme Dayankl Tasarm Kurallar
Blm 6- Temel Zemini ve Temeller in Depreme Dayankl Tasarm Kurallar
Blm 7- Mevcut Binalarn Deerlendirilmesi
ve Glendirilmesidir.
3. Mevcut Binalarn Deerlendirilmesi ve

Glendirilmesi Hakknda Genel Bilgi
Bilgilendirme Eki 7A- Dorusal Elastik Yntemler le Hesapta Kolon ve Perdelerin Etki/
Kapasite Oranlarnn Belirlenmesi
Ynetmelikin 7. Blmnde yer alan esas ve

ilkeler ynetmeliin dier blmlerinde yer
Bilgilendirme Eki 7B- Beton ve Donat elii
alan yeni bina tasarmna ilikin esaslardan
in Gerilme-ekildeitirme Bantlar
olduka farkldr. Bu blmde yeni kavramlar
bulunmaktadr. Mevcut binalarn deerlendiBilgilendirme Eki 7C- Dorusal Olmayan
rilmesinde ve glendirilmesinde performan- Spektral Yerdeitirmenin Belirlenmesi
sa dayal hesap yntemleri kullanlmaktadr.
Hesap yntemi olarak kuvvete dayal ynteme Bilgilendirme Eki 7D- Artmsal Mod Birleek olarak deplasmana dayal hesap yntemleri tirme Yntemi le tme Analizi
de konulmutur. Bu nedenle, Ynetmelikin
7. Blm zerine (Mevcut Binalarn Deer- Bilgilendirme Eki 7E- Lifli Polimer le Sarglendirilmesi ve Glendirilmesi) genel bilgi lanan Kolonlarda Dayanm ve Sneklilik Arverilmeye allacaktr.
tnn Hesab
Bu blm 10 alt balktan olumaktadr.
Bunlar;
7.1- Kapsam
7.2- Binalardan Bilgi Toplanmas
7.3- Yap Elemanlarnda Hasar Snrlar ve
Hasar Blgeleri
7.4- Deprem Hesabna likin Genel lke ve
Kurallar
Bilgilendirme Eki 7F- Dolgu Duvarlarnn

Glendirilmesi in Yntemlerdir.
TDY-2007nin 7. blmnde verilen kurallar,
mevcut binalarn deprem gvenliklerinin belirlenmesi ve glendirilmesini kapsamaktadr. Deprem sonras hasarl binalarn deprem
gvenliinin belirlenmesi bu blmdeki kurallara gre yaplamaz. Hasarl binann glendirilmesi ve glendirme sonras binann
119
deerlendirilmesinde ise, bu blmdeki kurallara uyulacaktr. Ynetmelikte madde 2.12de

verilen bina tr olmayan yaplar (kule, baca,
tank gibi yaplar) ve tarihi ve kltrel yaplar
bu blmn kapsam dndadr.
Tasarmda, tayc sistem tr, kesitler, malzeme dayanmlar gibi tm zellikler tasarmc mhendisin kontrol altndadr. Ancak
mevcut binada tm bu zellikler bilinmeyen
durumundadr. ncelikle mevcut bir binay
yeterli dorulukta analiz etmek iin binann
ve tayc sistemin ve malzeme zelliklerinin
belirlenmesi gerekmektedir.
Binalardan bilgi toplanmas amac ile
Ynetmelikte farkl bilgi dzeyi tanmlanmtr. Bunlar sras ile Snrl Bilgi Dzeyi, Orta Bilgi Dzeyi ve Kapsaml Bilgi
Dzeyidir. Bilgi dzeyi arttka binadan toplanacak veri says da artmaktadr. Bilgi dzeyine bal olarak analizde kullanlan eleman
kapasiteleri, Bilgi Dzeyi Katsays ile arplarak azaltlmaktadr. Snrl Bilgi Dzeyinde
bu katsay 0.75, Orta Bilgi Dzeyinde 0.9 ve
Kapsaml Bilgi Dzeyinde 1.00 olmaktadr.
Binann tayc sistem projesi yok ise binay
inceleyecek ve analiz edecek mhendis Snrl veya Orta Bilgi Dzeyinden birini semesi
gerekmektedir. Binann tayc projesi varsa
ve uygulama ile uyumlu ise, mhendis Orta
veya Kapsaml Bilgi Dzeyinden birini seebilir. Kapsaml Bilgi Dzeyinde inceleme
yaplabilmesi iin tayc sistem projesinin
mutlaka olmas ve uygulama ile uyumlu olmas gerekmektedir. Bu blmde malzeme dayanm olarak tasarmda kullanlan karakteristik
dayanm kullanlmamakta, Mevcut Malzeme
Dayanm kullanlmaktadr. Mevcut Malzeme
Dayanm tanm bilgi dzeyine gre deimektedir. Tablo 3.1de betonarme binalarda
bilgi dzeyine gre kullanlmas gereken malzeme dayanmlar verilmektedir. Mevcut Malzeme Dayanmnn beton iin bulunmasnda
karot deneylerinden, elik iin ise ilgili elik
snfnn karakteristik akma dayanm ve ekme deneyinden bulunmaktadr. Elemanlarn
kapasitelerinin (moment, eksenel yk, kesme
kapasitesi) hesabnda Mevcut Malzeme Dayanm, malzeme gvenlik katsaylarna blnmeden dorudan alnmaktadr.
Binalarn deprem etkisi altnda deerlendirilmesi performans seviyeleri ile belirlenmektedir. Performans seviyeleri, binann deprem
etkisi altnda ngrlen hasar miktarnn snr
durumlardr. Bu snr durumlar, binadaki tayc ve tayc olmayan elemanlardaki hasarn
miktarna, bu hasarn can gvenlii bakmndan bir tehlike oluturup oluturmamasna,
deprem sonrasnda binann kullanlp kullanlmamasna ve hasarn neden olduu ekono-
Tablo 3.1. Betonarme Binalarda Mevcut Malzeme Dayanmlar

Bilgi Dzeyi
Snrl
Orta
Kapsaml
Beton
fcm = Min(fc)
fcm = fcort-
fcm = fcort-
Donat
fsm = fyk
fsm = fyk
fsm = fyk veya

fsm = fsmin (*)
: Standart Sapma
: ekme deneyi donat snfnn karakteristik dayanm ve ekildeitirme kapasitelerini salamyorsa
120
mik kayplara bal olarak belirlenmektedir.

Ynetmelikte kesit baznda hasar snr durumlar tanmlanmtr. Kesit baznda hasar snr
durumlarndan gidilerek eleman hasar belirlenmekte ve eleman hasarlarnn miktar ve
tayc sistemdeki dalmlarndan gidilerek
binann performans deerlendirilmesi yaplmaktadr. Tayc elemanlarn hasar blgeleri, deprem kuvveti altnda bulunan deerlerle
ynetmelikte verilen hasar snr deerleri ile
karlatrlarak bulunmaktadr.
mans Dzeyi, Gmenin nlenmesi Performans Dzeyi ve Gme Durumudur. Bu

performans seviyeleri kesit ve eleman hasar
snrlarna gre belirlenmektedir. Tm performans seviyelerinin salanmas iin tayc
elemanlarda gevrek krlma trnn olmamas
veya varsa engelleyici tedbirlerin alnmas gerekmektedir. Ynetmelikte tanmlanan performans dzeyleri aada verilmektedir.
Hemen Kullanm Performans Dzeyi
TDY-2007de hasar snr durumlar snek Tm tayc elemanlar minimum hasar

elemanlar iin tanmlanmtr. Bilindii zere
blgesindedir.
depreme dayankl yap tasarmnn ana ilkele- Kirilerin en fazla %10u belirgin hasar
rinden biri, tayc elemanlarn snek davran
blgesinde olabilir.
gstermesini salayacak ekilde tasarlanmas
ve yaplmasdr. Snek davran, tayc ele- Can Gvenlii Performans Dzeyi
Binalarn
deprem kiri,
etkisi altnda
deerlendirilmesi
performans
mann
(kolon,
perde),
dayanmna
eri-seviyeleri ile
belirlenmektedir. Performans seviyeleri, binann deprem etkisi altnda ngrlen hasar
miktarnn
durumlardr.
Bu snr durumlar,
binadaki taycekilve tayc olmayan
tikten snr
sonra
dayanmn
kaybetmeden
Tm tayc elemanlar minimum veya beelemanlardaki hasarn miktarna, bu hasarn can gvenlii bakmndan bir tehlike oluturup
deitirmedeprem
yapabilmesidir.
Gevrek
elemanlar
oluturmamasna,
sonrasnda binann kullanlp
kullanlmamasna
ve hasarn neden
lirgin hasar blgesindedir.
olduu ekonomik kayplara bal olarak belirlenmektedir. Ynetmelikte kesit baznda hasar
isedurumlar
dayanma
ulatktan
sonra
snr
tanmlanmtr.
Kesit baznda
hasar ekildeitirme
snr durumlarndan gidilerek eleman
Kirilerin en fazla %30u ileri hasar blgehasar belirlenmekte ve eleman hasarlarnn miktar ve tayc sistemdeki dalmlarndan
yapamadan
krlmaya
ulamakta
ve gme
gidilerek
binann performans
deerlendirilmesi
yaplmaktadr.
Tayc ani
elemanlarn hasar
sindedir.
blgeleri,
deprem kuvveti
altnda bulunan deerlerle ynetmelikte
verilen
hasar snr deerleri
olmaktadr.
TDY-2007nin
tasarm
blmile karlatrlarak bulunmaktadr.
leri hasar blgesindeki kolonlarn, her bir
lerinde ve 7. blmnde gevrek krlmann
katta kolonlar tarafndan tanan kesme
TDY-2007de hasar snr durumlar snek elemanlar iin tanmlanmtr. Bilindii
zere
depreme dayankl
tasarmnn ana ilkelerinden Bu
biri, tayc
elemanlarn snek
olumasna
izinyapverilmemektedir.
nedenle
kuvvetine toplam katks en fazla %20dir.
davran gstermesini salayacak ekilde tasarlanmas ve yaplmasdr. Snek davran,
gevrek
elemanlar
iin dayanmna
hasar snr
deerleri
ta-kaybetmeden
tayc
elemann
(kolon, kiri, perde),
eritikten
sonra dayanmn
Alt ve st ular minimum hasar snrn
ekildeitirme yapabilmesidir. Gevrek elemanlar ise dayanma ulatktan sonra
nmlanmam
olup,
elemann
ekildeitirme
yapamadan
krlmaya
ulamakta vekesme
gme anidayanm
olmaktadr. TDY-2007nin
aan kolonlarn, kolonlar tarafndan tatasarm blmlerinde ve 7. blmnde gevrek krlmann olumasna izin verilmemektedir.
mutlaka depremde oluan kesme kuvvetinden
Bu nedenle gevrek elemanlar iin hasar snr deerleri tanmlanmam olup, elemann kesme
nan kat kesme kuvvetine katks en fazla
dayanm
depremde oluan kesme kuvvetinden byk olmaldr.
bykmutlaka
olmaldr.
%30dur.(Kat mekanizmasnn nlenmesi)
En st katta ileri hasar blgesindeki kolonMN: Minumum Hasar Snr
(Elastik tesi davran balangc)
larn kesme kuvvetleri toplamnn, o kattaki
GV: Gvenli Snr
(Dayanmn gvenli olarak
tm kolonlarn kesme kuvvetleri toplamna
salayabilecei elastik tesi davran
snr)
oran en fazla % 40 olabilir.
G: Gme Snr
Kuvvet
GV
MN
Minimum
Hasar
Blgesi
Belirgin
Hasar
Blgesi
leri
Hasar
Blgesi
ekildeitirme
Gme
Blgesi
(Gme ncesi elastik tesi davran

snr)
Gevrek elemanlarda elastik tesi

davrann olumasna izin verilmez.
Gmenin nlenmesi Performans Dzeyi
Tm tayc elemanlar ileri veya daha alt

hasar blgesindedir.
ekil 3.1- Kesit ve Eleman Hasar Snrlar

Kirilerin en fazla %20si gme blgesinekil 3.1. Kesit ve Eleman Hasar Snrlar
Binalarn deprem performansnn belirlenmesinde drt farkl performans seviyesi
dedir.
tanmlanmtr. Bunlar sras ile Hemen Kullanm Performans Dzeyi, Can Gvenlii
Performans Dzeyi, Gmenin nlenmesi Performans Dzeyi ve Gme Durumudur. Bu
Tm
Gme blgesindeki kolonlarn, kolonlar
Binalarn
deprem
belirlenmeperformans
seviyeleri
kesit veperformansnn
eleman hasar snrlarna
gre belirlenmektedir.
performans seviyelerinin salanmas iin tayc elemanlarda gevrek krlma trnn
tarafndan tanan kat kesme kuvvetine katsinde drt farkl performans seviyesi tanmolmamas veya varsa engelleyici tedbirlerin alnmas gerekmektedir. Ynetmelikte tanmlanan
performans
dzeyleriBunlar
aada verilmektedir.
ks en fazla %20dir.
lanmtr.
sras ile Hemen Kullanm
Performans Dzeyi, Can Gvenlii Perfor- Alt ve st ular minimum hasar snrn
Kesit hasarn elemann en fazla hasarl kesiti belirler
121
aan kolonlarn, kolonlar tarafndan ta- tedir. Bu depremde kullanlacak ivme speknan kat kesme kuvvetine katks en fazla trumu tasarmda verilen ivme spektrumunun
%30dur.
1.5 kat olarak alnmaktadr. Bina trlerinin,
Tablo 3.2de verilen performans seviyelerini
Gme Durumu
salamas gerekmektedir. rnek olarak hastanelerin, 50 ylda alma olasl %10 olan
Bina Gmenin nlenmesi Durumunu depremde (tasarm depremi) Hemen Kullanm
salamyorsa Gme Durumundadr. Bina Performans Dzeyini ve 50 ylda alma olamevcut durumunda kullanm sakncaldr. sl % 2 olan depremde de Can Gvenlii
Performans Dzeyinin her ikisini de birden
Ynetmelikte bina trlerinin hangi perfor- salamas gerekmektedir. Aksi takdirde bimans seviyelerini karlayaca Tablo 3.2de nann glendirilmesi gerekmektedir. Konutverilmektedir. Burada verilen performans larda ise yalnzca tasarm depreminde Can
seviyeleri ile tasarm ksmnda verilen bina Gvenlii Performans Dzeyini salamas
nem katsays arasnda paralellik bulunmak- yeterlidir. Ynetmelikte verilen Hedeflenen
tadr. Ayrca ynetmeliin bu blmnde, ta- Performans Dzeyleri minimum dzeyler
sarm ksmnda tanmlanan 50 ylda alma olup bina sahibi daha yksek performans dolasl % 10 olan tasarm depremine ilave zeyini de talep edebilir.
olarak iki deprem daha tanmlanmtr. Bunlardan birincisi, 50 ylda alma olasl % Ynetmelikte hesap yntemi olarak bugne
50 olan, ve binann ekonomik mr boyunca kadar alk olduumuz ve tasarmda da kullaska olabilecek orta iddetli depreme karlk nlan kuvvete dayal Dorusal Elastik Hesap
gelmektedir. Bu depremde kullanlacak ivme Yntelerinin yannda, zellikle son yllarda
spektrumu tasarmda verilen ivme spektrumu- byk bir geliim gsteren ve dnyada da
nun 0.5 kat olarak alnmaktadr. kincisi ise, yaygnlamaya balayan deplasmana dayal
50 ylda alma olasl % 2 olan, ve binann Dorusal Elastik Olmayan Yntemleri de yekonomik mr boyunca olmas ok dk netmelie eklenmitir. Bu yntem u an iin,
olan ok iddetli depreme karlk gelmek- sadece 7.Blm iin geerli olup, yeni bina
Tablo 3.2. Binalar in Hedeflenen Performans Dzeyleri
Depremin Alma Olasl
Binann Kullanm Amac ve Tr
50 ylda
%50
50 ylda
%10
50 ylda
%2
Deprem Sonras Kullanm Gereken Binalar: Hastaneler, salk tesisleri, itfaiye

binalar, haberleme ve enerji tesisleri, ulam istasyonlar, vilayet, kaymakamlk
ve belediye ynetim binalar, afet ynetim merkezleri, vb.
HK
CG
nsanlarn Uzun Sreli ve Youn Olarak Bulunduu Binalar: Okullar,

yatakhaneler, yurtlar, pansiyonlar, askeri klalar, cezaevleri, mzeler, vb.
HK
CG
nsanlarn Ksa Sreli ve Youn Olarak Bulunduu Binalar: Sinema, tiyatro,

konser salonlar, kltr merkezleri, spor tesisleri
HK
CG
Tehlikeli Madde eren Binalar: Toksik, parlayc ve patlayc zellikleri olan

maddelerin bulunduu ve depoland binalar
HK
Dier Binalar: Yukardaki tanmlara girmeyen dier binalar (konutlar, iyerleri,

oteller, turistik tesisler, endstri yaplar, vb.)
CG
HK: Hemen Kullanm CG: Can Gvenlii G: Gmenin nlenmesi

122
tasarmnda kullanlmamaktadr. Her iki hesap

ynteminde de, azaltlmam ivme spektrumu
(Ra=1) kullanlmakta ve bina nem katsays
1 olarak alnmaktadr. TDY-2007nin 7. blmndeki deprem hesabnda, Etkin Eilme
Rijitlii (EI)e tanmn getirmitir. Kirilerde,
tasarmda kullanlan eilme rijitliinin 0.40
kat alnmakta, kolon ve perdelerde ise etkin
eilme rijitlii eksenel yke bal olarak tasarmda kullanlan eilme rijitliinin 0.40 ile 0.8
kat arasnda deimektedir. Dolays ile bu
hesap ynteminde bulunan bina periyodu tasarmda kullanlan bina periyodunun yaklak
1.4 kat daha uzun olmaktadr.
kapasitesinden (MK) dey yk altnda bulunan moment etkisinin (MG+Q) farkdr. Tayc
elemanlar iinn bulunan bu r deerleri , ynetmelikte verilen rs snr deerler ile karlatrlarak elemann hangi hasar snrlar arasnda
olduu bulunmaktadr. Ynetmelikte dorusal elsatik yntem iin kiri, kolon ve perde
elemanlara ait hasar snr deerleri Tablo3.3,
Tablo 3.4 ve Tablo 3.5de verilmektedir.
Tablo 3.3. Betonarme Kiriler in Hasar Snrlarn
Tanmlayan Etki/Kapasite Oranlar (rs)
Snek Kiriler
Hasar Snr
Ve
(1)
bw d fctm
MN
GV
G
Ynetmelikte verilen her iki hesap yntemi
tm binalar iin kullanlabilir. Burada ter 0.0
Var
0.65
3
7
10
cih mhendise aittir. Dorusal Elastik Hesap
0.0
Var
1.30
2.5
5
8
ile analizde, Edeer Deprem Yk Yntemi
0.5
Var
0.65
3
5
7
veya Mod Birletirme Yntemi kullanlabilir.
0.5
Var
1.30
2.5
4
5
Edeer Deprem Yk Yntemi ile dorusal
0.0
Yok
0.65
2.5
4
6
elastik hesap yaplabilmesi iin, binann bod 0.0
Yok
1.30
2
3
5
rum zerinde yksekliinin 25 m den ve top 0.5
Yok
0.65
2
3
5
lam katsays 8den az olmas, ayrca burulma
0.5
Yok
1.30
1.5
2.5
4
dzensizlii katsaysnn 1.4ten kk olmas
(1)
V kesme kuvveti depremin yn ile uyumlu olarak 7.5.2.2 (a)ya gre
e
gerekmektedir. Bu koullar salamayan binahesaplanacaktr
larda, yksek modlarn etkisi belirgin olmakta, yeterli dorulukta sonu alnamamaktadr. Tablo 3.4. Betonarme Kolonlar in Hasar Snrlarn
Bu koullarn salanamamas durumunda ise Tanmlayan Etki/Kapasite Oranlar (rs)
dier yntem olan Mod Birletirme Yntemi
Snek Kolonlar
Hasar Snr
kullanlabilir. Bu yntemin bir snrlamas olN K (1)
Ve
mayp, tm binalarda uygulanabilmektedir.
(2)
Sarglama
MN GV G
bw d f ctm
Ac f cm
Dorusal Elastik Yntem ile tayc eleman 0.1
Var
0.65
3
6
8
larn hasar dzeylerinin belirlenmesinde Etki/
0.1
Var
1.30
2.5
5
6
Artk MomentKapasitesi (r) oran kullanl- 0.4 ve 0.7 Var
0.65
2
4
6
maktadr.
0.4 ve 0.7
Var
1.30
1.5 2.5 3.5
0.1
Yok
0.65
3.5
0.1
Yok
1.30
1.5
2.5
3.5
0.4 ve 0.7
Yok
0.65
1.5
0.4 ve 0.7
Yok
1.30
1.5
0.7
r= ME/ (MK-MG+Q)
Bu eitlikte ME etkiyi ifade etmekte (Deprem
Yk Azaltma Katsays Ra=1 ve Bina nem
Katsays I=1 alnarak uygulanan deprem kuvveti altnda elemanda oluan momenti) Artk
Moment Kapasitesi ise mevcut malzeme dayanm kullanlarak hesaplanan eilme momenti
Sarglama
(1) N
K eksenel kuvveti Bilgilendirme Eki 7Aya gre hesaplanabilir.
e kesme kuvveti depremin yn ile uyumlu olarak 7.5.2.2 (a)ya gre
(2) V
hesaplanacaktr.
123
miktar karlatrlarak elemann hangi hasar snrlar arasnda olduu bulunmaktadr.
Minimum Hasar Snr (MN) iin kesitin en d lifindeki beton basn birim ekildeitirme
ile donat elii birim ekildeitirmesi st snrlar:
( cu ) MN = 0.0035
( s ) MN = 0.010
Gvenlik Snr (GV) iin etriye iindeki blgenin en d lifindeki beton basn biri
ekildeitirmesi ile donat elii birim ekildeitirmesi st snrlar:
( cg )GV = 0.0035 + 0.01 (s / sm ) d 0.0135

( s )GV = 0.040
Tablo 3.5. Betonarme Perdeler in Hasar Snrlarn itirmesi
ile donat elii birim; ekildeitirGme Snr (G) iin etriye iindeki blgenin en d lifindeki beton
Tanmlayan Etki/Kapasite Oranlar (rs)
mesi st snrlar:
ekildeitirmesi ile donat elii birim ekildeitirmesi st snrlar:
Snek Perdeler
Perde U Blgesinde Sarglama

( ) = 0.004 + 0.014 ( / ) d 0.018 ; ( ) = 0.060
cg GC
Hasar Snr
MN
GV
3
2
6
4
Var
Yok
sm
s GC
s kesitte bulunan
sarg
etkisi salayan
donat
hacmsal orann, sm i
GBuradaBurada
kesitte
bulunan
sargenine
etkisi
salayan
s
ynetmelie gre bulunmas gereken enine donatnn hacmsal orann ifade etmektedir. E
yneteninesalayacak
donatenine
hacmsal
orann,
sm ise Hasar
8 sarg etkisini
Snr iin betonda
donat bulunmuyor
ise Minumum
miktar cu=0.0035, Gvenlik Snr iin betondaki birim ekildeitirm
6 birim ekildeitirme
melie gre
bulunmas gereken enine dona-
miktar cg=0.0035, Gme Snr iin betondaki birim ekildeitirme miktar cg=0.0
olmaktadr.
tnn hacmsal orann ifade etmektedir. Eer
Ynetmelikte Dorusal Elastik Olmayan Hesapta 3 ynteme yer verilmitir. Bunlar, Artmsal Edeer Deprem Yk Yntemi, Artmsal Mod Birletirme Yntemi ve Zaman
Tanm Alannda Hesap Yntemidir. Dorusal
Elastik Olmayan Hesapta, Artmsal Edeer
Deprem Yk Ynteminin uygulanabilmesi
iin, binann kat saysnn bodrum hari 8den
az olmas, burulma dzensizlii katsaysnn
1.4ten az olmas ve hakim titreim moduna
ait etkin ktlenin toplam bina ktlesine orannn 0.70den byk olmas gereklidir. Artmsal Mod Birletirme ve Zaman Tanm Alannda Hesap Ynteminin snrlamas yoktur. Bu
yntemler tm binalara uygulanabilir.
sarg etkisini salayacak enine donat bulunmuyor ise Minumum Hasar Snr iin betondaki birim ekildeitirme miktar cu=0.0035,
Gvenlik Snr iin betondaki birim ekildeitirme miktar cg=0.0035, Gme Snr
iin betondaki birim ekildeitirme miktar
cg=0.004 olmaktadr.
Ynetmelikte Dorusal Elastik Olmayan Hesapta 3 ynteme yer verilmitir. Bunlar,

msal Edeer Deprem
Ykelastik
Yntemi,
Artmsal
Mod ynteminde
Birletirme Yntemi ve Zaman
ekil 3.2- Deerlendirme ve Glendirme Ak emas
Dorusal
olmayan
hesap
ekil 3.2. Edeer
Deerlendirme
ve Glendirme Ak emas
m Alannda Hesap Yntemidir. Dorusal Elastik Olmayan Hesapta, Artmsal
Binalarn
deerlendirilmesinde
ve glendirilmesinde iki ardk analiz yaplmaktadr.
hasar snrlar ekildeitirmeye bal olarak ncehari
mevcut binann
bir deerlendirilmesi
yaplmakta, glendirme gerekiyorsa sisteme yeni
em Yk Ynteminin uygulanabilmesi iin, binann kat saysnn bodrum
8den
az
elemanlar eklenir ve/veya eleman glendirmesi yaplr, glendirme sonrasnda tekrar analiz
verilmektedir.
Deprem
kuvveti
altnda
tay-titreim
yaplarak moduna
deerlendirme
yaplmaktadr.
Yaplan glendirmeninve
ynetmeliin
ngrd
Binalarn
deerlendirilmesinde
glendirils, burulma dzensizlii
katsaysnn
1.4ten
az olmas
ve hakim
ait
performans seviyelerini salamas gerekmektedir.
sistem
elemanlarnda
oluan
yerdeitirme
ktlenin toplamc
bina
ktlesine
orannn 0.70den
byk
olmas gereklidir.
Artmsal
Mod
mesinde
iki
ardk
analiz
yaplmaktadr.
nce
Ynetmelikte sistem ve eleman glendirme yntemleri olarak baz yntemler
aklanmaktadr.
Bu
yntemlerin
yan
sra,
taban
izolasyonu
vb.
ileri
yntemler
de
geerlilii
tirme ve Zamanmiktar
Tanm ile
Alannda
Hesap
Ynteminin
snrlamas
yoktur.
Bu
yntemler
ynetmelikte verilen her hasar sn- mevcut
binann bir deerlendirilmesi yaplkantlanm olmas ve ynetmeliin genel felsefesine aykr olmamak kouluyla uygulanabilir.
binalara uygulanabilir.
r iin verilen yerdeitirme miktar karlat- makta, glendirme gerekiyorsa sisteme yeni
KAYNAKLAR:
- Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik (2006), Bayndrlk ve

elemanlar
eklenir ve/veya eleman glendirYnetmelikte
Dorusal Elastik
3 ynteme
yer verilmitir.
rlarak
elemann
hangiOlmayan
hasarHesapta
snrlar
arasnda
skan Bunlar,
Bakanl-Ankara
DorusalArtmsal
elastikEdeer
olmayan
hesap
ynteminde
hasar
snrlar
ekildeitirmeye
Deprem Yk Yntemi, Artmsal Mod Birletirme Yntemi ve Zaman bal
mesi yaplr, glendirme sonrasnda tekrar
bulunmaktadr.
Tanmolduu
Alannda
Hesap
Yntemidir.
Olmayan
Hesapta,elemanlarnda
Artmsal Edeer oluan
k verilmektedir.
Deprem
kuvveti Dorusal
altnda Elastik
tayc
sistem
analiz
deerlendirme yaplmaktadr.
Deprem Yk Ynteminin uygulanabilmesi iin, binann kat saysnn bodrum hari
8denyaplarak
az
itirme miktar
ile ynetmelikte
verilen 1.4ten
her hasar
snr
iin titreim
verilen
yerdeitirme
olmas, burulma
dzensizlii katsaysnn
az olmas
ve hakim
moduna
aitglendirmenin ynetmeliin ngrYaplan
Minimum
Hasar
Snr
(MN)
iin
en Artmsal Mod
ar karlatrlarak
elemann
hangi
hasar
snrlar
arasnda
olduu
bulunmaktadr.
etkin ktlenin
toplam bina
ktlesine
orannn
0.70den
byk kesitin
olmas
gereklidir.
d
performans seviyelerini salamas geBirletirme
ve
Zaman
Tanm
Alannda
Hesap
Ynteminin
snrlamas
yoktur.
yntemler
d lifindeki beton basn birim ekildeitir- Bu
tm binalara uygulanabilir.
rekmektedir.
mesi
ileiin
donat
ekildeitirmesi
mum Hasar Snr
(MN)
kesitinelii
en dbirim
lifindeki
beton basn birim ekildeitirmesi
Dorusal elastik olmayan hesap ynteminde hasar snrlar ekildeitirmeye bal
st
snrlar:
nat elii birim
ekildeitirmesi
st snrlar:
olarak verilmektedir. Deprem kuvveti altnda tayc sistem elemanlarnda
oluan
Ynetmelikte
sistem ve eleman glendirme
yerdeitirme
ile ynetmelikte verilen her hasar snr iin verilen yerdeitirme
( )miktar
=
0.0035
;
(
)
=
0.010
yntemleri olarak baz yntemler aklanmakcu MN
s MN
miktar karlatrlarak
elemann hangi hasar snrlar
arasnda olduu bulunmaktadr.
tadr.
Bu yntemlerin
yan sra, taban izolasyonlik Snr (GV)
iin etriye
iindeki
blgenin
en d lifindeki
beton
basn
birim
Gvenlik
Snr
(GV)
Minimum
Hasar Snr
(MN) iin
kesitiniin
en detriye
lifindeki iindeki
beton basn blbirim ekildeitirmesi
nu
vb.
ileri
yntemler
de geerlilii kantlandeitirmesiileile
donat
birim ekildeitirmesi
st snrlar:
donat
eliielii
birimd
ekildeitirmesi
st snrlar:
genin
en
lifindeki beton
basn
birim ekil- m olmas ve ynetmeliin genel felsefesine
( cuile
) donat
= 0.0035 elii
;
(; s ) MN(=ekildei0.010
( cg )GV = 0.0035
+ 0.01 (
deitirmesi
birim
s / MN
sm ) d 0.0135
s )GV = 0.040 aykr olmamak kouluyla uygulanabilir.
Gvenlik
Snr (GV)
iin etriye iindeki blgenin en d lifindeki beton basn birim
tirmesi
st snrlar:
me Snr (G)
iin etriye
iindeki
en st
dsnrlar:
lifindeki beton basn birim
ekildeitirmesi
ile donat
elii birimblgenin
ekildeitirmesi
Kaynaklar
deitirmesi ile donat elii birim ekildeitirmesi st snrlar:
( cg )GV = 0.0035 + 0.01 (s / sm ) d 0.0135
basn biri
( s )GV = 0.040
Deprem
Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Y( cg )GC =
0.004
+ 0.014
(s /etriye
sm ) iindeki
d 0.018
; en(d
= 0.060
Gme
Snr
(G) iin
blgenin
lifindeki
beton basn
birim
s ) GC
Gme ileSnr
(G)
iin
etriye iindeki
blge- netmelik (2006), Bayndrlk ve skan Bakanl-Anekildeitirmesi
donat elii
birim
ekildeitirmesi
st snrlar:
nin
d lifindeki beton basn; birim
kara
( cg )en
( s )GC ekilde= 0.060
GC = 0.004 + 0.014 (s / sm ) d 0.018
da s kesitte bulunan
sarg etkisi salayan enine donat
hacmsal orann, sm ise
melie greBurada
bulunmas
donatnn
orann
ifade
etmektedir.
Eer
s kesittegereken
bulunan enine
sarg etkisi
salayanhacmsal
enine donat
hacmsal
orann,
sm ise
Hasar
Snr
iinEer
betondaki
etkisini salayacak
donat gereken
bulunmuyor
ise Minumum
ynetmelieenine
gre bulunmas
enine donatnn
hacmsal orann
ifade124
etmektedir.
Minumum
Hasar Snr
iin ekildeitirme
betondaki
sarg etkisini
salayacak
enine donat
bulunmuyor
ise iin
Gvenlik
Snr
betondaki
birim
ekildeitirme
miktar
cu=0.0035,
birim ekildeitirme miktar cu=0.0035, Gvenlik Snr iin betondaki birim ekildeitirme
Gme
Snr
iin
betondaki
birim
ekildeitirme
miktar
cg=0.004
ar cg=0.0035,
miktar cg=0.0035, Gme Snr iin betondaki birim ekildeitirme miktar cg=0.004
ktadr.
olmaktadr.
Depreme Dayankl Olmayan Binalar

Cahit KOCAMAN
n.Y.Mh., Deprem Mh. ube Mdr
Afet leri Genel Mdrl, Deprem Aratrma Daire Bakanl
E-posta: kocaman@deprem.gov.tr
ZET
lkemizde bu gne kadar olan depremler mevcut yap stoumuzun deprem dayanmnn yeterli olmadn
gstermitir. Deprem Blgeleri haritasna gre nfusumuzun neredeyse yars 1. derece deprem blgelerinde
yaamaktadr. Mevcut yap stoumuzun durumu dikkate alndnda, lkemizin birok deprem lkesine kyasla
ok daha byk risk altnda olduu anlalmaktadr. Gerek byk ehirlerimizde, gerekse krsal blgelerimizdeki
mevcut binalar kk depremlerde dahi kolayca hasar grmekte hatta yklmaktadrlar. Depremlerden hemen
sonra yaplan inceleme ve tespitlerimizde deprem ynetmeliklerine gre projelendirilip imalatlar yaplm
binalarda kayda deer hasarn olumad gzlenmitir. Hatta ynetmelie tam olarak uygun olmayan yaplarn
bile, tasarlanrken dikkate alnan emniyet katsaylar sonucu oluan yedek (sakl) kapasiteleri nedeniyle tamam
yklmamaktadr. Ancak binalarda; kolon kiri birleim blgelerinde sarg donats (etriye) konmamas, beton
dayanmlarnn ok dk olmas veya betonun yank olmas, kolonlarn kesitlerinin ok kk olmas, yumuak
kat vb. bir veya birka ok nemli hatalar sonucu ileri derecede hasarlar ve gmeler olmaktadr. Bu almada,
depremin binalar zerindeki etkileri, depreme dayankl tasarmn ilkeleri ve baz fotoraflarla depreme dayankl
olmayan binalarda gzlemlediimiz kusurlar anlatlacaktr.
Anahtar Kelimeler: Deprem Mhendislii, Depreme Dayankl Bina Tasarm, Ynetmelik, Binalarda dzensizlikler,
Beton Dayanm, Sarg Donats (Etriye), Hasar, Glendirme
Buildings with Poor Earthquake Resistance

ABSTRACT
Experienced earthquakes in our country showed that earthquake resistance of our existing structure inventory is
not adequate. According to the earthquake zone map, nearly the half of our population has been living in the first
earthquake zone. When the situation of our existing structure inventory is considered, it is understood that our
country is under a huge risk more than most of the other earthquake countries. Existing structures in either rural or
urban areas are damaged easily and even destroyed during small earthquakes. In the post earthquake investigations
and assessments it is observed that not any significant damages are occurred in the buildings which were designed
and constructed according to the seismic codes. Even some of the buildings that are not designed properly
according to the seismic codes, do not collapse due to their additional capacities as a result of the safety constants
that are taken into accounts. However severe damages and collapsing are occurred on the buildings related to the
important mistakes like not using stirrups in the connection regions of beam and column, low concrete strength
or not properly cured concrete, very small column sections and soft story. In that study, earthquake effects on the
buildings, principles of the earthquake resistant construction and with some photographs some deficiencies that
observed on buildings which have poor earthquake resistance will be explained.
Keywords: Earthquake Engineering, Earthquake Resistant Design, Seismic Codes, Irregularities, Damage,
Retrofitting
125
Haritadan anlalaca gibi lkemiz nfusunun ve yzlmnn yaklak

deprem blgesinde yer almaktadr.
30.000.000
%44
Yine burada grafik

25.000.000
Haritadan anlalaca gibi lkemiz nfusunun ve yzlmnn yaklak yars 1. derece
gibi, lkemiz n
%26
deprem blgesinde yer almaktadr.20.000.000
%98i deprem
Haritadan anlalaca gibi lkemiz nfusunun ve yzlmnn yaklak yars 1. derece
15.000.000
%15
Haritadan
anlalaca
gibi
lkemiz
nfusunun
ve
yzlmnn
yaklak
yars
1.
derece
%44
%13
blgelerde, yakla
1. Giri
30.000.000
10.000.000

1.derece
depre
Yine burada grafikten %2
grlebilecei
buradayaklak
grafikten
gibi,
lkemizde Haritadan
meydana
gelen
afetlerin
yzde veYine
%44
25.000.000
anlalaca
gibi
lkemiz nfusunun
yzlmnn
yars 1.grlebilecei
derece
5.000.000
30.000.000
yaamaktadr.
lkemiz%98i
nfusunun
yaklak
lkemiz
nfusunun gibi,
yaklak
deprem
%44
olarak %61ideprem
deprem
afetidir.
Son yzylda,
blgesinde
yer almaktadr.
%26
20.000.000
Yine0 burada grafikten grlebilecei
30.000.000
25.000.000
deprem
olan
I. Derece
II. Derece%98i
III. Derece
IV. Derece V.tehlikesi
Derece
olan
blgelerde,
yaklak
ise
1900-2007 yllar arasnda 15.000.000
lkemizde 195 tehlikesi
Yine burada
grafikten%44
grlebilecei
%15 gibi, lkemiz nfusunun yaklak
25.000.000
%44
%26
20.000.000
%13
blgelerde,yaamaktadr.
yaklak %44 ise
30.000.000 deprem meydana gelmi1.derece
deprem
blgesinde
tane byk lekli
gibi, lkemiz
nfusunun yaklak
Grafik-1:
1997deprem
Nfus Saymna
Greolan
Halkmzn
%98i
tehlikesi
10.000.000
%26
20.000.000
Yine
burada
grafikten
grlebilecei
15.000.000
1.derece
deprem
blgesinde
do
not
collapse
due
to
their
additional
capacities
as
a
result
of
the
safety
constants
that
are
taken
into
Deprem
Blgelerindeki
Dalm
%15
tir. Eldeki kaytlara
25.000.000 gre bu depremlerde 600
%2
%98i
deprem
tehlikesi olan
%13important
blgelerde, yaklak %44 ise
accounts. However severe damages and collapsing are occurred 15.000.000
on5.000.000
the buildings related to the
gibi,
lkemiz
nfusunun
yaklak
%15
Haritadan
anlalaca
gibi
lkemiz
nfusunun
ve yzlmnn
yaamaktadr.
000den fazla 10.000.000
bina yklm, 100
000in zemistakes like not using stirrups20.000.000
in the connection regions of beam%26
and column, low concrete strength or
%13
1.derece
deprem blgelerde,
blgesindeyaklak %44 ise
0
ERZNCAN
%2
deprem %98i
blgesinde
yer almaktadr.
deprem
tehlikesi 376685
olan
not
properly cured
concrete,
very5.000.000
small column
sections and soft10.000.000
story.yaklak
In that study, earthquake
effects
rinde
kii
hayatn
kaybetmi,
I. Derece 200
II. Derece III. Derece IV. Derece V. Derece
1.derece
deprem 400000
blgesinde
15.000.000
%15
yaamaktadr.%2
on the buildings, principles of the earthquake resistant construction and with
some photographs some
350000
blgelerde,%44 yaklak %44 ise
5.000.000
000 kii
yaralanmtr.
Bu
rakamlardan,
her%13
yl
0 have
deficiencies
that observed
on buildings
which
poor earthquake
resistance will be explained.
yaamaktadr.
DNAR
10.000.000
30.000.000Halkmzn
1997 Nfus
Saymna
300000
I. Derece II.Grafik-1:
Derece III. Derece
IV. Derece
V. Derece Gre
1.derece
deprem
blgesinde
0
ortalama;
5 600
adet
binann
ve
yak%2
Key
Words: Earthquake
Engineering,
Earthquake
Resistant ykld
Design, Seismic
Codes,
Irregularities,
Yine bura
Deprem Blgelerindeki
Dalm
250000
5.000.000
I. Derece II. Derece III.25.000.000
Derece IV. Derece V. Derece
Damage, Retrofitting
yaamaktadr.
ADANA
Grafik-1: 1997 Nfus
Saymna kaybettii
Gre Halkmzn
lak 1000 vatandamzn
hayatn
200000
gibi, lke
%26
20.000.000
0
DepremGrafik-1:
Blgelerindeki
Dalm
1997 Nfus
Saymna
Halkmzn
150000
ERZNCAN
376685
I. Derece
II. Derece III.
Derece
IV. Derece
V. Derece Gre
%98i
d
anlalmaktadr. Bu tablo
olduka
dramatik
bir
40000082552
20970
15.000.000
MARMARA
Deprem Blgelerindeki
Dalm14204
%15
1. GR
100000
%13
blgelerde
350000
tablodur. Grafik-1: 1997 Nfus Saymna Gre Halkmzn 10.000.000 ERZNCAN
DEPREM
50000
DNAR
1.derece
0 %2
ERZNCAN
yaamakta
kaytlara
gre bu depremlerde
000denDeprem
fazla bina yklm,
100 000in zerinde
kii hayatn Grafik-2:DNAR
Son Yllarda Meydana
Gelen Byk Depremlerde Hasar
Gren
lkemizdeki
en600son
Tehlike
Haritas
ADANA
300000 0
200000
350000
kaybetmi, yaklak 200 000 kii yaralanmtr. Bu rakamlardan, her yl ortalama; 5 600 adet
ERZNCAN
ERZNCAN
DNAR
DNAR
376685
I.
Derece
II.
Derece
III.
Derece
IV.
Derece
V.
Derece
1996 ylnda Bakanlar Kurulu karar ile uygu- 250000
150000
300000
400000
binann ykld ve yaklak 1000 vatandamzn hayatn kaybettii anlalmaktadr. Bu tablo
ADANA
20970
82552
ADANA 250000
MARMARA
14204
MARMARA
200000
100000
350000
zellikle 1992 Er
lamaya
girmitir.
Bu
harita
ile
lkemiz
5
ayr
olduka dramatik bir tablodur.
Grafik-1: 1997
Nfus Saymna
Gre Halkmzn
DNAR
DEPREM
ADANA
150000
50000
200000
300000
balayan
kent
Deprem
Blgelerindeki
Dalm
lkemizdeki
son Deprem Tehlike
Haritas 1996 ylnda
Bakanlar Kurulu karar ileekil 2. Son
Yllarda
Meydana Gelen Byk Depremdepremenblgesine
ayrlmtr.
20970
82552
MARMARA
14204
100000
0
150000
250000
YIKIK-AIR
uygulamaya girmitir. Bu harita ile lkemiz 5 ayr deprem blgesine
ayrlmtr.
lkemizde mevcu
DEPREM
20970
82552
ADANA
lerde
Hasar
Gren
Bina Saylar
MARMARA
14204
50000
100000
200000
Grafik-2:
Son Yllarda
Meydana
Gelen
Byk
Depremlerde
HasarHASAR
Gren Bina Saylar
ERZ
376685
29%
AZ HASAR
DEPREM
400000
0
durumunun hi
50000
150000
38%
20970
82552 Gelen Byk Depremlerde
350000
MARMARA
14204 Meydana
Grafik-2:
Son Yllarda
Hasar Gren
Bina Saylar
0
100000
ak bir ekilde
DNA
zellikle
1992 Erzincan
depremiyle
balayan
zellikle
1992 Erzincan
depremiyle
300000
50000GelenDEPREM
Grafik-2: Son Yllarda Meydana
Byk Depremlerde Hasar Gren Bina Saylar
lkemizde meydana gelen afetlerin yzde olarak %61i deprem afetidir. 376685
Son yzylda, 1900-
Deprem
Blgelerindeki
Dalm
2007 yllar arasnda lkemizde 195 tane byk
lekli
deprem meydana gelmitir.
Eldeki
400000
376685
5.000.000
350000
300000
250000
400000
17
Austos
250000
kentsel
depremler, lkemizde
mevcutdepremler,
yap
balayan
kentsel
0
ADAN
zellikle 1992 ErzincanORTA
depremiyle
YIKIK-AIR
200000
depreminde
hasa
stokumuzun
hi de
iyi yap
olmadn
HASAR
Grafik-2: Son Yllarda Meydana Gelen Byk Depremlerde
Hasardurumunun
Gren Binalkemizde
Saylar
mevcut
stoomuzun
HASAR
150000
zellikle
1992
Erzincan
depremiyle
33%
balayan
kentsel
depremler,
29%
AZ HASAR
376 000 MAR
binann
20970
ak bir
ekilde
ortaya82552
koymutur.
17iyiAustos
14204
100000
durumunun
hi de
olmadn
YIKIK-AIR
38%
depremler,
lkemizde mevcut yapbalayan
stoomuzunkentsel
DEPR
HASAR
50000
Ykk
veya
Ar h
1999 YIKIK-AIR
Krfez
hasar
gren
zellikle depreminde
1992 Erzincan
depremiyle
ak
bir ekilde
ortayayaklak
koymutur.
29%
AZ HASAR
lkemizde
mevcut yap stoomuzun
0
HASAR
durumunun
hi
de
iyi
olmadn
376
000
binann
yaklak
%30uBinalarda
Ykk
veya
38%
balayan
kentsel
depremler,
17Depreminde
Austos
1999 Depremlerde
Krfez
29%
AZ HASAR
Grafik-3:
17
Austos
Krfez
Hasar
DalmHasa
Grafik-2:
Son
Yllarda
Meydana
Gelen
durumunun
hi Byk
de iyi olmadn
ak
bir
ekilde
ortaya
koymutur.
ORTA
38% YIKIK-AIR
Ar
hasarldr.
lkemizde
mevcut
yap
stoomuzun
depreminde
hasar
gren
yaklak
HASAR
HASAR
Deprem Blgeleri Yzlm (km2) (%) Nfus (1990) (%) Tahmini Nfus (1997)(%)
I.derece
328 995AZ HASAR
42 25 052 683 44
28 498 740
45
II.derece
186 411
24 14 642 950 26
16 674 656
26
ORTA15
38%
III.derece
139 594
18
8 257 582 15
9 334 138
IV.derece
97 894
12
7 534 083 13
8 129HASAR
711
13
V.derece
32 051
4
985 737 2
1 107 757
2
33%
Toplam
784 945
56 473 035
63 745 000
ak birKrfez
ekilde ortaya koymutur.
17
Austos
1999
durumunun hi de iyi
376olmadn
000 binann yaklak %30u
17
Austos
1999
Krfez
depreminde hasar gren yaklak
ak bir ekilde ortaya
koymutur.
ORTA
Ykk
veya Ar hasarldr.
depreminde
hasar gren yaklak
YIKIK-AIR
HASAR 376 000 binann yaklak
%30u
17
Austos
1999
KrfezHASAR
33%
Grafik-3:
17
Austos
Krfez
Depreminde
Binalarda
Hasar
Dalm
376
000
binann
ORTA
veya Ar hasarldr.
29%yaklak %30u
AZYkk
HASAR
depreminde
hasar gren yaklak
HASAR
38%
Ykk veya Ar hasarldr.
Haritadan anlalaca gibi lkemiz
33% nfusuGrafik-3: 17 Austos Krfez Depreminde
Binalarda Hasar
Dalm
376
000 binann yaklak %30u
nun ve yzlmnn yaklak
yars
1. dere17 Austos
Krfez Depreminde
Binalarda
Hasar Dalm
Haritadan anlalaca gibi lkemizGrafik-3:
nfusunun
ve yzlmnn
yaklak
yars
derece
Ykk
veya1.Ar
hasarldr.
29%
33%
ce deprem
blgesinde yer almaktadr.
Grafik-3: 17 Austos Krfez Depreminde Binalarda Hasar Dalm
30.000.000
ORTA
HASAR
33%
%44
Yine burada grafikten grlebilecei
25.000.000
ekil
3. 17 tehlikesi
Austos Krfez
Depreminde Binalarda Hadeprem
olan
blgelerde,
yaklak %44 ise
sar Dalm
%98i
15.000.000
%15
%13
10.000.000
%2
5.000.000
1.derece
deprem
blgesinde
yaamaktadr.
2. Deprem Binalara Nasl Etki Ediyor
0
I. Derece
II. Derece
III. Derece IV. Derece V. Derece
Deprem ykleri nasl oluuyor, nasl ykler

yklyor? Yer kaaa kan enerji
Grafik-1: 1997 Nfus Saymna Gre Halkmzn

Deprem Blgelerindeki Dalm
ekil 1. 1997 Nfus Saymna Gre Halkmzn Dep- geliyor binaya, bina nasl
ERZNCAN
376685
buundaki krlma sonucu
rem Blgelerindeki Dalm
400000
350000
300000
250000
200000
20970
14204
balayan
lkemizd
durumun
ak bir
17
depremin
376 000
Ykk vey
17 Austos
Krfez Depreminde Binalarda Hasar Dalm
gibi, Grafik-3:
lkemiz nfusunun
yaklak
%26
20.000.000
zellikle
82552
150000
100000
50000
DNAR
126
ADANA
MARMARA
DEPREM
mas yaplmaldr. Bylece kolon ve kiri

sonucu, yerdeki zeminin skp gevemesiyle
ularnda kesme kuvveti etkisi altnda bedalgalar eklinde yer hareketi oluur. Zemintonda atlama ve paralanma nlenecek,
deki bu dalgalanma sonucunda binalara atalet
beton ile donat arasnda aderans kayb nkuvvetleri etkir. Bu etkiyi basit bir rnekle anlenecektir. Ayrca basn altndaki boyuna
latmak gerekirse; bir kiinin sizi omzunuzdan
donatnn burkulmas nlenecektir.
iteklemesi rzgr ykn, altnzdaki haly
ekmesi ise deprem ykn sembolize eder. Boyuna donatlar yeterli ankraj ya da
kenetlenme boyunda olmas salanarak
Bu kuvvetler st yapnn arl ile orantl
boyuna donatlarda gerilmeler ykseldii
olarak artar veya azalr. Zemindeki yer deizaman donatnn betondan syrlmas nme hznn birim zaman iindeki deiimi yani
lenmelidir.
ivmenin bykl de yapya etkiyen kuvvetin bykln belirler. zellikle S dalgalar Yapnn yanal telenmeleri kstlanmaldr.
dediimiz dalgalar binalar zerinde daha ok Bir binada deprem dayanmdan sz edebilmemiz iin aadaki koullarnn salanetkili olur.
mas gerekir.
Yapnn zeminle etkileimi de ok nemlidir.
Yumuak zemindeki uzun periyotlu yer hare- - DAYANIM (Beton Dayanm)
keti, yksek yaplar, yani uzun periyotlu ya- - DKTLTE (SNEKLK)( etriye, uygun
donat, yeterli bindirme boylar, kenetlenme,)
plar daha ok etkiler. Sert zeminlerdeki yer
hareketi de ksa periyotlu yaplar daha ok - RJTLK (yanal telenmeleri kstlayan
yeterli kesitler, betonarme perde tayclar)
etkiliyor. Burada zeminin, cinsine bal olarak
deprem etkisini byttn vurgulamak ge3.1. Deprem Hesab Nasl Yaplyor
rekir.
3. Depreme Dayankl Yap Tasarm
Gelebilecek yatay ykleri tayabilecek dey

elemanlar( kolonlar, perde duvarlar) oluturmak ve kiri ularnda plastik mafsallama salayarak yapnn enerji tketme kapasitesini artrmaktr. Byle bir tasarm oluturmak iin gereken balca koullar ise;
Binalarmzn betonarme projeleri hazrlanrken, Deprem Ynetmeliimizdeki kurallara

gre binalarn deprem hesap ykn belirlenir
ve buna gre tasarm yaplr. naat mhendisleri deprem yklerini hesap ederken, Edeer Deprem Yk Yntemi, Mod Birletirme
Yntemi, tme (Pushover) Analizi, Zaman
Tanm Alannda zmleme Yntemi (Time
History) ad verilen yntemlerden uygun olann seer. ok yaygn olarak kullanlan Edeer Deprem Yk Yntemine gre, bu hesap yk belirlenirken;
Kolonlar kirilerden daha yksek dayanml olarak tasarlayarak hasarn daha az

tehlikeli ve daha snek olan kirilerde olumasn salamaktr.
Kolonlarn sneklilik oran kolona gelen
eksenel yk dzeyine de bal olduundan
eksenel ykleri dk tutulmaldr.
Kolon ve kiri ularnda etriye sklatr-
A0: Trkiye deprem blgeleri haritasna gre

etkin yer ivmesi katsays, T1:Deprem dorultusunda binann birinci doal periyodu, S(T):
Spektrum Katsays (Dzeltilmi ivme spektrumundan zemin cinsine gre alnan TA ve TB
ke periyotlar ile binann birinci doal periyodu Tye gre hesaplanr), binann kullanm
amacna gre bina nem katsays I, dikkate
Betonarme yaplarda depreme dayankl yap

tasarmnn ana ilkelerini zetle vermek gerekirse;
127
A0: Trkiye deprem blgeleri haritasna gre etkin yer ivmesi katsays, T1:Deprem
APILIYOR dorultusunda binann birinci doal periyodu, S(T): Spektrum Katsays (Dzeltilmi ivme
hazrlanrken,spektrumundan
Deprem Ynetmeliimizdeki
kurallara
zemin cinsine gre
alnan Tgre
A ve TB ke periyotlar ile binann birinci doal
lirlenir ve buna
gre tasarm
yaplr.
naat
mhendisleri
periyodu
greNo:
hesaplanr),
binann
kullanm amacna gre bina nem katsays I, dikkate
JICA TrkiyeTye
Ofisi, Yayn
2
deer Deprem
Yk Yntemi, Mod Birletirme Yntemi,
alnr.
alnr.
Tanm Alannda
zmleme
Yntemi
(Time
History) ad Buradan Spektral vme katsays:
3.1.
DEPREM HESABI
NASIL
YAPILIYOR
A(T1) = Ao.I.S(T1) bulunur.
seer. ok yaygn
olarak kullanlan
Deprem Yk
Binalarmzn
betonarmeEdeer
projeleri hazrlanrken,
Deprem
Ynetmeliimizdeki
gre kuvveti (taDaha
sonra binaya kurallara
gelen deprem
binalarn deprem hesap ykn belirlenir ve buna greban
tasarm
yaplr.
naat mhendisleri
kesme
kuvveti);
irlenirken;
V
=
W.
A(T
/R
bulunur.
deprem yklerini hesap ederken, Edeer Deprem Yk Yntemi,
Mod1)Birletirme
Yntemi,
t
a(T1) formulnden
aritasna gre etkin yer ivmesi katsays, T1:Deprem
tme (Pushover) Analizi, Zaman Tanm Alannda zmleme Yntemi (Time History) ad
al periyodu, S(T):
Spektrum Katsays (Dzeltilmi ivme 1975 ynetmeliinde yap arlnn yaklak
verilen yntemlerden uygun olann seer. ok yaygn olarak kullanlan Edeer Deprem Yk
alnan TA ve TYntemine
ile yk
binann
birinci doal yzde 10una tekabl eden bu hesap yk, 98
B ke periyotlar
gre, bu hesap
belirlenirken;
ynetmeliinde ise yapnn sneklik durumublgeleri
haritasna
gre etkin yer ivmesi katsays, T1:Deprem
A0: Trkiye
ann kullanm amacna
gredeprem
bina nem
katsays
I, dikkate
na gre yzde 12,5-25 arasnda deimektedir.
dorultusunda
binann
birinci
doal
periyodu,
S(T):
Spektrum
(Dzeltilmi
Bu oranKatsays
yap(rijitliinin)
nem
katsays
I=1 olan
normal
S(T1) Spektrum katsays Zemin zellikleri ve yap periyodunun
gzivme
nne
alnmas
OR
periyotlar
ile binann
birinci doal
spektrumundan zemin cinsine gre alnan TA ve TB ke
konutlar
iindir.
Bu katsay
hastane ve okul biiin kullanlr.
A0 Etkin Yer vme katsays
ile de yapnn
rken, Deprem
Ynetmeliimizdeki
kurallara
gre bulunduu deprem blgesi gz nne
nalarnda
Yani bu tr
periyodu Tye gre hesaplanr), binann kullanm amacna
gre bina 1,5a
nem kadar
katsayskmaktadr.
I, dikkate
alnmtasarm
olur.
ve buna gre
yaplr.
naat
mhendisleri
binalarda,
deprem
hesap
yk,
yap
arlnn
alnr.
1975 ynetmeliinde yap arlnn yaklak yzde 10una tekabl eden b
yzde 37,5ine kadar kabilir.
Deprem Yk Yntemi, Mod Birletirme Yntemi,
ynetmeliinde ise yapnn sneklik durumuna gre yzde 12,5-25 arasnda
Dayanm
yap nem katsays I=1 olan normal konutlar iindir. Bu katsay

Alannda zmleme Yntemi (Time History)oran
ad
Deprem
ykleri nasl oluuyor, binalar nasl
binalarnda 1,5a kadar kmaktadr. Yani bu tr binalarda, deprem hesap yk
(O < T <Deprem
TA)
S (T)
=1 +1.5 T/TA Edeer
davranyor? Her binann elastik olarak tayaok yaygn olarak
kullanlan
Yk
yzde 37,5ine kadar kabilir.
bilecei bir yk vardr. Bu ykten sonra eer
S (T) =2.5
(TA < T < TB)
n;
Deprem ykleri nasl oluuyor, binalar nasl davranyor? Her binan
0.8
yap, gevrek bir yap deil de snek bir yap
(T > TB)
S (T) =2.5 (TB/T)
tayabilecei
bir yk vardr.
Bu ykten
sonra
eer
yap, gevrek bir yap deil
Spektral
vme
katsays:
a gre etkin yer ivmesi katsays, T1:Deprem
ise artkBuradan
plastik
davran
gsterir.
atlaklarn
ise
artk plastik davran
gsterir.
atlaklarn
olumasyla birlikte plastik maf
olumasyla
plastik
mafsallamalar
Spektrum
katsays Zemin
zellikleri
ve ivme
A(T1) birlikte
= Ao.I.S(T1)
bulunur.
odu,
Spektrum
Katsays
llikleriS(T):
ve yapS(T1)
periyodunun
(rijitliinin)
gz(Dzeltilmi
nne
alnmas
Tabii,
her
binann
tayabilecei
bir
limit
yatay
yk vardr.
bir Elastik
li- yer deit
yap periyodunun (rijitliinin) gz nne aln- balar. Tabii, her binann tayabilecei
Daha
sonra
binaya
gelen
deprem
S(T1)
Spektrum
katsays
Zemin
zellikleri
ve
yap
periyodunun
(rijitliinin)
gz
nne
alnmas
deitirmeye
oran
belirler.
T
TBdeke
periyotlar
binann
birinci
atsays
yapnn
bulunduu
blgesi
gz
nne doal
A ve ile
mit yatay
ykyapmzn
vardr.snekliini
Elastik
yer deitirmeEtkin
Yer vme
katsamas
iin
kullanlr.deprem
Aile
0
kuvveti
kuvveti);
Vt iin kullanlr. A0 Etkin Yer
vme katsays ile de yapnn bulunduu
deprem(taban
blgesikesme
gz nne
nin, Limit
yer deitirmeye
oran
yapmzn
ys ilegre
de yapnn
deprem blgesi
Gevrek
yaplar elastik
snrdan sonra hemen
krlrlar.
Snek yaplar ise plastik
lanm amacna
binabulunduu
nem katsays
I, dikkate
Vt =belirler.
W. A(T1) /Ra(T1) formulnden
alnm
olur.alnm olur.
snekliini
gz
nne
deprem enerjisini tketir ve ondan sonra krlr. Bina bir ubuk gibi dnl
bulunur.
yk uygul
erisi
Buradan Spektral vme katsays:

Vt
skelet
Daha sonra binaya gelen deprem

kuvveti (taban kesme kuvveti);
Daha sonra binaya gelen deprem

ekil Deitirme
kuvveti (taban kesme kuvveti);
Vt = W. A(T1) /Ra(T1) formulnden
bulunur.
ekildeki g
edilir. ubu
ileriye tekr
skelet E
elde edilir.
Ykekil
kapasitesini
Snek yap
altndaki a
olur. Bu a
V = W. A(T1) /Ra(T1) formulnden
ve yap periyodununt (rijitliinin)
gz nne alnmas
Gevrek
yaplar
elastik
snrdan
sonra
hemengsterir. Gevre
binann
daha
ok
enerji
tketme
kapasitesine
sahip
olduunu
bulunur.
krlrlar. Snek yaplar ise plastik mafsallaile de yapnn
deprem
salnmdan sonra hemen krlr. Bu bir demir tel gibi dnlrse, eer gevrek
ekil.bulunduu
Yaplarn Yatay Ykler
Altndablgesi
Davran gz nne
malarla deprem enerjisini tketir ve ondan
bktmzde hemen kopar. Ama snek bir tel ise daha ok bkmeden sonr
sonra krlr. Bina bir ubuk gibi dnlsn,
depremde davran da benzer ekilde dnlebilir.
ubua yatay yk uygulayp itekleyince ekildeki gibi bir eri elde edilir. ubuu geriye
ekip, ileriye tekrarlaynca, sonuta skelet
Erisi denilen eri elde edilir. te bu, binann
128

Ykekil deitirme kapasitesini gsteren

eridir. Snek yaplarda, bu erinin altndaki
alan daha byk olur. Bu alann bykl,
binann daha ok enerji tketme kapasitesine sahip olduunu gsterir. Gevrek yap ise,
birka salnmdan sonra hemen krlr. Bu bir
demir tel gibi dnlrse, eer gevrek ise teli
birka kere bktmzde hemen kopar. Ama
snek bir tel ise daha ok bkmeden sonra krlr, Binalarn depremde davran da benzer
ekilde dnlebilir.
Bu diyagramlara bakldnda iki tane netice

kartlabilir. Birincisi; yapnn tayabilecei
bir limit yatay yk vardr. Tersinir deprem ykleri ne kadar tekrar ederse etsin artk erimiz
her seferinde yatay gider, yani artk yap tayabilecei limit yatay ykn stnde bir yk
tayamaz. Ne yapar? Artk elastik davran
terk eder, plastik davran balar. atlamaya,
snmeye balar. te binadaki ilk atlamalar
balar balamaz yani plastik davran balaynca binann doal titreim periyodu annda
uzar. Keza zeminin periyodu da depremde deiir. Bina ile zeminin doal titreim periyotlar birbirinden hemen uzaklar. Bu nedenle
deprem ykleri altnda binalarda rezonans
ihtimali yoktur. Ancak yukarda bahsedildii
zere, zeminin bytmesinden bahsedilebilir.
kinci netice; tekrarlayan ykler altnda, plastik davrantan sonra daha az ykler altnda
binada daha ok telenmeler balyor. Dier
bir deyile, her seferinde ayn yk altnda daha
ekil- Snek ve Gevrek Yaplarn Yatay Yk telenme ilikileri
ok telenme yapyor. Eer binamz kuvvetli
kolon
zayf kiri ilkesi ile tasarlanmsa Plastayabilecei bir
Bu diyagramlara bakldnda iki tane netice kartlabilir. Birincisi; yapnn
tik
mafsallamalar nce kirilerde balyor. Bu
etsin artk erimiz her
limit yatay yk vardr. Tersinir deprem ykleri ne kadar tekrar ederse
istenen
bir davrantr. Kuvvetli kolon zayf
stnde bir yk
seferinde yatay gider, yani artk yap tayabilecei limit yatay ykn
kiri
kapasite
tasarmnn en nemli ilkesidir.
balar. atlamaya,
tayamaz. Ne yapar? Artk elastik davran terk eder, plastik davran
Kolonlarn
kapasitesi kirilerin kapasitesindavran balaynca
snmeye balar. te binadaki ilk atlamalar balar balamaz yani plastik
den en az %20 daha fazla olmaldr. Dorusal
depremde deiir. Bina
binann doal titreim periyodu annda uzar. Keza zeminin periyodu da
olmayan
sahip binalarda, tayc
ykleri
depremdavrana
nedenle
ile zeminin doal titreim periyotlar birbirinden hemen uzaklar. Bu
sistemde
ncelikle
kirilerde
plastik
Kuvvetli
zayf
kiri kapasite tasarmnn
en nemlibalayan
ilkesidir. Kolonlarn
kapasitesi
zeminin
zere,
ii kolon
altnda binalarda rezonans ihtimali yoktur. Ancak yukarda bahsedild
mafsallama
ile
enerjisini
tketilmekirilerin
kapasitesinden
az %20deprem
daha fazla olmaldr.
Dorusal olmayan
davrana sahip
anensonra
davrant
plastik
bytmesinden bahsedilebilir. kinci netice; tekrarlayan ykler altnda,
binalarda,
tayc
sistemde
ncelikle
kirilerde
balayan
plastik
mafsallama
ile deprem
lidir.
daha ok telenmeler balyor. Dier bir deyile, her seferinde ayn
daha az ykler altnda binada
enerjisini
kiri ilkesi ile
zayftketilmelidir.
yk altnda daha ok telenme yapyor. Eer binamz kuvvetli kolon
3.2. Depreme
r.
bir davrantDayankl
istenen
tasarlanmsa Plastik mafsallamalar nce kirilerde balyor. Bu
Mimari
Yap Tasarmnda
3.2-DEPREME DAYANIKLI YAPI TASARIMINDA MMAR

MHENDSLER
MALZEMENN NTELKLER
KULLANIM AMACINDAN YKLER
DI KUVVETLER
MMAR TASARIM
DKKATE ALINIR.
TASARIMDA
GEERL
FZK
KURALLAR
MMARLAR
ekil. Snek ve Gevrek Yaplarn Yatay Yk telenme

ilikileri
YAPININ KULLANIM AMACI

KLTREL MODA
ESTETK
ZGNLK
BELRLEYCDR.
129Yukarda zetlendii gibi bir bina tasarlanrken mimarlar ile mhendislerin kayglar birbirinden
me ilikileri
telen
ekil- Snek ve Gevrek Yaplarn Yatay Ykfarkldr.
Ancak, mimarlarn tasarm yaparken dikkate ald bu kstaslar, ou kez depreme
dayankl yap tasarmnn ilkeleri ile elimektedir. Mimari tasarmda depreme dayankl
4.-DEPREM YNETMELNE GRE YAPILARDA BEKLENEN DEPREM

DAVRANII
Ynetmeliimizdeki tasarm ilkesine gre, yapnn ekonomik mr olarak kabul edilen 50 yl
iersinde meydana gelen depremlerin Bykl, iddeti ve binalarda beklenen hasar
dzeylerini gsteren zet tablo aada verilmektedir. Bunlarn minimum koullar olduunu,
yap sahibi isterse binasndan daha fazla performans bekleyecek ekilde tasarm yaplabileceini
de vurgulamak gerekir.
Yukarda zetlendii gibi bir bina tasarlanrken mimarlar ile mhendislerin kayglar birbirinden farkldr. Ancak, mimarlarn tasarm
yaparken dikkate ald bu kstaslar, ou kez
depreme dayankl yap tasarmnn ilkeleri
ile elimektedir. Mimari tasarmda depreme
dayankl yaplarn gerektirdii koullarla elien kstaslarn bazlar unlardr;
DEPREMN
DDET
Yapnn Ekonomik
mr inde (50 yl)
Depremin Tekrarlama
Says, Sresi-Magnitd
Hafif iddetli
Orta iddetli
ok sayda olur.
5-10 ylda bir
2-3 kez olur.
30-40 ylda bir
1 kez
ok iddetli
Tayc olmayan
Elemanlardaki
Davran
Tayc
elemanlardaki
Davran
Hasar Yok
Hasar Yok
Hasar Var
Hasar Balangc
leri dzeyde
hasar
M!7.0
Onarlabilir veya
onarlamaz hasar
Toptan ykm ve
can kayb yok.
Bu konuda ciddi hazrlklar yapan lkeler Bol k, geni kullanm alan, engelsiz ha- 7269de
sayl kanun gerei Deprem Ynetmelii, Bayndrlk ve skan Bakanl, Afet leri Genel
olduu gibi lkemizde de ynetmelikler,
Mdrl,
Deprem Aratrma Dairesinin sorumluluunda hazrlanmaktadr. Bu konuda ciddi
cim istei; srekli tayc duvarlarn olma- teknolojideki
bilimsel
aratrhazrlklar yapan lkelerde olduugelimelere,
gibi lkemizde de ynetmelikler,
teknolojideki
gelimelere,
d kk kesitli kolonlardan oluan tay- bilimsel
ilerlemelere, hesap yntemlerindeki
deiikliklere paralel olarak
ma aratrma
ve veilerlemelere,
hesap yntemlerindegncellenmekte ve yenilenmektedir. Bugne kadar 1947,1953,1961,1968,1975,1998 ve en son
c sistemler.
kitarihlideiikliklere
paralel olarak gncellenolmak zere ynetmeliimiz 7 kez yenilenmitir. Yeni bir ynetmeliin hazrlanm
Kolon ve kirilerin blme duvarlarda sak- 2007
mekte
ve yenilenmektedir.
Bugne
kadar
olmas
nceki ynetmeliin
hatal olduu manasna gelmez. Bu gne
kadar zellikle 92
Erzincan
lanma istei sonucunda bir kenar kk depremiyle
balayan kentsel depremlerde yaplan incelemeler, zellikle 1975 ynetmelii ve
1947,1953,1961,1968,1975,1998
ve en son
ynetmeliine uyularak projesi hazrlanan ve imalatlar yaplan binalarda kayda deer
kolonlar oluturmakta ve bu kolonlarn bir 19982007
tarihli
olmak
zerebir ynetmeliimiz
7
hasar olumadn
gstermitir.
stelik bu binalarn
ksm baz kusurlara ramen ayakta
ynde moment tama kapasitelerinin az ol- kalmtr.
kez yenilenmitir. Yeni bir ynetmeliin hamasna neden olmaktadr.
zrlanm olmas nceki ynetmeliin hatal
Mimari tasarmda demelerden sarkan olduu manasna gelmez. Bu gne kadar zelkirilerin gzkmemesi isteinden dolay likle 92 Erzincan depremiyle balayan kentsel
yaplan kirisiz demeler sonucunda yap- depremlerde yaplan incelemeler, zellikle
larn depremlerde yanal telenmesinin fazla 1975 ynetmelii ve 1998 ynetmeliine uyuolmasn salamakta ve ikici mertebe mo- larak projesi hazrlanan ve imalatlar yaplan
mentlerinin yksek dzeye ulamasna nede binalarda kayda deer hasar olumadn gsolmaktadr.
termitir. stelik bu binalarn bir ksm baz
Ayrca planda ve ykseklikte basit ve simet- kusurlara ramen ayakta kalmtr.
rik olmayan yap biimleri burulma ve ge4.1. Depreme Dayankl Yap Ynetmeliklerilme birikimlerine neden olmaktadr.
rinin Geliimi
4. Deprem Ynetmeliine Gre Yaplarda Tablo. Depreme Dayankl Yap Ynetmeliklerinin GeBeklenen Deprem Davran
liimi
Ynetmeliimizdeki tasarm ilkesine gre, yapnn ekonomik mr olarak kabul edilen 50
yl iersinde meydana gelen depremlerin Bykl, iddeti ve binalarda beklenen hasar
dzeylerini gsteren zet tablo aada verilmektedir. Bunlarn minimum koullar olduunu, yap sahibi isterse binasndan daha fazla
performans bekleyecek ekilde tasarm yaplabileceini de vurgulamak gerekir.
7269 sayl kanun gerei Deprem Ynetmelii, Bayndrlk ve skan Bakanl, Afet leri
Genel Mdrl, Deprem Aratrma Dairesinin sorumluluunda hazrlanmaktadr.
130
1961
1968
1975
1998
Hesap yatay yknn yap

arlna oran
0.06
0.06
0.10
0.125-0.25
En kk kolon boyutu (cm)
24x24
25x25
25x25
25x30
En kk enine demir (etriye)

ap (mm)
Kolon ve kiri ularnda etriye
sklatrmas
yok
var
var
var
yok
1,5
1,5
1,2-1,5
%0,8
%0,8
%1,0
%1,0
yok
yok
var
var
yok
15x30cm
20x30cm
25x30cm
yok
yok
var
var
Yap nem katsays

En az kolon demiri alan (%)
Dm noktasnda kolonlarn
toplam moment tama gc
kirilerin toplam moment
tama gcnden byk olacak
En kk kiri boyutu
snrlamas
En byk kiri boyutu
snrlamas (asmolen deme
sistemlerinde)
5.1.UYGUN OLMAYAN ARAZLERN YERLEME AILMASI, ZEMN MEKANK

ZELLKLERNN DKKATE ALINMAMASI
Depreme dayankl yap ynetmeliklerinin geliimiyle ilgili birka rnek vermek gerekirse;
deprem hesap yknn yap arlna oran
61 ve 68 ynetmeliklerinde %6 iken 75 ynetmeliinde %10a, 98 de ise %10a kmtr.
Glck-D
Koullarn gittike arlat grlmektedir. Sapanca Oteli, 17 Austos 1999 Kocaeli Depremi
Bu koullardan ksaca bahsedersek; minimum
5.1.UYGUN OLMAYAN ARAZLERN YERLEME AILMASI, ZEMN MEKANK
kolon en kesiti 24x24 iken 98de 25x30 cm
ZELLKLERNN
ALINMAMASI dolgu zemin zerine ina edilen bina
Deniz veDKKATE
gl kenarlarnda
olmu. Etriye aplar, 68 ynetmeliinde 6mm
5.1.UYGUN zeminin
OLMAYAN ARAZLERN
YERLEME
AILMASI,
ZEMN MEKANK
kayarak
suyun
iersine
yaylmas sonucu ze
iken 98 ynetmeliinde 8mm olmutur. Kolon dolgu
ZELLKLERNN DKKATE ALINMAMASI
Sapanca
Oteli,
17 Austos
1999
Kocaeli Depremi
Glck-Deirmendere,
17 Austos
Glck-Deirmendere,
17 Austos
1999 1999
ve kiri
ularnda
etriye
sklatrmas
61de hi olursa
olsun artk kullanlamaz hale geliyor.
yokken, 68den itibaren uygulanmtr. Kolonlarda minimum donat alannn kolon kesit Deniz ve gl kenarlarnda dolgu zemin zeriDeniz ve gl kenarlarnda dolgu zemin zerine inaneedilen
ZemininZeminin
yer sarsnts
sonucu
ina binalar.
edilen binalar.
yer sarsnts
alanna oran 75 den itibaren %0,8 den %1,0
sonucu
zeminin
kayarak
kmtr.
Kapasite
tasarmnn
en nemli
ilkedolgu
zeminin
kayarak
suyun iersine
yaylmas
sonucudolgu
zerindeki
binalar
ne suyun
kadar iersine
salam
Sapanca Oteli, 17 Austos 1999 Kocaeli Depremi
Glck-Deirmendere, 17 Austos 1999
lerinden birisi olan kuvvetli kolon-zayf kiri yaylmas sonucu zerindeki binalar ne kadar
olursa olsun artk kullanlamaz hale geliyor. Deniz veSapanca
Oteli, 17 Austos 1999 Kocaeli Depremi
gl kenarlarnda
dolgu zeminolsun
zerine ina
edilen binalar.
Zeminin yer sarsnts
sonucu
olursa
artk
kullanlamaz
hale
felsefesi, ilk defa 1975 ynetmeliiyle gnde- salam
dolgu zeminin kayarak suyun iersine yaylmas sonucu zerindeki binalar ne kadar salam
Deniz ve gl kenarlarnda dolgu zemin zerine ina edilen binalar. Zeminin yer sarsnts sonucu
geliyor.
me gelmitir.
olursa olsun artk kullanlamaz hale geliyor.
dolgu zeminin kayarak suyun iersine yaylmas sonucu zerindeki binalar ne kadar salam
5. Binalarmzn Depremlerde Hasar Grme Nedenleri
olursa olsun artk kullanlamaz hale geliyor.
Bu sorunun cevab aslnda olduka basittir.

Ynetmelie uyulmadan projelendirilen ve
ina edilen yaplar depremlerde hasar grmektedir. Depremlerden sonra incelenen binalarda
gzlemlenen hasarlar, yaplarn inas srasnda deprem hesab yaplmad ve projesine
uyulmadna iaret etmektedir. Yaplan hataAdapazar
merkez,
17 Austos
1999
lar ksaca balklar
halinde
zetlemek
gerekirse;
Adapazar merkez, 17 Austos 1999

Adapazar
merkez, 17 Austos 1999
Zemin tama gcnn yenilmesi sonucu
Zemin tama gcnn yenilmesi sonucu

devrilen, gmlen binalar. Bu binalarn
devrilen, gmlen binalar. Bu binalarn

ykseklii dikkate alndnda ksa ynde
ykseklii
dikkateYatay
alndnda
ksa ynde
boyutu ok kk.
deprem ykleri
boyutu
kk.alyor,
Yatay st
deprem
ykleri
etkisinde ok
devrilmeye
yapdan
gelen kuvvetleri
karlayamayan
zemin
etkisinde
devrilmeye
alyor, st
yapdan
yeniliyorkuvvetleri
ve bina yana yatyor.
gelen
karlayamayan zemin
Zemin ta
devrilen,
ykseklii
boyutu o
5.1.UYGUN OLMAYAN ARAZLERN YERLEME

MEKANK
yeniliyor ve binaZEMN
yana yatyor.
etkisinde
Zemin tama AILMASI,
gcnn
yenilmesi
sonucu
Fotorafta grlen binann temel derinliine yaklak bir metredir. Zemin stnde ayn bir logo
5.1. Uygun Olmayan Arazilerin

Yerleime
gibi duran bu bina, ok kolaylkla devrilmi. En az yksekliinin 1/6 s kadar temel derinlii
ZELLKLERNN
DKKATE
ALINMAMASI
devrilen,
binalar.
Bu stnde
binalarn
Fotorafta grlen
binann temelgmlen
derinliine yaklak
bir metredir. Zemin
ayn bir logo
Almas, Zemin Mekanik zelliklerinin

gibi duran bu bina, ok kolaylkla devrilmi. En az yksekliinin 1/6 s kadar temel derinlii
ykseklii dikkate alndnda ksa ynde
Dikkate Alnmamas
gelen ku
yeniliyor v
boyutu ok kk. Yatay deprem ykleri
etkisinde
devrilmeye
alyor,
st yapdan
Zemin
tama
gcnn
yenilmesi
sonucu
devFotorafta
grlen
binann
temel derinliine
yaklak bir metr
rilen, gmlen
binalar. Bu binalarn ykseklizemin
gibigelen
duran kuvvetleri
bu bina, okkarlayamayan
kolaylkla devrilmi.
En az yksekli
i dikkate alndnda ksa ynde boyutu ok
yeniliyor
vedeprem
bina yana
yatyor.
kk.
Yatay
ykleri
etkisinde devrilmeye alyor, st yapdan gelen kuvvetleri
karlayamayan zemin yeniliyor ve bina yana
yatyor.
Fotorafta grlen binann temel derinliine yaklak
bir metredir. Zemin stnde ayn bir logo
gibi duran bu bina, ok kolaylkla devrilmi. En az
yksekliinin
1/6binann
s kadar
temel
derinlii
Fotorafta
grlen
temel
derinliine
yaklak bir metredir. Zemin stnde ayn bir
131
Deniz ve gl kenarlarnda dolgu zemin zerine ina edilen binalar. Zeminin yer sarsnts sonucu
depreminden sonra Adapazarnda, zmitte bu frsat karlmtr.
Ancak, depremlerde yaplan
btn gzlem ve aratrmalar, lkemizdeki binalarn depremde bylesine hasar grmemelerinin

ana nedeninin; depreme dayankl projelendirilmemesi ve/veya ina edilmesi olduunu aka
Foto: 17 Austos 1999-Glck, Altnda yumuak kat o

caminin
minaresi bile sapasalam yerinde dururken
binalar ylesine zayf ki deprem balar balamaz,
yklm.plastik davran gstermeden gevrek bir
ortaya koymaktadr. Depreme dayankl tasarmn yukarda bahsettiimiz ilkelerine uymayan
ekilde kesmeden yklyor.
logo gibi duran bu bina, ok kolaylkla devril-

mi. En az yksekliinin 1/6 s kadar temel
derinlii olmal. Bu blgedeki birok binada,
zeminin tama gcn kaybetmesinin bir anlamda olumlu saylabilecek bir sonucu da ortaya kmtr. Zeminin yumuamas sonucu,
denizde sallanan gemi misali st yapya gelen
atalet kuvvetleri azalm ve baz binalar gmeden yana yatmtr.
olmal.
Bu
blgedeki
birok
gcn
kaybetmesinin
bir anlam
17 Austos 1999-Glck,
Altnda zeminin
yumuak kattama
olan yeni
ina halindeki
bina ile yanndaki
ouFoto:
yerbilimci
tarafndan
aslbinada,
sorunun
zeFoto:2003Bingl
Depremi
caminin minaresi bile sapasalam yerinde dururken
etrafndaki binalarn
neredeyse tamam
Fo
2003 Bingl Depremi

minden
kaynakland
yklm.
saylabilecek
bir sonucuiddia
da edilmektedir.
ortaya kmtr.
Zeminin
yumuamas
Depremlerde,
sandaki
ve solundakisonucu,
binalarn denizd
yklma
Aslna baklrsa, nerelerde, hangi zeminlerde,
gemi
misali
st yapya
atalet
kuvvetleri
ve bazdeprem
binalarhasarn
gmeden
y
vardr.azalm
Bu durumda
direkyana
zemin
hangi
tip binalarn
hasargelen
grdn
gsteren,
yani zemine gre hasar dalmn gsteren is- Etrafndaki binalar yklrken, ayn zeminde ina edi
ou
yerbilimci
tarafndan
asl 17sorunun
zeminden kaynakland iddia edilmekted
tatistik
bir alma
yaplamamtr.
austos 1999
depreminden
sonrazeminlerde,
Adapazarnda,
baklrsa,
nerelerde,
hangi
hangi tip binalarn hasar grdn gsteren, y
zmitte bu frsat karlmtr. Ancak, depgreremlerde
hasaryaplan
dalmn
gsteren
istatistik bir alma yaplamamtr. 17 au
btn gzlem
ve aratrmalar, lkemizdeki
binalarn
depremde bylesine
depreminden
sonra
Adapazarnda,
zmitte bu frsat karlmtr. Ancak, depremler
hasar grmemelerinin ana nedeninin; depreme
btn
gzlem
ve aratrmalar,ve/veya
lkemizdeki
binalarn
depremde
bylesine hasar grm
dayankl
projelendirilmemesi
ina
Foto:2003Bingl Depremi
Foto:1999
17 austos
1999 zmit-Krfez
17 Austos
zmit-Krfez
olduunusandaki
aka ortaya
koymaktadr. yklmasna ramen ayakta kalan ok sayda bina
Depremlerde,
ve solundaki binalarn
ana edilmesi
nedeninin;
depreme
dayankl
projelendirilmemesi ve/veya ina edilmesi olduu
Depreme dayankl tasarmn yukarda bahset- Depremlerde, sandaki ve solundaki binavardr. Bu durumda deprem hasarn direk zemin artlarna balamak yanl olacaktr.
ortaya
koymaktadr.
Depreme
tasarmn
yukarda
bahsettiimiz
ilkelerine
tiimiz
ilkelerine uymayan
binalar dayankl
ylesine
yklmasna
ramenyklmamas,
ayakta kalan
ok
Etrafndaki binalar yklrken, ayn zeminde larn
ina edilmi
bir binann
o binann
zayf ki deprem balar balamaz, plastik davbina vardr.
Bu durumda
deprem
habinalar ylesine zayf ki deprem balarsayda
balamaz,
plastik
davran
gstermeden
ran gstermeden gevrek bir ekilde kesme- sarn direk zemin artlarna balamak yanl
den yklyor.
ekilde
kesmeden yklyor.
olacaktr. Etrafndaki binalar yklrken, ayn
zeminde ina edilmi bir binann yklmamas, o binann depreme dayankl ina edildiini
gstermektedir. Ancak unu bilmekte fayda
vardr; yumuak dolgu zeminler, deprem hareketinin periyodunu uzatr, frekans drr
ve bu durumda da binadan Sneklik (dktilite) talebi artar. Ancak, yukarda da anlatld zere, binalarda deprem hesab yaplrken,
gerek zemin koullar, gerekse binann doal
titreim periyodu gz nne alnarak deprem
ykleri belirlenmektedir. Burada gzden karlmamas gereken nokta binann limit yknden fazlas gelse bile artk tayamayaca ve
Foto: 17 Austos 1999-Glck, Altnda yumuak
kat olan yeni ina halindeki bina ile
17 Austos 1999-Glck, Altnda yumuak kat olan daha ilk atlaklarn olumasyla yani plastik
caminin
sapasalam
yerinde
dururken etrafndaki
binalarn
deformasyonlarn
balamasyla binann
doal neredey
yeni inaminaresi
halindeki binabile
ile yanndaki
caminin minaresi
yklm.
bile sapasalam yerinde dururken etrafndaki binalarn titreim periyodunun hemen deieceidir.
neredeyse tamam yklm.
Kald ki homojen bir yapya sahip olmayan
132
alnarak deprem ykleri belirlenmektedir. Burada gzden karlmamas gereken nokta binann
limit yknden fazlas gelse bile artk tayamayaca ve daha ilk atlaklarn olumasyla yani
plastik deformasyonlarn balamasyla binann doal titreim periyodunun hemen deieceidir.
Zararlarn da
Azaltmann
Temelykleri
lkeleri
Kald ki homojen bir yapya sahip olmayan zeminin de titreimAfet
periyodu
deprem
altnda annda deimektedir. Yani deprem annda hem zeminin hem de binann periyotlar hzla
zeminin
titreim deprem
periyoduykleri
da deprem
ykdeiir.
Budedurumda
altnda
bina tr yaplarda Rezenonanstan bahsedilmesi
leri altnda
annda deimektedir. Yani deprem
yanl
olacaktr.
annda hem zeminin hem de binann periyotlar hzla deiir. Bu durumda deprem ykleri
dayankl
ina tr
edilen
binalarnRezenonanstan
faya ok yakn olsalar bile ayakta kald gzlenmitir. rnein;
altnda bina
yaplarda
zmit
krfezinde
80liolacaktr.
yllarn sonunda Emlak Bankasnca ina edilen Yahya Kaptan Konutlar,
bahsedilmesi
yanl
zelikle 17 austos 1999 krfez depreminden sonra blgede yaplan incelemelerde depreme
depremin merkez ssne 17 km. uzaklkta ve fay hattnn ok yaknnda dolgu zemin zerinde
ermektedir. Ancak unu bilmekte fayda vardr; yumuak
olmasna
ramen
17ina
Austos
1999depreminden
depreminde hasar
grmemitir.
stelik fayda
bu konutlarn
arasnda
zelikledayankl
17 austos
1999
krfez
depreme
edildiini
gstermektedir.
Ancak
unu bilmekte
vardr; yumuak
periyodunu uzatr, frekans drr ve bu durumda da
blgede
incelemelerde
depreme
12sonra
katlzeminler,
olanlar yaplan
bile
vardr.
deprem
hareketinin
uzatr, frekans drr ve bu durumda da
r. Ancak,dolgu
yukarda
da anlatld
zere,
binalardaperiyodunu
deprem
dayankl
ina
edilen
binalarn
faya
ok
yakn
binadan
Sneklik
talebi artar.
lar, gerekse
binann
doal (dktilite)
titreim periyodu
gz Ancak,
nne yukarda da anlatld zere, binalarda deprem
olsalar bile ayakta kald gzlenmitir. rne-
hesab
yaplrken, gerek gereken
zemin koullar,
gerekse binann doal titreim periyodu gz nne
dir. Burada
gzden
nokta binann
in;
zmitkarlmamas
krfezinde 80li yllarn
sonunda Foto: 17 austos 1999 depreminde Kuzey Anadolu Fay
alnarakve
deprem
ykleri
belirlenmektedir.
Burada
gzden karlmamas gereken nokta binann
tayamayaca
daha ilk
atlaklarn
olumasyla
yani
Emlak Bankasnca
ina edilen
Yahya Kaptan
binalar
Foto:17
Austos 1999 depreminde Kuzey
limit yknden
fazlas gelse
bile deieceidir.
artk tayamayaca ve daha ilk atlaklarn olumasyla yani
binann doal
titreim
periyodunun
hemen
Konutlar, depremin merkez ssne 17 km. Anadolu Fayna (KAF) daha yakn bina ayakta
plastik
deformasyonlarn
balamasyla
mayan zeminin
de titreim
periyodu
dayaknnda
deprembinann
ykleri
uzaklkta
ve fay hattnn
ok
dolgu doal titreim periyodunun hemen deieceidir.
dururken dierleri yaklm.
Kald
homojen
birdeyapya
sahip
de titreim periyodu da deprem ykleri
prem annda
hemki
zeminin
hem
binann
periyotlar
hzlazeminin
zemin
zerinde
olmasna
ramen
17olmayan
Austos
KAF
5.2. BNALARDAK
DZENSZLKLER VE ZM Y
altnda
deimektedir.
Yanibahsedilmesi
deprem
annda hem zeminin hem de binann periyotlar hzla
ltnda bina
tr annda
yaplarda
Rezenonanstan
1999
depreminde
hasar grmemitir.
stelik
bu konutlarn
arasnda
12 katl
olanlar
bile
DZENSZLK
DURUMLARI
deiir.
Bu durumda
deprem
ykleri
altnda
binaA-PLANDA
tr yaplarda
Rezenonanstan
bahsedilmesi
vardr.
remindenyanl
sonraolacaktr.
blgede yaplan incelemelerde depreme
17 Austos 1999 depreminde Kuzey Anadolu Faynn
A1-Burulma Dzensizlii
k yakn olsalar
ayakta
kald
gzlenmitir.
rnein;
hemen yannda
ayakta
kalmincelemelerde
binalar ayakta
zelikle
17
austos
1999
krfez depreminden
sonra
blgede
yaplan
depreme
Foto:bile
17
austos
1999
depreminde
Kuzey Anadolu
Faynn
hemen
yannda
kalm
a Emlak Bankasnca
inaedilen
edilenbinalarn
Yahya Kaptan
Konutlar,
Foto: bile
17 austos
depreminde
Kuzey Anadolu
Faynn hemen yann
dayanklbinalar
ina
faya ok
yakn olsalar
ayakta1999
kald
gzlenmitir.
rnein;
binalar
5.2. Binalardaki
Dzensizlikler
veKonutlar,
zm
lkta ve fay
hattnn
ok yaknnda
dolgusonunda
zemin zerinde
zmit
krfezinde
80li yllarn
Emlak Bankasnca
ina edilen
Yahya Kaptan
Yollar
reminde hasar
grmemitir.
arasnda
depremin
merkez stelik
ssne bu
17 konutlarn
km. uzaklkta
ve fay hattnn ok yaknnda dolgu zemin zerinde
5.2. BNALARDAK DZENSZLKLER VE ZM YOLLARI
APlanda
Dzensizlik
Durumlar
5.2. BNALARDAK
DZENSZLKLER
ZM
YOLLARI
olmasna
ramen 17 Austos
1999 depreminde VE
hasar
grmemitir.
stelikDURUMLARI
bu konutlarn arasnda
A-PLANDA
DZENSZLK
12 katl olanlar bile vardr.
A-PLANDA DZENSZLK DURUMLARI
A1-x Burulma
Dzensizlii
A1-Burulma
Dzensizlii
x A1-Burulma
Dzensizlii
austos Foto:17
1999
depreminde
Anadolu
Austos 1999 Kuzey
depreminde
Kuzey Faynn hemen yannda ayakta kalm
lar
Anadolu Fayna (KAF) daha yakn bina ayakta
Foto:17
Austos
1999
depreminde
KuzeyDemelerin ken
iinde rijit diyafr
Anadolu Fayna (KAF) daha yakn bina ayaktaalmalar duru

('i)ort = 1/2 >('i)
LARDAK DZENSZLKLER VE ZM YOLLARI

KAF
A DZENSZLK DURUMLARI
-Burulma Dzensizlii
Burulma dzensi
Demelerin kendi dzlemleri

iinde rijit diyafram olarak
almalar durumunda
Kbi = ('i)
Burulma dzensi
Kbi > 1.2
('i)ort = 1/2 >('i)max + ('i)min@

Burulma dzensizlii katsays :
K = (' )
/ (' )
Tayc sistemi oluturan kolon

ve i perdelerin
olmamas binalarn
bi
max
i simetrik
ort
burulmasna, zayf tarafta bulunan kolonlarn ar zorlanmasna yol aar ve a
Burulma dzensizlii durumu :
17 Austos 1999 depreminde Kuzey Anadolu Fayna olur. Plan geometrisinde simetrik olsalar da kolon ve perdelerin asimetrik ye
arlk merkezi
ile rijitlik
merkezinin
uzaklamasna
bunun son
sistemi
oluturan
ve perdelerin
simetrik
ol
Kbi > kolon
1.2birbirinden
(KAF) daha yakn bina ayakta dururken dierleri ya- Tayc
klm.
burulmasna, zayf tarafta bulunan kolonlarn ar zorlanmas
olur. Plan
geometrisinde
simetrikolarak
olsalar da kolon ve perde
133
iinde
rijit diyafram
arlk almalar
merkezi ile rijitlik
merkezinin birbirinden uzaklam
durumunda
Demelerin ken
iinde rijit diyaf
almalar duru
ZM YOLLARI
burulmasna yol aar. Tayc sistem planlanrken p
(' )
= 1/2 >('
i ort
homojen datlmasna zen gsterilmelidir.
Dey elei
A2- Plan
Deme
Boluklar
D-olur.
Demelerin kendi dzlemleri iinde rijit di-binann
Burulma
dzens
dierzerinde
ynde zayf
olmasna
da neden
zensizlikleri
yafram olarak almalar durumunda
(i)ort = 1/2 [(i)max + (i)min]
Demelerin
kendi
dzlemleri
x A2- Plan
zerinde
Deme BoluklarK
Dzensizli
bi = ('i
Burulma dzensizlii
katsays :sistem planlanrken
2007
ylnda
yrrle
giren
Deprem
burulmasna
yol aar. Tayc
perdelerin
her olarak
iki
ynde
eit Blgesayda
ve
iinde
rijit
diyafram
burulmasna
yol
aar.
Tayc
sistem
planlanrken
Burulma
bi = (i)max / (i)ort
lerinde
Yaplacak
Binalar
Hakknda
Ynetmeburulmasna yol aar. Tayc
planlanrken
herdzens
ikiBlg
y
2007sistem
ylnda
yrrle perdelerin
giren
Deprem
almalar
durumunda
homojen
datlmasna
gsterilmelidir.
Dey
elemanlarn
hep
ayn
ynde
yerletirilmesi
Burulma
dzensizliizen
durumu
:
likte
deme
boluklar
dzensizlii,
Merdihomojen
datlmasna
zen gsterilmelidir.
Dey
homojen datlmasna
zen gsterilmelidir.
Dey
elemanlarn
hep
ayn
ye
Ynetmelikte
deme
boluklar
dzensizlii,
Merdi
K
>
1.
bi > 1.2
ven
ve
asansr
boluklar
dahil,
boluk
alanlabi
binann dier ynde zayf olmasna da neden
('olur.
)ort
=
1/2
>(da'ynde
)max
+
('alannn
@ 1/3nden
binann
dier
olmasna
da neden
ialanlar
ineden
i)min
r olmasna
toplamnn
kat
brt
alannn
1/3nden
fazla olur.
binann dier ynde
zayf
olur.
toplamnn
katzayf
brt
fazla olm
olmas
durumu
olarak
tanmlanmtr.
x A2- Plan zerinde Deme Boluklar
Dzensizlikleri
Burulma
katsays
:
x dzensizlii
A2-Boluklar
Plan zerinde
Deme Boluklar
Dzensiz
x A2- Plan zerinde Deme
Dzensizlikleri

2007 ylnda yrrle giren Deprem Blgelerinde
Yaplacak
Binalar
Kbi2007
= giren
('ylnda
/ (yrrle
'i)ort
i)max
girenHakknda
Deprem
B
ylnda yrrle
Deprem
Blgelerinde
Yaplacak
iinde rijit diyafram 2007
olarak
Ynetmelikte deme boluklar dzensizlii, Ynetmelikte
Merdiven ve deme
asansr boluklar
boluklar dzensizlii,
dahil, boluk
almalar durumunda
Burulma
dzensizlii
: ve asansr Merd
Ynetmelikte deme
boluklar
dzensizlii,durumu
Merdiven
bolu
alanlar burulmasna
toplamnn kat
fazla
olmas
durumukat
olarak
tanmlanmtr.
yolbrt
aar.alannn
Tayc1/3nden
sistem planlanrken
perdelerin
her
iki alannn
ynde eit
sayda ve
alanlar
toplamnn
brt
fazla ota
alanlar
toplamnn
kat
brt
alannn
1/3nden
fazla
olmas 1/3nden
durumu olarak
('i)ort = 1/2 >('i)max + ('i)min@
K > 1.2
bi
homojen datlmasna zen gsterilmelidir. Dey elemanlarn hep ayn ynde yerletirilmesi
Burulma
dzensizlii
katsays
: olur.
binann dier
ynde zayf olmasna
da neden
Taycx sistemi
veDzensizlikleri
perdelerin simetrik olmamas binalarn
Kbi Plan
= (zerinde
'oluturan
('i)kolon
A2i)max /Deme
ortBoluklar
burulmasna,
zayf
bulunan
kolonlarn
ar zorlanmasna
aar ve a
2007dzensizlii
ylndatarafta
yrrle
giren : Deprem
Blgelerinde
Yaplacak Binalaryol
Hakknda
Burulma
durumu
deme boluklar dzensizlii, Merdiven ve asansr boluklar dahil, boluk

olur.Ynetmelikte
Plan geometrisinde
simetrik olsalar da kolon ve perdelerin asimetrik y
Kbi > 1.2
alanlar toplamnn kat brt alannn 1/3nden fazla olmas durumu olarak tanmlanmtr.
arlk merkezi ile rijitlik merkezinin birbirinden uzaklamasna bunun son
turan kolon ve perdelerin simetrik olmamas binalarn deprem srasnda
rafta bulunan kolonlarn ar zorlanmasna yol aar ve ar hasarlara neden
nde simetrik olsalar da kolon ve perdelerin asimetrik yerletirilmi olmas
Tayc sistemi oluturan kolon ve perdelerin

ijitlik merkezinin
birbirinden uzaklamasna bunun sonucunda da binann
simetrik olmamas binalarn deprem srasndax A3- Dzensizlii: Planda kntlar Bulunmas
burulmasna, binalarn
zayf tarafta deprem
bulunan kolonlasimetrik olmamas
srasnda
rn ar zorlanmasna yol aar ve ar hasarlara neden

simetrik
zorlanmasna
yol olur.
aarPlan
ve geometrisinde
ar hasarlara
neden
olsalar da kolon ve perdelerin asimetrik yerletirilmi
olmas arlk
merkezi ile rijitlik
n ve perdelerin
asimetrik
yerletirilmi
olmas
merkezinin
birbirinden
uzaklamasna
bunun
x A3- Dzensizlii: Planda kntlar Bulunmas
x A3-kntlar
Dzensizlii:
Planda kntlar Bulunmas
sonucundabunun
da binann
yol binann
aar. Planda
x burulmasna
A3- Dzensizlii:
Bulunmas
n uzaklamasna
sonucunda
da
Tayc sistem planlanrken perdelerin her iki
ynde eit sayda ve homojen datlmasna
zen gsterilmelidir. Dey elemanlarn hep
ayn ynde yerletirilmesi binann dier ynde
zayf olmasna da neden olur.
x
134
A3- Dzensizlii: Planda kntlar Bulunmas
lnda yrrle giren Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda

i, Merdiven ve asansr boluklar dahil, boluk
eme boluklar dzensizlii, Merdiven ve asansr boluklar dahil, boluk
n fazla olmas durumu olarak tanmlanmtr.
nn kat brt alannn 1/3nden fazla olmas durumu olarak tanmlanmtr.
ekil- Plan Dalmndaki Dzensizlikle
x A3-Planda
Dzensizlii:
kntlar
Bulunmas
A3- Dzensizlii:
kntlarPlanda
Bulunmas
B- Dey
Dorultuda Dzensizlik Durumlar
B-B1DEY
DORULTUDA
DZENSZLK
Komu
Katlar Aras Dayanm
B1-D- DURUMLAR
zensizlii
(Zayf Kat)
x B1-Komu
Katlar Aras Dayanm B1-Dzensizlii (
ekil- Plan Dalmndaki Dzensizliklere rnek
ekil- Plan Dalmndaki Dzensizlik
B- DEY DORULTUDA DZENSZLK DURUMLA

B- DEY DORULTUDA DZENSZLK DURUMLARI
x B1-Komu Katlar Aras Dayanm B1-Dzensizlii
zensizlii: Planda kntlar Bulunmas
x B1-Komu Katlar Aras Dayanm B1-Dzensizlii (Zayf Kat)
ekil- Plan Dalmndaki Dzensizliklere rnek
B- DEY DORULTUDA DZENSZLK DURUMLARI
x B1-Komu Katlar Aras Dayanm B1-Dzensizlii (Zayf Kat)

ekil- Dey dzensizlie rne
unmas
zlii: Planda kntlar Bulunmas
Birbirine dik iki deprem dorultusundan herhangi birinde,
alannn (kattaki kolon, betonarme perde ve dolgu duvar kesit
etkili kesme alanna oran 0.80 den kk ise bu dzensizlik v
ekil- Dey dzensizlie rne

x B2-Komu Katlar Aras Rijitlik Dzensizlii (Yum
ekil- Dey dzensizlie rnekler
Birbirine dik iki deprem dorultusundan herhangi birinde,
Binalarn giri katnda veya ara katlarnda, garaj, maaz
Birbirine dik iki deprem dorultusundan herhangi birinde, herhangi bir kattaki etkili kesme
alannn (kattaki kolon, betonarme perde ve dolgu duvar kesi
nedenlerle blme veya dolgu duvarlar tamamen veya ksme
alannn (kattaki kolon, betonarme perde ve dolgu duvar kesitlerinden hesaplanr) bir st kattaki
etkili kesme alanna oran 0.80 den kk ise bu dzensizlik v
karlatrldnda blme ve dolgu duvarlarnn salayaca ri
etkili kesme alanna oran 0.80 den kk ise bu dzensizlik var demektir.
yumuak
kat (tehlikeKatlar
kat) denilmektedir.
x B2-Komu
Aras Rijitlik Dzensizlii (Yum
x B2-Komu Katlar Aras Rijitlik Dzensizlii (Yumuak Kat)
Binalarn giri katnda veya ara katlarnda, garaj, maa
Binalarn giri katnda veya ara katlarnda, garaj, maaza, restoran, tesisat boluu gibi
nedenlerle
blme
veya dolgu duvarlar tamamen veya ksm
ekil- Dey
dzensizlie
rnekler
nedenlerle blme veya dolgu duvarlar tamamenekil.
veyaDey
ksmen
rlmemektedir.
Dier katlarla
dzensizlie
rnekler
karlatrldnda
blme
ve dolgu duvarlarnn salayaca r
Birbirine dikblme
iki deprem
dorultusundan
herhangi birinde,
bir kattaki
etkili kesme
karlatrldnda
ve dolgu
duvarlarnn salayaca
rijitliktenherhangi
yoksun olan
bu tr katlara
yumuak kat (tehlike kat) denilmektedir.
dik iki
deprem dorultusundan
alannn
(kattaki
kolon,
betonarme perde veBirbirine
dolgu duvar
kesitlerinden
hesaplanr) birherst kattaki
yumuak
kat (tehlike
kat)
denilmektedir.
ekil- Yumuak Zemin Kat Oluumu
ek
hangi birinde, herhangi bir kattaki etkili kesetkili kesme alanna oran 0.80 den kk ise bu dzensizlik var demektir.
me alannn (kattaki kolon, betonarme perde
ve dolgu duvar kesitlerinden hesaplanr) bir
x B2-Komu Katlar Aras Rijitlik Dzensizlii (Yumuak Kat)
ekil- Plan
ekilDalmndaki
Plan
ekil-Dalmndaki
Plan Dalmndaki
Dzensizliklere
Dzensizliklere
Dzensizliklere
rnek rnek rnek
st kattaki etkili kesme alanna oran 0.80 den
kkgaraj,
ise bumaaza,
dzensizlik
var demektir.
ekil. Plan
Dalmndaki
rnekara katlarnda,
Binalarn
giri Dzensizliklere
katnda veya
restoran,
tesisat boluu gibi
ekilKat Oluumu Dier katlarla

nedenlerle
blme
veya
dolgu
duvarlar tamamen
veyaYumuak
ksmenZemin
rlmemektedir.
ULTUDA
EY
ORULTUDA
DORULTUDA
DZENSZLK
DZENSZLK
DZENSZLK
DURUMLARI
DURUMLARI
DURUMLARI
135
ekil- Yumuak Zemin Kat Oluumu
ekil- Yumuak Orta Kat Oluumu
karlatrldnda
blme
ve dolgu
duvarlarnn
salayaca rijitlikten yoksun olan bu tr katlara
Katlar
omu
B1-Komu
Katlar
ArasKatlar
Dayanm
Aras
Aras
Dayanm
B1-Dzensizlii
Dayanm
B1-Dzensizlii
B1-Dzensizlii
(Zayf
(Zayf
Kat)
(Zayf
Kat) Kat)
yumuak kat (tehlike kat) denilmektedir.
ek
JICA Trkiye Ofisi,ekilYayn No:Tehlike

2
kat
yok!
ekilTehlike kat var!
ekilekilDey
Dey
dzensizlie
dzensizlie
rnekler
rnekler
Birbirine
Birbirine
dik iki
dikdeprem
iki deprem
dorultusundan
dorultusundan
herhangi
herhangi
birinde,
birinde,
herhangi
herhangi
bir kattaki
bir kattaki
etkilietkili
kesme
kesme
B2- Komu Katlar Aras Rijitlik Dzensiz-
alannn
(kattaki
(kattaki
kolon,
kolon,
betonarme
betonarme
perdeperde
ve dolgu
ve dolgu
duvarduvar
kesitlerinden
kesitlerinden
hesaplanr)
hesaplanr)
bir st
birkattaki
st kattaki
liialannn
(Yumuak
Kat)
etkilietkili
kesme
kesme
alanna
alanna
oranoran
0.80 den
0.80kk
den kk
ise buise
dzensizlik
bu dzensizlik
var demektir.
var demektir.
Binalarn giri katnda veya ara katlarnda, gaB2-Komu

x B2-Komu
Katlar
Katlar
ArasAras
Rijitlik
Rijitlik
Dzensizlii
(Yumuak
(Yumuak
Kat) Kat)
raj,x maaza,
restoran,
tesisat
boluu
gibi Dzensizlii
nedenlerle
blme veya dolgu duvarlar tamamen
-kilDey
dzensizlie
rnekler
Dey
dzensizlie
rnekler
Binalarn
Binalarn
giri giri
katnda
katnda
veya veya
ara katlarnda,
ara katlarnda,
garaj,garaj,
maaza,
maaza,
restoran,
restoran,
tesisattesisat
boluu
boluu
gibi gibi
veya ksmen rlmemektedir. Dier katlarla
nedenlerle
nedenlerle
blme
blme
veyabir
veya
dolgu
dolgu
duvarlar
duvarlar
tamamen
tamamen
veya veya
ksmen
ksmen
rlmemektedir.
rlmemektedir.
DierDier
katlarla
katlarla
undan herhangi
birinde,
herhangi
kattaki
etkili
kesme
karlatrldnda
blme
ve
dolgu
duvarlartusundan
herhangi
birinde,
herhangi
bir
kattaki
etkili
kesme
nnduvar
salayaca
rijitlikten
yoksun
bu tr
karlatrldnda
karlatrldnda
blme
blme
ve dolgu
vebir
dolgu
duvarlarnn
duvarlarnn
salayaca
salayaca
rijitlikten
rijitlikten
yoksun
yoksun
olan bu
olantrbukatlara
tr katlara
perde
ve ve
dolgu
duvar
kesitlerinden
hesaplanr)
stolan
kattaki
e perde
dolgu
kesitlerinden
hesaplanr)
bir
st
kattaki
katlara yumuak kat (tehlike kat) denilmekyumuak
yumuak
kat (tehlike
kat
(tehlike
kat) kat)
denilmektedir.
denilmektedir.
kk
iseise
bu bu
dzensizlik
demektir.
n kk
dzensizlik
demektir.
tedir. varvar
Foto-Yumuak kat nedeniyle gme (998 Ceyhan)
ekilTehlike
kat
yok!Ceyhan)
Yumuak kat
nedeniyle
gme
(998
ekilTehlike
kat yok!
ijitlik
Dzensizlii
(Yumuak
Kat)
Rijitlik
Dzensizlii
(Yumuak
Kat)
ekil- Yumuak Kat Oluumunu Engelleyecek
katlarnda,
a katlarnda,garaj,
garaj,maaza,
maaza,restoran,
restoran,tesisat
tesisatboluu
boluugibigibi
nlemler
rlar
tamamen
veya
ksmen
rlmemektedir.
Dier
katlarla
varlar
tamamen
veya
ksmen
rlmemektedir.
Dier
katlarla
ekil- Te
duvarlarnn
salayaca
rijitlikten
yoksun
olan
bu bu
trtr
katlara
u duvarlarnn
salayaca
rijitlikten
yoksun
olan
katlara
ekil-ekilYumuak
Yumuak
ZeminZemin
Kat Oluumu
Kat Oluumu
ekil-ekilYumuak
Yumuak
Orta Kat
OrtaOluumu
Kat Oluumu
x
B3-Tayc
Sistemin
Dey
Elemanlarnn
Sreksizlii
ekil. Yumuak Zemin Kat Oluumu
edir.
ektedir.
umu
luumu
yok!
Binalarn, cephe kolonlarndan bazlarnn, konsol kirilerin ucuna veya kolonlardan taan
guselere oturtulmas, baz kolonlarn alt katlarda kaldrlarak kirilere oturtulmas, perdenin kiri
aklna oturtulmas, perdenin her iki ucunun alttaki kolona oturtulmas halinde binada bu
dzensizlik oluur. Ayrca deprem esnasnda hasar grm binalarn glendirilmesi yaplrken,
ekilYumuak
Orta
KatKat
Oluumu
ekilYumuak
Orta
Oluumu
perdelerin
kesintisiz
ina
edilerek
dey dorultudaki srekliliin salanmas gerekir.
ekil. Yumuak Orta Kat Oluumu
Foto-Yumuak
Fot

ekil. nlemler
Yumuak Kat Oluumunu Engelleyecek
nlemler
nlemler
B3Tayc Sistemin
DeyElemanlarnn
Elemanlarnn
x B3-Tayc
Sistemin Dey
Sreksizlii
x
B3-Tayc
Sistemin
Dey Elemanlarnn
S
Sreksizlii
ekil-Dey Tayc Elemanlarn Sreksizlii
Binalarn, Binalarn,
cephe kolonlarndan
bazlarnn,bazlarnn,
konsol kirile
cephe kolonlarndan
kon
Binalarn,
cephe kat
kolonlarndan
bazlarnn,
ekil. Tehlike
kat Tehlike
yok!
ekilkat yok!
ekil- Tehlike
var!
guselere
oturtulmas,
baz
kolonlarn
alt
katlarda
kaldrlarak
konsol kirilerin
veya kolonlardan
taan
guselereucuna
oturtulmas,
baz kolonlarn
alt katlarda k
guselere
oturtulmas,
baz
kolonlarn
alt
kataklna aklna
oturtulmas,
perdenin her
iki ucunun
ko
oturtulmas,
perdenin
her ikialttaki
ucunun
larda kaldrlarak
kirilere
oturtulmas,
perdedzensizlik
oluur. Ayrca
deprem
esnasnda
hasar grm
nin
kiri aklna
oturtulmas,
perdenin
dzensizlik
oluur.
Ayrca
deprem her
esnasnda
hasa
iki
ucunun
alttaki
kolona
oturtulmas
halinde
perdelerin kesintisiz ina
edilerek dey
dorultudaki
srekli
kesintisiz
edilerek
dey dorultud
binada buperdelerin
dzensizlik
oluur.ina
Ayrca
deprem
esnasnda hasar grm binalarn glendirilmesi yaplrken, perdelerin kesintisiz ina
edilerek dey dorultudaki srekliliin saekilTehlike
kat
var!
ekil. Tehlike kat var!
lanmas gerekir.
136
Foto-Yumuak kat nedeniyle gme (998 Ceyhan)
yecek
guselere
oturtulmas,
kolonlarn
alt katlarda
kaldrlarak
kirilere
oturtulmas,
perdenin
guselere
oturtulmas,
baz baz
kolonlarn
alt katlarda
kaldrlarak
kirilere
oturtulmas,
perdenin
kiri kiri
aklna
oturtulmas,
perdenin
her ucunun
iki ucunun
alttaki
kolona
oturtulmas
halinde
binada
aklna
oturtulmas,
perdenin
her
iki
alttaki
kolona
oturtulmas
halinde
binada
bu bu
5.3.KAT
DEMELER
AYNI
HZADA OLMAYAN
KOMU
YAPILARDA
KOLON
dzensizlik
oluur.
Ayrca
deprem
esnasnda
grm
binalarn
glendirilmesi
yaplrken,
dzensizlik
oluur.
Ayrca
deprem
esnasnda
hasarhasar
grm
binalarn
glendirilmesi
yaplrken,
KIRILMALARI
manlarnn
nn Sreksizlii
Sreksizlii
perdelerin
kesintisiz
edilerek
dey
dorultudaki
srekliliin
salanmas
gerekir.
Afet
Zararlarn
Azaltmann
Temel lkeleri
perdelerin
kesintisiz
ina ina
edilerek
dey
dorultudaki
srekliliin
salanmas
gerekir.
5.3.KAT
DEMELER
AYNI
HZADA
OLMAYAN KOM
Birbirlerinden derzlerle ayrlm olan bitiik nizaml yaplarda deprem srasnda arpma
zlarnn,
n, konsolkonsol
kirilerin
kirilerin
ucuna ucuna
veya kolonlardan
veya kolonlardan
taan taan KIRILMALARI
olasl yksektir. Kat dzeyleri farkl olan5.4.
bitiik
nizaml
iki yapnn
dinamik
Zayf
Kolonyaplarda
- Komu
Gl Olmayan
Kiri
ekil
- Demeleri
Yaplarn
Birbirlerinden derzlerle ayrlm olan bitiik nizaml yaplard
tlarda
alt katlarda
kaldrlarak
kaldrlarak
kirilere
kirilere
oturtulmas,
oturtulmas,
perdenin
perdenin
kiri kiri
zellikleri de farkl ise yaplarn birbirine arpmas ve komu
kolonlarnda
hasar olmas beklenir.
Deprem
Davran
olasl
yksektir.
Kat dzeyleri farkl olan bitiik nizaml y
rcunun
iki ucunun
alttaki alttaki
kolonakolona
oturtulmas
oturtulmas
halindehalinde
binadabinada
bu Binalarn
bu
depremlerde
hasar grmesinin nemFoto-Betonarme
zellikleri de farkl
birbirine
arpmas
ve komu kolo
li sebeplerinden
biri ise
de yaplarn
kirilerin
kolonlardan
da
snasnda
hasar grm
hasar grm
binalarn
binalarn
glendirilmesi
glendirilmesi
yaplrken,
yaplrken,
5.4. gl
ZAYIFolmasdr.
KOLON -Hlbuki
GL tam
KR
daha
tersi, korultudaki
ey dorultudaki
srekliliin
srekliliin
salanmas
salanmas
gerekir.
gerekir.
lonlar
kirilere
oranlahasar
dahagrmesinin
salam venemli
masifsebeplerinden b
Binalarn
depremlerde
bir
ekilde
tasarlamak
ve
uygulamak
deprem
5.3.KAT
DEMELER
AYNI
HZADA gl
OLMAYAN
KOMU
YAPILARDA
KOLONkirilere oranla d
ekil-Dey
Tayc
Elemanlarn
Sreksizlii
olmasdr.
Hlbuki
tam tersi, kolonlar
ekil-Dey
Tayc
Elemanlarn
Sreksizlii
gvenlikli yaplanmann nemli artlarndan

tasarlamak
ve uygulamak
deprem gre,
gvenlikli
yaplanmann ne
biridir.
Deprem
ynetmeliimize
kolonBirbirlerinden derzlerle ayrlm olan bitiik nizaml yaplarda deprem srasnda arpma
ynetmeliimize
gre, kapasitesi
kolonlarn kirilerden
yatay yk tama
larn
yatay yk tama
% kapasitesi k
ekilolasl
- Demeleri
Komu
Yaplarn
yksektir.
KatOlmayan
dzeyleri
farkl olan
bitiik
nizaml
yaplarda
iki
yapnn
dinamik
ekil fazla
- Demeleri
Olmayan Yaplarn
20zorundadr.
daha
olmakKomu
zorundadr.
KIRILMALARI
DepremdeDavran
zellikleri
farkl ise yaplarn birbirine arpmas ve komu
kolonlarnda
Deprem
Davranhasar olmas beklenir.
Elemanlarn
larn Sreksizlii
Sreksizlii
ekil.
Dey Tayc Elemanlarn Sreksizlii
5.4. ZAYIF KOLON - GL KR
Foto-Betonarme Bina arpmas (1995-Dinar) Foto-Betonarme Bi

Binalarn depremlerde hasar grmesinin nemli sebeplerinden bir

Binalarn depremlerde hasar grmesinin nemli sebeplerinden
biri de kirilerin kolonlardan daha
5.3. Kat Demeleri Ayn Hizada Olmayan

gl olmasdr. Hlbuki tam tersi, kolonlar kirilere
oranla dah
ekil-Sakncal
gl
olmasdr.
Hlbuki
tam tersi, kolonlar kirilere oranla daha salam ve masif bir ekilde
Komu
Yaplarda
Kolon
Krlmalar
tasarlamak ve uygulamak deprem gvenlikli yaplanmann nem
tasarlamak ve uygulamak deprem gvenlikli yaplanmann

nemli artlarndan biridir. Deprem
ynetmeliimize gre, kolonlarn yatay yk tama kapasitesi kiri
Birbirlerinden
ayrlm
olan bitiik
ekil -derzlerle
Demeleri
Komu Olmayan
Yaplarn
ynetmeliimize
gre, kolonlarn
yatay
yk tama
kapasitesi kirilerden
20 daha fazla olmak
zorundadr.
5.3.KAT
DEMELER
AYNIarpma
HZADA
OLMAYAN
KOMU%YAPILARDA
KOLON
nizaml
yaplarda
deprem
srasnda
Deprem Davran
zorundadr.
KIRILMALARI
olasl
yksektir. Kat dzeyleri farkl olan
Foto-Betonarme Bina arpmas (1995-Dinar)
bitiik nizaml
yaplarda
iki
yapnn
dinamik
5.4. ZAYIF
KOLONayrlm
- GLolan
KR
Birbirlerinden
derzlerle
bitiik nizaml yaplarda deprem srasnda arpma
zellikleri Binalarn
de farkl
ise
yaplarn
birbirine
depremlerde hasar grmesinin nemli sebeplerinden biri de kirilerin kolonlardan daha
olaslveyksektir.
Kat dzeyleri
ekil-Sakncal
arpmas
komu kolonlarnda
hasar farkl
olmasolan bitiik nizaml yaplarda iki yapnn dinamik
gl olmasdr. Hlbuki tam tersi, kolonlar kirilere oranla daha salam ve masif bir ekilde
zellikleri de farkl ise yaplarn birbirine arpmas ve komu kolonlarnda hasar olmas beklenir.
beklenir.
tasarlamak ve uygulamak deprem gvenlikli yaplanmann
nemli
artlarndan
biridir. Deprem
ekil-Sakncal
zm
ekil-Uygun
zm
ekil. Sakncal zm
ekil. Uygun zm
ynetmeliimize gre, kolonlarn yatay yk tama kapasitesi kirilerden % 20 daha fazla olmak
zorundadr.

ZADA OLMAYAN KOMU YAPILARDA KOLON
Foto- Kolonlarn Kirilerden daha zayf olmas n
n bitiik nizaml yaplarda deprem srasnda arpma
ekil - Demeleri Komu Olmayan Yaplarn

kl olan bitiik
nizaml yaplarda iki yapnn dinamik
ekil. Demeleri
Komu
Olmayan Yaplarn
Deprem
Davran
ne arpmasDeprem
ve komu
kolonlarnda
hasar olmas beklenir.

Davran
ekil-Sakncal zm
ekil-Uygun zm
Foto- Kolonlarn Kirilerden daha zayf olmas ne
Binalarn depremlerde hasar grmesinin nemli sebeplerinden biri de kirilerin kolonlardan daha
gl olmasdr. Hlbuki tam tersi, kolonlar kirilere oranla daha salam ve masif bir ekilde
tasarlamak ve uygulamak deprem gvenlikli yaplanmann nemli artlarndan biridir. Deprem
Foto- Kolonlarn Kirilerden daha zayf olmas nedeniyle oluan hasarlar
ynetmeliimize gre, kolonlarn yatay yk tama kapasitesi kirilerden % 20 daha fazla olmak
zorundadr.
plarn
Foto- Kolonlarn Kirilerden Kolonlarn
daha zayf olmas
nedeniyle
Kirilerden
dahaoluan
zayf hasarlar
olmas nedeniyle
Betonarme Bina arpmas (1995-Dinar)
n nemli sebeplerinden biri de kirilerin kolonlardan daha
lonlar kirilere oranla daha salam ve masif bir ekilde
oluan hasarlar
137
ekil-Sakncal zm
ekil-Uygun zm
5.5. Ksa Kolon
Kolonlarda, eitli etkiler nedeni ile ksa kolon olumas ihtimaline kar,
Pencere
st
hatllar, tayc olmayan dolgu
5.5.KISA
KOLON
duvarlarda kolondan kolona bant pencereler - Kolona yeterli kesme donats konulmal,
Pencere stgibi
hatllar,
tayc olmayan
duvarlarda
kolondan
kolonaduvarlar
bant pencereler
braklmas
nedenlerle
kolonundolgu
hesap
- ereve
ile dolgu
arasda derz
braklmas
gibi nedenlerle
kolonundeprem
hesap boyunun
ve tersinir deprem ykleri
boyunun
ksalmasna
ve tersinir
yk- ksalmasna
braklmal,
leri
altnda
kesme
krlmas
yapmasna
altnda
kesme
krlmas
yapmasna
sebep olur.sebep - ereve ile pencere kenar arasnda en az
olur.
yarm metrelik blm dolgu olarak rlmeli
5.6. Gereksiz Ar Ktleler
Binalarda byk aklkl kirilerin kullanld konferans salonu gibi mekanlar tasarlandyc olmayan dolgu duvarlarda kolondan kolona bant pencereler 5.6. GEREKSZ AIR KTLELER
nda ar ktleler oluabilir. Deprem titreimi
le kolonun hesap boyunun ksalmasna ve tersinir deprem ykleri
srasndabyk
ar ktlelerde
kolon kullanld
ve kirilerde
Binalarda
aklkl kirilerin
konferans salo
pmasna sebep olur.
ar yklenmeler ve bunun sonucunda ar haar ktleler oluabilir. Deprem titreimi srasnda ar kt
sarlar oluabilir. Fotorafta bir terasn zerine
yklenmeler
ve bunun
sonucunda
ar hasarlar
oluabilir. Foto
ekil- Kolon Hesap Boyunun Ksalmas, Ksa Kolon
Hasar
ieklik
yapmak
amacyla
konulan
toprak dolgu ile oluturulan
gereksiz
ar ktle
ve
yapmak
amacyla konulan
toprak
dolgurnei
ile oluturulan
gerek
(L: Kolon hesap boyu, Ma,Mb: Kolon alt ve st eilme momentleri)
V = (Ma+Mb) / L
deprem sonrasndaki
durumu grlmektedir
5.5.KISA
5.5.KISA
KOLON
KOLON
sonrasndaki
durumu grlmektedir
Kolon
Hesap
Boyu
(L), dolgu
klrse,
Deprem
ykleri
etkisinde
gelen Kesme
Pencere
Pencere
st
st
hatllar,
hatllar,
tayc
tayc
olmayan
olmayan
dolgu
duvarlarda
duvarlarda
kolondan
kolondan
kolona
kolona
bant
bant
pencereler
pencereler
Kuvveti (V) byr.
braklmas
braklmas
gibigibi
nedenlerle
nedenlerle
kolonun
kolonun
hesap
hesap
boyunun
boyunun
ksalmasna
ksalmasna
ve ve
tersinir
tersinir
deprem
deprem
ykleri
ykleri
altnda
altnda
kesme
kesme
krlmas
krlmas
yapmasna
yapmasna
sebep
sebep
olur.
olur.
Foto-ie
197
p Boyunun Ksalmas, Ksa Kolon Hasar

ekil. Kolon Hesap Boyunun Ksalmas, Ksa Kolon
Kolon hesap boyu,
Ma,Mb: Kolon alt ve st eilme momentleri)
Hasar
lrse, Deprem ykleri etkisinde gelen Kesme Kuvveti (V) byr.
V = (Ma+Mb) / L (L: Kolon hesap boyu,

Ma,Mb:
Kolon
altKsalmas,
ve
st Ksa
eilme
momentleri)
ekilekilKolon
Kolon
Hesap
Hesap
Boyunun
Boyunun
Ksalmas,
Ksa
Kolon
Kolon
Hasar
Hasar
ieklik Nedeni le Oluan Ar Hasar 1971 San FerKolon
Hesap
Boyu
(L),
klrse,
Deprem
V =V(M
= (M
) / L (L:(L:
Kolon
Kolon
hesap
hesap
boyu,
boyu,
Ma,Mb:
Ma,Mb:
Kolon
Kolon
alt alt
ve ve
stst
eilme
eilme
momentleri)
momentleri)
a+M
a+M
b) /bL
nando Depremi
ykleri etkisinde gelen Kesme Kuvveti (V) 5.7. AIR CEPHE ASKILARI VE PANELLER, KALKAN
Kolon
Kolon
Hesap
Hesap
Boyu
Boyu
(L),(L),
klrse,
klrse,
Deprem
Deprem
ykleri
ykleri
etkisinde
etkisinde
gelen
gelen
Kesme
Kesme
Kuvveti
Kuvveti
(V)(V)
byr.
byr.
byr.
Binalarn
cephelerini
giydirmek
amac ile Kalyerletirilen a
5.7. Ar
Cephe Asklar
Ve Paneller,
Foto- Depremde Ksa Kolon davran sonucu kesme
krlmas
kan Duvarlar
titreimler
srasnda balant noktalarndan kopabilir, can ve m
Kolonlarda, eitli etkiler nedeni ile ksa kolon olumas ihtimaline kar,
nedenle, bina cepheleri ar beton veya benzeri malzemelerle
Binalarn cephelerini giydirmek amac ile yer-
Kolona yeterli kesme donats konulmal,
ereve ile dolgu duvarlar arasda derz braklmal,
ereve ile pencere kenar arasnda en az yarmkopabilir,

metrelik blm
dolgu
rlmeli neden olabican ve
malolarak
kayplarna
kaplanmamaldr.
Kaplanacaksa,
ana taycoluan
sisteme balant n
letirilen ar paneller,
depremlerde
yklerini
tayabilecek
tasarlanmaldr.
titreimler
srasndanitelikte
balant
noktalarndan
Parapetler, balkon parapetleri, at kalkan duvarlar gibi dep
lir. Bu nedenle, bina cepheleri ar beton veya
elemanlar
iin nlem alnmaldr.
Geni aklkl
benzeri malzemelerle
hazrlanm
panellerat kalkan d
sa Kolon davran sonucu kesme krlmas

kullanlarak kaplanmamaldr. Kaplanacaksa,
sabitlenmelidir.
FotoFotoDepremde
Depremde
Ksa
Ksa
Kolon
Kolon
davran
davran
sonucu
sonucu
kesme
kesme
krlmas
krlmas
Depremde Ksa Kolon davran sonucu kesme krlmas ana tayc sisteme balant noktalar ok bnedeni ileKolonlarda,
ksa
kolon
olumas
ihtimaline
kar,
Kolonlarda,
eitli
eitli
etkiler
etkiler
nedeni
nedeni
ile ile
ksaksa
kolon
kolon
olumas
olumas
ihtimaline
ihtimaline
kar,
kar,
- Kolona
Kolona
yeterli
yeterli
kesme
kesme
donats
donats
konulmal,
konulmal,
me donats -konulmal,
- - ereve
ereve
ile ile
dolgu
dolgu
duvarlar
duvarlar
arasda
arasda
derz
derz
braklmal,
braklmal,
duvarlar arasda
derz
braklmal,
138
- - ereve
ereve
ile ile
pencere
pencere
kenar
kenar
arasnda
arasnda
en en
az az
yarm
yarm
metrelik
metrelik
blm
blm
dolgu
dolgu
olarak
olarak
rlmeli
rlmeli
e kenar arasnda en az yarm metrelik blm dolgu olarak rlmeli
Binalarn cephelerini giydirmek amac ile yerletirilen ar paneller, depremlerde oluan

5.8.1. KALTESZ BETON
titreimler srasnda balant noktalarndan kopabilir, can ve mal kayplarna neden olabilir. Bu
Yaplarmzn
beton hazrlanm
kalitesi maalesef
iyi kullanlarak
deildir. lkemi
nedenle, bina cepheleri ar beton veya benzeri
malzemelerle
paneller
Zararlarn Azaltmann Temel lkeleri

dayanmlar olmasAfet
gerekenin
ok altnda 80-90 kg/cm2 civ
kaplanmamaldr. Kaplanacaksa, ana tayc sisteme balant noktalar ok byk yatay deprem
yani,beton
basn
dayanm deil
en azan225 kg/cm2 olan
kir. Betonu
Numuneler
santralinden
yk yataytayabilecek
deprem yklerini
tayabilecek
nite-BS20
yklerini
nitelikte
tasarlanmaldr.
tiyede dkld
yerden alnmaldr.
kullanlmaldr.
Son yllarda
elle dklenBunun
betonun yerine ha
yan
sra,
lkemizin
bir
ok
blgesinde
halen
ANELLER,
KALKAN
DUVARLARI
Parapetler, balkon parapetleri, at kalkan kullanmnn
duvarlar gibi
depremlerdebir
devrilmeye
msait
artmas
gelimedir.
Ancak yap
Beton sa
beton olumlu
kullanlmakta
ve zellikle
Parapetler, balkon parapetleri, at kalkan du- elle dklen
elemanlar
nlem
alnmaldr.
Geni
aklkl
atbina
kalkan
duvarlar
yatay
ve dey
stokunun
beton
kalitesinin
kthatllarla
c ile yerletirilen
ar
paneller,
depremlerde
oluan
varlar gibiiin
depremlerde
devrilmeye
msait
iyi mevcut
denetlenmesi
gerekir.
Numuneler
beton
santralinden
olmas
nemli
bir
sorun
olarak
karmzda
yap
elemanlar
iin
nlem
alnmaldr.
Geni
sabitlenmelidir.
ndan kopabilir,
can ve mal kayplarna neden olabilir.
Bu
alnmaldr.
Bunun yan sra, lkemizin bir ok blge
aklkl at kalkan duvarlar yatay ve dey durmaktadr. Betonun yeterince sulanmamas sonucu yanmas
nedeniyle
bir bina
ok stokunun
binann beton kalit
a benzeri hatllarla
malzemelerle
hazrlanm paneller kullanlarak
kullanlmakta
ve zellikle
mevcut
sabitlenmelidir.
depremlerde ykld grlmtr. Binann
olarak
karmzda
durmaktadr.
yeterince
sulanmam
yc sisteme balant noktalar ok byk yatay deprem
enkaz
ekli yklma
nedenleriniBetonun
belli eder.
rnein neredeyse kum akl yn haline gelok binann depremlerde ykld grlmtr. Binann en
nmaldr.
mi ve tamamen dalm bir enkaz beton kalitesini
ok dk
olduunu
Kolonlar
eder.
rnein
neredeyse
kumgsterir.
akl yn
haline gelmi ve
kan duvarlar gibi depremlerde devrilmeye msait yap
dm noktalarndan krlarak iskambil kakalitesini
dk olduunu
gsterir.enkazlar
Kolonlar dm nok
d gibi ok
demeleri
st ste katlanan
i aklkl at kalkan duvarlar yatay ve dey hatllarla
kolonlarn kirilerden
zayf olmas,
etriyeise, kolonlar
gibiise,demeleri
st ste katlanan
enkazlar
sklatrmas yaplmamas, dm noktasnda
sklatrmas
yaplmamas,
noktasnda
kolona etriye
sarlmamas,dm
donatnn
yetersiz kolona etriy
olmas
olmamas
genellikle
donat
il- sorunlar akla
J.C.Penney
Penney Binasnda
Betonarme
Perde zerine
olmamas
gibigibi
genellikle
donat
ile ile
ilgili
J.C.
Binasnda
Betonarme
Perde olmas
gili sorunlar akla getirir.
Kaplama1964 Alaska Depremi
likte tasarlanmaldr.
zerine Kaplama1964 Alaska Depremi
Afyon/ay depremi-2002
mi
5.8. Malzeme Hatalar

5.8.1. Kalitesiz Beton
1 Mays 2003 tarihli Bingl depremi sonras ekilen yukardaki fotorafta Granlometrik olmayan agregadan
retilmi beton grlmekte. 30cm bykln-de talar
kullanlm.
OysakiHatalar
en byk
Betonda
Grlen
: tane ap 3cm den fazla
de- olmamal.
Yaplarmzn beton kalitesi maalesef iyi

- Gronlometrik Olmayan Malzeme,
- Oksitlenme,
ildir. lkemiz genelinde binalarn beton baBetonda Grlen Hatalar:
sn dayanmlar olmas gerekenin ok altnda- Betonun
Sktrlmamas, - Betonun Yeterince Sulanmam
80-90 kg/cm2 civarndadr. Ynetmelie gre
- Gronlometrik Olmayan Malzeme,
en az BS20 Betonu yani, basn dayanm en-ine
Sonradan Tahta Ta Tula vs. Yabanc Malzemelerin K
az 225 kg/cm2 olan beton tayc sistemin - Oksitlenme, - Segregasyon ,
Betonun
Sktrlmamas,- Betonun Yeteimalatnda kullanlmaldr. Son yllarda ellegibi- hatalar
sralanabilir.
rince Sulanmamas,
dklen betonun yerine hazr beton tesislerin
ine Sonradan Tahta Ta Tula vs. Yabanc
de retilen beton kullanmnn artmas olumMalzemelerin Kartrlmas
lu bir gelimedir. Ancak Beton santrallerinde
retilen betonun da ok iyi denetlenmesi gere- gibi hatalar sralanabilir.
139
Dayanm
ok dk kalitesiz
beton
Beton dayanm
jesine
ve ynetmelie
uygun olmayan,
malzedonat
me ve iilik hatalar olan Afyon aydaki Ye- kulanlmas
betondan kolaylk
ilay Koperatif binasnn depremden sonraki
durumu. Projenin ynetmelie uygun oluu
yeterli deil. malatlarn da uygun olmas gerekir. Her iki is
inde tahta paras olan beton
ynetmeli
ancak ima
ynetmeli
malzeme
Afyon a
binasnn
Tahta paras ve talalar temizlenmemesi durumu.P
nedeniyle katlar aras sreksizlik, souk derzouu yete
uygun olm
olumu beton
Yeilay kooperatif naatlar (Afyon/ay-2002)

Foto- Yeilay kooperatif naatlar (Afyon/
5.8.2.Tahta
Donatparas
Hatalarve talalar temizlenmemesi
nedeniyle katlar aras sreksizlik, souk de
olumu
Tahta paras ve talalar temizlenmemesi nedeniyle Binalarn
snekbeton
davran gstererek deprem
katlar
aras
sreksizlik,
souk
derz
olumu
beton
enerjisini
tketmesi
iin donatnn yeterli ve
Tahta paras ve talalar temizlenmemesi
uygun yerletirilmi olmas gerekir. Kapasite
nedeniyle katlar aras sreksizlik, souk derz
tasarmnn en nemli ilkesi budur. lkemizde
olumu
beton ok dk kalitesiz beton
Dayanm
Beton dayanm ok dk, stelik nervrsz
endonat
yaygnkulanlmas
grlen donat
hatas
sarg donatsonucu
donatnn
snn
(etriye)kolaylkla
yeterli olmaydr.
betondan
syrlmas Kolonlarn,
depremlerde en fazla zorlanan dm nokTahta paras ve talalar temizlenmemesi talarna yakn sklatrma blgelerinde etriye
sklatrmalar
genellikle
yaplmamtr.
Bu
Her iki
istikamette
simetrik perdeli,
nedeniyle katlar aras sreksizlik, souk derz
ynetmelie
Projesi
blgede etriye
aralklaruygun
en fazla
10cmolan,
olmaolumu beton
ancak
imalatlar
projesine
ve
ldr. Etriyelerin kancalar 135 derece kvrlynetmelie
olmayan,
Dayanm ok dk kalitesiz beton
mamas sonucu
etriyeleruygun
almakta,
ekirdek
malzeme ve iilik hatalar olan
betonu kolaylkla
dalmaktadr.
Her ne kadar
Afyon
aydaki
Dayanm ok dk kalitesiz beton
Beton
dayanm
okYeilay
dk,Koperatif
stelik nervrs
demirci ustalar
imalatnn
zor olduunu
iddia
binasnn
depremden
sonraki
donat
kulanlmas
sonucu
donatnn
etse de,
dm
noktasnda
etriyeler
kirie
dedurumu.Projenin
ynetmelie
betondan kolaylkla syrlmas uygun
yeterli
depil.malatlarnda
il mutlakaouu
kolona
sarlmaldr.
malatlarda,
uygun olmas
Beton dayanm ok dk, stelik nervrsz
gevrek krlmayan
uygun gerekir.
evsafta inaat elii
donat kulanlmas sonucu donatnn
kullanlmaldr. elikten numune alnarak laHer ikitest
istikamette
betondan kolaylkla syrlmas
boratuarda uygunluu
edilmelidir.simetrik perdeli
ynetmelie uygun Projesi olan,
ancak imalatlar projesine ve
Foto- Yeilay kooperatif
naatlar
(Afyon/ay-2002)
Donatda
Gzlenen
Hatalar uygun olmayan,
ynetmelie
Beton dayanm
ok istikamette
dk, stelik nervrsz
donat
kuHer iki
simetrik
perdeli,

Etriye
aralklarnn
uygun
olmamas,
sk- olan
malzeme
ve iilik
hatalar
lanlmas
sonucu donatnn
betondan
kolaylkla
syrlBeton
dayanm
ok dk,
stelik
nervrsz
ynetmelie
uygun
Projesi
olan,
mas kulanlmas sonucu donatnn
latrma yaplmamas,
Afyon aydaki Yeilay Koperatif
donat
ancak imalatlar projesine ve

Kancalarn
135
derece kvrlmamas,
binasnn
depremden sonraki
betondanynetmelie
kolaylkla syrlmas
uygun olmayan,
Her iki istikamette
simetrik
perdeli,
ynetme
Dm
noktasnda
kolona
etriye sarlmamas,
durumu.Projenin
ynetmelie uygu
malzeme ve iilik hatalar olan
ouu yetersiz
yeterli olmas,
depil.malatlarnda
lie uygun
Projesi
olan, ancak
imalatlar
pro- - Donat miktarnn
Afyon
aydaki
Yeilay
Koperatif
uygun
olmas
gerekir.
Her
iki istikamette
simetrik
perdeli,
binasnn
depremden
sonraki
140
ynetmelie
uygunynetmelie
Projesi olan,
durumu.Projenin
uygun
ancak
imalatlar
projesine ve
ouu yeterli
depil.malatlarnda
ynetmelie
uygun
olmayan,
uygun olmas
gerekir.
arna yakn sklatrma blgelerinde etriye sklatrmalar genellikle
etriye aralklar en fazla 10cm olmaldr. Etriyelerin kancalar 135

etriyeler almakta, ekirdek betonu kolaylkla dalmaktadr. Her
alatnn zor olduunu iddia etse de, dm noktasnda etriyeler kirie
maldr. malatlarda, gevrek krlmayan uygun evsafta inaat elii
mune alnarak laboratuarda uygunluu test edilmelidir.

Foto- Sarg FotoDonats
Sarg
(Etriye)
Donats
sklatrmas
(Etriye) sklatrmas
yok
yok
- Donatnn uygun yerletirilmemesi, gnye

krlmamas, ankraj ve kenetlenme boylarnn yetersiz olmas
lmamas, sklatrma yaplmamas,
- malatlarda ustalarn projeye uymamas,
etriyelerin sadece bir veya iki yerden tellmamas,
le balanarak tutturulmas (beton dkm
triye sarlmamas,
srasnda etriyelerin kolon dibine syrlmasna veya gnyelerinden amasna neden
Foto- Sarg Don
lmas,
Foto- Kancalar 135 derece kvrlmayan ve etriyelerin syrlarak almas
olur),
Foto- Kancalar
Foto-135
Kancalar
derece
kvrlmayan
135 135
derece
kvrlmayan
ve etriyelerin
vesyrlarak
etriyelerin
almas
syrlarak
Kancalar
derece
kvrlmayan
ve etriyelerin
syr- almas
memesi, gnye
ankraj
ve kenetlenme
boylarnn
- krlmamas,
Pas paynn
yeterli
braklmamas,
korozyon,
larak almas
- Nervrsz elik kullanlmas, betonla aderansn salanamamas,
e uymamas, etriyelerin sadece bir veya iki yerden telle balanarak
- Standarda uygun inaat eliinin kullanlsrasnda etriyelerin kolon dibine syrlmasna veya gnyelerinden
mamas,
Hatalar
braklmamas,
mas,
aat
betonla
eliinin
Foto-Kancas
Foto-Kancas
135 q kvrlm
135etriye
q kvrlmFoto-Projesine
etriye
Foto-Projesine
gre
1/3 gre
daha 1/3
az daha
ve
uygun
az
yerletirilmemi
yerletirilmemi
donat, gnye
donat,
krlmam
gnye krlmam
adeta logo
gibi duruyor.(Afyon-ay
gibi duruyor.(Afyon-ay
Sanayi sitesi-2002)
Sanayi sitesi-2002)
Foto-Kancas 135 q kvrlm etriye
Kancas
135 kvrlm
Foto-Projesine
greetriye
1/3Foto-Projesine
daha az gre
ve 1/3uygun
daha
az ve uygun yerletirilmemi
gnye135
krlFoto- donat,
Kancalar
derece
yerletirilmemi
donat, gnye
krlmam
adeta
logokvrlmay
mam
adeta
logo
gibi
duruyor.(Afyon-ay
Sanayi
sigibi duruyor.(Afyon-ay Sanayi sitesi-2002)
tesi-2002)
ekil. Dm
noktasnda
olmas gereken
ekil-Dm
noktasnda
olmas gereken
Foto-Dm
noktasnda
kolona etriye konulmam
Dm noktasnda kolona etriye konulmam
5.9. TAIYICI BETONARME PERDE OLMAMASI
q kvrlm etriye
Foto-Kancas
5.9. Tayc Betonarme
Perde135
Olmamas
Yukarda bahsedildii zere depreme daynkl bina tasarmnn nemli unsurlarndan biri yanal
telenmeleri kstlayan betonarme tayc perdelerin her iki istikamette, simetrik bir ekilde ve
Foto- Sarg Donats (Etriye) sklatrmas yok
yeterli kesitte konulmasdr. Son yllarda meydana gelen iddetli depremlerde yaplan
Yukarda bahsedildii zere depreme dayankl bina tasarmnn nemli unsurlarndan

nemli bir husus da perdelerin her iki kenarnda ayrca kolon donatlarnn tevzi edilmesidir.
biri yanal
telenmeleri
kstlayan
betonarme
Aksi takdirde, tekrarlayan
tersinir deprem
ykleri altnda perdelerin
kenarlar paralanr.
tayc perdelerin her iki istikamette, simetrik
bir ekilde ve yeterli kesitte konulmasdr. Son
yllarda meydana gelen iddetli depremlerde
yaplan incelemelerde, yeterli miktarda perde
taycs bulunan binalarda yatay deprem yklerini perdelerin ald ve bu binalarn ayakta
incelemelerde, yeterli miktarda perde taycs bulunan binalarda yatay deprem yklerini
perdelerin ald ve bu binalarn ayakta kaldklar grlmtr. Burada dikkat edilmesi gereken
Donats (Etriye) sklatrmas yok

Sarg Donats (Etriye) sklatrmas yok
141
Foto- Yetersiz olmasna ramen perdeleri sayesinde ayakta
kalm bir bina. Perdelerde ileri derecede kesme hasar var.
Foto-Kenarlarnda kolon donats
Foto- Kancalar 135 derece kvrlmayan ve etriyelerin syrlarak almas

tekil edilmemi perde hasar
Foto
yerle
gibi
kaldklar grlmtr. Burada dikkat edilmesi gereken nemli bir husus da perdelerin her
iki kenarnda ayrca kolon donatlarnn tevzi
edilmesidir. Aksi takdirde, tekrarlayan tersinir
depremOLMAMASI
ykleri altnda perdelerin kenarlar
TONARME PERDE
paralanr.
riler, Deprem Makaleleri, TMMOB naat Mhendisleri Odas Ankara ubesi Yaynlar, 62-68 (2000)
7. Erman, E., Deprem Bilgisi ve Deprem Gvenli Mimari Tasarm, ODT Mimarlk Fakltesi Basm lii,
Ankara (2002)
8. okcan, B., - okcan S., B., Deprem ile Yaamak,
i zere depreme daynkl bina tasarmnn nemli unsurlarndan biriDnya

yanal Yaynclk, stanbul (2003)
yan betonarme tayc perdelerin her iki istikamette, simetrik bir ekilde ve
9. Tuna, M., E., Depreme dayankl yap tasarm,
nulmasdr. Son yllarda meydana gelen iddetli depremlerde yaplan

Tuna Eitim ve Kltr Vakf, Ankara (2000)
rli miktarda perde taycs bulunan binalarda yatay deprem yklerini

bu binalarn ayakta kaldklar grlmtr. Burada dikkat edilmesi gereken
a perdelerin her iki kenarnda ayrca kolon donatlarnn tevzi edilmesidir.
rlayan tersinir deprem ykleri altnda perdelerin kenarlar paralanr.

Kenarlarnda kolon donats tekil edilmemi perde
hasar
Foto- Yetersiz olmasna ra

kalm bir bina. Perdelerde
Foto-Kenarlarnda kolon donats
tekil edilmemi perde hasar
Foto- Yetersiz olmasna ramen perdeleri sayesinde ayakta

Yetersiz olmasna ramen perdeleri sayesinde ayakta
kalm bir bina. Perdelerde ileri derecede kesme hasar var.
kalm bir bina. Perdelerde ileri derecede kesme ha-
kolon donats sar var.
de hasar
Kaynaklar
1. Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda
Ynetmelik - 2007, Bayndrlk ve skan Bakanl, Afet
leri Genel Mdrl, Deprem Aratrma Dairesi
2. http://www.deprem.gov.tr/deprem.htm
3.http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/bilgi/sss_tr.htm
4. Baylke, N., Depreme Dayankl Betonarme ve
Yma Ya Tasarm, naat Mhendisleri Odas zmir ubesi Yayn, zmir (1998)
5. Tezcan, S., Bir Mimarn Seyir Defteri, Trkiye
Deprem Vakf Yayn, stanbul (1998)
6. Tezcan, S., Depremden Korunmak in Mimari ne142
Afet Blgelerinde Yapsal Hasarn Azaltlmasnda Yerel

Zemin Koullarnn nemi ve Zemin nceleme Yntemleri
Gkhan EVKBLEN, Mustafa HATPOLU, Recep YSAN
T naat Fakltesi, Geoteknik Anabilim Dal, 34469, Ayazaa, stanbul.
E-posta: gcevikbilen@ins.itu.edu.tr; mhatipoglu@ins.itu.edu.tr; iyisan@itu.edu.tr
ZET
Deprem kaynak zellikleri, yap zellikleri ve yerel zemin koullar depremler srasnda oluabilecek yapsal hasar
belirleyen nemli etmenlerdir. Zemin tabakalarnn geoteknik zellikleri, kuvvetli yer hareketinin bykln,
frekans ieriini ve sresini etkiledii gibi, deprem dalgalarnn rettii tekrarl yklemelerden zemin de
etkilenmektedir. Bu nedenle depremler srasnda yapya etkiyecek olan deprem kuvvetleri de yerel zemin koullarna
gre deiebilmektedir. Bu bakmdan zeminlerin mekanik ve dinamik zelliklerinin doru olarak belirlenmesi
ve yap tasarmnda ilgili kurallar ile Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik uyarnca bu
parametrelerin dikkate alnmas son derece nemlidir. Yaplamaya alm veya yeni alacak blgelerde
mikroblgeleme almalarnn yaplmas ve sismik risk tayan yerlerin belirlenmesinin deprem kaynakl afet
zararlarnn azaltlmas bakmndan yararl olmaktadr. Bu yaz yerel zemin koullarnn nemini vurgulayarak,
geoteknik mhendislik uygulamalarnda yerel zemin koullarnn belirlenmesinde ve iyiletirilmesinde kullanlan
teknikleri anlatmaktadr.
Anahtar Kelimeler: Zemin, deprem, geoteknik inceleme, svlama, mikroblgeleme
Soil Investigation Methods and the Significance of Local Soil Conditions to

Prevent Structural Damages in Disaster Areas
ABSTRACT
During earthquakes, source characteristics of the earthquake, structure type and local site condition are the main
factors affecting the structural damage. Although geotechnical properties of the soil layers affect the magnitude,
frequency content and duration of the strong ground motion, it is also affected by the cyclic loadings produced by
the seismic waves. For that reason the earthquake forces acting on a structure may change due to the local site
conditions. Consequently, it entails determining the mechanical and dynamic properties of the soils correctly and
using these parameters in structural design according to the related rules and specifications for structures to be
built in disaster areas. In the areas that will be able to be build, conducting the microzonation studies is essential
to decrease the damage of the earthquake by determining the seismic hazardous regions. This paper aims to point
out the importance of the local site conditions and briefly describes the determination and improvement techniques
of the soil conditions used in geotechnical engineering applications.
Keywords: Soil, earthquake, geotechnical investigation, liquefaction, microzonation
1. Giri
nsanlar iin fiziksel, ekonomik ve sosyal kayplar douran, normal yaam ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uratarak
topluluklar etkileyen olaylarn tmne genel
olarak afet denilmektedir. Deprem, hortum,
sel baskn, dmesi ve toprak kaymas

gibi doa olaylarnn sonucunda oluan afetlere doal afet ad verilmektedir. lkemiz, bulunduu konumu itibar ile deprem, sel, toprak
kaymas gibi doal afet riskleri tamaktadr.
143
Bu doal afetlerden riski en yksek olan depremlerdir. Depremler srasnda meydana gelen
yapsal hasarlar nedeniyle tm dnyada olduu gibi lkemizde de ok sayda lmler, yaralanmalar yaanmakta ve ekonomik kayplar
olumaktadr. Deprem sonucunda, yap stokunun yan sra dayanma yaplarnda, doalgaz,
ime suyu, elektrik ve kanalizasyon gibi iletim
hatlarnda, kpr, viyadk, tnel gibi ulam
yollarnda, baraj, liman ve iskele gibi su yaplarnda hasarlar oluabilmektedir. Bu hasarlar
yanal telenme, zemine batma, devrilme veya
toptan gme eklinde kendini gstermektedir.
Depremlerin oluumunu engellemek u an
iin mmkn deildir. Ancak gerekli nlemleri alarak depreme bal hasarlar azaltarak onu
afete dntrmemek mmkn olmaktadr.
Sismik tehlikelerin tanmlanmas, depremin
insanlar ve doa zerindeki etkisinin azaltlmas Deprem Mhendisliinin ana konusunu
oluturmaktadr. Deprem Mhendislii; Jeoloji, Jeofizik, Sismoloji, Yap Mhendislii
ve Geoteknik Mhendislii gibi disiplinlerinin katlmn ieren disiplinler aras bir bilim
daldr. Yerel zemin koullarna bal olarak
deprem etkisi altnda zemin davrannn belirlenmesi Geoteknik Deprem Mhendislii
nin ana amacdr.
Yapsal hasara etki eden ana etmen deprem
kaynak zellikleri, yerel zemin koullar ve
yap zellikleridir. Depremin odak derinlii,
uzakl ve bykl deprem kaynak zellikleri olarak saylabilir. Tabakalama, yeralt su seviyesi, zemin snf ve zellikleri, ana
kaya derinlii, bytme, doal periyot, svlama potansiyeli vs. yerel zemin koullarn
oluturmaktadr. nsan yaamn her yn ile
olumsuz etkileyen depremler can kayplarnn yan sra neden olduu hasarlar nedeniyle
144
lke ekonomisini de zarara uratmaktadr. Bu

nedenle farkl yntemlerle deprem zararlarndan korunmaya allmaktadr. Yerel zemin
koullarnn dikkate alnarak yaplar etkileyecek deprem hareketinin zemin yzeyindeki
deiiminin incelendii mikroblgeleme almalar, deprem zararlarnn azaltlmas konusunda yaplacak almalarnn balangcn
oluturmaktadr. Bu tr almalar kapsaml
zemin incelemelerini gerektirmektedir. Bu
yaz kapsamnda yapsal hasarlarn olumasnda yerel zemin zelliklerinin nemi zerinde durulmakta, zemin zelliklerini belirlemek
ve iyiletirmek iin yaplmas gereken ilemler zetlenmektedir.
2. Yerel Zemin Koullarnn Hasara Etkisi
Zemin yzeyinden kilometrelerce derinde
oluan krlmalar srasnda aa kan deprem
dalgalar, kaya ortamlar ierisinde ilerleyerek
zemin yzeyine doru hareket ederler. Ana
kayada oluan bir depremin rettii sismik
dalgalar, zemin yzeyine ulancaya kadar
getikleri tabakalarn geoteknik zelliklerinden etkilenmektedirler. Tabakalarn cinsi, kalnl (H), younluu (), kayma dalgas hz
(Vs), kayma modl (G), snm oran (D) gibi
yerel zemin koullarn belirleyen geoteknik
zellikler, bu kuvvetli yer hareketinin genliini, frekans ieriini ve sresini etkilemektedir
(Das, 1993). Zemin tabakalar deprem dalgalarn filtreleyerek snmleyebilecei gibi yer
hareketinin ivmesinin daha da bymesine neden olabilmektedir. Zemin bytmesi yzeyde kaydedilen deprem dalgas genliinin (A1)
ana kayada oluan deprem dalgasnn genliine (A0) oran olarak ifade edilebilir (ekil
1). Zemin bytmesi, yaplara gelen deprem
kuvvetlerinin artmasna ve dolaysyla hasarn
bymesine yol aabilmektedir.
l olarak
avrannn
hendislii
en deprem
ar ve yap
i, uzakl
leri olarak
seviyesi,
derinlii,
nsiyeli vs.
dr. nsan
etkileyen
ra neden
omisini de
le farkl
korunmaya
nn dikkate
hareketinin
ncelendii
ararlarnn
malarnn
almalar
rmektedir.
hasarlarn
nin nemi
zelliklerini
kaydedilen deprem dalgas genliinin (A1) ana

kayada oluan deprem dalgasnn genliine (A0)
oran olarak ifade edilebilir (ekil 1). Zemin
bytmesi, yaplara gelen deprem kuvvetlerinin
artmasna ve dolaysyla hasarn bymesine yol
aabilmektedir.
H1
Tabaka 1
J1, Vs1, G1, D1
HN
Tabaka N
JN, VsN, GN, DN
ANAKAYA
A1
t
A
A0
ekil1.1.Yerel
Yerelzemin
zemin
koullarnn
deprem
hareketine
ekil
koullarnn
deprem
hareketine
etkisi
etkisi
Depremler
zeminyap
yapetkileiminde
etkileiminde
Depremler srasnda
srasnda zemin
ekil 3. Sv
ekil 3. Sv
yap
periyotlarnn
yakyap vevezeminin
zeminin
periyotlarnnbirbirine
birbirine
yaklamas
nedeniyle
kabilecek
lamas
nedeniyle
ortaya ortaya
kabilecek
rezonans
Svlama
rezonans da durumu
da
yapsal
hasar
Svlama
durumu
yapsal hasar
arttrabilmektedir.
nce svl
arttrabilmektedir. Bir deprem esnasnda ayn
nce svl
Bir deprem esnasnda ayn blgede benzer
blgede benzer kalitede ina edilmi yaplar iin
belirlenme
kalitede
ina
edilmi
yaplar
iin
hasar
dalekil
2.
Yerel
zemin
koullar
nedeniyle
meydana
gelen
hasar dalmnn farkllk gstermesinin nedeni, yklemeler nedeniyle zeminde oluan boluk belirlenme
2. kaynakl
Yerel zemin
koullar
nedeniyle meydana incelemele
2mnn farkllk gstermesinin nedeni, yerel ze- ekil
deprem
hasarlara
baz rnekler
suyudeprem
toplam
gerilmeye
eit olduunda
yerel zemin koullarnn ksa mesafelerde de ekil
2. basnc
Yerelkaynakl
zemin
koullar
nedeniyle
meydana incelemele
Svlamay
gelen
hasarlara
baz
rnekler
min koullarnn ksa mesafelerde de nemli gelen deprem kaynakl hasarlara baz rnekler
zeminin tama gc yok olmaktadr. Bu Svlamay
nemli
derecede deiiklik gsterebilmesidir.
yntemleri
derecede deiiklik gsterebilmesidir.
Svlama yapsal hasara yol aan nemli dep- yntemleri
durumdayapsal
zemin hasara
adeta yol
bir aan
sv gibi
davranmakta
Svlama
nemli
deprem iyiletirme
rem sonularndan
biridir.
Yeralt
su seviyesiSvlama
yapsal
hasara
yol
aan
nemli
deprem iyiletirme
Deprem
etkisi
altnda
temel
zeminin
tama
gc
ve bu olaya svlama
biridir. denilmektedir.
Yeralt su seviyesinin kaldrlrke
Deprem etkisi altnda temel zeminin tama sonularndan
nin altnda yer biridir.
alan siltli
ve incesuniform
kum kaldrlrke
Yeralt
seviyesinin
alabilmekte,
zemin zemin
svlaabilmekte
veya sonularndan
altnda yer alan siltli ve ince niform kum etkisiyle
gc alabilmekte,
svlaabilmekte
tabakalar
svlama
sahiptir.
altnda
alan siltli potansiyeline
ve ince
niform
kum etkisiyle
allmakt
Zeminyer
svlamas,
yzeyinde
ve
yaplar
arazide
toprak
kaymalar
svlama zemin
potansiyeline
sahiptir.
veya arazide
toprak
kaymalaroluabilmektedir.
oluabilmekte- tabakalar
allmakt
(Kramer, 1996).
Depremler
srasnda tekrarl
tabakalar
svlama
potansiyeline
sahiptir.
zerinde1996).
nemliDepremler
etkilere srasnda
neden olmaktadr.
Yakn
gemite
byk (Kramer,
tekrarl kaldrmak
dir. Yakn
gemitelkemizde
lkemizde yaanan
yaanan byk
kaldrmak
yklemeler
nedeniyle
zeminde
oluan boluk
(Kramer,
1996).
Depremler
srasnda
tekrarl
Bunlar arasnda
en
belirgin olanlar;
yzeye
kum
depremlerde
karlalan vevesiltli
siltliinceince
depremlerde karlalan
kumkum
ta- suyu
basnc toplam gerilmeye eit olduunda
tabakalarnda
oluansvlamann
svlamannneden
nedenolduu
olduu fkrmas, byk oturmalar, byk genlikli yer33
bakalarnda oluan
zeminin tama gc yok olmaktadr. Bu duhasarlar,yerel
yerelzemin
zeminkoullarnn
koullarnnyapsal
yapsalhasara
ha- hareketleri, tama gc kayb, istinat
hasarlar,
rumda zemin adeta bir sv gibi davranmakta
sara etkisini
belirgin
ekildegstermektedir.
gstermekte- duvarlarnda, rhtmlarda ve barajlarda hasarlar,
etkisini
belirgin
bir birekilde
ve bu olaya svlama denilmektedir.
dir. ekil
zemin koullarnn
koullarnn etkisinden
ekil
2de2dezemin
etkisinden evlerde akma, zeminde yaylma olarak da
kaynaklananhasarlara
hasarlararnekler
rneklerverilmitir.
verilmitir.
adlandrlan
kalczemin
yatayyzeyinde
deformasyonlar
kaynaklanan
Zemin
svlamas,
ve yap- ve
yeralt
yaplarnda
bykneden
yer olmaktadr.
deitirmeler
lar
zerinde
nemli etkilere
olarak saylabilir.
3te svlamaya
rnekler
Bunlar
arasnda enekil
belirgin
olanlar; yzeye
grlmektedir
kum
fkrmas,(ifti,
byk 2000).
oturmalar, byk genlikli yer hareketleri, tama gc kayb, istinat
duvarlarnda, rhtmlarda ve barajlarda hasarlar, evlerde akma, zeminde yaylma olarak
da adlandrlan kalc yatay deformasyonlar
ve yeralt yaplarnda byk yer deitirmeler
olarak saylabilir. ekil 3te svlamaya rnekler grlmektedir (ifti, 2000).
145
olarakevlerde
saylabilir.
3teyaylma
svlamaya
etkisinden
akma, ekil
zeminde
olarak rnekler
da
itir. grlmektedir
adlandrlan (ifti,
kalc yatay
2000).deformasyonlar ve
yeralt yaplarnda byk yer deitirmeler
olarak saylabilir. ekil 3te svlamaya rnekler
grlmektedir
(ifti, 2000).
Depremlerde meydana gelebilecek zemin
bytmesi, svlama, yanal yaylma, tama
gc kayb gibi durumlarn yapsal hasarlara
etkisini azaltmak iin tasarmda yerel zemin
koullar dikkate alnmaldr. Bu amala, mhendislik yaplarnn yaplaca sahalarda gerekli ve yeterli seviyede zemin incelemelerinin
yaplmas ve riskli blgelerin belirlenebilmesi
iin mikroblgeleme almalarnn yrtlmesi gerekmektedir.
3. Mikroblgeleme
Sismik atkivitesi yksek olan blgelerde deprem kaynak zellikleri ve yerel zemin koullarnn etkisinde yap davrannn doru olarak
belirlenmesi, depremler srasnda oluabilecek
hasarn en aza indirilmesi asndan nemli olmaktadr. Zemin kesitinde yer alan tabakalarn deprem etkileri altnda davrannn tahmin
edilmesi ve buna bal olarak deprem hareketi
zelliklerinin zemin yzeyindeki deiiminin
belirlenmesi iin yaplan almalar, mikroekil 3. Svlamann gzlenen etkileri
blgeleme almalar olarak tanmlanmakSvlama etkilerini ortadan kaldrabilmek iin tadr. Mikroblgeleme, deprem riskinin azalnce svlama potansiyeli tayan tabakalarn tlmas iin yaplacak almalarn balangc
ekil 3. Svlamann gzlenen etkileri
gerekmektedir.
Bu ise zemin olarak dnlebilir. Sismoloji, jeoloji, jeofiekil 3.belirlenmesi
Svlamann
gzlenen etkileri
mmkn
olmaktadr. zik ve goteknik gibi disiplinler aras ibirliini
e meydana incelemeleriyle
Svlama etkilerini ortadan kaldrabilmek iin gerektiren mikroblgeleme almalar, ehir
Svlamaya kar yapsal ve zemin iyiletirmesi
ekler Svlama
etkilerini
ortadantayan
kaldrabilmek
nce svlama
potansiyeli
tabakalarn iin
yntemleri ile nlemler alnabilmektedir. Zemin planlamas ve arazi kullanm almalarnda
belirlenmesi
gerekmektedir.
Bu ise zemintabakalarn
incence iyiletirmesi
svlama yoluyla
potansiyeli
svlamatayan
olasl ortadan yarar salamaktadr.
mli deprem
lemeleriyle mmkn olmaktadr. Svlamaya
kaldrlrken,gerekmektedir.
yapsal nlemlerle
belirlenmesi
Bu svlama
ise zemin
seviyesinin
kar yapsal ve zemin iyiletirmesi yntemleri En genel anlam ile mikroblgeleme, sismik
etkisiyle
oluabilecek
hasarlar
azaltlmaya
form kum
incelemeleriyle
mmknZemin iyiletirolmaktadr.
riski yksek olan blgelerde yapsal hasarlaile nlemler alnabilmektedir.
nasahiptir.
allmaktadr.
Svlama olasl
ortadan r azaltmak ve yerel zemin koullarna uygun
mesi yoluyla
ortadaniyiletirmesi
kaldSvlamaya
karsvlama
yapsalolasl
ve zemin
da tekrarl kaldrmak amacyla uygulanan balca zemin bir yaplama plann oluturmak iin blgeyi
rlrken,ile
yapsal
nlemlerle
svlama etkisiyle Zemin
yntemleri
nlemler
alnabilmektedir.
anlaml leklerde alt blgelere ayrarak haoluabilecek hasarlar azaltlmaya allmak3
ritalar oluturmaktr. Deiik leklerde hayoluylaolasl
svlama
m iyiletirmesi
tadr. Svlama
ortadanolasl
kaldrmakortadan
zrlanan bu haritalarda hasar grebilirlik ayapsalbalca
nlemlerle
svlama
amacyla uygulanan
zemin iyiletirme
in kaldrlrken,
sndan riskli ve gvenli alanlar belirtilmekte
yntemleri;
dinamik kompaksiyon,
vibrofloetkisiyle
oluabilecek
hasarlar
azaltlmaya
ve yaplar iin tasarm parametreleri tavsiye
m
tasyon, ta kolon, jet-grout kolon, sktrma edilmektedir. Mikroblgeleme haritalar, yerel
Svlama olasl ortadan
ir. allmaktadr.
enjeksiyonu, zemin deitirme, drenaj teknik- ynetimlerin imar planlarnn hazrlanmasnda
amacyla
uygulanan
balca
leri olarak
sralanabilir.
Uygun ve etkin
iyile- zemin
rl kaldrmak
zeminlerin deprem davranlarn gz nnde
tirme ynteminin seilebilmesi de zemin zel- bulundurarak blgedeki yaplamann kontrol
edilmesi asndan da nemlidir.
liklerinin bilinmesini gerektirmektedir.
146
bulundurarak blgedeki yaplamann kontrol

edilmesi asndan da nemlidir.
aksiyon,
kolon,
, drenaj
ve etkin
e zemin
r.
lkemizde mikroblgeleme almalarnda

nemli aamalar
kaydedilmitir ve
birok bllkemizde
mikroblgeleme
almalarnda
nemli
kaydedilmitir
ve birok
gede bu aamalar
amala almalar
yaplmtr.
Bablgede
bu
amala
almalar
yaplmtr.
yndrlk ve skan Bakanl Afet leri Genel
Bayndrlk
skan Bakanl
Afet leri
Genel
Mdrl vetarafndan
hazrlanan
BelediyeMdrl
tarafndan
hazrlanan Belediyeler
ler iin Sismik
Mikroblgeleme
kitabnda
iin Sismik Mikroblgeleme kitabnda ise
ise Deprem Risklerini Azaltmak iin yukarDeprem Risklerini Azaltmak iin yukarda
da zetlenenMikroblgeleme
Mikroblgeleme almalarnda
zetlenen
almalarnda
izlenecek
yol
tm
detaylar
ile
verilmektedir
izlenecek yol tm detaylar ile verilmektedir
(DRM,2004).
2004).
(DRM,
zemin
tama
asarlara
zemin
amala,
ahalarda
elerinin
ebilmesi
tlmesi
ekil
4te bir
tasarm depreminde
depreminde yerel
yerel zemin
zemin
ekil4te
bir tasarm
koullarna
bal
olarak
zemin
yzeyinde
koullarna bal olarak zemin yzeyinde oluoluacak
ivmelerin
deiimi
gsteren
bir
acak ivmelerin
deiimi
gsteren
bir mikromikroblgeleme haritas grlmektedir. Koyu
blgeleme haritas grlmektedir. Koyu renkli
renkli alanlar, daha riskli blgeleri iaret
alanlar, daha riskli blgeleri iaret etmektedir.
etmektedir.
deprem
ullarnn
olarak
abilecek
nemli
akalarn
tahmin
hareketi
iiminin
malar,
olarak
deprem
malarn
smoloji,
ler aras
lgeleme
ullanm
tinde yer alan tabakalarn mekanik ve dinamik

zellikleri belirlenmektedir. Arazi deneyleri kapsamnda Standart Penetrasyon Deneyi
(SPT), Koni Penetrasyon Deneyi (CPT) yaplmaktadr. Dinamik zelliklerin belirlenmesi
amacyla kuyu ii sismik yntemlerle kayma
dalgas hz llmekte ve ok kk genlikli titreimler olan mikrotremor kaytlar alnmaktadr. Mikroblgeleme almalarnn son
aamasn ise, nceki aamalarda belirlenmi
zellikler ve sismotektonik yap dikkate alnarak yaplan dinamik analizler sonucu olas
bir depremde zemin tabakalarnn depremler
srasndaki davran belirlenmektedir. Elde
edilen sonular anlaml leklerdeki haritalara
(1/250001/5000) ilenmektedir.
4. Zemin nceleme Yntemleri
ekil 4.
4. Zemin
Zemin yzeyinde
yzeyinde oluacak
oluacak en byk
ekil
byk ivmelerin
deiiminideiimini
gsteren bir
mikroblgeleme
haritas (Glivmelerin
gsteren
bir mikroblgeleme
haritas
l, 2001)(Gll, 2001)
mik riski
hasarlar
gun bir
blgeyi
ayrarak
eklerde
ebilirlik
tilmekte
tavsiye
r, yerel
masnda
nnde
Geoteknik
Deprem Mhendisliinde
Mhendisliinde zemin
zemin
Geoteknik Deprem
bytmesi, ev stabilitesi ve svlamaya gre
bytmesi, ev stabilitesi ve svlamaya gre
mikroblgeleme yaplmaktadr. Mikroblgeleme
mikroblgeleme
yaplmaktadr.
Mikroblgealmalar
genelden
detaya doru
giden
leme
almalar
genelden
detaya
doru giden
aamal olarak yaplmaktadr. Mikroblgeleme
aamal olarak
yaplmaktadr.
Mikroblgealmasnn
balangcn
mevcut
bilgilerin
leme
almasnn
balangcn
mevcut
bilgiderlenmesi ve bunlarn deerlendirilmesi
oluturmaktadr.
aamay
detayl zemin
lerin derlenmesiSonraki
ve bunlarn
deerlendirilmeincelemeleri
almaktadr.
Bu
aamada
ve
si oluturmaktadr. Sonraki aamay arazi
detayl
laboratuvar
deneyleri
ile
zemin
kesitinde
yer
zemin incelemeleri almaktadr. Bu aamada
4
arazi ve laboratuvar deneyleri ile zemin kesi-
Zemin kesitinde yer alan tabakalarn cinslerini, kalnlklarn, mekanik ve mhendislik

zelliklerini belirlemek iin arazide ve laboratuvarda yaplan ilemlerin tmne geoteknik inceleme ad verilmektedir. Bu tr incelemeler, bir mhendislik yapsnn tasarm ve
inaat iin temel gereksinimlerden birisidir.
Zemin incelemesinin kapsam, projenin nemine bal olmakta, maliyeti ise genel olarak
toplam inaat maliyetinin %1-2sini tekil etmektedir. Yaplacak herhangi bir yapnn temel kazs ve inas srasnda veya sonrasnda
meydana gelebilecek sorunlarn belirlenmesi,
yapnn temel sisteminin seimi, ev durayllnn salanmas, problemli zeminlerin saptanmas ve iyiletirilme ynteminin seilmesi,
deprem srasnda zemin tabakalarnn dinamik
davrannn ve svlama potansiyeli olan
tabakalarn belirlenmesi, mevcut yaplarn
gvenlik durumunun aratrlmas, yaplacak
glendirme, deiiklik veya ilavelerin yap
gvenliine etkilerinin aratrlmas amacyla
zemin incelemeleri yaplmaktadr.
147
k zellikleri
kapsamnda
PT), Koni
plmaktadr.
acyla kuyu
algas hz
eimler olan
nmaktadr.
aamasn
zellikler ve
ak yaplan
depremde
srasndaki
en sonular
001/5000)
n cinslerini,
mhendislik
razide ve
n tmne
ir. Bu tr
nn tasarm
en birisidir.
in nemine
arak toplam
etmektedir.
el kazs ve
meydana
si, yapnn
urayllnn
ptanmas ve
i, deprem
dinamik
siyeli olan
yaplarn
yaplacak
elerin yap
amacyla
nelde arazi
i olarak iki
Zemin inceleme yntemlerini genelde arazi

yntemleri ve laboratuvar yntemleri olarak
iki gruba ayrmak mmkn olmaktadr. Laboratuvar yntemleri iin gerekli olan deney
numunelerinin arazi yntemleri ile salanabilecei aktr. Burada arlkl olarak zemin
incelemelerinde arazide yaplan ilemler ve
uygulanan yntemler zerinde durulacaktr.
Bir blgede yaplacak zemin incelemelerinin
planlanmasndan
sonra sahada
nokBir
blgede yaplacak
zemin belirlenen
incelemelerinin
planlanmasndan
sonra sahada
belirlenen
talarda aratrma ukurlarnn
veya sondaj
kunoktalarda
aratrma
ukurlarnn
veya
sondaj
yularnn almas (ekil 5), buralardan ilgili
kuyularnn
almas
(ekil 5),
buralardan
ilgili
derinliklerden
numunelerin
alnmas
ve arazi
derinliklerden numunelerin alnmas ve arazi
deneylerinin uygulanmas gerekmektedir. Aradeneylerinin uygulanmas gerekmektedir. Arazi
zi incelemelerikapsamnda
kapsamnda yaplmas
yaplmas gerekli
incelemeleri
gerekli
ilemler srasyla
srasylaaada
aadaverilmitir:
verilmitir:
ilemler
4.2. Sondajlar
Zemin zelliklerini ve arazi profilini belirlemek, numune almak amac ile zemin inceleme
sondajlar yaplr. Sondaj srasnda rselenmemi ve rselenmi zemin ve kaya numuneleri
almak ve yerinde deney yapmak mmkn olmaktadr. Zemin inceleme sondajlarnn derinliklerine yap tipine gre karar verilmektedir.
rnek olarak bir bina iin yap yklerin etkiyecei derinlie gre belirlenen zemin inceleme sondaj derinlikleri ve eitli yaplar iin
yaklak sondaj aralklar srasyla Tablo 1 ve
Tablo 2de verilmitir.
Tablo 1. Bina geniliine ve kat adedine gre yaklak
sondaj inceleme derinlikleri
Bina
Genilii
(m)
Kat Adedi
1
16
30
10
16
24
60
12
20
32
120
14
24
40
Tablo 2. eitli yap trleri iin yaklak sondaj aralklar
Yap tr
Sondaj aralklar (m)
ekil
5: Aratrma
Aratrmaukuru,
ukuru,
sondaj
kuyusu
ve alnan
ekil 5.
sondaj
kuyusu
ve alnan
nunumune tipleri
mune tipleri
Karayollar
Toprak Dolgu Barajlar
30-60
4.1. Aratrma ukurlar
Malzeme Ocaklar
30-120
ok katl binalar
15-30
Endstriyel yaplar
30-90
4.1. Aratrma ukurlar

nceleme derinliinin fazla olmad veya
tayc anakaya tabakasnn yzeye yakn
nceleme
derinliinin
fazla
olmad veya
tagrmek
olduu
kesitlerde
zeminin
deikenliini
yc anakaya
tabakasnn
yzeye yakn
amacyla
ortalama
3 metre derinlie
kadar oldualan
ukurlardr.
u kesitlerdeAratrma
zeminin ukurlarndan
deikenliinirselenmi
grmek
numune
ve
rselenmemi
kalp
numune
almak
amacyla ortalama 3 metre derinlie kadar
mmkndr.
Bu
sayede
zeminin
endeks
ve
alan ukurlardr. Aratrma ukurlarndan
mhendislik zellikleri belirlenmektedir.
rselenmi numune ve rselenmemi kalp
numune
almak mmkndr. Bu sayede zemi4.2.
Sondajlar
nin endeks ve mhendislik zellikleri belirlenZemin zelliklerini ve arazi profilini belirlemek,
mektedir.
numune almak amac ile zemin inceleme
sondajlar yaplr. Sondaj srasnda rselenmemi

148
ve rselenmi zemin ve kaya numuneleri almak
ve yerinde deney yapmak mmkn olmaktadr.
Zemin inceleme sondajlarnn derinliklerine yap
300-600
Zemin inceleme sondaj kaytlarnda sondajn

yapld tarihi ve yeri belirtilmeli, sondaj loglarnda sondajn az kotu, karlalan her tabakann st seviyeleri, arazide yaplan zemin
snflandrmas, standart penetrasyon deneyinden belirlenen mukavemet yer almaldr. Ayrca yeralt suyunun seviyesi de belirtilmelidir.
4.3. Zemin Numuneleri
zeyden veya sondaj kuyular iinde amaca ynelik olarak deneyler uygulanmakta ve zemin
Zeminlerin snflandrlmas mekanik, muka- zellikleri yerinde belirlenmeye allmaktavemet ve dinamik zelliklerinin belirlenebil- dr. Bu kapsamda yerinde uygulanan balca
mesi iin aratrma ukurlarndan veya son- deneyler; Standart Penetrasyon Deneyi (SPT),
dajlardan rselenmemi ve rselenmi zemin Koni Penetrasyon Deneyi (CPT), Presiyometnumunelerinin alnmas gerekmektedir. Sert re Deneyi, Dilatometre Deneyi, Veyn Deneyi,
kil ve kaya ortamlardan karot numuneler aln- Plaka Ykleme Deneyi, Arazi Sismik deneylemaktadr. rselenmi numuneler zerinde sa- ri ve Mikrotremor lmleridir.
dece kvam limitleri, dane birim hacim arl, organik madde ierii gibi snflandrma 4.4.1. Standart Penetrasyon Deneyi (SPT)
ve fiziksel zellikleri belirleme deneyleri yaplabilmektedir. rselenmemi numuneler; su
Standart Penetrasyon Deneyi, 63.5 kg arlierikleri ve birim hacim arl bakmndan
ndaki bir tokman yaklak 76 cm yksekalnd ortam en iyi temsil eden numunelerdir. nce cidarl numune alc tpn zemine likten drlerek sondaj kuyusu iindeki yakitilmesi ile alnmaktadr. Bu numuneler ze- lak 50 mm apl bir numune alcnn, zemine
rinde dinamik deneyler dahil her trl deney aklmas suretiyle yaplmaktadr. Bir zemin
yaplabilmektedir. Aada rselenmemi nu- inceleme sondaj srasnda inilen derinlikteki
muneler zerinde uygulanan zemin mekanii zemine numune alc toplam 45 cm aklmakdeneylerinin isimlerinin verilmesi ile yetinil- ta, son 30 cm giri iin gerekli darbe says
(N30) belirlenmektedir (ekil 6). Deneyde hem
mitir.
rselenmi numune alnmakta hem de SPT-N
saysna bal olarak kumlu zeminlerin yerleSnflandrma Deneyleri:
im skl ile killi zeminlerin kvam hakkn Elek analizi ve hidrometre
da bilgi edinilmektedir. SPT sonular yardm
Kvam limitleri
ile uygulamada yzeysel ve derin temellerin
Rlatif sklk deneyi
Piknometre deneyi
tama gc, oturma miktar ve svlama poMukavemet Deneyleri:
tansiyeli belirlenebilmektedir (Bowles, 1997).
Serbest basn
Kesme kutusu
4.4.3. Presiyom
eksenli basn
Deneyde kapla
Halka kesme
indirilen silind
Skabilirlik Deneyleri:
ierisine uygu
iirilmesi esna
dometre
yer alan ze
Sabit deformasyon hzl konsolidasyon
deiikliine
ime ve bzlme
belirlenmektedi
Dinamik Deneyler:
tama gc, k
yatay yatak kats
Tekrarl eksenli
Tekrarl basit kesme
Tekrarl burulmal eksenli
Rezonant kolon
Sarsma tablas
Santrifj
4.4. Arazi Deneyleri
Zemin incelemeleri kapsamnda arazide y-
ekil 6 Standart Penetrasyon deneyi ve numune alcs
(Caduto,
2001). Penetrasyon deneyi ve numune alcs
ekil
6. Standart
(Caduto, 2001).
4.4.2. Koni Penetrasyon (CPT) Deneyi
Sondaj kuyusu gerektirmeyen deneyde kesit

149 alan 10 cm2 olan konik ulu bir sondann
zemine itilerek sokulmas srasnda zeminden
grd diren llmektedir (ekil 7).
Uygulamas srasnda geilmekte olan zemin
ekil 8. Presiyom
4.4.4. Veyn Den
iirilmesi
esnasnda
sondaj
kuyusu
eperinde
yatay
yatakkaplamasz
katsays
belirlenmektedir
(ekil
8).
Deneyde
sondaj
kuyusu
ierisine
yer
alan
zemin
tabakasnn
bu
indirilen silindir bir hcre istenilen derinliktehacim
deiikliine
ierisine
uygulanan kar
basnla gsterdii
radyal olarakdiren
belirlenmektedir.
Buna kuyusu
gre, s
temellerin
iirilmesi
esnasnda sondaj
eperinde
kazkl
temellerin bu
tama
gc ve
yer tama
alan gc,
zemin
tabakasnn
hacim
deiikliine
kar belirlenmektedir
gsterdii
diren
yatay yatak katsays
(ekil 8).
belirlenmektedir. Buna gre, s temellerin
tama gc, kazkl temellerin tama gc ve
yatay yatak katsays belirlenmektedir (ekil 8).

Sondaj
kuyusu
gerektirmeyen
keekil
6 Standart
Penetrasyon
deneyi ve deneyde
numune alcs
2
(Caduto,
2001).
sit alan 10 cm olan konik ulu bir sondann
zemine itilerek sokulmas srasnda zeminden grd diren llmektedir (ekil 7).
Sondaj
kuyusu
gerektirmeyen deneyde kesit
Uygulamas
2srasnda geilmekte olan zemin
alan
cm olan
konik deneyi
ulu bir numune
sondann
ekil 610Standart
Penetrasyon
alcsekil 8. Presiyometre deneyi
tabakalarnn
yerleim
skl vevekvam
ile
zemine
(Caduto,itilerek
2001). sokulmas srasnda zeminden
mukavemeti,
skma
ve deformasyon
(ekil para7). 4.4.4. Veyn Deneyi
grd
diren
llmektedir
ekil
6
Standart
Penetrasyon
deneyi
ve
numune
alcs
Uygulamas
srasnda
geilmekte
olan
zemin
metrelerinin
derinlikle
deiimi
hakknda
bil4.4.2. Koni Penetrasyon (CPT) Deneyi
(Caduto, 2001). yerleim skl ve kvam ile Yumuak, organik ierii yksek veya fisrl
tabakalarnn
gi edinilmektedir.
Zeminin tama gc ve kaSondaj kuyususkma
gerektirmeyen
deneyde kesithassas killerin drenajsz kayma mukavemetini
mukavemeti,
ve
deformasyon
2 kullanlan
zk
tasarmnda
uDeneyi
mukavemeti
ve belirlemede kullanlmaktadr. Zemin yzeyinden
4.4.2.
Koni
Penetrasyon
(CPT)
olan
konik
ulu
sondann
alan
10
cm
parametrelerinin derinlikle deiimi bir
hakknda
ekil
8. Presiyometre
deneyi
ekil
8. Presiyometre
deneyi
evre
srtnmesi
belirlenebilmektedir.
Ayrca
zemine
itilerek gerektirmeyen
sokulmas
zeminden
bilgi
edinilmektedir.
Zeminin srasnda
tama
gc
ve veya sondaj kuyusu ierisinden bir ubuk ucuna
Sondaj
kuyusu
deneyde
kesit
2
eklinde tutturulmu iki adet levhann
grd
diren
llmektedir
(ekil ve 7).art 4.4.4.
bu
deney
sonular
svlama
potansiyelinin
kazk
tasarmnda
kullanlan
u mukavemeti
olan
konik
ulu
bir sondann
alan
10 cm
Veyn
Deneyi
ekil
8.
Presiyometre
deneyi
4.4.4.
Deneyi
itilmesinin
ardndan ubuun sabit bir
Uygulamas
geilmekte
olan zemin
evre
srtnmesi
Ayrca
bu zemineVeyn
zemine
itilereksrasnda
sokulmas
srasnda
zeminden
belirlenmesinde
de ok yararl
olmaktadr.
hzla
dndrlmesi
srasnda
zeminin
kesilmeye
Yumuak,
organik
ierii
yksek
veya fisrl
deney
sonular
svlama
tabakalarnn
skl potansiyelinin
ve
kvam
grd
direnyerleim
llmektedir
(ekil
7). ile4.4.4. Veyn Deneyi
gsterdii
direncin
belirlendii
arazi
deneyidir
hassas
killerin
drenajsz
kayma
mukavemetini
Yumuak,
organik
ierii
yksek
veya
fisrl
belirlenmesinde
de skma
ok yararl
olmaktadr.
Uygulamas
geilmekte
zemin
mukavemeti,srasnda
ve olan
deformasyon
(ekil
9).
Bu
deney
yaklak
her
metrede
bir
Yumuak,
organik
ierii
yksek
veya
fisrl
belirlemede
kullanlmaktadr.
Zemin
yzeyinden
tabakalarnn
yerleim
skldeiimi
ve kvam
ile hassas killerin drenajsz kayma mukavemeparametrelerinin
derinlikle
hakknda
yaplmaktadr.
killerin
kayma mukavemetini
sondaj drenajsz
kuyusu
ierisinden
bir ubuk
mukavemeti,
skmaZeminin
ve tama
deformasyon
bilgi edinilmektedir.
gc vehassas
tiniveya
belirlemede
kullanlmaktadr.
Zemin
y-ucuna
belirlemede
kullanlmaktadr.
Zemin
yzeyinden
art
eklinde
tutturulmu
iki
adet
parametrelerinin
derinlikle
deiimi
hakknda vezeyinden veya sondaj kuyusu ierisinden levhann
kazk tasarmnda
kullanlan
u mukavemeti
bir
sondaj itilmesinin
kuyusu ierisinden
birubuun
ubuk ucuna
zemine
ardndan
sabit
bilgi
Zeminin tama gc
ve buveya
evreedinilmektedir.
srtnmesi belirlenebilmektedir.
Ayrca
ubukeklinde
ucuna art
eklinde tutturulmu
iki adet bir
art
tutturulmu
iki adet
levhann
hzla
dndrlmesi
srasnda
zeminin
kesilmeye
kazk
tasarmnda
kullanlan
u
mukavemeti
ve
deney sonular svlama potansiyelininlevhann zemine itilmesinin ardndan ubuun
zemine
itilmesinin
ardndan
ubuunarazi
sabit deneyidir
bir
evre
srtnmesi
Ayrca
bu
gsterdii
direncin
belirlendii
belirlenmesinde de ok yararl olmaktadr.
sabit
bir
hzla
dndrlmesi
srasnda
zeminin
dndrlmesi
srasnda
zemininher
kesilmeye
deney sonular svlama potansiyelinin hzla
(ekil
9). Bu deney
yaklak
metrede bir
kesilmeye
gsterdii
direncin
belirlendii
aragsterdii
direncin
belirlendii
arazi
deneyidir
belirlenmesinde de ok yararl olmaktadr.
yaplmaktadr.
(ekil
9). Bu(ekil
deney9).yaklak
her yaklak
metrede her
bir
zi deneyidir
Bu deney
yaplmaktadr.
metrede bir yaplmaktadr.
ekil 9. Arazi veyn deneyi
ekil 7. Konik Penetrasyon deneyi

4.4.3. Presiyometre
Deneyde kaplamasz sondaj kuyusu ierisine
indirilen
silindir
bir hcre
istenilen derinlikte
ekil 7. Konik
Penetrasyon
deneyi
ierisine uygulanan basnla radyal olarak iirilmesi esnasnda sondaj kuyusu eperinde 7
yer alan zemin tabakasnn bu hacim deiikliine kar gsterdii diren belirlenmektedir.
Buna gre, s temellerin tama gc, kazkl
temellerin tama gc ve yatay yatak katsays belirlenmektedir (ekil 8).
150

7
4.4.5. Plaka Ykleme Deneyi

Arazide temel taban seviyesindeki zemin bir
plaka yardmyla yklenmektedir. Ykleme,
bir reaksiyon kiriinin altna yerletirilen hidrolik bir kriko ile zemin gene kadar kademe-

plaka yardmyla yklenmektedir. Ykleme, bir
li olarak yaplmakta
ve yine
kademelihidrolik
olarak
reaksiyon
kiriinin altna
yerletirilen
bir
kriko
ile
zemin
gene
kadar
kademeli
olarak
boaltlmaktadr (ekil 10). Deneyden fisrl
yaplmakta
ve
yine
kademeli
olarak
kat killerin drenajsz kayma mukavemeti ile
radyekillerin
temel drenajsz
tasarm kayma
iin gereken
zeminin
kat
mukavemeti
ile
elastisite
modl
E ve yatak
katsays zeminin
ks elde
radye
temel
tasarm
iin gereken
elastisite
modl E ve yatak katsays ks elde
edilmektedir.
edilmektedir.

x
x
Zeminlerin dinamik ve elastik zelliklerinin

belirlenmesi
Zemin hakim periyodu, zemin bytmesi
hesaplanmas
Zeminlerin
dinamik ve elastik zellikleriDeprem
ynetmeliinde zemin grubunun
nin
belirlenmesi
belirlenmesi
Zemin hakim periyodu, zemin bytmesi
Anakaya depreminin yzeye tanmas
hesaplanmas
Svlama
analizi
ve
mikroblgeleme
Deprem
ynetmeliinde zemin grubunun
almalar
belirlenmesi
Kuyudepreminin
ii Sisimik Yntemler
4.4.5.1.
Anakaya
yzeye tanmas
sismik
Geoteknik
Svlama deprem
analizi vemhendisliinde
mikroblgeleme alyntemler
denilince
genel
olarak
kayma
dalgas
malar
hznn derinlikle ok detayl olarak llebildii

kuyu
ii
yntemler
anlalmaktadr.
Bu tr
4.4.5.1.
Kuyu
ii dinamik
Sisimik
Yntemler
x Zeminlerin
ve elastik zelliklerinin
deneylerin
uygulanabilmesi
iin
bir
ya
da
daha
belirlenmesi
Geoteknik
mhendisliinde
sismik
fazla
sondajdeprem
kuyusu,periyodu,
bir dalga zemin
retme bytmesi
kayna,
x Zemin
hakim
hesaplanmas
alclar,
birdenilince
kayt sistemi
tecrbeli
personel
yntemler
genelve
olarak
kayma
dalx Deprem ynetmeliinde
zemin geometrik
grubunun
gerekmektedir.
Kaynak
ve
alc
gas hznn
derinlikle ok detayl olarak lbelirlenmesi
yerleimine
gre kuyu ii sismik yntemlerin
lebildii
kuyu11de
ii yntemler
anlalmaktadr.
x Anakaya
yzeye
tanmas
eitleri
ekil depreminin
verilmitir
(yisan
ve Ansal,
x tr
Svlama
analizi
ve
mikroblgeleme
Bu
deneylerin
uygulanabilmesi
iin bir ya
1994).
almalar

plaka yardmyla yklenmektedir. Ykleme, bir
reaksiyon kiriinin altna yerletirilen hidrolik
bir kriko ile zemin gene kadar kademeli olarak
yaplmakta
ve
yine
kademeli
olarak
kat killerin drenajsz kayma mukavemeti ile
radye temel tasarm iin gereken zeminin
elastisite modl E ve yatak katsays ks elde da daha fazla sondaj kuyusu, bir dalga retme
a)4.4.5.1.
Aa Kuyu
Kuyu Deneyi
ii bir
Sisimik
edilmektedir.
kayna,
alclar,
kaytYntemler
sistemi ve tecrbeli
ekil
deneyi
ekil10.
10.Plaka
Plaka ykleme
ykleme deneyi
Geoteknik
deprem
mhendisliinde
sismik
Zemin
yzeyindeki
bir kaynaktan
personel
gerekmektedir.
Kaynak retilen
ve alc sismik
geoyntemlerkuyu
denilince
genel
olarak
kayma
dalgas
dalgalarn
iinde
bilinen
derinlikte
bulunan
metrik
yerleimine
gre
kuyu ii sismik
yn4.4.5. Arazi Sisimik Deneyleri
hznn
derinlikle
detayl olarak
llebildii
alc
veya
alclaraok
ulamas
iin gereken
sre
4.4.5. Arazi Sisimik Deneyleri
temlerin
eitleri
ekil
11de
verilmitir
(yikuyu ii
yntemler
anlalmaktadr.
Bu
tr
ve
hzlar
hesaplanmaktadr.
Zemin
tabakalarnn
dinamik
davran llmekte
deneylerin
uygulanabilmesi
iin
bir
ya
da
daha
ve Ansal, 1994).
Uygulanmas
iin tek bir
kuyu
yeterli
olmaktadr.
zelliklerinin deprem hasarlar zerinde etkili san
fazla sondaj kuyusu,
dalga
retme
kayna,
Zemin
tabakalarnn
dinamik
davran
zellikDeney
kuyular
plastik
borular
ile kaplanmal,
olduu bilinmektedir. Bu nedenle depreme a)
alclar,
bir
kayt
sistemi
ve
tecrbeli
personel
Aa Kuyu Deneyi
gerekmektedir.
ve uygun
alc geometrik
ve doalKaynak
zemin aras
malzeme
dayankl
yap tasarm
zeminlerin
lerinin deprem
hasarlariin
zerinde
etkilidinamik
olduu kaplama
yerleimine
gre kuyu
sismik
ile
doldurulmaldr.
Derinlikle
veri yntemlerin
kalitesinde
zelliklerinin
doru
olarak
belirlenmesi
yzeyindeki
bir ii
kaynaktan
retilen
bilinmektedir. Bu
nedenle
depreme
dayankl Zemin
eitleri
ekil
11de verilmitir
(yisan
ve Ansal,
bir
azalma
olmaktadr.
25-30
m
derinlikler
iin
gerekmektedir. Dinamik kayma modl (G) ve sismik
1994).dalgalarn kuyu iinde bilinen derinyap
tasarm
iin
zeminlerin
dinamik
zelliksnm oran (D) ile onlarn deformasyonla uygundur.
bulunan alc veya alclara ulamas iin
lerinin doru
gerekmek- likte
deiimi
en olarak
nemli belirlenmesi
dinamik zelliklerdir.
a) Aa Kuyu Deneyi
Dinamik
zellikler
arazide
sismik
deney gereken sre llmekte ve hzlar hesaplanekil 10.
Plaka
ykleme
tedir.
Dinamik
kaymadeneyi
modl (G)
ve snm
Zemin yzeyindeki bir kaynaktan retilen sismik
yntemleri ile belirlenebilmektedir.
maktadr.
iin tek
kuyu yeterli
dalgalarnUygulanmas
kuyu iinde bilinen
derinlikte
bulunan
oran
(D)
ile
onlarn
deformasyonla
deii4.4.5. Arazi Sisimik Deneyleri
alc veya Deney
alclara
ulamas
iin borular
gereken ile
sre
olmaktadr.
kuyular
plastik
mi
en nemli
dinamik
Dinamik
Sismik
yntemler
zemin zelliklerdir.
iinde
veya yzeyinde
llmekte
ve
hzlar
hesaplanmaktadr.
Zemin
tabakalarnn
dinamik
davran
kaplanmal,
kaplama ve doal zemin aras uyUygulanmas iin tek kuyu yeterli olmaktadr.
zelliklerinin
deprem
hasarlar
zerinde
etkili
retilen
elastik
dalgalarn
belliyntemleri
mesafelerde
zellikler
arazide
sismik
deney
ile
gun
malzeme
ile doldurulmaldr.
Deney
kuyular
plastik borular ileDerinlikle
kaplanmal,
olduu
bilinmektedir.
Bu
nedenle
depreme
kaydedilmesi
ve dalgalarn yaylma hzlarnn
kaplama
ve
doal
zemin
aras
uygun
dayankl
yap
tasarm
iin
zeminlerin
dinamik
belirlenmesi esasna dayanmaktadr.
Sismik veri kalitesinde bir azalma olmaktadr. malzeme
25-30
ile doldurulmaldr. Derinlikle veri kalitesinde
zelliklerinin
doru
olarak
belirlenmesi
yntemler dalga retme kayna ve alc mbir
derinlikler
iin
uygundur.
azalma olmaktadr. 25-30 m derinlikler iin
gerekmektedir. Dinamik kayma modl (G) ve
Sismik
zemin
iinde
veya
yzeyinyerleimine
gre(D)
kuyu
yntemler
ve yzey
uygundur.
snm yntemler
oran
ile iionlarn
deformasyonla
yntemleri
olarak
iki dinamik
gruba
deiimi
nemli
zelliklerdir.
de
retilen en
elastik
dalgalarn
belliayrlmaktadr.
mesafelerde
Sismik
yntemlerle
kayma
dalgasdeney
hz
Dinamik
zelliklerllen
arazide
sismik
kaydedilmesi
ve
dalgalarn
yaylma hzlarnn
yntemleri
ile
)
mhendislik
uygulamalarnda
n
plana
(V
s
ekil 11. Kuyu ii sismik yntemler: a) Aa Kuyu b)
belirlenmesi
dayanmaktadr.
Sismik Kuyu ii c) Kart Kuyu (yisan ve Ansal, 1995)
kan
nemli esasna
bir parametredir
ve geoteknik
Sismik yntemler zemin iinde veya yzeyinde
deprem
mhendisliinde
aadaki
alanlarda
yntemler
dalga retme kayna
ve alc
yerleretilen elastik dalgalarn belli mesafelerde b) Kuyu ii (PS Logging) Yntemi
yararl
olmaktadr.
kaydedilmesi
ve ii
dalgalarn
yaylma
hzlarnn
imine
gre kuyu
yntemler
ve yzey
ynbelirlenmesi esasna dayanmaktadr.
Sismik
temleri
olarak iki gruba ayrlmaktadr. Sismik
yntemler dalga retme kayna ve alc8
yerleimine gre
kuyu
ii yntemler
ve yzey
yntemlerle
llen
kayma
dalgas hz
(Vs)
yntemleri olarak iki gruba ayrlmaktadr.
mhendislik
uygulamalarnda
n
plana
kan
Sismik yntemlerle llen kayma dalgas hz
nemli
bir parametredir
ve geoteknik n
deprem
(Vs) mhendislik
uygulamalarnda
plana ekil 11. Kuyu ii sismik yntemler: a) Aa Kuyu b)
kan nemli bir parametredir ve geoteknik
Kuyu
c) Kart
Kuyuyntemler:
(yisan ve a)Aa
Ansal, 1995)
mhendisliinde
aadaki alanlarda yararl ekil
11.iiKuyu
ii sismik
Kuyu b)
deprem mhendisliinde aadaki alanlarda b) Kuyu ii (PS Logging) Yntemi
Kuyu ii c) Kart Kuyu (yisan ve Ansal, 1995)
olmaktadr.
yararl olmaktadr.
8
151
b) Kuyu ii (PS Logging) Yntemi
maz. Bu yzden sonular dinamik analizde

yetersiz kalmaktadr. Uygulamalarnda sondaj
Kaynak ve alclarn ayn birimde bulunduu kuyusu gerekmemesi ekonomik adan en bbu yntemde, kaynaktan retilen dalgalarn yk stnlkleridir.
zemin iinden geerek aralarnda bir metre
mesafe olan iki alcya ulamas iin gereken 4.4.6. Elektrik zdiren Yntemi
sre llmektedir. Tek kuyuda uygulanabilmektedir. Alc kaynak mesafesi daima sabit- Zemin yzeyinden uygulanmaktadr. Dorutir. Bylece her derinlikte ayn kalitede lm sal dzende yzeye yerletirilmi elektrotlara
yaplabilmektedir. lm derinlii kuyu de- elektrik akm verilmekte ve zeminin elektrikrinliine baldr, 300 metre derinliine kadar sel direnci llmektedir. Yntem farkl zeistenilen aralkta ok detayl lm yaplabil- min tabakalarnn farkl elektriksel dirence sahip olmas kuralna dayanmaktadr. Elektrotmektedir (yisan ve Ansal, 1995).
lar aras mesafe deitirilerek tabaka kalnl
ile ilgili inceleme yaplmaktadr. Zeminin su
c) Kart
Kuyu Yntemi
tabakalarnn farkl
elektriksel
sahipdeKaynak ve alclarn ayn birimde bulunduu bu muhtevasnn
artmas
veya tuzdirence
ieriinin
olmas kuralna
dayanmaktadr.
Elektrotlar
yntemde, kaynaktan retilen dalgalarn zemin imesi
zdirenci de deitirmektedir. aras
Kuyu
iindeki
biraralarnda
kaynaktan
dalgalaiinden
geerek
bir retilen
metre mesafe
olan mesafe deitirilerek tabaka kalnl ile ilgili
yaplmaktadr.
Zeminin
su
ulamas
sre inceleme
rniki
aynalcya
derinlikte
bir veyaiin
dahagereken
fazla alcya
4.4.7.
Mikrotremor
lmleri
muhtevasnn
artmas
veya
tuz
ieriinin
llmektedir.
Tek
kuyuda
uygulanabilmektedir.
yatay olarak ulamas iin gereken sre llAlc kaynak mesafesi daima sabittir. Bylece deimesi zdirenci de deitirmektedir.
mektedir.
En az iki kuyuya
gereksinim
vardr.
her
derinlikte
ayn
kalitede
lm Mikrotremorlar, kk genlikli titreimlerdir.
Kuyu
iinde dalga retebilmek
iin zelkuyu
bir 4.4.7. Mikrotremor lmleri
yaplabilmektedir.
lm derinlii
Rzgar, deniz dalgalar, kk manyitdl
donanm
gerekmektedir.
derinliine
baldr, 300 metre derinliine kadar
sarsntlar gibi doal etkiler; trafik hareketleistenilen
aralkta
ok
detayl
lm Mikrotremorlar, kk genlikli titreimlerdir.
ri,
insanlarn
srecinde
neden
olduklar
Rzgar,
denizyaam
dalgalar,
kk
manyitdl
yaplabilmektedir
(yisan
ve Ansal, 1995).
4.4.5.2.
Yzey Sismik
Yntemleri
hareketler,
endstriyel
grlt
gibi
yapay
sarsntlar gibi doal etkiler; trafik hareketleri,etc) Kart Kuyu Yntemi
insanlarn
yaam srecinde
olduklar
kiler
mikrotremor
kaynanneden
oluturmaktadr.
Kuyuyntemlerinde
iindeki bir kaynaktan
retilenkaynak
dalgalarn
Yzey
dalga reten
ve Sismometre
hareketler, endstriyel
grlt
gibi yapay
etkiler
denilen
bileenli
hassas
lerle
ayn derinlikte bir veya daha fazla alcya yatay mikrotremor
kaynan
oluturmaktadr.
dorusal
dzende
sralanm
olan
alclar
zeyzeyinden kaydedilen bu ok kk
olarak ulamas iin gereken sre llmektedir. zemin
Sismometre denilen bileenli hassas lerle
minEnyzeyinde
bulunmaktadr.
En Kuyu
bilinenleri
az iki kuyuya
gereksinim vardr.
iinde titreimler,
depremler
srasnda
zemin
tabazemin yzeyinden
kaydedilen
bu ok
kk
Yzey
ve Yzey
Yn- kalarnn davran hakknda nemli bilgiler
dalga Krlma
retebilmek
iin Yansmadr.
zel bir donanm
titreimler,
depremler
srasnda
zemin
gerekmektedir.
temlerde,
yzeydeki bir kaynaktan kan ci- vermektedir.
Geoteknik
Deprem
Mhendislitabakalarnn davran
hakknda
nemli
bilgiler
sim dalgalarnn, alt tabakalarda krlarak veya inde
vermektedir.
Depremzemikrotremor Geoteknik
lmleri genel olarak
4.4.5.2. Yzey Sisimik Yntemleri
Mhendisliinde
mikrotremor
lmleri
genel
yansyarak lineer dzendeki alclara var min
hakim periyodu ve zemin bytmesinin
olarak
Yzey
yntemlerinde
dalga
reten
kaynak
ve
zemin
hakim
periyodu
ve
zemin
zaman llmektedir. Yntemin esas amac belirlenmesinde ve mikroblgeleme almadorusal dzende sralanm olan alclar zemin bytmesinin
belirlenmesinde
ve
yeralt
aratrmacl, su seviyesinin ve ana mikroblgeleme
yaygn olarak
kullanlmaktadr
(yisan
yzeyinde bulunmaktadr. En bilinenleri Yzey larnda
almalarnda
yaygn olarak
kaya
derinliinin
Ayrca ve
Ansal, 1998).(yisan
ekil ve
12de
bir1998).
mikrotremor
Krlma
ve Yzeybulunabilmesidir.
Yansmadr. Yntemlerde,
kullanlmaktadr
Ansal,
ekil
okyzeydeki
geni alanlarda
bir uygulama
kaynaktankolayl
kan asncisim kayd
12de ile
bir analizi
mikrotremor
kaydbulunan
ile analizi
sonucunda
zemin
alt tabakalarda
veya bytmesi
sonucunda ile
bulunan
zemin
bytmesi
ile
dandalgalarnn,
fizibilite almalarnda
ve ikrlarak
planlamasnperiyodu grlmektedir (Ansal
yansyarak
lineer
dzendeki
alclara
var
periyodu
grlmektedir
(Ansal
vd.,2001).
da bir n bilgi edinilmesi amac ile de kulla- vd.,2001).
zaman llmektedir. Yntemin esas amac
nlmaktadr.
Uygulama iin olduka geni bir
yeralt aratrmacl, su seviyesinin ve ana kaya
alan
gereklidir.
Yntemde alc
aralklar,
ilderinliinin bulunabilmesidir.
Ayrca
ok geni
gilenilen
derinliin
kat olmaldr.
alanlarda
uygulamayaklak
kolayl
asndan
fizibilite
almalarnda
ve
i
planlamasnda
bir
bilgi
Yksek hzl tabakalar arasnda yer alanndk
edinilmesi
amac
ile
de
kullanlmaktadr.
hzl tabakalarn belirlenmesi olduka zordur.
Uygulama iin olduka geni bir alan gereklidir.
Tabakalarn
ortalama
deer olarak
beYntemde hz
alc bir
aralklar,
ilgilenilen
derinliin
lirlenebildiinden
detayl Yksek
hz profili
yaklak kat olmaldr.
hzl salanatabakalar
arasnda yer alan dk hzl tabakalarn
belirlenmesi olduka zordur. Tabakalarn hz bir152
ortalama deer olarak belirlenebildiinden
detayl hz profili salanamaz. Bu yzden
sonular dinamik analizde yetersiz kalmaktadr.
ok geni
fizibilite
n bilgi
maktadr.
ereklidir.
erinliin
abakalar
bakalarn
n hz bir
diinden
yzden
maktadr.
kmemesi
ir.
Dorusal
ktrotlara
ektriksel
zemin
9
Yzeysel yntemlerde mekanik olarak sktrlan zeminin boluklarndaki havann atlmas

ile zeminin kayma mukavemeti artrlabilmekte, sktrlacak zemine kire, imento ve bitm vb maddeler kartrlarak zeminin direnci artrlmakta, geirimlilii ve skabilirlii
azaltlmakta ve svlama riski drlmektedir. Kompaksiyon, kirele stabilizasyon, imento veya bitmle stabilizasyon ve dinamik
ekil
Bir sahada
sahadaalnan
alnanmikrotremor
mikrotremorkayd
kayd
ekil 12.
12. Bir
ve ve
spek- kompaksiyon bu yntemlerin en bilinenleridir.
spektrumu
Yzeysel iyiletirme yntemlerinden bazlar
trumu
ekil 13te grlmektedir.
Bu tr lmlerden kayma dalgas hznn derinlikle deiiminin belirlenmesinde nemli Derin iyiletirme yntemlerinde; sktrma,
mesafe alnmtr. lmler farkl noktalarda kartrma, yer deitirme ve basnla ierisifarkl zamanlarda, ayn noktalarda farkl za- ne eitli karmlar enjekte etme yoluyla temanlarda veya farkl noktalarda e zamanl mel zemininin zellikleri istenilen derinlie
olarak yaplmaktadr. Meteorolojik koullar kadar iyiletirilmektedir. Bu yntemlerin en
ve evresel grlt kaytlar zerinde etkili ol- bilinenleri aada verilmitir.
Bu tr lmlerden kayma dalgas hznn
derinlikle deiiminin belirlenmesinde nemli
mesafe alnmtr. lmler farkl noktalarda

farkl zamanlarda, ayn noktalarda farkl

zamanlarda Yntemleri
veya farkl noktalarda e zamanl
5. Zemin yiletirme

olarak yaplmaktadr. Meteorolojik koullar ve
evresel grlt kaytlar zerinde etkili
Zemin iyiletirilmesinde
temel ama, zemin ta-
olmaktadr.
maktadr.
bakalarnn mhendislik
zelliklerinin amaca
5. Zemin yiletirme Yntemleri

ynelik olarak belirlenecek dzeye getirilme
Zemin iyiletirilmesinde temel ama, zemin
sidir. Zemin iyiletirmeleri
eitli yntemlerle
tabakalarnn mhendislik zelliklerinin amaca

yerinde yaplabilecei
gibi
zelliktekidzeye
ynelik
olarakyetersiz
belirlenecek
getirilmesidir.
iyiletirmeleri
zemin tabakalarnn
yeterliZemin
mhendislik
zel-eitli
yntemlerle yerinde yaplabilecei gibi yetersiz
liklerine sahip
malzemelerle
zellikteki
zemin deitirilmesini
tabakalarnn
yeterli
mhendislik
zelliklerine
sahip
malzemelerle
de kapsamaktadr (zaydn, 1997).
deitirilmesini de kapsamaktadr (zaydn,
1997).
eitli karmlar enjekte etme yoluyla temel

zemininin zellikleri istenilen derinlie kadar
iyiletirilmektedir.
Bu yntemlerin en bilinenleri
Enjeksiyon
teknikleri
aada verilmitir.
Jet-grout
x Enjeksiyon
n
yklemeteknikleri
x
Jet-grout
Kompaksiyon kazklar
x n ykleme
Zemin
yer deitirmesi
x Kompaksiyon
kazklar
x
Zemin
yer deitirmesi
Derin kartrma
x Derin kartrma
Vibro-kompaksiyon
x Vibro-kompaksiyon
Elektro-osmoz
x Elektro-osmoz
(a)
Zeminin tama kapasitesinin artrlmas, oturZeminin tama kapasitesinin artrlmas, oturma

ma miktarnn
ve skabilirliin
azaltlmas,
miktarnn
ve skabilirliin
azaltlmas, dolgu
ve
evlerin
stabilitesinin
salanmas,
dolgu ve evlerin stabilitesinin salanmas,
geirgenliin
azaltlmas
ve
svlama
geirgenliinpotansiyelinin
azaltlmasortadan
ve svlama
kaldrlmaspotangibi amalar
(d)
(b)
dorultusunda
zemin
iyiletirilmesi
siyelinin ortadan
kaldrlmas
gibi amalar
yaplmaktadr. Zemin iyiletirme yntemleri,
dorultusundauygulama
zemin iyiletirilmesi
yaplmakderinliine gre yzeysel
ve derin
iyiletirme yntemleri
olarak
iki balkta
tadr. Zemin iyiletirme
yntemleri,
uygulama
toplanmaktadr.
donatl
zemin
derinliine gre
yzeysel veAyrca
derin iyiletirme
uygulamalar da gnmzde birok mhendislik
yntemleri olarak
iki balkta
probleminde
zm toplanmaktadr.
olarak kullanlmaktadr.
(e)
(c)
(Impe,
1989)
Ayrca donatl zemin uygulamalar da gn13. a,b)
Silindirle
kompaksiyon c)c)bitmle
bitmle stabimzde birokYzeysel
mhendislik
probleminde
yntemlerde
mekanik -olarak
ekilekil
13. a,b)
Silindirle
kompaksiyon
stabilizasyon d,e) dinamik konsolidasyon
sktrlan
zeminin
boluklarndaki
havann
zm olarak kullanlmaktadr.
(Impe, 1989)
lizasyon d,e) dinamik konsolidasyon
atlmas ile zeminin kayma mukavemeti
artrlabilmekte, sktrlacak zemine kire,
imento ve bitm vb maddeler kartrlarak
153
zeminin direnci artrlmakta, geirimlilii ve
skabilirlii azaltlmakta ve svlama riski
drlmektedir.
Kompaksiyon,
kirele
stabilizasyon,
imento
veya
bitmle
Enjeksiyon teknikleri ve jet grout, mhendislik

uygulamalarnda yaygn olarak kullanlan derin
iyiletirme yntemlerindendir.
Enjeksiyon teknikleri, temel zemininin kayma

mukavemetini arttrmak ve geirgenlii azaltmak
Enjeksiyon teknikleri ve jet grout, mhendis- dayankl yap tasarmnda zeminlerin dinalik uygulamalarnda yaygn olarak kullanlan mik davran zellikleri dikkate alnmaldr.
derin iyiletirme yntemlerindendir.
Yerel zemin koullar ve davran zellikleri
her sahada farkllklar gstermektedir. Bu neEnjeksiyon teknikleri, temel zemininin kayma denle bu zellikler yapnn tr ve nemine
mukavemetini arttrmak ve geirgenlii azalt- gre yerinde veya laboratuvarda yaplan uymak iin eitli bileimdeki imentolu kar- gun yntemlerle doru olarak belirlenmelidir.
mlarn zemin iine basnla verilmesi ile- Belirlenen bu zelliklerle yap zemin etkimidir. Jet-grout yntemi, tm zemin tipleri ve leimi incelenmeli ve deprem hasarlarn en
dane aplarnda uygulanabilen ve imentolu aza indirecek geoteknik tasarm yaplmaldr.
karmlarn kullanld bir enjeksiyon ynte- Mikroblgeleme almalar deprem kaynakl
midir. Bu yntemle imento-su karm ok hasarlarn azaltlmas iin yaplacak ilemleyksek basnla zemine enjekte edilmekte ve rin balangc olarak dnlebilir. Belirlenen
zemin iinde bir kolon oluturulmaktadr. Bu bir blge iin yaplan bu tr almalar, depyntem temel zemininin iyiletirilmesi, temel rem zararlarnn azaltlmasnda yol gsterici
yntem temel
iyiletirilmesi,
temel Kaynaklar
takviyesi,
kaz zemininin
yzeylerinin
desteklenmesi,
olmaktadr.
takviyesi,
kaz
yzeylerinin
desteklenmesi,
kaz
kaz ukurlarna gelen yeralt sularnn azaltlukurlarna gelen yeralt sularnn azaltlmas ve
Ansal, A., yisan, R., ve Gll, H., 2001.
mas
ve Geirimsizlik
perdelerinin
oluturulGeirimsizlik
perdelerinin
oluturulmas
gibi Kaynaklar
Microtemor measurements for the
mas
gibi birok
mhendislik uygulamalarnbirok
mhendislik
uygulamalarnda
microzonation of dinar, Pure and
dakullanlmaktadr.
kullanlmaktadr.
Applied Geophsics, ISSN: 0033-4553,
Ansal, A., yisan, R., ve Gll, H., 2001. Microtemor
November, Volume 158, Issue 12, pp
measurements for the microzonation of dinar, Pure and
2525-2541.
Applied Geophsics, ISSN: 0033-4553, November, Volume
158, Issue
pp 2525-2541.
Bowles,
J. E.,12,1997.
Foundation Analysis and
Fifth
Edition Analysis
McGrawand
Hill,
Bowles, J.Design,
E., 1997.
Foundation
Design,
Fifth Edition McGraw Hill,
Caduto, D. P., 2001. Foundation Design:
Caduto, D.Principles
P., 2001. Foundation
Design: Principles
and
and Practices,
Second
Practices, Edition,
Second Edition,
Prentice
Hall,
Prentice Hall,
(a)
(b)
ifti, H. ., 2000. Fotoraflarla Deprem Kuvvetleri

ifti, H.Yaplarn
., 2000.
Fotoraflarla
Deprem
Karsnda
Gsterdii
Davranlar,
KiptaKuvvetleri
Karsnda
Yaplarn
BB stanbul.
Gsterdii
Davranlar,
Kipta-BB
Das, B. M.,
1993. Principles of Soil Dynamics, PWSstanbul.
KENT Publishing Company, Boston, MA.
Das, 2004
B. M.,Belediyeler
1993. Principles
of Soil
Dynamics,
DRM,
iin Sismik
Blgeleme
El KiPWS-KENT
Publishing
Company,
tab, AGM, Ankara.
Boston, MA.
(c)
(d)
ekil14.14.
a,b)
Enjeksiyon
c) vibroflotasyon
d) jetekil
a,b)
Enjeksiyon
c) vibroflotasyon
d) jet-grout
grout (Hayward Baker)
(Hayward Baker)
6. Sonu
6. Sonu
Gll, H., 2001. Dinarn zemin bytmelerine gre

corafik
ile mikroblgelemesi
Doktora
DRM, bilgi
2004sistemleri
Belediyeler
iin Sismik Blgeleme
Tezi. T El
FenKitab,
Bilimleri
Enstits.
AGM,
Ankara.
Hayward Baker http://www.haywardbaker.com
Gll, H., 2001. Dinarn zemin bytmelerine
Impe, W.F.gre
1989. Soil
improvement
thecorafik
bilgi techniques
sistemleriandile
ir evolution,
A. A. Balkema.
mikroblgelemesi
Doktora Tezi. T
Bilimleri
Enstits.
yisan, R. Fen
ve Ansal,
A., 1994.
Geoteknik mhendisliinde sismik yntemler ile dinamik zelliklerin belirHayward Baker http://www.haywardbaker.com
lenmesi, Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii 5.
Ulusal
Tutanaklar,
I. Cilt, s. 173-183,
ODT,
Impe,Kongresi
W.F. 1989.
Soil improvement
techniques
Ankara. and their evolution, A. A. Balkema.
Depremlerde yapsal hasar etkiyen faktrlerden

biri de yerel zemin koullardr. Depreme
Depremlerde yapsal hasar etkiyen faktrlerdayankl yap tasarmnda zeminlerin dinamik
den
biri dezellikleri
yerel zemin
koullardr.
Depreme
davran
dikkate
alnmaldr.
Yerel
zemin koullar ve davran zellikleri her
sahada farkllklar gstermektedir. Bu nedenle154 yisan, R. ve Ansal, A., 1994. "Geoteknik
mhendisliinde sismik yntemler ile
bu zellikler yapnn tr ve nemine gre
dinamik zelliklerin belirlenmesi",
yerinde veya laboratuvarda yaplan uygun
Zemin
Mekanii
ve
Temel
yntemlerle doru olarak belirlenmelidir.
yisan, R. ve Ansal, A., 1995, Dinamik zemin zelliklerini belirlemede ps logging yntemi, nc Ulusal
Deprem Mhendislii Konferans., Bildiriler Kitab,
s.635-644, stanbul.
yisan, R. ve Ansal, A., 1998, Yerel zemin koullarinin
mikrotremor ile belirlenmesi, Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii Yedinci Ulusal Kongresi Tutanaklar,
II. Cilt, 542-550, YT, stanbul.
Kramer, S.L., 1996. Geotechnical Earthquake Engineering, Prentice Hall, New Jersey.
zaydn, K., 1997. Zemin Mekanii, Birsen Yaynevi,
stanbul.
155
156
Yapsal Olmayan Deprem Risklerinin Azaltlmas

Eser DURUKAL, Mustafa ERDK, Bilgen SUNGAY,
Zeynep TRKMEN, Ebru HARMANDAR
Boazii niversitesi, Bebek, stanbul
E-posta: durukal@boun.edu.tr, erdik@boun.edu.tr, bsungay@boun.edu.tr,
zeynep.turkmen@zeynepturkmen.com, ebru.harmandar@gmail.com
ZET
Yapsal olmayan riskler; binann tayc sistemi dnda kalan her trl eya, obje, nesne ve benzerlerinin neden
olduu risklerdir. Bunlar ev, okul, iyeri, hastane, kltrel ve tarihi mekanlar, endstriyel tesisler gibi yaadmz,
altmz ya da bulunduumuz her ortamda bizleri tehdit etmektedir. Yapsal olmayan tehlikelerin azaltlmasnn
birok yolu bulunmaktadr. Bunlar eyalarn yerini deitirmek gibi herkesin uygulayabilecei basit nlemlerden,
profesyonel destek gerektirecek karmak nlemlere kadar eitlilik gsterir. Bu yazda yapsal olmayan riskler
konusu yalnzca evsel dzeyde deil mzeler ve endstriyel yap ve tesisler alarndan da ele alnarak, konu ok
boyutlu bir bak asyla incelenmektedir. .
Anahtar Kelimeler: Yapsal olmayan tehlikeler, deprem riski, mzelerde deprem riski, endstriyel deprem riski,
risk azaltma.
Mitigation of Non-Structural Earthquake Risks

ABSTRACT
Non-structural risks involve risks associated with all kinds of objects except the load-bearing system of a structure.
Non-structural risks can be associated with homes, schools, offices, hospitals, historical and cultural monuments
and industrial facilities. There are several approaches for the mitigation of non-structural earthquake risks. They
range from simple methods like rearranging objects for a safer layout to more complicated solutions that require
professional support. In this article we look at the issue not only at the first level, i.e. non-structural earthquake
safety at home and in the offices, but cover more sophisticated and often relatively less known issues associated
with the non-structural risks in the museums and industrial facilities.
Keywords: Non-structural hazards, earthquake risk, earthquake risk in museums, industrial earthquake risk, risk
mitigation
Giri
1999 Kocaeli ve Dzce depremlerinden sonra,
Trkiye apnda deprem risklerinin belirlenmesine ve azaltlmasna verilen nem artm,
zellikle stanbulu olas bir depremin etkilerinden korumak iin nemli giriimlerde bulunulmutur. Bu giriimler arlkl olarak bina
stou ve altyapya ait yapsal deprem risklerinin belirlenmesi ve riskin azaltlmas zerine
olmutur. Yapsal olmayan riskler konusunda
yaplan proje says ise greceli olarak azdr.
Bu yazda yapsal olmayan riskler konusu
yalnzca evsel dzeyde deil mzeler ve endstriyel yap ve tesisler alarndan da ele alnarak, konu bir ok boyutuyla incelenecektir.
Yapsal Olmayan Riskler
Yapsal olmayan riskler; binann tayc sistemi dnda kalan her trl eya, obje, nesne
ve benzerlerinin neden olduu risklerdir. Bunlar ev, okul, iyeri, hastane, kltrel ve tarihi mekanlar gibi yaadmz ya da bulundu157
vizyonlar ile mutfak dolaplar da orta ve ar

yaralanmalara en ok neden olan eyalar olarak belirlenmitir. Deprem sonras yaplan tespitlerde yaralanmalarn ve lmlerin ounun
den, kayan cisimlerden kaynakland, hatta
devrilen eyalarn klar kapatt gzlemlenmitir. Yatak odalarndaki gardroplarn
devrilmesi, ar kitaplarn kitaplklardan frBtnleik Afet Ynetim Sistemi, Risk layarak travma oluturmas, tablolarn dp
Ynetimi ve Kriz Ynetimi olmak zere camlarnn ciddi kesikler meydana getirmesi
i ie gemi iki ana blmden oluur. Zarar yaanan olaylardandr.
azaltma bileeni risk ynetiminin temel basamaklarndan birisidir. Depremlerde cankayb Evlerde durum byle iken, tarihi ve kltrel
ve yaralanmalarn arlkl olarak binalardan mirasn zarar grmesi, byk ekonomik kakaynakland aktr. Dolays ile yaanlan yplar ve afet sonras mdahale iin yaamsal
ve allan yerlerde yapsal ve yapsal olma- nitelik tayan kurumlarn banda gelen hasyan tehlikelerin azaltlmas (YOTA) nem tanelerin, itfaiye merkezlerinin, kamu binalakazanmaktadr. Yapsal tehlike; binann ken- rnn, okullarn ilevsiz hale gelmesi yapsal
disinden, tayc sisteminden/ yapnn arl- olmayan tehlikeler ile ok yakndan ilgilidir.
n tayan kolon, kiri, perde duvar, at ve yerlerinde, fabrika, sanayi ve retim alanlatemellerden kaynaklanan tehlikelerdir.Yap- rnda makinelerin, ekipmanlarn, ofis cihazlasal olmayan tehlike; binann tayc sistemi rnn hasar grmesi, retimin aksamas sebednda kalan her trl eya, obje, nesne ve biyle, i durmasna bal ekonomik kayplara
benzerlerinin neden olduu tehlikelerdir. Bina neden olmaktadr.
tayc sistemi dnda kalan merdiven, baca,
dolgu tula duvarlar, pencere, kap, asma ta- Yapsal Olmayan Risklerin Azaltlmas
vanlar vb. elemanlar yapsal olmayan elemanlar olarak adlandrlr. Dier bir deyile, kolon, Deprem dalgalar her ynden gelebilir. Eyakiri, tayc duvar, at ve temel haricindeki lar devrilebilir, birbirine arpabilir veya kayaelemanlardr. rnein, mobilyalar elektrikli bilir. Ykseklii, genilii ya da derinliinden
ve elektronik eyalar, beyaz eyalar, stma ha- byk cisimler devrilebilir. Yksekte duran
valandrma, asl duran tm eyalar ve deerli ar cisimler debilir. Kaygan yzeylerde duran ya da tekerlekli cisimler kayabilir. Cisimnesneler gibi.
ler farkl ynlerde hareket ederek birbirleriyle
Yapsal olmayan tehlikeler yaadmz ya arpabilirler.
da bulunduumuz her ortamda bizleri tehdit
eder. Bunlar; ev, okul, iyeri, hastane, kltrel Yapsal olmayan risklerin azaltlmasnn birve tarihi mekanlar olabilir. Yapsal olmayan ok yolu bulunmaktadr. Bunlar herkesin uytehlikelerin ciddiye alnmas nemlidir: Koca- gulayabilecei basit nlemlerden, profesyonel
eli ve Afyon Depremleri lm ve Yaralanma destek gerektirecek karmak uygulamalara
Nedenleri Arastrmasnda yapsal olmayan kadar eitlilik gsterir. Burada temel ama,
unsurlara bal yaralanma oran %50, canka- sarsnt srasnda kayp, dp savrularak kiyplar %3-4 olarak saptanmtr (Petal, 2003). ilere zarar verebilecek eyalar belirleyerek,
Yatak odalarndaki gardroplar, oturma odalar sarsnt srasnda bina ile birlikte sallanmasya da salonlarda bulunan caml bfe ve tele- n salamak zere sabitlemek veya yerlerini
umuz her ortamda bizleri tehdit etmektedir.
Yapsal olmayan tehlikelerin azaltlmasnn
birok yolu bulunmaktadr. Bunlar eyalarn
yerini deitirmek gibi herkesin uygulayabilecei basit nlemlerden, profesyonel destek
gerektirecek karmak nlemlere kadar eitlilik gsterir.
158
deitirmektir. Deprem tehlike av btn aile

yelerinin katlmyla evde (iyerinde acil durum planlama ekibi ve ilgili birim alanlar )
balatlr. Aile yelerinin evde en ok zaman
geirdii yerler kontrol edilir. rnein, aile
yelerinin uyuduu, yemek yedii, alt
ve oyun oynad yerler. Bir aratrmac gibi
alarak yaplmas gerekenler bir liste halinde
sralanp, bulunan tehlikeler giderilene kadar
takip edilmelidir. Bazen, sadece bir para mobilyann yerini deitirerek tehlikeyi gidermek
mmkndr. Yata mmknse pencerelerden
uzak yere koyarak, yatan zerine denk gelen
ar eyalar veya k yolu zerindeki eyalar sabitleyerek tehlikeleri gidermek mmkndr. Deprem Tehlike Av erevesinde
yaplacak YOTA almasnda aama vardr. lk aamada, yaamsal tehlike yaratacak
olanlar sabitlenir (yataklarn yanndaki gardroplar gibi). kinci aamada, ekonomik kayp
yaratacak olanlar ele alnr (bilgisayarlar, mzik setleri gibi). nc aamada, yaammza
renk katan, nemli olan eyalar sabitlenir (aile
yadigar nesneler gibi) (Petal ve Trkmen,
2001).
Evlerde yapsal olmayan hasarlarn azaltlmasnda ele alnmas gereken konular unlardr:
st raflardaki ar eyalarn alt raflara indirilmesi, yataklarn pencerelerden uzaklatrlmas; ar mobilya ve beyaz eyalarn, gazl,
elektrikli cihazlarn sabitlenmesi; tablolarn,
aynalarn, saatlerin, avizelerin kanca vida ile
aslmas; kitaplk raflarna gergi taklmas;
bardak, fincan, tabak dolaplarnn kapaklarna
tutalar taklmas; tehlikeli ve yanc svlarn uygun ekilde saklanmas (SIYA/Snrla.
zole Et.Yok Et.Azalt.).
yerlerinde yapsal olmayan tehlikelerin
azaltlmas iin yaplmas gerekenler unlardr: Ara gere, makina ve mobilyalarn, masa
seviyesinin stnde ve ar olan eyalarn sabitlenmesi; ba seviyesinin stnde olan ya
da tavanda asl duran eyalarn sabitlenmesi;
elektrikli aletlerin sabitlenmesi ve kesintisiz

g kayna veya jeneratr ile desteklenmesi;
btn zehirli, yanc ve tehlikeli maddelerin
SIYA kuralna bal olarak kapal, salam kutular iinde, depremde dklmeyecek ekilde
tutulmalarnn salanmas; bu nlemlere ek
olarak, alanlar ve aileleri iin eitim ve bilinlenme programlar dzenlenmesi.
Yapsal olmayan elemanlar doru ekilde duvar, kolon ya da kirie sabitlenmeleri halinde
bina ile birlikte hareket edebilirler. Sabitlemenin mmkn olduunca elemann altndan ve
stnden yaplmas, sabitleme yaplrken doru malzeme ve yntem kullanlmas, kayabilecek tekerlekli mobilyalarn kilitlenmesi ve
sabitlenmesi, sabitlenen eya ve duvar arasnda boluk kalyorsa, arpma etkisini drmek
iin araya bir dolgu malzemesi koyulmas uygulamada dikkat edilecek hususlardan bazlardr (Green ve dierleri, 2003).
Yukarda ele alnan konulara ek olarak, yapsal
olmayan tehlikelerin azaltlmasnda gz nnde bulundurulmas gereken dier ana ilkeler
aada sunulmutur.
k Engelleyebilecek Her Trl Objenin k Yolu zerinden Uzak Tutulmas: Kayarak,
devrilerek veya dp krlarak k yolunu
kapatabilecek eyalarda nlem alnmas veya
bu eyalarn yol zerinden kaldrlmas, deprem sonrasnda tahliyeyi kolaylatrabilir (genellikle kaplarn arkasna saklanan rulo halinde hallar, portmantolar, koridorlarda bulunan
hertrl eya, cam ve seramik objeler sorun
yaratabilir ).
Da Doru Alan Kaplarn Kullanlmas:
Mmkn olan yerlerde k kaplar darya
doru alacak ekilde taklmaldr. Kalabalk
bir insan grubu dar kmaya alrken dar alan kaplar her zaman k kolaylatrr
ve hzlandrr. Ayrca darya alan kaplar,
tahliye srasnda insan hareketiyle birlikte ra159
hatlkla ak kalr. Fakat, ieriye alan kap- venmiyorum ki, YOTA almas yapsam ne
larda insanlarn kapy ak tutabilmeleri iin farkeder? eklinde ifade edilmektedir. 17
Agustos 1999, Kocaeli depreminde binalarn
ekerek g sarfetmeleri gerekir.
ortalama olarak %5i yamyass olacak ekliGeni k Yollarnn Oluturulmas: k de tamamen yklmtr. Can kayplarnn ok
yollar, mmkn olan her yerde, kalabaln nemli bir ksm bu binalarda gereklemitir.
younlamasna sebep vermeden, insanlarn Binalarn %15i tamir edilemeyecek ekilde
rahatlkla binay terk etmelerini salayabile- hasar grmtr. te yandan depremden docek kadar geni olmaldr. k yollar dar ol- rudan etkilenen 1,5 milyon insann %1i hayaduunda insanlar skarak yaralanabilirler ve tn kaybetmitir (Erdik, 2000). Geride kalan
%99 gibi ok byk bir kesim en abuk ekiltahliye zaman uzar.
de, depremden nceki (olaan) yaam koulKaplarn Kolayca Almasnn Salanmas: larna kavumak iin yaam mcadelesi vereitli nedenlerden tr skm ve alp mek durumunda kalmtr. Hafif hasarl ya da
kapanrken zorlanan kaplar depremden sonra hasarsz durumdaki yaklak %80 oranndaki
amak iyice zorlaabilir. Bu nedenle, zorlanan binalarda yapsal olmayan tehlikelerden kaykaplar olduu gibi braklmamal, zorlama se- naklanan cankayplar ile orta ve ar derecede
bebi giderilmeli (gnyeye getirilmeli rende- yaralanmalar meydana gelmitir.
lenmeli- menteeleri yenilenmeli vb.) ve bakYOTA konusunda bir dier tereddt ise bina
m yaptrlmaldr.
salam olsa dahi YOTA almas yaplmasDaire Girilerinde ift Kap Kullanlmama- nn gereklilii hakkndadr. Deprem sarsnts
s: Apartman dairelerinde, gvenlii artrmak srasnda, mobilyalar devrilebilir, camlar kamacyla kullanlan ift kap sistemi, biri ie- rlabilir, gaz borular atlayp yangna neden
riye dieri darya doru ald iin acil olabilir. En nemlisi, bunlar yaralanma ve
durumlarda zor alarak k da zorlatra- hatta can kayplarna sebep olabilir. Yapsal
bilir. Bu ift kapl sistemlerde, ieride veya olmayan elemanlardan kaynaklanan tehlikeler
darda nlerine eyalarn devrilmesi ve yolu azaltlmazsa depreme dayankl binalar bile
tkamasyla, kn zorlamas olasl artar. tehlikeli olabilir. YOTA almasnn her binaAyn zamanda, skm olabilecek iki ayr ka- da yaplmas ok nemlidir.
py, iki ayr anahtarla amaya almak, tahliyeyi zorlatracaktr. Bu sistem, tek bir g- YOTA konusunda en ok dile getirilen teredvenli kap ile deitirilirse, acil bir durumda dt ise ar eyalarn duvara sabitlenmesinin
k daha kolay olacaktr (Green ve dierleri, sarsnt srasnda duvarn yklmasna neden
olmas olasldr. Tula duvarlar byk bir
2003).
deprem srasnda yklabilir. Ancak bunun seYapsal Olmayan Risklerin Azaltlmas a- bebi genellikle ona sabitlenmi mobilya deildir. Depremler yapsal olmayan duvarlara
lmalar le lgili Tereddtler
byk yk bindirirler. Bir mobilyann duvar
Yapsal Olmayan Tehlikelere kar nlem al- zerine uygulayaca yk, deprem ykyle
mak iin kiileri harekete gemekten alkoyan karlatrldnda ok kk kalmaktadr
ya da zihinlerini megul eden baz tereddtler (Petal ve Trkmen, 2003). Zayf duvarlara sabitleme yaparken nce "duvar kprs"
bulunmaktadr.
oluturmak gerekir. Ya da sabitleme ileminin
Bunlardan bir tanesi; Yaadm binaya g- duvar yerine yapsal elemanlara yaplmas
160
uygun olur. Bunun iin bir uzmandan destek

almak gereklidir. Ar cihazlar, olabildiince
kolon, kiri, yer, tavan veya perde duvar gibi
tayc elemanlara sabitlenmelidir (Green ve
dierleri, 2003).
Yota konusunda zellikle 1999 depremine
bal olarak sklkla dile getirilen bir dier tereddt Eyalarm nceki depremlerde devrilmediklerine gre bundan sonraki depremlerde devrilirler mi? olarak ifade edilmektedir.
Deprem dalgalar farkl ynlerden geldiinden eyalar yanlara, ne arkaya ve hem yanlara hem de ne arkaya doru hareket edebilir.
Bu nedenle eyalarn doru malzeme ile doru
ekilde ve doru yere sabitlenmesi ok nemlidir. Devrilebilecek veya kayabilecek eyalar
tanmlarken mmkn olan her yndeki hareketi gz nnde bulundurmak gerekir. nceki
depremlerde depremin byklne ve deprem dalgalarnn ynne bal olarak eyalarnz zarar grmemi olabilir, ancak bir sonraki
depremin bykln ve deprem dalgalarnn ynnn nasl olacan bilmek mmkn
deildir.
Nihai Dnceler
Yaanlan ve allan mekanlarda yukarda
zetlenen YOTA almalarn srekli olarak
gndemde olmas nemlidir. YOTA almas
herkesin kolaylkla atabilecei ve atmas gereken bir seri kk admdan oluur. Atlan her
kk adm nemlidir.
Gelecek depremlere hazrlk olarak yapsal
olmayan tehlikeleri azaltlma almalarnn
yaplmas, can kayb, yaralanma ve ekonomik
zararlarn engellenmesinde byk lde etkili olur.
Bireylerin, iletme ve kurulularda alanlarn YOTA eitimi almas nemlidir. YOTA
eitiminin toplumda yaygnlamas iin T.C
MEB yaygn ve rgn eitim kurumlar mf-
redatna alnmas ve srekliliinin salanmas

nemlidir. Bu, toplumda gvenli yaam kltrnn yaygnlamas asndan da nem tamaktadr.
Mzelerde Deprem Riski ve Riskin Azaltlmas
Depremler Trkiyede bulunan tarihi yaplara
srekli olarak nemli hasarlar vermitir. Yaanan en yakn tarihli hasar, stanbulun yaklak
80 km. uzanda meydana gelen 1999 Kocaeli
depremi sonucunda olumutur. Sz konusu
depremden etkilenen mze ve ktphaneler
Trk ve slam Eserleri Mzesi, Topkap Saray Mzesi, Beyazt Ktphanesi, Sleymaniye Ktphanesi, Dolmabahe Saray, Ragp
Paa Ktphanesi, stanbul Arkeoloji Mzeleri ek binas ve stanbul Resim ve Heykel
Mzesidir.
Tarihi yaplarn deprem hasargrebilirlii ve
deprem riski konusuna dikkat ekmek amacyla eitli giriimlerde bulunulmutur. Sz konusu abalar; konferanslar, altaylar ve (bir
ksm gerekletirilmi olan) proje teklifleri
eklinde gereklemitir. Mze koleksiyonlarnn depremden korunmas ve gvenlii ile
ilgili giriimler ise ok daha snrl bir dzeyde
kalmtr. Depremler yalnzca mze binalar iin deil, mzelerde sergilenen ve depoda
korunan eserlere kar da bir tehdit oluturur.
Sergilemede ve depolamada kullanlan dolap,
vitrin, raf gibi her trl mobilya, elektrik ve
elektronik aletler, stma, havalandrma ve aydnlatma sistemleri gibi tm evrel ekipman
da benzer ekilde deprem tehdidi altndadr.
Bu sistemler mzelerin nemli bileenlerinden
olup, herhangi birinin almamas veya hasar
grmesi durumunda eserler de zarar grebilecei iin korunmaldr. Mzelerin depremden
korunmas konusunda belirli bir farkndalk
yaratlm ve konu snrl da olsa gndeme gelmise de, risk azaltma planlarnn gelitirilmesi
ve uygulanmasnda az gelime kaydedilmitir.
Trkiyede, zellikle stanbulda mze olarak
161
hizmet veren binalarn bir ounun kendisi tarihi deere sahiptir. Bir ou rijit yma yaplar
olup, mze binas olarak ina edilmemitir. Bu
nedenle nitelikleri gerei mze binas olarak
yapsal ve mimari adan yeterli deillerdir. Bu
tr binalarn beklenen depremin etkilerine dayanacaklar varsaylsa dahi, oluacak yksek
kat ivmeleri nedeniyle binalarn iinde bulunan nesneler (sergilenen ve depolanan eserler)
ar hasar grecektir.
Mze binalarnn deprem gvenilirliine ilikin yapsal kaygnn tesinde, bir ok mzede
eserlerin deprem srasnda dengede kalmalarn salayacak ekilde sergilenmedikleri ve
depolanmadklar grlmektedir. Depolarda
genelde ar bir doluluk sz konusudur. Deprem risklerini azaltacak herhangi bir nlem
alnmamtr. Oysa depolarda kullanlacak risk
azaltma yntemlerinde ziyaretilerin bulunduu sergileme alanlarnda alnacak risk azaltma
yntemlerine kyasla estetik kayglar daha az
yaandndan, bunlar daha ak, net ve kolay
uygulanabilir zmlerdir.
stanbulda deprem riski altnda bulunan mzelerin says ve bu mzelerin koleksiyonlarnn bykl dnldnde, risklerinin
belirlenmesi ve azaltlmasnn kapsaml ve zor
bir i olduu ortaya kmaktadr.
Mzelerde Deprem Yer Hareketine Bal
Hasarn Azaltlmas
Mze koleksiyonlarnn korunmas konusundaki almalar, yatay dzlemler zerindeki
rijit cisimlerin dinamik davrannn incelenmesiyle balamtr. Bu almalarda, temel
tepki ekli belirlenmitir: hareketsiz kalma
(sticking), sallanma (rocking) veya kayma
(sliding). Nesnenin deprem hareketi altndaki
tepkisi, genellikle belirlenmi bu davran
eklinin kombinasyonu olarak ortaya kmaktadr.
162
Agbabian vd. (1990, 1998) ile Augusti vd.

(1992) tarafndan yrtlm olan nc almalar, mze koleksiyonlarnn deprem
davran konusunda yaynlanm ilk bilimsel
almalardr. Bunlar, desteklerin tasarlanmas konusunda uyulacak temel ilkeleri ortaya
koymutur.
Nesnenin desteinden dmesine veya dier
eserler, sergileme/depolama mobilyas ya da
duvarlar ile arpmasna neden olabilecek snrlandrlmam ar kayma veya sallanmadan
kanlmaldr. Bununla birlikte, kontroll kayma, atalet kuvvetlerinden kaynaklanacak gerilmeleri azaltabilir ve bu nedenle yararl olabilir.
Ne var ki, deprem srasnda meydana gelecek
boyutlu yer hareketinin zelliklerine bal
olmas nedeniyle, kayma davrannn kontrol kolay deildir. Bitiik yzeyler arasndaki
srtnme katsaysnn dinamik deikenlii,
tepkiyi karmaklatran bir baka etkendir.
Srtnme katsays doru bir ekilde tanmlanabilir. Nesne ile nesneyi destekleyen dzlem
arasndaki srtnme katsays yeterince kk
alnrsa, deprem kuvvetlerine maruz kalan nesnelerin sallanmadan kayma mesafeleri arttrlabilir. Ancak, meydana gelecek yer hareketinin doru bir ekilde belirlenmesi henz tam
olarak mmkn olmamaktadr. Bu konudaki
belirlemeler daha ok tarihsel ve gncel depremsellii, deprem tehlikesi almalarn, geoteknik etd ve incelemeleri ve yapnn dinamik
davrann gz nnde bulundurarak yaplan
tahminlerdir. vme ve periyodun, olas deprem
hasarnn tanmlanmasnda temel faktrler olmas ve deprem yer hareketinin belirlenmesindeki belirsizlik hasar azaltma almalar iin
olumsuz bir durum oluturmaktadr.
Yer ivmesi, rijit bir nesne olarak modellenen
nesnenin en-boy oran ile orantlanabilen bir
seviyeye ulatnda sallanma balayacaktr. Bu aamadan itibaren nesnenin dinamik
hareketi nesne ile destek dzlemi arasndaki
arpmalar serisi olarak tanmlanabilir. Bu
arpmalar enerjiyi snmleyerek nesnenin

devrilmesini engelleyebilecei gibi, nesneye
hasar da verebilir. Nesnenin devrilmesi iin
yeterli derecede byk yer hareketi hzna maruz kalmas gerekir. Agbabian vd. (1990), sz
konusu nesnelerin devrilme hareketine yatknln belirlemek iin edeer bir ykseklik
tanmlamtr.
Sakncal en-boy oranna sahip olan kaide ve
vitrinler yer hareketinin iddetini attrabilir ve
frekans ieriini deitirebilir. Bununla birlikte, nesnenin dinamik hareketi, yapsnda, boyutlarnda ve destekleme sisteminde yaplacak
baz deiiklikler ile iyiletirilebilir. Destekleme sisteminde yaplacak deiikliklere rnek
olarak mobilyay yapya sabitlemek veya deme zerinde rahatlkla kaymasn salamak
verilebilir. Bu konudaki kararlar nesne baznda,
rnein nesnenin mekan iindeki yerine gre
verilmektedir. Binann farkl blmlerinin (rnein yksek katlarn alt katlara gre, geni bir
mekann ortasnn tayc sisteme yakn blgelere nazaran) deprem kuvvetleri karsnda
farkl davran gsterdikleri ok iyi bilinen bir
gerektir. Uygulanacak yntemin nitelii ayn
zamanda vitrin iinde veya kaide zerinde bulunan eser says ve tr ile de ilgilidir.
Mzelerde sergilenen ve depolanan eserlerin
depremden korunmas genel olarak aadaki
hazrlklar kapsar:
Dayankllk: Sabitlenmi nesneler iin (zellikle narin objeler iin) deprem hareketinden
(destein hareketi) kaynaklanan gerilmelerin
belirlenmesi gerekir. Bu gerilmeleri azaltmak
iin; nesne glendirilebilir (nesnenin fiziksel,
kimyasal ve mekanik zelliklerinde en az dzeyde deiiklik ile) veya nesnenin kontroll
bir ekilde kaymasna izin verilebilir veya taban yaltm yaplabilir.
ve serbest duran nesneler iin bavurulabilecek koruma nlemleri unlar olabilir: nesneyi
zerinde bulunduu yzeye sabitlemek (deme veya duvara vidalama yntemi ile sabitlemek), arlk merkezini aaya kaydrmak
(alt ksmna arlk eklemek), tabann geniletmek (taban geniliinin ykseklie orann
artrmak iin) ve/veya kontroll kayma hareketi yapmasna izin vermek.
Kayma: Nesnenin etrafnda bulunan dier nesneler ile ve/veya odann duvarlar ile ve/veya
vitrinin cam yzeyleri ile arpmasn nleyebilmek, zerinde bulunduu raf veya kaideden
dmesini engellemek iin kayma miktar ve
eklini mmkn olduunca hassas bir ekilde
belirlemek nemlidir.
Taban yaltm: Deprem risklerine kar nesnelerin korunmas ile ilgili olarak taban yaltmnn uygulanmas, yalnzca snrl sayda koleksiyon ve yksek deere ve krlganla sahip az sayda nesne iin yaplabilmitir. Bunun
temel sebebi taban yaltmnn yksek aratrma-gelitirme-retim maliyetleridir. Bununla
birlikte bu maliyetler, nesneleri gruplandrarak izolatrlerin saysn azaltma yaklamyla
drlebilir. Kk mzelerdeki nesnelerin
birou genellikle gruplar halinde zel vitrinlerde sergilenen rijit nesne gruplardr. Bunlar
iin nesne baznda destek sistemleri gelitirilmesi mmkndr. Ancak tm vitrin iin taban
yaltm sisteminin kullanlmas daha aklc
bir yaklam olacaktr. Depolardaki raf, dolap
ve ekmece sistemleri iin de ayn mantk geerlidir.
Trkiyede Mzelerde Deprem Risklerinin
Azaltlmas Konusunda Gerekletirilen
Projeler
1992 ylnda UNESCO tarafndan desteklenen baz n almalarn ardndan, mzelerde

Sallanma ve devrilme: En-boy oran (narinlii) sergilenen nesnelerin depremden korunmas
nedeniyle sallanma ve devrilmeye hassas olan hakknda Boazii niversitesi Deprem M163
hendislii Ana Bilim Dal tarafndan bir rapor

ve ksa bir el kitab hazrlanmtr. Yaplan
nerilerin bir ksm Topkap Saray Mzesi tarafndan uygulanmtr.
2003 ylnda stanbulun Tarihi ve Kltrel
Mirasn Korumak: stanbul Mzelerinde
Depreme Kar Yapsal Olmayan Risklerin
Belirlenmesi ve Hazrlk Plan Oluturulmas
adl bir Dnya Bankas- ProVention Consortium projesi yrtlmtr (Ertrk, vd. 2004).
Projenin hedefi, mze alanlarnn ve ziyaretilerin yaralanma ve can kayb riskini azaltmak zere mzelerde depreme kar zellikle
yapsal olmayan risklerin azaltlmas konusundaki afete hazrlk bilgisinin daha geni kitlelere yaylmas olmutur. Projede ayn zamanda
gelecek kuaklara gvenle aktarabilmek iin
kltr mirasmz korumak, turizm sektrnde
i devamlln salamak ve risklerin belirlenmesi ve uygulanabilir zmler gelitirilmesine mmkn olduunca katkda bulunmak
amalanmtr. Proje kapsamnda; risklerin belirlenebilmesi amacyla formlar hazrlanm,
eitli mzelerden deprem hasar fotoraflar
ve yapsal olmayan risklerin azaltlmas ile
ilgili alnan nlemlerden rnekler derlenmi
ve yapsal olmayan risklerin tanmland, bu
risklere kar sergideki ve depodaki nesneler
iin alnabilecek nlemlerin anlatld eitim
materyali hazrlanmtr. Projede, mzelerde
sergilenen eserlere ynelik birtakm riskler
belirlemitir. Bunlar; krlabilecek camlardan
kaynaklanan riskleri, arpmadan kaynaklanabilecek riskleri, vitrin iinde bulunabilecek
riskleri, asl nesneler iin mevcut olabilecek
riskleri ve binann tavanndan kaynaklanabilecek riskleri ierir. Projede ayn zamanda
depremden kaynaklanacak yapsal olmayan
risklerin azaltlmasna ynelik olarak birtakm
risk azaltma yntemlerinin kullanmna ynelik nerilerde bulunulmutur.
2006 ylnda Mzelerde Sergilenen Eserlerin Deprem Hareketine Kar Dk Maliyet164
li Deprem Yaltm Cihazlar ile Korunmas

balkl ikinci bir Dnya Bankas- ProVention Consortium projesi yrtlmtr (nem,
vd. 2006). Projenin amac, mzeler tarafndan
sergilenen ve depolanan nesnelerde rahatlkla
kullanlabilecek, standart ekil ve tama kapasitesinde olup maliyeti dk Ball-in-Cone
tipi yaltm birimleri gelitirmek olmutur.
Ball-in-Cone tipi yaltm birimleri, analitik
teknikler ve bilgisayar simlasyonlar kullanlarak tasarlanmtr. Bir prototip sistem retilmi, bu sistemin deneysel davrannn bir
sarsma masas zerinde, mze sergileme ve
depolama mobilyas ve nesnelerin replikalar
kullanlarak dorulamas yaplmtr. Projede,
sz konusu yaltm sistemlerinin, deprem risklerinin azaltlmasnda etkin, yksek performansl, dk maliyetli ve uygulamas kolay
bir zm olduu sonucuna varlmtr.
Baz mzeler iin fazla sayda kltrel ve tarihi nesne barndryor olmak sorunlar beraberinde getirir. Depolarda korunan nesneler,
ar younluktan ve ou zaman gvenli depolama teknikleri ile ilgili bilgi eksikliinden
kaynaklanan yanl depolama koullarndan
dolay deprem zararlarna ok daha ak olabilirler. Mzelerde farkl geometrik ekle ve
arla sahip olan nesneler genellikle ayn
vitrin veya raflarda sergilendii veya depoland iin, tm nesneleri kapsayacak, kolay
uygulanabilir ve uygun maliyetli bir zm
gelitirilmesi nemlidir. Sz konusu yaltm
cihazlarn vitrinlerin altnda kullanmak, hem
ekonomik, hem de teknik adan uygun bir
yaklam olur. Yaltm cihazlarn birden fazla sayda kullanarak sergileme veya depolama
alannn demesinin tamamn veya belirli bir
ksmn yaltmak, ok daha btnsel bir zm
salayabilir.
stanbul Mzelerindeki Depremden Korunma Uygulamalar
stanbul depremlerin srekli tehdidi altnda
bulunan bir kenttir. stanbulun 2000 yla yaylan tarihsel deprem bilgileri, kentin ortalama
her elli ylda bir orta iddette (Io=VII-VIII),
yaklak her 300 ylda bir de yksek iddette (Io=VIII-IX) bir depremden etkilendiini
gstermektedir. Blgenin tarihsel ve gncel
depremsellii konusundaki almalar, jeofizik ve jeolojik aratrmalar, kenti yakn bir
gelecekte aletsel bykl 7den fazla olan
bir depremin etkileyeceini gstermektedir.
Byle bir depremin Kuzey Anadolu Faynn
Marmara Denizi iindeki segmanlarndan
kaynaklanmas olasdr. Sz konusu fay sistemi, stanbulun yaklak 20 km. gneyinden
gemektedir. Fay sisteminin kente yaknl
ve beklenen depremin bykl gznne
alndnda, stanbulda bulunan mzeler ve
koleksiyonlarnn ok byk tehdit altnda olduu aktr.
stanbuldaki koleksiyonlarn birou iddetli
deprem kuvvetlerine kar yeterli dzeyde korunmamtr. Bu nedenle, birok nesne sallanma, devrilme veya arpma nedeniyle meydana
gelebilecek hasarlara ok aktr.
Mzelerde deprem risklerinin azaltlmas iin
alan kurumlar arasnda T.C. Kltr ve Turizm Bakanl Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl, Boazii niversitesi
Kandilli Rasathanesi ve Deprem Aratrma
Enstits Deprem Mhendislii Ana Bilim
Dal ve Afete Hazrlk Eitim Program, Yldz
Teknik niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Mzecilik Yksek Lisans Program bulunmaktadr. Bu kurumlarn abalar ve J. Paul
Getty Mzesinin yardmyla sergilenen/depolanan nesnelerin deprem risklerinin azaltlmas
ile ilgili olarak eitli nlemler alan mzeler
unlardr: Topkap Saray Mzesi, Sadberk Hanm Mzesi, stanbul Arkeoloji Mzeleri, Eski
ark Eserleri Mzesi, Rahmi M. Ko Mzesi.
Mzelerin kar karya olduu deprem riskleri ile ilgili olarak belirli bir bilin oluturul-
musa da, bugne kadar yaplanlar ok snrl

dzeydedir. Deprem hasarlarnn azaltlmas
almalarnn balatlmas konusunda mzelerin karlat/karlaabilecei glkler,
mzenin idari durumuna, fiziksel koullarna,
mze alanlarnn deprem bilincine ve tabii
koleksiyonun kapsam, bykl ve niceliine bal olarak mzeden mzeye deiebilir. Bunlara ek olarak mze binas, nesne says, sergileme/depolama koullar, ynetim/
brokrasi, bte, alan says/kadro, estetik
kayglar, ilevsel kayglar, psikolojik-sosyal
kayglar ve deprem bilinci de karlalan sorunlar arasndadr.
Mze Binalarnn Depreme Kar Glendirilmesi le lgili Sorunlar
Gemite binalarn depremden korunmas konusu tayc sistemin glendirilmesine odaklanm olsa da, son zamanlarda, performansa
dayal mhendisliin gelimesiyle beraber
yapsal deprem hasargrebilirliklerine ilikin
yaanan ilerlemelere paralel olarak, yapsal
olmayan bileenler ve yap ieriine ait hasargrebilirlikler de nem kazanmtr. Yapsal
dayanm tayc duvarlar ilave etmek, kolonlar mantolamak gibi yntemlerle iyiletirerek yapsal kapasiteyi arttrmak kullanlan
bir yntemdir. Byle bir yntem, relatif kat
telemelerini azaltacandan baz yapsal olmayan elemanlarn korunmasn salayabilir.
Ancak yntem, katlarn deprem tepkisini arttrdndan, genellikle binann iindekilere
zarar verebilir. Bu durum, hastane, mze gibi
iinde deerli, kritik ve/veya yeri doldurulamaz makine-ekipman-malzeme barndran binalar ilgilendirir. Btn binann deprem taban
yaltmnn yaplmas, genellikle depremden
korunmak (yapsal, yapsal olmayan ve iindekiler) iin genel bir zm olarak dnlmektedir. Ancak, sz konusu uygulama henz
yaygnlamamtr.
165
Mzelerde Kapsaml ve Etkin Deprem Riski Azaltm in neriler
(farkl byklkte, malzeme ve krlganlkta

olan nesneler, vs.) tipik snflara ayrmak gerekecektir. Proje sonular, mze binalar ve
Genellikle bte problemi yaanmasna kar- mzelerin ierdii nesnelerin depremden etkin, dk maliyetli ve pratik yntemlerle lenebilirliinin ve urayaca deprem hasarzaman kaybetmeden harekete geilebilir. Bu nn nitelik ve niceliinin btnleik bir ifadesi
adm, sonrasnda daha karmak yntemlere olacaktr.
odaklanmak konusunda yardmc olacaktr.
Bununla birlikte, balangta yapsal olmayan Mze binalarnn deprem hasargrebilirliklerisklerin azaltlmasnda mzelere danmanlk rinin belirlenmesinde, aadaki noktolar gz
yapacak farkl disiplinlerin temsil edildii bir nnde bulundurulmaldr:
ekibin oluturulmas nemlidir.
Deprem tehlikesinin belirlenmesi: Mze
Deprem risklerinin azaltlmas almalar
binasn etkilemesi beklenen senaryo depyalnzca sergileme salonlar ve depolarda dereminin ve bunun meydana getirecei depil, ofis alanlar, mze maazalar, klar,
rem yer hareketinin yerel zemin koullar
koridorlar ve dier ziyareti dolamna ak
da gz nnde bulundurularak determinisalanlarda da yaplmaldr.
tik yaklamla belirlenmesi.
Mze binalarnn yapsal, mimari ve malzeme zelliklerinin belirlenmesi
Mzelerde deprem risklerinin azaltlmas iin
gerekletirilecek kapsaml bir alma prog- Bu binalarn deprem hasargrebilirliklerinin belirlenmesi: Farkl yaps tiplerine ait
ram, yerel deprem tehlikesi ve zemin kouldeprem davranlarnn ortaya konmas ve
larna, binaya ve koleksiyona zel bir deprem
hasar olaslk ve ekillerinin belirlenmesi
kayp senaryosunun hazrlanmas ile balamaldr. Bu senaryo, kararlarda sz sahibi olan
kurum ve kurulular duyarl hale getirmede, Mzelerin ierdii nesnelerin deprem hasaruzmanlarn bilincini arttrmada, mze bina- grebilirliklerinin belirlenmesinde yaplmas
snn ve iindekilerin korunmasnda ncelik gereken almalar unlardr:
belirlemede kullanlmal ve deprem risklerinin
azaltlmasna ynelik yaplacak plan ve alna- Envanter Deerlendirmesi: Sergilenen ve
depoda korunan nesnelerin tip ve zelliklecak kararlara temel oluturmaldr. Bu alrinin eksiksiz bir tanmlamasdr ve unlar
mada sonular, belirli bir senaryo depremi yer
ierir: Nesnelerin boyutlarna, malzemelehareketi etkisinde mze binasnn ve iindekiri, vd. gre genel eitlerinin belirlenmesi;
lerin alaca hasar cinsinden ifade edilmelidir.
ivme ve yer deitirmeye kar hassas nesDeprem kayp senaryosunun iki odak noktanelerin belirlenmesi; kat seviyesi yer hares bulunmaktadr: mze binalar ve binalarn
ketlerinin genel bir tahmini
ierdii her trl unsur. lk aamada mze binalarnn alaca olas deprem hasar, binann Sarma Masas Testleri: Nesne eitlerinin
beklenen deprem yer hareketlerine kar
bulunduu noktaya zel olarak belirlenen depdavrann belirlemek amacyla sarsma
rem yer hareketine, binann yapsal, mimari ve
masas testleri yaplmaldr. Bu testlerde
tarihi zelliklerine dayanarak saptanr. kinci
doal olarak nesnelerin model veya kopaama, ayn belirlemenin binann iinde buluyalar kullanlmaldr. Deprem srasnda
nan tm nesneler iin gerekletirilmesinden
eitli kategorilerdeki nesnelerde dengesizoluur. ou koleksiyonun boyutu ve eitlilie sebep olacak kritik yer hareketi sevilii gznne alndnda mevcut envanteri
166
yelerinin yansra, herbir nesne eidi iin trol tekniklerinin kullanm nemlidir. Bu gerdevrilme/hasara neden olacak yer hareketi ekletike ve hasar riskinin azaltlmas, yeni
projelerin balangcnda tasarmn bir paras
seviyesi belirlenmelidir.
olduka mzelerimizde bulunan koleksiyonlar
Kayp belirleme almasnn deerlendiril- ve kltr mirasmz deprem hasarndan korunmesinde ve mze binalar ve ierdii nesneler mu olacaktr.
iin yapsal ve yapsal olmayan risklerin azaltlmasna ynelik nerilerin belirlenmesinde Nihai Dnceler
aadaki kriterler kullanlacaktr:
2007 ylnda, Istanbul 2007: Mzelerin Dep Mze binasnn ar hasar alaca veya - remden Korunmas balkl bir uluslararas
kecei tahmin ediliyorsa, iinde barndr- konferans, Boazii niversitesi, Kandilli
dklarnn da byk lde kaybedilecei Rasathanesi ve Deprem Aratrma Enstits, Deprem Mhendislii Ana Bilim Dal ile
varsaylacaktr.
Mze binasnn orta hasar alaca veya hi J.Paul Getty Mzesi tarafndan, Suna ve nan
hasar grmeyecei durumlarda, mze bi- Kra Vakf, Kltr ve Sanat letmesinin ve
nasnn glendirilecei kabul edilecek ve Yldz Teknik niversitesi, Mzecilik Yksek
glendirmeye ilikin neriler eliinde Lisans Programnn destei ile gerekletiarlk, sergilenen (ve depo alanlarndaki) rilmitir. Konferansn amac ilgili meslekler
arasnda deneyimlerin paylalmas, iletiimin
nesnelerin ierdii risklere verilecektir.
salanmas ve bilincin arttrlmas, Trkiyede
Proje, mzelerde beklenen hasar durumu hak- mzelerde deprem risklerinin azaltlmas ile
knda bir tahmin salamal ve mze binas ilgili olarak alacak, bu konunun nemine
(yapsal ve yapsal olmayan), sergilenen ve dikkat ekecek, kamuoyu oluturacak, strateji
depolarda korunan nesnelere ynelik bekle- belirleyecek, aratrma ve uygulamalar planlanen hasarn hangi ncelik srasnda ele aln- yacak, balatacak ve destekleyecek bir grubun
mas gerektii konularnda yol gstermelidir. oluturulmas olmutur. Konferans kapsamnBilinlendirme etkinlikleri ile sponsorluk iin da deinilen konular; mze binalarnn deptemel oluturma almalar da bu almann remden korunmas, mzede bulunan eserlerin
nemli bir parasn oluturacaktr. Risklerin depremden korunmas, mze binalar ve eserazaltlmas konusunda halkla ilikiler, savun- leri iin deprem yaltm uygulamalar, mzema ve tevik (rnein sponsorlarn ve projeyi ler iin deprem risk ynetimi, mevcut durum
savunacak kiilerin belirlenmesi) almann deerlendirmesi ve yaplmas gerekenler ile
ayrlmaz bir paras olmaldr. almann tm stanbul mzelerinde yaplan uygulamalar
aamalarn zetleyen, sonular deerlendi- balklarn iermektedir (www.eqprotectionrerek tartan ve sonularn olas karmlar museums.org).
zerinde yorum yapan proje raporu, mzelerde risklerin azaltlmas konusunda nazm plan Tekil abalarn mevcut olmasna karn, bina
olarak kullanlmak zere ilgili kurumlara su- ve koleksiyon asndan mzelerin depremden korunmas konusunda gsterilen aba
nulmaldr.
1999 depremleri sonrasnda balayp bir ivme
Yeni mze binalarnn yapsal ve yapsal olma- kazandysa da, hibir zaman yeterli seviyeye
yan elemanlar iin uygun deprem performans ulamamtr. Mzelerin kar karya bulunkriterleri kullanlarak tasarmnda taban yal- duklar deprem riskleri uygun glendirme,
tm sistemlerinin ve/veya dier yapsal kon- takviye ve/veya risk azaltma yntemleri yard167
myla azaltlabilir. Mzelerin depremden korunmas iin danmanlk yapacak disiplinleraras uzmanlardan oluan ekiplerin oluturulmas, risk azaltma yntemleri ve malzemeleri
ile ilgili bilimsel aratrmalarn yaplmas, eitim malzemeleri gelitirerek mze personeline
ve konu ile ilgili alanlarda rencilere eitim
verilmesi, bilgi paylam, risklerin belirlenmesi ve nlem yntemlerinin uygulanmas
acil olarak ele alnmas gereken konulardr. Bu
amaca ynelik olarak, disiplinleraras uzmanlkla aratrma, gelitirme, eitim, danmanlk, teknik destek ve kurtarma operasyonlar
iin bir merkez oluturulmas gereklidir.
mali kayplarn bina, makine-ekipman ve stok

kayplaryla birletirilmesiyle bir iletmenin
toplam deprem kaybna ulalr.
1999 Kocaeli Depreminde Oluan Sanayi
Hasar
Kocaeli depremi, 1906 San Francisco ve 1923

Tokyo depremlerinden sonra endstriyel deprem hasar yaratan en byk deprem olarak deerlendirilmitir. Bu depremde, sigortalanm
kayplarn %70i dorudan hasarla, %30u da
retimin durmasna bal olan kayplarla ilgilidir. Kocaeli depremindeki toplam sigortal
stanbul 2010 - Avrupa Kltr Bakenti pro- kayplarn 1.5-3.5 milyar $, denmi sigorjesi, stanbul mzelerinin deprem risklerinin talanm kaybn ise 550-750 milyon $ olaazaltlmas konusunda rgtlenmi, ok disip- rak gerekletii tahmin edilmitir (Johnson,
linli ve ok katmanl bir hareketin oluturul- 2000).
masna ynelik nemli bir frsat sunmaktadr.
1999da meydana gelen Kocaeli (Mw 7.4) ve
Chi-Chi
(Mw7.6) depremleri kyaslanabilir
Endstriyel Deprem Riski ve Ynetimi
ekonomik ve sigortalanm kayplara neden
Trkiye, son 15 yl iinde bata 1992 Erzin- olmutur. Kocaeli depreminde, ekonomik kacan, 1995 Dinar, 1998 Adana-Ceyhan, 1999 yplar 10-40 milyar $, sigortalanm kayplar
Kocaeli ve Dzce olmak zere, can ve mal 550-750 milyon $; Chi-Chi depreminde ise
kaybnn byk boyutlara ulat depremlere ekonomik kayplar 8-14 milyar $ ve sigortatank olmutur. 1998 ve 1999daki depremler, lanm kayplar 500 ile 850 milyon $ arasnda
endstriyel faaliyetlerin youn olduu Adana- tahmin edilmitir (Johnson, 2000). KyaslaCeyhan ve Kocaeli blgelerinde ciddi maddi maya can kayb ynnden baklrsa, Kocaeli
hasar ve kayplara neden olmutur.
depreminde l says 18,000i, yaral says
ise 40,000iamtr. Chi-Chi depreminde ise
Endstriyel tesisler retim ve idare binalarn2,405 kii hayatn kaybetmi, 10,718 kii yadan, binalarn iinde bulunan her trl yapralanmtr.
sal olmayan unsurdan, retimle ilgili makine
ve ekipmandan, boru hatlarndan, depolama
alanlarndan, tanklar, silolar, vinler, konve- 1999 Kocaeli depreminin merkez ss, Trkiyrler v.b. gibi retime yardmc yap ve sis- ye ar sanayinin konuland, petrokimya ve
temlerden oluur. Bir endstri iletmesinin otomotiv fabrikalarnn youn olarak bulunhasargrebilirliinin belirlenebilmesi iin, duu bir blgededir. Demiryolu aralarnn
iletmeyi oluturan bu bileenlerin hasargre- retim ve tamiri, maden, sentetik elyaf ve iplik
bilirliklerinin bilinmesi ve uygun yntemler- retimi ve dokumas, boya ve vernik imalat,
le birletirilmesi gerekir. Bu bileenleri bina, lastik retimi, kat retimi, elik boru, ila,
makine-ekipman, stok olarak ana grupta gda, imento, elektrik retimi ve turizm blifade etmek mmkndr. durmasna bal gede bulunan balca sanayi sektrleridir.
168
Goodyear, Pirelli, Ford, Honda, Hyundai, Toyota, Isuzu, Renault, FIAT, Ford, Bridgestone,
Pepsi Co, Castrol, Dow Chemical, Shell Co.,
British Petroleum, Mannesmann, Bridgestone, DuPont, Akza Nobel, Phillips, Lafarge ve
Bayer gibi bir ok yabanc firmann blgede
fabrikas bulunmaktadr. Kocaeli depreminde soutma kuleleri, vinler, elik, betonarme
ve prefabrik yaplar, dalgakranlar ve nemli
miktarda ekipman hasara uramtr. Sanayideki hasarn bykl; faya uzakla, zemin
koullarna, yap kalitesine, makine ve ekipmann ankraj koullarna ve yangnla mcadele sisteminin kalite ve kapasitesine bal olarak deiiklik gstermitir. Depremde i durmasndan doan kayplarn fiziksel kayplarla
karlatrldnda nemli oranlara ulat
gzlenmitir. Kocaeli depremi, yakn fay blgesinde meydana gelen deprem yer hareketine
maruz kalan sanayi tesislerinin performanslarnn incelenmesi iin ok nemli bir rnek
oluturmaktadr.
Kocaeli Sanayi Odasnn raporlarna gre
1062 yeden 345i depremde hasar grmtr.
Kocaeli Sanayi Odas yelerinin %20sini byk firmalar oluturmaktadr. Kk ve orta
lekli iletmelerin %34 ve byk lekli
iletmelerin %26s depremde hasar grmtr. Oda yesi btn byk lekli iletmeler
sigortaldr. Depremden nce ye iletmelerin
alma kapasiteleri %70 iken, depremden bir
ay sonra ortalama kapasite %31 olmutur. Kapasite, depremden 6 ay sonra ortalama %54e
kmtr. retim ortalama 34 gn durmutur
(Kocaeli Sanayi Odas, 1999).
mtr (Rahnama ve Morrow, 2000). Otomotiv sanayindeki montaj bantlar, imento sektrndeki dner frnlar gibi hassas ekipman
dnda, her tip ve kalitedeki ankrajn makina
ve ekipmann deprem performansn arttrd
gzlenmitir. Sanayi iletmeleri iin, retim
durmasna bal oluan ekonomik kayplar
ok nemli seviyelere ulaabilir. Deprem blgelerindeki hafif sanayi tesisleri iin binalarn
yklmas direkt ve indirekt kayplarn birincil
nedenidir. 1998 Adana-Ceyhan depreminde
olduu gibi Kocaeli depreminde de prefabrik
yaplarn deprem performanslarnn dkl dikkat ekmitir. Tanklarn depremden ve
yangndan kolay etkileniyor olmalarndan dolay rafineri ve dier kimyevi tesislerin hasargrebilirlikleri olduka yksektir. En byk
yer ivmesinin benzer seviyelerde gerekletii
depremlerde, sanayi tesislerinin ald hasarlar birbirinden ok farkl olabilmektedir. Bu,
depremin sresine ve yksek periyotlarndaki
yer hareketleri zelliklerine baldr (MCEER, 2000)
17 Austos 1999 Kocaeli Depreminde Yangn ve Tehlikeli Madde Sznts
Depremin gece meydana gelmesinden dolay, yerleim merkezlerinde snrl sayda yangn olay meydana gelmitir. Fakat deprem
Trkiyenin en byk ve tehlikeli yangnlarndan biri olan TPRA rafineri yangnna sebep olmutur. Rafinerideki ham petrolle dolu
tank alan, liman ve jettiler ciddi yapsal hasar
grmtr. Nafta tanklarndan birinde balayan yangn yaylarak bym ve tm blge
iin bir ka gn sren bir tehdit oluturmutur.
Adapazarnda 340 sanayi tesisi bulunmaktadr. Bunlardan 23 byk sanayi tesisidir. 34

tesis ar, 73 tesis orta ve 19 tesis hafif hasar Kimyasal madde, reaktif malzeme gibi tehlikeli maddelerin kontrolsz bir biimde kongrmtr (htpp://www.sakarya.gov.tr).
teynrlardan szmas, salk iin tehdit olutuEski ar sanayi yaplar depremden daha ok rabilir, ya da fiziksel zararlara neden olabilir.
etkilenmitir. Bunlarndan nispeten yksek Bu yzden, hasargrebilirlik almalarnda bu
olanlar tam ya da ksmi kmeye maruz kal- gibi tehlikeli maddeler de gznne alnmal169
dr. Tehlikeli madde szntlar fiziksel hasarlara, evre kirlenmesine, insanlarda geici ya
da kalc salk problemlerine ve yangnlara
sebebiyet verir. 17 Austos 1999 depreminde de yaand gibi tehlikeli madde szntlar
sanayi blgeleri iin nemli bir risktir. Toprak
ila fabrikasnda oluan fiziksel hasar zehirli
madde szntsna neden olmutur. Yalovadaki
AKSA tesisindeki hasardan dolay kimyasal
madde sznts meydana gelmitir.
Sanayide Deprem Riskinin Azaltlmas
stanbul, Trkiye sanayiinin %40na ev sahiplii yapmaktadr. lkenin endstride alan
nfusunun % 30u stanbulda yaamaktadr.
Gemi depremler, konutlarn ve sanayi binalarnn yapsal gvenirliinin dk olduunu
gstermektedir. Blgede byk bir depremin
oluma ihtimali, kentte endstriyel deprem
risklerinin ynetimini sosyo-ekonomik kayplarn azaltlmas bakmndan zorunlu klmaktadr.
Bir sanayi tesisi birbiriyle btnlemi bir ok
bileenden oluur. Bu nedenle tesisin salkl
bir biimde almas kritik paralarn performansna baldr. Yapsal olmayan bileenlerin, makina ve ekipmann performans, tesisin
genel deprem performans asndan olduka
nemlidir. Bu nedenle yapsal olmayan her
trl unsur ve sistemin, makine ve ekipmann
tasarm veya tamir/glendirmesi son derece
nemlidir.
Trkiyede sanayide gzlenen deprem hasarnn dnya genelinde meydana gelen depremlerde oluan sanayi hasarndan ok farkl
olmadn sylemek mmkndr. Byk depolama tanklar, boru hatlar, elektrik hatlar
ve hassas makine ve ekipman depremlerde
byk hasarlar alabilmektedir. Sanayi tesislerinde, zellikle ar sanayide kullanlan makine ve ekipmann, retim unsur ve sistemleri
ok yksek maliyetlere sahiptir. Bu nedenle
170
bu tip malzemenin deprem hasargrebilirlik

zelliklerinin bilinmesi deprem kayplarnn
salkl tahmini iin ok nemlidir. Limanlar
depremde meydana gelebilecek svlamadan
dolay oluacak denizalt toprak kaymalar ve
zemin oturmalar sonucu hasar grebilirler.
Petrokimya ya da metal sanayii gibi, patlama
ve yangn riski ieren tm sektrlerde, depremlerin oluturabilecei zincirleme hasarlarn bilincinde olarak, bunlara ilikin ayrntl
almalar yaplmaldr.
Ekonomik byme, kreselleme ve okulusluluun sonucu olarak, byk bir deprem beklentisi iindeki Marmara blgesinde toplam
deeri milyar dolarlara ulaan sanayi yatrm
yaplmaktadr.. Byk depremler daima teknolojide, yapsal ve yapsal olmayan unsurlarn
tasarmnda, makine ve ekipmanda tasarm ya
da uygulamadan kaynaklanan zayf noktalar
ve hatalar aa karmaktadr. Bu noktalarn
belirlenmesi deprem hasarlarnn azaltlmas
iin ok nemlidir ve titiz bir alma gerektirir. Binalar, tanklar, silolar, bacalar, elektrik
ekipmanlar ve tesisin dier kritik bileenleri
iin glendirme yntemlerinin gelitirilmesi
ve uygulanmas, i sreklilii planlarnn hazrlanmas gereklidir.
Bir depremin yarataca en byk risk can
gvenliidir. Trkiye de dahil bir ok lkede
bina ynetmelikleri can gvenliini salamak
zere hazrlanmtr. Binann hasar grmesine izin verilmekte, yklmas engellenmekte,
bylelikle en az sayda yaral ile binann tahliyesine imkan tannmaktadr. Byk depremler
sanayi tesislerinde yalnzca fiziksel bileen
hasarna deil, can kaybna, yangnlara, patlamalara kimyasal szntlar sonucu oluabilecek evresel zararlara ve retimin uzun
sre durmas halinde geridnlemez piyasa
kayplarna sebep olabilir. Bu yzden, sanayi
tesislerinin tasarm ve deprem glendirmesi, yapsal ve yapsal olmayan hasarn kontrol
edilmesi amacyla tercihen performansa dayal metodlara gre yaplmaldr.
durmasna bal ekonomik kayplarn eitli

endstriyel sektrler iin nitelik ve niceliklerinin ortaya konmas ok nemlidir. Bu konuda
sahip olduumuz bilgi ve deneyim son derece
snrldr. durmas, pazar kayb, talep kayb,
insan kayna kaybnn toplam deprem kayb
iindeki yer sektrden sektre deiiklik gsterdiinden, zenle incelenmelidir.
stanbul yaknnda meydana gelecek olas byk bir depremin sanayi zerindeki etkilerinin
tam olarak ortaya konmas, ancak depremin
yerel, ulusal ve uluslararas finans ve sigorta
sektrlerine etkilerinin anlalmasyla mmkn olabilir.
sreklilii planlarnn hazrlanmas, iletmenin tm operasyonlarnn deprem sonras
da mmkn olabilecek en az kesintiyle srdrlebilmesi asndan ok nemlidir. Bu
planlama; felaket/acil durum karsndaki ilk
admlar; i ve operasyona dair tm fonksiyonlarn felaket ncesi seviyeye gelmesini kapsar.
Planlama; tesis dzeyinde tesis yneticileriyle, sektr dzeyinde kurumlarla ve yerel ve/
veya ulusal dzeyde belediyeler, hkmet birimleri ve ilgili kurullarla birlikte yaplmaldr.
ABD Ulusal Yangna Kar Korunma Kurumu
(NFPA) Afet/Olaanst Durum Ynetimi
ve Sreklilii Programlar Standartlarnda
(NFPA 2004) bu konudaki temel ilkeler ortaya konmaktadr.
stanbul gibi, sanayi tesisleriyle nfusun ve konut alanlarnn i ie bulunduu kentsel alanlarda doal afetler tarafndan tetiklenen teknolojik felaketlere kar, meydana gelebilecek
kt sonular kontrol edebilmek ve kayplar
nleyebilmek iin, duyarl ve hazrlkl olunmaldr. Kocaeli depreminde, toksik madde
boalm, kurtarma almalarnn durmasna
dolaysyla can kaybnn artmasna neden olmutur. Reinsrans sektr stanbul yaknnda
olabilecek byk bir depremin sonular konusunda endie duymaktadr. stanbul iinde
ve yaknndaki endstriyel tesis sahiplerinin,
risk yneticilerinin, sanayi ve ticaret odalarnn, yerel, blgesel ve ulusal devlet birimleri
ve sigorta irketlerinin ise ayn endieyi duy- sreklilii planlamas iin yaplmas gereken
balca analiz i etki analizidir. NFPA 2004
duklarn sylemek zordur.
bu analizleri, bir birimi etkileyecek potansiyel
Trkiyede tesis sahipleri ve risk yneticileri bir olayn ak bir ekilde tanmlanmas ve nidepremin, tesislerinde yaratabilecei hasarn celendirilmesi olarak aklamaktadr. Byle
boyutundan habersizdir. Hasarn telafisinde si- bir analizin amac; neyin risk altnda olduugortann rol ve nemi genelde abartlmakta- nu gsteren genel ekonomik ve finansal kadr. Yneticiler depremde oluacak zararlarn yp beklentilerinin belirlenmesi, felaket/olatamamnn sigorta tarafndan karlanacana anst durumun etkilerinin azaltlmas iin
inanmaktadr. Alnan sigortann kapsam genel yol gsterilmesi, gerekli ve kritik grevlerin
olarak iyi bilinmemektedir. ou zaman zaten ve yntemlerin tanmlanmas ve planlamada
kullanma ak olan bilgilerin paylalmasnda emein nerede younlaacana karar verilbile bir tereddt mevcuttur. letme ile ilgili fi- mesidir. Baka bir deyile; bu analiz hangi
ziksel yapya ya da retim prosesine dair zayf tehlikelerin oluabileceini, hasargrebilirliknoktalar tartlmamakta, problemler dile ge- lerine dayanarak hangi tesisin, birimin ya da
tirilmemekte ve kabullenilmemektedir. Tm servisin tehlikeden etkilenebileceini, hangi
sektre yardmc olacak genel bilgilendirme- yntemin onlar en iyi ekilde koruyabileceneri-hasar azaltm projelerinin hazrlanmas ini ve nicel terimler asndan tesis zerinde
ve gerekletirilmesi iin bir ibirlii ortam potansiyel etkiyi ortaya koymaktadr.
bulunmamakta, hatta bu tip giriimlere kar
Bu analizde, tesisin tehlike/olaanst hal gibi
direnme olumaktadr.
171
durumlarla baedebilme yeteneini etkileyen

duyulduunda uluslararas organizasyondsal etki alanlar da gznnde bulundularla ibirlii yapmak.
rulmaldr. srekliliinin salanmas iin, Sanayi tesislerinin, binalarnn, tesis evretesis gerekli ve kritik ilemleri ve grevleri;
sindeki dier kurulularn ve evrenin depiyileme nceliklerini; ie ve da bamll
rem gvenilirliinin salanmasna ynelik
belirlemelidir. Bylece, iyilemenin zamanlanlem ve mekanizmalarn gelitirilmesini,
ma asndan amalar saptanm olur. Ayrca,
uygulanmasn ve kontroln salamak
analiz; ilerin, grevlerin ve servislerin ilev(bunlar kimyasal madde szntlarn, patlalerinin durmasndan kaynaklanan potansiyel
malar, yangnlar, depremin etkilerine karekonomik veya finansal kayplar da gzden
otomotik kontrol ve kapama sistemlerini,
geirmelidir.
yeni yaplacak ve mevcut sanayi tesisleri
iin yapsal ve yapsal olmayan unsurlarn
sreklilii planlar gelitirilirken stratejik
deprem tasarm ynetmeliklerinin hazrlanplanlama, sermaye planlamas ve hasar azamasn kapsamaktadr)
lm iin yaplacak almalarn ve frsatlarn
koordinasyonu gibi nemli konularn zerin- stanbul civarnda olabilecek bir deprede duracak ileriye dnk hedef ve amalar
min sanayiye; yerel, ulusal ve uluslararas
dnlmelidir. Bu geni perspektifli ileriye
finans ve sigorta sektrne olas etkilerini
dnk hedeflere ilaveten, gerekli personel, sisortaya koymak; hasar azaltm planlarn getem, operasyon, veri ve ekipman, olay ncesi
litirmek ve uygulamak.
hasar azalm ve olay sonras uygun fiyat ve Kamu-zel sektr ibirlii ile sanayi iletzamanda yaplacak onarm/glendirme iin
meleri iin profesyonel, finansal ve evresel
ncelikleri gznnde bulunduracak ksa/orta/
sorumluluk sigortas modelleri oluturmak
uzun vadeli hedef ve amalar da gz nnde
bulundurulmaldr.
Tesis Ynetimi
Deprem hasarnn baarl bir ekilde azaltlmas iin, sanayi tesislerinde yapsal olmayan Salam risk ynetim sistemleri kurmak
elemanlarn tasarmnda ynetmelie uygun Yapsal, yapsal olmayan ve prosesle ilgili
hasargrebilirlikleri ve kayplar; i durmadavranlp davranlmadyla ilgili problemlerin belirlenmesi ve tm endstriyel sreler
s kayplarn; talep kayplarn; pazar kaiin hasargrebilirliklerin tanmlanmas olyplarn deerlendirmek
duka nemlidir.
Yapsal ve yapsal olmayan elemanlarnn
glendirilmesi iin gerekli tedbirleri alSanayideki deprem hasarlarnn ve kayplarn
mak
azaltlmas iin sorumlu olan birimlerin yap- sreklilii planlarn gelitirmek ve yerimas gerekenler aada sralanmtr:
ne getirmek
Tesisteki kritik sistemlerin otomatik konHkmet
trol ve kapatlmas iin, gerekliyse erken
uyar ve acil mdahale sistemi kurmak
Risklerin azaltlmas iin ulusal bir politika gelitirmek, konuyla ilgili tm kurum ve Sigortada riske dayal prim sistemini gndeme getirmek
kurulular biraraya getirerek bilgilendir Sanayi risklerinin azaltlmas iin yaplan
meyi artrmak.
projelere dahil olmak
Byle bir politika gelitirilmesinde ihtiya
172
Endstriyel deprem risklerinin azaltlmas

organize etmek ve planlarn gereklemesi
iin tasarlar gelitirmek
iin olas planlar ortaya koymak ve uygulanmalar iin yerel ynetimle ibirlii stanbul yaknnda olabilecek bir depremin
yerel ve ulusal sanayiye, ulusal turizme, yeiinde olmak
rel, ulusal ve uluslararas finans ve sigorta
sektrlerine olas etkilerini ortaya koymak
Yerel Ynetim (Belediyeler)
Sanayi tesisleriyle tesis binalarnn, tesisin Uluslararas kurumlar
evresindeki dier kurulularn ve evrenin
depreme kar gvenirliliinin salanmas stanbul yaknnda olabilecek bir depremin;
sanayiye, yerel, ulusal ve uluslararas ekove kontrol iin ltler ve mekanizmalar
nomi, finans ve piyasalara olas etkilerini
gelitirmek (bunlar; kimyasal szntlar,
ortaya koymak zere deneyim ve uzmanlk
patlamalar, yangnlar, depremin etkileribilgilerini paylamak
ne kar otomotik kontrol ve kapama sis

stanbul depreminin yerel ve uluslararas
temlerini, yeni ve varolan yapsal, yapsal
ekonomi ve piyasalardaki etkilerinin azalolmayan sanayi tesisleri iin depreme kar
tlmas iin alternatif modellerin gelitirilyaplan tasarm ynetmeliklerini kapsamesinde yerel ve ulusal devlet birimleriyle
maktadr)
ibirlii yapmak
letme izni verilmesi iin finansal ve evresel sorumluluk sigortasn zorunlu hale
getirmek
Kaynaklar
Sigorta Sektr
Byk boyutlu sanayi tesisleri iin riske
dayal prim sistemini ieren sigorta modelleri gelitirmek ve bu modellerin kabul, uygulanmas ve yaygnlamamas iin
kampanyalar dzenlemek
Deprem ve sonrasndaki hasarlarnn azaltlmas iin otomotik kontrol ve kapama
sistemleri kuran sanayi tesisleri iin sigorta
primi azaltm model ve seenekleri gelitirmek
Kk ve orta lekli tesisler iin zorunlu
deprem sigortas tasarlar gelitirmek ve
bu konuda kampanyalar dzenlemek
Finansal kurumlar, Endstriyel kurumlar, Ticari kurumlar
Agbabian, M.S. et al., Seismic Damage Mitigation

Concepts for Art Objects in Museum, Proceedings of
the 9th World Conference on Earthquake Engineering,
Tokyo-Kyoto, Japan, 1988.
Agbabian, M.S. et al., Evaluation of Seismic Mitigation
Measures for Art Objects, Los Angeles, 1990.
Augusti, G. et al., Mitigation of Seismic Risk for Museum Contents an Introductory Investigation, Proceedings of the 10th World Conference on Earthquake
Engineering, A.A.Balkema, Rotterdam, pp. 5995-6000,
Madrid, Spain,1992.
Erdik, Mustafa. (2000) Report on 1999 Kocaeli and
Dzce (Turkey) Earthquakes. Boazii University, Department Of Earthquake Engineering.
Erturk, N. et al., Seismic Conservation of Historical
and Cultural Treasures of a Wold City: Sizing the Need
and Formulating an Action Plan for the Museums of
Istanbul, Turkey, Final Report to the World Bank ProVention Consortium, Istanbul, Turkey, 2004.
Deprem risklerinden ve olas kayplardan

yeleri ve ilgili birimleri haberdar etmek
Green, R., Calikan, ., Sungay, B., Zara, P. (2003)
Belirlenen riskleri kapsayan faaliyet ra- YOTA Yapsal Olmayan Tehlikelerin Azaltlmas El
porlarnn gelitirilmesi iin ilk giriimleri Kitab. Boazii niversitesi, Kandilli Rasathanesi ve
173
Deprem Aratrma Enstits. Beyaz Gemi Yaynlar.

stanbul.
Green, R., Calkan, ., Sungay, B., Zara, P. (2003)
YOTA Yapsal Olmayan Tehlikelerin Azaltlmas Powerpoint Sunumu. Bogazici Universitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Arastirma Enstitusu Afete Hazrlk
Egitim Projesi, Istanbul
Johnson L. (2000), Earthquake Loss Modeling Applications for Disaster Management: Lessons from the 1999
Turkey, Greece and Taiwan earthquakes.
Kocaeli Chamber of Industry (1999), 17 Austos 1999
Depremi Sonrasinda Koacelide Sanayii Kurulularnda Son Durum, (http://www. kosano.org.tr)
MCEER (2000), The Marmara, Turkey Earthquake of
August 17, 1999: Reconnaissance Report, Ed by C.
Scawthorn, The Multidisciplinary Center for Earthquake Engineering Research, Universty of Buffalo, NY,
USA
Onem, G. et al., Protection of Museum Items Against
Earthquake Shaking By Low-Cost Base-Isolation Devices, Proceedings of the 4th World Conference on Structural Control and Monitoring, La Jolla, U.S.A., 2006.
Petal, M. (2003) Epidemiology Of Deaths and Injuries In The August 17, 1999, 3:02 A.M. M=7.4, Kocaeli
Earthquake Report, BU KOERI. http://www.probina.
com.tr/5UDMK/PDF/AE045_FP.pdf
Petal, M., Trkmen, Z.(2001) Temel Afet Bilinci El
Kitab, Boazii niversitesi, Kandilli Rasathanesi ve
Deprem Aratrma Enstits, stanbul.
Petal, M., Trkmen, Z.(2003) Temel Afet Bilinci Uzaktan Eitim Program. TC. MEB, Boazii niversitesi,
Kandilli Rasathanesi ve Deprem Aratrma Enstits.
www.ahep.org.com
Podany, J. C., Safeguarding a Collection and Building
From Natural Hazards, 1991 American Institute for
Conservation of Historic & Artistic Works Workshop,
Washington D.C., U.S.A., 1991.
Rahnama M. And G. Morrow (2000), Performance of
Industrial Faclities in the August 17, 1999 Izmit Earthquake, Proceedings of the 12WCEE, Paper No: 2851,
Auckland, New Zealand.
174
Mahalli dareler Reformu Sonrasnda Afet Ynetimi

Mustafa YILDIZ
ube Mdr, ileri Bakanl, Mahalli dareler Genel Mdrl,
E-posta: yildiz.mustafa@icisleri.gov.tr
ZET
Afet ynetimi insanlar toplumlar ve hkmetler hakknda cazip bilgi sunan alanlardan biridir. nsanlarn afeti
nasl ele ald bizi insan doas hakknda bilgilendirir. Toplumlarn afetle ilgilenme biimi bize sosyal deerler ve
yaplar hakknda fikir verir. Hkmetlerin afete yaklama ekli bize kurumlarmz ve siyasi kltr hakknda birok
ey syler. Afetin etkilerinin azaltlmas konusu afete maruz toplumlar iin nemli ura alanlarndan biridir.
Afetin etkilerinin azaltlmas problemin tannmas ile balayan ve eitli hkmet kademelerinde yer bulmas
devam edem karmak bir sretir. Yerel ynetimlerin afet ynetimi konusunda hizmetin gerekletirildii yer
olmas hususu Trkiyede yakn zamana kadar gz ard edilmitir. Bununla birlikte son yllarda reform srecinde
bu durum deimi ve yerel ynetimlerin afet ynetimindeki rol yeniden tanmlanmtr. Bu srecin baarl olmas
reformun amalarnn uygulayc kurulular asndan anlalr olmas ve bu kurulularn kendilerine verilen
grevi yerine getirmek iin yeterli eleman ve kaynaa sahip olmas ile balantldr.
Anahtar kelimeler: Afet ynetimi, yerel ynetimler, reform, afet zararlarn azaltma
Disaster Management Following Local Authorities Reform

ABSTRACT
Disaster management is one of those fields that provide attractive information about people, communities, and
governments. How people deal with disaster says a lot about human nature. How communities deal with disaster
says a lot about social values and structures. How government deals with disaster says a lot about our institutions
and political culture. Disaster mitigation topic is a major challenge facing disaster-prone communities. Disaster
mitigation is a complex process that begins with the recognition of problem and its emergence on the agendas of
the various levels of government. The fact that local authorities are the point of delivery for disaster management
is neglected in Turkey until recent times. However during the reform period in recent years this circumstance has
changed and the role of local authorities in disaster management has redefined. The success of this process is
directly related with reform goals are clear to the implementing institutions and that these have adequate staffing
and resources to accomplish their assigned mission.
Keywords: Disaster management, local authorities, reform, disaster mitigation
Giri
nsanlk tarihi doal veya insan kaynakl
beklenmedik durumlarla rlmtr. Tarihin
eitli evrelerinde farkl grntlerle ortaya
kan bu durumlar zaman zaman bir corafyay tamamen deitirir (Pompei) bazen de
milyonlarca insann lmne neden olacak
ekilde yaygnlk kazanarak lkeler aras dolamtr. (1346-1350 yllar arasnda Dou
Avrupadan kaynaklanp btn Avrupay dolaan siyah lm veya Afrikadan dnyaya

yaylan AIDS gibi )
Sanayi devrimiyle birlikte balayan hzl dnm sreci 20. yzyln zellikle ikinci yarsnda ba dndrc bir hal alm, bu arada
beklenmedik durumlar da nitelik deitir175
mitir. ernobil de olduu gibi nkleer facialar lkeler arasnda dolamaya balamakta,
bir kii tarafndan retilen bilgisayar virsleri global sorunlara yol amakta, ikiz kulelere
arpan uaklar dnyann siyasal yapsn deitirecek sonular doururken kresel snma
gibi tehditler kyamet senaryolarnn yazlmasna neden olmaktadr. Souk sava yllarnda iki sper devlet arasnda kabilecek bir
sava endiesi btn insanlk tarafndan paylalmaktayd. Savata lmemek iin ok veya
mzran menzilinden uzakta kalma gvencesi
yeterli olmamakta, ilgisiz olduunuz bir kavgada kullanlabilecek silahlar sizleri hatta tm
dnyay tehdit eder nitelikler tamaktadr.
Bu ve buna benzer bir sr realite veya senaryoya tanmlayabilmek iin maymuncuk
kavram olarak retilen kriz ve ona bal
olarak ortaya kan kriz ynetimi zellikle
17 Austos 1999 dan sonra Trkiye de en ok
kullanlan kavramlardan biri haline geldi.
Trkiye afeti ve kriz halini srekli yaayan bir
lke olmasna ramen bu konuda alnan mesafe hi de i ac deildir. Sradan sorunlarn
lkenin krlgan ortam yznden kriz olarak
alglandn bilmekteyiz. Ynetim sisteminden kaynaklanan zaaflarn yannda kurumsallama konusunda mesafe alnamamas, dsal
faktrlere lkenin ok fazla baml olmas,
sorun zme konusunda st ynetici eksiklii,
siyasal belirsizlik ortamnn sreklilik gstermesi, lkeyi krizle ynetilen bir yapya brndrmtr. Neredeyse her sorun kriz olarak
alglanmakta ancak kriz ynetimi konusunda
yeterli donanm olmad iin zm retilememekte ve lkenin temel problemlerinin zm uluslar aras kurulular ve byk devletlerin ynlendirmelerinde aranmaktadr. Kurulu Sava ve sonrasnda Modern Trkiyenin
kurulma abalarn hari tutarsak neredeyse
her nemli kurumsal deiikliin d faktrlere bal olarak gerekletirilmesi bu tezin
doruluunun en nemli delilidir. Bu durum
176
afet ynetimi konusunda da farkllk gstermez. Hemen her afet sonrasnda afetle birlikte
yaamak anlay erevesinde dile getirilen
yaklamlar zme ynelik admlarn atlmasn salamamakta, afet ynetimini mmkn
klacak radikal tedbirler yerine uygulama sorunu olan yasal dzenlemelerle yetinilmektedir. Sonuta Berberolunun da belirttii gibi
biz afetle birlikte yaamay renemiyoruz
ama afet her zaman bizimle birlikte yaamay
srdryor.1
Afet ynetimi konusunda btncl bir yaklamn benimsenmemesi durumunda uzun yllar hamaset nutuklar atlacak, devletin en ksa
zamanda yaralar saraca belirtilecek toplumsal yaralarn sarlmas zamana braklacak,
afetin bir yazg olduu, dolaysyla yaplabilecek ok da fazla bir eylerin olmad kabul
ettirilmeye allacaktr. Aslnda Atatrkn
Ankarada imar plan uygulamas srasnda
karlat glkten yola karak Falih Rfk
Ataya itiraf ettii gerek belki de yaadklarmzn zetiydi: Her ey kltr ve medeniyet
sorununa dayanmaktadr. Zihinsel geliimini
tamamlayamam, ekonomik sorunlarnn stesinden gelememi, geri kalmlk kskacn
kramam bir lkede kaynak ayrarak afet ynetimi mcadelesi vermek belki de uzunca bir
sre daha mmkn olamayacaktr.
Oya devletin varlk sebebi kiilerin hak ve
hrriyetlerini korumann yannda gvenli bir
ortamda hayatlarn srdrmelerini salamaktr. Kendini gvende hissetmeyen bireylerin
oluturacaklar toplumun salkl bir ilikiler ana ve kurumsal yaplanmaya ulamas
mmkn deildir.
Kii gvenliini tehdit eden unsurlar insan
hayat kadar eskidir. Bazen vahi hayvanlar,
bazen dman gler, bazen ise yakn bildiimiz, dost grdmz veya ailemizi oluturan
bireyler bile gvenliimiz tehdit edebilir.
1 BERBEROLU Enis,
Birlikte yaayan insanlarn en nemli sorunlarndan biri, doal ve yapay etkenlerin can ve
mal varlklarn tehdit etme ve ortadan kaldrma riskidir. Buna maddi gvenlik ad da verilebilir. Tehlike, sel, deprem, orman yangn,
toprak kaymas, frtna gibi tehlike doal olabilir, ya da silahl saldr, hrszlk, soygun gibi
yapay olabilir.
Devlet kamu dzeninin salanmas amacyla kurallar koyar, uygular ve uyulmasn da
salar. Kamu dzeninin korunmas, kamuya
hizmet etmek zorunda olan idarenin, hem faaliyetlerinin dayanan hem de snrn tekil
eder. Ancak lkemizde afet ncesinde, afet
srasnda ve sonrasnda kamu otoritesini kullanan mercilerin uygulamalarna bakldnda
devletin yerine getirmek zorunda olduu grevi hakkyla yerine getirdii sylenemez. Afetle ilgili kanunlarn yazlndan uygulanmasna kadar her alanda nemli eksiklikler olduu
herkes tarafndan kabul edilmektedir.
Dier yandan afetle mcadeleyi sadece devletin grev alan ierisinde grerek herhangi
bir sorumluluk hissinden, katlmclk ve duyarllktan uzak bireylerin de devletin eksik
sunduu hizmetleri telafi etme, hakkn arama,
ve kamu otoritesini toplumun genel yararn
salama amacyla zorlama konusunda gayret
ierisinde olmad da bir gerektir. Bu gereklik dnyann nemli deprem lkelerinden
biri olan lkemizde afet ynetimi konusunda
alla geldik usullerin terk edilmesini zorunlu klmaktadr. Bu balamda mahalli idareler
alanndaki yeniden yaplandrma almalarnn geleneksel usullerin dourduu bir takm
olumsuzluklar gidermekle birlikte belediyelerin teknik altyapsyla insan kaynann
yetersizlii yznden yaplan deiikliklerin
afet ynetiminde iyiletirmelere yol amas
konusunda bir sre daha beklememiz gerektii gerei de gz ard edilmemelidir.
Trkiyede Mahalli dareler ve Afet Ynetimi

Trkiyede afet ynetimi konusunda merkezi
idarenin neredeyse btn yetkileri elinde topladn kanaati yanl bir kabul olarak varln
srdrmektedir. Afet ynetimi konusunda afet
sonrasna odaklanan ynetim anlaymz gz
nnde bulundurularak bu yarg geer ake
olarak toplumun her katmannda kabul grebilmitir. Afet sonrasnda yetkilerin nemli bir
ksmnn yetki genilii ilkesi erevesinde
merkezi idarenin taradaki temsilcileri olan
vali ve kaymakamlara araclyla kullanldn ifade etmek yanl olmayabilir. Bu zaviyeden deerlendirme yaplrsa mahalli idare
birimleri iin afetten sonra en nemli konu ller Bankasndan alacaklar paylarn miktarnn
ne olacann bilinmesidir.
Oysa artk lkemizde de genel geer bir bilgi
haline geldii haliyle afet ynetimi dngs
gz nnde bulundurulursa afet ynetiminin
en nemli halkasn afetin etkilerinin azaltlmas oluturur ve bu alanda dzenleme yapma
yetkisi ok uzunca bir dnemdir mahalli idarelere aittir. Afet ynetimi konusunda deerlendirme yapan herkesin, yetkisizlikten ikayet eden her kurumun bu gerei gz nnde
bulundurmas gerektii ortadadr. Bu gerek
gz ard edilmeye devam ederse Trkiye afet
sonrasna odaklanan afet ynetimi anlayndan kurtulamayacak, afet dneminde gnderilen yardm malzemelerini datamayan veya
kurulacak adrlarn yerini tespit edemeyen
yerel yneticiler de yetkisizlikten bahsetmeye
devam edeceklerdir.
Salksz yaplardan olumu bir ehrin neredeyse btn binalarnn zarar grmesi, konutlarn yarsnn oturulamayacak duruma gelmesi, %30unun da enkaz haline dnmesi durumunda afete mdahalede en baarl lkeler
dahi beceriksiz kalmaya mahkumdur. Btn
bunlara yetersiz alt yapy, ilemeyen trafik
dzenini, arpk ehir mimarisini eklersek l177
kemizde afet ynetiminin aslnda mmkn olmayan bir konu olduu sonucuna bile ulaabiliriz. zellikle byk yerleim yerlerinde afet
ynetiminin en nemli paras olan etkilerin
azaltlmas konusunda tren karlm bu kaan tren afete hazrlk ve mdahale konusunda
lkenin elini kolunu balamtr. Trkiyede
afet ynetimi ile ilgili atlacak admlar treni
kimin kardnn tespiti ile balamaldr.
Tarihi Sre
Afet ynetimi konusunda mahalli idareler
asndan kurumsal yapnn oluturulamamasnn kkeninde Trkiyede mahalli idarelere
bakn arpkl yatmaktadr. stanbulda ilk
belediye rgtnn kurulmas zerinden yz
elli yla yakn bir sre gemi bulunuyor. Tanzimat sonras gerekletirilen tm yenileme
almalarnda olduu gibi belediyelerin oluturulmas da kmeye yz tutmu bulunan bir
ynetimi ayakta tutabilmek iin ortaya konan
formllerden biriydi. Batnn kendine zg
koullar iinde etkinlikle ileyen bir siyasal
kurum mparatorlua sokulmu ve ona yerel
hizmetlerin yurttaa verimli bir biimde sunulmas misyonu yklenmiti. Belediyeler,
halk ynetime de katarak karar verme srecini demokratikletirecek, mparatorluun kat
merkeziyeti ynetim gelenei bylece yumuatlm olacakt. 19. yzyln ikinci yarsnda,
bata 1876 sayl Kanun-i Esasi olmak zere,
yaplan yasal dzenlemeler, yerel kamu hizmetlerinin yurttalara daha verimli ve stn
kalitede sunulmasn salayamad gibi belediyeyi de halkn kendi z ynetimi durumuna getirmeye de yetmedi. Belediye rgtleri
mparatorluun toplumsal ve ynetsel yaps
zerinde yapay bir yama gibi kaldlar.2
mad iin yetki devri konusuna hibir zaman

scak bakmad. Mahalli idarelerin devredilen
yetkiler konusundaki performans da bu konudaki admlarn atlmas hususunda geciktirici
bir rol oynad. Mahalli idarelerin afete ilikin
en nemli yetkileri imara ilikin olanlardr.
Bu konuda lkemizde admlar Osmanl mparatorluu dneminde atlmaya balanmtr.
Osmanl mparatorluu dneminde meydana
gelen byk afetlerde, her defasnda afet zararlarnn nceden azaltlmasna ynelik tedbirler
yerine afet meydana geldikten sonra yaralarn
sarlmasna ncelik verildii grlmektedir.
ehirleme ve yaplamann kurallara balanmasna duyulan ihtiya 1848 ylnda kartlan
Ebniye (Bina) Nizamnamesi ile stanbuldaki
binalar asndan karlanm, 1877 ylnda bu
kurallar lkenin dier belediyelerine de yaygnlatrlmtr. 1882deki Ebniye Kanunu
ile belediye tekilat olan yerlerde binalarla
birlikte altyap ve yollarn dzenlenmesi de
belirli kurallara balanmtr.
Trkiyede Cumhuriyetin ilk yllarnda ehirlerin planlanmas ve ynetimi, zerinde

nemle durulan konulardan biri olmutur. Bu
ynde atlan ilk adm 1928 ylnda Ankara
mar Mdrlnn kurulmas ve uluslararas
bir yarma sonucu Ankarann imar plannn
hazrlatlmas olmutur. 1930-1945 yllar,
ada bir ehir yapsnn oluturulmasna ynelik yasal dzenlemelerin kapsaml biimde ele alnd bir dnemdir. Bu dnemin ilk
ylarnda karlan Belediye Kanunu (1930),
Umumi Hfzsshha Kanunu (1930), Belediyeler Yap ve Yollar Kanunu (1933) ile ehirlerin
planl bir biimde gelimesi ngrlm ve
belediyeler iin geni bir grev ve yetki alan
tanmlamtr. Bu yasal ereveyi tamamlayan
Bu yapay yama olma durumu belediyeler iin
iki dzenleme daha ksa bir sre sonra gndecumhuriyet dneminde de devam etti. Devlet
me gelmi, 1933de ehirlerin dzenlenmesi
merkezde gl bir otoriteyi kurmay baaraileri iin kredi salamak zere Belediyeler
Bankas ve bu ilerde (harita, imar plan ve
altyap) mavirlik ve kontrollk hizmetleri
2 KELE Ruen
178
1939-44 yllar arasnda meydana gelen depremlerin yol at byk tahribat afet zararlarnn mutlaka nceden planlama ile azaltlmas gerektiini retmi ve 18 Temmuz 1944
tarihinde Yer Sarsntlarndan Evvel ve Sonra
Alnacak Tedbirler Hakknda Kanun kabul
edilmitir. Bu kanunla ilgili olarak 1945 ylnda Trkiyenin ilk deprem blgeleri haritas
Bylece Ankara dnda lkede ehirleme h- ile bu gnk adyla Afet Blgelerinde Yaplaznn ok dk olduu bir dnemde, salkl cak Yaplar Hakkndaki Ynetmelik hazrlanabir yerleme dzeninin gerekletirilmesine rak yrrle sokulmutur.
ynelik olduka kapsaml bir yasal ereve
gelitirilmitir. Ancak btn bunlar 1945ten 1950li yllarn ortalarndan itibaren gittike
sonra balayan ve 1950lerin ortalarndan son- younlaan sanayileme, krsal alanlardan g
ra giderek hzlanan krdan ehire g olgusu- hareketleri ehirlerde olumsuz gelimelere yol
nun karsnda aresiz kalnmasn engelleye- am ve yrrlkteki yerleme ve yaplama
ile ilgili mevzuat yetersiz kalmaya balamtr.
memitir.
Bunun zerine 1956 ylnda zamanna gre
1933te yrrle giren 2290 sayl Belediye ileri hkmleri iinde barndran 6785 sayl
Yap ve Yollar Kanunu ile Ebniye Kanunu mar Kanunu kartlmtr. Bu kanunla imar
drt-be maddesi dnda esasl bir ekilde de- blgelerinin belirlenmesi srasnda doal afet
itirilmi ve ehirlerin imar planlarnn yapl- tehlikesinin ortaya kartlmas ve fenni memas, yeni yaplacak yaplar, yollar, fenni mesuliyet sistemi ile yap denetimi salanmas
suliyet, yap denetimi, ruhsat prosedrleri gibi konularna nem ve ncelik verilmitir.
konularda an ehircilik anlayna uygun
esaslar getirilmitir. Daha sonraki dnemler- mar Kanunu belediyelerin denetim grevini
de kartlan imar kanunlarnn temelini tekil mcavir alana yaygnlatrmtr. Bundan iki
eden bu kanunla yerleme ve yaplamann yl nce ise Trk Mhendis ve Mimar Odalasalk, fen ve sanat kurallarna uygun hale r Birlii Kanunu karlmtr. Btn bu dgetirilmesi amalanmtr. Hernekadar yasa- zenlemeler gerek yerleim, gerekse yap leda doal afet zararlarnn azaltlmasna ilikin inde daha salkl ve kaliteli bir gelimenin
dorudan esaslar yoksa da, uyulmas halinde hukuki altyapsnn hazrlanmasna ynelik
getirdii kurallar bu amac salama kapasitesi- abalardr.
ne sahipti. Bu kanunun alt yllk uygulanmas
sonrasnda doal afetlerle ilgili Kzlay, i- Ayn gelimeye paralel olarak lkede nemi
leri Bakanl, v.b. teknik olmayan kurulular gittike artan imar, konut ve afet politikalareliyle yrtlen yardm almalarn bir esasa nn Bayndrlk Bakanl gibi baka grevbalamak amacyla 1939 ylnda 3611 sayl lerle de ykmlendirilmi olan bir bakanlk
kanunla Bayndrlk Bakanlnn kurulu ka- iinde izlenemeyecei anlalm ve mar ve
nunu deitirilmi ve yukarda saylan ilerle skan Bakanlnn kurulmas almalarna
ilgili grevler Yap ve mar leri Reisliine balanmtr. Ayn dnemde meydana gelen
afetlerden etkilenen insanlara ayr ayr kartverilmitir.
salamak zere Belediyeler mar Fen Heyeti
kurulmutur. Bu iki kurulu 1945 ylna kadar
ibirlii iinde alm, bu tarihte birletirilerek ller Bankasna dntrlmtr. 1930lu
yllardaki nemli bir dier yasal dzenleme de
Mimarlk ve Mhendislik Kanununun (1938)
karlmasdr.
179
lan kanunlarla yardm ve iskan destekleri salanmaya devam edilmitir3.

lkede zellikle byk depremler sonrasnda
afete kar oluan duyarllktan yola karak
srekli yasal dzenlemeler yaplmakta ancak
afetin ynetilmesi buna ramen mmkn olmamaktadr. Afet ynetimi insan ve toplum
yapsn tanmaya baladr. Her lkede geerli
bir ksm temel kriterler afet ynetimi asndan ortaya konabilir. Ancak lkelerin kendine
ait artlar, insanlarn afete baklar, yasalarn uygulanma gc, toplumsal hafza, nlem
alma alkanl, planlama alkanl, tehlikelere kar duyarllk derecesi gibi pek ok
etmen afet ynetimi tarznn lkeden lkeye
deimesini de zorunlu klar.
mevzuat yaklak 10-12 ylda bir deiimlere

uramtr. te yandan, imara ilikin 1985 deiikliklerini, ncelikle o gnk ynetimin kararl liberalleme ve dnyaya alma stratejisi
paralelinde bir dntrme giriimi olduu da
gzden karlmamaldr. Yerel ynetimlerin
merkezin vesayetinden kurtarlmas misyonunu stlenmi grnen bu dzenleme ile imara
ilikin tm yetki ve sorumluluklar merkezden
alnarak yerel ynetimlere verilmitir.4
1958 yl afetlere mdahale asndan bir dnm noktas olmutur. Ana grevi afetlerden
nce ve sonra gerekli tedbirleri almak, lkenin
blge, ehir ve kylerinin planlamasn yapmak, konut politikas esaslarn saptamak, lkedeki yap malzemelerinin standardizasyonunu salamak olan mar ve skan Bakanlnn
7116 sayl kanunla kurulmas ve saylan grevleri Bayndrlk Bakanlndan devralmas
bu balamda deerlendirilmelidir. Ayn dnemde 7126 Sivil Mdafaa Kanunu ve 7269
Umumi Hayata Messir Afetler Dolaysyla
Alnacak tedbirlerle Yaplacak Yardmlara
Dair Kanunun da karldn grmekteyiz.
Trkiyede 1950li yllardan bu yana 6785
ve 1605 sayl yasalarla yrtlm bulunan
imar ileri, 1985 ylnda 3194 sayl yasann
yrrle girmesiyle yeniden topluca deiime konu olmutur. Bu deiikliklerde, beklenmedik toplumsal koullarn ve nceden
grlemeyen sorunlarn belirmesinden ok,
mevcut ileyiin ve zellikle uygulamalarn
baarsz bulunmas, zaman iinde karlan
farkl yasa, ynetmelikler ve uygulamalarla
amalanandan uzaklamalar rol oynam; imar
3194 sayl mar Kanunu gelimi lkelerdeki demokratikleme ve mahalli idarelerin

glendirilmesine ynelik eilimlere uygun
dmekle birlikte Trkiyedeki yerel ynetimlerin teknik eleman, altyap ve anlay olarak
bu reforma hazr olmadklarn hesaplayamamtr. mar plan konusunda hibir bilgisi
olmayan, plan kavramn duymam, bu konuda yaplacak deiiklikleri rant kaygsnn
tesinde deerlendirme potansiyeline sahip
olmayan belediye meclisi yelerine salanan
ehrin gelecei zerinde en nemli karar olarak dnlmesi gereken imar plan yapma ve
deitirme yetkisi hoyrata kullanlm, seim
dnemlerinde arlkl olmak zere, yaplan
btn deiiklikler affa ynelik olmu, sonu
olarak da afetler asndan deerlendirdiimizde afet ynetimini imkansz hale getirmi
bir ehir yaplanmas ortaya kmtr. ehirlerin geliimi rant esasna dayal olduu srece
hem modern anlamda ehirleme hem de afet
planlamas ve ynetimini mmkn olamayaca aikardr. alma karl olmayan kazanlarn kamu hakk zerinden salanmas,
kamunun smrlmesi, kamu grevlerinin yerine getirilmesi iin gerekli mali kaynaklarn
yetersiz duruma dmesine sebep olmakta ve
memleket gelimesinin temel art ola ehirlemeyi geciktirmektedir. Daha nemlisi bu
artlar altnda planl gelimenin imknszlamasdr. Sahip olduu arazi zerinde kesif ve
verimli bir kullan tarzn gerekletirmek
3 GLKAN Polat ve DUYGU Beng,
4 GLKAN Polat ve DUYGU Beng

180
iin bu mekanizmay gren mlk sahiplerinin

yapt basknn sonunda planl gelimenin
imknszlat bilinen bir gerektir. Planl bir
gelimeyi salamak iin ehir toprandan alma karl olmadan kazan salamaya son
verme ilk arttr.5
Trkiye ehirlerinin son elli yldaki geliimi,
genelde kamu denetiminin giderek zayflad
bir ortamda yer almtr. Hzl ehirlemenin
yol at konut ann kapatlmas, bir yandan gecekondulamaya gz yumulmas, dier
yandan ise yasal konut retiminde nitelik yerine nicelie arlk tanyan yaklamlarla salanmtr. Bugn, kaak yaplamann dnda
ruhsatl yaplarn nemli bir blmnn de
salk, dayankllk, yangn gvenlii asndan yeterli olmad bilinmektedir. Gerek yerleme, gerekse yap leindeki dk kalite
dzeyleri afetler karsndaki zarar grebilirliklerin artmasna yol aan en nemli etkenlerden birini oluturmaktadr.6
Mahalli dareler Reformunun Afet Ynetimi Asndan Deerlendirilmesi
hizmetleri de yapma veya yaptrma eklindeki

genel grevli sayma yaplan reformun mantn grme asndan nemlidir.
Mahalli idarelerle ilgili temel kanunda da
afetle dorudan veya dolayl balantl eitli
dzenlemeler grmekteyiz.
5302 sayl Kanunun 69 uncu maddesi l zel
idaresinin, yangn, sanayi kazalar, deprem ve
dier doal afetlerden korunmak veya bunlarn
zararlarn azaltmak amacyla ilin zelliklerini
de dikkate alarak gerekli afet ve acil durum
plnlarn yapaca, ekip ve donanm hazrlayacan; acil durum plnlarnn hazrlanmasnda varsa il leindeki dier acil durum
plnlaryla da koordinasyon salanacan ve
ilgili bakanlk, kamu kurulular, meslek teekklleriyle niversitelerin ve dier mahall
idarelerin grlerinin alnacan hkm altna almtr.
Plnlar dorultusunda halkn eitimi iin gerekli nlemleri alp ilgili bakanlk, kamu kurulular, meslek teekklleriyle niversiteler
ve dier mahall idarelerle programlar yapabilme ve il dnda yangn ve doal afetler
meydana gelmesi durumunda, bu blgelere
gerekli yardm ve destek salayabilme nceki
Kanunda bulunmayan ve zellikle 1999 depremleri sonrasnda oka ihtiya duyulan yetkiler olarak gze arpmaktadr. Kanunun 43
nc maddesi giderler arasnda doal afetlere
yaplacak harcamalar saym ve bylece afet
zamannda zaman zaman yaanan kaynak ve
harcama sorunlara alternatif bir zm imkann yerel yneticilere ve valilere tanmtr.
Trkiye mahalli idareler alannda uzun yllar

konuup bir trl gerekletiremedii yeniden
yaplandrmay 2003 ylndan sonra balayan
srete yerine getirmeye balad. 5302 sayl
l zel daresi Kanunu, 5393 sayl Belediye
Kanunu, 5216 sayl Bykehir Belediyesi
Kanunu ve 5255 sayl Mahalli dare Birlikleri
Kanunu her alanda olduu gibi afet ynetimi
balamnda da nemli deiikler meydana getirdi. Belediyenin grev ve sorumluluklarnn
sayld 14 nc maddedeki kanunlarla ba- 5302 sayl Kanunun afet ynetimi konusunda
ka bir kamu kurum ve kuruluuna verilmeyen yapt en nemli dzenleme il zel idarelerimahall mterek nitelikteki dier grev ve ni belediye snrlar il snr olan bykehir
belediyeleri hari l evre dzeni pln ile belediye snrlar dndaki alanlarn imar pln5 CANSEVER Turgut
larn grmek ve karara balamakla yetkilendirmesidir. Uygulamada etkileri henz tam
6 GLKAN Polat ve DUYGU Beng,
181
olarak grlmemekle birlikte plansz alanlarn

ortadan kaldrlmasn salayacak olan bu dzenleme krsal alanda afetin etkilerine ak
yaplamann nne geilmesini salayacak,
ruhsatsz yaplamann taray esir etmesinin
nne geecektir. Yetkinin kullanlmas hususunda il zel idarelerinin merkezi idare tarafndan ynlendirilmesi ve kamuoyu basksnn
oluturulmas nem arz etmektedir.
5393 sayl Belediye Kanunu da 14 nc maddesiyle acil yardm, belediyenin grevleri arasnda saym ve l zel daresi Kanunda yer
alan ifadeleri tekrarlayarak belediyeleri afetler
konusunda yetkilendirmitir. Banda merkezi idare tarafndan atanan bir kii olan valinin
bulunmas dolaysyla il zel idaresine verilen
afetle ilgili yetkilerin reform ncesiyle karlatrldnda nemli bir deiiklik saylamayaca sylenebilirse bile belediyelerin afet
konusunda dorudan yetkilendirilmesi, doal
afetlerden korunmak veya bunlarn zararlarn azaltmak amacyla beldenin zelliklerini de
dikkate alarak gerekli afet ve acil durum plnlarn yapacaklarn ifade etmesi Trkiyedeki
afet ynetim sistemi asndan nemli bir yeniliktir. Kanunun afetlerden korunma ve zarar
azaltmadan sz etmesi de nmzdeki srete
yerel ynetimlerin konuyla ilgili ataca admlara k tutacak niteliktedir.
5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunun
7 inci maddesi il dzeyinde yaplan plnlara
uygun olarak, doal afetlerle ilgili plnlamalar ve dier hazrlklar bykehir leinde
yapmak; gerektiinde dier afet blgelerine
ara, gere ve malzeme destei vermek; itfaiye ve acil yardm hizmetlerini yrtmek;
patlayc ve yanc madde retim ve depolama
yerlerini tespit etmek, konut, iyeri, elence
yeri, fabrika ve sanayi kurulular ile kamu
kurulularn yangna ve dier afetlere kar
alnacak nlemler ynnden denetlemek, bu
konuda mevzuatn gerektirdii izin ve ruhsatlar vermek grevini bykehir belediyelerine vermi, afet riski tayan veya can ve mal
182
gvenlii asndan tehlike oluturan binalar

insandan tahliye etmek ve ykmak grevinden
aka sz etmitir.
Belediyelerin imar yetkilerini afet balamnda deerlendirme ayr ve geni bir almann
konusu olmakla birlikte 5216 sayl Kanunla
bykehir belediyelerine verilen ile ve ilk
kademe belediyelerinin imar uygulamalarn
denetleme yetkisinin nemini vurgulamakta
yarar gryorum. Bykehir leinde planlamay gerektiren bu yaklam zellikle kk
lekli belediyelerin imar uygulamalarndaki
yetersizliklerinden yararlanarak rant kaygsyla yaplacak salksz yaplarn nne gemeyi
salayabilecek nemdedir. Kanuna gre denetim sonucunda belirlenen eksiklik ve aykrlklarn giderilmesi iin ilgili belediyeye ay
gememek zere sre verilir. Bu sre iinde
eksiklik ve aykrlklar giderilmedii takdirde,
bykehir belediyesi eksiklik ve aykrlklar
gidermeye yetkilidir.
5302 ve 5393 sayl Kanunlarda getirilen ve
afet ynetimi konusunda yararlanlabilecek
nemli bir baka dzenleme gnll katlmdr. l zel daresi ve Belediye Hizmetlerine
Gnll Katlm Ynetmeliinin gnlllerin
alma alanlarn dzenleyen 5 inci maddesi
trafik, itfaiye, arama-kurtarma gibi denetim ve
acil yardm hizmetlerini alma alanlarndan
biri olarak belirlemitir. zellikle 1999 depremi sonrasnda afet ynetimi alannda gittike
artan bir ekilde gnll alma istei gze
arpmakta bu dzenlemeyle gnlllk yasal
bir statye kavumaktadr. Yaplan dzenleme
ile l zel idaresi ve belediyelere, gnlllere faaliyet alanna gre, gerekli kyafet, ara,
gere, mekn salayabilme ve eleman tahsis
edebilme imkn verilmitir.
Trkiye pe pee yaad byk depremlerden sonra afet ynetimi asndan yeni bir dneme tanklk etmeye balad. Yneticilerden
bireylere kadar herkesin afet konusunda duyarllnn nemli lde arttn sylemek
abart olmayacaktr. Ancak buna ramen biriken sorunlarn fazlal, ehirleme srecimizdeki akl almaz ihmaller sorunun bykln
artrmakta ve ksa vadeli zmleri imknsz
klmaktadr. Bilindii zere afete kar alnabilecek en keskin nlem afete maruz blgede
yaplamann nne gemektir. Ancak lkemiz bu ans ne yazk ki vaktinde kullanamam ve neredeyse ana yerleim yerlerinin yarsndan fazlasn aktif fay hatlarnn evresinde
ina etmi, nemli endstriyel yatrmlarn
da bu tr alanlarda younlatrmtr. Gelinen
noktadan geriye dn bu tr alanlarda yaplan yaplarn yenilenmesi ve belli alanlarda
yaplamaya izin vermeyecek dzenlemelerin
gerekletirilmesiyle mmkn olabilecektir.
Olduka yksek maliyeti ve zaman isteyen bu
yntemin hukuki altyaps Belediye Kanunuyla oluturulmutur. Kanunun 73 nc maddesi
belediyelere, kentin geliimine uygun olarak
eskiyen kent ksmlar yeniden ina ve restore
etmek; konut alanlar, sanayi ve ticaret alanlar, teknoloji parklar ve sosyal donatlar oluturmak, deprem riskine kar tedbirler almak
veya kentin tarih ve kltrel dokusunu korumak amacyla kentsel dnm ve geliim
projeleri uygulayabilmek yetkisi vermektedir.
Birok belediyenin eitli gerekelerle yararland bu madde afet ynetimi konusunda
sonu almay dnen yerel yneticiler iin
zmn anahtar niteliindedir. Depreme dayanakl yaplmayan yaplarn ehirlerin yarsndan fazlasn oluturmas durumunda afet
ynetiminden sz etmek imkanszdr ve bu durum Trkiye gereine iaret etmektedir. Afeti
ynetmeye balamak iin lkemizdeki yap
stokunun yeniden gzden geirilmesi ve afete
dayankl hale dntrlmesi kanlmaz bir
zorunluluktur. Mahalli idareler alannda yaplan reformlar bu dorultuda atlacak admlarn
hukuki alt yapsnn hazrlanmasna nemli lde katkda bulunacaktr.
Mahalli idareler alannda yaplan reformlarn afet ynetimine pozitif katksndan phe
duyulmamakla birlikte etkin bir afet ynetimi
iin yasal anlamda hal nemli eksikliklerin
bulunduu aktr. Yllardr sz verilmesine,
uluslararas taahhtlere girilmesine ramen
Afet Kanunu karlamamtr. Yap denetimi konusunda tam bir karmaa yaanmaktadr.
mar Kanunu ihtiyaca cevap vermemekte ve
en nemlisi bu alan tamamen denetim dnda
bulunmaktadr. Teorik olarak bir ok denetim
srecinden sz edilmekle birlikte fiili durum
alarm sinyalleri vermektedir. Ehil olmayan kiilere kontrolsz bir ekilde verilen imar plan
yapma ve deitirme yetkisi Trkiyenin geleceini ipotek altna alan sonular dourmakta
ve afet ynetimi konusunda en nemli engel
olarak karmzda durmaktadr. mar planlarnda yaplan deiiklikleri ehircilik ilkeleri
asndan olduu kadar afet ynetimi asndan da denetleyebilecek blgesel denetleme
mekanizmalarna acilen ihtiya bulunmaktadr.
Son olarak lkemiz yzlmnn byk ksmnn ky snrlar ierisinde bulunduu gz
nnde bulundurularak 5302 sayl Kanuna
paralel olarak Ky Kanununun da gzden
geirilmesi ve yenilenmesi gerektiini, ky
muhtarlarnn imar uygulamalar konusunda
yetki ve sorumluluklarnn ak ve anlalr bir
ekilde dzenlenmesinin zaruret haline geldiini vurgulamak istiyorum.
Kaynaklar
BERBEROLU Enis (1999), in Kts Deprem Bizimle Yaamaya Alt, Hrriyet Gazetesi, 14 Kasm
CANSEVER Turgut (1992), ehir ve Mimari zerine
Dnceler, Aa Yay, stanbul
GLKAN Polat ve DUYGU Beng (1998), 3194 Sayl mar Kanunu Ve Ynetmeliklerinin Yeni Bir Yap
Kontrol Sistemi Ve Afetlere Kar Dayankll Salayacak nlemleri ermek zere Revizyonu Aratrmas
Mavirlik Hizmetleri, Ortadou niversitesi Deprem
Aratrma Merkezi, Ankara
KELE Ruen (1994), Yerinden Ynetim Sorunumuz,
Trkiye Gnl , Ocak-ubat
183
184
Belediye alanlar in Afet Acil Durum Planlamas

Mikdat KADIOLU
ZET
Afet planlama, afet olduunda afet kayplarn en aza indirmek ve toplumdaki kritik ilerin devamn salamak
iin planlama ve hazrlklar demektir. lkemizdeki son depremlerden, terrist saldrlardan, artan afet ve acil
durumlardan sonra afetlere ynelik planlama yeni bir anlay ile ele alnmas gerei ortaya kmtr. Afet
planlamas, risk ynetimi ve i srekliliinin salanmasnda nemli bir yer tutar. Kritik hizmetlerin srdrlmesi
ve toplum gvenliinin salanmas en nemli hedeflerimizdir. Afet plan hazrlamadan nce, olas tm afetlerin
etkilerinin gz nne alnmas gerekir. Afetlerin oluturabilecei risklerin anlalabilmesi iin afetlerin i
srekliliine olan etkisine ynelik risk ve etki analizi de yaplmaldr. Geni bir bak as ile ele alnm planlama
ilemi, iyi bir afet plan oluturmann temelidir. Afetlere hazrlk, umulmadk her tehlikeye hazrlanmak demektir.
yi bir planlama ve hazrlk almalar afetlerin etkisini ve kritik hizmetlerin aksamasn byk lde azaltabilir.
Planlama, afetlere hazrln nemli bir paras olmasna ramen, halk korumak iin tek bana yeterli deildir.
Afet zararlarn azaltmak ve afetlere hazrlanmak iin afet ynetim sistemindeki tm almalarn yaplmas
gerekir. Bu almalar, acil durumlar iin gerekli olan tm ara ve gereler ile birlikte acil durum servislerinin
kurulmasn da ierir. Afetlere mdahale ve afetlerden sonra iyiletirme planlar i ve hizmetlerin srekliliinin
salanmas olarak dnlmeli ve planlar, insanlar, ara ve gereler tatbikat ve egzersizler ile periyodik olarak
test edilmelidir.
Anahtar Kelimeler: Acil durum, hazrlk, planlama, afet zararlarn azaltma.
Disaster Response Planning

ABSTRACT
Disaster planning is meant to include the planning and preparations which are necessary to minimize loss and
ensure continuity of the critical business functions of an organization in the event of disaster. Disaster planning has
taken on a new sense of urgency in light of recent earthquakes and terrorist attacks and the increasing occurrence
of emergencies and disasters. Disaster planning is a crucial component of enterprise risk management and business
continuity planning. It is essential for ensuring continuity of operations and public safety. Prior to the creation of
a disaster plan, it is essential to consider the potential impacts of all disasters. A business impact analysis must be
performed so that you can understand the underlying risks. This comprehensive planning process is the foundation
upon which a sound disaster plan should be built. Disaster preparedness means being prepared for anything and
un-expected. Good planning and preparedness activities can significantly reduce the impact of a disaster and may
prevent business failure. While a disaster plan is a key component of preparedness, it is not enough to protect the
people. All of the steps necessary to mitigate and to prepare for disasters must be taken. This includes procuring
the necessary emergency equipment and services. Disaster response and recovery plans must be integrated with
overall enterprise continuity management approach and must be tested through drills and exercises that test plans,
people, and tools.
Keywords: Disaster, emergency, preparation, planning, disaster mitigation.
185
ister teknolojik veya insan kaynakl olsun, byk afetlerin zararlarnn nceden yap
ile azaltlmasna ynelik nlem almaktan daha ok, acil durumlar ortaya
uygulanacak mdahale ve afet zararlarn iyiletirmeye ynelik almalar arlktad
afetler ncesinde yaplmas gereken acil durumlara ynelik uzun dnemli stra
JICA Trkiye Ofisi, Yayn No: 2hazrlkl olma, eitim ve lojistik planlama konularnda nemli eksiklikler bulunmak
deyile, afetlere ynelik hazrlk ve planlama almalarnn bilimsel ve btnleik
kavram asndan ele alnmas kanlmaz olmutur.
1. Giri
"Afet Ynetiminin, afetlere/acil durumlara hazrlk, planlama ve onlarn olas

Gnmzde doal, azaltlmas
teknolojik ya
insan afetler/acil
eitim ve uygulamalarla
bir tehlikeye
ile da
birlikte
durumlardan herhangi
sonra mdahale
etme ve i
kaynakl afetler sonucunda
ortaya
kabilecek
kar
hazrlkl
olma,
zararlar
azaltma,
mdaalmalarnn tm olduu ve bunlarn bir btn oluturduu unutulmamaldr. Bun
kayp ve zararlarn, insan
mal-mlk
ve Ynetiminden
hale etme ve ne
hayat
normalletirmeye
dnk
eksik hayat,
olduunda
ne Afet
de dier
almalarn baarsndan
bahs
evre asndan byk boyutlarda olabilmek- iyiletirme iin etkin bir afet ve acil durum ytedir. Yaanan maddiModern
ve manevi
her drt
netimi
almasdr.
afet kayplar,
ynetiminin
evresinin
bazen srayla, bazen de ayn anda yrtlm
toplumun ve her kurumun
bir
eylem
planna
Bu zellik, evreler arasndaki kesin ayrm zorlatrabilir ancak kavram olarak b
sahip olmas ve afetler
karsnda yararldr.
zarar ve ka-Planlama,
ou kez
acil durumlar
ani ekildeherhangi
ortaya kkullanlmas
eitim
ve uygulamalarla
bir tehlikeye
olma, nem
zararlar
azaltma,
hayat
dnk iyiletirm
yp azaltma almalarna
vermesini
ge-mdahale
tndanetme
o anve
etkin
bir normalletirmeye
zm bulmak olduka
afet ve acil durum ynetimi zordur
almasdr.
rektirmektedir.
(ekil 1). Bir idari birim, ancak daha
nceden hazrlanm nlemlerle, acil durum
ou
kez
acil
durumlar
ani
ekilde ortaya
ktndan oyerine
an etkin
bir zm bulmak
Mevzuatmza gre her kurumun bir Sivil Sa- ynetimi
sorumluluklarn
getirebilir.
(ekil
1).
Bir
idari
birim,
ancak
daha
nceden
hazrlanm
nlemlerle,
acil d
vunma Plan olmaldr. Ancak lkemizde ister Koruyucu planlama ve hazrlk, problem
ortasorumluluklarn
yerineol-getirebilir.
Koruyucu
ve hazrlk,
ortaya
doal, ister teknolojik
veya insan kaynakl
ya kmadan
nce planlama
yaplmaldr,
bu sreproblem
hayaplmaldr,
bu
sre
hazrlkl
olma
ve
planlama
olarak
tanmlanr.
sun, byk afetlerin zararlarnn nceden ya- zrlkl olma ve planlama olarak tanmlanr.
placak planlama ile azaltlmasna ynelik nlem almaktan daha ok, acil durumlar ortaya
ktktan sonra uygulanacak mdahale ve afet
zararlarn iyiletirmeye ynelik almalar
arlktadr. Bu nedenle afetler ncesinde yaplmas gereken acil durumlara ynelik uzun
dnemli stratejik planlama, hazrlkl olma,
eitim ve lojistik planlama konularnda nemli eksiklikler bulunmaktadr. Dier bir deyile,
afetlere ynelik hazrlk ve planlama almalarnn bilimsel ve btnleik Afet Ynetimi
kavram asndan ele alnmas kanlmaz olmutur.
Afet Ynetiminin, afetlere/acil durumlara hazrlk, planlama ve onlarn olas zarar/

risklerinin azaltlmas ile birlikte afetler/acil ekil 1. Planlamann nemini anlatan zl bir sz.
ekil 1. Planlamann
nemini anlatan zl bir sz.
durumlardan sonra mdahale
etme ve iyiletirme gibi almalarnn tm olduu ve bun- Artk afetlerin olup olmayacan tartmaktan
larn bir btn oluturduu unutulmamaldr. vazgemeli, imdiye kadar yaplan almalar
Artk afetlerin olup olmayacan tartmaktan vazgemeli, imdiye kadar yaplan
Bunlardan biri dahi eksik
olduunda
Afetbundan
bir balang
olarakve
grp,
sonrabirafetbalang
olarak ne
grp,
sonra afetlere
afet bundan
ynetimine
btn olarak
Ynetiminden ne dedaha
dier
almalarn
baa- lere
ve afet
btn ve
olarak
bakpafet ynetim
fazla
nem vermeliyiz.
Bunun
iinynetimine
ncelikle, bir
afetlerin
modern
rsndan bahsedilemez.
hazrlave
daha
fazla nemdurumumuzu
vermeliyiz. Bunun
tmn birlikte hatrlayp, hazrlk
planlamadaki
gzden geirme
iin ncelikle, afetlerin ve modern afet yneModern afet ynetiminin drt evresinin bazen timinin elerinin tmn birlikte hatrlayp,
srayla, bazen de ayn anda yrtlmesi ge- hazrlk ve planlamadaki durumumuzu gzrekebilir. Bu zellik, evreler arasndaki kesin den geirmeliyiz. Hazrlkl olma nlemleri de
2
ayrm zorlatrabilir ancak kavram olarak bu bir defaya mahsus olarak dnlmemelidir.
drt evrenin kullanlmas yararldr. Planlama, Hazrlkl olma konusunda temel unsur, idari
186
birimin, afet ve acil durum ynetimi konu- 2. Planlama iin afet mevzuat
sundaki farkl ykmllklerinin balantsn
Afet Ynetimi ve Acil Yardm Plan ilkelesalayacak planlarn gelitirilmesidir.
rinin, lkemizdeki kanunlara, tzk, talimat
ve emirlere de uygun olmaldr. Bu nedenle,
afetlere hazrlk ve Afet Acil Yardm Plan yaplrken gz nnde bulundurulmas gereken
ve lkemizde acil durum ynetimi kapsamna
giren yasalarn bazlarnn ana hatlar, yrrle giri tarihi itibariyle yledir:
olma nlemleri de bir defaya mahsus olarak dnlmemelidir. Hazrlkl olma konusunda temel
unsur, idari birimin, afet ve acil durum ynetimi konusundaki farkl ykmllklerinin balantsn
salayacak planlarn gelitirilmesidir.
Sivil Savunma Kanunu (13.06.1958, No:

58/7126) daha sonra farkl tarihlerde ksmi
olarak
Sekil 2. l ve ile leinde yaplan afet acil yardm planlarnda mdahalede ncelik tayan
kritik deiikliklere uramtr. Bu kanuna
tesisler.
Sekil 2. l ve ile leinde yaplan afet acil yardm gre Daire ve Messeseler in Sivil Savunma
leri Klavuzu, T.C. ileri Bakanl Sivil
planlarnda mdahalede ncelik tayan kritik tesisler.
Afet Acil Yardm Planlarnn temel amac, bata binanzda srekli veya geici olarak bulunanlarn
Savunma Gnel Mdrl Sivil Savunma
can gvenliini salamak, bina iindeki kaytlar, evrak ve tehizat, eya ve bina elemanlarn
korumak, i ve hizmetlerin aksamamasn salamaktr. l veya ile afet planlamasnda mdahale
ncelikleriAfet
kritik tesisler,
gvenlii ve alt
yap olarak deiiklik
gsteriramac,
(ekil 2). Bu Koleji
konudaki tarafndan okullar dhil olmak zere
AcilcanYardm
Planlarnn
temel
almalarn dzenli srdrlmesi, bir acil durumda kurumdakiler tarafndan yaplmas gerekenlerin
kamu kurum ve kurulularnn ilgililerine kobinanzda
srekligerekir.
veya
geici
en sade vebata
anlalr bir
ekilde ortaya konulmas
Bylece,
yeni bir olarak
anlay ile hazrlanacak
olan Afet Acil Yardm Planlar, her trl acil durum ncesi, an ve sonrasnda can ve mal laylk
bulunanlarn
gvenliini salamak, bina koruyucu salamak zere 1999 ylnda hazrlanalmalarn
balatlmasna temelcan
oluturmaldr.
iindeki kaytlar, evrak ve tehizat, eya ve mtr.
Bu nedenle, tamamen klasik afet acil yardm planlama ynetmeliini tekrarlamak yerine, bu
makaleninbina
yeni almlara
yol gsterici korumak,
olarak ele alnmas;
her kurumunun
bulunduu koullara
elemanlarn
i ve
hizmetlerin
gre deiiklikler ve ilaveler yaplarak uygulanmas gerekir. Burada kurum ve kurulularda afetlere
Bu klavuz, 7126 sayl Sivil Savunma Kaplanl ve programl
bir ekilde hazrlanmann
yntemi ve uygulamalar
hatlar
ile ele alnmtr.
aksamamasn
salamaktr.
l veya ana
ile
afet
planlamasnda
mdahale ncelikleri kritik te- nunu ve ekleri ile bu kanunun uygulanmasna
2. Planlama
iin afet mevzuat
Afet Ynetimi ve Acil Yardm Plan ilkelerinin, lkemizdeki kanunlara, tzk, talimat
ve
ait olarak
imdiye kadar yaynlanm bulunan
can gvenlii
ve alt
yap
olarak
deiikemirlere desisler,
uygun olmaldr.
Bu nedenle, afetlere
hazrlk
ve Afet
Acil Yardm
Plan yaplrken gz
nnde bulundurulmas
gereken
ve
lkemizde
acil
durum
ynetimi
kapsamna
giren
yasalarn
tzk,
talimat
ve emirlere gre, resmi ve zel
lik gsterir (ekil 2). Bu konudaki almalabazlarnn ana hatlar, yrrle giri tarihi itibariyle yledir:
rn dzenli srdrlmesi, bir acil durumda ku- daire, kurum ve fabrikalarn sivil savunma
Sivil Savunma Kanunu (13.06.1958, No: 58/7126) daha sonra farkl tarihlerde ksmi olarak
ve dier hizmetleri ile bu maksatla
rumdakiler
tarafndan
gerekenlerin
deiikliklere
uramtr. Bu kanuna
gre Daireyaplmas
ve Messeseler in
Sivil Savunma leri planlama
Klavuzu,
T.C. ileri Bakanl Sivil Savunma Gnel Mdrl Sivil Savunma Koleji tarafndan okullar
en sade ve anlalr bir ekilde ortaya konul- meydana getirecekleri tekil, tesis ve tedbirleri
mas gerekir. Bylece, yeni bir anlay ile have bunlara ait ara, malzeme ve tehizat toplu
ve detayl olarak bir arada gstermektedir ...
zrlanacak olan Afet Acil
3 Yardm Planlar, her
trl acil durum ncesi, an ve sonrasnda can
ve mal koruyucu almalarn balatlmasna Bu klavuzda belirtildiine gre okullarda yllk ortalama personel mevcudu 200den fazla
temel oluturmaldr.
olan kurumlarda Sivil Savunma Plan yaplaBu nedenle, tamamen klasik afet acil yardm cak ve u servisler kurulacaktr:
planlama ynetmeliini tekrarlamak yerine,
bu makalenin yeni almlara yol gsterici 1) Kontrol Merkezi ve Karargh Servisi,
olarak ele alnmas; her kurumunun bulundu- 2) Emniyet ve Klavuz Servisi,
u koullara gre deiiklikler ve ilaveler ya- 3) tfaiye Servisi,
plarak uygulanmas gerekir. Burada kurum ve 4) Kurtarma Servisi,
kurulularda afetlere planl ve programl bir 5) lkyardm Servisi,
ekilde hazrlanmann yntemi ve uygulama- 6) Sosyal Yardm Servisi,
lar ana hatlar ile ele alnmtr.
7) Teknik Onarm leri Servisi.
187
Yllk ortalama personel mevcudu 200 den az lere ait planlar inceleyerek valinin onayna
olan kurumlarda da Sivil Savunma Plan yap- sunmak, Planda ngrlen tekilat kurmak
lacak, ancak servislerin tamam deil, sadece, ve burada grev alacaklar tespit ederek kendilerine duyurmak, Eitim ve tatbikatlar d1-tfaiye Servisi
zenleyerek gruplarn hizmete hazr olmalarn
2-Kurtarma Servisi
salamak da vardr.
3-lkyardm Servisi
kurulacaktr.
Acil yardm hizmetlerini yrtmekten sorumlu komite, bu hizmetleri aada belirtilen hizAfetlere likin Acil Yardm Tekilat ve Plan- met gruplar ile yrtr (ekil 3):
lama Esaslarna Dair (1.4.1988, No: 88/12777)
Ynetmeliin amac, Devletin tm g ve 1. Haberleme Hizmetleri Grubu,
kaynaklarn afetten nce planlayarak, afetin 2. Ulam Hizmetleri Grubu,
meydana gelmesi halinde Devlet glerinin 3. Kurtarma ve Ykntlar Kaldrma Hizmetafet blgesine en hzl bir ekilde ulamas
leri Grubu,
ile afetzede vatandalara en etkin ilk ve acil 4. lk Yardm ve Salk Hizmetleri Grubu,
yardm yaplmasn salamak iin acil yardm 5. n Hasar Tespit ve Geici skn Hizmetleri
tekilatlarnn kurulu ve grevlerini dzenGrubu,
lemek. Bu ynetmelie gre illerde Valinin 6. Gvenlik Hizmetleri Grubu,
veya Vali Yardmcsnn bakanlnda l 7. Satn Alma, Kiralama, El Koyma ve DaKurtarma ve Yardm Komitesi kurulur.
tm Hizmetleri Grubu,
8. Tarm Hizmetleri Grubu,
Bu komitenin grevleri arasnda l acil yardm 9. Elektrik, Su ve Kanalizasyon Hizmetleri
planlarnn yaplmasn ve uygulanmas, leGrubu.
l Kurtarma ve Yardm Komitesinin kuruluu, grevleri ve alma esaslarna gre:
L AFET BROSU
Vali/Vali
Yardmcs
OPERASYONLAR/
MDAHALE
BLG ve
PLANLAMA
Basn Szcs
Gvenlik Memuru
Hukuk Maviri
rtibat Memuru
FNANS/
YNETM
LOJSTK
Arama/
Kurtarma
Haberleme/
letiim
Kaynaklar
Birimi
lk Yardm/
Salk
Ulam
Tahliye
Birimi
letiim
Birimi
Malzeme
Temin Birimi
Gvenlik
Yangn
Durum
Birimi
Gda
Birimi
Yer Destek
Birimi
Bayndrlk
Kitlesel bak
/Kzlay
Belgeleme
Birimi
Salk
Birimi
Tesis
Birimi
Sosyal
Hizmetler
Tehlikeli
Maddeler
Strateji
Gelitirme
HZMET
DESTEK
Personel
leri
Satn
Alma
Zarar Beyan/
Tespit Birimi
Maliyet
Birimi
Alt Yap
ekil 3. 7126 sayl Sivil Savunma Kanunu, 01.04.1988 gn ve 88/12777 sayl Afetlere likin Acil Yardm Tekilat
ve Planlama Esaslarna Dair Ynetmelie gre Olay Komut Sistemi
188
7- V. Blm:
Kurulan
ekiplerTAHLYE VE SEYREKLETRME
8-VI.
Blm: DONATIM
VE KMAL
1-Sndrme
ekibi
Kurulan ekipler
2-Kurtarma
1-Sndrme ekibi
Gerekirse
bu ana planaAfet
erken
uyar,
basn
halkla ilikile
3-ilkyardm
Zararlarn
Azaltmann
Temelve
lkeleri
2-Kurtarma
4-Koruma
3-ilkyardm
ekil 3de gsterilen ile acil yardm6-IV.
hizmetBlm: KARILIKLI YARDIMLAMA VE BRL
4-Koruma
grup ve servislerinin tekil edilmesine
7-ilede
V. Blm:
TAHLYE VE SEYREKLETRME
6-IV. Blm:
KARILIKLI
YARDIMLAMA
VE BRL
mevcut resmi ve zel kurulularn g8-VI.
ve kay-Blm:
Kurulan
ekipler TAHLYE VE SEYREKLETRME DONATIM VE KMAL
7- V. Blm:
naklar dikkate alnr. Kaymakamlar, ile acil
1-Sndrme
ekibi grupVE
8-VI.
Blm:
DONATIM
KMAL il acil
yardm hizmetleri
ve servislerini,
Gerekirse
bu ana plana erken uyar, basn ve halkla ilikiler
2-Kurtarma
yardm grup ve servislerine paralel olarak
te3-ilkyardm
kil edebilecekleri
ilenin
zelliklerine
Gerekirse
bu ana planagibi
erken
uyar,
basn vevehalkla ilikiler, vb. ek olarak konulmaldr (ekil 4).
4-Koruma
imknlarna gre grup ve servislerde birletirme yaparak
veya bunlardan
bir ksmn tekil VE BRL
-IV. Blm:
KARILIKLI
YARDIMLAMA
etmeyerek
grup veVE
servis
saysnda azaltma
- V. Blm:
TAHLYE
SEYREKLETRME
yapabilirler.
-VI. Blm: DONATIM VE KMAL
le Acil Yardm Tekilat, ile merkez ve ky-
Gerekirselerinde
bu anameydana
plana erken
uyar, basn ve halkla ilikiler, vb. ek olarak konulmaldr (ekil 4).
gelebilecek kk apl ve
mnferit afetlerde ilden yardm beklemeksizin afetzedelere gerekli yardmlar tam olarak
yapacak gte ve kapasitede olur.
Sekil 4. Afet acil yardm planlarna gerektiinde hazrlanp
Kurumlarn Afet Acil Yardm Plan u blmlerden oluabilir:
3. Genel risk analizi ve zarar azaltma almalar

1- Onay Sayfas
Baarl bir afet plan iin personelin ve yneticilerin
2- Sivil Savunma Komisyonunun Kurulmas
ilemine mmkn olduu kadar ok personel ve birimin
ve Grevleri
gelenler
farkl
ve planlarna
fikirler ile gerektiinde
plan zenginletirip
g
Sekil
4. Afet
acilgr
yardm
hazrlanp
3- I. Blm: Genel Durum
fazla seenek retmenize ve kaynak elde etmenize yardm
II. Blm:
Sekil 4.4-Afet
acil yardm planlarna gerektiinde hazrlanp ek olarak konulmas gereken planlar.

Koruyucu Hazrlk Tedbirleri
Yardm
hazrlamak
ve Afetalmalar
Ynetiminin
3. Acil
Genel
risk Plann
analizi ve
zarar azaltma

a) nai korunma ve snaklar Afet
ilk admbir
olarak
bir AfetveKurulu
oluturma

b) Yangnlara kar tedbirler Baarl
afet geni
plan katlml
iin personelin
yneticilerin
d
3. Genelc)risk
analizi
ve
zarar
azaltma
almalar
nemli tesis, malzeme veilemine
ihtiya mmkn
ve/veya
yerleim olduu
biriminizin
her
noktasnda
Risk
v
ok personel
ve birimin
k
Baarlmaddelerinin
bir afet plan
iin vepersonelin
ve yneticilerin destei kadar
ilk arttr.
Bunun iin,
planlam
korunmas
yedeklenmesi.
yaplmal.
gelenlerve
farkl
grkatlm
ve fikirler
ilegerektiinde
plan zenginletirip
g
Sekil
4. Afet acil
yardm planlarna
hazr- birimlerd
ilemine mmkn
olduu kadar ok personel
birimin
salanmaldr.
Farkl
d) Gizleme
fazla
seenek
vegereken
kaynak
elde
etmenize
yardmc
Sekil
4. Afet
acil gr
yardm
hazrlanp
ekkonulmas
olarak
konulmas
gereken
planlar.
lanp ekretmenize
olarak
planlar.
gelenler
veplanlarna
fikirler
ilegerektiinde
plan
zenginletirip
glendirecek,
problemin
zm
iin da
5-farkl
III. Blm:
Yangnla
Mcadele
Ekipleri
Afet Kurulunuzun ynetiminde birimleriniz leinde do
Kurulanretmenize
ekipler
fazla seenek
ve kaynak elde etmenize yardmc olacaktr.
ncelikle
belirlemeniz
gerekmektedir.
Bualnedenle
bulun
Afet
Acil3.Yardm
Plann
hazrlamak
ve Afet
Ynetiminin
Genel
risk
analizi
ve zarar azaltma

1-Sndrme ekibi
ekonomik
koullara
gre
afet bir
ve Afet
tehlikeleri
seerek
pla
malar
ilk
adm
olarak
geni
katlml
Kurulu
oluturma
3. Genel
risk
analizi
zarar azaltma
almalar
Yardm
2-Kurtarma
Afet
Acil
Plannvehazrlamak
ve
Afet
Ynetiminin
dier
gereklerini
yerine
getirebilmek
i
yaplan
ayrntl
analizler
sonucunda,
plannzda
ncelikle
ve/veya
yerleim
biriminizin
her
noktasnda
Risk
ve
afet3-ilkyardm
Baarl
bir
plan
iin
personelin
ve
yneticilerin
destei
ilk
arttr.
Bunun
iin,
planlama
ilk adm olarak geni katlml bir Afet KuruluBaarl
oluturmalsnz.
kinci
adm ve
olarak
kurumunuz
bir
afet plan
iin
personelin
yne-birimlerden
belirlemi
olacaksnz.

4-Koruma
yaplmal.
lemine
mmkn
olduu
kadar
ok
personel
ve
birimin
katlm
salanmaldr.
Farkl
ve/veya6- IV.
yerleim
biriminizin
her ve
noktasnda
Riskdestei
ve Tehlikeye
Maruz
Kalma Analizle
ilk arttr. Bunun
iin, planlaBlm:
Karlkl
Yardmlama
birlii ticileringlendirecek,
elenler
farkl
gr
ve
fikirler
ile
plan
zenginletirip
problemin
zm
iin daha
yaplmal.
ma ilemine
mmknkurulu
olduu kadar
ok per- birimi) gen
7- V. Blm: Tahliye ve Seyrekletirme
lk
aamada
bina
(kurum,
ve
yerleim
Kurulunuzun
birimleriniz leinde do
azla seenek retmenize ve kaynak elde Afet
etmenize
yardmc ynetiminde
olacaktr.
sonel ve birimin katlm salanmaldr. Farkl
8- VI. Blm: Donatm ve kmal
maruz
kalabilecek
meknlar
ve
tahminiBu
insan
says, bulun
birim
ncelikle
belirlemeniz
gerekmektedir.
nedenle
birimlerden
gelenler
farklve
gr
ve fikirler
ile tm riskl
Afet Kurulunuzun ynetiminde birimleriniz
leinde
doal,
teknik
insan
kaynakl
hazrlklar
ve
eksikleri
belirlenmelidir.
Bunun
iin plan
gz
ekonomik
koullara
gre
afetblge,
ve yerine
tehlikeleri
seerek
Afet
Acil Gerekirse
Yardm
Plann
hazrlamak
ve Afet
dier
gereklerini
getirebilmek
iin
plan
zenginletirip
glendirecek,
problemin
bu ana plana
erken uyar,
basn
ve
ncelikle
belirlemeniz
gerekmektedir.
Bu Ynetiminin
nedenle
bulunduunuz
corafik
artlar, sosy
yaplan seerek
ayrntl
analizler
sonucunda,
plannzda
lkekonomik
adm olarak
geni katlml
birveAfet
Kurulu
oluturmalsnz.
kinci
adm
olarak
kurumunuzun
zm iin
daha fazla
seenek
retmenize
ve ncelikle
halkla
ilikiler,
vb. ekafet
olarak
konulmaldr
koullara
gre
tehlikeleri
planlarnzda
dikkate
alabilirsiniz.
Bylec
belirlemi
olacaksnz.
e/veya
yerleim
biriminizin
her
noktasnda
Risk
ve
Tehlikeye
Maruz
Kalma
Analizleri
kaynak
elde
etmenize
yardmc
olacaktr.
(ekil
4).
yaplan ayrntl analizler sonucunda, plannzda ncelikle gz nnde bulunduracanz tehlikel
aplmal.
belirlemi olacaksnz.
189
lk aamada
bina (kurum, kurulu ve yerleim birimi) gen
6 riskleri
maruz
kalabilecek
meknlar
tahmini
insanvesays,
biriml
Afet
birimleriniz
leinde
teknik ve
insan
kaynakl
tm
lkKurulunuzun
aamada binaynetiminde
(kurum, kurulu
ve yerleim
birimi)doal,
genelindeki
olas
tehlikeler
bu tehlikele
hazrlklar
ve eksikleri belirlenmelidir.
iinsosyogz
ncelikle belirlemeniz gerekmektedir. Bu
nedenle bulunduunuz
blge, corafikBunun
artlar,
Afet Acil Yardm Plann hazrlamak ve Afet

Ynetiminin dier gereklerini yerine getirebilmek iin ilk adm olarak geni katlml bir
Afet Kurulu oluturmalsnz. kinci adm olarak kurumunuzun ve/veya yerleim biriminizin her noktasnda Risk ve Tehlikeye Maruz
Kalma Analizleri yaplmal.
Afet Kurulunuzun ynetiminde birimleriniz
leinde doal, teknik ve insan kaynakl tm
riskleri ncelikle belirlemeniz gerekmektedir. Bu nedenle bulunduunuz blge, corafik
artlar, sosyo-ekonomik koullara gre afet ve
tehlikeleri seerek planlarnzda dikkate alabilirsiniz. Bylece, yaplan ayrntl analizler
sonucunda, plannzda ncelikle gz nnde
bulunduracanz tehlikeleri belirlemi olacaksnz.
olmak, acil yardm planlarn hazrlama aamasnda yardmc olacaktr. Tehlike ve risk
analizini tamamladnzda bulunduunuz
blgeyi etkileyecek en byk acil durumu ve
bu acil durumun douraca olas tehlikeleri
dnn. Olaya byle geni bir adan yaklamak size sra d problemleri tespit etmenizde
yardmc olacaktr.
Potansiyel tehlikeleri belirlerken pek ok tehlikenin ok az bir gayretle ve maliyetsiz azaltlabileceini veya tamamen ortadan kaldrlabileceini de unutmayn. Tehlikenin olas zararlarn azaltma yntemleri belirli zamanlarda
yaplan bakm-onarm programlarnn iine de
dhil edilebilir. Daha ok bte gerektiren bu
tr zarar azaltma nlemleri dier bte kalemleri ile eliebilir. Bu nedenle, uzun dnemli
zarar azaltma planlar iinde ele alnmasnda
lk aamada bina (kurum, kurulu ve yerleim yarar vardr. Her durumda, potansiyel tehlikebirimi) genelindeki olas tehlikeler ve bu tehli- leri tanmlarken;
kelere maruz kalabilecek meknlar ve tahmini
insan says, birimlerinizin bu tehlikelere kar a.) yok edilebilecek tehlikeler,
varsa mevcut hazrlklar ve eksikleri belirlen- b.) azaltlabilecek tehlikeler ve
melidir. Bunun iin gz nne alnan tehlike c.) imdilik sadece tanmlanacak ancak uzun
ve riskler, doal, teknolojik ve insan kaynakl dnemde ortadan kaldrabilecek tehlikeler
afet ve tehlikeler hakknda size fikir vermesi olarak snflamakta yarar vardr.
bakmndan mmkn olduunca geni tutulmaldr. Biriminiz iin tehlike avna kmal Bunun iin aadaki konularda kontrol listetm risklere kar hazrlnz deerlendirmeleri hazrlanmal veya mevcut olanlar srekli
olarak gelitirilerek kullanlmaldr:
lisiniz.
Bunu yaparken mutlaka; mevcut ve/veya olas
tehlikeler ile birlikte bir afet durumunda en az
72 saat dardan yardm almadan, kendi kendinize yeterli olabilecek ekilde afetlere kar hazrlkl olma artlarnz tm personel ile
birlikte deerlendirin. Unutmayn, acil durum
plan ve uygulamalar ancak onlar uygulayacak kiilerin katlm ile yaplrsa bir anlam
ifade eder.
meknlarda potansiyel tehlikelerinin nasl belirlenebilecei

Binalarndaki yaygn tehlikelerin nasl belirlenebilecei
Bina ve yerleim birimlerinin tahliye yollar evresinde potansiyel tehlikelerinin nasl
belirlenebilecei
evrede ve toplumda potansiyel tehlikelerinin nasl belirlenebilecei.
Tehlikeleri azaltma konusunda mevcut im- Tehlike ile ilgili deerlendirmeleriniz ayn
knlarnz yetersiz olsa da kurum iinde ve zamanda bulunduunuz toplumda meydana
evresindeki potansiyel tehlikelerin farknda gelebilecek byk bir afetin potansiyel etkile190
rini de gz nne almaldr. Byle geni bir

bak as benimsendiinde olaand sorunlarn ve evrenizde ortaya kacak risklerin de
nceden tahmin edilmesi mmkn olacaktr.
rnein, deprem riskinin yan sra kurumunuzun bir baraja veya bir tehlikeli madde tesisine yakn olmas gibi. Tehlikeler belirlendikten
sonra her birinin verecei zararlar olasla
dayanmak suretiyle tahmin ederek tadklar
riskleri ncelie gre sralanmaldr.
Bu hazrlklardan sonra, bulunduunuz il, ile,

kurum ve kampus geneli veya bina/blm/birimi etkileyen her hangi bir afet veya acil durum halinde:
1. Haber alnr alnmaz derhal birimin acil durum yneticisine haber verilir.
2. Acil durum yneticisine ulalamaz ise,
afet ynetim kurulu yelerinden biri plan
balatabilir.
3. Acil durum yneticisi gerek grrse birimin afet/olay komuta merkezi kurulur.
4. Genel durum ve hazrlklar
4. Acil durum Servisleri ve tm birimler plana gre harekete geirilir
darenin grevi planlarn srekli (yllk bazda) 5. Birimdeki ara ve insan trafii gvenlik
gncel tutmaktr. Bu nedenle, planda yaplan
ekiplerince kontrol altnda tutulur.
deiikliklerin bir izelge halinde kayd tutul- 6. Medya, personel ve personel yaknlar iin
maldr. Plan bir klasre konulmal ve sayfalar
zel blmler kurulur.
gerektiinde yenisiyle deitirilebilmelidir.
7. Uygun bir haberleme a oluturulur.
8. Yerel afet ynetim merkezi ile srekli koPlanlar, bakanlklar ile bal ve ilgili kuruordinasyon salanp bu ile ilgili bir kii
lularna ait Sivil Savunma Planlar Bakanirtibat memuru olarak grevlendirilir.
lklarnca, ilgili ve bal bulunduklar l dare ube Bakanlklarnca uygun grldkten Biriminizin yazl bir Afet Acil Yardm Plan
sonra Valiliklerince (veya kaymakamlklarca), olmas da tek bana yeterli deildir. Bu plann
ncelenir ve onaylanr. Bunun iin Afet Acil grevli olanlar tarafndan ok iyi bir ekilde
Yardm Planlar, Sivil Savunma Planlar gibi renilmesi gerekir. (Acil durum olunca plan
dzenlenip onaylandktan sonra da devaml okuyacak zaman bulunamaz hatta bu planlar
ekilde gzden geirilir. Lzum grlecek ye- okunmak iin bile bulunamaz). Bu nedenle,
nilik ve deiikliklerle birlikte gncelletirilen bu planlarn ylda en az iki defa uygulanarak
plan onaylar belirtildii zere ilgili makama denenmesi ve renilmesi gereklidir.
sunulur. Planlarn hazrlanmasndan, gerekAfet annda; nceki afetlerden edinilen tecrletirilmesi iin gerekli denein yllara blbelerin tamamen kaybolmas, afet planlarnn
nerek tahsis veya bteye konulmasndan, her
tam anlalamamas ve her afeti tek bana alyl yaplmas gereken hizmet ve faaliyetlerle
glamak veya afetzede olmak gibi problemler
tesislerin gerekletirilmesinden yetkililer so- yaanr. Afet planlarnda afet ve acil durumrumludur.
larda ihtiya duyulaca beklenen malzemeOlas bir afet veya acil duruma kar hazrlanan Afet Acil Yardm Plan size afetlerden
nce alnmas gereken hazrla ynelik tedbirleri nerecek, afet annda korunma ve mdahale yntemleri ile afetten sonra hayatta
kalmanz salayacak genel ve pratik bilgiler
kazandracaktr.
ler de yer almaldr. Afete mdahale alannn

yannda malzemeler iin de uygun bir yerleim yeri saptanmaldr. Uygun datm ve
malzemelerin zamannda sevk edilebilmesi
iin, yaygnlkla kullanlacak olan malzemeler alandaki denetimci veya baka bir lojistik
grevlisi tarafndan devaml kontrol altnda
olmaldr.
191
letiim Zincirleri: Byk bir afet durumunda

personelin yaknlar hakknda bilgi alabilmek
iin personel iletiim zinciri oluturulabilir.
letiim zincirleri her birim iin iin ayr ayr
hazrlanmaldr. Afet sonras personelin kendi kendilerini bilgilendirmesi salanarak telefonlarn ve grevlilerin megul edilmemi
olur. Acil durumlarda yaknlar hakknda doru bilgi edinenler iletiim zinciri vastasyla
dierlerini de bilgilendirmelidir. Bir aksaklk
olmas halinde zincirdeki kopmann nerden
kaynaklandn bulmak her grubun bakann
sorumluluundadr. Telefonu cevap vermeyen yelere SMS ksa mesaj yoluyla veya irtibat kurulabilecek alternatif telefonlara haber
vermek suretiyle her yenin haberi duymas
salanmaldr.
Planlamaya hazrlk: Afet Acil Yardm Plann gelitirirken gerekli olan kontrol listeleri,
formlar ve i tarifleri ile beraber gerekli olan
dier bilgilerin temin edilmesi gerekir. rnein, kurumunuz iin gerekli acil yardm planlamasnda kullanacanz baz sorular aadadr:
Kurumunuzun tm tehlikeleri ieren afet
acil yardm plan var m?
Acil durum prosedrleri konusunda per
soneliniz eitim aldlar m?
Ne kadar sklkla afet acil yardm plannz
deniyorsunuz? Gerekli deiiklikleri plan
zerinde yapyor musunuz?
Personeliniz afet acil yardm plannn nerede olduunu biliyor mu?
Yeni ie alnanlar ve gnlller ie balamadan nce afet acil durum plan zerinde
gerekli eitimi alyorlar m?
Yneticileri acil durum olduktan sonra ve
gerekli birime telefonla ulatktan sonra ne
kadar sre iinde yardm gelebileceini biliyor mu?
Yardm gelene kadar, personeliniz acil durumlarla ilgilenecek eitimi aldlar m?
192
Personeliniz iinde acil durum amal zel

eitim alan var m?
Acil durum telefonlar tek tula otomatik
aramada m?
Acil servis numaralarnn (itfaiye, ambulans, polis) herkes tarafndan kolay grlebilecek bir yerde mi?
Gerekli olan personel ve ekipman talebinin
ne kadar zamanda karlandn biliyor
musunuz?
Tahliye srasnda, binalardakileri gvenli
blgeye tayacak kadar yeterli aracnz var
m?
tfaiye, polis vb gibi kurumlarda okulunuzun kat planlar var m?
Yaplan tahliye, yangn, sel gibi acil durum
egzersizleri youn insan ve/veya ara trafii olduu zaman dilimlerinde mi yaplyor?
Tahliye sisteminiz var m?
Acil durum, servis aracnda olduu zaman,
ne yaplacana dair plannz var m?
Yetkili bir iki kii haricinde bina, snflar
ve kapal kilitlerin anahtarlar kimde? Mesai saati sonras ve hafta sonu kilitlenme ve
gerektiinde sorumlu bulma durumunuz
nedir?
Afet sonras personel kurumda kalrsa, bunun iin gerekli hazrlnz var m?
nemli evraklarn yedeklemesi var m?
Eer btn bu sorulara evet hazrz diyebiliyorsanz, tebrikler, kurumunuzun muhtemelen herhangi bir afete kar hazrlkl olduunu
syleyebiliriz. Eer, byle bir ankete birden
fazla hayr demiseniz, gerek bir afette ciddi
problemlerle karlaacaksnz demektir.
Acil durum kat ve vaziyet planlar: Burada
bahsi geen planlarn (ve baka yerlerde konu
edilen formlarn) nceden ok sayda kopyasnn hazrlanp plana konulmas gerekir.
Ge gelenler iin barnaklarn giriini gsBirinci Ak Alan Mdahale (A ve B) Plan:

teren iaretler
Ak alandaki operasyonlar iin kurumunuzu ve evresindeki yol ve caddeleri gsteren
Tasnif alan. (Tasnif alan kaynaklarn kulbirinci ve ikinci ak alan mdahale plannda
lanlmadan nce tutulduu yerdir.)
aadaki yerlerin ve bilgilerin gsterildiinYaral veya enkaz altndakilerin yaknlarden emin olunuz. Aadaki yerleri belirlernn olayla ilgili stresini azaltmak amacyla
ken, onlarn binalardan en az bina yksekliikurulan bilgilendirme yeri.
nin yars kadar ve dier potansiyel tehlikelerden gvenli uzaklkta olmasna dikkat ediniz. Kapal Alan Mdahale Plan: Bu planda, Ak
Plana, bu bilgileri ieren krokiyi koyun.
Alan Mdahale Plannda yer alan temel ihtiya alanlar ile birlikte Yerinde Snak, NBC
Acil Durum Konteynerinin yeri veya Erzak Snaklar ve polisiye olaylarda uygulanmas
ve Malzeme Depolar
gereken Kilitlen-Yat prosedrlerinin uygulanKomuta (Acil Durum Ynetim) Merkezi
mas iin gerekli olan alanlar ayrca gsterileBaz acil durumlar iin bina dnda top- cektir. Bu plan deprem vb dier doal afetlerde
lanma ve adr alan(lar). Tahliyeden sonra de ortaya kan ve tahliye (boaltma) gerektirherkesin toplanaca yerler vaziyet plan ve meyen acil durumlar iin de kullanlacaktr.
Bunun iin, Ak Alan Mdahale Planndaki
ayrca arazi zerinde iaretlenmelidir.
yerler iaretlenecek ekilde bir nc acil
lkyardm yerleri:
durum mdahale krokisi hazrlayn. Plana, bu
Triyaj
ieren krokiyi koyun.
Acil
Bekleyebilir
Dar Tahliye Planlar: Yangn vb acil duMorg
rumlarda, bir uyar veya alacanz bir iaret
sonucunda ksa bir sre iinde bulunduunuz
Psikolojik destek
+ tfaiye ve ambulans giri yerlerini dnn. yeri boaltmanz gerekebilir. Bunun iin halkyardm Alanlar: Acil, Bekleyebilir ve zrlkl olmalsnz. Dier bir deyile, baz acil
Psikolojik olarak tane olmaldr. (Acil durumlarda binay gvenle tahliye edebilmek
durum aralarnn girii iin uygun; fakat iin binann her odasndakilerin takip edecei
basn ve halk tarafndan grlmeyecek bir ana ve yedek tahliye yollarn, acil durumlarla
alan olmal. lk yardm alannn girii Tri- ilgili acil klar, yangn kaplar ve afet malyaj alan olarak kullanlabilir. Psikolojik zemelerini kat planlar zerinde iaretlemeyi
travma geirenleri fiziksel olarak yaralan- unutmaynz. Plana, her koridor ve odaya aadaki bilgileri ieren orann krokisini koyunuz.
mlardan ayrnz.)
+ Morg (tula, beton ve bir baka geirgen
olmayan souk zemin yzeyli, ara giriine Tahliye planlar zerinde bulundurulmas geuygun, gvenlikli olmal, herkes tarafndan reken bilgiler unlardr:
grlmemesine dikkat edilmeli.)
Bulunduunuz Nokta
Temizlik iin seyyar tuvalet ve lavabo yerAcil Telefonlar
leri. (Mahremiyete ve atk alannn konuYangn Alarmlar ve hbar Butonlar
muna dikkat edilmeli.)
Yangn Duman Detektrleri
Trafik Kontrol ve Gvenlik Noktas
Yangn Sndrcleri ve Dolaplar
Medya (Basn) Merkezi
Yangn Kaplar
Barnaklarn yerini gsteren iaretler
Yangn Merdivenleri
193
Gz ve Gvenlik dular
Birincil ve kincil Tahliye Yollar
Varsa zrller iin k Yollar
lk Kurtarlacak Malzeme ve Belgeler
E Meknlar
Afet antas, Malzemeleri, lkyardm antalar
Elektrik, Gaz ve Su Vanalar veya Kontrol
Panellerinin Yerleri
Acil Durum Aydnlatmas
Acil k Kap ve Pencereleri
Sabit ve Tanabilir Merdivenler
Dardaki Acil Durum Toplanma Noktalar
kan, rgtsz ve hibir eitimleri ya da uzmanlklar olmakszn yardm etmek isteyen

vatandalar, ya da meslekleri veya eitimleri
dolaysyla kimi yeteneklere sahip olan, olaya
olumlu bir mdahale yapmak isteyen kiilerdir. Acil mdahalenin byk bir ksm afetin
ilk aamasnda olay yerine gelen bu gnlller tarafndan genellikle herhangi bir dzene
ya da gvenlik kuralna uymadan yaplmaktadr. Bireysel gnlller, bylece hem byk
bir kaynak, hem de bir sorun yuma olarak
grlrler.
5. Gnlller, karlkl yardmlama ve ibirlii
naat mhendisinin tavsiyelerini dinleyin

Binalardan uzaklan
st geitlerden, blok duvarlarn kenarlarndan veya binalardan, enerji nakil hatlarnn
altndan ve benzerlerinden uzak durun.
Bu nedenle, acil durum ve afet iin hazrlk

ve mdahalede bilinli davranmay salamak
Bu planlarn yan sra, kurum iin itfaiye m- zere, yardm dernekleri ve ilgili birimler ile
dahale plan da hazrlanabilir. tfaiye mdaha- afet ncesi temasta olunmas gerekir. Ayrca
le plannda yukardaki bilgilere ilave olarak, kurumlar bulunduklar yerlerin muhtarlklar,
itfaiye girii, su depolar, hidrantlar, acil du- belediye, kaymakam, vb. ile de ibirliinin
rum toplanma noktalar, yaya yollar, parla- yollarn aramal, onlar ile afetlere kar zarar
yc, patlayc maddelerin depoland veya azaltma, hazrlk, mdahale ve iyiletirme kobulunduu yerler, fskiye sistemi bulunduu nularnda ibirlii yapmaldr. zellikle afetler
yerler ve yand zaman sala zararl gaz - konusunda eitimli, yetenekli uzmanlk veya
kaynak sahibi gnlllerin belirlenmesinde
karan yerler de ayrca gsterilmelidir.
byk yararlar vardr.
Arama ve Kurtarma Planlar: Kampus ve
bina vaziyet planlar ile birlikte binalarn kat Bu nedenle, Tablo 1dekine benzer bir mekplanlar zerinde arama yaplan odalar ia- tupla velileri arasnda bir kaynak ve yetenek
retlemek, kampus baznda arama ve kurtarma aratrmas yapmasnda yarar vardr.
ieri yaplan bina ve odalar iaretlemek iin
bo planlara ihtiya vardr. Bu nedenle, so- 6. Tahliye ve seyrekletirme
kak, bina, blm, kat, oda ad ve numaralar
yazlm kat ve vaziyet planlarn d ve i or- Tahliye yollarnda tehlike ile karlama olatamlardaki arama ve kurtarma almalarnda slnn en aza indirilmesi gerekir. Yangn ve
kullanlmak zere plana eklemeniz gerekir. binada patlama olmas durumunda en yakn
Bu planlarn en az iki kopyasnn bo olarak bina kna ilerlemelisiniz. Afetler iin tahliafet acil yardm planna eklenmesi, arama ve ye prosedrleri oluturun. rnein;
kurtarma ile beraber itfaiyeye de gerektiinde
Depremde: En emniyetli bina kn kullann
byk kolaylklar salayacaktr.
Afetin ilk aamasnda yardma koan ve olay

yerine gelen gnlller, kendiliinden ortaya
194
Not: Hem deprem sonras hem de yangn an

varsa elerden
Planlanm boaltma
yollarnn acilbirisi
durumdayaralananlarla
kapanm olabilecei kalmal,
konusunda da rencileri ve
personeli eitin
dier
e
her
iki
snf,
binay
da
tahliye
etiin tek ana tahliye plannn seilmesi tercih
Alternatif tahliye ve k yollar zerinde de almalar yapn.
melidir.
edilir. Ancak, baz kurumlar iin bu mmkn
Tahliye emri genelde Olay Komutan (Olay Yeri Yneticisi) tarafndan verilir ve rencilerle
Heryangn
iki tatbikat
meknda
datannan)
yaralanma
varsa
ve Olay Komutan
olmayabilir. k yollarn planlarken engelli/
personel (genellikle
zili eklinde
zil sinyali ile
uyarlrlar.
yangn, patlama veya binada meydana gelen tehlikeli madde sznts gibi nedenlerden tr
bina
salam
grnyorsa
her
iki
mekna
da
zrl kiileri de dnn.
binalarnn iinin emniyetli olmad durumlarda binann boaltlmasn ister.
yardm gelmesi iin ar yaplmal; yarTahliye edilip acil durum toplanma alanlarna gidildiinde tm personel saylmal ve eksikler tespit
dmtespit
gelene
eler
meknlarnda
bekTatbikatlarda tahliye yollarn dzenli olarak
edilmelidir. Eksik
edilen kadar
durumlarda
kesinlikle
terk edilen yere
geri dnp arama
yaplmamal, hemen gvenlik grevlisi veya birimleri haberdar edilmelidir.
lemelidir.
kullann
Kurum ve yerleim birimlerinde dzenli ve gvenli bir tahliyeyi gerekletirebilmek iin e sistemi
kurulmaldr:
7.ylAcil
durum
servisleri
Tatbikatlara engelli/zrl kiileri de dhil
Her sene
banda
komu ofis,
kurum ve yerleim birimlerini eletirin.
Deprem vb afetlerde eler birbirini kontrol etmelidir.
edin
Herhangi bir yaralanma/problem yoksa ofis, bina veya yerleim birimleri birlikte boaltn.
Eer birAfette
ofis, snf,faaliyete
bina vbinde geen
yaralanmaherhangi
varsa elerdenbir
birisi
yaralananlarla
olay
komu-kalmal, dier e
Planlanm boaltma yollarnn acil durumher iki snf, binay da tahliye etmelidir.
merkezinin,
dardan
da kapanm olabilecei konusunda daHer ikita
meknda
da yaralanmagerektiinde
varsa ve bina salam
grnyorsanasl
her iki ve
mekna da yardm
gelmesi iin ar yaplmal; yardm gelene kadar eler meknlarnda beklemelidir.
kimlerden yardm isteyeceini ve kimlerle korencileri ve personeli eitin

7.
Acil
durum servisleri
ordineli
olarak afete mdahale etmesi gerekAlternatif tahliye ve k yollar zerinde
Afette faaliyete geen herhangi bir olay komuta merkezinin, gerektiinde dardan nasl ve
tiini
bilinmelidir.
Bunun
iin
afet
hazrln
kimlerden yardm isteyeceini ve kimlerle
koordineli
olarak
afete
mdahale etmesi gerektiini
de almalar yapn.
bilinmelidir. Bunun iin afet hazrln stratejik, taktik ve operasyonel seviyelerde ele alnmaldr
stratejik,
taktik
ve
operasyonel
seviyelerde
ele
(ekil 5 ve 6).
Tahliye emri genelde Olay Komutan (Olay alnmaldr (ekil 5 ve 6).
Yeri Yneticisi) tarafndan verilir ve rencilerle personel (genellikle yangn tatbikat zili
eklinde tannan) zil sinyali ile uyarlrlar.
Olay Komutan yangn, patlama veya binada
meydana gelen tehlikeli madde sznts gibi
nedenlerden tr binalarnn iinin emniyetli
olmad durumlarda binann boaltlmasn ister.
Tahliye edilip acil durum toplanma alanlarna
gidildiinde tm personel saylmal ve eksik- Sekil 5. Afet ynetimi almalar ve planlamada dikkaalmalar ve planlamada dikkate alnmas gereken dzeyler. Mmkn
ler tespit edilmelidir. Eksik tespit edilenSekil
du-5. Afetteynetimi
alnmas
gereken
dzeyler. Mmkn olduu kadar bu
olduu kadar
bu
dzeyler birbirine
kartrlmamal.
rumlarda kesinlikle terk edilen yere geri dnp dzeyler birbirine kartrlmamal.
arama yaplmamal, hemen gvenlik grevlisi
veya birimleri haberdar edilmelidir.
Bir kurumun herhangi 12bir biriminde faaliyete geen olay komuta merkezi polis, itfaiye
Kurum ve yerleim birimlerinde dzenli ve veya yakn evresindeki anlamal birimlergvenli bir tahliyeyi gerekletirebilmek iin den dorudan doruya yardm isteyebilecei
e sistemi kurulmaldr:
gibi, anlamal birimler, kurulular, polis ve
itfaiye birimleri, olay komuta merkezinden
Her sene yl banda komu ofis, kurum ve de aktive edilebilir. Acil durumlarda birimler
yerleim birimlerini eletirin.
gerekirse kendi balarna da dardan yardm
Deprem vb afetlerde eler birbirini kontrol isteyebilmeli, eer olay komuta merkezi tam
etmelidir.
olarak devreye girmise, birimler tarafndan
Herhangi bir yaralanma/problem yoksa olay komuta merkezine bilgi verilmeli ve bu
ofis, bina veya yerleim birimleri birlikte iler ile birlikte her trl birim d etkinliin
boaltn.
koordinasyonu olay komuta merkezine brakEer bir ofis, snf, bina vbinde yaralanma maldr.
195
Bir kurumun herhangi bir biriminde faaliyete geen olay komuta merkezi polis, itfaiye veya yakn
evresindeki anlamal birimlerden dorudan doruya yardm isteyebilecei gibi, anlamal
birimler, kurulular, polis ve itfaiye birimleri, olay komuta merkezinden de aktive edilebilir. Acil
durumlarda birimler gerekirse kendi balarna da dardan yardm isteyebilmeli, eer olay komuta
merkezi tam olarak devreye girmise, birimler tarafndan olay komuta merkezine bilgi verilmeli ve
bu iler ile birlikte her trl birim d etkinliin koordinasyonu olay komuta merkezine
brakmaldr.
(5) Kurtarma servisinde grevli personelin ilde

veya civar illerde oluabilecek acil durumlarda l Acil Kurtarma ve Yardm Ekiplerine takviye amacyla gerekli ibirlii ve iblmn
dzenler.
b. Olaanst hallerde; sivil savunma ve afete
hazrlk tedbirlerini bir kere daha gzden geiekil 6. Mdahale seviyelerinde operasyonel seviye, afetin hemen sonras Standart Operasyon rerek herhangi bir tehlikeye kar en son hazrProsedrlerini uygulanmas gereken seviye olarak dnlmelidir.
ekil 6. Mdahale seviyelerinde operasyonel seviye, lk ve tedbirleri de alr ve aldrr.
afetin hemen sonras Standart Operasyon Prosedrlerini uygulanmas gereken seviye olarak dnlmelidir.
Afet Kurulu: Afet ynetimi ve zellikle de planlama ekip almas gerektirir; bu almada
katlmc bir yaklam izlenmesi esastr. Bu nedenle kurumlarda her kesimin temsilcilerinin
katlmyla oluan ve en az 3 kiinin yer ald bir Afet Kurulu vb. bir kurul oluturulmaldr. Bu
kurulun balca grevleri zetle unlardr:
c. Afetlerden sonra; hasar durumuna gre kurumun iler hale getirilmesi, kullanlan veya
Afet Kurulu: Afet ynetimi ve zellikle de kaybolan malzemenin yerine konmas iin geplanlama ekip almas gerektirir; bu al- rekli nlemleri alr.
mada katlmc bir yaklam izlenmesi esastr.
Bu nedenle kurumlarda her kesimin temsilci- Acil Durum Servisleri: Acil durum servislelerinin katlmyla oluan ve en az 3 kiinin ri Olay Komuta Sitemi iinde kurulup sevk
yer ald bir Afet Kurulu vb. bir kurul olutu- ve idare edilir. Olay Komuta Sistemi (OKS),
rulmaldr. Bu kurulun13balca grevleri zetle tm tehlikeler ve her dzeyde ki acil mdahale iin oluturulmu bir modler saha acil
unlardr:
ynetim sistemidir. Bu sistem standardize
a. Afet ncesi; Kurul Bakannn daveti ile ge- edilmi bir organizasyon yaps iinde ileyen
iletiim, personel, ekipman, prosedrler ve bir
rektike toplanarak;
imknlar kombinasyonu yaratr. Bu sistem ye(1) Mevzuata ve messesenin durumu ve zel- rel dzeyde, ile, il apnda ve lke genelinde
liklerine gre sivil savunma ve afetlere hazrlk Acil Mdahale Ynetiminin temelidir. Bizim
bakmndan yaplmas gerekli tekilat, tesisat, kurumlarmzda da bu sistemi kullanmamz ve
hizmet ve tedbirlerini ve bunlarn planlama bu nedenle idareciler ile dzenli bir iletiim,
koordinasyon ve mdahaleye olanak vermesi
ekil ve esaslarn tetkik ve tespit eder.
iin kullanlr.
a. Afet ncesi; Kurul Bakannn daveti ile gerektike toplanarak;

(1) Mevzuata ve messesenin durumu ve zelliklerine gre sivil savunma ve afetlere hazrlk
bakmndan yaplmas gerekli tekilat, tesisat, hizmet ve tedbirlerini ve bunlarn planlama ekil ve
esaslarn tetkik ve tespit eder.
(2) Bu esaslara gre sivil savunma ve afet acil yardm planlarn hazrlamak zere gerekli personeli
grevlendirir. Hazrlanacak planlar tetkik ve tamamlayarak imzaladktan sonra kurum amiri
vastas ile yetkili makamlarn onayna sunar.
(3) Planlarla tespit edilen tekil, tesis ve tedbirlerle donatm ve eitim ilerinin gerekletirilmesi ve
tamamlanmas iin yaplacak faaliyetleri tespit, koordine ve kontrol eder.
(4) Bu hususlarda yeler ve niteler arasnda gerekli ibirlii ve iblm dzenler.
(5) Kurtarma servisinde grevli personelin ilde veya civar illerde oluabilecek acil durumlarda l
Acil Kurtarma ve Yardm Ekiplerine takviye amacyla gerekli ibirlii ve iblmn dzenler.
(2) Bu esaslara gre sivil savunma ve afet acil

yardm planlarn hazrlamak zere gerekli
personeli grevlendirir. Hazrlanacak planlar tetkik ve tamamlayarak imzaladktan sonra
kurum amiri vastas ile yetkili makamlarn
onayna sunar.
OKS, genileyebilen be fonksiyonel blmler ile yaplandrlmtr.
- Olay Komuta Sorumlular ve Komuta Personeli

- Mdahale/Operasyonlar Servisi Amiri
- Bilgi ve Planlama Servisi Amiri
(3) Planlarla tespit edilen tekil, tesis ve ted- - Lojistik ve Bakm Servisi Amiri
birlerle donatm ve eitim ilerinin gerekle- - Finans ve Ynetim Servisi Amiri
tirilmesi ve tamamlanmas iin yaplacak faaliyetleri tespit, koordine ve kontrol eder.
Bugne kadar afet ynetimi denilince, afet sras ve zellikle arama ve kurtarma konusu
(4) Bu hususlarda yeler ve niteler arasnda n plana kmsa da, mdahale konusunda da
gerekli ibirlii ve iblm dzenler.
birok ey eksik kalmaktadr. rnein, mda196
halede liderlik boluklar olmamas iin uygulanmas gereken Olay Komuta Sisteminin
bilinmesi gibi. Ayrca, prosedr, yol, metot,
yntem, sistem, model gibi sfatlar ile tanmlayabileceimiz ynetim, sevk ve idare konusunda da ortak bir anlay ve dilin oluturulmas gerekiyor.
Resmi kurtarma ekipleri de afet annda, gnn
saatine gre, bata okullar olmak zere toplu
bulunulan ortak yaam alanlarna ncelik vermek durumundadr. Birok nedenden dolay,
uzman arama ve kurtarma ekiplerinin mahallelerdeki afet alanlarna ulamalar zaman
alabiliyor. Bu adan bakldnda kurumlarmzda da etkin bir afet ve acil durum ynetimi
ayn komuta sistemi, dil ve yntemlerinin kullanabilmesi ile birlikte basit fakat ayn organizasyon yapsyla gerekletirilebilmeli. Organizasyonel yap da, normal hallerdeki yap
ile uyumlu olabilecek ve bu yap hazrlanacak
olan afet acil yardm planlarnda yer alacaktr.
Acil durumlara mdahale ekiplerinin senkronize olabilmesi iin de, lke genelinde ve
her seviyede kurumlarmz iin bir standart
Olay Komuta Sisteminin yaygnlatrlarak
afet ncesi, sras ve sonrasnda kullanlmas
salanmaldr. Bu kapsamda kurumlarmzda
uygulanacak olan ayn olay komuta sistemi
uygulamada kolaylk ve nemli yararlar salayacaktr. Bu anlayla kurumlarmzdaki afet
acil yardm planlar da yeniden ele alnarak iler hale getirilmi olacaklardr.
viteler srekli gncellenmelidir. Ynetime ait

acil durum/afet mdahale organizasyonlarnn
ve kaynaklarn tehlikeli durumlarda zarar grme olasln azaltmak veya yok etmek iin
gerekli almalar yaplmaldr.
a. Olay Komutan: Olay Komuta Sorumlusu
veya Olay Komutan, liderlik ile olay mdahale mcadelesini ynetme sorumluluuna ve
otoritesine sahiptir. Afet annda almas, ilk
acil durum mdahalesine cevap verecek kii
olarak olay meknna varmas ile otomatik
olarak balar. Bu grev geniletilip; olayn
komplekslii, uzunluu ve iddeti ile balantl olarak dierlerine de verilebilir. Acil duruma mdahale servisleriyle iletiim iinde olayn ve mdahalenin snflandrlmasn yapar
ve acil durum mdahale organizasyonu iin
gereken servisleri aktif hale getirir.
Olay komutan dier tm acil durum grevlileri grev alncaya dek tm acil durum mdahale sorumluluunu stlenir. Eer vaka hz kazanrsa, ilave pozisyonlar ve kaynaklar oluturulup, salanr. Personelin belirlenmesinin,
mdahale zaman yetenekli kadronun mevcudiyeti, olayn doas ve grevin talep ettikleri
zerine kurulu olan Olay Komutannn roln
balar ekilde olduu anlalmaldr.
b. Komuta Personeli: Olay komutan aada
geen rol ve sorumluluklara sahip olacak bir
komuta personelini hzl bir ekilde grevlendirir;
Hazrlkl olma, acil durum/afet halinde yetki

ve sorumluluklarn belirlenmesi ve destek kay- - Gvenlik Grevlisi: Operasyonlarn ilerlinaklarnn dzenlenmesini ierir. Tm yneini salamak iin komuta merkezinin gtimler acil durum/afet ynetimi grevleri iin
venliini salar. Ayrca takmlarn gvenli
gerekli atamalar veya belirlemeleri yapmal,
hareket edip etmediklerinden emin olur.
belirlenen grevlerin yerine getirebilmesi iin - Basn Szcs: Medya ile irtibatta olur, gerekli bilgileri basna ve kamuoyuna iletir.
gerekli olan personel, donanm ve dier kaynaklar tanmlanmaldr. Ekipman ve donanm- - Kurumlar aras likiler Grevlisi: birlii
halinde alan kurumlar ile ilikilerden solarn bakm, tahmin ve erken uyar sistemlerirumludur.
nin kullanm, personelin eitimi ve dier akti197
Personeli: Olay komutan aada geen rol ve sorumluluklara sahip olacak bir komuta
i hzl bir ekilde grevlendirir;
k Grevlisi: Operasyonlarn ilerliini salamak iin komuta merkezinin gvenliini
rca takmlarn gvenli hareket edip etmediklerinden emin olur.
Ofisi, Yayn No: 2
zcs: MedyaJICA
ileTrkiye
irtibatta
olur, gerekli bilgileri basna ve kamuoyuna iletir.
r aras likiler Grevlisi: birlii halinde alan kurumlar ile ilikilerden sorumludur.
l ve ilelerde afet mdahale tesisleri ehir denmesi veya sonradan denmek zere kayt
rde afet mdahale
ehiryer
imar
planlarnda
yer almal ve
gerektiinde
kullanlmak
tutulmas
amalarna
hizmet verir.
imar tesisleri
planlarnda
almal
ve gerektiinde
bil olay komuta
aralarnn
konulanaca
noktalar,aralaafete mdahale sleri, vbnin de
kullanlmak
zere
mobil olay komuta
si gerekir (ekil
7).
rnn konulanaca noktalar, afete mdahale Aadaki gibi Acil Durum Grevlendirme
sleri, vbnin de belirlenmesi gerekir (ekil 7). formlar acil durum srasnda yukarda saylan
nemli ve kritik grevlendirmelerin yapldndan emin olmanz salar. Grevlendirmenin yaz tatilinden sonra, en ksa zaman iinde
yaplmas gerekmektedir. Sizin iin nemli
gzkmeyen sorumluluklar iin de mutlaka
grevlendirme yapmalsnz. Grevli kiinin
olay annda kurumda olamama ihtimali karsnda yedeklemeyi dnn ve hatta kritik
durumlar iin apraz eitimle kritik grevin
devamlln garantiye aln.
Aadaki rnekte olduu gibi olay ncesi

ile olaya mdahale srasnda grevliler farkl
ekil 7. ehir afet mdahale planlarnda iaretlenmesi
olabilir.
Bu nedenle
ayn konuda birden fazla
hir afet mdahale
planlarnda
iaretlenmesi
gereken afet mdahale
tesislerinin
bazlar.
gereken
afet mdahale
tesislerinin bazlar.
kiinin eitimli ve bilgili olmasnda yararlar
vardr.
c. Genel Personel:
ersonel:
Az sayda personeli olan okullar, aadaki
lar Blm:Operasyonlar
OperasyonlarBlm:
blmOperasyonlar
tm mdahale
bl- eylemlerinden sorumludur.
kurmayaacil
ve bu
servislerde grevlenlar blm kendi iinde gruplara ayrlmtr. (rnein: yangn,servisleri
arama kurtarma,
tbbi
m tm mdahale eylemlerinden sorumludur.
kaynaklar ynetimi ve tehlikeli atklar mdahale timi, vb). dirmeler yapmaya ncelik vermelidir:
Operasyonlar blm kendi iinde gruplara
ayrlmtr. (rnein: yangn, arama kurtarma, 1. Olay Komutan
Blm: Planlama blm operasyonlara ilikin bilgi toplar, analiz
eder ve geniletilmi
acil
tbbi
mdahale,
kaynaklar
ynetimi
ve
2. renci Bakm
m plann hazrlar.
tehlikeli atklar mdahale timi, vb).
3. Tbbi Bakm (gerekliyse)
Blm: Lojistik blm Operasyonlar blmnn kaynak4. renci

taleplerini
karlamakla
Teslimi
Planlama
Blm:
Planlama
blm
operasr. Bu grev, spesifik ekipman ve malzeme satn almay,
mdahale
personeline
5. Arama
ve Kurtarma
Ekibi (en az 2 kiiden
yonlara ilikin bilgi toplar, analiz eder ve geoluan takmlar)
niletilmi olay eylem plann hazrlar.
6. Planlama/stihbarat efi
Lojistik Blm: Lojistik blm Operasyon15
lar blmnn kaynak taleplerini
karlamakla sorumludur. Bu grev, spesifik ekipman ve
malzeme satn almay, mdahale personeline
haberleme hizmetlerinin, gda ve suyun salanmasn ve olayn gerektirdii ulamn gerekletirilmesini de ierir.
7. Lojistik efi
Afet mevzuatna gre acil durum servislerinin

hangilerinin ve ka takm kurulaca bellidir.
rnein bir kurumda alan personel says
50 kiinin altnda ise daha az servisle temel
ihtiyalarn karlanmas gerekmektedir.
Acil durum ncesi Acil Yardm Planlarn haFinans Blm: Bu blm, acil durumun mey- zrlayan, tatbikatlar dzenleyen ve benzeri adana getirdii ksa ve uzun dnemli finansal lmalarn tmn koordine eden; acil durumetkilerin belirlenmesi, malzeme ve ekipman larda da olaya mdahale eden yetkili kiilerin
kullanmna karlk firmalara gerekli cretin isimlerini aldklar grevlere gre emalardaki
198
kutulara yazp grnr yer(ler)e asn ve plana

koyun. Grevlendirmeleri gerekten gerekli
olan ve eriilebilen grevlilere gre yapmalsnz.
Yeterli eleman olan veya kurumlar iin nerilen acil yardm tekilatnn (ekil 3de gsterilen) olay komuta sistemi iinde kurulabilmesi
iin alanlarn kiisel bilgi ve becerilerinin
bilinmesi gerekir. Bunun iin bir anket formu
Tablo 1de rnek olarak verilmitir. Bu tr
formlarla Afet Acil Yardm Planlarnz oluturabilmek iin alanlarnzla ilgili tm bilgileri toplayabilirsiniz.
durumlarda Afet Acil Yardm Planlarnn ngrd mdahale gibi bir ka veya tm servisler toplanp olaya mdahale eder ve Afet
Kuruluna da danlr. Ayrca gerekiyorsa dardan yardm da istenebilir.
Seviye 3 Afet: Kurumun bulunduu blgeyi

etkileyen deprem, sel, heyelan, vb gibi herhangi bir afet olutuunda okuldaki eitim ve
retimi tamamen durdurur. Bu olaylar bazen
24 saat veya daha uzun bir sre kurumun ilevlerini yerine getirmesini engeller ve byk
lde ihtiya duyulan d yardm uzun bir
sre gelemeyebilir. Baz durumlarda, byk
saylarda renci, retmen ve personel zarar
grebilir, byk miktarlarda maddi kayplar
8. Plan Uygulama Seviyeleri
olabilir. Afetlerde, Afet Acil Yardm PlanlarOlay Komutan (olay yeri yneticisi) iin olann ngrd servislerin hepsi toplanp olaya
ya mdahalenin kapsam ve bykln be- mdahale eder ve Afet Kuruluna da danlr.
lirlemek nemlidir. Afet Acil Yardm Plannn Ayrca komu kurumlardan ve dardan gelen
ksmen veya tmyle uygulanmas iin (rne- yardmlara da ihtiya vardr.
in bir okulda) aadaki mdahale byklkSadece birim idaricileri acil durum deklarasleri dikkate alnmaldr.
yonu yapabilir. Acil durum deklarasyonu, eer
Seviye 1 Olay: Olaylar, yerel ve snrl etkisi aadaki durumlar kendiliinden gerekleolan hadiselerdir. Bu tr hadiseler kurumla- memise aadaki eylemleri hemen gndeme
rn i yapma ve hizmetlerini srdrme kapa- getirecektir:
sitesini etkilemez. rnein, bir okulun kimya
laboratuarndaki bir kk kaza veya iki - - dari Ynetimin yapaca zorunlu raporlama
rencinin okul bahesindeki kavgas gibi kk - Hizmete ara verilmesi
olaylarda, olay yerinde olanlar, olaya mdaha- - Ortak yardm anlamalar
le ederler. Olay, ona ilk mdahale edenler tarafndan kontrol altna alnabilir. Ayrca Olay Acil durum deklarasyonunun yaplaca koKomutanna da bilgi verilebilir ama Afet Acil ullar iin kriterler oluturulmas, dari YneYardm Plannn hibir servisi (Afet Kurulu timin nemli fonksiyonlarndan biridir.
da) altrlmaz ve olaya mdahale etmezler.
Afet acil yardm plan, ehir veya kurumlarn
Seviye 2 Acil Durum: Kurumun ilevi ciddi olaan halini etkileyebilecek nemli durumbir ekilde durdurma potansiyeli veya etkisi larla mcadele iin bir ereve sunmaktadr.
olan byk olaylardr. rnein, okul binasn Herhangi bir nemli acil durumun olumas
saran bir yangn, okulun igali veya kn uzun durumunda, acil durum ynetimi uygulanmasreli elektrik, su ve yakt yokluu gibi. Olay, ldr. Mdahale etkisini artrmada gerekli olan
ona ilk mdahale edenler tarafndan kontrol iletiim ve karar alma, bu plan iinde ana hatedilemeyecek kadar byktr. Bu durumda lar verilen olay komuta organizasyonu ile geOlay Komutanna haber verilir ve Afet Acil litirilecektir. Bu organizasyon ayn zamanda
Yardm Plan uygulamaya konulur. Byk acil yasal gereklilikleri de yerine getirmektedir.
199
Olay Komuta Servisi dhilinde kurulan servislerin tekilat ve grevleri, personel ve malzeme listeleri, grev ve alma ekilleri her
servis iin ayr ayr blmler halinde planda
verilir. Bu birimlerin sorumluluk ve grevleri
ile onlar oluturmas dnlecek personelin
zellikleri aada belirtilmektedir.
Komuta merkezi: Afet mevzuatna gre her
kurumda, olaanst zamanlarda kurumda
afetlere hazrlk, mdahale, sivil savunma faaliyet ve hareketlerinin sevk ve idaresi iin bir
kontrol merkezi ve bu merkezde bir komuta
servisi kurulmaldr. Bu merkez, kurumun d
etkilere kar en emniyetli yerlerinde veya snanda bulunur.
Bu merkezin balca grevleri unlardr:
a. kaz ve alarm haberlerini almak ve yaymak
ve afet acil yardm plann devreye sokmak,
b. Acil durum servisleri arasndaki haberlemeyi, sevk ve idareyi salamak,
c. Mahalli sivil savunma, afet ynetim merkezleri ve idare kademeleri ile irtibat ve
gerektiinde karlkl yardmlama ve ibirliini salamak,
d. Komu kurum ve kurulularla haberlemeyi ve gereken hallerde karlkl yardmlama ve ibirliini salamak,
e. NBC tehlikelerine ait haberleri deerlendirerek kurum evresi iindekilere ve blgesindeki sivil savunma idare kademelerine
bildirmek.
Mdahale/operasyon servisi: Mdahale servis
amirinin amac afet veya acil durumla ortaya
kan duruma mdahale ederek kayp ve zararlarn artmasn nlemektir. Operasyonlar
servis amiri, acil duruma ve afet acil yardm
planlarna gre Olay Komutanna destek verir
ve tm saha operasyonlarn ynetir ve onlara
kaynak salar. ncelikle ve srayla:
200
1. Olay komutanndan acil durum hakknda

bilgi alr.
2. lave grevlendirmeler iin gerekli olan
personeli tespit eder.
3. Saha operasyonlar iin grevlere gerekli
personeli atar.
4. Gerektii ekilde olay komutanna srekli
olarak bilgi verir.
5. Tm operasyonlarn kaytlarn tutar.
Mdahale Birimi efi afetle ilgili olarak aada belirtilen grevlerden dorudan sorumludur:
1. Olay yeri kontrol ve gvenlik
2. Yangn Sndrme, Arama ve Kurtarma
3. Tbbi bakm (Salk)
4. renci Bakm
Bilgi ve planlama servisi: Bu servis genel anlamda, mmkn olur olmaz, iyiletirme birimi
normal kaynak ve olanak ilevlerinin iyiletirilmesi iin plan ve prosedrleri gelitirmekten
sorumludur. yiletirme planlamas, okulun
hizmetlere devam edilebilmesi iin tm ehir
ve kurumlar iin gereklidir. Bu birim, temel
yangn sndrme ve dier gvenlik sistemlerinin restorasyonu ve oluturulmas, kamu
hizmet sistemlerinin restorasyonu, enkazlarn
temizlenmesi ve gvenlii salayacak prosedrlerin balatlmas iin neriler gelitirir.
Personel ve grevlilerden alma meknlarnn yeniden oluturulmas istenebilir. Yaam
alanlarnn yeniden dzenlenmesi gerekebilir.
Mevcut personelin tekrar grevine atanmas
ve geici personelin istihdam edilmesine ihtiya duyulabilir. Ayrca, tm bunlar bir araya
toplayarak mdahalenin etkinliini deerlendirmek amacyla bir toplant da yaplabilir.
Lojistik ve bakm servisi: Bu servis, bir servis
amiri ve gerektiinde bir yardmcs ile ortalama her 200 kiiye 4 kii hesab ile yeteri kadar
personelden kurulur. Bu personel; messesenin byklne ve zelliine gre aadaki
hizmetleri grecek ekilde tekilatlandrlr:
(1) Enformasyon ksm,

(2) Acil gda ihtiyacnn salanmas ksm,
(3) Barndrma ve giydirme ksm.
Bu servisin balca grevleri unlardr:
talep eden kurum ile olaya maruz personelin

isimleri, istekleri, malzeme ve ekipman datm iin yer ve zamanlar bir arada toparlar
ve dosyalama sistemini de kurar. Bu servisin
amiri veya bu servisin varsa ulatrma birimi,
kampus aralarnn temin edilmesini ve acil
durum da kullanlacak benzin/mazot ihtiyalarn da salar.
a. Tehlike srasnda personeli durum hakknda sk sk aydnlatmak, morallerini kuvvetlendirmek, moral bozucu sylentilerin kFinans ve ynetim servisi: Bu birim sadece
masn nlemek,
byk afetlerde kurulup altrlmaldr. Bu
b. Kurum personelinin ihtiya halinde geici servisin belli bal grevleri unlardr:
yedirme, giydirme, barndrma ve haberletirme hizmetlerini yapmak,
1. Tazminatlar/Hak Sahiplii: Bu birim, kaza
c. Ailesinden ayr den personelin, mahalli
ve hak sahiplii uzmanlarna tm tazminatsosyal yardm servisi ile ibirlii yaparak
larn ynlendirilmesinin genel idaresinden
haberlemelerini ve bulumalarn salasorumludur.
mak,
e. Tehlike sonras devrede kurum iin ihtiya 2. Harcamalar: Bu birim, devletin ilgili kurumlarnca geri deme yapabilmesi iin
bulunan iiyi tedarik etmek.
tm masraf bilgilerinin toparlanmas, ilem
cret efektif analizi ve tm cret bedelleriBakm ekibi, ncelikle gda ve barnma ihtinin sunulmas ve masraflar azaltc neriyalarn karlar. Byk bir afet / olay sonlerin yaplmasndan sorumludur.
ras, en az 72 saat yetecek gda ihtiyac karlanmaldr. Buna ilave olarak, kampus ve/veya
okulunuz il veya ile mlki idari amirleri tara- 3. Personel alma Sresi: Bu birim, personel alma sresi kaydn tutma ve persofndan tahliye edilerek halka hizmet verecek
nel alma sresi kurallarna uygunluunu
bir toplu yaam ve barnak merkezi olarak da
salamakla sorumludur.
kullanlabilir.
Bu birim, olay iin gerekli ekipman ve mal- 4. Tedarik etme: Bu birim, firmalarla olan
kontratlara ait olan tm finanssal konular
zeme taleplerinin ulatrlmas ve kurulmasnidare etme ve ekipman srelerinin kaytladan sorumludur. Talep etme prosedrleri izler,
Blgede beklenebilecek acil durum tipleri:
Mdahale Prosedrleri: Acil Yardm Plann Faaliyete geirin ve:
1.
Deprem
k, Kapan ve Tutun
2.
Yangn
Tahliye
3.
Duman Alarm
Geici barnak yerinin deitirilmesi
4.
Uak kazas
k, Kapan ve Tutun
5.
Bomba veya bomba tehdidi
k, Kapan, Tutun ve/veya Tahliye
6.
Tehlikeli madde sznts
Yerinde Snak
7.
Gizli ate veya silahl saldr
Yerinde Snak
8.
iddetli frtna
Geici barnak yerinin deimesi
201
rn tutma ile sorumludur. Firmalar ile n- mesinde kesinlikle kiiler hedef alnp sulanceden anlamal kiralama szlemeleri ve mamaldr.
kontratlar yaplmas uygun olabilir.
Ne oldu?
9. Standart operasyon prosedrleri ve kon- Nerede oldu?
trol listeleri
Ne zaman (tarih ve saat) oldu?
Niin oldu?
Her bir acil duruma nasl tepki verileceini Ka kii olaydan etkilendi? Ka kii olaya
nceden bilmeye imkn yoktur, ancak standart
katld?
operasyon prosedrleri (SOP) her trl acil
Olaya yol aan bir eylem ise, olaya katlan
durumlarn ilk anlarnda uygulanmas amac
lar bir grubun yesi miydi?
ile tasarlanr (ekil 8). Her kurumu, kendilerine zel standart operasyon prosedrleri Olay nasl nlenebilirdi?
ve kontrol listeleri gelitirip afet acil yardm Gzden karlan bir uyar iareti var myd?
planlarna koyabilir. Genel tehlikelerde temel Byle bir olayn tekrarlanmasn nasl nleriz?
davran ekli olarak uygulanacak olan standart operasyon prosedrleri aadaki gibidir: Btn bu inceleme ve deerlendirmenin amac Byle bir olayn olmamas iin neler yaAcil bir durum meydana geldiinde kurum yet- pabiliriz sorusunun yantlarn bulmaktr. Bukilisi veya bu ii yapmak ile ilgili greve atan- lunan yantlarnza gre mutlaka Acil Operasm kii ya da olayla yz yze gelmi kiiler yon Plannzda gerekli deiiklikleri yapnz.
burada verilen veya benzer ekilde gelitirilen rnein, deprem SOPleri, bir okul gnnde
acil durum prosedrlerini harekete geirecek- meydana gelebilecek depremde renciler iin
tir. Yetkili veya grevli kii, Olay Komutan en gvenli yerin okul olduu esasna dayanr.
sfat ile duruma bal olarak ne yaplacana Deprem srasndaki yaralanmalarn ou biprosedrlerini
harekete
geirecektir. Yetkili veya grevli kii, Olay Komutan sfat ile duruma balnadan karken veya binaya girerken meydana
karar
verecektir.
olarak ne yaplacana karar verecektir.
gelmektedir. Bu durumda, okul mdr ve alanlarna ar bir sorumluluk yklenmektedir. Ayn zamanda, byle bir acil durum annda
rencilerin gvenlii ve bakmndan sorumlu
ekip kadar okul mdr ve okul alanlar da
sorumludur. renciler de, okul grevlilerine,
birbirlerine ve kendilerine kar sorumluluk
tamaktadrlar.
Standard Operasyon Prosedr (SOP) ve
8. Byk
afetlerde
izlenecek
olan mdahale
evre- Kontrol Listesi (KL), olayla ilgili herhangi bir
ekil 8.ekil
Byk afetlerde
izlenecek
olan mdahale
evrelerinin zamanla
geliimi.
acil durumda yaplacak olan ilemleri belirtir.
lerinin zamanla geliimi.
Her olay sonrasnda ortalk tamamen sakinletiinde mutlaka olanlarn ayrntl bir ekilde incelenip
bir deerlendirilme yaplmas gerekir. Olaya mdahale eden ya da mdahale sorumluluu olanBunun olas tm tehlikeler iin bunlar hazrherkes deerlendirmeye katlp objektif bir ekilde grn aklamaldr. Olay incelemesi ve
Her olay sonrasnda
ortalk
tamamen sakinle- lanmaldr. Bunun ile birlikte okullar iin aadurum deerlendirilmesinde
kesinlikle kiiler hedef
alnp sulanmamaldr.
x Ne oldu?
tiinde
mutlaka olanlarn ayrntl bir ekilde daki konularda gerekiyorsa SOP ve KLlerin
x Nerede
oldu?
x Ne zaman (tarih ve saat) oldu?
incelenip
bir deerlendirilme yaplmas ge- hazrlanmas tavsiye edilir:
x Niin
oldu?
x Ka kii olaydan etkilendi? Ka kii olaya katld?
rekir.
Olaya
mdahale
eden
da mdahax Olaya
yol aan bir
eylem ise, olaya
katlanlar bir grubun
yesiya
miydi?
x Olay nasl nlenebilirdi?
1.
le
sorumluluu
olan
herkes
deerlendirmeye
x Gzden karlan bir uyar iareti var myd?
x Byle bir olayn tekrarlanmasn nasl nleriz?
katlp objektif bir ekilde grn aklama- 2. Deprem
Btn bu inceleme ve deerlendirmenin amac Byle bir olayn olmamas iin neler yapabiliriz
ldr. Olay incelemesi ve durum deerlendiril- 3. Elektrik, Gaz ve Su Kesintileri
sorusunun yantlarn bulmaktr. Bulunan yantlarnza gre mutlaka Acil Operasyon Plannzda
gerekli deiiklikleri yapnz. rnein, deprem SOPleri, bir okul gnnde meydana gelebilecek
depremde renciler iin en gvenli yerin okul olduu esasna dayanr. Deprem srasndaki
yaralanmalarn ou binadan karken veya binaya girerken meydana gelmektedir. Bu durumda,
202
okul mdr ve alanlarna ar bir sorumluluk yklenmektedir. Ayn zamanda, byle bir acil
durum annda rencilerin gvenlii ve bakmndan sorumlu ekip kadar okul mdr ve okul
alanlar da sorumludur. renciler de, okul grevlilerine, birbirlerine ve kendilerine kar
sorumluluk tamaktadrlar.
4. Heyelan
5. Kar Frtnas ve Okulun Tatil Edilmesi
6. Kimyasal ve Tehlikeli Madde Kazalar
7. Okul Aralarnda Acil Durum
8. Psikolojik Destek
9. Sel ve iddetli Yamur
10. iddetli Rzgrlar ve Hortum
11. pheli Kii Uyars ve Terr
12. Yangn ve Patlamalar
Personelin tm bu ilemleri bilmeli ve binadaki acil durum yneticisinin olmad durumlarda da bu ilemleri yerine getirmeye hazr olmaldr. Acil durumlara mdahale etmek
iin sorumlu kiiler belirlenmise, olay annda
ve hemen sonrasnda kontrol listesini doldurur. rnek olarak ekil 9da telefon ile yaplacak olan bir bomba ihbar iin bir standart
operasyon prosedr verilmitir.
10. Eitim ve tatbikatlar
Kamu kurtarma ekipleri afet annda, gnn
bulunulan ortak yaam alanlarna ncelik vermek durumundadr. Bu ve baka nedenlerle
uzman ekiplerin mahallelerdeki afet alanlarna ulamalar zaman alabilir. Bu nedenle
okullarmzda etkin acil durum ynetimi ancak ayn komuta sistemi, dil ve yntemlerinin
kullanabilmesi ile birlikte basit bir organizasyon yapsyla gerekletirilebilir. Bylece acil
durumlarn organizasyonel yaps, normal durumlardaki yap ile uyumlu olmal ve nceden
hazrlanacak olan acil durum ynetim planlarnda da yer almaldr. Acil durumlara mdahale ekiplerinin ayn anda ve koordine hareket
edebilmesi iin lke genelinde bir standart
Olay Komuta Sisteminin yaygnlatrlarak
afet ncesi, sras ve sonrasnda kullanlmas
salanmaldr. Bu kapsamda okullarmzda
uygulanacak olan standart olay komuta sistemi uygulamada nemli yararlar salayacaktr.
Okullarmzdaki acil eylem plan ve hazrlklar da bu anlayla ele alnmaldr.
Alnan eitimlerin pekitirilmesi ve planlarn

ilerliinin test edilmesi iin acil durum egzersiz ve tatbikatlar en basitinden balanp en
karmana doru srayla yaplmaldr. Bunlar srasyla unlardr:
1. Ynlendirme Semineri
2. Altrma
3. Masaba Egzersizi
4. levsel Tatbikat
5. Gerek Boyutta Tatbikat
ekil 10da okullarda yaplacak olan deprem
tatbikat ve egzersizi iin bir kontrol listesi rnek olarak verilmitir.
11. Malzemeler, ara ve gereler
Yardm almakszn en az 72 saat boyunca kendi banza (ev, iyeri, okul, vb.) hayatta kalma
mcadelesi vermeye hazr olun. Gerekli acil
durum gerelerini toplayn ve bunlar gvenli
bir ekilde muhafaza edilen ve eriilmesi kolay
Acil Durum antasnda, vb. benzeri yerlerde
saklayn. Sz konusu malzemeler, tahliye gerektiinde bir kiinin tek bana tayabilecei
antalarda bulunmaldr. Kk ocuklar, yetikinler ve zrller iin gerekli zel malzemeleri unutmayn. Tahliye antanz dier acil
durum gerelerinizle birlikte gvenli bir yerde
muhafaza edilmelidir.
12. Sonu ve neriler
Afetlere kar hazrlanmak, planlama ve gvenli bir yaam tarzn toplumda yerletirmek
iin tm idari personelden gnlllere kadar
kitlelerden temsilcilerin katlmyla Afet
Ynetimi ve Acil Yardm Planlamas Komisyonlar oluturulup olaya daha farkl boyutta
baklmaldr.
Bu yaklamla ksa bir sre iinde kurum ve
kurulularmzn birer Afetlere Direnli Kurum ve verdikleri hizmetlerin de Afetlere
Direnli haline gelebilmesi iin yaplacak
203
olan almalar aadaki on admda gruplan- Sivil Savunma Genel Md., 16.7.1982 Tarih ve 812326-82/397 Sayl Genelgesi,
drlabilir:
1. Afet Ynetimi ve Planlama Ekiplerinin
Oluturulmas 2. Risk ve Tehlikeye Maruz
Kalma Analizleri 3. Mevcut Hazrlk ve Kaynaklarn Tespiti 4. Risklerin Derecelendirilmesi ve Yksek Riskli Blgelerin Tespiti 5.
Acil k / Yangn / Tahliye Durumlarnn
Belirlenmesi 6. Kontrol Listeleri ve Prosedrlerinin Hazrlanmas 7. Eksik Acil Durum
Malzemelerinin Belirlenmesi 8. Kritik Grevler ve Grevlilerin Belirlenmesi 9. Kurum
Afet Mdahale Ekiplerinin (KAME) Eitimi
10. Periyodik Tatbikatlar ile Planlarn Benimsenmesi ve Yenilenmesi.
ncelikle afet ve acil durum ynetiminin her
trl tehlikeye kar hazrlkl olma, zarar
azaltma, mdahale etme ve iyiletirme amacyla mevcut kaynaklar organize eden analiz,
planlama, karar alma ve deerlendirme srelerinin tmn kapsamakta olduu anlalmaldr. Tehlikeler doal, teknolojik ve insan
kaynakl olabilir. Bunun iin her tr tehlike ve
ortaya kabilecek riskler analiz edilerek, afet
ynetiminin amalar erevesinde ele alnmaldr.
Kaynaklar
Akman, N., skender, H., Kadolu, M., Kapdal, I.,
Ural, D. (2001) Gnll Kaynaklarn Gelitirilmesi,
IT Afet Ynetim Merkezi Yaynlar, ITU Press, stanbul.
Akman, N., Ural, D.( 2001) Afete Direnli Toplum
Oluturma Seferberlii, IT Afet Ynetim Merkezi Yaynlar, ITU Press, stanbul.
FEMA (2001), E362, The Multihazard Safety Program
for Schools Course Notes.
Seval Szen ve Filiz Pirolu, 1999: Acil Durum Yneticileri iin Zarar Azaltma Yntemleri, T Afet Ynetim Merkezi Yaynlar, T Press.
Sivil Sav. Genel Md., 16.7.1985 Tarih ve Et.Te.812326-82/397 Sayl Genelgesi.
204
Sivil Savunma Genel Md., 27.12.1991 Tarih ve 812326-91/73 Sayl Genelgesi,

ener, S. M., Tezer, A., Kadolu, M., Helvacolu, .,
Trabzon, L. (2002) Ulusal Acil Durum Ynetimi Modeli, IT Afet Ynetim Merkezi Yaynlar, ITU Press,
stanbul.
Tezer, A., (2001) Acil Durum Ynetimi lkeleri, IT
Afet Ynetim Merkezi Yaynlar, ITU Press, stanbul.
Trkolu, H., Yiiter, R. (2001), Acil Durum Planlamas, IT AYM Yaynlar, ITU Press, stanbul.
nl, A., Dikba, A. (2001) Olay Komuta Sistemi, IT
AYM Yaynlar, ITU Press, stanbul.
Tablo 1. Kurumlarda acil yardm tekilatnn olay komuta sistemi iinde kurulabilmesi iin alanlarn kiisel
bilgi ve becerilerinin belirlenmesine ynelik bir anket rnei
KSEL BLG, BECER VE ZEL LG ANKET

(Ltfen eksiksiz olarak doldurun ve iaretleyin.)
Adnz, Soyadnz :
Kan Grubunuz:
Bildiiniz diller:
Src ehliyetiniz var m?
Telefon i:
Tabiiyetiniz:
E-mail(ler)iniz:
Telefon ev:
Cep:
Doum Yeriniz :
Doum Tarihiniz:
____ / ____ / ________
Gn Ay
Yl
Mesleiniz :
Dier ihtisaslarnz:
Medeni durumunuz :
Evliyseniz einizin ii:
ocuk Says,Yalar:
ehir iinden Acil Durumlarda Temas Kurulacak Kiinin

Ad:
Okuldaki grevleriniz:
ehir dndan Acil Durumlarda Temas Kurulacak
Kiinin Ad:
Ev ve Cep Tel:
Ev ve Cep Tel:
Ev adresiniz:
Ne kadar uzaklkta oturuyorsunuz?
Nasl gelip gidiyorsunuz ?
Ltfen iaretleyin:
Afete hazrlk konulu kursa katldm.
lk yardm konusunda kurs aldm.
Arama kurtarma eitimi aldm.
Yangnla mcadele konusunda eitim aldm.
Deprem annda yaplmas gerekenler konusunda kursa katldm.
Gvenlik ve koruma konusunda kursa katldm.
Deprem psikolojisi konusunda kurs grdm.
Depremde hasar tespit konusunda kursa katldm.
Yapsal olmayan hasar tespiti ve risk azaltma konusunda konferansa katldm.
Yapsal olmayan hasar azaltma ve giderme konusunda pratik bilgim var.
Lojistik ve donatm konusunda kurs grdm.
statistik, bilgi toplama ve derleme konusunda bilgim var.
Haberleme zincirleri yaratma teknikleri konusunda bilgim var.
Dier :...........................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
Ltfen dncelerinizi buraya ve arka sayfaya serbeste yazn. Teekkrler.
..............................................................................................................................................
205
BOMBA HBARI
Bilgiler ihbar alan kiiden eksiksiz olarak alnmaldr.
Formu dolduran kii..............................................................Grevi........................................
Aranan Yer...........................................Tarih........................Arama Zaman............................
Telefon grmesini yapan kii ve telefon numaras...............................................................
.................................................................................................................................................
BLM I
(Telefon grmesini yapan kiinin raporu)

hbar yapann tam kelimeleri
Eer mmknse ihbar yapan kiiye aadaki sorular sorun
Bomba nerede (bina, yer)? ............................................................................................

Bomba ne zaman patlayacak? .......................................................................................
Ne tr bir bomba? Neye benziyor?.............................................................................
Bunu niin yapyorsunuz?...........................................................................................
Bombay kim yerletirdi?.............................................................................................
Bomba niin yerletirildi?............................................................................................
Nereden aryorsunuz?..................................................................................................
Adnz ne?......................................................................................................................
Ka yandasnz?.........................................................................................................
Size nasl ulaabiliriz?.................................................................................................
Arayan kiinin sesini deerlendirin ve aadaki boluklar doldurun
Erkek................ Kadn...............Yal...............Gen...............ocuk...............Yal...............
Aksan...............Farkl konuma.....................Sarho...................Yava..............Hzl............
Normal...........Etkileyici..............Sessiz..............Kavgac...............Krc..........Samimi.........
Ses tandk m? ....................... (Eer yleyse neye benziyor:................................................)
Konumann bittii saat.......................................................................................................
hbar Polise bildirilmi.

Dier Notlar.
Arka plandaki ses (uygun boluklar doldurun)

Mzik............. Konuma............ Daktilo.............. Bebek veya ocuk.............. Uak............
Trafik, Arabalar veya kamyonlar.................makina grlts................dier...................
ekil 9. Telefonla yaplacak olan bir bomba ihbar iin telefondakinin takip etmesi gereken standart operasyon
prosedrne bir rnek.
206
OKULLARDA DEPREM VE LGL LER N TATBKAT KONTROL LSTES

k/Kapan/Tutun

retmen k/kapan/tutun hareketini yaparak gsterdi.

renciler doru ilemi biliyordu:
renciler: km/melmi kapanm/gizlenmi tutunmulard
retmenin talimat ve komutlar ak ve yerindeydi.
retmen nce kendini kontrol edip durumunu deerlendirdi.
retmen rencilerin kendilerini ve arkadalarn kontrol etmesini istedi.
retmen snf boaltmadan nce snfn durumunu deerlendirdi ve herkesin
sakinlemesini bekledi.
retmen, e retmeni veya e derslii (snf) kontrol etti. (EK-A)
Art Sarsnt (lk oktan iki dakika sonra)

retmen k/kapan/tutun hareketini yaparak gsterdi.

renciler doru ilemi biliyordu.
retmenin talimat ve komutlar ak ve yerindeydi.
retmen nce kendini kontrol edip durumunu deerlendirdi.
retmen rencilerin kendilerini ve arkadalarn kontrol etmesini istedi.
retmen snf boaltmadan nce snfn durumunu deerlendirdi ve herkesin
sakinlemesini bekledi.
retmen, e retmeni veya e derslii (snf) kontrol etti. (EK-A)
zel durumlar: Planlanm veya planlanmam bir zel durum olursa, o durumda nasl davranld?
Boaltma ve renci saym:

Boaltma ve (tahliye) ilemi dzgn bir ekilde yapld.

Eer ciddi bir "yaralanma" olay olmamsa retmen e retmenle birlikte srayla
bir n sralardan, bir de son sralardan olmak zere snf boaltr. Eer bir retmen tahliye
iine balamyorsa, e retmenin snf veya e dersliin ikisini de tahliye eder. Eer bir
renci yaralanm ve hareket ettirilemez bir durumdaysa retmenlerden biri yaral
rencilerle beraber snfta kalr dier retmen ise iki snf toplanma alanna gtrmek zere
tahliye eder.
Toplanma yerinde retmen yoklama yaparken renciler oturuyordu.
renci Yoklama Fii (EK-B) Olay Komuta Merkezine gnderildi.
zel durumlar: Planlanm veya planlanmam bir zel durum olursa, o durumda nasl davranld?
ekil 10. Okullarda yaplacak olan deprem tatbikat ve egzersizi iin bir kontrol listesine bir rnek.
207
208
Yerel Yneticiler / Saha Uygulayclar in Afet Risk

Ynetimi ve Zarar Azaltma Stratejileri
Glgn TEZGDER
Acil Destek Vakf Ynetim Kurulu yesi, Kaynal (Dzce)
E-posta: tezgider@turk.net
ZET
Bir doal tehlikenin afete dnp dnmemesi insan faaliyetiyle, ortamla (fiziksel, sosyal, ekonomik koullar,
ynetim davranlar ve kltrel etkenler) yakndan ilgilidir. Bu tespitten hareketle ve zellikle yakn gemite
yaadmz afet kayplarnn insani ve ekonomik sonular dikkate alndnda, lkemizde Afet Risk Ynetimi
yaklamnn gelitirilmesi ve yaygnlatrlmas nem kazanmaktadr. Bu yaklam, afet risklerinin ortadan
kaldrlmasn, kaldrlamyorsa risklerin (zararn) azaltlmasn; afetin nlenemedii durumlarda ise hzl ve
etkili mdahale ile kayplarn hafifletilmesini ve ikincil risklerin nlenmesi/azaltlmasn ngrmektedir. Afet Risk
Ynetimi, zetle, haneden balayarak, yerleim birimi, blge, lke dzeyinde, (a) afete dnebilecek doal ya da
insan kaynakl tehlikelerin, (b) bu tehlikelerin olas etkilerinin ve yol aabilecei sonularn, (c) tehdit altndaki
varlklarn zarar grebilirlik durumunun, ve (d) tehlikeyle baa kma kapasitesinin her kademede ve ilgili tm
taraflarn ibirliiyle analiz edilmesini; bu analiz sonucunda afet riskinin (zararn) azaltlmas iin her aamada
yaplmas gerekenlerin, her kademede belirlenmesi ve uygulanmasn kapsar. Afet Risk Ynetimi ile ngrlen
mevcut durumun iyiletirilmesi, yeninin ise daha gvenli kurulmas srelerinde yerel ynetimler ncelikli bir rol
ve neme sahiptir. Sahip olduklar planlama, yaplanma, ynetim, denetim yetki ve ykmllkleri bakmndan
yerel ynetimler (zellikle belediyeler) bulunduklar yerleim birimlerinde yerel risklerin belirlenmesi ve afet risk
(zarar) azaltma srelerinde kilit, kaynak ve koordinatr kurum niteliindedir.
Anahtar kelimeler: Afet Risk Ynetimi, zarar azaltma, zarar grebilirlik, kapasite, yerel ynetim
Disaster Risk Management and Mitigation Strategies for Local

Administrators / Field Practitioners
ABSTRACT
A natural hazard is not a disaster in itself; it is to trigger a disaster through human activities and surroundings,
covering physical, social, economic, administrative, cultural conditions and factors. Within this framework and
considering the human and economic losses caused by disasters in Turkey in the recent years, Disaster Risk
Management approach calls for more and extended attention in our country. This approach points out to the
possibility to avoid or lessen the natural disaster risks and their impacts; to avoid further losses and secondary risks
through pre-prepared rapid and effective intervention if disaster occurs. Disaster Risk Management, expanding
from household to local, regional and country levels, includes the analyzing of (a) natural (and man-made)
hazards that could constitute disasters, (b) their potential impacts and consequences, (c) vulnerability of people
and assets exposed to hazards, (d) capacity to cope with hazards; and following these analyses, development and
implementation of disaster risk reduction (mitigation) measures at all levels, involving all stakeholders. Local
administrations have a prioritized role and importance in the processes of improving the existing conditions and
building safer new structures as suggested through Disaster Risk Management. Local administrations (especially
municipalities) are key, resource and coordinating institutions in defining local disaster risks and risk reduction
(mitigation) processes as they carry primary authority and responsibility in planning, structural development,
administration and inspection in their respective settlements.
Keywords: Disaster Risk Management, mitigation, vulnerability, capacity, local administration
209
Giri
Afet RiskYnetiminin amac, en genel tanm- karak, insan, evre ve toplum zerinde
olumsuz etkiler yaratabilecek, doadan ya
la, bir yerleimde afete dnebilecek tehlikeda insandan kaynaklanan bir durum/olgudur.
nin tmyle ya da ksmen nlenmesi ve olas zararn mmkn olduunca azaltlmasdr.
Afet Risk Ynetimi, bu erevede, mmknse Risk, bir yerleim biriminde, fiziksel, sosyal, ekonomik, kltrel, siyasi vd. nedenleolas afetin nlenmesi, nlenemiyorsa zarare bal olarak, bir tehlikenin afete dnrn azaltlmas ve afete hazrlk almalarn
me olasl; yol amas beklenen olumsuz
kapsar. Afetin nlenmesi, riskin ortadan kaldsonular, kayplardr.
rlmasdr, kalc korunmadr. Zararn azaltlmas, afet riskinin azaltlmasdr; risk tmyle
Zarar grebilirlik, bireylerin, topluluklaortadan kaldrlamasa bile, olas afetin toprn, kurumlarn ya da lkelerin tehlikeye
lum ve doa zerindeki olumsuz etkilerinin
maruz kalmalar ve tehlikeyle baa kma,
azaltlabilir. Afete hazrlk, afet halinde hzl
tehlikenin etkilerini azaltma konularnda
ve etkili mdahale iin hazrlklarn nceden
gerekli zellik ve kaynaklara (kapasiteye)
yaplmasdr; afet sonrasnda kayp artnn
sahip olmamalardr.
ve ikincil risklerin nlenmesini/ azaltlmasn
ngrr.
Kapasite, bireylerin, topluluklarn, kurumlarn ya da lkelerin bir tehlikenin etkileAfet Risk Ynetimi, bu sunumda, lkemizde
rini tahmin etme, bununla baa kabilme
ve etkilerinden zarar grmeden ya da en az
1999 Depremleri sonrasnda kk yerleimkaypla kurtulabilme konularnda sahip ollerde edinilen saha deneyimi nda, yerel
duu zellik ve kaynaklardr.
afet risklerinin analizi ve yerel dzeyde yaplabilecekler erevesinde ele alnmaktadr.
Trkiye nfusunun yaklak yzde krk 20 Kavramlar yaln ifadeyle ilikilendirilirse; riski
bin ve daha az nfuslu, krsal nitelikli yerle- yaratan, tehlike ile zarar grebilirlik durumu/
imlerde yaamaktadr. Sunumda esas olarak etkenlerinin biraraya gelmesidir. te yandan,
bu yerleimler gz nnde tutulmakla birlikte, kapasite, zarar grebilirliin aksidir; kapasite
glendike zarar grebilirlik, dolaysyla tehtespit ve neriler daha youn nfuslu yerlelikenin riske dnmesi olasl azalmaktadr.
imler iin de, rnein byk ehirde kurulu
zetle, afet riskini azaltan ya da artran, topluayn byklkte bir mahalle dzeyinde, dikmun zarar grebilirlik dzeyidir.
kate alnabilecektir.
Sreler
Kavramlar
Afet Risk Ynetimi sreleri, hayatn dier

Afet Risk Ynetimi sreleri ve faaliyetlerin- alanlardaki risk ynetimi uygulamalarnda gede en sk karlalan kavramlar, tehlike, risk, nel kabul gren balklar altnda adlandrlazarar grebilirlik ve kapasitedir.
bilir (ema 1). Adlandrma nasl yaplrsa yaplsn, tm sre ve faaliyetler esas olarak iki
Konumuz itibariyle, ksa tanmlamayla;
ana balk altnda gruplanabilir: Riskin Analizi ve Deerlendirilmesi, riske kar alnacak
Tehlike, belirli bir zaman ve corafyada ortaya nlemler.
210
ma 1
ema 1
raras Kzlay-Kzlha Hareketinin nerdii

Zarar Grebilirlik ve Kapasite Deerlendirme
(Vulnerability and Capacity Assessment) almalar belirtilebilir. Ayrntlarda farkllklar
olsa da, tm bu almalarn ortak amac, yaadmz ortamdaki afet risklerinin farknda
olmamz ve nlem almamz salamaktr.
Afet riskinin belirlenmesi amacyla, her kademede en basitten en karmaa, teknik ve teknik
olmayan ok sayda aratan yararlanlmaktadr. Bunlar arasnda, yerleim birimiyle ilgili
farkl kurum ve birimlerde bulunan (mevcut)
Burada hemen akla gelen soru, afet riskini ki- verilerin biraraya getirilmesi ve gzden geimin/kimlerin deerlendirecei ve nlem ala- rilmesi;
yerleimin
gemi afet tarihinin ayrnurada hemen akla gelen soru, afet riskini kimin/kimlerin deerlendirecei ve nlem
alacadr.
Bu
cadr.
Bu
sorunun
karl,
yaam,
grevi,
runun karl, yaam, grevi, sorumluluu itibariyle afet riskine muhataptl
olan
her kii renilmesi;
ve
biimde
yerleimde dorudan
rumdur. Bir sorumluluu
baka deyile, Afet
Risk Ynetimi,
merkezi ynetim,
yerel ynetimler, idari,
itibariyle
afet riskine
muhatap
teknik
gzlem
yaplmas;
alann haritalanmas;
esleki, zel vd. topluluklar, haneler ve bireylerin hem her kademede tek tek ve hem hep birlikte
her bir
kiizorunluluktur;
ve kurumdur.
Birsonu,
baka
deyile,
yerleimin
afet Tehlike/Risk ve Kapasite harireket etmesiniolan
gerektiren
salanacak
afetin
meydana gelmemesi
ve/veya
rarn nlenmesi,
azaltlmasdr.
Afet
Risk Ynetimi, merkezi ynetim, yerel talamalarnn yaplmas; afet riskiyle balanynetimler, idari,
mesleki, zel vd. topluluk- tl mevsimsel takvim oluturulmas; saha get riskinin deerlendirilmesinde
ncelikle;
lar,
haneler ve bireylerin hem her kademede rmeleri yoluyla bilgi edinilmesi; yerleim
Fiziksel evre
zellikleri
Sosyal ve kltrel
zellikler
tek tek
ve hem hep birlikte hareket etmesini biriminde kesitsel yryler yaplarak risk
Yasal, idari, mali dzenlemeler
gerektiren
bir zorunluluktur;
salanacak
Tehlikeler (tanmlanan
tehlikeler
ve tehlikeye maruz kalma
durumu) so- yaratan durumlarn halkla birlikte saptanmas;
Zarar Grebilirlik
Kapasite
(ihtiyalargelmemesi
ve kaynaklar) ve/veya zara- mahalle, aile ve bireyler (evde/iyerinde) dnu, veafetin
meydana
kkate alnmak rn
durumundadr.
nlenmesi, azaltlmasdr.
zeyinde afet tehlikesi ve risklerin belirlenmesi
saylabilir. eitli kaynaklardan farkl zaman
et tehlikesi ve kapasite yerel zelliklere gre farkllk gsterir. Bu noktadan hareketle, yerleim
Afet
riskinin
deerlendirilmesinde
ncelikle;
biimlerde
imlerinde afet
riskinin
halkn
katlmyla deerlendirilmesi
gerei nevekmakta;
yerel edinilen tm bu bilgi ve veriler
gulamaya dnk model gelitirme almalar yaplmaktadr. Bu konuda, rnein
Japonyada
kontrol edildikten sonra, izim ve fotoraflarn
killendirilen Yerleme nitesi Analizi (Town-Watching) ve Uluslararas Kzlay-Kzlha
Fiziksel
evre
zellikleri
yardmyla
grselletirilen bilgiler ve sonular
areketinin nerdii Zarar Grebilirlik ve Kapasite Deerlendirme (Vulnerability
and Capacity
sessment) almalar
belirtilebilir.
Ayrntlarda
farkllklar
olsa
da,
tm
bu
almalarn
ortak
Sosyal ve kltrel zellikler
rapor haline getirilerek, nlem gelitirmeye
mac, yaadmz ortamdaki afet risklerinin farknda olmamz ve nlem almamz salamaktr.
Yasal, idari, mali dzenlemeler
k tutacaktr.
Tehlikeler
(tanmlanan
tehli- teknik ve teknik
et riskinin belirlenmesi
amacyla,
her kademedetehlikeler
en basitten ve
en karmaa,
mayan ok saydakeye
aratan
yararlanlmaktadr.
Bunlar arasnda, yerleim birimiyle ilgili farkl
maruz
kalma durumu)
Uygulama: Balang iin bir neri
rum ve birimlerde bulunan (mevcut) verilerin biraraya getirilmesi ve gzden geirilmesi;
Zarar
Grebilirlik
ve
Kapasite
(ihtiyalar
rleimin gemi afet tarihinin ayrntl biimde renilmesi; yerleimde dorudan teknik gzlem
plmas; alann haritalanmas;
yerleimin afet Tehlike/Risk ve KapasiteAfet
haritalamalarnn
ve kaynaklar)
tehlikesi, risk, zarar grebilirlik ve kapaplmas; afet riskiyle balantl mevsimsel takvim oluturulmas; saha grmeleri yoluyla bilgi
dikkate
alnmak
site halkla
unsurlar
inilmesi; yerleim
biriminde
kesitseldurumundadr.
yryler yaplarak risk yaratan durumlarn
birlikteesasen yerel zellik tad iin
Afet Risk Ynetiminin tek merkezden, tek
Afet tehlikesi ve kapasite yerel zelliklere elden ve masa bandan gelitirilmesi, uygu3
gre farkllk gsterir. Bu noktadan hareket- lanmas ve denetimi mmkn deildir. Yukale, yerleim birimlerinde afet riskinin halkn rda belirtildii zere, Afet Risk Ynetiminin
katlmyla deerlendirilmesi gerei ne k- kademe kademe (merkezi ynetim, yerel ymakta; yerel uygulamaya dnk model geli- netimler, idari, mesleki, zel vd. topluluklar,
tirme almalar yaplmaktadr. Bu konuda, haneler ve bireyler) ve ncelikle de yerelden
rnein Japonyada ekillendirilen Yerleme merkeze doru gerekletirilmesi szkonusunitesi Analizi (Town-Watching) ve Ulusla- dur. Bu srelere her kademede ilgili tm ta211
raflarn (kamu, zel, sivil) katlm, ibirlii ve korunmas, hizmet ann gvenlii, yerel
srekli iletiim iinde olmalar salanmaldr. ekonominin kayba uramamas, doal evre
ve kaynaklarn korunmas, sosyal ve kltrel
Afet Risk Ynetimi iin daha ayrntl, daha hayatn kesintiye uramamas, mlkn korunkapsaml ve btnlkl analiz ve nlemlerin mas ve dier seenekler arasnda, en ncegelitirilmesi ihtiyac, bulunduumuz birimde likli, ncelikli ve 2. derece ncelikli amalazaman geirmeden gerekletirebileceimiz rmz belirleyebiliriz).
basit risk analizi ve nlem gelitirme uygulamalarn ertelememize neden olmamaldr. Tehlike Analizi
zellikle birey, hane, iyeri, mahalle, belediye,
ile ve il dzeylerinde mevcut bilgilerimiz bile
evremizde afete dnebilecek tehlike(ler)
afet risklerini kaba hatlaryla belirlememize ve
hakknda ne biliyoruz? Gemite afete dnlem gelitirmemize yeterli olabilecektir.
nen rnekler nedir ve ne tr kayplara yol
Balang iin bulunduumuz yerleim biri- amtr? Zararn boyutu nedir (ykc, kritik,
minde basit bir uygulama rneini, srasyla snrl ya da nemsiz zarar)? Bu afetler hangi
sklkla meydana gelmitir? Belirli srelerle
yle gelitirebiliriz:
(bir yl, on yl, elli yl, yz yl) tekrarlanmakta mdr? Mevsim zelliklerine bal mdr?
Ama ve Kapsamn belirlenmesi
nceden uyar olana var mdr? Varsa uyar
evremizdeki afet risklerini neden belirlemek sresi yaklak ne kadar? Balama ve gelime
istiyoruz? nceliklerimizi nasl sralayabili- hz nedir? Ani ya da yava gelien afetler miriz? (Can gvenliinin salanmas, altyapnn dir? Yeri ve yaylma alan saptanabiliyor mu? vd.
ema 2
212
ema 3
RSK ANALZ (Basit Uygulama rnei / SKALA: En dk:1 ; En Yksek:10)
GREBLRLK
(dalga, tsunami)
Zarar Grebilirlik ve Kapasite Analizi
Risk Deerlendirme
evremizde belirlediimiz afet tehlikesiyle baa kma, tehlikenin etkilerini azaltma

konularnda hangi insani, sosyal, kltrel,
ekonomik zelliklere ve kaynaklara sahibiz
(kapasite) ya da sahip deiliz (zarar grebilirlik)? Bu almay basit bir ema kullanarak
da yapabiliriz (ema 2). ema yerel koullara
uygun olarak gelitirilebilir.
Afet Risk Analizini izleyecek adm risklerin,

mutlaka nlem gerektiren risk ya da kabul
edilebilir veya ihmal edilebilir risk olup olmadnn deerlendirilmesidir. rnein, yol
aabilecei sonular nleme iin yaplacak
harcamalardan daha az masrafl riskler olabilir; ya da risk yaratan koullarn olabildiince
kontrol altna tutulabilmesinin yeterli grld durumlar olabilir. Bu erevede, nemli
olan, ncelikle ve hzla nlem almay gerektiren riskleri ayrt edebilmektir.
Risk Analizi
Tehlike, Zarar Grebilirlik ve Kapasite analizlerin sonucunda edindiimiz veri ve bilgileri
bir araya getirdiimizde, evremizdeki afet
risklerini nceliklerine gre sralayabiliriz.
Bu amala yine basit ve puanlama ieren bir
ema oluturulabilir (ema 3).
Riske Kar nlem Gelitirme

Risk deerlendirmesinin ardndan hangi nlemlerin alnmas gerektii tartlacaktr. Bu
aamada Riskin Kontrol ve Riskin Finansman balklar zerinde durmak gerekir.
213
Riskin Kontrol, afet riskinin nlenebilir ya da

azaltlabilir olup olmadn; bunun iin hangi
yapsal ve yapsal olmayan nlemlerin gerektiinin belirlenmesidir. Bu nlemler hem mevcut durumun iyiletirilmesine hem de yeninin
gvenli kurulmasna ynelik olacaktr. rnein alan kullanm, koruyucu yapsal nlemler, yasal dzenlemeler, erken uyar sistemleri, halkn bilgilendirilmesi vd. risk azaltma
nlemler, ihtiya ve ncelikler erevesinde
uygulamaya konulacaktr.
Riskin Finansman bakmndan ise afet riskinin paylalabilir, aktarlabilir (rnein zorunlu afet sigortas) ya da karlanabilir (rnein
afet fonu oluturulmas) olup olmadn belirlemek gerekecektir. zetle, gelitirilecek
nlemlerle, afet riski ortadan kaldrlamyorsa
zararn azaltlmas ve ortaya kacak maliyete katlma ykmllnn ekillendirilmesi
szkonusudur.
Risk Ynetimi zleme Deerlendirme
nlemlerin belirlenmesini tamamlayc adm,
belirlenecek sre sonunda gerekletirilen faaliyetlerin, ulalan sonularn salkl biimde deerlendirilmesine olanak salayacak izleme-deerlendirme hazrlnn yaplmasdr.
Kyaslamaya olanak verecek, basit bir zlemeDeerlendirme almas emas hazrlanabilir
(ema 4).
ema 4
Afet riskinin analizi ve deerlendirmesi ile

nlem gelitirme aamalar, afet riskini ortadan kaldrmak ya da azaltmak iin izlenecek
stratejinin belirlenmesi bakmndan nemlidir.
Strateji, genel hatlaryla, tehlikeyi uzaklatrmak veya tehlikeden uzaklamak ya da olas
kayplarn etkisini azaltmak erevesinde ekillenecektir.
Yerel Ynetimler ve Risk Ynetimi
Afet Risk Ynetimi ile ngrlen mevcut durumun iyiletirilmesi, yeninin ise daha gvenli
kurulmas srelerinde yerel ynetimler ncelikli bir rol ve neme sahiptir. Sahip olduklar
planlama, yaplanma, ynetim, denetim yetki
ve ykmllkleri bakmndan yerel ynetimler (zellikle belediyeler) bulunduklar yerleim birimlerinde yerel risklerin belirlenmesi
ve afet risk nleme/zarar azaltma srelerinde
kilit, kaynak ve koordinatr kurum niteliindedir.
Belediyeler, belediye snrlar ierisinde tm
altyap, evre, imar, sosyal hizmet, salk,
kltr, turizm, spor vb. faaliyetlerinin gerekletirilmesi ile Acil Durum/Afet Mdahalesi
ve denetim grevini yerine getirmektedir. Bir
baka deyile, yerel olarak halkn her trl
hizmet iin ncelikle bavurduu makam belediyelerdir. Belediyelerin byklkleri, faaliyetlerinin kapsam ve kaynaklar farkllk gstermekle birlikte, en kk belediye biriminde
bile imar, iskan ve yatrm hizmetleri, antiye hizmetleri, i makineleri ve tamir atlyesi
hizmetleri verilmektedir. Bu hizmetler ise afet
risk (zarar) azaltma almalarnn belkemiini oluturmaktadr.
llerde, belediye snrlar dnda, benzer grevler l zel dareleri tarafndan gerekletirilmektedir. Bunlar arasnda, bayndrlk ve
iskan, topran korunmas, l evre Dzeni
Plan, eitim tesisleri, salk, tarm, sanayi ve
ticaret, sosyal hizmet, mikrokredi destei hizmetleri bulunmaktadr.
214
Belediyeler ve l zel dareleri hizmet ve grev alanlar bakmndan Afet Risk Ynetiminin temel uygulayclardr. Afet risk analizi,
zellikle imar, iskan ve yatrm hizmetlerinin
gvenli biimde yerine getirilmesinin n kouludur.
mesine aba gstermek yeterli olmayacaktr.

Yap stoku ve altyap sistemleriyle ilgili riskler belirlenir ve nlem alnrken, ayn zamanda sosyal, finansal, ynetsel nlem ve projeler
de plan btnl ierisinde ele alnmal ve
gelitirilmelidir.
Yerel ynetimlerin teknik personeli, afet risk

(zarar) azaltma ile ilgili bilgi ve verilere gnlk ileri gerei zaten sahiptir. Ayn ekilde,
gnlk almalarnda dier yerel ve merkezi kamu hizmet kurumlar ve birimleri, zel
sektr, teknisyenler ve halkla srekli iletiim
ierisindedir. Bu bakmdan yerel ynetimlerde grevli teknik personel Afet Risk Ynetimi
bal altndaki sre ve faaliyetlerin neredeyse tmne ainadr. Bu aamada yaplmas
gereken, mevcut verilerin Afet Risk Ynetimi
yaklamyla gzden geirilmesi ve bir araya
getirilerek sistemletirilmesidir.
Bu erevede, Yerel Zarar Azaltma Plan hazrlanrken,
Altyapnn iyiletirilmesi (Yaplama ve

planlamann iyiletirilmesi, uygulamann
eksiksiz denetimi);
letiim ynetimi (Kurumlar/sektrler aras etkili ibirliine dnk temaslarn gelitirilmesi, sreklilik kazanmas);
Toplumsal kapasite gelitirme (Zarar
Azaltma kltrnn gelitirilmesi amacyla, bireysel ya da toplu olarak bilgilendirme, duyarllk gelitirme, hizmet ii eitim
gibi farkl eitim-yaym ihtiyalarnn karlanmas);
Saha uygulaycs olarak teknik personel Afet
Risk (Zarar) Azaltma stratejisi tasarmna, yu- Entegrasyon (Zarar azaltmann srdrlebilir kalknma hedefleri ve sosyo-ekonokarda belirtilen analiz rneklerini de dikkate
mik gelime ile ilikilendirilmesi) almaalarak, u sorularla balayabilir:
larnn birlikte ele alnmas gerekecektir.
Durum Analizi: Hangi noktadayz? Zarar
zetle, Afet Risk (Zarar) Azaltma grevi, BeAzaltma hangi iimizin ne kadar iinde?
Ama: Nereye ulamak istiyoruz? Zarar lediyeler ve l zel darelerinin yrtmekte
Azaltma hangi iimizin ne kadar iinde olduu grevlerin, verdii hizmetlerin hepsinin iindedir, hepsinin vazgeilmez paras,
olmal?
Hedefler ve Uygulama: Nasl ulamay d- tamamlaycsdr. Zarar Azaltma, Belediye
nyoruz? Zarar Azaltma iin hangi i, Bakanlarnn srekli gzetiminde olmak kayilem, ibirlikleri ve yatrmlar gerekle- dyla, ayrca bir teknik izleme ekibi oluturulamyorsa, ncelikle Belediye Fen/mar iletirmeliyiz?
zleme-Deerlendirme: Baarl olup ol- rinden sorumlu birimlerinin gerekletirmesi,
madmz nasl anlayacaz? Zarar dier birimlerle koordine etmesi ve izlemesi
Azaltma giriimlerimizle, ngrdmz gereken bir grevdir. Afetten koruyucu nitelik
insani, evresel, sosyal ve ekonomik so- tayan bu grev, yerel ynetimlerin afet halinnulara nitelik ve nicelik olarak ulayor de acil mdahaleye hazrlk amacyla kurulan
muyuz?
birimlerinin faaliyetleriyle kartrlmamaldr.
Sonu olarak, Yerel Zarar Azaltma Plan yeYerel ynetimlerin Afet Risk (Zarar) Azaltma rel Afete Hazrlk/Acil Mdahale planlarndan
planlamasnda baarl ve sonu alc olabil- ayrca ele alnmak ve gelitirilmek durumunmesi iin yalnzca yaplamann iyiletiril- dadr.
215
216
Yerel Ynetim Teknik Personeli in Saha almalarnda

Zarar Azaltma letiimi (Yerel Uygulama rnekleri)
Glgn TEZGDER
Acil Destek Vakf Ynetim Kurulu yesi, Kaynal (Dzce)
E-posta: tezgider@turk.net
ZET
Afet Zarar Azaltma iletiimi Afet Risk Ynetiminin olmazsa olmaz bileenidir. Afet Zarar Azaltma iletiimi yerel
ynetimlerin (zellikle de belediye teknik personelinin) gnlk, orta ve uzun erimli, ksaca her trl almalarnda
zen gstermesi gereken bir konudur. Belediye teknik personelinin grevleriyle ilgili her faaliyeti olumlu ya da
olumsuz ynde bir Afet Zarar Azaltma mesajn oluturmaktadr.
Yerel ynetim teknik personelinin grevi gerei gerekletirmekte olduu Zarar Azaltma iletiimi, imar, iskan
ve yatrm hizmetleriyle ilgili yz yze bilgilendirme ve uyarlardan, standart gvenlik iaretlemelerinin eksiksiz
uygulanmasna, yerleim biriminin ihtiyalarna bal olarak yerel Zarar Azaltma uygulamalarnn gelitirilmesine
uzanan geni bir yelpazeyi oluturmaktadr.
Anahtar kelimeler: Afet Risk Ynetimi, zarar azaltma, iletiim, iaretleme, yerel ynetim.
Mitigation Communications in Fieldwork for Municipality Technical Staff

(Samples of Local Implementation)
ABSTRACT
Communication for mitigation is a vital component of Disaster Risk Management. Local administrations (especially
municipality technical staff) need to focus on Disaster Mitigation Communications in their daily as well as
middle- and long-term work. Planned or unplanned, each decision/action taken by the municipality technical staff
concerning their work delivers either a supportive or an adverse message in terms of Disaster Mitigation.
Disaster Mitigation communications realized by municipality technical staff cover a wide range of activities
such as face-to-face guidance on rules and restrictions for settlement, construction and investment services,
full implementation of standardized safety sign codes, and development of specific communication forms and
activities to meet local mitigation needs.
Keywords: Disaster Risk Management, mitigation, communications, signage, local administration
Giri
Afet Zarar Azaltma iletiimi Afet Risk Ynetiminin olmazsa olmaz bileenidir. Afet Risk
Ynetimi sreleri ve faaliyetlerinin her aamasnda ilgili tm taraflarla (ilgi orta konumundaki kii, kurum ve kurulularla), ama
ncelikle afet riskine maruz bulunan halkla
iletiimin yeterli ve etkili biimde kurulmas
ve gelitirilmesi, can kaybnn nlenmesi ve

her trl zararn azaltlmas bakmndan belirleyici nemdedir.
Sahip olduklar planlama, yaplanma, ynetim,
denetim yetki ve ykmllkleri bakmndan
yerel ynetimler (zellikle belediyeler) bulun217
Kaynak, mesaj oluturan ve iletendir, muhatap ise hedeflenen alcdr. Mesaj grsel, yazl, szl olarak, iaret ya da beden dili vb.
eitli biimlerde ve eitli kanallardan (temas
noktalar ve aralar kullanlarak) iletilebilir.
Ancak mesajn hedeflenen alc tarafndan
gnderenin istedii ierik ve biimde alnmas
ve anlalmas eitli engellerle (fiziksel, sosyal, kltrel, ekonomik, idari, yasal vd) karlaabilir. te yandan, mesaj sadece hedeflenen
Afet Zarar Azaltma iletiimi, bu sunumda, l- deil, hedeflenmeyen alclara da ulaabilecekkemizde 1999 Depremleri sonrasnda kk tir; kaynan ngrd planl iletiimin yan
yerleimlerde edinilen saha deneyimi n- sra, ou kez istenmeyen, nlem alnmasn,
da rneklendirilmektedir. Trkiye nfusunun kriz ynetimini gerektiren plansz iletiim
yaklak yzde krk 20 bin ve daha az nfus- de gndeme gelecektir.
lu, krsal nitelikli yerleimlerde yaamaktadr.
Sunumda esas olarak bu yerleimlere ncelik Gerekte, bir kurumun, bir birimin her faaliverilmekle birlikte, neriler daha youn nfus- yeti bir mesajdr. Bu yaklamla, yerel ynelu yerleimler iin de, rnein byk ehirde tim (zellikle belediye) teknik personelinin
kurulu ayn byklkte bir mahalle dzeyinde
grevleriyle ilgili her faaliyeti olumlu ya da
de, dikkate alnabilecektir.
olumsuz ynde bir Afet Zarar Azaltma mesajn oluturmaktadr. rnek olarak, belediye
Tanm ve Kapsam
teknik personelinin yaplama konusundaki
kurallar eksiksiz olarak uygulama ve uygulatAfet Zarar Azaltma iletiimi, ncelikle iletiima kararll Zarar Azaltma ynnde olumlu
min genel erevesi ierisinde tanmlanabilir.
letiim trlerini, konumuz itibariyle, ticari ve bir adm oluturacaktr. Buna karlk, teknik
ticari olmayan iletiim olarak gruplandrmak personelin kurallar adamna gre ya da ymmkndr. rnek olarak, reklam ve reklam neticilerin talimatlar veya eitli basklar ned dier ticari amal tantmlar dorudan ti- deniyle eksik uygulamas ya da kuralszla
cari iletiimdir. Buna karlk, iletiim, ticari gz yummas, Zarar Azaltma abalarn zaafa
amal olmayan habercilik-bilgilendirme, ku- uratacak, etkisizletirecektir.
duklar yerleim birimlerinde yerel risklerin
belirlenmesi ve afet risk nleme/zarar azaltma
srelerinin, bir btn olarak Afet Risk Ynetiminin temel uygulayclardr. Bu bakmdan
Afet Zarar Azaltma iletiimi yerel ynetimlerin, zellikle de belediye teknik personelinin
(en bata fen ve imar ilerinin) gnlk, orta
ve uzun erimli, ksaca her trl almalarnda
zen gstermesi gereken bir konudur.
rum ii ve kurumlar aras haberleme, eitimyaym faaliyetleri, sosyal amal tantm vb. Yerel ynetim teknik personeli, grevleri gefaaliyetleri de kapsar. Bu alma esas olarak rei her gn vatandalarla temas halindedir.
Ayn ekilde, kurum iinde (rnein Beleikinci gruptaki faaliyetlerle ilgilidir.
diye Bakanl ve dier belediye birimleri),
letiimi, en genel ifadeyle, bilgiyi paylama yan sra ilgili merkezi ve yerel kamu hizmet
sreleri olarak tanmlayabiliriz. Bilgiyi pay- kurumlar, mhendisler, teknisyenler, akadelamak, u temel sorular cevaplandrmamz misyenler ve dier ilgili kii ve kurulularla,
gerektirecektir: Hangi hedefe, kimlere, hangi dier bir deyile, sunduklar hizmete kaynak
aralardan yararlanarak, hangi vesile ve fr- ve muhatap olan herkesle iletiim kurmak ve
satlarda, hangi engelleri atlayarak, ne syle- srdrmek durumundadr.
yerek. ulaabiliriz? Bir baka deyile, her
iletiimin bir kayna, muhatab, mesaj ve Yerel ynetim teknik personelinin grevi gerei gerekletirmekte olduu Zarar Azaltma
kanal vardr.
218
iletiimi, imar, iskan ve yatrm hizmetleriyle

ilgili yz yze bilgilendirme ve uyarlarndan,
standart gvenlik iaretlemelerinin eksiksiz
uygulanmasna, yerleim biriminin ihtiyalarna bal olarak yerel Zarar Azaltma uygulamalarnn gelitirilmesine uzanan geni bir
yelpazeyi oluturmaktadr. Bu almada bu
uygulamalardan bazlarna ksa rneklerle deinilecektir.
maliyle ortaya kan kazalar, personelin kiisel koruyucu donanm zorunluluu iaretine
ramen alanlarn donanm kullanmamakta
srar etmeleri ya da halkn yasaklayc iaretlemelere ramen inaat alanndan gemekte
srar etmesi gibi saysz rnek sralanabilir.
Standart gvenlik iaretlemeleri erevesinde,

zellikle doal afetlerle ilgili zarar azaltma
iaretleri olarak tanmlanabilecek iaretlemeStandart Gvenlik letiimi
ler azdr. Yol iaretlemeleri arasnda, rnein
kaya dmesi, heyelan uyarlar vb, iaretleStandart gvenlik iletiimi konusunda hemen
meler, bulunmaktadr. lkelerde eitli alakla gelen rnekler, uyulmas zorunlu iaretlemelerdir. lke dzeyinde ve uluslararas kabul malar olmakla birlikte bu konuda uluslararas
gren ve uygulanan bu iaretlemelere rnek kabul gren uygulamalar henz yeterli deilolarak Sivil Savunma ikaz ve alarm iaretleri, dir. Bu koullarda, lkemizde yerel afet risk
iyeri salk ve gvenlik iaretleri, ulatrma haritalarnn, halkn kolayca grebilecei ve
iaretleri (kara, deniz, hava trafii vd) belirti- anlayabilecei ekilde dzenlenerek tehiri,
lebilir. AB lkelerinde uygulanmakta olan ia- afet zarar azaltma iletiimi bakmndan nemli
retlemelere uygun dzenlemeleri kapsayan ve bir adm olacaktr.
Aralk 2003te yaymlanan Gvenlik ve Salk aretleri Ynetmelii erevesinde, iyeri Yerel htiyalara Bal Zarar Azaltma lesalk ve gvenlik iaretlerinin yan sra yan- tiimi
gnla mcadele iaretleri, engeller, tehlikeli
yerler ve trafik yollarn belirlemek iin kul- Afet Zarar Azaltma iletiimi yerel olarak belanlan iaretler, kl iaretler, sesli sinyaller, lirlenecek ihtiyalara ve nceliklere gre ok
szl haberleme, el iaretleri vb. balklaryla farkl biimlerde, farkl aralarla, farkl zakapsaml bir uygulama ngrlmektedir.
manlarda gerekletirilebilir. Bu erevede
esas olan, iletiim hedefini doru belirlemek,
Gvenlik iaretlemesinde standart renklerin toplulua uygun mesajlar gelitirmek, doru
(krmz, sar, mavi, yeil) ve iaretlerin (yaaralarla temas salamak ve istek d mesajsaklayc, uyarc, emredici iaretlerle yangnlar engellemektir.
la mcadele ekipman, acil k ve ilkyardm
vd. iaretlerinin) anlam ilgililerce (konumuz
12 Kasm 1999 Depreminin merkezinde yer
bakmndan yerel ynetimler teknik personelince) yaygn olarak bilinmektedir. Bununla alan Kaynalda yeniden yaplandrma abirlikte, iaretlerin zarar azaltma (koruyucu) lmalar devam ederken, Acil Destek Vakf
ilevlerini tam olarak yerine getirmelerini (ADV) bata Kaynal Belediyesi olmak zesalayacak ekilde ve zamanda uygulanma- re iledeki kamu, sivil, zel sektr kurum ve
snda eksiklikler szkonusudur. te yandan, kurulularyla ibirlii ierisinde, zarar azaltmevcut iaretlemelere uymas beklenenlerin ma amal bilgilendirme ve iletiim almaaksine davranlar da glkleri artrmaktadr lar gerekletirmitir. Yerel ihtiyalara uygun
Bu konuda, belediyelerin altyapyla ilgili kaz olarak ekillendirilen uygulama rneklerinden
almalar srasnda uyarc iaretlemenin ih- bazlar yle sralanabilir:
219
Duyarllk gelitirme: Acil Durum Bilgi Kart

Deprem sonras yaananlardan karlan dersler nda, kurumlardan balayarak ailelere
yaygnlatrlmak zere hazrlanan Acil Durum Bilgi Kart uygulamas, acil durum/afet
halinde bireylere gerekli tbbi yardmn zaman
kaybetmeksizin yaplabilmesini, yaknlarnn
durumdan en ksa srede haberdar edilmesini
salamay amalamaktadr. Czdanda tanabilen kartta sahibinin kan grubu, srekli kulland ila, alerji, ameliyat, lens vb. bilgilerinin yan sra acil durum/afet halinde temas
edilecek yakn ve aile buluma noktas bilgileri yer almaktadr. Kart rnei istek zerine
lkemizin eitli kelerinden ok sayda yerel ynetim ilgilisine iletilmitir.
Farkndalk glendirme: Depreme Kar
Yapsal Bilin iletiimi
Acil Destek Vakf, 2003 yaz aylarnda
Kaynalda Depreme Kar Yapsal Bilin
seminerleri gerekletirmitir. Bu almalarda, evlerin yeniden kurulmakta olduu
Kaynalda salkl yaplamay tevik etmeleri iin, toplum hayatn etkileyenler/yol gsterenler olarak muhtarlar, Belediye alanlar,
imamlar ve gnll katlmclara zemin, inaat
ve binalarn korunmasna dnk bilgiler aktarlmtr.
Saha tecrbesinin grsel paylam: Depreme Hazr msnz? (Ksa film)

Afet sonras profesyonel yardm ulancaya kadar geen srenin nemini vurgulayan,
afetzedelerin ilk 72 saatte kendi balarna kalabileceklerini ve bu nedenle nceden hazrlkl olmalar gerektiini anlatan (2 dakika 15
saniyelik) VCD hazrlanmtr. Filmin, Kaynal 12 Kasm 1999 deprem grntlerini
ieren daha uzun (6 dakika 40 saniyelik) bir
versiyonu ise Aralk 2004 ylnda Japonya
Uluslararas birlii Ajans (JICA) tarafndan
dzenlenen Belgesel Ksa Film yarmasnda
dl kazanmtr. Film istek zerine ok sayda yerel ynetim ilgilisine iletilmitir, konuyla
ilgili toplantlarda gsterilmektedir.
Srekli iletiim noktas planlamas: Kaynal 12 Kasm 1999 Depremi Anma ve Bilgi
Birimi
Afetlerden sonra, bata afetzedeler ve insani yardm uygulayclar olmak zere sahada
edinilen derslerin ve tecrbenin lke iinde
ve dnda paylalmasnn nemi her geen
gn daha iyi anlalmaktadr. Nitekim 1995te
ar ykma urayan Japonyann Kobe ehrinde kurulu Afet Zararlarn Azaltma ve nsani
Yenilenme Merkezinin (Disaster Reduction
and Human Renovation Institution (DRA) kuUygulama becerisi gelitirme: Yangna M- ruluunda olduu gibi, afet tecrbesinin ilk
azdan paylam amacyla, dnya apnda
dahale ve Trafik Kazalarnda Kurtarma
eitli kurulularca, uygun yerel yntemlerle
Uluslararas Acil Durum Teknikleri Merkezi bilgilenme, bilgilendirme almalar geliti(ICET) uzmanlarnn gzetiminde, Adapazar rilmektedir.
ve zmit Bykehir tfaiyelerinin desteiyle,
Kaynalda 2004 ylnda, Trkiyenin en yo- Bu erevede, 1999 Dzce-Kaynal depun kavaklarndan D-100 otoyolu kenarnda- reminin altnc yl olan 12 Kasm 2005te,
ki benzin istasyonlarnn alanlar, Kaynal Kaynalda, depremi Anma ve Bilgi Birimi
tfaiyesi ve gnlllerden seilen bir grup, hizmete almtr. Depremde yaananlarn
Trafik Kazalarnda Doru Kurtarma ve gr- hem Kaynal dndan gelenlerle hem de
menin imkanszlat durumlarda Yangna Kaynalnn yal-gen ve yeni kuaklaryla
Mdahale teknikleri konusunda bilgilendiril- paylald birim, Teknik Bilgi blm ve
Anma blmnden olumaktadr. Teknik Bilmi ve tatbikata katlmtr.
220
gi blmnde 12 Kasm depremi ve Kaynal

yerleim yerinin yaps ile ilgili teknik bilgiler,
depremin ve dier doal afetlerin yol aabilecei zararlardan korunma ile ilgili aklamalar
yer almaktadr. Anma blmnde ise 12 Kasm depreminde Kaynalda vefat edenlerin
ve yklan konutlarn fotoraflarnn yan sra
Kaynalnn deprem ncesi grntlerinin yer
almaktadr. 12 Kasm 1999 Depremi Anma ve
Bilgi Birimi, Kaynal merkezindeki Belediye
Aile Park ierisinde yer almakta ve her gn
ziyaret edilebilmektedir.
Sreli iletiim faaliyeti planlamas: Afete
Hazrlk Bilgi Yarmas
Hazrlklar 2004 ylnda tamamlanan Kzlay ile Gvenli Yaam reniyorum kitabnda ocuklarn ve ailelerin bilmesi gereken
temel bilgilerin yaygnlatrlmas amacyla,
projeyi destekleyen Acil Destek Vakf (ADV),
Kaynalda pilot uygulama gerekletirmitir.
Pilot uygulama erevesinde, ADV ilk olarak
2005 ylnda Kaynal Kzlay Toplum Merkezi ile birlikte, Kaynaldaki 5. ve 6. snf
rencilerinin aileleriyle birlikte katlabilecei bir Afete Hazrlk Bilgi Yarmas dzenlenmitir. Yarmaya 301 aile katlmtr. Yarma sonrasnda belirtilen youn ilgi dikkate
alnarak, 2006 ylnda yarmann formatnda
deiiklik yaplarak eriim daha da yaygnlatrlmtr.
2006 ylnda Afete Hazrlk Bilgi Yarmas
23 Nisan 2006 Cumartesi gn afet eitimine ayrlan bir okul gn yaklamyla saat
10:00-16:00 arasnda gerekletirilmitir. 4.
ve 5. Snflardan rencilerinin katld yarmada renciler u drt balk altnda 100
soru cevaplandrarak bilgilerini snamlardr:
a) Deprem, b) Rzgar ve Kar Frtnalar, Seller, Heyelanlar, c) Yangn ve Orman Yangnlar, d) Gnelenme ve Scak Hava Dalgalar.
Her blmde 25 soru sorulmu ve 40 dakika
sre verilmitir. Drt blmden oluan yar-
mann aralarnda ocuklar iin ile esnafnn

ve gnlllerin salad eitli ara ikramlar,
le yemei ve mzikli teneffs dzenlenmitir. Yarma ocuklarn byk heyecan ve
cokusuyla tamamlanmtr. Sorularn doru
cevaplar, yarma sonunda tm rencilerle paylalmtr. Bylece yeterince hazrlkl
olmayan rencilerin de afete hazrlk bilgilerini yarma salonunda renmeleri salanmtr. Yarmann birincilik dl bilgisayar;
ikincilik, nclk, drdnclk ve beincilik dl muhtelif elektronik eya olmutur.
dller, konuya ilgiyi tevik etmek amacyla
okullarda rencilerin snflarnda verilmitir.
Ayrca, ilk 20 srada yer alan yarmaclar anneleriyle birlikte 14 Mays Anneler Gnnde,
stanbula kltr gezisine gtrlmtr. Ek
olarak, yarmada tm blmler sonunda, 60
puan ve zerinde alan yarmaclar, okullarndan ynetici ya da retmenleriyle birlikte
Ankaraya afet eitimi (Sivil Savunma Arama
Kurtarma Birliinde eitim ve Deprem Simlatrnde tatbikat ve Kzlay AFOM ziyareti),
kltr ve elence gezisine davet edilmitir. ocuklarn dorudan katld yarmaya paralel
olarak, iki hafta ncesinden balayarak aileler
arasnda Aile Afete Hazrlk Plan almas
da balatlmtr. ocuklar yarmaya girsin
girmesin, tm 4. ve 5. Snf rencilerinin ailelerine Aile Afet Hazrlk Plan formu datlarak, bu kavram ile tanmalar salanmtr.
almaya katlan 410 aileye sertifika verilmi
ve ilkyardm antas ile dllendirilmitir.
Bylece afet zarar azaltma ve hazrlk bilgileri
sadece ocuklarn yan sra olabildiince geni
bir kitleyle paylalmtr.
Yukardaki rneklerin iaret ettii zere, yerel
ynetimler, afet zarar azaltma/afete hazrlk
konularnda ncelikle yerel ihtiyalar gereki biimde belirleyerek, ihtiyaca uygun ve sivil ve zel kurulularla ibirliini de gzeten,
etkili ve sonu alc iletiim faaliyetleri gelitirebilme frsat ve olanaklarna sahiptir.
221
222
Toplumda Afet Bilincini Artrma Yntemleri

Mikdat KADIOLU
retim yesi, 34469, Maslak, stanbul.
ZET
1999 Marmara Depremlerinde olduu gibi, afetler hzla ve hi bir uyar olmakszn oluabilir. Son afetler bireysel
gvenliimiz, ailemizin ve arkadalarmzn gvenliini, imdiye kadar yanl ve doru olduuna inandmz
davranlarmz da sorgulamamza neden oldu. Yerel yneticiler ve yardm kurulular hemen afet sonras afet
alannda olacaktr, fakat annda her afetzedeye ulaamayacaklardr. Bu nedenle, ailenizin ve toplumun afet olmadan
afetlere hazrlanmas onlarn gvenliklerini salamann en iyi yoludur. Birok kurum ve kurulu yerel yneticilere
kendilerinin ve ynetici olduklar toplumlarn afetlere hazrlamasna yardmc olmak iin eitim materyalleri
salamaktadr. Yerel yneticiler, bireylere ve ailelere hazrlanmak, gvende kalmak ve afetlerden sonra normale
dnebilmek iin yaplan almalara ve yardmlara katlmaldr. Halk ne kadar korunmay renirse, yerel yneticiler
olas afetlere kar o kadar iyi hazrlkl olur ve afetler ile baa kabilir. Bilinlendirmeye ynelik kampanyalar,
toplumu tehdit eden her tip afet iin genel bilgiler salamaldr. Mesajlar insanlarn afetlere hazrlanmas ve afetleri
gvenli bir ekilde atlatmak iin yaplmas gereken eylemleri ve davranlar da iermelidir. Hazrla ynelik
mesajlar 5 seviyeden biri olabilir; plan yapmak, afet malzemelerini temin etmek, eitimler almak, gnlllk ve
kan banda bulunmak. Kamuoyunu bilinlendirme kampanyalar afet yneticileri, meteoroloji mhendisleri,
retmenler, gvenlik gleri, itfaiye memurlar, medya mensuplar vb. kiilerden yararlanmaldr. Kampanyada
verilen mesajlar ve retilen bilgiler, eitsel sunumlar, bilbordlar, elektronik medya, radyo ve televizyon gibi
ortamlar kullanlarak hedef kitleler ulatrlabilir. Bu tr bilgiler ve mesajlar toplu yemek yenilen yerlerde,
okullarda, okul sonras programlarda, panayr vb. sergilerde, dier bir deyile toplumun gndelik yaamnda
nasl gvende olacan renmek iin bilgi toplad her yerde halka sunulmaldr.
Anahtar Kelimeler: Afetler, toplum, hazrlk, bilinlendirme, eitim.
Public Disaster Awareness and Community Disaster Education

ABSTRACT
Like the Marmara Earthquakes of 1999, disasters may strike quickly and without warning. The recent disasters
have caused to question a number of things that were previously believed about our own safety, the safety of our
family and friends, and moral issues of right and wrong behavior. Local officials and relief workers will be on the
scene after a disaster, but they cannot reach everyone right away. Therefore, the best way to make your family
and your community safer is to be prepared before disaster strikes. Many organizations provide materials to help
you and your community know how to prepare for any type of disaster, and cope with them. Local governors and
mayors should be involved in helping individuals and families learn how to get ready, stay safe, cope, and recover
from disasters. The more people know, the better the local administrations will be able prepare for and deal with a
disaster, if it strikes. Awareness messages should provide general information about the threats presented by each
type of disaster. Action messages should describe what people should do to prepare for and get safely through
a disaster. The messages should be one of preparedness at 5 levels. Individuals and families are encouraged
to: make a plan, build a kit, get trained, volunteer, and give blood. These campaigns may include emergency
managers, meteorologists, teachers, disaster public affairs/public relations personnel, mitigation specialists,
media personnel, and communicators. The messages and the information that supports them should be used in
educational presentations, displays and bulletin boards, print and electronic media, radio and television, and any
other medium in which disaster safety is communicated to the public. They should be present information at meal
sites, schools, after school programs, service organization meetings, neighborhood watch groups, safety fairs...
any place the community gathers looking for information on how to be safer in their everyday lives.
Keywords: Disasters, preparation, community, awareness, education.
223
1. Giri
17 Austos 1999 tarihinde stanbul, Kocaeli,
Sakarya, Yalova, Bolu, Eskiehir ve Bursada
etkili olan 7.4 byklndeki Marmara depremi ile 12 Kasm 1999 tarihinde Boluda
meydana gelen 7.2 byklndeki depremden dolay byk kayplarn verilmesine neden
olmutur. Bylece afetler, Trkiyede afet ynetimi konusunda daha iyi bir eitim, retim,
hazrlk ve planlamaya ihtiyacmz olduunu
aka ortaya koymutur. Dier bir deyile,
tm doal ve teknolojik tehditlerin yan sra,
Anadoludaki aktif faylar nedeniyle lkemizin
nemli bir blm depreme kar yksek risk
altndadr. Bu afetler, Trkiyede afet ynetimi konusunda daha iyi bir eitim, retim,
hazrlk ve planlamaya ihtiyacmz olduunu
aka ortaya koymaktadr.
lkemizde byk ykmlara neden olabilen
afetler, Trkiyede devlet grevlilerinin, sivil toplum rgtlerinin ve genel olarak btn
toplumun afetler ve afet ynetimi konularnda
eitim ve retime ihtiyac olduunu ortaya
koymutur. Bu nedenle, artk toplumumuzu
afetler ve acil durum ynetimi konularndaki
yanl n yarglardan ve duygusal saplantlardan arndracak, tutum ve davranlarnda
iyi ynde kkl deiikliklere yol aabilecek
bir eitim ve retime ihtiya vardr. Bylece
artk, lkemiz bir afet sonras ykm ve yara
sarma sarmalndan kmaldr. Bunun iin
modern afet ynetiminde olduu gibi, mdahale ve iyiletirme almalarndan oluan kriz
ynetiminden daha ok, kayp, zarar azaltma,
hazrlk, tahmin ve erken uyar almalarndan oluan risk ynetimine nem verilmelidir.
Bu nedenle lkemizde artk insanlarmz
enkaz altndan nasl kurtarrz? dncesiyle
yaplan almalarn yerine, insanlarmz enkaz altnda kalmasn! dncesiyle yaplacak
olan almalara ncelik verilmelidir.
rgt, zel ve kamu kurum ve kurulular

afetlere hazrlk eitimleri de almaya ve/veya
vermeye balad. Fakat uan topluma verilen
mesajlar ve kafalar karma kark; insanlarmz afetlerin ncesinde, annda ve sonrasnda
ne yapacan hala tam olarak bilemiyor. Hlbuki bu eitimler daha ok beceriye ynelik
olmal, eitimlerde biim olarak taklit ne
kmamal ve topluma doruluu phe getirmeyen ortak mesajlar verilmelidir. Bu konuda
da ncelikle standartlar oluturulmal ve kalite
denetlenmelidir. Dier bir deyile, Afetlere
Direnli Toplum Oluturmaya ynelik doru
eitim ve retim programlar yaygn ve doru bir ekilde gelitirilip bir an nce uygulanmas gerekmektedir.
Bylece, bugn okullarda, deiik kurumlarda ve STKlarn dzenledii kurslarda verilen eitim retimde, hizmet ii kurslarda ve
kamu reklamlarnda afetlere verilen nem/
yer, toplumu oluturan tm bireylerde gl
bir afet bilinci oluturmak iin yeterli deildir. Benzer ekilde uan yaplan eitim retim faaliyetlerinde afet bilincini vermeye
ve doru davran eklini retmeye ynelik
konular, yaama dnk, yaparak ve yaayarak
renmeye uygun bir ekilde deildir. Bunlara ilaveten afetlere ynelik eitim retim
programlarnda tm tehlikeler/riskler, afet zararlarnn azaltlmas ve planlama konular bir
btn olarak ele alnmayp, yanl bir ekilde
birok afetten sadece birine ve afet ynetim
sisteminin tek bir evresindeki almalara ynelinmitir.
Sonu olarak, tehlikelere kar ve afet ynetim

sisteminin her evresinde ailemizin, komularmzn, kurumumuzun ve lkemizin gvenliini salamada kiisel, kurumsal ve toplumsal
sorumluluklarmz vardr. Bu nedenle afetlere
dayankl bir toplum oluturmak iin, afetlerin
Bu nedenle, lkemizde son yllarda yaadmz zararlarn azaltmak ve afetlere hazrlk alac derslerden sonra birok sivil toplum malaryla birlikte, afet eitimi ve tatbikatlar
224
tm seviyelerde yaygn ve doru bir ekilde ncelikle, l ve lelerin, Kurum ve Kuruyaplmaldr.

lularn Kriz Merkezlerinin veya Afet Ynetim Merkezlerinin bir amac da, afet ile ilgili
2. Eitim ve tatbikatlar
personeline, tm alanlarna, mimarlarna,
mhendislerine, yetki alanlarndaki STKlara,
Afet eitimi, afet konusunda profesyonel veya retmen ve rencilere tm afetler ve afet
ynetici seviyesinde alanlar iin Afet ynetiminin tm konularnda iyi bir eitim
Ynetimi Eitimi; halk iin ise Afet Bilinci salamak ve bu konuda onlara yol gstermek
Eitimi olarak ikiye ayrlarak incelenebilir. olmaldr. Bu amala dzenlenen bir dizi seAada ksaca aklanan belli bal eitim ve miner ve kurslarla, yksek lisans seviyesindebilgilere sahip olunmas ve bunlarn periyodik ki eitim retim programlaryla afet zararlaeitimlerle yenilenip tatbikatlarla pekitiril- rnn en aza indirilmesinde, hazrlkta, afetlere
mesi gerekir.
mdahalede ve iyiletirme almalarnda elde
edilen yeni teknik ve bilgiler bu kesimlere sAfet ynetimi eitli evreleri olan bir sretir. ratle aktarlmaldr. Uzun vadeli hedefimiz,
Bu evreler, afet ncesi zarar azaltma ve hazr- afetlerin oluturduu risklerin nlenmesi ve
lkl olma ve afet sonrasnda mdahale ve iyi- zararlarn azaltlmas konularnda toplum geletirme olarak kavramlatrlabilir. Etkin ve nelinin eitilerek afetlere direnli bir toplum
srdrlebilir afet ynetimi iin yerel toplum- oluturulmasdr. Bununla birlikte balangta
larn afet ynetiminin her evresi ile etkin baa topluma bu konuda liderlik eden ve yol gstekabilmeleri iin kapasitelerinin artrlmas
ren acil durum ynetimi ile ilgili kamu ynetiok byk nem tamaktadr (Dynes 1993,
cileri ve yerel idarecilerin eitilmesine ncelik
Doal Afetleri Azaltma Dnya konferans,
verilmeli ve daha sonra da zel sektr ve halka
1995). Uzun dnemde, afet zararlarn azaltynelik almalar yaplmaldr.
mak ve hazrlkl olmak iin olas afetlerin
risklerinden toplumu haberdar etmek ve onlar
Dier bir deyile, afetlere hazrlk sadece devgerekli bilgi ve beceriler ile donatmak gerekletin ve yerel ynetimlerinin grevi deildir.
mektedir. Srdrlebilir bir afet ynetimi iin
toplum katlmn salamak, yani yerel top- Maalesef mevcut afet mevzuatmz, birok
lumlarda sorgulayc bir rgtll, tutumlar afeti kapsamamas ve hiyerarik yaps ile birve uygulamalar dzeylerinde kurumlatrmak likte yerel ynetimlere ve sivil toplum rgtgereklidir (Bates et al., 1991; Karanc, Akit, lerine yeterince yer vermemektedir. Hlbuki
nemli olan ey, almalara tm sektrlerin
Sucuolu 1996).
(birey, toplum, yerel ynetimler ve idareler,
Bununla beraber, afetlere hazrlk sadece dev- zel ve kamu sektrleri, vb.) katlmn salaletin ve yerel ynetimlerin grevi deildir. mak ve tm afetleri bir btn halinde gz nMaalesef mevcut afet mevzuatmz, birok ne almaktr.
afeti kapsamamas ve hiyerarik yaps ile birlikte yerel ynetimlere ve sivil toplum rgt- Bu eitimlerin konusu ve alnma sras ekil
lerine yeterince yer vermemektedir (ener, 1de gsterilen afet eitim ve retim piramiTezer, Kadolu, Helvacolu, Trabzon, 2002). dinde gibidir. Bu piramidin tabann (D-dzeHlbuki nemli olan ey, almalara tm sek- yi) halk afet eitimi konularn oluturmaktrlerin (birey, toplum, yerel ynetimler ve tadr. Piramidin afet ynetiminde akademik
idareler, zel ve kamu sektrleri vb) katlmn seviyede ileri bir afet eitimi almaya kadar
salamak ve tm afetleri bir btn halinde gz deiik seviyelerdeki afet yneticileri iin afet
ynetimi eitimi konular gsterilmektedir.
nne almaktr (Szen ve Pirolu, 1999).
225
Acil durum egzersiz ve tatbikatlar da en basitinden balanp en karmana doru srayla

yaplmaldr (ekil 2). Bunlar srasyla unlardr:
1. Ynlendirme Semineri
2. Altrma
3. Masaba Egzersizi
4. levsel Tatbikat
5. Gerek Boyutta Tatbikat
Dier taraftan, deprem ve dier afetlere kar
ulusa ve tek tek bireyler olarak, en ksa srede ve ncelikle renmemiz gereken aadaki belli bal drt davran eklini de iyice
bellememiz gerekir. Bu davran ekillerini
A.
Afet
Yneti
Trkiyenin afet ynetiminde
baarl olabil- renerek ister evde, okulda, arda, pazarda,
mi
gkdelende veya ister baka bir yerde olalm,
B. mesi iin, yerel ynetim ve merkezi idarelerle
OKS Uzmanlk
birlikte gnll kurulular
ve i evrelerine ait herhangi bir afet annda kendimizi nasl koruEitimleri
tm kaynaklarnn kullanld, modern afet yacamz bilmek gereksiz yere can kaybn
tm srelerinin btn nlemek bakmndan nemlidir (Kadolu
C. durum ynetiminin
Afet Ynetimi Temel lkeleri
tehlikelere ynelik ekip almasyla koordine ve di, 2004). Ailece, okulda veya alma
edilebilmesi Afet
iinBilinci
btnleik
bir afet durum y- arkadalarmzla herhangi bir tehlike ortaya
ve Toplum/Kurum
D. netimi modeli
Afet
Eitimleri
veMdahale
olay Ekip
komuta
sisteminin lke- knca bu davran ekillerini nasl uygulamizde oluturulup uygulanmas gerekmekte- yacamzn provalarn yaparsak, tehlike baladnda reflekslerimiz otomatik olarak bizi
dir.AyaBunun
iin gereken
lkemizde
blgemizde
hem
ekil 1. Dden
srayla alnmas
afet bilincive
ve afet
ynetimine ynelik
eitim-retim
konularn ve dzeylerini gsteren afet eitim-retim piramidi (DMP, 2004).
profesyonel hem de gnll afet ve acil durum doru davranlarda bulunmaya yneltecektir
yneticileri mevcut eitim olanaklarndan da (Grkaynak ve di., 2004). Bu nedenle aaTrkiyenin afet ynetiminde baarl olabilmesi iin, yerel ynetim ve merkezi idarelerle birlikte
da toplumumuzun afet bilincine katkda buluyararlanarak
aynaitafet
komuta
sis-afet durum
gnll kurulular
ve i evrelerine
tm ynetimi
kaynaklarnn ve
kullanld,
modern
iin birincil tehlikeler ve davran
ynetiminintemini,
tm srelerinin
btn
tehlikelere
ynelik
ekip
almasyla
koordine
edilebilmesi
iin
dil ve yntemleri kullanabilmeleri iin nabilmek
btnleik bir afet durum ynetimi modeli ve olay komuta sisteminin lkemizde oluturulup
ekilleri zetlenmitir:
uygulanmasperiyodik
gerekmektedir. olarak
Bunun iin
lkemizde ve blgemizde
hemkurumprofesyonel hem de
eitilmesine
ynelik
ekil 1. Dden Aya srayla alnmas gereken afet bilinci ve afet ynetimine ynelik eitim-retim konularn
ve dzeylerini gsteren afet eitim-retim piramidi
(DMP, 2004).
leri
gnll afet ve acil durum yneticileri mevcut eitim olanaklarndan da yararlanarak ayn afet
idari
vedilyasal
dzenlemeler
ynetimi vesal,
komuta
sistemini,
ve yntemleri
kullanabilmeleri yaplmaldr.
iin periyodik olarak eitilmesine
Birincil
ynelik kurumsal, idari ve yasal dzenlemeler yaplmaldr.
Tehlikelere Karn Davran ekilleri:
1. k, Kapan ve Tutun
2. Yerinde Snak Olutur
3. Kilitlen ve Yat
4. Tahliye
ekil 2. Afetlere hazrlkta tatbikat ve egzersizlerin takip etmesi gereken sra ile birlikte tatbikatlarn tasar4
mnda dikkate alnmas gereken
temel felsefe.
226
1. k-Kapan-Tutun: Bu davran ekli deprem, uak kazas, bomba patlamas ve bomba tehdidi, yldrm ve hortum iin uygulanr.
Zemin sarslmaya baladnda veya yksek
sesli bir patlama duyulduunda/hissedildiinde veya bir k, kapan ve tutun tatbikat uygulandnda okuldaki herkesin rencilerin,
doru davranlarda bulunmaya yneltecektir (Grkaynak ve di., 2004). Bu nedenle aada

oplumumuzun afet bilincine katkda bulunabilmek iin birincil tehlikeler ve davran ekilleri
zetlenmitir:
Birincil Tehlikelere Karn Davran ekilleri:

1.
k, Kapan ve Tutun
2.
Yerinde Snak Olutur
3.
Kilitlen ve Yat
4.
Tahliye
Butehdidi,
nedenle, yetikinlerin de mutlaka bu gpersonelin
veekli
bulunan
dier
kiilerin
aa1. k-Kapan-Tutun:
Bu davran
deprem, uak
kazas,
bomba patlamas
ve bomba
yldrm ve hortum iin uygulanr. Zemin sarslmaya baladnda veya yksek sesli bir patlama
da
belirtilen
koruyucu
faaliyetlere
balamalar
venlik
hareketini renip deprem annda doduyulduunda/hissedildiinde veya bir k, kapan ve tutun tatbikat uygulandnda okuldaki
herkesin rencilerin,
personelin
bulunan dier kiilerin aada belirtilenrukoruyucu
gereklidir
(ekilve3).
bir ekilde uygulamas gerekir. Hatta yetiaaliyetlere balamalar gereklidir (ekil 3).
kinler bu egzersizi yaparak ocuklara rnek
olmak zorundadr. retmen, vb. yetikinlerin
ncelikle kendilerini korumas ocuklarn afet
sonras bakm iin byk nem tamaktadr.
Gerek bir depremde insanlarn panie kaplmadan doru hareket etme ans, her kKapan-Tutun egzersizini alldnda iki kat
artt bilimsel olarak ispatlanmtr.
2. Yerinde Snak: Tehlikeli madde (nkleer,

biyolojik ve kimyasal (NBC)) sznts veya
ekil 3. Okullarda mmknse sralarn altna girerek serpintisi, duman, ateli silah sesi, keskin nik-kapan-tutun hareketi yapn. Hayat geni sadece
tamamen yklp yass kadayf
olacak binalar iin tav- anc tehlikesi veya iddetli frtnalarda uy5
gulanr. evrenizde bir tehlikeli madde riski
siye edilmitir.
olutuunda: Dar kmanz sylenene kadar
Deprem annda tamamen yklp yass kadayf ieride kaln ve ieride (dardan bulunduueklini almayan hasarl veya hasarsz binalar- nuz odaya olan) hava giriini kesip gvenli bir
da lm ve yaralanmalara daha ok yapsal ol- snak oluturun.
mayan riskler neden olmaktadr. Binalarmzn
yzde olarak byk bir ksmnn yass kadayf 3. Kilitlen ve Yat: evrede ateli silah sesi
olmayaca ve yapsal olmayan risklerden duyulduunda, pheli veya tehlikeli kii ya
korunmann evrensel olarak kabul edilen tek da keskin nianc riskleri ortaya ktnda
davran eklinin de (hedef kltmeyi ama- uygulanr. rnein, yaknlarda bir silah sesi
layan) k-Kapan-Tutun olduunu dikkate duyulduunda (ses ok yksekken), retmen
almalyz. Bu gn artk k-Kapan-Tutun veya personel yere yatn komutunu verir.
retisi, ABDdeki FEMA (Federal Afet/Acil Bunun ardndan herkes dz yere veya zemine
Durum Ynetim Merkezi), Red Cross (Kzl yatmaldr. Bina iindeyseniz binann ve/veya
Ha) ve NWS (Ulusal Meteoroloji Servisi) odann kapsn ieriden kilitleyiniz. Eer ak
gibi afetlerle ilgili belli bal 40 deiik kurum havada iseniz, emniyetli olduu anda Yerinde
tarafndan bata deprem, hortum, yldrm ol- Snak prosedrn uygulamaya balayn.
mak zere birok afetten korunmak iin halka
tavsiye edilmekte ve halka youn bir ekilde 4. Tahliye: Yangn an, deprem sonras, patlama sonras; sel/su baskn ncesi ve an;
de retilmektedir.
kimyasal kazalar, terr/bomba tehdidinde ve
Deprem anda kendimizi nasl koruyacamz heyelan tehlikesi ncesinde uygulanr.
bilmek nemlidir. Ailece, snfa veya alma arkadalarmzla deprem olunca ne yapa- 3. Toplumsal bilinlendirme kampanyalar
camzn provalarn yaparsak deprem baladnda reflekslerimiz otomatik olarak bizi Afetlere hazrlkta Valilik, Kaymakamlk ve
doru davranlarda bulunmaya yneltecektir. Belediyenin ilgili birimleri tek bana hazr
k-Kapan-Tutun retisi, sadece ocuklar olmas yeterli deildir. Herkese afetlere hazr olunca, afetlere hazr olacaz ilkesiyle
iin deil; herkes iin gereklidir.
227
Aadaki blmlerde de aklanaca zere

bilinlendirme kampanyalar ile halk eitiminde hedef kitlenin (alan, kltr dzeyleri,
eitimleri, bilginin teknik ieriin) de tespit
edilmesi ve hangi aralarla onlara ulalacann doru bir ekilde belirlenmesi gerekmekToplumsal bilinlendirme kampanyalar d- tedir. Bu kampanyalarn genel ilkeleri aazenlenecek olan eitli seminerler, konferans- daki gibidir:
lar, enlikler, spor yarmalar ve TV/ yazl
medya yolu ile yrtlebilir. Kampanyada Bilinlendirme kampanyas:
grsellie yer vermek, ilgi uyandrmak ve tekrarlar yapmak ok nemlidir. Ancak tekrarlar- Toplumunuzdaki tehlikelerin farknda olunmas iin srdrlen bir halk eitimidir.
dan ayn konuyu ileyen farkl malzemelerin
kullanlmas yeknesakl nlemek iin gerek- Toplumunuzdaki tehlikelerin neden olabilecei olas risklere kar, bireylerin nasl
lidir. Toplumun ilgisini eken futbol karlahazr olmalar gerektiini reten bir sremalar, konserler, vb. gibi toplum olaylarndan
tir.
da tantm iin yararlanlabilir. Ayrca halkn
tand, nl kiilerden de tantmda yararlaBilinlendirme Kampanyalarnn Kapsam:
nlabilir.
halkn kendi bireysel gvenliini salamas
ve Afetlere hazrlk evden balar ilkesiyle
de evlerden balayarak kurum ve kurumsal
hazrlklarn yaplmasnn salanmas gerekmektedir.
Halknn, eitli meslek gruplarnn, Sivil

Toplum rgtlerinin ve Medya mensuplarnn
afetleri ve korunma yntemlerini her ynleriyle tanmalarn, benimsemelerini ve uygulamalarna katlm salamak gerekir. Bunun
iin grsel ve yazl medyada ksa spotlar ve
reklamlar, eitli seminer, konferans ve enlikler, ksa brorler ve afilerin hazrlanmas ve hedef kitlelere yaygn olarak ulamnn
salanmaldr.
Bunun iin afetlere hazrlkta yaplan almalarn ve gerekli olan bilgilerin halka (medya
aralaryla, posta, sergi ve fuarlar, toplantlar,
vb. ekillerde) ulatrlmas, halktan gr ve
neriler (anketler, aratrmalar, halk toplantlar, vb. ekillerde) toplanarak katk alnarak
karar verme srecine katlmcln salanmas gerekmektedir (Kadolu ve skender,
2001). Aadaki blmlerde de aklanaca zere halk eitiminde hedef kitlenin (alan,
kltr dzeyleri, eitimleri, bilginin teknik
ieriin) de tespit edilmesi ve hangi aralarla
onlara ulalacann doru bir ekilde belirlenmesi gerekmektedir.
228
Toplumu bilgilendirmek ve eitmek

Hazrl arttrmak
Problemi gndemde tutmak
Cesaretlendirmek, motivasyonu ve iyi niyeti arttrmak
olmaldr.
Dier bir deyile kampanyalarn amac, halkn mekn, sokak, mahalle, ile ve ehirlerinde deprem ve depremin tetikleyebilecei
yangn, su baskn, tehlikeli madde serpintisi
gibi tehlikeler konusunda bilgilendirmek ve
eitmek, zararlarn azaltlabilecei ve hazrlk
yaplabilecei grn gndemde tutmak,
cesaretlendirmek, motivasyonu ve iyi niyeti
arttrmaktr.
Bilinlendirme Kampanyalarnn Bileenleri:
-
-
-
-
Yaratclk
lgi ekmek.
Tekrarlamak
Mesaj kuvvetlendirmek.
Bilinlendirme kampanyalarnn hedef kitleleri:
- Hedef kitle genel olarak kamuoyunun tm

olabilir
- rnein, aile ve kiisel hazrlklar
- zel gruplar olabilir
- Grme ve iitme engelliler
- renciler
- Yallar
- Etnik gruplar
- lke, il veya yerel seviyede olabilir
4. Bilinlendirme Kampanyalar Yrtmede Drt Adm
1. Adm: Aratrma
-
-
-
-
-
-
-
evrenizdeki tehlikeleri aratrn

Tehlikeye maruz olanlar tespit edin
Tehlikeler nelerdir
Tehlikeler nerededir
Riskler nelerdir
Kimler ve neler etkilenebilir
Mevcut kaynaklarn envanteri nedir
Afetler konusunda bilinlenme, afet zararlarn azaltmak, hazrlkl olmak ve mdahaleyi

kapsayan konularda toplum eitiminde ncelikle hedef kitlelerin ve eiticilerin belirlenmesi, eitimin kapsamnn, ynteminin ve
verilecei meknlarn ve son olarak eitimin
kurumsallamas iin yaplmas gereken dzenlemelerin belirlenmesi gerekmektedir.
Hedef Kitle Analizi
- Onlar kimdir?
- Materyalleri hazrlamak iin ne kadar zamana ihtiya var?
- Nerelerde yayorlar?
- Ne kadar gncel olacaklar?
Eitimin yaygn olarak halkn her kesimine

ulamas nemlidir. Bu bakmdan farkl ya
gruplar olarak ele alabileceimiz, ocuklar
(ilkretim rencileri), ergenler-gen yetikinler (lise-niversite-raklk eitimi-askerlik yapanlar) ve yetikinler eitim almas geHalk ve dier hedef kitlelere verilecek eitim- reken kitleler olarak planlanmaldr. Eitimin
de nemli olan sadece afet sras ve sonras de- gidecei kitlelerde kadn ve erkeklerin temsil
il, afet ynetiminin drt evresinin de kapsan- edilmesine ve farkl sosyo-ekonomik dzeylemas ve bilimsel kriterlere uygun olmasdr. Bu re eriilmesine dikkat edilmelidir. Hedef kitlebakmdan afetlerin ne olduu, afet zararlarnn lerin belirlenebilmesi iin mahalleler-sokaklar
nasl azaltlabilecei, afetlere nasl hazrlkl dzeyindeki demografi bilgilerinin (ya, cinolmak gerektii, afet srasnda ve sonrasnda siyet, eitim) corafik bilgi sistemi GIS ortaneler yaplmas/yaplmamas gerektii gibi mnda bulunmas yararl olacaktr. Bu bilgiler
konularn eitimde yer almas gerekir. Eitim- kullanlarak temel bilinlendirme eitiminin
de ayrca afet ncesi hazrlk iin gereken baz planlanmas yararl olacaktr.
beceriler (rn: eya sabitleme; gvenli yerlerin
tespiti gibi), afet sonras gerekebilecek beceri- 3. Adm: Gelitirme/Uygulama
ler (ilk yardm; arama kurtarma faaliyetlerinde
grevlilere yardm gibi) ve geici barnma du- Aratrmaya dayal olarak bir mesaj hazrlayn
rumlarnda salk ve beslenme ile ilgili bece Mesajn ierik, biim ve uzunluunu belirriler de bulunmaldr (DMP, 2004).
leyin
Hedef kitleye gre medya aracn belirleyin
2. Adm: Kitle Analizi
Kampanyann maliyetini belirleyin
- Kimlere mesajn iletilmesi gerekiyor
- Onlara ulamak iin hangi medya aralar Yetikin halkn eitiminde mmkn olduunca katlml eitim yntemleri kullanlmal,
kullanlmal
229
eitilen kitlenin eitim boyunca aktif olmasn, gerekli yerlerde uygulamalar ve ev devleri yapmalarnn salanmas etkili olacaktr.
Eitimin grsel-iitsel malzemelerle desteklenmesi gerekir. Halka sadece brorler datmann ok etkili olmad gz nnde tutulmal ve datlacak brorler etkileimli bir
eitim ile birlikte verilmelidir.
Ayrca, eitimin sreklilii salanmaldr. Gerek eiticilerin gerekse de eitilecek kitlelerin
zaman zaman yinelenen programlara katlmalar ok nemlidir. ocuklarn eitiminde ya
gruplarnn zellikleri dikkate alnmal, uygulamal ve elendirerek, merak uyandrarak
eitim salayacak yntemlere arlk verilmelidir.
Eitimin farkl kitlelere ulamasn salamak
iin kullanlan medya aracnn secimi de ok
nemlidir. Bunun iin eitilecek kitlenin ok
rahatlkla ulaabilecei uygun meknlarn seilmesi, bu tr yerler yoksa yaratlmas gereklidir. Yetikin halka, zellikle ev kadnlarna
ulalabilmesi iin oturduklar evlere yakn
yerlerin seilmesi uygun olacaktr. Eitim
iin Milli Eitim l Mdrl ile yaplacak
anlamalar ile mahalleler dzeyinde ilkretim okullar, uygun mekn olduu takdirde
muhtarlk ofisleri veya belediyelere ait, itfaiye binalar, kltr merkezleri gibi meknlar
kullanlabilir. Eitim deneyimleri gz nnde
tutulduunda ocuklara, ergenlere ve yetikinlere mahalleler dzeyinde verilecek eitimlerde ilk ve orta retim retmenlerinin eitici
olarak hazrlanlmalar uygun olabilir. retmenlerin afet konusunda halk eitimi verebilmeleri iin M. Eitim l le Mdrlkleri
ile belediyeler arasnda protokoller bulunmas
gerekir. Ayrca, eitici olarak yetitirilecek retmenlere motivasyon salamak amac ile ek
deneklerin belediyelerce denebilmesi iin
uyarlamalar gerekli olabilir (DMP, 2004).
230
Dk Maliyet in birlii
Yerel meteoroloji brolar ve TVlerdeki
Meteoroloji Mhendisleri ile ibirliine gidin
Elektrik, su ve gaz faturalarna ve paketlerine mesajlar yazdrn
Dier kampanyalara katln
Dier kurum ve kurulularn bror vb eitim materyallerini kullann.
Zamannz Planlayn
Materyalleri hazrlamak iin ne kadar zamana ihtiya var?
Ne kadar gncel olacaklar?
Materyaller ne zaman baslp yaymlanacak?
Okul Programlar
Ders program ve takvimine uygun bir ekilde ok nceden planlayn
Okul idarecileri ile grerek ne zaman
sizin programnzla onlarn programnn
uyutuunu tespit edin.
Ayrca afetlere hazrlkta mevsimsel afetlerde
afet ncesi eitimi verilmesi nemlidir. Bunun
iin yerel artlar dikkate alan bir afet takvimi
hazrlanp uygulanmaldr (ekil 4).
lk ve Orta retim rencileri iin kapsaml
ve uygulamal afetlere hazrlkl olma eitimi
iin bu konunun mfredatlarda yer almas da
yine M.E.Blnn yapaca dzenleme ile
mmkn olacaktr. Burada nemli olan husus
bu konunun mfredatta yer almas durumunda
yukardaki blmlerde tartlan ierik, eitim
malzemesi ve yntemin benimsenmesi ve dersi bu konuda eitici olmak zere eitim alm
olan retmenlerin vermesidir. Okullar iin
T AYM tarafndan hazrlanan Okullarda
Afet Ynetimi ve Acil Yardm Planlama Klavuzu bir an nce okullarda uygulanmaldr
(Kadolu ve di., 2005). Bu almann tm
lk ve Orta retim rencileri iin kapsaml ve uygulamal afetlere hazrlkl olma eitimi iin bu
konunun mfredatlarda yer almas da yine M.E.Blnn yapaca dzenleme ile mmkn
olacaktr. Burada nemli olan husus bu konunun mfredatta yer almas durumunda yukardaki
blmlerde tartlan ierik, eitim malzemesi ve yntemin benimsenmesi ve dersi bu konuda
eitici olmak zere eitim alm olan retmenlerin vermesidir. Okullar iin T AYM tarafndan
hazrlanan Okullarda Afet Ynetimi ve Acil Yardm Planlama Klavuzu bir an nce okullarda
uygulanmaldr (Kadolu ve di., 2005). Bu almann tm okul ve yuvalara adapte edilerek
yaygnlatrlmas gerekmektedir.
3. Mesaja insanlara verdii tepkiler nemli

miydi?
4. Mesaj(lar) daha etkili klmak ve/veya dier kitlelere ulamak iin nasl deitirelim
/ gelitirelim?
5. Hangi tip mesajlar daha ok etkili?
okul ve yuvalara adapte edilerek yaygnlatrlmas gerekmektedir.
Bunun iin aadaki ve benzeri Tablo vb grafiksel yntemler kullanlabilir. Toplumu Bilinlendirme Kampanyas Gelitirmek iin:
Adm 1: Tehlike/Problem Analizi.
Tehlikeler
ekil 4. Afet bilincini artrmaya ynelik eitim ve kamu kampanyalar ne zaman yaplacanNelerdir?
belirlemek
iin her
blgesi iin hazrlanmas
gereken
afet takvimi
iin hayali
bir rnek.
ekil
4.yerleim
Afet bilincini
artrmaya
ynelik
eitim
ve kamu
kampanyalar ne zaman yaplacan belirlemek iin
1)
vimi iin hayali bir rnek.
3)
Tehlikeler
Nerelerdedir?
Riskler
Nelerdir?
Kimler
Etkilenebilir?
Kaynaklarnz
Nelerdir?
Btn bunlardan sonra aada belirtildii ekilde yaplan kampanya tmyle bir deerlendirmeye
2)
hergelitirilerek
yerleimyeninden
blgesi
iin hazrlanmas gereken afet taktabi tutulup
dzenlenmelidir.
4. ADIM: DEERLENDRME
4)
u drt nemli faktr belirleyip deerlendiriniz:
1. Mesaj(lar), hedeflenen kitleye ulat m?
5)
2. Mesaj(lar) hedef kitlenin davranlarn beklenen ekilde deitirdi mi ve bu deiim yeterli
6)
miydi?
3. Mesaja insanlara verdii tepkiler nemli miydi?
4. Mesaj(lar) daha etkili klmak ve/veya dier kitlelere ulamak iin nasl deitirelim /
gelitirelim?
5. Hangi tip mesajlar daha ok etkili?
Btn bunlardan sonra aada belirtildii

ekilde yaplan kampanya tmyle bir deerlendirmeye tabi tutulup gelitirilerek yeninden Toplumu Bilinlendirme Kampanyas Gelidzenlenmelidir.
tirmek iin Adm 2: Hedef Kitle (tablodaki
Bunun iin aadaki ve benzeri Tablo vb grafiksel yntemler kullanlabilir. Toplumu
Bilinlendirme Kampanyas Gelitirmek iin: Adm 1: Tehlike/Problem Analizi.
baz boluklar rnek olarak sizi ynlendirmek
4. Adm: Deerlendirme
iin doldurulmutur).
10
u be nemli faktr belirleyip deerlendi- 5. Medya yoluyla afet bilincini gelitirmek

riniz:
Afetler konusunda bilinlenme ve afet zarar1. Mesaj(lar), hedeflenen kitleye ulat m?
larn azaltmak, hazrlkl olmak ve mdahale
2. Mesaj(lar) hedef kitlenin davranlarn
konularnda halk eitiminde grsel ve yazl
beklenen ekilde deitirdi mi ve bu dei- medyann ok nemli rol oynayabilecei biim yeterli miydi?
linmektedir. Risk alanlar, afetlerden korunYa
Aral
Takip Ettikleri
Medya
Sosyo-ekonomik stat
En Etkili Mesaj Tipi
Anaokulu
5-11
Temel Reis TV
deiik
Tehdit etmeyen, sevgi temal

mesajlar
lkretim
12-13
deiik
Akranca / Arkadaa
Lise
14-18
Kendi evinde
yaayanlar
65+
Grup
Alt gruplar
Okul rencileri
Yal kesim
Dknler evinde yaayanlar

zrl/
Engelli
Nerede
Yayor
Altn Yllar
Huzur Evi
95 Rock FM
deiik
65+
Fiziksel
Sar
TRT2
231
Grsel mesajlar
mann yollar gibi konularda medyada ilenen

konular, yazlar, gazetelerle datlan brorler olmakla birlikte henz tm bu abalarn
yeterli olduunu sylemek mmkn deildir.
Burada dikkat edilmesi gereken medyann
bilimsel olarak doruluu kantlanmam bilgileri halka sunmalar durumunda yanl bilgilendirmeye yol aabilecekleridir (Akman,
skender, Kadolu, Kapdal, Ural, 2001). Bu
bakmdan medya mensuplarnn da afet ynetimi, afette haber verme ilkeleri vb. konularnda eitilmelidir. Medyay paydalardan
nemli biri olarak ele alarak her evrede medya
ile birlikte halk eitimi planlamak ve srdrmek gereklidir.
nlmasn engelleyebilir, saa sola bilinsizce

karken den eya veya bina paralarndan
yaralanmalar ve lmleri azaltabilir.
Byk depremlerin yl dnmlerinde aclarmz tazelenmekte ve korkularmz yeermektedir. zellikle byle gnlerde insanlara problemlerinin zmleri iin de yol gsterilmeli
ve korkular eitimle azaltlmaya allmaldr. Halkmza acilen ve tatbikatlarla verilmesi
gereken eitimlerin birisi de deprem annda
nasl hareket edilmesi konusudur. phesiz
tatbikat veya egzersizler bir sonraki depremdeki can ve mal kayplarmz azaltmak iin
tek ve kesin bir zm deildir. Tatbikatlar,
ksmen de olsa deprem annda gereksiz bir panikle pencere ve balkondan atlamalarn nne geebilir, merdiven ve asansrlerin kulla-
Afetlere hazrlkl olma ve zarar azaltma konusunda eitim programlar balamadan nce
konu ile ilgili ilgi uyandrmak gerekir. Bu ilginin ve deprem endiesinin halkta olduu bilinmektedir. Bu ilgiyi, konu ile ilgili bilgi edinme
ve beceri gelitirmek iin gnlle evirmek
iin yaygn kampanyalar yaplmaldr. Bu
kampanyalarda belediyenin medya ile ortak
almas etkili olabilir. Kampanya ile balatlacak olan halk eitimi ve rgtlenmesi tantlmaldr. Bunun yan sra afiler ve panolar
hazrlanlabilir. Belediye, dier ilgili kurulularla birlikte seminerler, konu ile ilgili paneller ve okullarda konferanslar dzenleyebilir.
Bu tr kitlesel tatbikatlar ve eitim kampanyalar dnyann birok yerinde yaplyor. rnein, valilik-medya ibirliiyle ABDnin Washington ve Oregon Eyaletlerinde k-KapanTutun tatbikatlar blgesel lekte her yl (18
Nisan 2002de saat 9:45-10:00 aras gibi) afetlere hazrlk kampanyas dhilinde yaplyor.
Bylece, bu eyaletler medya kurulular ve
vatandalarn afetlere hazrlk almalarna
katabilmektedir. Bizim de Marmara depremlerinin yl dnmlerinde insanlarmz, benzer
bir ekilde olas bir deprem annda bulundukAfetlere hazrlk, zarar azaltma ve mdahale lar ortamlarda nasl davranacaklar konusunkonularnda ok etkin rol oynama potansiye- da bilinlendirmemiz gerekmektedir.
line sahip medya mensuplarna da afetler ve
afet ynetimi konularnda da eitim vermek Bunun iin gnll medya aralaryla Byk
gerekir. Medyann afetlerdeki etkin rol gz Marmara Depremlerinin yl dnmlerinde
nne alndnda, hem afet ncesi halkn ha- k-Kapan-Tutun (Drop-Cover-Hold) tatbizrlanmas, toplumun afetlere kar dirensiz kat iin bir kampanya balatlmas gerekiyor.
olmasna yol aabilecek her trl uygulama- Yerel, blgesel veya ulusal lekte, ok ksa
nn tespit edilip nlenmesine ynelik kamuoyu bir an iin gndelik iini bir tarafa brakabioluturulmas, hem de afet annda mdahale lecek, herkes olas bir deprem annda nasl
almalarnn kontrol, komuta ve koordinas- davranmas gerektiini bu tatbikatlarla reyonda ki roln en etkin bir ekilde yerine ge- nir ve/veya hatrlarsa afetlere kar direnli bir
tirebilmesi iin afet ynetimi ve bilinci konu- toplum olma yolunda nemli bir adm atm
oluruz.
sunda eitimden geirilmesi gerekmektedir.
232
Dzenlenecek elenceler veya yarmalarla da

kampanya kapsamnda tantm yaplabilir.
rnein, televizyonlarmzda yaynlanan sabah jimnastii hareketleri gibi halkla beraber
depremden korunma egzersizleri yaplabilir.
Televizyon ve nternet gibi grsel ve iitsel;
radyo gibi iitsel; gazete, dergi, al veri torbalar, elektrik, doal gaz, su, telefon, bilboard vb gibi basl medya aralar kullanlarak
afetlere direnli bir toplum oluturmak mmkndr. Yerel ynetim ve idareler tm medya
aralarn kullanarak ve mevsimsel olarak ortaya kan afetlerinde zamanlarn gz nne
alarak Kamu Reklamlaryla Afet Bilinci Oluturma Yllk Plan hazrlayp uygulamaldr.
4. tfaiye (1-1-0) nasl arlr?

5. ocuklarn kibrit ile oynamasnn engellenmesi
6. Evde A-B-C tip yangn sndrme tp vb.
bulundurulmas ve kullanlmas (PYASA; Pmi ek, YAngnn tabanna nian al,
Sap sk, Atei tara.)
7. Evde veya iyerindeki bir yangna mdahale.
8. Evde Yangn ve Dumandan korunma.
9. Okulda yangn tatbikat
10. Duman zehirlenmesine kar ilk yardm.
11. Bacalarn periyodik olarak temizlenmesi.
12. Yemek piirirken yangn gvenlii
13. Evde yangndan ka plan
Aada halkn afet bilincini kuvvetlendirmek

ve duyarlklarn arttrmak iin televizyonlar- Deprem (Kampanya zaman: Tm aylar.)
da ilenebilecek Kamu Spotlarna ynelik ko1. Evde deprem annda ne yapmal?
nulara baz rnekler verilmitir:
2. Okulda deprem annda ne yapmal?
Programn Hedefi : Birey ve aile
3. yerinde deprem annda ne yapmal?
Programn Motivasyonu : Toplumsal ve Ku- 4. Al veri merkezlerinde deprem annda
rumsal Sorumluluk (CSR)
ne yapmal?
Programn Slogan(lar): Afeti engelleyemez- 5. Otomobilde deprem annda ne yapmal?
sin ama ondan korunabilirsin!
6. Toplu ulam aralarnda deprem annda
Her afet bir felakete dnmesin!
ne yapmal?
Afetten korkma, ondan korun!
7. Cadde de deprem annda ne yapmal?
Kurban olma, bilgili ol!
8. Arazide deprem annda ne yapmal?
Afetlere hazr msn?
9. Tavana salam bir ekilde monte edilmeProgram Sresi: 30 saniye
mi avizeler.
Konular
10. Bilgisayarlar depremden nasl korunmal?
11. Depreme kar eya, dola kapaklar ve kBina Yangnlar ve Ateten Korunma (Kamtphane nasl organize edilmeli?
panya zaman: Tm aylar.)
12. Duvar salam bir ekilde monte edilmemi ofbenler.
1. zerindeki elbise ate alrsa ne yap mals13. Ayna ve tablolarn korumas.
nz? Dur, Yat, Yuvarlan (Stop, Drop, Roll)
14. Yksek bir ktphanenin hemen yanna
ya da 3D kural (Dur, D, Dn)
konan bir beik.
2. zerinde elbiseleri yanan birine nasl m15. amar suyu, patlayc ve yanc vb. kimdahale edilir?
yasallarn bir arada bulundurulmas.
3. Evde duman detektr bulundurmann
nemi.
16. Evcil hayvanlarn depremden korunmas.
233
Heyelan (En uygun kampanya zaman: NisanKasm aylar.)

1. Heyelan/toprak kaymasnn arazideki belirtileri.
2. Heyelan/toprak kaymas annda binada ne
yapmal?
3. Heyelan/toprak kaymas annda ak alanda ne yapmal?
Hortumlar (En uygun kampanya zaman: Nisan-Kasm aylar.)
2. atlarn binalara monte edilmesinde dikkat edilecek hususlar.

3. Pencere ve kaplarn frtnaya kar kuvvetlendirilmesi.
4. Soba zehirlenmesine kar alnabilecek nlemler.
5. Kn Rzgr Souundan korunma.
Orman ve al Yangnlar (En uygun kampanya zaman: Mays-Ekim aylar.)
1. Orman yangn nasl haber verilir?

2. Ormanlarda kontroll ate yakmak.
1. Denizde bir su hortumu grnce, deniz ve 3. Ormanlarda am krklarnn byte grekydakiler ne yapmal?
vi grmesi.
2. Ak arazide bir hortumla karlanca ne 4. Anz yakmak.
yapmal?
5. Ormanlk blgelerde evlerin orman yang3. Hortum tehlikesindeyken bina iinde ne
larna kar korunmas.
yapmal?
6. Evcil hayvanlarn orman yangnlarndan
4. Hortum tehlikesindeyken otomobil iinde
korunmas.
ne yapmal?
5. Evcil hayvanlarn horumdan korunmas.
Seller (En uygun kampanya zaman: NisanKasm aylar.)
K Frtnalar (En uygun kampanya zaman:
Kasm-Mart aylar.)
1. Sel sularna otomobille girilmesi veya otomobilin sel sularna kaplmas.
1. Canllarn donmadan korunmas.
2. Souk hava dalgalarnda nasl giyinmeli? 2. nsanlarn sel sularna isteyerek girmesinin nlenmesi.
3. Don kurbanna ilk yardm.
3.
Sel
sularna kar makinelerin korunmas.
4. Dikkat! Siyah buz.
4. Sel yataklarnda bulunan binalarn elektrik
5. Dikkat! Kprler yoldan nce donar.
tesisat.
6. Kar ve dolu yenmez.
5.
Sel
yataklarnda bulunan binalarn kanali7. Arazide tehlikesinin tespiti.
zasyon tesisat.
8. dan korunma.
6.
Sel
ncesi evde ne yapmal?
9. Otomobillerin k hazrl.
7. Sel annda evde ne yapmal?
10. Kar ve buzda otomobil kullanma.
11. Kar tipisinde otomobil iinde mahsur kalma. 8. Sel sonras evde ne yapmal?
12. Su borularn ve tesisatn dondan koruma. 9. Selden korunmak iin kum torbas nasl
hazrlanr?
13. Evcil hayvanlarn souktan korunmas.
10. Selden ka plan nasl hazrlanr?
14. Dk nemden korunma.
11. Evcil hayvanlarn selden korunmas.
Kuvvetli Rzgr Frtnalar (En uygun kamScak Hava Dalgalar (En uygun kampanya
panya zaman: Kasm-ubat aylar.)
zaman: Mays-Austos aylar.)
1. zerine elektrik hatt den bir otomobil1. Scak hava dalgalarnda nasl giyinmeli?
den nasl klr?
234
2. Scak hava dalgalarnda fiziksel etkinliklerin planlanmas/kstlanmas.

3. Scak hava dalgalarnda yemek ve imek
konusunda nelere dikkat edilmeli.
4. Scak hava dalgalarnda yal ve hastalarn
bakm.
5. Scak hava dalgalarnda evler nasl serin
tutulur?
6. Scak hava dalgalarn evcil hayvanlarn bakm.
7. Yksek nemden korunma.
8. Evcil hayvanlarn scaklardan korunmas.
Yldrm, imek (En uygun kampanya zaman: Nisan-Kasm aylar.)
1. Yldrm arpma tehlikesi nedeniyle salar dikleen bir insan yldrmdan nasl
korunur?
2. Evde yldrmdan nasl korunmal?
3. Ak arazide yldrmdan nasl korunmal?
4. Denizde yldrmdan nasl korunmal?
5. Ormanda yldrmdan nasl korunmal?
6. Otomobil iindeyken yldrmdan nasl
korunmal?
7. Yldrm tehlikesi ii 30/30 kural.
8. Yldrm kurbanna ilk yardm?
9. Hayvanlarn yldrmdan korunmas.
10. Darda oynayan ocuklarn yldrmdan
korunmas.
11. Yksek riskli binalarn paratoner ile korunmas.
Salkta lk Yardm (Kampanya zaman:
Tm aylar.)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Sara nbeti geirenlere ilk yardm.

Baylanlara ilk yardm.
Kalp krizi geirenlere ilk yardm.
Alkol komasna girenlere ilk yardm.
Kol ve bacak krlmalarnda ilk yardm.
Zehirlenmelere kar ilk yardm.
Ylan sokmalarnda ilk yardm.
8. Deri dndaki kanamalar iin ilk yardm.

9. Ar dozda ila alnarak yaplan intiharlarda ilk yardm.
10. Yemek yerken boulanlara ilk yardm.
11. Elektrik arpm kiilere ilk yardm.
12. Bebek ve ocuklarn yapanc bir cisim yutmalar durumda ilk yardm.
13. Scak /Gne arpmalarnda ilk yardm.
14. Boulmalarda ilk yardm.
15. Yanklara ilk yardm
Genel ve Dier Konular
1.
2.
3.
4.
Aile afet plann hazrlanmas.

Evde tehlike av
yerlerinde tehlike av.
Afet antasnn hazrlanmas (tek bana
72 saat hayatta kalmak).
5. lk Yardm antasnn hazrlanmas.
6. Evde yalnz ocuklar yabanclarn telefonuna nasl cevap vermeli?
7. tfaiye, Ambulans ve Polisin yardm arlarna hzl bir ekilde cevap verebilmesi iin ev ve apartman sokak numaralarn
mevcut ve okunabilir olmasnn nemi.
8. ocuklara acil durum telefon numaralarnn retilmesi.
9. Bebek ve ocuklarn elektrik prizlerine
kar korunmas.
10. Afetlere Ka Sigorta.
11. klim deiimi: Kresel dn, yerel hareke et!
12. pheli paketlerden uzak durmak.
13. Mutfak tp yanmas ve patlamas.
14. me suyu elde edilmesi.
15. Deniz kazalar.
16. Trafik kazalar.
17. kazalar.
18. Hava Kirlilii.
19. Polen Yal gnlerde astmllar iin
tavsiyeler.
20. Ak hava trblans nedeniyle uakta srekli emniyet kemerinin takl olmas.
21. Meyve bahelerinin ilkbahar ve sonbahar
donlarndan korunmas.
235
22. Kuraklktan dolay su ve enerji tasarrufu.

23. Gnein UV-B nlarndan (ozon seyrelmesinden) korunma.
24. Yazn byk ehirlerdeki ozon kirliliinden korunma.
25. Su ve kuyu etrafnda oynamak
26. Evde ocuun yalnz kalmas
27. Otomobillerde emniyet kemeri takmak
Vcut Temizlii (Kampanya zaman: Tm
aylar.)
1. El temizliinin nemi.
2. ...
6. Okullar ve ocuklar iin afet ve temel afet
bilinci eitimi
Kamu kurtarma ekipleri afet annda, gnn
bulunulan ortak yaam alanlarna ncelik vermek durumundadr. Bu ve baka nedenlerle
uzman ekiplerin mahallelerdeki afet alanlarna
ulamalar zaman alabilir. Bu nedenle okullarmzda etkin afet ynetimi ancak ayn komuta sistemi, dil ve yntemlerinin kullanabilmesi
ile birlikte basit bir organizasyon yapsyla
gerekletirilebilir. Bylece acil durumlarn
organizasyonel yaps, normal durumlardaki
yap ile uyumlu olmal ve nceden hazrlanacak olan afet acil yardm planlarnda da yer
almaldr. Acil durumlara mdahale ekiplerinin ayn anda ve koordine hareket edebilmesi
iin lke genelinde bir standart Olay Komuta
Sisteminin yaygnlatrlarak afet ncesi, sras ve sonrasnda kullanlmas salanmaldr. Bu kapsamda okullarmzda uygulanacak
olan standart olay komuta sistemi uygulamada
nemli yararlar salayacaktr. Okullarmzdaki afet acil yardm plan ve hazrlklar da bu
anlayla ele alnmaldr.
mize aktarmak, afet ynetiminde retmenin

aktif katlmn salayarak onlarn bu alandaki
becerilerini gelitirmek hedeflenmelidir (Grkaynak ve di., 2004). Her il/ilenin deprem
zararlarn azaltma ve hazrlk srecinde, okul
andaki gen nfusun afetlere kar eitilmesi ve okullar iin acil durum eylem planlar
oluturularak bilgi ve planla glendirilmesi
salanmaldr. Bu ekilde, toplumun afetlere
hazrlkl hale getirilmesine temel oluturabilecek bir alma sistematii ortaya konulmaldr. Projede, il/ile civarnda olabilecek byk
bir depremin (ve depremin tetikledii yangn,
su baskn, kimyasal serpinti vb. tehlikelerin)
tehdit ettii okul andaki ocuklar deprem
annda doru davrana yneltecek eitim
metotlar farkl boyutlar ile uygulanmaldr.
Deprem sonras okullarn il/ilce ile egdm
iinde hareket etmesi, il/ile kaynaklarna ihtiya duymadan kendilerine yeterli olabilmeleri
iin plan ve hazrlklarn ok ynl bir model
aracl ile deerlendirilmesi ve nerilerin gelitirilmesi salanmaldr.
Bugn Trkiyede ilk ve orta retim ders ve
kitaplarnda afetlere verilen nem/yer de, toplumu oluturan tm bireylerde gl bir afet
bilinci oluturmak iin yeterli deildir. Benzer
ekilde, yksek retimde mhendislik, fen,
sosyal ve salk bilimler programlarnda da
afetlerle ilgili konulara ve derslere yeterince
yer verilmemektedir. lk ve orta retimde
afet bilincini vermeye ve doru davran eklini retmeye ynelik konular yaama dnk,
yaparak ve yaayarak renmeye uygun bir
ekilde ders programlarna entegre edilmeli;
yksek retim programlarnda ise afet tehlikesi ve riski ile afet zararlarnn azaltlmas konularnda temel bilgileri ieren zorunlu
dersler almaldr.
Bunlara ilave olarak, ocuklara ynelik arkretmenlerimizin toplumdaki lider roln lar, oyunlar, ocuk tiyatrolar, izgi filmleri,
de gz nne alarak, planlama bata olmak boyama kitaplar, eitim parklar vb. projeler
zere afet ynetimi bilgilerini eitimcileri- gelitirilip uygulanmas gerekmektedir.
236
7. STK ve gnlllere afet ynetimi eitimi
Gnllleri programlarnn daha ayrntl olarak ele alnp yaygnlatrlmas gerekmektedir (ekil 5).
depremin tetikledii yangn, su baskn, kimyasal serpinti vb. tehlikelerin) tehdit ettii okul andaki
ocuklar deprem annda doru davrana yneltecek eitim metotlar farkl boyutlar ile
uygulanmaldr. Deprem sonras okullarn il/ilce ile egdm iinde hareket etmesi, il/ile
kaynaklarna ihtiya duymadan kendilerine yeterli olabilmeleri iin plan ve hazrlklarn ok ynl bir
model aracl ile deerlendirilmesi ve nerilerin gelitirilmesi salanmaldr.
zelde Sivil Toplum Kuruluu (STK) ve Afet

Gnllleriyle birlikte, genelde tm toplumun
Bugn Trkiyede ilk ve orta retim ders ve kitaplarnda afetlere verilen nem/yer de, toplumu
eitiminde, ncelikle toplumdaki eitimde tfaiye Semt Gnllleri: Muhtemel bir afet
oluturan tm bireylerde gl bir afet bilinci oluturmak iin yeterli deildir. Benzer ekilde,
yksek retimde
mhendislik,
fen, sosyal
ve salk
bilimlerve
programlarnda
da afetlerle ilgili
kaynaklara
sahip
tm
kurum
kurulularn
halinde itfaiye ve Sivil Savunma birlikleri gekonulara ve derslere yeterince yer verilmemektedir. lk ve orta retimde afet bilincini vermeye ve
doru davran
eklini retmeyebyk
ynelik konular
yaama
dnk,
yaparak ve
yaayarak renmeye
belirlenmesi
nem
tar.
Bunun
STKlar
linceye kadar ilk mdahaleyi yapacak olanlar
uygun bir ekilde ders programlarna entegre edilmeli; yksek retim programlarnda ise afet
veriskignlller
kendileri
iin belirledikleri
tehlikesi ve
ile afet zararlarnn
azaltlmas konularnda
temel bilgileri ieren rolzorunlu dersler
bizzat halkn kendisidir. Bu nedenle arama
almaldr.
lere gre toplumumuzdaki potansiyel eitim - kurtarma ekipmanlar ve personeliyle doBunlara ilave olarak, ocuklara ynelik arklar, oyunlar, ocuk tiyatrolar, izgi filmleri, boyama
kaynaklarnn
listesini
kartmaldr.
Top- natlm olan itfaiye birimlerinde sivil halk
kitaplar, eitim
parklar vb. projelerbir
gelitirilip
uygulanmas
gerekmektedir.
lumdaki mevcut eitim kaynaklar konusunda eitime tabi tutulmakta. Gnll tfaiyecileri
7. STK ve gnlllere afet ynetimi eitimi
zelde Sivil
Toplum
Kuruluu
(STK) ve Afet Gnllleriyle
birlikte, genelde
tm toplumun
ok
seici
davranlmal
ve bu listedeki
eitim
eiterek saylarn ihtiyaca uygun bir miktara
eitiminde, ncelikle toplumdaki eitimde kaynaklara sahip tm kurum ve kurulularn belirlenmesi
byk nem
tar.sonra
Bunun nitelik
STKlar veve
gnlller
kendileri
iin belirledikleri
rollere ulatrmak,
gre
daha
nicelik
ynnden
deernsanlarn toplu olarak bulunduktoplumumuzdaki potansiyel eitim kaynaklarnn bir listesini kartmaldr. Toplumdaki mevcut
lendirilmelidir.
eitim kaynaklar
konusunda ok seici davranlmal ve bu listedeki eitim daha sonra nitelik
ve ve yaadklar yerlerde yangn gvenlik,
lar
nicelik ynnden deerlendirilmelidir.
sndrme ve kurtarma nlemleri alnmasn
salamak ve denetlemek gerekir.
Sivil Savunma Gnllleri: Sivil savunma
hizmetleri 7126 sayl Sivil Savunma Kanunu
ve bu Kanuna dayal olarak karlan Tzk ve
Ynetmelikler ile 3152 sayl ileri Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun
hkmlerine gre yrtlmektedir. Gnll
kii ve kurulularn afetlerde ve savata sivil
savunma tekilatnn egdmnde arama,
kurtarma ve yardm almalarna katlmalar
ekil 5. lkemizde yaygnlatrlmas gereken yerel, toplum afet mdahale eitiminin evrensel
5. lkemizde
yaygnlatrlmas
yerel,
ltlerde ekil
kabul edilmi
toplum afet mdahale
eitiminin admlar vegereken
ierii.
iin Gnlllerin Sivil Savunma Hizmetleritoplum afet mdahale eitiminin evrensel ltlerde
kabul edilmi toplum afet mdahale eitiminin adm- ne Katlma Esaslar Ynergesi 05 Mays 2000
tarihinde yaymlanarak yrrle konulmular ve ierii.
17
tur. Afetlerde grev alacak emniyet tekilat
Trkiyede afetler ve afetlere hazrlk konu- mensuplarnn bu hususta Sivil Savunma Tesunda yanl bilginin yaygnlamas engel- kilat ile birlikte eitilmeleri. Sivil Savunma
lenmelidir. Bu nedenle lkemizde verilen afet- Kanunun Ek-8 inci maddesi uyarnca; gnll
lerle ilgili eitimlere standartlar getirilmesi ve kii ve kurulular, sivil savunma tekilatnn
bu eitimlerin sk bir ekilde denetlenmesi egdmnde sivil savunma hizmetlerine kaarttr. Her STK, kurum ve kuruluun afet- tlabilirler. Bu husus bir ynerge ile dzenlenlere kar hazrlk ve bilinlendirme amacyla mitir. Sivil Savunma hizmetlerinde gnll
hazrlad bror, kitap ve benzeri yaynlarn olarak grev almak isteyen kii ve kurulular
da mutlaka elden geirilip afetler konusunda l ve le Sivil Savunma Mdrlklerine bahalka standart mesajlarn verilmesi acilen vurabilirler. Gnlllerde ykmllerin yararlandklar haklardan aynen yararlanrlar.
salanmaldr.
Bunlardan, sahip olduklar kurumsal kapasite Sivil savunma eitimleri: l ve ilelerde yave kaynaklar bakmndan aada ksaca tant- plan ykml ve halk eitimleri ile kamu
lan tfaiye Semt Gnllleri ve Sivil Savunma kurum ve kurulularnca oluturulan acil kur237
tarma ve yardm ekiplerinin eitimi, daire ve stanbul Merkez HEDEF Holding, vb) ile promesseselerin sivil savunma tekillerinin ei- tokoller imzaladklar ve bu kii ve kurululaafetlere hazrlk ve kurtarma hizmetleri konusunda halk eitimi vermek Sivil Savunma
timi, gnll sivil toplum rgtlerinin zetle,
eitimi
ra illergrevidir.
ve ileler
dzeyinde
eitim
Genel
Mdrlnn
Bu kapsamda
her yl sivil
savunmaverdikleri
ykmls olarak belirlenen
sivil
halktan
kiilere
eitim
verilmektedir.
Sivil
Savunma
tarafndan
belirlenendekiilerin gnlller
eklindedir.
grlmektedir. Sivil Savunma bnyesinde
olmamas nedeni ile eitim iin gerekli motivasyonlarnn olmamas nemli bir sorundur. Ancak,
vamSavunma
ettirilen
eitim(rnein:
faaliyetlerinin
yaygn
son yllarda Sivil
Genelbu
Mdrl
AKUT; Telsiz
ve Radyo Amatrleri
cemiyeti, Trk olarak
Hemirelerhalkn
Dernei, vb)
ve mahalli
Sivil Savunma Mdrlklerinin
gnll kiiler
Halkta sivil savunma bilincinin oluturulmas,
farkl
kesimlerine
ulaabilme
ve STKlar (stanbul Doa ile Bar Dernei; stanbul Merkez HEDEF Holding, vb) ile protokoller
koruyucu ve kurtarc tedbirlerin alnmas
ve vebakmndan
imzaladklar
bu kii ve kurululara
iller ve
ileler dzeyinde
eitim verdikleri
nemli
etkileri
olabilecei
d- grlmektedir.
Sivil Savunma bnyesinde devam ettirilen bu eitim faaliyetlerinin yaygn olarak halkn farkl
uygulanmasnn retilmesi amac ile okullarnlebilir
(DMP,
2004).
kesimlerine ulaabilme
bakmndan
nemli
etkileri olabilecei dnlebilir (DMP, 2004).
da, halk eitim merkezlerinde, kurum ve kurulularda sivil savunma konularnda konferanslar ve seminerler verilmekte, video, film,
slyt gsterilmektedir. Gnll Sivil Toplum
rgtleri ile yaplan protokollerde verilen grevler dorultusunda il ve ile tekilatlarmzca dzenlenen eitim ve tatbikatlara katlmalar salanarak yetitirilmektedirler.
Halkn sivil savunma konularnda bilinlendirilmesi amacyla Sivil Savunma Genel Mdrlnce yaptrlan filmler televizyonlarda
yaynlanmakta, Sivil Savunma Dergisinin
ekil 6. Afetlere
hazrlk
evden balar
ilkesine
uygun
olarak ilkesine
bir ev iinuygun
hazrlanm basit bir
ekil
6. Afetlere
hazrlk
evden
balar
yannda basm gerekletirilen dier kitaplar,
tahliye plan.
afiler ve brorler il ve ilelerimize, kamu olarak bir ev iin hazrlanm basit bir tahliye plan.
kurum ve kurulularna, niversitelere ve
talep
Yukarda sralanan tm eitimler, itfaiye ve sivil savunma gnllleri eitim programlar yan sra
Yukarda
sralanan
tm
eitimler,
itfaiye
vede Acil Durum
STK ve afet gnllleri
aada
sralanan Afet
Eitim
Programlarn
ve zellikle
eden kii ve zel kurululara datlmaktadr.
ve Afet Ynetimi Yksek Lisans Programna katlarak bu konuda kariyer yapabilir ve profesyonel
sivil savunma gnllleri eitim programlar
Ayrca okullarda ve kurulularda sivil afet
savunyneticileri kadar bilgi sahibi olabilirler.
ma konularnda konferanslar dzenlenmekte- yan sra STK ve afet gnllleri aada sraBununla birlikte ekil 1de D seviyesi olarak yer alan, tm Mahalle Afet Ynetimi rgtleri ve
Eitim
Programlarn
zellikdir. Bu tr eitimlerin, afetlere hazrlkGnllleri
evden iinlanan
ToplumAfet
Afet Mdahale
Ekipleri
(TAME) Eitiminive
yaygn
ve periyodik bir ekilde
almas
nemle
tevik
edilmelidir.
Bu
eitiminde
ama,
bir
ilin/ilenin
afete hazrlk srecinde
de Acil Durum ve Afet Ynetimi Yksek
balar prensibine uygun olarak evleremahallelerin
kadar velegnll
gruplarn afetler srasnda can ve mal kayplarn en aza indirecek ekilde
Lisans
Programna
bu konuda
ka-sistematii ortaya
hazrlkl
hale getirilmesindekatlarak
temel oluturabilecek
bir alma
yaygnlatrlmas gerekir (ekil 6). eitilerek, afetlere
koymaktr. Afet sonras ilk 72 saat iinde halkn afet kavram hakknda bilgilendirilmesi, acil
riyer
yapabilir
ve
profesyonel
afet
yneticileri
mdahale ekiplerinden ve almalarndan beklentilerinin ne olmas gerektii konusunda
aydnlatlmas, kadar
tehlikelerbilgi
konusunda
bilgi olabilirler.
verilmesi, temel salk mdahaleleri, yangna mdahale
sahibi
zetle, afetlere hazrlk ve kurtarma hizmetTriyaj, hafif dzeyde arama-kurtarma ve ekip almasnn nasl srdrlmesi gerektii konularnda
leri konusunda halk eitimi vermek Sivil Savunma Genel Mdrlnn grevidir. Bu Bununla birlikte ekil 1de D seviyesi olaAfet Ynetimi rkapsamda her yl sivil savunma ykmls rak yer alan, tm Mahalle
19
olarak belirlenen sivil halktan kiilere eitim gtleri ve Gnllleri iin Toplum Afet Mverilmektedir. Sivil Savunma tarafndan belir- dahale Ekipleri (TAME) Eitimini yaygn ve
lenen kiilerin gnlller olmamas nedeni ile periyodik bir ekilde almas nemle tevik
eitim iin gerekli motivasyonlarnn olma- edilmelidir. Bu eitiminde ama, bir ilin/ilmas nemli bir sorundur. Ancak, son yllarda enin afete hazrlk srecinde mahallelerin ve
Sivil Savunma Genel Mdrl (rnein: gnll gruplarn afetler srasnda can ve mal
AKUT; Telsiz ve Radyo Amatrleri cemiyeti, kayplarn en aza indirecek ekilde eitilerek,
Trk Hemireler Dernei, vb) ve mahalli Si- afetlere hazrlkl hale getirilmesinde temel
vil Savunma Mdrlklerinin gnll kiiler oluturabilecek bir alma sistematii ortaya
ve STKlar (stanbul Doa ile Bar Dernei; koymaktr. Afet sonras ilk 72 saat iinde hal238
NBC Eitimi: Trk Silahl Kuvvetleri tarafndan verilen Nkleer, Biyolojik, Kimyasal silahlarn tanm, etkileri ve korunma,
temizleme, mdahale etme yntemleri eitimi.
Lojistik Eitimi: Kzlay tarafndan verilen
Afet sonras ve hazrlk aamasnda depolama ile ilgili sevk idare yntemleriyle ilgili
eitimler.
lk Yardm Eitimi: Kzlay tarafndan verilen temel bilgilendirme ve ileri aamada
mdahale ilkelerini kapsayan 1 haftalk
eitim.
Yangn nleme ve Mdahale Eitimi: stanbul B..B tfaiye Daire Bk. Tarafndan
Balang yangnlarna mdahale, ncesi
nlemler ve yangna kar korunma ile ilgili eitimler.
Afet Psikolojisi Eitimi: Afet ncesi hazrT Afet Ynetim Uyg-Ar Merkezinin (daha
lk kapsamnda afetten sonra direkt etkifazla bilgi iin bkz: www.aym.itu.edu.tr) elenen, afeti yaayanlar ve blgede hizmet
kil 1de sralanan eitim ve retim programveren personelin bilgilendirilmesi ile ilgili
larnn yan sra toplumumuzun ve STKlarn
seminer ve bir tam gn teorik uygulamal
yararlanabilecei dier eitim programlar
eitim.
aadaki gibidir:
Amatr Telsizcilik Eitimi: Telsiz Radyo
Amatrleri Cemiyeti tarafndan dzenle ABCD eitimi: Boazii niversitesi, Depnen eitimlerdir. Eitim sonunda snavda
rem Aratrma Enstits AHEP tarafndan
baar gsterenlere amatr telsiz kullanma
hazrlanan ve afete ynelik toplumsal bilisans verilmektedir.
linci ykseltmeye ynelik, 3 saatlik yaygn
halk eitimi.
Modern afet ynetiminin her aamasnda bi TAG1 eitimi: ABCD eitimi, triyaj, yap- reysel ve rgtl gnlller nemli bir yer tusal hasarlarn tespiti, olay komuta sistemi tar. Bu durumda afet konusunda alan STK
almalarn kapsayan 2 gnlk eitim.
ve gnlllerin afet ynetimi ergini elinde tu TAG2 eitimi: Tm afetler iin hazrlkl tan kamu kurumlaryla olan ilikilerinin geliolma, yangn nleme ve mdahale, ilk yar- tirilmesi, afet ynetimi ve mevzuatndaki yerdm ve hafif arama kurtarma, olay komuta lerinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu nedensistemi almalarn ieren 28 saatlik ei- le afet ynetiminin her evresinde nemli rol
tim.
oynamas gereken gnll kurulularn birer
Profesyonel Arama Kurtarma eitimi: Be- STK olarak ele alnmas gerekir. Bu nedenle
lediye Arama-kurtarma eitmenleri tara- gnll kurulularn geliimi ve problemleri
fndan verilen 80 saatlik snf, saha, Triyaj lkemizdeki mevcut STKlarn problemlerine
(laboratuar) almalarn kapsayan bir ei- benzer olduu iin ncelikle STKlar ile ilgitimdir. Ar enkaz aletlerinin kullanm ile li problemlerin mutlaka ele alnp bir an nce
ilgili eitim ilave olarak verilmektedir.
zlmesi gerekmektedir.
kn afet kavram hakknda bilgilendirilmesi,
acil mdahale ekiplerinden ve almalarndan
beklentilerinin ne olmas gerektii konusunda
aydnlatlmas, tehlikeler konusunda bilgi verilmesi, temel salk mdahaleleri, yangna
mdahale, Triyaj, hafif dzeyde arama-kurtarma ve ekip almasnn nasl srdrlmesi
gerektii konularnda eitimi kapsanacaktr.
almada, il/ile civarnda olmas beklenen
byk bir afetin ve ardndan oluabilecek dier yangn, su baskn, kimyasal serpinti gibi
tehlikelere kar halkn yaamlarn koruyabilecek ve komularna yardm edebilecei ekilde eitilmesi ile belediye kaynaklarna ihtiya duymadan kendilerine yeterli olabilmeleri
iin plan ve hazrlklarn ok ynl bir model
aracl ile deerlendirilmesini ve nerilerin
gelitirilmesini salamak hedeflenmelidir.
239
8. Sonu ve neriler
Trkiyede 1999 ncesi afet zararlarn azaltma ve hazrlkl olma konularnda sistemli bir
halk eitimi ve rgtlenmesi uygulamasnn
bulunmad grlmektedir. Halk eitiminin
ok nemli bir boyutu eitici eitimidir ve
eitici el kitaplarnn ve eitim materyallerinin
niteliidir. Bu adan bakldnda Trkiyede
standardize edilmi, kltre uygun, etkinlii
test edilmi kaynaklarn bulunmad grlmektedir. Bunun yan sra gelitirilmesi gereken eitim kaynaklarnn halkn farkl kesimlerine uygun olarak eitlendirilmeleri gereklidir. Halk eitiminin yaygnlatrlabilmesi
iin kurumsal bir yap gerekmektedir. Sivil
Savunma Mdrlklerince verilen ykml
ve gnll eitimleri yaygn olarak halkn her
kesimine ulaamamaktadr. Ayrca, bu eitimlerde daha ok afet an ve sonrasna ynelik
beceriler ele alnmaktadr. Bu programlarda
afet riski algsn gelitirme ve olas zararlar
azaltma bilincini gelitirme abalar zayf kalmaktadr (DMP, 2004).
Ayrca hali hazrda afet zararlarn azaltmak ve
hazrlkl olmak iin yaplan mahalle rgtlenmelerinin bulunduu mahalleler Trkiyenin
tm dnldnde ok azdr ve srdrlebilirlikleri snanmamtr. Genel olarak bu
ilk admlar kurumsallatrmak, halk eitiminin ve rgtlenmesinin sistematik, yaygn,
bilimsel standartlara uygun ve srdrlebilir
olmasn getirecektir. Eitim almalarnda
afet sras ve sonras dneme daha ok vurgu
olduu, afet ncesi zarar azaltma konularnn
daha az ilendii grlmektedir. Afet eitimin
ieriinde afet ncesi ve sonras evrelerin dhil edilmesine dikkat edilmelidir. ok sayda
kurum ve kuruluun yrtt eitim ve bilinlenme almalarnn egdm, eitici
eitimi ve eitimin yerin demografik bilgileri
temel alnarak hazrlanlacak eitim materyalleri ile her kesime gtrlmesinin salanmas
dikkat edilmesi gereken konulardr. Valilik,
240
Belediye, STKlar, meslek rgtleri ve medyada 1999 sonras depremlere hazrlkl olma
ve zarar azaltma konularnda olumu olan
bilinlenme ve motivasyonun egdm ierisinde, belli bir kurumsal yap iinde srdrlmesi ok nemlidir. Kurumsal yap ierisinde
eitimin tm hedef kitlelere tanmasnn salanmas, eitici ve eitim standartlarnn belirlenmesi ve izlenmesi boyutlarnn yer almas
gereklidir.
Modern afet eitimin hedefi, gelecekteki olas afet ve acil durumlar nlemeye ve zararlarn azaltmaya ynelik duyarllk seviyesini
ykseltmek ve gerekli almalarn doru bir
ekilde yerine getirilmesine katkda bulunmaktr. Bireyler iin ise eitimler, yol gsterici, korunmay salayacak ynde afet bilincini
vermeye ve acil durumlara uygun doru davran eklini retmeye ynelik konular yaama dnk, yaparak ve yaayarak renmeye
uygun bir ekilde olmaldr.
Yerel ynetim, idareler ile birlikte kurum ve
kurulular iin deiik seviyede ve yetki alan
iinde (ev, kurum ve kurulu, mahalle, semt,
ky, kasaba, ile, il, blge ve lke genelinde)
sorumlu olunan lee uygun olarak her tr
tehlikeye, btn idari dzeylere ve afet ynetiminin btn fonksiyonlarna, sistemin btn
aamalarnn nasl uygulanacann retilmesi gerekmektedir. Gerekte afet konusundaki
teorik ve tatbikatlar gibi pratik eitimler; gelecekteki acil durumlar nlemeye ve zararlarn azaltmaya ynelik olmaldr. Bunun iin
her yetki alan iinde, Entegre Afet Ynetimi
Sisteminin tm bileenlerinin tanmlanmas,
uygulanmas ve bu almalarn koordinasyonunun salanmas gerekmektedir.
Kaynaklar
Ural, D., 2001. Gnll Kaynaklarn Gelitirilmesi,
T Afet Ynetim Merkezi-T Press Yaynlar, stanbul.
Akman, N., Ural, D. (2001) Afete Direnli Toplum

Oluturma Seferberlii, T Afet Ynetim MerkeziT Press Yaynlar, stanbul.
Bates (F.L.Dynes, R.R.& Qaurantelli, E.L., 1991. The
importance of the social sciences to the International Decade for Natural Disaster reduction Disasters,
15(3), 288-289
Dynes R.R. (1993). Disaster reduction: The importance of adequate assumptions about social organization
Sociological Spectrum. 18, 1975-192.
DMP, 2004. stanbul Deprem Master Plan Eitim
ve Sosyal almalar (T-ODT) stanbul Teknik
niversitesi ve Orta Dou Teknik niversitesi, B. Akit,
G. Erkut, M. Kadolu, A. N. Karanc, S.M. ener, A.
Tezer, D. Ural, A. nl.
Grkaynak, , M. Kadolu, H.A. Poydak, 2004. KIZILAY ile Gvenli Yaam reniyorum retmen
Kitab, Trkiye Kzlay Dernei, Ankara, ISBN-97592079-2-3.
Kadolu, M., . Grkaynak, H.A., Poydak, 2004. KIZILAY ile Gvenli Yaam reniyorum renci
Kadolu, M., . Helvacolu, N. Okay, A. Tezer, L.
Trabzon, H. Trkolu, Y.S. nal, R. Yiiter, 2005.
Okullar in Afet Ynetimi ve Acil Yardm Plan Klavuzu, Mays-2003, T Afet Ynetim Merkezi Yaynlar, T Press (baskda).
Kadolu, M., skender, H., 2001. Acil Durumlarda
Basn ve Halkla likilerin lkeleri, T Afet Ynetim
Merkezi-T Press Yaynlar, stanbul.
Karanc, N. A., Akit, B., Anafarta, M., Oul, M. ve
ner, G., 1999a. Depremlere Kar Hazrlkl Olalm
ODT, Afet Ynetimi Uygulama ve Aratrma Merkezi.
Karanc, N.A., Akit, B., Anafarta, M., Oul, M. ve
ner, G., 1999b. Depremlere Kar Hazrlkl Olmak
in retme ve Uygulama Klavuzu ODT Afet
Yn. Uyg. ve Ara. Merkezi.
Szen S., Pirolu, F., 1999. Acil Durum Yneticileri
iin Zarar Azaltma Yntemleri, T Afet Ynetim Merkezi-T Press Yaynlar, stanbul.
241
242
Toplum Afet Mdahale Ekipleri

zdemir AKACAK
Sivil Savunma Genel Mdr Yardmcs, Ankara
E-posta: ozdemir.cakacak@icisleri.gov.tr
ZET
Afet ynetiminin dzenlenmesinden, grev ve sorumluluklarn datlmasndan, yerine getirilmesinden ve
denetiminden devlet sorumludur. Etkili ve verimli bir afet ynetiminin salanmas ise, ynetimin ve afetin her
evresinde sorumluluk stlenen kurulularn bu grevlerini laykyla yerine getirmeleri ve bu grevleri tm topluma
yaymalaryla, mal etmeleriyle, bu sorumluluklar sivil toplum kurulularyla, gnlllerle ksacas toplumun her
kesimiyle paylamalaryla mmkndr.
Toplum Afet Mdahale Ekipleri (TAME), afet riskleri ve bu risklere kar alnabilecek nlemler konusunda
bilgilendirilerek afetlere duyarll ve bilin dzeyi artrlm, gerekli eitim ve ekipmanla donatlarak,
afet sonrasnda profesyonel ekipler gelene kadar ilk saatlerde mdahale iin imkan ve kabiliyeti glenmi,
vatandalardan oluan organize gruplardr.
Anahtar kelimeler: Afet Ynetimi, TAME, gnll katlm, organizasyon, eitim
Community Emergency Response Teams (CERT)

ABSTRACT
Responsibility for disaster management in terms of regulation, delegation of authority and responsibility, execution
and supervision ultimately rests with the state. An efficient and effective disaster management practice, on the
other hand, is only possible through fulfillment of duties as required at all administrative levels and at all phases
of disasters, and through sharing these responsibilities with public, cooperating with NGOs/CBOs, individual
volunteers, at all segments of society.
Community Emergency Response Teams (CERT) are organized groups of citizens who are trained and equipped on
disaster risks and relevant measures, becoming more sensitive about and aware of these risks. They are provided
both the information and equipment, enabling them to conduct emergency/disaster response immediately after the
disaster until the professional teams reach to disaster site.
Keywords: Disaster Management, CERT, voluntary participation, organization, training
Afetler ve Afet Ynetimi

Afetler toplumsal yaam derinden etkileyen,
insanlar arasnda kargaaya sebep olan, can
ve mal kayplarnn yaand doal, teknolojik veya insan kaynakl olaand olaylardr.
Bir olayn afete dnmesi veya bir olayn
afet olarak nitelendirilmesi iin toplumsal yaam, genel hayat etkileyici boyutta olmas
gerekir. Genel hayat etkilemesinin bir sonucu
olarak afetlerle mcadelede veya afet ynetiminde toplumun tm kesimlerinin grev ve
sorumluluk stlenmesi gerekmektedir. Grev

ve sorumluluk ne kadar geni bir alana yaylrsa mcadelenin sonular da o derece etkili
olacaktr.
Afet ynetimi tabiidir ki idarenin, ynetimlerin grevidir. Afet ynetiminin dzenlenmesinden, grev ve sorumluluklarn datlmasndan, yerine getirilmesinden ve denetiminden devlet sorumludur. Etkili ve verimli bir
243
afet ynetiminin salanmas ise, ynetimin

ve afetin her evresinde sorumluluk stlenen
kurulularn bu grevlerini laykyla yerine
getirmeleri ve bu grevleri tm topluma yaymalaryla, mal etmeleriyle, bu sorumluluklar
sivil toplum kurulularyla, gnlllerle ksacas toplumun her kesimiyle paylamalaryla
mmkndr.
zellikle afetlere mdahale olaand durumlarda, kargaa ortamnda, normal artlarn
bulunmad durumlarda birok iin ok ksa
bir zaman diliminde yerine getirilmesini zorunlu klmaktadr. Bunlar ertelenebilecek iler
olmayp insan yaamn etkileyen, insanlarn
canlarnn kurtulmasna veya hayatlarn kaybetmesine neden olabilen faaliyetlerdir. Bu
nedenledir ki, devlet kurumlarnn yalnz bana altndan kalkabilecei olaylar deildir. Muhakkak ki orada yaayan insanlarn yardmna
ihtiya duyulmaktadr.
Bu balamda idarenin afetlerde mdahaleye

gnlllerin katlmyla ilgili dzenlemelerine
baktmzda, ilk dzenleme, 1999 Marmara Depreminden sonra 586 sayl K.H.K. ile
7126 sayl Sivil Savunma Kanununda yaplan deiiklik ile gnll kii ve kurulularn
Sivil Savunma Tekilatnn koordinasyonunda
sivil savunma ile ilgili grevlere katlmlarnn
dzenlenmesidir. Bundan sonra ileri Bakanl Sivil Savunma Hizmetlerine Gnll
Katlmlarn Dzenlenmesiyle ilgili ynerge
karm ve bu gne kadar bu ynergeye uygun 100den fazla Sivil Toplum Kuruluuyla
protokol yaplmtr.
5302 Sayl zel dare Kanunu ile 5393 Sayl Belediye Kanunu zel dare ve Belediyelere afetler ve acil durumlarla ilgili olarak
baz grevler vermitir. Buna bal olarak da
ileri Bakanlnca zel dare ve Belediye
hizmetlerine gnll katlmn salanmas ile
ilgili ynetmelik 9 Ekim 2005 tarihinde Resmi
Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir.
Bu ynetmelikle gnll itfaiyeciliin uyguAfetlerde Gnll Katlm
lanabilmesi iin yasal zemin hazrlanmtr.
Afetler gibi olaand durumlarda topluma Aslnda lkemiz, toplumumuz bu konudaki
den grev hibir karlk beklemeksizin, bil- gnllle uzak deildir. Osmanl Devletinginin, becerinin, imkn ve kabiliyetlerin, yani deki tulumbaclar itfaiyecilikteki gnlllk
ksaca elde bulunan maddi ve manevi tm sisteminin gemiteki rnekleridir.
kaynaklarn toplumun yararna kullanlmasn
salamaktr. Can ve mal kayplarnn yaan- Japonyaya baktmzda gnll itfaiyecilik
sisteminin ok yaygn olarak kullanldd, toplumsal yaamn derinden etkilendii
n grmekteyiz. Ancak Japonyadaki itfaiye
bu durumlarda sadece insani duygularla topyaplanmasnda sadece yangnlara mdahale
luma yardm etmek yetmeyecek; bilinsizce
deil, ayn anda yrtlmesi gereken ilkyaryaplan mdahaleler can kurtarmak yerine
dm ve ambulans hizmetleriyle, her trl acil
belki de can kayplarna veya sakat kalmala- durumlarda arama kurtarma hizmetleri de ayn
ra yol aabilecektir. Bu nedenle, nemli olan kurulu tarafndan yrtlmektedir. Dolaybu mdahalelerin rgtl, bilinli ve eitimli syla gnlllerin ok fazla olmasnn nedeni
olarak yaplmasdr. Burada devlete, merkezi yangn sndrmenin de dnda dier hizmetveya yerel ynetimlere den grev toplumun lerde de yardmc olunmasdr. lkemizde de
nceden bilgilendirilmesi, bilinlendirilmesi, gnll itfaiyecilik konusu mahalli idareleriafete hazrlk kltrnn yerletirilmesi, g- miz tarafndan gelitirilebilir. Bu hususta baz
nll faaliyetlerin tevik edilmesi ve ihtiya belediyelerimizin faaliyetlerinin olduunu da
durumunda da bu faaliyetlerin ynlendirilme- hatrlatarak, rnek olmas asndan fayda gryoruz.
si ve koordinasyonudur.
244
Sonu olarak afet zararlarnn azaltlmasnda

temel faktr, halkn bilinlendirilmesi yoluyla
topluma afete hazrlk kltrnn verilmesidir.
Toplumsal katlm olmadan, afet zararlarnn
azaltlmas ve afete hazrlk kltr toplum tarafndan benimsenmeden sadece devletin, idarenin abas ile afet zararlarnn azaltlmas ve
afetlere etkin mdahale mmkn deildir.
ve birlikte bu tr almalar yrtlebilir. Bu

konularda en etkin alma Toplum Afet Mdahale Ekiplerinin (TAME) oluumunun salanmasdr.
Toplum Afet Mdahale Ekipleri Nedir?
Toplum Afet Mdahale Ekipleri (TAME),

afet riskleri ve bu risklere kar alnabilecek
Bu erevede mahalli idarelere, zel idare ve nlemler konusunda bilgilendirilerek afetlere
belediyelere acil durumlarla ilgili grevler veduyarll ve bilin dzeyi artrlm, gerekrilmitir; kald ki, grev verilmese bile, beleli eitim ve ekipmanla donatlarak, afet sondiye snrlar iinde yaayan insanlara hizmet
rasnda profesyonel ekipler gelene kadar ilk
gtrme, halkn yiyip imesi, yatp kalkmas,
saatlerde mdahale iin imkan ve kabiliyeti
gezip elenmesi, temizlenmesi, yaamas vb.
konularnda grev stlenmi olan belediyele- glenmi, vatandalardan oluan organize
rimiz afet zararlarnn azaltlmas, etkin mda- gruplardr.
hale salanmas konusunda gnlll tevik
etmeli, ynlendirmeli ve bu konularda bir ey- Afetlerde profesyonel arama kurtarma ekipleler yapmann gerekli olduuna ncelikle ken- ri mdahale edene kadar yarallarn bir ou
dileri inanmal ve bu konuda kendilerine bir aile yeleri, komular ve o mahallede oturan
yol haritas izmelidir. Bu konuda yaplacak insanlar tarafndan kurtarlmaktadr. Afetler
almalarda planlama ve eitim konularnda sonrasnda kurtarlanlarla ilgili istatistikler
sivil savunma tekilatlarndan yararlanabilir bize u bilgileri vermektedir:
Kurtarlanlarn Durumu
Basit yaralanmalar, skma yok
Yapsal olmayan elemanlarn

altnda kalanlar
Kimin tarafndan Kurtarld
Aileler, komular, ilk anda yardma koanlar
50

Toplum afete mdahale gnllleri
Enkaz boluklarnda mahsur

kalanlar
Enkazda skm kalanlar
Profesyonel kurtarclar tarafndan

Teknik kurtarma ekipleri
30
15
5
statistiklerde enkaz altndan karlanlarn Bir afet srasnda, yaralanm veya enkaz alZaman / Hayatta Kalma oranlarna bakt- tnda kalm kazazedeler ilk 24 saat iinde
mzda;
kurtarlrsa %80 yaama ansna sahiptir.
te bu ilk 24 saate Kurtarmada Altn Gn
Zaman
Hayatta Kalma Oran
diyoruz
lk 30 Dakika
1. Gn
2. Gn
3. Gn
4. Gn
5. Gn
5. Gnden Sonra
% 93
% 81
% 36
% 33
% 19
%7
%2
Ancak; insani yardm dncesiyle yaplan

bu tr mdahalelerin bilinli olarak, eitimli
ve ara, gere kullanlarak gerekletirilmesi
arttr. Yardm eden gvende deilse, zmn
bir paras olmas beklenirken durumun daha
245
kt bir hal almasna yol aabilir, kendisi de

kazazede durumuna gelebilir. Bu nedenle, eitim yaplmas gereklidir. Dnyadaki TAME
rnekleri bu durumu dorulamaktadr.
TAME ilk olarak A.B.D.de New Mexico depreminde ortaya km ve 800 kiinin hayat
kurtarlmtr. Ancak tamamen insani duygularla ve insanlara yardmc olmak amacyla
daha nceden hibir eitim almakszn insanlara yardmc olan bu kiilerden de 100 kii
hayatn kaybetmitir. Dolaysyla eitim ve
mdahale edenlerin kendi gvenlikleri de son
derece nemlidir.
hazr olmas, ekiptekilerin ncelikle kendilerine, ailelerine, komularna ve dolaysyla

topluma yardmc olabilmeleri; profesyonel
ekipler gelene kadar bilinli olarak mdahale
yapabilmeleridir.
TAME afet ncesi aldklar eitimlerle afetlerde balang halindeki yani kk yangnlara
mdahale etme, gaz, elektrik gibi alt yap hizmetlerinin kesilmesi, hayati tehlike oluturan
kk yaralanmalara mdahale edilmesi, tedavi edilmesi, hafif arama kurtarma almalar yaplmas, afetzedelerin sakinlemeleri
iin yardmc olunmas gibi ileri yapabilirler.
Bunun iin afet sonras sz konusu ileri yapaJaponyaya baktmzda 1995 Great Hanshin- bilmek ve bu zorluklarla mcadele edebilmek
Awaji Depreminde kurtarlmay bekleyen 35 iin insanlarn nceden hazrlkl olmalar,
bin insandan 27 bin kiinin o civarda oturan planlama yapmalar, aile yeleri, komular
insanlar tarafndan kurtarldn grmekteyiz. ve i arkadalar ile karlkl yardmlamalar
Bu depremde yarallarn %73nn mahalleli son derece nemlidir.
tarafndan kurtarlmas gnlllk konusunda
idarenin daha etkin rol almasn salamtr. TAME Organizasyonu
Japonyay ziyaret ettiimiz 2005 yl ierisinde Hyogoda 800 toplum gnll liderine TAMEnin organizasyon yaps acil durum
operasyonlarnda ortaya kan u ihtiyalar
eitim verilmesi planlanmtr.
dikkate almaldr:
Afetlerde zellikle lkemizin bir deprem lkesi olmas nedeniyle, depremlerde ne kadar - Ekip yeleri arasnda etkili iletiim ve bunu
salayan ortak terminoloji
ksa srede mdahale edilirse o kadar fazla
sayda insann enkazdan sa olarak karl- - Tanmlanm ynetim yaps
mas ihtimali fazladr. Bu itibarla afet olduk- - Sorumluluk tanmlanmas
tan sonraki altn saatler denen ilk 72 saat ok - Kaynak ynetimi
nemlidir. Afet meydana geldikten sonra y- - Ynetilebilir denetim alan
kc ve toplum hayatn sekteye uratan etkileri hemen kendini gsterir. Hayatn normal Bu erevede TAME organizasyonu aadaki
ak durur, altyapda hemen telafisi imkansz hedefleri dikkate almaldr:
zararlar meydana gelir. ncelikle su ve elektrikler kesilir, iletiim durur ve afet mahalli - Olay kapsamnn tanmlanmas, problemin
ne olduunun ortaya konmas
ile haberleme sekteye urar. Yollar bozulur
ve bu durum mdahale ekiplerinin ulamasn - Ne yaplabilecei ve nasl yaplabilecei
hakknda bir strateji oluturulmas
daha da gletirir. Profesyonel annda ekipler
mdahale edemez; ne kadar erken mdahale - Kimin hangi ii yapacayla ilgili kaynaklarn datlmas
edilirse edilsin afet blgesine ulam saatler
alabilir. te TAMEnin var olmasnn amac - Eylemlerin ve sonularn raporlanarak afetin izlenmesi
byle durumlar iin toplumun afete nceden
246
TAME Eitimi
tesisatlarnn kapatlmas, ate kaynann

kullanlmamas ve evin dnda buluma yeri
belirlenmesi nlemleri bilinmelidir.
TAME kendilerinden beklenen grevleri yerine getirebilmeleri iin balca u eitimleri

2. Yangn Sndrme Ve Yangn Bilgisi
almalar gereklidir.
1-
2-
3-
4-
5-
6-
Afete hazrlk
Yangn sndrme
Afetle ilgili ilk yardm
Hafif dzeyde arama ve kurtarma
Afet psikolojisi ve ekip organizasyonu
Tatbikat
1. Afete Hazrlk
Bu balk altnda, afet bilincinin verilmesi,
daha nce yaanm afetlerden de faydalanarak yerel tehlikelerin belirlenmesi ve bunlara
kar tedbir alnmas, aile afet plannn hazrlanmas, yapsal ve yapsal olmayan riskler ve
bunlara kar alnacak tedbirler, alt yap hasarlarnn etkisi, afet ncesi, sras ve sonrasnda
yaplacak iler, TAMEnin rol, gnlllk ve
gnlllerle ilgili mevzuatn incelenmesi gibi
konularda eitim verilir. lkemizdeki afet
eitlerine baktmzda deprem, yangn, ,
heyelan, kaya dmesi, sel ve su basmas gibi
afetler olduunu grmekteyiz. Bu tr afetlere
kar hazrlkl olunmas ve zararlarnn azaltlmas konusunda herkesin ncelikle kendi
evinde yapabilecei basit tedbirler bulunmaktadr. rnein, depremlerdeki yaralanmalarn
en az %50si yapsal olmayan tehlikelerden
kaynaklanmaktadr. Bunlar eyalarn kullanmndan doan tehlikelerdir. Evde alnacak basit tedbirler (eyalarn sabitlenmesi vb. gibi)
afet annda yaralanmalar nleyebilecektir.
Ayrca depremden nce evde deprem antas
hazrlanmas, aile deprem hazrlk plan yaplmas; deprem srasnda gvenli bir yere
K veya YAT, KAPAN ve TUTUN davran, sarsnt geinceye kadar olduun
yerde kalnmas, depremden sonra altyap
Bu konuda, ncelikle yangn bilgisi ve yangnla mcadele, afet ncesi ve afet sonras
yangn riskleri, yangndan korunma, balang
yangnlarnn sndrlmesi, yangn sndrme aletlerinin kullanlmas ile ilgili eitimler
verilmektedir. Yangn gvenlii nlemlerinin
alnmas konusunda herkesin evinde uygulayabilecei basit tedbirler bulunmaktadr.
Duman dedektrnn kullanlmas, yangn
sndrme cihazlarnn bulundurulmas, ok
sayda elektrikli aletlerin tek bir prize balanmamas, gaz ve ofben gibi yangna sebep
olabilecek cihazlarn ak braklmamas gibi
tedbirler yangndan korunmada ok nemlidir.
Giysiler tututuunda yaplacak ey komak
deil, DUR-YAT-YUVARLAN prensibinin
uygulanmas gerektii, dumann ateten daha
ldrc olduu ve karanlkta ve dumanda nasl hareket edilecei hususunda eitimler verilmektedir.
3. lkyardm
TAMEne verilen ilkyardm eitimleri tedaviye ynelik eitimler deildir. Burada sz konusu olan ilk mdahaleciler iin yaam kurtaran nlemler ve ok sayda kazazede arasnda
ncelik belirleme (triaj) tekniinin retilmesine ynelik bilgilerin verilmesidir. Yarallarn
arlna gre snflandrlabilmesi iin solunum, dolam ve bilin deerlendirme tekniinin renilmesi ve ihtiya duyulduunda
yaam kurtaran nlemlerin rnein solunum
durmusa hava yolunun almas, kanama varsa kanama kontrol ve durdurulmas, bilin
kayb durumunda ok mdahalesinin renilmesi ve uygulanabilmesi yntemleri retilmektedir.
247
4. Hafif Dzeyde Arama Ve Kurtarma
5. Afet Psikolojisi ve Ekip Organizasyonu
Bu blmde hafif arama ve kurtarmann rol,

planlamas, TAMEnin emniyeti iin bina hasar snflandrmas, arama ve kurtarma teknikleri eitimi verilmektedir. Arama nce gzle
yaplmal, enkazn evresinde dolanarak arama yaplmas ve ar kurtarma gerektiren ilerin profesyonel arama ve kurtarma ekiplerine braklmas gerekmektedir. lk mdahaleyi
yapan TAME iin nce kendi emniyetleri ok
nemlidir. Bunun iin bina hasar snflandrmas ve bina deerlendirmesi yaplarak arama ve
kurtarmada nceliklerin belirlenmesi gerekir.
Bilgi ihtiyac ve deerlendirmesi de arama ve
kurtarma faaliyetlerinin zamannda ve salkl
yaplabilmesi iin ok nemlidir. nce olayn
eidi, younluu, sresi, zaman, saati, mevsim, hava durumu, mevcut tehlikeler ve binann hangi amala kullanld konusunda bilgi
edinilir. Binann art bir depremle yklma ihtimali varsa bu tr binalarda alma yaplmamaldr. Kurtarclarn gvenlii iin yapsal
hasar snflandrmas yaplr. Hafif hasarl olarak tespit edilen binalarda ieri girip kmak
gvenlidir ve ieride ilkyardm yaplabilir.
Hasarl binalarda sadece sa kalanlar arama
ve dar karmak iin snrl sayda insan ieri girebilir. Binann dnda ekibin emniyetinden sorumlu biri nbeti olarak beklemelidir.
Ar hasarl olarak snflandrlan binalarda
arama ve kurtarma faaliyeti yapmak gvenli deildir. Bu tr binalar profesyonel arama
ve kurtarma ekiplerine braklmaldr. Ayrca
genel durumun raporlanarak belgelenmesi gerekir. Bu raporlarda eitli formlar kullanlr.
Bunlara olay yeri, hasar durumu, ihtiyalar,
ak ve kapal yollar, mevcut tehlikeler gibi
bilgiler ilenir. Bu tr bilgiler hem TAMEler
iin hem de daha sonra gelecek profesyonel
arama kurtarma ekiplerine yol gsterici olmak
iin gereklidir.
Afet sonras psikolojik ilk yardm son derece

nemlidir. Anormal durumlarda normal davranlar tanmak, stres altndaki kiilere nasl
davranlaca, travma ile baa kma yntemlerinin tannmas ve uygulanmas konusunda
genel eitimler verilmektedir. Ekip organizasyonunun yaps ve olay komuta sistemlerinin
uygulanmas konusunda eitimler verilir. Arama kurtarma, yangn sndrme ve ilkyardm
ekipleri oluturulur. Ekipler en az kiiden
olumaldr. Arama kurtarma ekibinde aramakurtarma ve tahliye birimi bulunur. lkyardm
ekibinde triaj ve tahliye birimi bulunur. Her
ekibin bir lideri olur. Ekipler bulunduklar yerde sivil savunma birimine bal olarak, sivil
savunma birimiyle koordineli olarak alrlar. TAMEne seminerler, uygulama eitimleri, masa ba tatbikatlar ve saha tatbikatlar
eklinde eitimler verilmektedir. Eitimlerde
deneyim kazanmas amalanr ve tatbikatlarla
pekitirilir. Tatbikatlarn da amac deneyimi
artrmak ve yanllarn dzeltilmesini salamaktr. ncelikle bu eitimler aralarnda ba
olan gruplara verilmelidir. Bu, eitimdeki baary da artrr. Bunlar komular, apartman/
site sakinleri, mahalle esnaf, i arkadalar, sivil savunma ykmlleri, mdahale ekiplerinin aileleri, amatr telsizciler, izciler, ksacas
herkes bu eitimleri alabilir. TAMEler Tehizat ve Ekipman olarak u aletleri kullanrlar.
Testereler, jeneratr, demir makas, kazma,
balyoz, krek, kova, krc ve deliciler, kaynak
makinesi, bisiklet, motosiklet, merdiven, i eldiveni, maske, kask vb.
248
lkemizde TAME Uygulamalar

TAME Eitimi:
.T.C Afet Ynetim Merkezi-FEMA birlii ile T Afet Ynetim Merkezi tarafndan
TAME Eitimi katlmc El Kitab hazrlanm
ve TAME eitimleri verilmektedir.
AHEP Eitimleri :
Unutmamalyz ki; afetler srasnda ve sonrasnda ihtiyacmz olan birok bilgi ve beceriyi
B. Kandilli Rasathanesi Deprem Aratrma ancak afet ncesinde hazrlanmsak uygulaEnstits tarafndan Afete Hazrlk Eitim yabiliriz. Afetler iin yaplacak en nemli aProgram kapsamnda eitimler yrtlmek- lma, afet ncesinde yaplacak zarar azaltma
ve hazrlk almalardr. Bu almalar bktedir.
madan, usanmadan ve ylmadan srekli yapmamz gereken almalar olmaldr.
MAG Eitimleri :
Yalova, Kocaeli ve stanbul llerinde svire
Kalknma ve birlii daresi (SDC) ile Sivil
Savunma l Mdrlkleri ibirliiyle Mahalle
Afet Gnllleri Eitimleri dzenlenmektedir.
Eitim alanlara Sivil Savunma l Mdrlkleri
tarafndan Sivil Savunma Gnlls Tantm
kart verilmektedir. Eitim verilen mahallelere
ilerinde afet annda kullanlabilecek malzemeler bulunan konteynerler konulmaktadr.
Kaynaklar
https: //www.citizencorps.gov.tr/cert
B.. KRDAE AHEP SSG-TAG ve Halkn Afete Hazrlk Eitimi El Kitab ve Eitim CDleri sunular
Prof. Dr. Mikdat KADIOLU; Toplum Acil Mdahale
Ekipleri (TAME) sunumu
SSG-TAG AHEP Eitimleri:

Sivil Savunma Genel Mdrl, Boazii
niversitesi K.R.D.A.E Mdrl, Los Angeles tfaiye Dairesi, Los Angeles Afet Arama
Kurtarma Ekibi uzmanlarnca ortak bir alma sonucu bir eitim modl gelitirilmi ve
illerde Sivil Savurma l Mdrlkleri tarafndan uygulanmaktadr.
Sonu
Sonu olarak, toplumda afet bilinci ve zarar
azaltma kltr oluturmadan sadece idarenin
abas ile afet zararlarn azaltmak mmkn
deildir. Bunun iin gnlllk tevik edilmeli, ynlendirilmeli, desteklenmeli, eitilmeli ve bunun gerekli olduuna nce idareciler
inanmaldr.
Yerel ynetimlerce TAMEler oluturulmal, sivil savunma tekilat ile birlikte eitimler dzenlenmeli ve yine yerel ynetimlerce
malzemeler alnmal, afette kullanlmak zere
depolanmal ve normal zamanlarda yerel ynetimlerin hizmetlerinde kullanlmaldr.
249
250
Sel, Heyelan ve in Risk Ynetimi

Mikdat KADIOLU
stanbul Teknik niversitesi Meteoroloji Mhendislii ve
Afet Ynetim Uyg-Ar Merkezi, 34469, Maslak, stanbul
ZET
Seller, heyelanlar ve lar, neden olduklar afetler ile birok yaam tehlikeye atp ar ekonomik kayplara yol
aarak toplumlarda byk facialara/zntlere yol aar. Bunlar doal olaylardr fakat doru nlemlerle oluma
ihtimalleri ve yaratacaklar etkiler azaltlabilir. Ekonomik ve sosyal zararlar yannda sel, heyelan ve lar ciddi
evresel sonular da dourabilir. rnein, byk miktarda toksik, vb. kimyasallarn bulunduu tesisleri sel basabilir
veya sulak alanlar yok olabilir. Gelecekte Trkiyede de byk bir sel, heyelan ve yaanarak daha fazla can
kayb ve ekonomik zarar grlmesi muhtemeldir. Gelecekteki olas sel, heyelan ve larn oluturduu riskler
hakknda ncelikle daha fazla bilgiye ihtiya vardr. Kresel iklim deiimi, arazi kullanmndaki deiimler gibi
birok faktr sel, heyelan ve riskinin gelecekte nasl olacan ve bu risklerin ne kadar iyi ynetilebileceini
etkileyecektir.
Sel, heyelan ve n etkileri, binalarda ve alt yap sistemlerinde neden olduu problemlerden, yerleim yerlerinin
tmyle ykmndan, ekonomik gelimenin engellenmesine kadar deiebilmektedir. Eskiden sel, heyelan ve
riskini belirlemeye ynelik almalar, ya problemin bileenlerini ayr olarak ele alyordu, ya da bu konuyu sadece
tek bir disiplin erevesinde tanmlamaktayd. Sel, heyelan ve dan kaynaklanacak ykm ve zarar azaltma
yaklamlar gnmzde belirgin bir ekilde deimitir. Dnya genelinde, bu afetlerden korunma stratejisi yerine
bu afetlere kar risk ynetimine geilmektedir. Yine de bu yaklamdaki baar, gelimi koruma ve uyar sistemleri
ile daha iyi afet acil durum planlamas, vb. afet ynetim almalarnn bir arada yrtlmesine baldr.
Temel yaklamdaki bu deiim kresel iklim deiimine bal olarak artan sel, heyelan ve larn tahminindeki
belirsizliklere de yansyacaktr. Bu afetlere kar korunma nlemlerini artrma, alt yap ve toplumu bu afetlere
kar glendirmeye devam etmek iklim deiimi ve sosyo ekonomik gelimelerin artt bir dnemde daha zor
olacaktr. Btn bu nedenlerden dolay bu makale, alglama ve afet ynetimi iin btnleik afet risk ynetimi
yaklamlarnn gelitirilmesi araclyla sel, heyelan ve tehlikelerine ve bunlarn riskine ksa bir bak
iermektedir. Bu kapsamda sel, heyelan ve lar iin yaplmas gereken risk ynetimi almalar ana hatlar ile
ele alnmtr.
Anahtar szckler: Seller, Heyelanlar, lar, Risk Ynetimi, Afet Ynetimi
Risk Management for Floods, Landslides and Avalanches

ABSTRACT
Catastrophic floods, landslides and avalanches endanger lives and cause human tragedy as well as heavy economic
losses. These are natural phenomena but through the right measures we can reduce their likelihood and limit
their impacts. In addition to economic and social damage, floods, landslides and avalanches can have severe
environmental consequences, for example when installations holding large quantities of toxic chemicals are
inundated or wetland areas destroyed. The coming decades are likely to see a higher flood, landslide and avalanche
risk in Turkey and greater economic damage. More information is needed on future flood, landslide and avalanche
risk. Many factors impact on what future flood, landslide and avalanche risk might look like, including changing
land use patterns, climate change and how well flood, landslide and avalanche risk is currently being managed.
251
Impacts of floods, landslides and avalanches range from site destruction, through problems for the maintenance
of buildings and infrastructure, to an impediment for economic development. Previous attempts to address flood,
landslide and avalanche risk have either treated components of the problem in isolation or characterized the wider
issue from just a single discipline perspective. Approaches to limit disruption and damage from flooding, landslide
and avalanche have changed significantly in recent years. Worldwide, there has been a significant move from
a strategy of flood, landslide and avalanche defense to one of flood, landslide and avalanche risk management.
However, the success of this approach depends on integrating: enhanced defenses and warning systems with
improved understanding of the river system, landslides and avalanches and better governance, emergency planning
and disaster management actions.
This change in approach reflects the future uncertainties in flood, landslide and avalanche prediction arising from
climate change and recognition that continuing to rely on raising and strengthening defenses against flooding is no
longer tenable in an era of climate change and socio-economic development. Therefore, this paper takes a holistic
and brief view of flood, landslide and avalanche hazard and risk through the development of integrated disaster
risk management approaches to analysis, perception and disaster management.
Keywords: Floods, landslides, avalanches, risk management, disaster management.
1. Giri
Dnyada sre gelen doa olaylar, yaam
nemli lde etkilediinde doal afet olarak
nitelendirilir. rnein, kuraklk, lleme, su
seviye ykselmeleri, heyelan, ve seller,
orman yangnlar, tarmsal zararllar, vb. hava
artlar ile yakndan ilikisi olan doal afetlerdir. Yalar, iddetli yerel frtnalar, tropikal
frtnalar, frtna kabarmas, iddetli k artlar, kra, don, vb. ise hava artlar tarafndan
direk olarak oluturulan afetlerdir. Meteorolojik artlar ile dorudan ve dolayl olarak
ilikili olan doal afetlerin tm, meteorolojik
afetler veya meteoroloji karakterli doal afet
olarak bilinir. Sel ve kuraklk, hidrolojik veya
hidro-meteorolojik afetler olarak da adlandrlabilir.
iddetli rzgr, yldrm, , kar ve frtnalardr. Dnya Meteoroloji rgtne (WMO)

gre sadece 1980li yllarda dnyada 700,000
kii meteorolojik afetlerden dolay hayatn
kaybetmitir (MMO, 1999).
Kresel iklim deiiminden dolay son yllarda sadece tropiklerde ki frtnalarn says ve
iddetinde art yok; Trkiye gibi tropiklerin
dndaki lkelerde de iddetlenen gk grltl saanak yalardan dolay, ehirlerdeki
ani sellerin says ve iddetinde de artlar var.
Artk deprem, sel, vb. tehlikeler, hzla artan
arpk yerleim blgelerinde daha fazla afete
dnebiliyor. Bir hesaba gre 1990-2000 arasnda meydana gelen doal afetlerin saysnn,
1900-1940 yllarnda meydana gelenlerden 7
kat daha fazla. Yani, insanlk afetlere kar 7
kat savunmasz ve bir o kadar da doaya kar saygsz hale gelmi. Artk deprem, sel vb.
tehlikeler, hzla artan arpk yerleim blgelerinde, bilimsel uyarlar ve afet ynetimini
ciddiye almayan lkelerde daha fazla afete
dnebiliyor.
Dnya genelinde ki doal afetler ele alnnca,

31 eit doal afetin 28 tanesini meteorolojik
afetlerin oluturduu grlr. Doal afetlerin
eitleri ve nem sralar lkeden lkeye de
deimektedir. rnein, Akdeniz Blgesinde
doal afetler kuraklk, seller, orman yangnlar, heyelan, dolu frtnalar, lar, donlardr.
lkemizde ise en sk grlen meteoroloji karakterli doal afetler ise dolu, sel, takn, don, Bylece, heyelanlar dhil olmak zere hidorman yangnlar, kuraklk, iddetli ya, ro-meteorolojik afetler zellikle son yllarda
252
giderek artan bir iddette ve sklkta meydana gelmekte. Gnmzde sanayileme, yanl seilen yerleim blgeleri, doann tahrip
edilmesi gibi insan aktiviteleri bu tr afetlerin
etkilerini arttrmasna veya yenilerinin ortaya
kmasna neden olabilmekte. nmzdeki
yllarda kresel iklim deiimi ve lkemizde
artan arpk ehirlemeden dolay, (kuraklk,
heyelan, ani seller ve deniz su seviye ykselmesi gibi) hidro-meteorolojik afetlerde ve
kentsel yerleimlerimizde riskleri arttran tali
tehlikelerde nemli artlar beklenmekte.
daha fazla insan ve ekonomik kayplara neden

olmaktadr. Artk yaanan maddi ve manevi
kayplar, her toplumun ve her kurumun bu
afetler karsnda zarar kayp ve azaltma almalarna daha ok nem vermesini gerektirmektedir.
Afet Ynetiminde, afetlere/acil durumlara hazrlk ve onlarn olas zarar/risklerinin azaltlmasna risk ynetimi; afetler/acil durumlardan
sonra mdahale etme ve iyiletirme gibi almalarnn tmne ise kriz ynetimi denilir. Bu
nedenle, ncelikle hidro-meteorolojik tehlikelerin gz nne alnmasn, zarar azaltma
almalar bata olmak zere afet ynetimin
drt evresine ynelik almalarn yaplmasn, bu almalara herkesin katlmn ve tm
kaynaklardan yararlanmay hedeflemeliyiz.
Bu nedenlerden dolay, bu makalede daha
ok sele odaklanarak burada sadece hidrolojik
afetlerin risk ynetiminin ana hatlar ele alnmtr.
Maalesef lkemizde, rnein sel tahmini iin

gerekli olan ya DM, aka geen ya
ise DS lmektedir. Benzer ekilde, tahmini iin gerekli olan bilgiler DM, EE ve
DS gibi kurum ve kurulular tarafndan llmektedir. Trkiyede meteorolojik gzlemler
DM, DS, EE, vb. gibi ayr kamu kurum ve
kurulular tarafndan yaplyor olmas byk
kaynak israf ile birlikte sel, heyelan, ve
kurakl gzetleme ve uyarlarnn lkemizde
2. Hidro-meteorolojik Afetler
gerektii gibi yaplamamasna neden oluyor.
Benzer ekilde, afet ve acil durum ynetimin
lkemizdeki hlihazr yapsnda birden ok
kurumun sorumlu olmas, buna karn kimi
sorumluluk ve grev alanlarnn ise sahipsiz
olmas uygulamada sk yetki ve sorumluluk
karmaas ile kar karya kalnmasna da
neden olmaktadr. Bu sorun, ancak lkemizde afet ve acil durum ynetimine ilikin tm
ilevlerin bir elden ve egdml olarak ynetilmesi ile ortadan kaldrlabilecektir.
Normal iklim artlarnda bile iklimin deiken

karakteri, kuraklklara veya sellere neden olmaktadr. Dier bir deyile lkemizde suyun
fazlas sel ve heyelan; az ise kuraklk gibi
nemli afetlere neden olmaktadr. Bu afetler
yar kurak iklim blgesinde yer alan lkemizde sosyo-ekonomik yaantmz da ok olumsuz bir ekilde etkileyebilmektedir.
Sel, heyelan ve birer doa kanunudur. Atmosfer hareketlilii, meteorolojik sistem ve

Bu nedenlerden dolay, bilimsel ve btnleik hidrolojik evrim iinde baz blgelerin kimi
afet ynetim sistemi ilkelerine uygun olarak, zaman sulak kimi zaman kurak periyotlar yalkemizdeki afetlerle ilgili yeniden yaplan- amas ve eimli arazide birken kar ktlelerimada sadece deprem tehlikesine odaklanma- nin tetiklendiinde kaymas doaldr. nemli
yp mutlaka tm afetlerin ikincil etkilerinin olan lkemizde sel, heyelan, ve kurakl
de birlikte ele alnmas gerekmektedir. nk izlemek, nemsemek ve zamannda nlem
lkemizde depremler beraber kuraklk, sel, alabilmektir. Sel, heyelan ve genellikle
kar frtnalar ve lar gibi birok hidro-me- frtnalar ile birlikte grlr. Dier bir deteorolojik afet, gelimi lkelere nazaran, ok yile, topografik yapya gre daha ok ve hzl
253
deiebilen meteorolojik artlar bu afetlerin

oluumunda en nemli rol oynar.
lkemizde doru bir frtna tanm yoktur. Fakat rnein ABDde aadaki kriterler olutuunda Ulusal Meteoroloji Tekilat Blge
Mdrlkleri iddetli Yerel Frtna Uyars ekil 1. Sel riskinin alglanmasnda toplum genellikle tehlikeyi kmser. Bu nedenle sel
haritalar vb.
halkn katlm
esastr (JICA, 2007). toplum genellikle
ekil
1.almalara
Sel riskinin
alglanmasnda
yaparlar (Hales, 1988):
-
-
-
-
Hortumlar
5 cm veya daha byk apl dolu
65 knot veya daha byk rzgr hamleleri
Bir l, 3 veya daha fazla yaral, ya da
50,000 $dan daha fazla ekonomik kayba
neden olan hava olaylar genel olarak frtna olarak adlandrlr.
tehlikeyi kmser. Bu nedenle sel haritalar vb. almalara

halkn
esastrde(JICA,
2007).
Dnyann birok
yerindekatlm
olduu gibi Trkiye'de
pe pee gelen
iddetli saanaklar veya
uzun sren hafif yalar sonucu oluan taknlar ile birlikte sk sk seller grlebilmekte ve
bunlardan dolay byk can ve ekonomik kayplarmz olmaktadr. 21 Mays 1998 Bat
Karadeniz, 23 Mays 1998 Hatay selleri Trkiyede oluan ilk seller deildir ve sonuncusu da
olmayacaklardr. Daha nceleri de, rnein,18-20 Haziran 1990da Trabzon, 16-17 Mays
1991de Dou Anadolu, 25-26 Austos 1982de Anakara, 1994de Marmaris, 1995 kitelli,
Senirkent, Rize ve 4 Kasm 1995de zmirde korkun sel felaketlerini yaamtk. Sadece
1995 sellerinde 150 kiiyi kaybettik (ekil 2).
Dnyann birok yerinde olduu gibi

Trkiyede de pe pee gelen iddetli saanaklar veya uzun sren hafif yalar sonucu
oluan taknlar ile birlikte sk sk seller grlebilmekte ve bunlardan dolay byk can ve
ekonomik kayplarmz olmaktadr. 21 Mays
1998 Bat Karadeniz, 23 Mays 1998 Hatay
selleri Trkiyede oluan ilk seller deildir ve
2.1. Seller
sonuncusu da olmayacaklardr. Daha nceleri
de, rnein,18-20 Haziran 1990da Trabzon,
Sel: Sularn bulunduu yerde ykselerek veya 16-17 Mays 1991de Dou Anadolu, 25-26
baka bir yerden gelip genellikle kuru olan y- Austos 1982de Anakara, 1994de Marma5
ris, 1995 kitelli, Senirkent,
Rize ve 4 Kasm
zeyleri kaplamasna denir.
1995de zmirde korkun sel felaketlerini
yaamtk. Sadece 1995 sellerinde 150 kiiyi
Sel Afeti: Sel sularnn fiziksel, ekonomik ve
kaybettik (ekil 2).
sosyal kayplara neden olup, normal yaam
ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uratarak, olumsuz bir ekilde etkileyen
ve yerel imknlar ile ba edilemeyen durumlardr.
Aslnda, Daha nce burada hi sel olmad

denmemeli. Dnya zerinde yamurlar yamaya baladndan beri (ller, el dememi
ormanlar dhil) dnyann her tarafnda seller
olmaktadr (ekil 1). rnein, Milattan nce
3200 ylnda Frat Nehri taarak bugn Irak
olarak adlandrlan Ur ehrini 2,4 metrelik bir
amurla kaplamt. 27 Temmuz 1301 tarihinde Sakarya Nehri tamt. 20 Eyll 1563 ylnda stanbulda byk su baskn yaanmt
ekil 2. Afet leri Genel Mdrlne gre lkemizde yaanan sel zararlarnn illere gre
dalm.
ekil 2. Afet leri Genel Mdrlne gre lkemizde

Hidro-meteorolojik
ya istasyonlarna
ait iddet-sre-tekerrr
yaanan
sel almalarda,
zararlarnn
illere gre
dalm.erilerinden 2, 5,
10, 25, 50, 100, 500 yllk en byk gnlk ya deerleri bulunur. Havza iin bu yllar iin
sel hidrograflar ile birlikte sel su seviyeleri hesaplanr. Ama bunlar iin elde 100 ya da 500
yllk verinin olmas gerekmez. Halk arasndaki kafa karkl 100-yllk selin, 100 ylda
bir olan sel olarak dnlmesinden de kaynaklanyor. Bunun dorusu, bir ylda sel oluma
ihtimali yzde 1 veya daha byk olan seldir (ekil 3).
Hidro-meteorolojik almalarda, ya istasyonlarna ait iddet-sre-tekerrr erilerinden

2, 5, 10, 25, 50, 100, 500 yllk en byk gnlk ya deerleri bulunur. Havza iin bu yl-
254
ekil 3. Ya tekerrrlerine gre sel yata, sel tehlike snr ve sel tehlike blgesini ematik
gsterimi.
oluum srelerine gre literatrde ald isimler yledir:

Oluma sreleri bakmndan seller:
1. Yava Gelien Seller (Slow-Onset Floods), bir hafta veya daha uzun bir sre iinde
oluabilir,
2. Hzl Gelien Seller (Rapid-Onset Floods), bir-iki gnde iinde oluabilir,
3. Ani Seller (Flash Floods), 6 saat iinde oluabilir. Ani seller, ller dhil dnyann her
yerinde grlr.
lar iin sel hidrograflar ile birlikte sel su seviyeleri hesaplanr. Ama bunlar iin elde 100 ya
ekilda
2. Afet
leri yllk
Genel Mdrlne
gre olmas
lkemizde yaanan
sel zararlarnnHalk
illere gre
500
verinin
gerekmez.
dalm.
arasndaki kafa karkl 100-yllk selin,
100 ylda bir olan sel olarak dnlmesinden
Hidro-meteorolojik almalarda, ya istasyonlarna ait iddet-sre-tekerrr erilerinden 2, 5,
10, 25,
100, 500 yllk en byk gnlk
ya deerleri
bulunur. Havza
iin buylda
yllar iin
de50, kaynaklanyor.
Bunun
dorusu,
bir
sel hidrograflar ile birlikte sel su seviyeleri hesaplanr. Ama bunlar iin elde 100 ya da 500
ihtimali
yzde
1 veya
dahaselin,
byk
yllksel
verininoluma
olmas gerekmez.
Halk arasndaki
kafa karkl
100-yllk
100 ylda
bir olan
sel
olarak
dnlmesinden
de
kaynaklanyor.
Bunun
dorusu,
bir
ylda
sel oluma
olan
seldir
(ekil
3).
ihtimali yzde 1 veya daha byk olan seldir (ekil 3).
ekil 4. Saanak
ile aniyalar
sellere neden
frtnalarn balang,
ekil yalar
4. Saanak
ile aniolabilen
sellerekonvektif
neden olabilen
olgunluk ve biti aamalar.
konvektif frtnalarn balang, olgunluk ve biti aamalar.
Akdeniz blgesinde yal dnemle kurak dnemler arasndaki farklar olduka fazladr. Hem
yl iinde ve hem de yllar aras dnemlerde olduka dzensiz bir dalm gsteren iddetli
yalar, ykc
sellere neden
olabilmektedir.yal
Akdeniz ky
blgesi nehir
havzalarnda bu
Akdeniz
blgesinde
dnemle
kurak
iddetli yalarn neden olduu seller sklkla grlen ve ekonomik adan en ok zarar veren
dnemler
arasndaki
farklar
olduka
doal afetlerdendir.
Akdeniz
ky eridinde,
"flash flood"
olarakfazladr.
adlandrlan ani seller
konvektif yalar nedeniyle de olduka sk yaanan olaylar olarak kabul edilir (ekil 4).
Hem yl iinde ve hem de yllar aras dnem-
Trkiyede meteorolojinin
ve yerel dzensiz
ynetimlerin sahip
tm sellerin ad takn
lerde olduka
bir kmad
dalmiingsteren
olmu. Ama her sel bir takn deildir! Yani sel olmas iin mutlaka bir derenin veya akarsuyun
iddetli
sellere neden olabiltamas
gerekmez.
Oluumyalar,
yerlerine greykc
seller literatrde;
ekil 3. Ya tekerrrlerine gre sel yata, sel tehlike snr ve sel tehlike blgesini
ematik
1.
Dere
ve
Nehir
Selleri
(Taknlar),
mektedir.
Akdeniz
ky
blgesi nehir havzagsterimi.
ekil 3. Ya tekerrrlerine gre sel yata, sel tehlike
2. Dalk Alan (Kuru Vadi) Selleri,
bu iddetli yalarn neden olduu
3. ehirlarnda
Selleri,
6 ematik gsterimi.
snr ve sel tehlike blgesini
4. Ky seller
Selleri vesklkla grlen ve ekonomik adan en
Bu nedenlerden dolay, Bu blgede sel olmaz. Olsa da burada olmaz. Burada olsa da
bana bir ey olmaz! asla denmemeli (ekil 1).
zellikle ani seller, 6 saat iinde da ve ller
dhil, her yerde olabilir. rnein, Mekkede
Kbe bile defalarca ani sel sularnn altnda
kalm. Trkiyede bu afetin adna takn, feyezan veya imi su diyenler de olur. Gerekte seller oluum srelerine gre literatrde
ald isimler yledir:
ok zarar veren doal 7afetlerdendir. Akdeniz

ky eridinde, flash flood olarak adlandrlan ani seller konvektif yalar nedeniyle de
olduka sk yaanan olaylar olarak kabul edilir
(ekil 4).
Trkiyede meteorolojinin ve yerel ynetimlerin sahip kmad iin tm sellerin ad takn olmu. Ama her sel bir takn deildir!
Yani sel olmas iin mutlaka bir derenin veya
akarsuyun tamas gerekmez. Oluum yerlerine gre seller literatrde;
Oluma sreleri bakmndan seller:
1. Dere ve Nehir Selleri (Taknlar),

1. Yava Gelien Seller (Slow-Onset Floods), 2. Dalk Alan (Kuru Vadi) Selleri,
3. ehir Selleri,
bir hafta veya daha uzun bir sre iinde olu4. Ky Selleri ve
abilir,
5. Baraj Selleri
gibi bee ayrlr. Fakat mevzuatmz ve is2. Hzl Gelien Seller (Rapid-Onset Floods),
tatistiklerimizde tm seller yoktur, sadece
bir-iki gnde iinde oluabilir,
takn vardr.
3. Ani Seller (Flash Floods), 6 saat iinde olu- 1. Dere ve Nehir Selleri: Nehirler boyunabilir. Ani seller, ller dhil dnyann her ca sellerin olumas doaldr ve bu hayatn
yerinde grlr.
vazgeilmez bir parasdr. Baz nehir selleri
255
mevsimsel olarak k ve ilkbahar yalarnn

erittii kar sularnn nehirleri doldurmas ile
oluur. Dere ve nehirlerin su seviyeleri, yamurlu frtnalarda hzla ykselebilir ve ani
seller yamur kesilmesinden nce balayp
yamur kesilmesinden sonra da devam edebilir. Bir yerdeki sel artlarn tespit etmek ile
oraya sel dalgasnn ulamas arasnda ok az
bir zaman vardr. Mal ve can gvenliinin salanabilmesi iin ok sratli tedbirlerin alnmas lazmdr.
Havzann btnn ele alarak takn zararlarnn azaltlmas dorultusunda ina edilen
barajlar ile yal sezonlarda oluan yksek
akmlar depolanarak, taknlarn pik dnemlerinde barajlardan mansaba kontroll su brakmak (veya hi brakmamak suretiyle) mansapta oluacak yksek akmlarn can ve mal
kayplarna neden olmas nlemektedir. Fakat
Trkiyede nehir, gl ve deniz su seviyeleri
tahmin edilememektedir. Dier bir deyile,
hi kurum ve kuruluumuzun resmen byle
bir grevi yoktur. rnein, ABD Meteoroloji Genel Mdrl Nehir Tahmin Merkezi ABD iinde 3 saat iinde neresi ne kadar
ya alrsa sel olur diye Sel Tehdit Haritas
hazrlamaktadr.
trd zamanlarda dalk alanlarda ve dalk

alanlara yakn yerlerde de ani seller oluur. rnein Arizonadaki kuru vadilerde ani sellerin
58 saniyede geliebildii tespit edilmitir.
3. ehir Selleri: ehir selleri, ehir iindeki
her trl arazide oluabilir. zellikle binalar,
yollar ve otomobiller iin parklar ina edilmesiyle doal bitki rts yok edilmi ehirsel
alanlarda yan topraa szmas mmkn
deildir ve bu nedenle ani seller sk sk olumaktadr. ehirleme yzeysel ak doal yzeylere gre 2 ila 6 kat daha arttrr. Mazgallar
bu sular hemen tahliye edemez ve ksa bir
sre iinde caddelerimiz ve sokaklarmz derelere dnebilir. Bylece caddeler nehirlere,
binalarn bodrum katlar da birer lm tuza
kapal yzme havuzlarna benzer.
Sonu olarak son yllarda ehirlerimizde yzlerce su baskn yaanyor. Saanak yalarda
cadde ve sokaklarmz hemen derelere dnebiliyor. Yollarda ve aralarnda mahsur kalanlar pis sel sularna girmek zorunda kalyor.
Evi veya iyeri sular altnda kalanlar ise bir
yandan eyalarn kurtarmaya alrken, dier
yandan da kirli ve tehlikeli sel sularn dar
atmaya alyor.
zetle takn tahmini iin bilinmesi gereken Son yllarda kresel iklim deiimi ile birlikte saanak yalarn iddetinde artlar oldubelli bal parametreler unlardr:
u kesin. Kresel iklim deiimi ile birlikte
1. Nehir ve nehirleri besleyen derelerde ne Trkiyede de artmas beklenen nemli problem ve afetlerden biri de ehirlerdeki ani selkadar su var?
2. Son zamanlarda nehrin su toplama havza- lerdir. ehirlerde sellerin artmasnn nedenlesna ne kadar ya dt ve ne kadar daha rinden biri de sel yataklarna yanl bir ekilde
dolgu, bina, vb. eylerin zamanla yaplmasdr
ya dmesi bekleniyor?
3. Yaan yamurun, eer varsa, ne kadar ka- (ekil 5). Bylece eskiden sel su seviyesi dikkate alnarak yaplan yerleim birimleri de sel
rn erimesine neden olabilecei?
4. Topran nemi ve topran ne kadar daha ve/ya dere yatana yanl bir ekilde mdahale edildii iin gnmzde daha fazla sellere
suyu szdraca?
maruz kalmaktadr.
2. Dalk Alan Selleri: iddetli yal frtnalar kuru su kanallarn veya kk aylar, Bylece kresel snma, lkemizdeki plansz
grl grl akan tehlikeli sel sularna dn- yerleimler, plansz-yetersiz alt yap, vb. ne256
Son yllarda kresel iklim deiimi ile birlikte saanak yalarn iddetinde artlar
olduu kesin. Kresel iklim deiimi ile birlikte Trkiyede de artmas beklenen nemli
problem ve afetlerden biri de ehirlerdeki ani sellerdir. ehirlerde
sellerin artmasnn
nedenlerinden biri de sel yataklarna yanl bir ekilde dolgu, bina, vb. eylerin zamanla
yaplmasdr
(ekil 5).
deniyle,
says ve iddeti
her Bylece
gn artan
ehir selduundan,
baraj
selleri
insan kaynakl
bir afet
eskiden
su seviyesi
dikkate
alnarak
yaplan yerleim
birimleri
de
sel
ve/ya
dere
yatana
yanl
bir
ekilde
mdahale
selleri ile yzlemeye devam edeceiz. Bu ne- olarak da grlr. Bunun
edildii
yan sra,
lkemizde
iin gnmzde
sellere
maruz kalmaktadr.
denle, daha
ehirfazla
mar,
Metropoliten
Alan Nazm, bzlerle yaplan kpr ve menfezler ile birlikte
vb. gibi planlarn ve alt yapnn salkl bir dere yataklarndaki kalntlar veya yamalarda
Bylece kresel snma, lkemizdeki plansz yerleimler, plansz-yetersiz alt yap, vb.
ekilde yaplabilmesi iin
ilgili Bakanlklar- oluan heyelanlarla daralan kesitleri nedeniyle
nedeniyle, says ve iddeti her gn artan ehir
selleri ile yzlemeye devam edeceiz. Bu
mzda
ve
Belediyelerimizde
Meteoroloji
Mderelerde
oluan
gletler
baraj gibi
grev
m deiimi ile birlikte
yalarn
iddetinde
artlar
nedenle,saanak
ehir mar,
Metropoliten
Alan
Nazm,
vb. gibi
planlarn
ve birer
alt yapnn
salkl bir
hendisleri
de
bulundurulmaldr.
lkemizde
im deiimi ile birlikte
de artmas
nemligrp,
ar ve
yalarda
patlayarak
selleekildeTrkiyede
yaplabilmes
i iin beklenen
ilgili Bakanlklar
mzda
Belediyelerim
izde byk
Meteoroloji
yanl Mhendisler
bir
zannedildii
gibi
meteoroiri de ehirlerdeki
aniekilde
sellerdir.
ehirlerde
sellerin
artmasnn
i de bulundurulmaldr. lkemizde
re neden yanl
olabilir.birEnekilde
tehlikelizannedildii
seller barajlarn
gibi
yataklarnaloji
yanl
bir ekilde
dolgu,
eylerin
zamanla
sadece
hava tahmini
veyavb.
saanak
ya
meteoroloji
sadece bina,
hava
tahmini
veya
saanak
yasonucu
uyars oluanlardr.
yapmaz. Meteorolojinin bir de
kmesi
ylece eskiden
selmhendislik
su
seviyesiMeteorolojinin
dikkate
yaplan
yerleim
uyars
yapmaz.
de m ynalnarak
vardr. bir
e yatana yanl bir ekilde mdahale edildii iin gnmzde
hendislik yn vardr.
Sellerin olumas doaldr. Fakat lkemizde
almaktadr.
yllardr tekrarlanan bu doal afetler iin risk
lkemizdeki plansz yerleimler, plansz-yetersiz alt yap, vb.ynetimi yeterli lde uygulanamam olmati her gn artan ehir selleri ile yzlemeye devam edeceiz. Bu
s uan ortaya okta doal olmayan bir durum
opoliten Alan Nazm, vb. gibi planlarn ve alt yapnn salkl bir
n ilgili Bakanlklarmzda ve Belediyelerimizde Meteorolojikartmakta.
urulmaldr. lkemizde yanl bir ekilde zannedildii gibi
ahmini veya saanak ya uyars yapmaz. Meteorolojinin bir de
2.2. Heyelanlar
r.
Heyelanlar,
kaya, toprak
veya dier
doa kaekil 5. Eski sel yataklarna uygun olarak ina
edilmi yerleim
birimleri,
sel yataklarna
lntlarnn
etkisiyle yama
dolgu vb. yaplmas gibi mdahaleler sonucu
oluan, yer
yeniekimi
sel yatanda
tehlikeaaya
altna
girmektedir.
kaymasyla oluur. Bu kaymalara, depremler,
yangnlarla bitki rtsnn tahribat, insanlarn yer yzeyinde yapt deiiklikler, volkan
4.) Ky Selleri: Tropikal frtnalar ve tayfunlar veya kydan uzakta deniz/okyanusta bulunan
patlamalar, ar yalar ve deniz dalgalar
kuvvetli alak basn sistemlerinin, neden olduu frtna kabarmas ile deniz/okyanus
neden olabilir. Yamalarda oluan atlaklar,
sularn kara ilerine srkleyerek nemli sellere
neden olabilir. Benzer ekilde gllerin su
eilen
aalar, direkler
ve duvarlar,
ve
seviyesinde herhangi bir nedenle grlen
ykselme,
kylarnda
suyun kaya
tamas
uygun olarak ina edilmi yerleim birimleri, sel yataklarnatopran aa gl
doru
yavaa
kaymas
bir
hesellere neden
ekil 5.sonucunda
Eski sel yataklarna
uygun olarak
olur. ina edilmi
mdahaleler sonucu oluan, yeni sel yatanda tehlike altna
yerleim birimleri, sel yataklarna dolgu vb. yaplma- yelana dair uyar iaretleridir.
s gibi
mdahaleler Byk
sonucu oluan,
yeni
sel yatanda
5.) Barajlar:
barajlar
deprem,
vb. olaylar sonucu patlarsa ok byk ve tehlikeli
tehlike sellere
altna girmektedir.
neden olabilirler. Barajlar insan yaps
olduundan,
baraj selleri
insan
kaynakl bir
Bunlarn
oluumunda
yalar,
hazrlayc
afet
olarak
da
grlr.
Bunun
yan
sra,
lkemizde
bzlerle
kpr vektlesi,
menfezler
ile
tnalar ve tayfunlar veya kydan uzakta deniz/okyanusta bulunan
rol oynar. Fakatyaplan
asl heyelan
su ile
birlikte
Ky
Selleri:
Tropikal
frtnalar
tayfunlar
yataklarnda
ki kalntlar
veya yamalarda oluan heyelanlarla daralan kesitleri
stemlerinin,4.neden
olduudere
frtna
kabarmas
ilevedeniz/okyanus
hamurlam halde deildir. Kuru bir ktle
nedeniyle
derelerde
oluan
veya sellere
kydan
uzakta
deniz/okyanusta
bulunan
birer baraj
kleyerek nemli
neden
olabilir.
Benzer gletler
ekilde
gllerin
su gibi grev grp, ar yalarda patlayarak
halinde,
fakatkmesi
kaymaya
uygunoluanlardr.
bir zemin zebyk
sellere
neden
olabilir. Ensuyun
tehlikeli
r nedenle kuvvetli
grlen
ykselme,
glsistemlerinin,
kylarnda
tamas
barajlarn
sonucu
alak
basn
neden
ol-seller
olur.
duu frtna kabarmas ile deniz/okyanus sula- rinde yer deitirmitir. Bu tip heyelanlar lSellerin
olumas
doaldr. Fakat
lkemizde
kemizin tekrarlanan
dalk ve yal
blgelerinde
skrisk
sk
bu doal
afetler iin
rn
kara ilerine
srkleyerek
nemli
sellere yllardr
r deprem, vb.ynetimi
olaylar yeterli
sonucu lde
patlarsauygulanamam
ok byk ve tehlikeli
olmas
uan ortaya
doal olmayan
Bu okta
heyelanlarn
en bykbirolanlar,
durum
neden
olabilir.
Benzerbaraj
ekilde
gllerin
sevi- biroluurlar.
Barajlar insan
yaps
olduundan,
selleri
insan su
kaynakl
kartmakta.
yesinde
herhangi
bir yaplan
nedenlekpr
grlen
yksel- ilegenellikle bol yal ve dik eimli sahalarda,
nun yan sra,
lkemizde
bzlerle
ve menfezler
zellikle kuvvetle yarlm, nemli ve litoloji
kylarnda
suyun
tamas daralan
sonucunda
ki kalntlar me,
veyagl
yamalarda
oluan
heyelanlarla
kesitleri
n gletler birer
barajneden
gibi grev
sellere
olur. grp, ar yalarda patlayarak
9bakmndan da elverili olan Kuzey Anadolu
ir. En tehlikeli seller barajlarn kmesi sonucu oluanlardr. dalk alannda olumutur. rnein Geyve,
5. Barajlar: Byk barajlar deprem, vb. olay- Ayanck, Sinop evresi, Maka, Of-Srmene
Fakat lkemizde yllardr tekrarlanan bu doal afetler iin risk
ve Trabzon-Sera heyelanlar bunlarn balcasonucu
tehlikeli
lanamam lar
olmas
uanpatlarsa
ortaya ok
oktabyk
doal ve
olmayan
birseldurum
lere neden olabilirler. Barajlar insan yaps ol- larndandr (ekil 6).
9
257
yer yzeyinde yapt deiiklikler, volkan patlamalar, ar yalar ve deniz dalgalar neden
olabilir. Yamalarda oluan atlaklar, eilen aalar, direkler ve duvarlar, kaya ve topran
aa doru yavaa kaymas bir heyelana dair uyar iaretleridir.
Bunlarn oluumunda yalar, hazrlayc bir rol oynar. Fakat asl heyelan ktlesi, su ile
hamurlam halde deildir. Kuru bir ktle halinde, fakat kaymaya uygun bir zemin zerinde
yer deitirmitir. Bu tip heyelanlar lkemizin dalk ve yal blgelerinde sk sk oluurlar.
Bu heyelanlarn en byk olanlar, genellikle bol yal ve dik eimli sahalarda, zellikle
kuvvetle yarlm, nemli ve litoloji bakmndan da elverili olan Kuzey Anadolu dalk
alannda olumutur. rnein Geyve, Ayanck, Sinop evresi, Maka, Of-Srmene ve
Trabzon-Sera heyelanlar bunlarn balcalarndandr (ekil 6).
iddetli
hzl
kar erimesiheyelana
sonucu biriken
ekil yalar
7de birveya
ksm
gsterilen
uygunsuyun hzla h
akntlar olumaktadr.
yerler unlardr:
Heyelanlar ve amur akntlar;

Geni
bir alanda
zararagrlen
neden olabilir.
Eskiden
heyelan
yerler
Binalara ve evlere de zarar verebilir.
atlaklar, kme ve kabarma grlen ya Elektrik hatlarn koparabilir; su, gaz ve kanalizasyon borularn kr
malar
Kara
ve demir
byk gemesiyle
zararlara yolbu
aabilir.
iddetli yalar veya hzl kar erimesi sonucu
biriken
suyunyollarnda
hzla harekete
Yanl
arazi
kullanmndan
da
kaynaklanabilir.

Dolgu
alanlar
akntlar
olumaktadr.
iddetli
yalar veya hzl kar erimesi sonucu biriken suyun hzla harekete gemesiyle bu
Daha nce olutuklar yerde tekrar oluabilir.
akntlar olumaktadr.
Yeni kaynak sularnn kt yerler
iddetli ya veya karn erimesi ile ilikili olarak da meydana gele
Heyelanlar ve amur akntlar;
Eik aa, it, direk ve duvarlarn bulun Geni
bir alanda
zarara
neden olabilir.
Heyelanlar
ve amur
akntlar;
ekil
7de biryerler
ksm gsterilen heyelana uygun yerler unlardr:
duu
Mdrlne
Genive
birevlere
alanda
neden
olabilir.
Genel
Binalara
dezarara
zarar
verebilir.
ekil 6. Afet leri
gre
lkemizde
yaanan
heyelan
saylarnn illere
x
Eskiden
heyelan
grlen
yerler
gre
dalm.
ekil
6. Afet
Genel
Mdrlne
greverebilir.
lkemizde
Binalara
ve evlere
de zarar
leri
Elektrik
hatlarn
koparabilir;
su,
gaz ve kanalizasyon
borularn
krabilir.
Kaplar
ve pencerelerinde
skma grlen
x
atlaklar,
kme
ve
kabarma
saylarnn
Elektrik
hatlarn
koparabilir;
gaz ve kanalizasyon
borularn krabilir. grlen yamalar
Kara
ve demir
yollarnda
byk su,
zararlara
yol aabilir.
yaanan heyelan
illere
gre
dalm.
evleralanlar
Heyelanlar: Oluumunda
hazrlayc
bir
rol oynar.
Fakat asl
heyelan
ktlesi, su
ile Dolgu
x yol
su,Kara
ve demir
yollarnda
byk
zararlara
aabilir.
Yanl
arazi
kullanmndan
da
kaynaklanabilir.
hamurlam hlde deildir. Suyun etkisiyle, kayganlaan zemin zerinde kuru bir ktle
Krlan
ve kanalizasyon
x Yeni
kaynaksusularnn
kt yerler borularnn bu Yanl
arazi
dadalgalar
kaynaklanabilir.
Gmeler:
Daha
nce
olutuklar
yerde
tekrar
oluabilir.
hlinde yer deitirir.
Yamalarn
altkullanmndan
ksmlarnn
akarsular,
gibi etkenler
Heyelanlar:
Oluumunda
su,
hazrlayc
bir
tarafndan
fazlaca andrlmas
sonucunda
st olutuklar
tabakann
gmesi
eklinde
olumaktadr.
Daha
nce
yerde
tekrar
oluabilir.
x
Eik
aa,
it,
direk
ve
duvarlarn bulunduu yerler
lunduu
yerler
iddetli ya veya karn erimesi ile ilikili olarak
da meydana
gelebilir.
iddetli
ya
erimesi
ilikili
da meydana
gelebilir. skma grlen evler
x olarak
Kaplar
ve
pencerelerinde
Toprak
iledoygun
hle
gelen
ve bu veya
ekilde karn
kayganlaan
yzeysel
rol kaymalar:
oynar.Su Fakat
asl
heyelan
ktlesi,
suiletopraklarnn
ile
yer ald yamalarda oluur. amur aknts, amur ve dier kalntlarn nehir gibi akmasdr. Toprak, bahe duvar, d merdivenlerin
Krlan
su ve kanalizasyon borularnn bulunduu yerler
ekil 7de
bir deildir.
ksm gsterilen
heyelana
uygunx yerler
unlardr:
hamurlam
hlde
Suyun
etkisiyle,
10
uzaklat
evler.d merdivenlerin uzaklat evler.
ekil
7de
bir
ksm
gsterilen
heyelana
uygun
yerler
unlardr:
x
Toprak,
bahe duvar,
x Eskiden heyelan grlen yerler
kayganlaan
zerinde
kuru bir
ktle h- x
xzemin
Eskiden
heyelan grlen
yerler
x atlaklar, kme ve kabarma grlen yamalar
x atlaklar,
kme ve Yamalarn
kabarma grlen
linde yerx deitirir.
Gmeler:
altyamalar
Dolgu alanlar
x
Dolgu
alanlar
ksmlarnn
akarsular,
dalgalarkt
gibiyerler
etkenler
x Yeni
kaynak sularnn
x Yeni kaynak sularnn kt yerler
x fazlaca
Eik aa,
it, direk ve duvarlarn
bulunduu
yerler
tarafndan
andrlmas
sonucunda
st
x Eik aa, it, direk ve duvarlarn bulunduu
yerler
x
Kaplar
ve
pencerelerinde
skma
grlen
evler
tabakann gmesi
eklinde
olumaktadr.
x Kaplar
ve pencerelerinde
skma grlen evler
x Krlan
su ve
borularnn
x Krlan
su kanalizasyon
ve kanalizasyon
borularnnbulunduu
bulunduuyerler
yerler
x Toprak,
bahe
duvar,
d
merdivenlerin
x Toprak, bahe duvar, d merdivenlerinuzaklat
uzaklatevler.
evler.
Toprak kaymalar:
Su ile doygun hle gelen ve
x
x
bu ekilde kayganlaan yzeysel topraklarnn

yer ald yamalarda oluur. amur aknts, ekil 7. Heyelana dair arazide bulunan veya tespit edilebilen iaretler.
amur ve dier kalntlarn nehir gibi akmasdr. iddetli yalar veya hzl kar erimesi sonucu biriken suyun hzla harekete gemesiyle 2.3. lar
bu akntlar olumaktadr.
Eimli arazi zerinde birikmi kar rts yer ekimi etkisiyle kayd
oluturan artlardan hareket ederek tehlikesi belirlemek olanakld
Heyelanlar
ve
akntlar;
ekil
7.karHeyelana
dair
arazideilebulunan
veya,
tespit
ediekil
7. Heyelana
arazide
bulunanveya
veyahava
tespit
edilebilen
iaretler.
ve
rtsnn
durumu
ilikilidir.
genellikle
bitki rt
ekil
7.amur
Heyelana
dairdair
arazide
bulunan
tespit
edilebilen
iaretler.
eimli
arazilerde
grlr.
Bu
nedenle,
lkemizin
dou
ve
gneydo
lebilen iaretler.
kesim, oluumuna uygundur.
Geni bir alanda zarara neden olabilir.

Binalara
evlere
de zarar verebilir.
2.3. lar
2.3.lar
lar
Trkiye,
corafik olarak sarp dalk alanlara sahiptir. Dalk koulla
2.3. ve
kar
ve iddetli yalar , heyelan ve kaya dmesi gibi birok
Elektrik hatlarn koparabilir; su, gaz ve kaEimli
zerinde
birikmikarkarrts
rtsyer
yerekimi
ekimi etkisiyle
etkisiyle
kaydnda
olumasna
neden
olmakta.
Bu nedenlerden
dolay
afet genellikle,
Eimli
araziarazi
zerinde
birikmi
kaydnda
oluur.
oluur.
yer
nalizasyon
borularn
krabilir.
Eimli
arazi
zerinde
birikmi
kararazi,
rts
oluturan
artlardan
hareket
ederek
tehlikesi
belirlemek
olanakldr.
n
oluumu,
oluturan artlardan hareket ederek tehlikesi belirlemek olanakldr. n oluumu, arazi,
11
Kara hava
ve demir
byk
zararlara
ekimi
etkisiyle
kaydnda
dalk
oluur.
hava
ve yollarnda
kar
rtsnn
durumu
ilikilidir.,
,genellikle
genellikle
bitki rts
veve
ve kar
rtsnn
durumu
ileileilikilidir.
bitki
rts olmayan,
olmayan,dalk
eimli
arazilerde
grlr.
Bu
nedenle,
lkemizin
dou
ve
gneydou
blgelerindeki
dalk
yol aabilir.
oluturan
ederek
teheimli arazilerde grlr. Bu nedenle, lkemizin
dou veartlardan
gneydou hareket
blgelerindeki
dalk
kesim, oluumuna uygundur.
oluumuna uygundur.
Yanlkesim,
arazi
kullanmndan
da kaynaklana- likesi belirlemek olanakldr. n oluumu,
bilir.
kar rtsnn
durumu
Trkiye, corafik olarak sarp dalk alanlara arazi,
sahiptir.hava
Dalkvekoullarn
neden olduu
eim, ile iliTrkiye,
corafik
sarp,
dalk
alanlara
sahiptir.
Dalk
koullarn
neden doal
olduuafetin
eim,
karolutuklar
ve
iddetliolarak
yalar
heyelan
ve kaya
dmesi
gibigenellikle
birok tehlikeli
Daha kar
nce
yerde
tekrar
oluabikilidir.
,
bitki
rts
olmayan,
ve
iddetli
yalar
,
heyelan
ve
kaya
dmesi
gibi
birok
tehlikeli
doal
afetin
olumasna neden olmakta. Bu nedenlerden dolay afet genellikle, lkemizin dou, gney
lir. olumasna neden olmakta. Bu nedenlerden dolay
dalk
arazilerde
grlr.
Bu neden ve
afeteimli
genellikle,
lkemizin
dou, gney
11
iddetli ya veya karn erimesi ile ilikili 11le, lkemizin dou ve gneydou blgelerindeki dalk kesim, oluumuna uygundur.
olarak da meydana gelebilir.
258
Trkiye, corafik olarak sarp dalk alanlara

sahiptir. Dalk koullarn neden olduu eim,
kar ve iddetli yalar , heyelan ve kaya
dmesi gibi birok tehlikeli doal afetin olumasna neden olmakta. Bu nedenlerden dolay afet genellikle, lkemizin dou, gney
dou ve kuzey dou Anadolu Blgelerini etkilemekte olup, bu alan lkemiz topraklarnn
yaklak % 35inin afetine maruz kaldn
ifade
etmektedir
(ekiletkilemekte
8). olup, bu alan lkemiz topraklarnn
dou ve kuzey
dou Anadolu Blgelerini
yaklak % 35inin afetine maruz kaldn ifade etmektedir (ekil 8).
oluumunda meteorolojik parametrelerin rol

ve bu parametrelerin cepheler ile olan ilikilerini belirlemek iin sinoptik analiz yntemi
kullanlm. Bu blgelerde oluumunda iki
temel mekanizmann etkin olduu bulunmutur. Bunlardan biri, cephesel siklonlarn geiini takip eden donma noktasnn hemen altna
kadar olan bir souma; dieri ise cephesel siklonlar takiben donma noktas yaknna kadar
snma ile birlikte yamur yadr. Blgede
gzlenen 37 dan 30unun cephesel siklonlarn gelimesiyle yakndan ilikili olduu belirlenmitir. Bu nedenle, frtna esnasnda veya
frtnadan sonra yeni kar veya yamur sonucunda oluan larn tahmininde sinoptik meteoroloji yaklamnn en iyi yntem olduu
kar veya yamur sonucunda oluan larn tahmininde sinoptik meteoroloji yaklamnn en
belirlenmitir.
iyi yntem
olduu belirlenmitir.
ekil 8. Afet leri Genel Mdrlne gre lkemizde yaanan olaylar saylarnn illere
gre dalm.
ekil
8. Afet leri Genel Mdrlne gre lkemizde
yaanan
olaylar saylarnn illere gre dalm.
Trkiyede; ortalama ykseklii 1 000 mnin zerinde olan sahalarda yerlemi bulunan k
turizm merkezleri ile Dou ve Gneydou blgelerinin aa rtsnden yoksun olan zellikle
Hakkari, Tunceli, Bingl, Siirt ve Bitlis illerini kapsayan kesimi afetlerine en hassas olan
alanlar iermektedir (ekil 8). Bylece, eimli bir arazi zerinde, yeni yaan karn miktar,
kar rtsnn yaps, rzgr ve scaklk gibi abuk deien hava artlar tehlikesini ortaya
kartr. lkemizin iklim artlarna gre, kar ya grlen k ve ilkbahar aylarnda
meydana gelebilmektedir. lkemizde Aralk, Ocak, ubat ve Mart aylar afetlerinin en ok
meydana geldii aylardr. Fakat Trkiyedeki larn % 80i zellikle Ocak ve ubat
aylarnda olumaktadr.
Trkiyede; ortalama ykseklii 1 000 mnin

zerinde olan sahalarda yerlemi bulunan
k turizm merkezleri ile Dou ve GneydoBorhan
ve Kadolu (1998) almasnda,
Dou ve Gneydou Anadoluda
19821993
yllar
u
blgelerinin
aa rtsnden
yoksun
olan
arasnda oluan lar incelenmitir. i oluumunda meteorolojik parametrelerin rol ve bu
parametrelerin cepheler ile olan ilikilerini belirlemek iin sinoptik analiz yntemi kullanlm.
zellikle
Hakkari, Tunceli, Bingl, Siirt ve
Bu blgelerde oluumunda iki temel mekanizmann etkin olduu bulunmutur. Bunlardan
ekil
9. 9.
alanlarndaki
yaplama fark. i
bo kutular yeni
yerleimleri;
iin dolu
kutular
ekil
alanlarndaki
yaplama
fark.
i bo
kutubiri, cephesel siklonlarn geiini takip eden donma noktasnn hemen altna kadar olan bir
ise eski yerleim blgelerini gstermektedir. Eski yerleim blgelerin tmyle yatann
Bitlis
illerini
kesimi
kadar
afetlerine
souma; dieri
ise cepheselkapsayan
siklonlar takiben donma
noktas yaknna
snma ile birlikte
dndayken
yeni
yerleimlerin
bir
ksm
yataklarndadr.
yamur yadr. Blgede gzlenen 37 dan 30unun cephesel siklonlarn gelimesiyle lar yeni yerleimleri; iin dolu kutular ise eski yerleim
en
hassas
olan
alanlar
iermektedir
8).yeni blgelerini gstermektedir. Eski yerleim blgelerin tyakndan
ilikili olduu
belirlenmitir.
Bu nedenle,
frtna esnasnda veya(ekil
frtnadan sonra
blgelerde
ve dalara
gidenler kn yeni
ve ilkbaharn
banda tehlikesi
Bylece, eimli bir arazi12 zerinde, yeni yaan Dalk
myle
yaayanlar
yatann
dndayken
yerleimlerin
bir ile
ok sk kar karya gelir. nk tehlikesiyle karlaanlarn ou, n oluumuna
tehlikesi olan dalk araziye giden kii, kendi arl ile kar
karn miktar, kar rtsnn yaps, rzgr ve kendileri
ksmneden
olur.
yataklarndadr.
rtsnn krlmasna ya da kard ses ile (barma, korna alma, silah atma, vb.) kar
scaklk gibi abuk deien hava artlar rtsnn kaymasna neden olabilir.
arlktaki
bir n altnda kalan
insann yaama ans
azdr. lar genellikle
tehlikesini ortaya kartr. lkemizin iklim Tonlarca
Dalk
blgelerde
yaayanlar
veokdalara
giayn yerlerde, belirli vadi ve srtlarda tekrar tekrar oluur. Bu nedenle, yataklarnda eskiden
olumu
lara
ynelik
baz
iaretler
bulunur.
En
iyisi
olasl
olan
yerleri
tanmak,
artlarna gre, kar ya grlen k ve ilk- oralardan
denler
kn ve ilkbaharn banda tehliuzak durmak ve n oluumuna neden olacak davranlardan kanmaktr (ekil 9).
iin ncelikle;
bahar aylarnda meydana gelebilmektedir. Bunun
kesi
ile ok sk kar karya gelir. nk
ncelikle blgelerine yeni yerleim birimleri kurulmamal.
ve sel yataklarnda karlaanlarn
var olan yaplar derhal kaldrlmal.
lkemizde Aralk, Ocak, ubat ve Mart aylar tehlikesiyle
ou, n oluuMevcut yaplar, blgesinden kaldrlana kadar sigortalanmal.
Ormanlar
tahrip
edilip
gzerghlar
yaratlmamal.
afetlerinin en ok meydana geldii aylar- muna kendileri neden olur. tehlikesi olan
dr. Fakat Trkiyedeki larn % 80i zel- dalk araziye giden kii,
13 kendi arl ile kar
likle Ocak ve ubat aylarnda olumaktadr.
rtsnn krlmasna ya da kard ses ile
(barma, korna alma, silah atma, vb.) kar rBorhan ve Kadolu (1998) almasnda, tsnn kaymasna neden olabilir.
Dou ve Gneydou Anadoluda 19821993
yllar arasnda oluan lar incelenmitir. i Tonlarca arlktaki bir n altnda kalan in259
sann yaama ans ok azdr. lar genellikle ayn yerlerde, belirli vadi ve srtlarda tekrar
tekrar oluur. Bu nedenle, yataklarnda
eskiden olumu lara ynelik baz iaretler
bulunur. En iyisi olasl olan yerleri tanmak, oralardan uzak durmak ve n oluumuna neden olacak davranlardan kanmaktr (ekil 9). Bunun iin ncelikle;
ve acil durum plan yrrle girmeden nce

veya sonra oluturulabilir. Bu kapsamdaki
almalar yle sralanabilir; byk tehlike ieren alanlarda blgeleme, yaplama ve
imar ynetmelikleri, heyelan, sel, ve dier
tehlikeli durumlarla ilgili verilerin toplanp,
hangi blgenin yerleme iin uygun olduunun belirlenmesi, acil durumlarda barnaklar
almas veya afet sonras geici barnma bi ncelikle blgelerine yeni yerleim birimlerinin konumlandrlmas. Zarar azaltma,
rimleri kurulmamal.
ayn zamanda, iyerlerini ve halk almalar
ve sel yataklarnda var olan yaplar gereken basit nlemler konusunda eitmek,
bylece kayp ve yaralanmalar eitim ile de
derhal kaldrlmal.
Mevcut yaplar, blgesinden kaldrlana azaltmay amalar.
kadar sigortalanmal.
Ormanlar tahrip edilip gzerghlar ya- Maalesef Trkiyede bugn ne hava artlarn,
ne iklimi, ne de nehirlerimizdeki ne de glleratlmamal.
Hava, yol durumu ve tehlikesi hakknda rimizdeki su seviyelerini takip edip sele, sel;
a, ; kurakla, kuraklk demek, onladzenli olarak halka bilgi verilmelidir.
r izlemek ve nceden haber vermekle resmen
3. Kayp, Zarar Azaltma ve nleme
grevli herhangi bir kurum veya kuruluumuz
bulunmamaktadr. 1937 ylnda kurulan DM
lkemizde bugne kadar yaplan afet alma- Genel Mdrln ve 3127 sayl Tekilat
lar yakndan incelendiinde, gayretlerimizin ve Grevleri Hakkndaki Kanunda, ... hava
ounu afetlerden sonraki mdahale etme ve deniz seferlerini korumak ve memleketin
aamasna yneltmi olduumuz grlmek- hava hadiseleriyle ilgili haberleri vermektir.
tedir. Oysa Afet Ynetimi sadece insanlar denilirken 8/11/1986 tarihli ve 3254 sayl kaenkaz altndan kurtarmak, yangn sndrmek nunla yanl bir ekilde deitirilen DM Teveya sel sularndan insanlar tahliye etmek, vb. kilat ve Grevleri Hakkndaki Kanunda artk
mdahale almalarn yapmak deildir. Ak- sadece ... meteorolojik destek ...den bahsesine modern afet ynetimi ncelii (mdahale dilmektedir. 3254 sayl kanunda belirlenen,
almalarna duyulabilecek ihtiyac minimize ama ve grevleri arasnda sel ile birlikte frtedebilmek iin) insanlar olas tehlikelerden na, kuraklk, don, dolu, vb. gibi 28 adet meteokorumak ve mevcut riskleri afetler olmadan rolojik afet ile ilgili tek bir kelime bile yoktur.
ok nce azaltmaya yneliktir.
Bununla beraber 1954 yl ve 6200 sayl DS
Tekilat ve Grevleri Hakkndaki Kanunda ise
Sel, heyelan ve gibi hidro-meteorolojik sadece Taknlara kar koruma yaplar ina
tehlikeler ve onlarn etkileri sonucu oluacak etmek yer almaktadr.
can ve mal kaybndan kaynaklanacak zararlar
uzun dnemde azaltmak veya ortadan kaldr- Maalesef, lkemizde hala sel tahmini iin gemak iin yaplan ve sreklilii olan alma- rekli olan, ya miktarn DM, aka geen
lara kayp ve zarar azaltma almalar denir. ya miktarn ise DS gibi farkl kurumlar
Bu aama zarar azaltmay ierdii iin, afet lmektedir. Dier bir deyile, Trkiyede
260
meteorolojik gzlemler DM, DS, EE ve

Ky Hizmetleri gibi ayr ayr kamu kurumlar
tarafndan yaplyor. Bu dank yap byk
kaynak israf ile birlikte sel vb. gzetleme ve
uyarlarnn lkemizde yaplamamasna neden
oluyor. Hlbuki lkemizde havza leinde
topran nem durumunu, kar rtsn, frtnann etkili olma sresini, yam ve yaacak
olan yan miktarlarn vb. belirleyip tahmin
eden ve nehirdeki ak ve ykselmeleri saysal modeller ile bir btn iinde srekli olarak
takip edip sel ihbarlarn yapacak ekilde donatlm ve grevlendirilmi bir teknik kurum
olmaldr.
renler ve sel kapanlar ile barajlar gibi suyun

ak rejimini dzenleyen tesisleri ieren kontrol yaplar eklinde iki grup iinde deerlendirmek gerekmektedir.
Bylece, DS zarar azaltma almas olarak,

578 adet baraj ve glet vb. su yaplar ina
ederek lkemizdeki akarsu sellerinin saysn
nemli lde azaltmtr. Bununla birlikte,
DS Takn Yllklar incelediinde Trkiye
genelinde 195697 yllar aras onar yllk
dnemlere gre nehirlere bal olan sel says
azalrken, lm says ve maddi zararlar hzla
artyor. Dier bir deyile, dere yataklarna mdahale ve yerleimler barajlarn getirdii yaDevlet Su leri (DS) Genel Mdrlne rarlardan daha fazla zarar veriyor (ekil 10).
gre, lkemizde son 50 ylda yaanan bin 768
taknda, bin 344 kiinin hayatn kaybetti, lkemizde de eskiden, rnein, yaan yamur
260 bin hektar tarm arazisi etkilendi. Ekono- ve erimi kar akmlar su toplama alanlarna
mik kayplarn ise ylda ortalama 100 milyon herhangi bir mdahale ve afete neden olmakdolar ayor. Meteoroloji Mhendisleri Oda- szn serbeste akp gidebiliyordu. Gnmzsna gre, taknlarn kontrol ve zararlarnn de ise, oalan nfusun, arpk ehirlemenin
azaltlmasna ynelik olarak genelde yapsal ve krsal kesimdeki bilinsiz yerleimin sonlemler balamnda srdrlen projeler iin nucu olarak ar ya, , heyelan vb. doa
ayrlan miktar ylda ortalama 30 milyon dolar olaylarna daha fazla maruz kalmaktayz.
civarnda.
Bylece DS gibi kurum ve kurulularmz
Bu konuda youn almalar yapan DSnin akarsu havzalar iinde byyen yerleimlerden, alan yeni yollar ve kurulan yeni tesislerTakndan Korunma Talimatnda sadece;
den, elverisiz tarm yntemleri ile topraklarn
Takn alanlarnn tespit ve ilan (4373 sa- youn bir ekilde kullanlmasndan, akarsu ve
derelerin yataklar iinde veya mcavirindeki
yl yasa kapsamna alnmas),
Takn tesisi olan veya olmayan yerlerde takn riski tayan alanlarn iskna almasndan, daha nce ina edilmi takn tesislerinin
yaplacak iler,
zerlerinin kapatlmasndan, ak mecralarn
Blge takn plannn yaplmas
kapal mecralara dntrlmesinden, vb. biresaslar belirtilmitir.
ok eyden hakl olarak ikyetidir. Ayrca
Bu tasar kapsamna giren yapsal projeleri; baz yerlerde selden koruma tesislerine, yerel
takn annda sular takn riski tayan alan- ynetimler ve vatandalar yeterince sahip kdan uzakta tutmaya ynelik akarsu yata d- myor. Btn bunlarn sonucunda da zamanla
zeltme ve dzenlemeleri, takn duvar, sedde, dolan akarsu yataklar iddetli yalarda tkaderivasyon kanal ve ehir yamursuyu boal- np taarak daha byk boyutlarda sel zararlatm sistemleri gibi koruma amal tesisleri ie- rna neden olmakta
261
ne ie yarad hususu onlara yeterince anlatlamam ve yeterli bilin oluturulamamtr.

Bu noktada Belediye Bakanlarmzn da
nemli tespitleri var: rnein, Dere yataklarnn slah DSnin grevi olmasna ramen
makine (teknik donanm) yetersizliinden dolay dere yataklarnda biriken rsubatn zamannda yatak dna karlmas salanamyor,
ya da dere iinde yatak dzenlenmesi yaplamyor. Bir genelgeyle Karayolu Kprlerine
membandan 1000 m (yukardan), aadan
750 m yaklamak, biriken rsubat kod fazlal olsa bile dere yata dna karmak yasakland. Bu nedenle kpr ayaklar arasnda biriken rsubat suyun geiini engelleyeceinden
yerleim yerini takn sonucu su basma tehlikesi kanlmaz. Yani lkemizde literatrde
olmayan, bir de brokratik sel tehlikesinden
bahsediliyor.
ekil 10. DS Takn Yllklarna gre Trkiye genelinde 1956-97 yllar aras onar yllk
periyotlara gre oluan sel ve l saylar ile birlikte maddi zararlarn deiimi.
ekil 10. DS Takn Yllklarna gre Trkiye genelinde 1956-97 yllar aras onar yllk periyotlara gre
oluan sel ve l saylar ile
birlikte maddi zararlarn
16
deiimi.
Can ve ekonomik zarar azaltma nlemleri

uzun dnemde afet kayplarn azaltmak iin
nemlidir. Ancak, zarar azaltma almalar,
tehlikelere ak blgelerde heyelan, sel veya
Dere yataklar iindeki her trl yap, muh- sonras, tekrar tekrar yeniden yaplanma
temel bir taknda dorudan zarar grecek ksr dngsn ortadan kaldrabilir. Bir acil
olmasnn yan sra takn yatann dier ke- durum veya afet sonras, bu konudaki duyarlsimlerinde de ak artlarn bozarak normal lk artmken, daha gvenli yerleim birimleri
koullarda beklenmeyen zararlara neden ol- oluturmak daha kolay olabilir. Bunun iin de
makta. Ak mecralarn kapal mecralar haline nceden zarar azaltma planlarnn da hazrlandntrlmesi ise her yl periyodik olarak yamas gerekmektedir.
plmas gereken bakm-onarm hizmetlerinin
yaplmasn imknsz hale getirmekte. Bunun Romallardan beri insanlar zellikle seller ile
sonucunda zamanla dolan mecralar iddetli ya- mcadele etmek iin barajlar ve su bentleri
larda tkanp taarak daha byk boyutlarda ina etme yoluna gitmitir. Fakat 1950li ylzararlara neden olmaktadr. Bu nedenlerden lardan sonra selden korunma kavram nemli
dolay, DS Genel Mdrlnn giriimle- lde deimitir. Byk-kk her nehre
ri sonucunda, dere stlerinin kapatlmamas bir baraj yaplamayaca gibi artk sellerin sahususunda ileri Bakanlnn 22.09.1988 dece nehirler ile ilikili olmad da grlmtarih ve 24467 sayl ve 03.08.1994 tarih ve tr. Bu nedenle, gelimi lkelerde gelimi
5496 sayl yazlar ile tm Valiliklere gerekli hidro-meteorolojik gzlem alar, meteoroloji
talimat verilmitir. Bunlar ile beraber takn- radar, otomatik akm ve ya istasyonlar ve
dan koruma, vb. su yaplar halk tarafndan hidro-meteorolojik modeller ile doru ve eryeterince korumamaktadr, nk bu tesislerin ken nehir su seviye (yani sel, takn) tahmini
262
ve uyarlar ile can ve mal kayplar en aza indirgenmitir.

ABDde ki sel ile ilgili reformlarn tarihesi
1890 ylnda ABD Kongresi Sel Tahmini ve
Uyars iin Federal Sorumluluklar belirlemesi ile balar. Amerikada, 1917 ve 1936da
kartlan Sel Kontrol Kanunlar seller ile sadece (baraj, set, vb.ni ina ederek) yapsal nlemler ile mcadele edilmektedir. Bunun da
(sel yataklarna yerleim-sel-sel kurbanlarna
yardm-baraj inas-sel yataklarna daha fazla
yerleim eklinde) bir ykm-yara sarma sarmalndan klmas amalanmtr. Bu cevrimi krmak zere Romallardan beri seller ile
mcadele edebilmek iin sadece barajlar ve su
bentleri ina edilme anlay 1940l yllardan
sonra selden korunma kavramna dntrlmtr. Bylece, 1966 Austos aynda ABD
Meclisi 465 Sayl Yasa ile Sel, Tanrnn; Sel
Afeti ise insanlarn eseridir... (Flooding is an
act of God; Flood damages are act of man...)
anlay ile sel zararlarn azaltabilmek iin
Sel Yataklarnn Ynetimi anlay yrrle konmutur.
Bunun iin lkemizde de ncelikle rnein,
ABDde olduu gibi sel, ve heyelan yataklar nceden belirlenerek risk haritalar hazrlanmal... Bu yataklar asla imara almamal;
yanllkla imara alm olan blgeler yerleim birimlerinde arndrlmaldr. Heyelan,
ve sel yataklarna ve tehlike blgeleri mdahale edilmemeli.
Bunun iin, rnek alnabilecek FEMAnn
uygulad temel kurallar, yapsal ve yapsal
olmayan zm yntemlerinin bazlar unlardr:
srler, acil durumlarda Temel Sel Seviyesinin zerindeki katta duracak ekilde ayarlanmal.
Sel yataklar binalardan arndrlp yeil
alana dntrlmeli.
Temel Sel (ya da su basman) seviyesinin
altnda kalan yerlerde kullanlacak olan inaat malzemeleri sel sularnn verebilecei
zararlara kar dayankl olmal.
Her hangi bir yeniden ina, dzeltme veya
ilave gibi almalar binann piyasa deerinin %50sine eit veya daha fazla ise, bu
nemli bir hasar veya gelitirme olarak deerlendirilmeli.
Bina sel haritalamasndan nce yaplmsa
bu nemli tamir veya gelitirmeyi yaplrken binann tmyle sel yataklarn ynetme ve dier yeni ynetmeliklere uydurulmal.
Zemine tamamen oturan binalarn altlarnda, etraflarndaki tahribat engellemek
ve hidrostatik kuvvetleri dengelemek iin
boluklar almal.
Kanalizasyonun geri basmasna kar
check-valve konulmal,
Evlerin tmyle, elektrik tesisatnn, doal
gaz ve elektrik sayalarnn, su stclarnn
Temel Sel Seviyesinin zerine ykseltilmeli.
Su setleri yerinde ina edilmeli.
Set oluturmak iin malzemeler rastgele ve
olduu gibi ortala dklmemeli.
Set oluunca sel sularnn nereye gidecei
de mutlaka ayrntl bir ekilde dnlmeli.
Srekli sel riski yaayan yerler de gvenli
yerlere tanmal.
Sel yataklar yerleime almadan nce
park ve bahelere dntrlmeli...
zetle, seller ile mcadelede, akarsu yatan dzeltme ve dzenleme, sel kontrol setleri
Su havzasndaki ina faaliyetlerinin hi ve barajlar, duvarlar ve derivasyon kanallar,
biri, 100-yllk sel suyu seviyesinde arta yamur suyu drenaj sistemi, binalarn tanmas, ykseltilmesi, vb. gibi sadece yapsal
neden olamamal.
ve mhendislik yaklamlarn uygulamak
Sele maruz binalar glendirilmeli.
Sel yataklarna yaplm binalardaki asan- yetmez. Btn bunlarn yan sra, sel, ya263
Trkiyede ise sel yataklarna yerlemi ve sel

iin gerektii gibi uyarlmayan insanlar oluturur. lkemizde seller ile ilgili yeterince istatistik bilgi mevcut deil. Ama rnein, Amerika Birleik Devletlerinde her yl ortalama
olarak 140 kii sellerden lmektedir. nk
15 cm (yani bir kar) yksekliindeki sel suyu
4. Hazrlk
insanlar srkleyip gtrebilir. 60 cmlk su
Planlama, eitim ve tatbikatlar ile hidro-me- ise otomobilde insann hayatn kaybetmesine
teorolojik tehlikelere kar hazrlkl olma, neden olabilir. 60 cmlik su, otomobilin arlmdahale etmeye ve hayat normalletirmeye n 1,5 ton azaltabilmektedir. Bu nedenle, sel
dnk iyiletirme iin etkin bir afet ve acil du- sular ile alsa temas edilmemeli ve sel sularna
hibir ekilde girilmemeli.
rum ynetimi almalarna hazrlk denir.
ta, heyelan zonlar/kamulatrma/yasalar,
rlekasyon, zel kullanm ve yap izinleri, nehirlere ait sulak alanlarn geri verilmesi, afet
ynetimi ve sigorta gibi yapsal olmayan yntemlerin de gerektii gibi kullanlmas art.
ou kez heyelan, sel ve gibi afet veya

acil durumlar ani ekilde ortaya ktndan o
an etkin bir zm bulmak zordur. Bir idari
birim, ancak daha nceden hazrlanm nlemlerle, acil durum ynetimi sorumluluklarn yerine getirebilir. Koruyucu planlama ve
hazrlk, problem ortaya kmadan nce yaplmaldr, tmyle bu sre hazrlkl olma
olarak tanmlanr.
Hazrlkl olma nlemleri bir defaya mahsus
olarak dnlmemelidir. Hazrlkl olma konusunda temel unsur, idari birimin, afet ve acil
durum ynetimi konusundaki farkl ykmllklerinin balantsn salayacak planlarn
gelitirilmesidir.
Hazrlkl olma, acil durum/afet halinde yetki ve sorumluluklarn belirlenmesi ve destek
kaynaklarnn dzenlenmesini de ierir. Tm
ynetimler acil durum/afet ynetimi grevleri
iin grevliler belirlemeli, belirlenen grevlerin yerine getirebilmesi iin gerekli olan personel, donanm ve dier kaynaklar da tanmlanmaldr. Ekipman ve donanmlarn bakm,
tahmin ve erken uyar sistemlerinin kullanm,
personelin eitimi ve dier aktiviteler srekli
olarak gncellenmeli ve tekrarlanmaldr.
Amerika Birleik Devletlerinde lmlerin

yars otomobillerin iinde olmaktadr. nk
Suyun 28 dm3lk hacmi, 30 kg arlndadr ve bir saat iinde 10 ila 20 km yol
alabilir.
Otomobil su iine girdiinde, suyun momentumu otomobile transfer edilir. Her 30
cmlik su ykselmesi araca etkiyen 250
kglk yanal bir kuvvete neden olur.
En nemli faktr suyun kaldrma kuvvetidir. Her 30 cmlik su ykselmesinde, otomobil 750 kglk suyun yerini alr. Dier
bir deyile her 30 cmlik su ykseklii iin
otomobilin arl 750 kg azalmaktadr.
Bylece 60 cmlik su birok otomobili srkleyebilmektedir.
Bylece selden, heyelandan ve dan korunmann yollar:
1. Sel ve yataklarna, heyelan blgelerime

yerlememek,
2. Meteorolojik sel ve gzetleme ve uyarlarna annda uymak.
3. Grne aldanmayarak dibi, grlmeyen
hi bir sel suyuna yryerek veya otomobil
ile girmemek,
4. ve heyelan blgelerine tehlikeli gnlerde gitmemek.
Sellerde lmlerin ounu, gelimi lkelerde otomobillerinin iinde srklenenler; 5. Yakn bir yerde sel, veya heyelan olu264
umunun grld veya duyulduu an

hemen daha yksek gvenli yerlere trmanmak ve/ya kamak,
gibi zetlenebilir.
Sel sularna girmeyin nk
Sadece 15 cm yksekliindeki bir sel suyu
bile ayaklarnz yerden kesebilir.
Otomobiller diz seviyesine kadar ykselmi, yani 60 cmlik, bir sel suyu tarafndan
srklenebilir. Otomobilinizin etrafnda sel
sular ykseliyorsa otomobili hemen terk
edip yksek yerlere kan...
Sel sular ile temas etmek de tehlikelidir!
olarak; bina, baca, vb. yapsal dizayn ve birok endstriyel etkinlikler de atmosferik parametrelere gre belirlenmelidir
Btn bunlara ramen, lkemizde hava tahmini, hava tahmini baar deerlendirilmesi, haftalk ve mevsimlik gibi uzun vadeli tahminler
ve meteorolojik uyarlar konusunda nemli bir
uygulama ve bilgi eksiklii bulunmaktadr.
Gnmzde, tahmin ve erken uyar sistemlerinin mevcut olmamas ya da doru drst altrlamamas sonucu selde can vermek kabul
edilebilir bir ey deil. nk meteorolojinin
birinci amac, lkede can ve mal gvenliine
Sel sular kanalizasyon, kimyasal maddeler vb katkda bulunmaktr. Meteoroloji karakterli
birok tehlikeli madde ile temas etmi olabilir. afetleri, deprem gibi dier doal afetlerden
Sel sularyla temas eden malzemeleri (ok ge- ayran en nemli zellik, nceden Tahmin
rekliyse) amar suyu vb. ile iyicene temizle- Edilerek Erken Uyarlarnn Yaplabilmesidir.
Bu zellikten yararlanarak, gelimi lkelerin
meden kullanmayn!
afet ynetim programlarnn bir paras olan
Artk her gk grlts duyulduunda ve id- meteorolojik tahmin ve erken uyar, planlama
detli yamur tahmininde sel ve heyelan afetleve eitim ile kayplarnda nemli azalmalar
rini, her kar yanda lar bata brokrasi salanmtr (ekil 11 ve 12).
olmak zere herkes hatrlamal. Sel, heyelan
ve a kar alnan nlemler, hazrlklar ve Meteorolojide erken uyar ise admda yaplanlar gzden geirilmeli. len lp, kalan plr. Birinci adm ksa vadeli hava tahmikaldktan sonra kriz masalar kurmak ve afet nidir. Bu tahmin, 12-24 saat ncesinde ehir
blgesine giderek halkn acsn paylamak
leinde yaplr. Tahminlerde kaynak, yer,
gibi poplist eylemler ile yetinilmemeli.
zaman, miktar ve olaslk verilir (ekil 11).
kinci adm (takip) gzetleme veya izlemedir.
5.Tahmin ve Erken Uyar
2 ila 6 saat nce kasaba/ky leinde, yani
noktasal yaplr (ekil 12). Tahminde verilen
Modern toplumlarn doru hava tahminine
olan gereksiniminin giderek artmaktadr. Hava bilgilere ilave olarak gzetlenen meteorolojik
tahmini, meteoroloji mhendislerinin sokaa afetin olas iddeti ve ona kar halkn almas
kmak isteyen insandan, uan kaldrmak gereken nlemleri ierir. Meteorolojik uyar
isteyen pilota kadar hayatn her safhasnda ve ihbarlar gzetlenen meteorolojik afetin bir
insanlara sunduu en nemli rndr. Ayn ka dakika ncesinde 30-60 dakika iin mazamanda, havayollar ve meyve yetitiricileri halle veya sokak leinde yaplr. hbarlarn
gibi eitli endstri kollar da, arlkl olarak ierii gzetleme ile ayndr, fakat hemen eydoru hava tahminine muhtatrlar. Buna ek leme geilmesini ister.
265
ekil 12. Meteorolojik tahmin, gzetleme ve erken uyar alanlarnn ematik gsterimi.
ekil 11.11.
Meteorolojik
erken uyarnn
nemli
aamas ve bunlarn
tanmlar.
ekil
Meteorolojik
erken
uyarnn
nemli
aama- ekil 12. Meteorolojik tahmin, gzetleme ve erken uyar alanlarnn ematik gsterimi.
3-7 Gnlk (orta vadeli tahminler): Byk lekli hava sirklsyonlar, frtnalar ve souk
s ve bunlarn tanmlar.
Hangi konuda olursa olsun, sadece Kaynak, Yer, Zaman, Miktar ve Olaslk gibi net
ve dalgalar birka gn ncesinden belirlenebilir. Bu periyotta ortalama scaklk ve yan
hava
nicel byklkler belirten kestirimlere tahmin denilir. Bir andaki hava durumundan
normalinden olan sapmalar da tahmin edilir.
faydalanarak, atmosferin ilerideki nicel durumunu belirlemeye de ksaca hava tahmini denir
(ekil 11). lkemizde olduu gibi gerekte hava tahminleri tek tip ve gn ile snrl deildir.
14 Gnlk (uzun vadeli tahminler): Bu periyoda ortalama scaklklar tahmin edilebilir.
Gelimi lkelerde be farkl periyot iin halka sunulan hava tahminleri unlardr:
Ayrca gnlk ortalama scaklk ve yan normalinden olan sapmalar da tahmin edilir.
Hangi konuda olursa olsun, sadece Kaynak, 3-7 Gnlk (orta vadeli tahminler): Byk
Yer,
Zaman, Miktar ve Olaslk gibi net ve lekli hava sirklsyonlar, frtnalar ve so0-12 Saatlik (ok ksa vadeli tahminler): nemli ve yararl niceliklerin ngrs yaplar.
Aylk
ve Mevsimlik
Aylk ve
mevsimselgn
scaklkncesinden
ortalamalar ve bunlarn
mevsim
uk
hava Tahminler:
dalgalar
birka
beTahmindebyklkler
(nereye, ne zaman, ne kadar,
ne olaslkla
gibi) alansal ve zamansal
detaylar verilir.
normallerine gre durumu belirlenir. Enerji, turizm ve tarm sektr iin nemlidir.
nicel
belirten
kestirimlere
tahmin
Kk ve ksa sreli yerel frtnalar belirlenebilir. Cepheler ve byk miktardaki yalar gibi
lirlenebilir.
Bu periyotta ortalama scaklk ve
olaylar 6 ile 12 saat arasnda ngrlr. Kuvvetli dikey rzgrlar ve dzensiz yalar ise birka
olarak, yesi olduumuz Avrupa Orta Vadeli Hava Tahmini Merkezinin (European
denilir.
Bir andaki hava durumundan fayda- lke
saat ierisinde ngrlebilir. Bu tahminler meteorolojik afetlerde ve karla mcadele deCenter
ok of Medium Range Forecast, ECMWF) rnlerine ar lde bamlyz. Bu nedenle,
yan normalinden olan sapmalar da tahmin
nemlidir.
lanarak,
atmosferin ilerideki nicel durumunu Trkiyede dardan alnan tahminlere gre ehirlerimiz iin yeterli lde nicel bilgiler
iermeyen
ve sadece 3-gnlk olan hava tahmini bltenleri hazrlanabilmektedir.
12-72 Saatlik (ksa vadeli tahminler): Orta enlemlerdeki hava sistemlerinin oluumu veedilir.
belirlemeye
demiktar,
ksaca
hava
tahmini
geliimi, scaklk, ya
bulutluluk
ve hava
kalitesindeki denir
gelimeler(ebu periyotta
Hava tahmini doruluu, hava tahmini becerisiyle llr. rnein, Urfa'da yazn gnlk
ngrlr. Ayrca, iddetli frtnalarn meydana gelecei alanlar ise 24 saatlik bir sre zarfnda
kil
11). lkemizde olduu gibi gerekte hava hava tahmini yaptnz varsayn. Bugn ya olmuyor ve sizin tahmininiz yarn iin de
ngrlr.
'ya
diyor. Ertesi gn
yamur yamadn
Doru bir hava Bu
tahmini
yaptnz
14yok'Gnlk
(uzun
vadeli varsayn.
tahminler):
petahminleri tek tip ve gn ile snrl deildir. ama bunu yaparken hibir beceri gsterdiniz mi? Yazn Urfa'da yamur yamas ihtimalinin
de ok
az olduunu
zaten biliyoruz;scaklklar
Gnden gne yamur
yamamas edilebilir.
iyi bir ans. Bir hava
riyoda
ortalama
tahmin
21
Gelimi lkelerde be farkl
periyot iin halAyrca gnlk ortalama
scaklk ve yan
22
ka sunulan hava tahminleri unlardr:
normalinden olan sapmalar da tahmin edilir.
0-12 Saatlik (ok ksa vadeli tahminler):
nemli ve yararl niceliklerin ngrs yaplar. Tahminde (nereye, ne zaman, ne kadar,
ne olaslkla gibi) alansal ve zamansal detaylar verilir. Kk ve ksa sreli yerel frtnalar
belirlenebilir. Cepheler ve byk miktardaki
yalar gibi olaylar 6 ile 12 saat arasnda ngrlr. Kuvvetli dikey rzgrlar ve dzensiz
yalar ise birka saat ierisinde ngrlebilir. Bu tahminler meteorolojik afetlerde ve
karla mcadele de ok nemlidir.
12-72 Saatlik (ksa vadeli tahminler): Orta
enlemlerdeki hava sistemlerinin oluumu ve
geliimi, scaklk, ya miktar, bulutluluk ve
hava kalitesindeki gelimeler bu periyotta ngrlr. Ayrca, iddetli frtnalarn meydana
gelecei alanlar ise 24 saatlik bir sre zarfnda
ngrlr.
266
Aylk ve Mevsimlik Tahminler: Aylk ve

mevsimsel scaklk ortalamalar ve bunlarn
mevsim normallerine gre durumu belirlenir.
Enerji, turizm ve tarm sektr iin nemlidir.
lke olarak, yesi olduumuz Avrupa Orta
Vadeli Hava Tahmini Merkezinin (European
Center of Medium Range Forecast, ECMWF)
rnlerine ar lde bamlyz. Bu nedenle, Trkiyede dardan alnan tahminlere
gre ehirlerimiz iin yeterli lde nicel bilgiler iermeyen ve sadece 3-gnlk olan hava
tahmini bltenleri hazrlanabilmektedir.
Hava tahmini doruluu, hava tahmini becerisiyle llr. rnein, Urfada yazn gnlk hava tahmini yaptnz varsayn. Bugn ya olmuyor ve sizin tahmininiz yarn
iin de ya yok diyor. Ertesi gn yamur
yamadn varsayn. Doru bir hava tahmini yaptnz ama bunu yaparken hibir beceri
gsterdiniz mi? Yazn Urfada yamur yamas ihtimalinin de ok az olduunu zaten
biliyoruz; Gnden gne yamur yamamas
iyi bir ans. Bir hava tahmininde, beceri gsterebilmek iin verilen blgede sadece aktel
bir havadan (srekli) ya da normal havadan
(iklimden) daha fazlas olmaldr. Bundan dolay Urfada llebilen miktarda ya olmayacak eklindeki aklamalar doru olacaktr.
Fakat yazn hangi gnlerin yal olmayaca
deil; yal olacann tahmini iin bir beceriye ihtiya vardr.
Hava tahmini baarsn (beceriyi) deerlendirmek iin deiik metotlar vardr. Bunlarda
birinde puanlama golf oyununda olduu gibi
dk kt puanlar daha iyidir. Eer scaklk
tahmininiz 10 derece, fakat gzlenen 7 derece
ise, tahmininizden 3 kt puan alrsnz. Ya
tahmininde puanlama, verilen ya miktar ve
ya ihtimalinin yzdesine dayanr. Eer sizin
tahmininiz doru ya miktar kategorisinde
ise hi kt puan almazsnz. Farkl her bir kategori iin 5 kt puan alrsnz. Tm baar
deerlendirme yntemlerinde, ya tahminindeki baar tahmin edilen ya miktarna
gre hesaplanr. Tahminlerde metrekareye decek ya miktar verilmezse ya tahmini
yaplmam demektir. Maalesef lkemizde her
zamanki gibi ancak yaan yap slanan slandktan sonra ya miktarlar sylenebiliyor.
lardan ok daha kolaydr. Uygulamada, orta

vadeli saysal hava tahmin modellerinin sahip
olduu gridler arasnda kalarak, modeller tarafndan grlemeyen kk lekli konvektif yalarn tahmini, ancak ve ancak daha
nceki frtna ve sellere neden olmu benzer
olaylarn ok ayrntl analizlerinden elde edilmi ipularyla mmkndr. Dier bir deyile,
sel tahmini iin bilimsel aratrmalar hayati
nem tar.
Ani sel tahmininde ncelikle gelecekteki hava
durumu ve bu hava durumuna bal olarak geliecek olan ya miktarnn bilinmesi nemlidir. Bu nedenle Trkiyede salkl Nicel
Ya Tahmini (Quantitative Precipitation
Forecast, QPF) yapabilen Trkiye artlarna
adapte edilmi, gelimi hidrostatik olmayan
bir yerel nmerik model kullanlmaldr.
Byle bir model ile 1-3 gn ncesinden noktasal ya miktarlar ve dolays ile sel alanlar salkl bir ekilde belirlenebilir. Bylece
1-3 gn ncesinde muhtemelen sel olabilecek
blgeler tespit edilerek halka Sel Gzetleme/
zleme ihbarlar yaplabilir (ekil 12).
Sel gzetlemeleri yaplan alanlara, ya halinde yaklaan bulutlardan debilecek su miktar meteoroloji radarlar ile tespit edilerek, en
fazla bir saat ncesinden Sel Uyarlar yapmak mmkndr. Sel uyarlarnda meteorolojik radarlar Nicel Ya Tahminlerinden sonra
devreye girer. Ayrca meteorolojik radarlardan
iyi bir verim alnabilmesi iin tm lkenin
lkemizin yer ald orta enlemlerde, genel- meteoroloji radarlarnn kapsamna alnmas
likle ilkbaharn sonlar ve yaz mevsiminin gerekir. Bylece harita zerinde, hava sistembalarnda hareketli siklonlar ve onlara bal lerinin neden olduu, yan hareket yn ve
olarak geni stratiform tipi bulutlarn neden iddetinin gidiat grlp takip edilebilir
olduu (konvektif olmayan) kararl yalarn
yerini, daha kk lekli hava hareketleri ile ECMWFin Trkiye iin tahmin reten nkarakterize edilen, derin konvektif bulutla- merik modelleri, sahip olduklar byk grid
rn oluturduu konvektif yalar alr (ekil mesafeleri nedeni ile ani sellerin tahmininde
4). Siklonlar ile birlikte cephe sistemlerinin yetersiz kalrlar. Bunun iin lkemizde hep
hareketlerini ve oluturduklar ya tahmin aniden balayan kar, ya da saanak ya
etmek, yerel artlarn oluturduu saanak- gibi ifadeler kullanlr. Ayrca, meteoroloji li267
iletilen birok Akm Gzlem stasyonlar gereksiz nedenlerle kapatlm. Bu nedenlerden

dolay, selleri nceden tespit edip kamuyu
bilgilendirecek Saysal Takn Modellerini de
ieren Erken Uyar sistemleri mevcut deil.
ncelikle ve oktan zmir, Antalya, Adana,
Trabzon ve Rize gibi illerimiz meteoroloji raAyrca lkemizin ECMWFden temin ettii
darlarnn kapsamna da alnmas gerekirdi.
gndelik hava tahminlerdeki hatalar, meteorolojik gzlemlerdeki eksiklik ve hatalar, saysal
modellerin saysal noktalar arasndaki byk 5.2. Meteorolojik hbarlar ve Erken Uyar
mesafeler, saysal hesaplardaki ksurat yuvarlamalar, modellerin atmosferi ve atmosferde- Ani sel gibi meteorolojik karakterli doal afetki fiziksel olaylar temsil etmedeki yetersizli- lere kar alnacak nlemler phesiz snrli, Trkiyenin bu modellerin hesap alannn dr. ABD ve Japonya gibi bu alanda teknolojikysnda bulunmas ve atmosferin kaotik ya- leri gelimi ve imknlar geni lkelerde bile
psndan kaynaklanabilmektedir.
frtnalar nemli hasara neden olabiliyor ve
can kaybna yol aabiliyor. Ancak Trkiyede
Sk sk saanak ya ve frtnalar ile aa- grntl ve yazl basn tarafndan sadece bu
lar yerlerinden sklp, otomobillerin srk- lkelerde frtna srasnda ve sonrasnda ortalendii, kanalizasyonlarn tat, birok ev ya kan ykma ait manzaralar gsteriliyor.
ve iyerini su bast ve yaralar sarmak iin
Gelimi lkelerde frtna ncesi halka yaplan
byk gayretler gsterildii, zellikle Karadefrtna uyars ve hazrlklardan pek haberdar
niz Blgesinde yaayanlar sel ve sel afetinin
farkndadr. Karadeniz Blgesi, gerek byk olamyoruz. ayet bu uyar ve hazrlklar yaya miktar, gerekse topografyasnn dalk, plmasayd okyanuslara ak ve Trkiyeden
engebeli oluu ve eimin fazlal ile karakte- ok daha iddetli frtnalarla kar karya karize edilebilir. Bu nedenlerden dolay blge- lan bu lkelerde can kayb daha byk olurdu.
de yalar, hzla yzey akna geerek ksa
srede sellere sebep olmakta. Btn bunlara Trkiyedeki sel ve taknlarda sel yataklarnramen, Karadeniz Blgesinde gnmzde da olmamas gereken gecekondu veya modern
hala ya arlkl olarak klasik gzlem a ile binalar daha ok zarar gryor ve oralardaki
tespit edilmekte. Bu ya istasyonlar, tama- gecekondularda yaayan vatandalarmz can
m yerleim merkezlerinde konulandrld- kaybna uruyorlar. Bununla birlikte, byk
ndan, ya havzalarn temsil etmekten ok kentlerimizde, normal hava artlarnda dahi
uzaktr. Genellikle meteoroloji sellerden sonra glkle yrtlen sosyo-ekonomik faaliyetllen ya miktarlarn, halka bildirebiller, kt hava artlarnda, byk lde akmektedir. Ama sellerde rnein, Trabzon Rize
samaktadr. nceden halkn gerek anlamda
arasna den yan miktarn doru drst
uyarlmamas ve yetkililerin bilgilendirilmesyleyememekteler.
mesinden dolay da, az bir kaypla normale
u an blgede hizmet veren az saydaki ya dn mmkn olamamaktadr. Bunun en bistasyonun verileri de gerek zaman aralnda yk nedenlerinden biri, Trkiyede meteoromerkeze aktarlamamakta. Yine dere ve nehir- lojik karakterli doal afetlere kar erken uyar
lerdeki suyun debilerini lmek iin blgede ile mcadele edilemeyiidir.
teratrnde yan, etkili ve etkisiz diye
bir snflandrmas yoktur. Bunun iin Trkiye artlarn ok iyi temsil eden kk lekli
konvektif yalar tahmin edebilecek kadar
kk grid mesafeli, hidrostatik olmayan bir
yerel modele ihtiya vardr.
268
Sel ve gibi meteorolojik afetlerin nceden Tahmin Edilerek Erken Uyarlarnn Yaplabilmesi, deprem vb. dier doal afetlerden
onlar farkl klan tek ve en nemli zelliktir.
Bu zellikten yararlanarak, gelimi lkelerin
afet ynetim programlarnn bir paras olan
meteorolojik tahmin ve erken uyar ile can kayplarnda nemli azalmalar ve ekonomik zararlarda da nemli dler salanmtr.
Bylece, Trkiyede meteorolojik karakterli

doal afetlere kar gelimi lkelerde olduu
gibi tahmin, erken uyar (ekil 13), planlama
ve eitim ile etkin bir ekilde mcadele edilemeyiinden dolay byk kentlerimizde, normal hava artlarnda dahi glkle yrtlen
sosyo-ekonomik faaliyetler, kt hava artlarnda byk lde aksamaktadr. nceden
halkn gerek anlamda uyarlamamas ve yetkililerin bilgilendirilememesinden dolay da,
az bir kaypla normale dnler ksa bir sre
rnein, gelimi lkelerde doru arazi kuliinde mmkn olamamaktadr.
lanm politikalar, hidro-meteorolojik gzlem
alar, meteoroloji radar, otomatik akm ve Gelimi lkelerde halk genellikle sel ve
ya istasyonlar ve hidro-meteorolojik mo- uyarlarnda panie kaplma yerine, sel veya
deller ile doru ve erken nehir/gl/deniz su oluumu dorulanana kadar tedbir almada
seviye tahminleri ve uyarlar ile can ve mal gereinden daha yava davranr (ekil 1). Fakayplar en aza indirgenebilmitir.
kat rnein, derelerin su seviyesi iddetli yalarn balamasndan 1 saat sonra veya daha
Trkiyede sel ihbar yalar yer yer etkili ksa bir sre iinde beklenenden ok daha hzl
olacak eklinde kamuoyu ar yalar ko- bir ekilde ykselebilir, (ani sel). zellikle ani
nusunda bilgilendirilmek suretiyle yaplmaya sellerde, dere ve nehirlerin aa ksmlarnSel ve gibi meteorolojik afetlerin nceden Tahmin Edilerek Erken Uyarlarnn
daki halkn uyarlmas ve oradan boaltlmas
allyor.
sel onlar
nedeniyle
hayatn
Yaplabilmesi",
deprem lkemizde
vb. dier doal afetlerden
farkl klan tek
ve en nemli
zelliktir. Bu zellikten yararlanarak, gelimi lkelerin afet ynetim programlarnn bir iin en fazla bir saatlik bir sre vardr. Bu yzkaybedenlerin
says
biz nemli
halaazalmalar
Sa- ve
paras
olan meteorolojik tahmin
ve erkenartyor,
uyar ile canama
kayplarnda
ekonomik zararlarda da nemli dler salanmtr.
anak ve gkgrltl saanak eklinde gr- den varsa buralara yerlemi insanlar, muhrnein, gelimi lkelerde doru arazi kullanm politikalar, hidro-meteorolojik gzlem temel bir selde blgeyi en ge bir saat iinde
lecek yalarn; evrelerinde etkili olmas
alar, meteoroloji radar, otomatik akm ve ya istasyonlar ve hidro-meteorolojik modeller
ile beklendiinden
doru ve erken nehir/gl/deniz su
seviye tahminleri ve uyarlar
ile can ve mal kayplar
yaanabilecek
olumsuz
art- en boaltabilmeleri iin hazr olmaldr.
aza indirgenebilmitir.
lara kar (sel, su baskn, dolu, heyelan vb.)
Trkiyede sel ihbar yalar yer yer etkili olacak" eklinde kamuoyu ar yalar konusunda
Yine gelimi lkelerdeki gibi lkemizde de
bilgilendirilmek
suretiyle
yaplmaya allyor. lkemizde
nedeniyle gehayatn
ilgililerin
ve vatandalarn
tedbirliselolmas
kaybedenlerin says artyor, ama biz hala Saanak ve gkgrltl saanak eklinde gerektiinde, 2-aamal ve yerel ani sel ve frgrlecek
yalarn; evrelerinde
etkili olmas
beklendiinden
yaanabilecek olumsuz
rekmektedir.
demekten
teye
gidemiyoruz.
artlara kar (sel, su baskn, dolu, heyelan vb.) ilgililerin ve vatandalarn tedbirli olmas tna ihbarlar ve tavsiyeleri srasyla Sel zlegerekmektedir. demekten teye gidemiyoruz.
me (izleme alannda veya yaknnda sel oluma ihtimali var, hazrlkl ol!) ve Sel Uyars
(uyar alannda sel uan oluuyor veya olumas an meselesi, derhal nlem al!) eklinde
insanlarmz uyarlamyor. Benzer ekilde tehlike blgelerinde, en ge bir saat iinde boaltabilecek ekilde gerekli olan Sivil Savunma
ve/veya l/le Afet Acil Yardm Planlar ve
hazrlklar da yaplamyor.
Bu nedenle, gelimi lkelerde sel, , vb.
iin ihbarlar iki aamal yaplr:
ekil 13. Afetlerde halka ynelik erken uyar ilemlerinde kullanlabilecek medya aralar ve
dierleri.
ekil 13. Afetlerde halka ynelik erken uyar ilemlerinde kullanlabilecek medya aralar ve dierleri.
Bylece, Trkiye'de meteorolojik karakterli doal afetlere kar gelimi lkelerde olduu gibi
tahmin, erken uyar (ekil 13), planlama ve eitim ile etkin bir ekilde mcadele
edilemeyiinden dolay byk kentlerimizde, normal hava artlarnda dahi glkle yrtlen
25
1. Tehlikeli hava artlarndan birini dourmaya uygun hava durumlarnda tehlikenin
269
durumu ve bu hava durumuna bal olarak

geliecek olan yan bilinmesi nemlidir.
Sadece ar yalara neden olabilecek hava
sistemlerinin gelitii ve bu nedenle de sel
ihtimalinin bulunduu yerler Sel zlemesine
alnr. Sel zlemesindeki yerlerde nehir kylarnda nehirlerin su seviyesini eel, vb. ile
gzleyen gzcler (ekil 14) veya nehirlerin
su seviyesini otomatik bir ekilde len aletler
2. Bylece 1 ila 7 saat arasnda bu alanda sel selin balangcn annda haber verir. Sel baolmas ihtimalinin kuvvetli olduu (yaklak langc tespit edilen nehrin yata evresinde
olarak 65,000 km2lik bir alan) hakknda bil- sivil savunma sirenleri halka Sel Uyarsnda
gilendirilmi olan insanlar artk gece uykula- bulunur (ekil 13).
rnda gafil avlanmazlar. Bylece birinci aamada byk bir alann meteoroloji tarafndan Tahmine ve erken uyarlarn yararl olabilmesi
Sel zlemesine alnd ilan edilir. Sel izleme- iin tahliye planlar ve eitimleri byk nem
sine alnm olan alan ierisinde sel tehlikesi- kazanmaktadr. rnein, 17 Austos, 1969da
ne maruz insanlarn bulunduklar yerden daha Tayfun Camillede bir gurup gen tayfun tehgvenli bir yere ksa srede kaabilmek iin likesine ve tahliye emrine aldrmaz ve tayfun
partisi yapmaya karar verir. Ne de olsa, bir
zamanlar vardr.
otelin nc katnda kendilerini gvende his3. Sel uyarsna hazr bir ekilde beklendii setmektedirler. Fakat bir an iin sel sularnda
zaman sel uyars yapldnda dere yataklar yzen bir bayann pencerelerinin nnden el
gibi sel tehlikesine maruz blgeler annda terk sallayp imdat diye bararak getiini gedilebilir. Sel izleme alanna dalm gnll rnce iin ciddiyetini anlarlar.
ve resmi grevli gzcler bulunduklar mevkide tehlikenin balangcn tespit ettii an Frt- Sel, vb.ine ynelik erken uyar iin lkemizde
na Tahmin Merkezi tarafndan sadece o nehir de kapal olsa bile uyar verildiinde kendilive dere yatann aa ksmlarnda yaayan- inden alp meteorolojik ihbarlar veren zel
lar iin grntl ve szl medya ile srekli meteoroloji radyolarna ihtiya var. Bilindii
Sel Uyars (Flash Flood Warning) yaplr. gibi lkemizde mzik ve hava durumu yayAyrca meteoroloji, meteoroloji radyosu ve n yapan bir meteoroloji radyosu var. Bununla
yerel ynetimler de sivil savunma sirenleri ile birlikte ABDde NOAA Ulusal Meteoroloji
Tekilatnn Sesi olarak lke sathna yaylhalk uyarr (ekil 13).
m 450nn zerinde meteoroloji radyosu
Bylece 1. Aamada, Sel zlemesine alnm gn boyunca 24 saat kesintisiz hava tahmini,
alan ierinde sel tehlikesine maruz insanlar meteorolojik ihbarlar ve dier bilgileri halka
bulunduklar yeren daha gvenli bir yere bir- ulatrmakta. ABDde Meteoroloji Radyoka dakika iinde kaabilmek iin, 2. Aama- sunun yaynlar 5 dakikada bir tekrarlanr ve
da verilebilecek olan Sel Uyarsn hazr bir yaynlanan hava tahminleri bir ila saat araekilde bekler. Sel uyars yapldnda dere snda bir periyotla yenilenir. iddetli bir hava
yataklar gibi sel tehlikesine maruz blgeler olay olutuunda rutin yayn kesilerek dinleyiciye bulunduu alanda gelien frtna hakannda terk edilebilir.
knda bilgi verilerek, meteorolojik izleme ve
Ani sel tahmininde ncelikle gelecekteki hava uyarlar yaplr. Meteorolojik uyar verildiinad frtna ise frtna, sel ise sel, ise
gibi verilerek byk bir alan iin, rnein
stanbuldan Antalyaya kadarlk bir alan iin,
Sel zlemesinin (Flash Flood Watch) yapld halka yazl, grntl ve szl medya ile
belirli aralklar ile duyurulur. ekil 12de gsterildii gibi sel gzetleme alan bir kutu ile
harita zerinde gsterilir.
270
de, meteoroloji radyosu vericisinin bulunduu

65 kmlik alanda zel hava radyolar (kapal
olsalar bile) zel bir ses tonu ile sinyal verir.
1994 Palm pazar gn, Alabama Kilisesinde
bir hortum nedeniyle 20 kiiden fazla insann
lmesi ABD Bakan Yardmcs Al Goreun
hava radyolarnn, (yangn) duman detektrleri kadar yaygnlatrlmas iin kanun tasars hazrlamasna neden olmutur. Goreun
tasarsndan sonra, devlet daireleri ve sanayi
kurulular, zel iletmeler birer hava radyosu
ile donatld. Arkwright Mutual Sigorta irketi
mterilerine 10,000 adet hava radyosu datmtr.
verir. Sel balangc tespit edilen nehirin yata evresinde sivil savunma sirenleri halka
Sel uyarsnda bulunur (ekil 13). Barajlar ve
tam olarak kontrol edilemeyen byk nehirlerde grlen (ani olmayan) sellerin tahmini ise
gnler ncesinden mmkndr. ABD Ulusal
Meteoroloji Tekilat nehir ve gl su seviyelerini de rutin bir ekilde tahmin etmektedir.
Gelimi lkelerde meteoroloji istasyonlar

bulunduklar havzadaki selleri tahmin etmek
ve gerekli uyarlar direkt olarak halka yapmakla ykmldr. Benzer ekilde sel, , vb.
iin tahminlerin yaplabilmesi iin lkemiz de
nehir blgelerine (ya da su havzalarna) ayrlnceden sel izleme uyars ile bilgilendiril- mal ve DMnin bu blgelerdeki istasyonlar
mi insanlar bu tehlikeye kar hazrlkl ol- nehirlerin su seviyelerini de srekli olarak tahduklarndan panie kaplmadan ok nceden min ederek, sel tehlikesini hi bir brokratik
ileme de ihtiya duymadan uygun bir ekilde
tehlike blgesinden uzaklaabilirler. Gelimi
halka duyurabilmelidir.
lkelerde halk genellikle meteorolojik sel uyarlarnda panie kaplma yerine, sel oluumu
Trkiyede meteoroloji istasyonlar da hava
dorulanana kadar tedbir almada gereinden
baznda kurulmal. Su, toprak ve hava durumu
daha yava davrand gzlenmitir (ekil 1).
havza baznda deerlendirilip sel tahminleri
Son zamanlarda lkemizde en kk ihtimalde
yaplmaldr. Seller her zaman yamur yaan
bile ya hatta ar yalar bekliyoruz
yerlerde grlmez. Tm gn boyunca gnlkeklinde yaplan tahminler ve uyarlar hava gnelik olan bir yer, kilometrelerce teden
tahmincisini kendisini garantiye alma endie- gelen sel sular tarafndan tahrip edilebilir. Bu
sinden kaynaklanmaktadr. Genellikle insanlar nedenle meteorolojik ihbarlara gnlk-gnegneli bir gn iin ya tahmini yaplmasna lik gnlerde de kulak kabartlmaldr.
aldrmazlar. Bununla birlikte yal bir gn
iin gneli eklinde yanl tahmin yaplmas iddetli frtnalar ve bunlar ile birlikte oluan
kamuoyunun hemen dikkatini eker. Ameri- hortum, dolu, ykc rzgrlar, ani selleri ve
kallarn Boy Who Cry for Wolf sendromu yldrm anlamak, tespit etmek ve ngrmek,
(Yalanc oban Sendromu) dedikleri bu olay Ulusal iddetli Frtnalar Laboratuarlar, Ulubir mddet sonra doru da olsa yaplacak olan sal Meteoroloji Tekilatlar ve niversitelerin
iddetli ya uyarlarnn kulak arkas edil- Meteoroloji ve/ya Atmosfer Bilimleri Blmmesine neden olacaktr.
lerinin grevi, kurulu ve varlklarnn belli
bal nedenidir. Ulusal meteoroloji tekilatlaAr yalara neden olabilecek hava sistem- rnn birinci vazifesi zararl hava artlarnn
lerinin gelitii ve bu nedenle de sel ihtimali- neden olduu can kaybn azaltmaktr. Bu
nin bulunduu yerler Sel zlemesine alnr. Sel nedenle, rnein, ABD Ulusal Meteoroloji
zlemesindeki yerlerde nehir kylarnda, ne- Tekilat, iddetli Yerel Frtna, Sel, Ani Sel,
hirlerin su seviyesini gzleyen gzcler veya iddetli Kar, Tipi ve Kuvvetli Rzgr Gzlem
nehirlerin su seviyesini otomatik bir ekilde ve Uyarlarn bir kamu kuruluu olarak tek
len aletler selin balangcn annda haber bana yapar.
271
ABD ve ngilteredekine benzer ekilde tm vb., afetlerde geici barnak olarak kullanlahzla ykseldii durumlarda
derenin
aa
ksmlarndaki
insanlaryerlere
tahliye edilmelidi
iin
okullar,
mutlaka gvenli
dnyada yalarn sele neden
olup olamaya- bilmeleri
afetlerde geici barnak olarak kullanlabilmeleri iin okullar, mutlaka gvenli yerl
can tahmin edebilecekina
kurulu
Ulusal Me- salam ina edilmelidir...
edilmelidir...
teoroloji Tekilatdr. Bunun iin yurt dndaki ulusal meteoroloji tekilatlar, rnein,
bulut ierisindeki yaa dnebilir su miktarn hesaplayabilen, gemiteki selleri analiz
edebilen, modern sinoptik-dinamik yntemler
yannda mezo-lekte hava analizi yapabilen
elemanlar ile donatlmtr. Benzer bir ekilde,
lkemizde meteorolojinin grevleri, alanlarda aranan meslek standartlar, istasyonlarn
yerleri ve alt yaps ona gre dzenlenmelidir.
Dnyada olduu gibi tm meteorolojik karakterli doal afetlere kar erken uyar sistemleri
kurmak ve iletmek Trkiyede de tek bana
Devlet Meteoroloji lerimizin grevi olmalekil 14. Halk arasndan seilmi sel gzclerinin akarsulara yerletirilmi
ekil 14. Halk arasndan seilmi sel gzclerinin
dr. Bunun iin meteoroloji
gereksu tekilatmz
seviyesinin ne
anlama geldiini belirlemesine ynelik bir rnek.
akarsulara yerletirilmi eeller zerinde su seviyesinin
li elemanlar ve teknoloji ile donatlmal ve bu ne anlama geldiini belirlemesine ynelik bir rnek.
ii yapabilecek ekilde bir an nce reorganize
olmadr.
6. Sonu
6. Sonu
eelle
Trkiye orta enlemlerde sel, heyelan ve tehlikesine ak bir lkedir. Fakat dah
Sel Gzetleme ve Sel Uyarsn

yapabilmek
Trkiye
ortaafet
enlemlerde
heyelan
merkezleri,
kriz masalar,
vb. gibi
sonrasna sel,
ynelik
kriz ve
ynetimi
ile bu
mcadele
etmeyeneye
almaktadr.
Sonu
Trkiye'de
meteoroloji
iin, gzlenen meteorolojik zelliklerin
tehlikesine
akolarak
bir lkedir.
Fakat
daha okkarakterli v
meteorolojik olaylar sk sk birer afete, dnerek gelimi lkelere nazaran ok
iaret ettii ancak daha nceki
ait bil- kriz
merkezleri,
masalar,
gibi afet
insan sellere
ve ekonomik
kayplara
nedenkriz
olmas
ile vb.
birlikte,
geerli z
ynelik
kriz
ynetimi
ile
afet- sel, hey
gilerin bilimsel olarak gelitirilememektedir.
deerlendirilmesiyle Busonrasna
nedenle, modern afet ynetimi sistemibu
dhilinde,
ve Zarar
Erken Uyar, Afetler
ler ileHazrlk,
mcadeleTahmin
etmeyevealmaktadr.
Sonu ve Etki A
mmkndr. Bu nedenleiin
sel Kayp
ve frtna
tahmi-Azaltma,
afet ncesi korumaya ynelik olan almalara ncelik vermeliyiz. Dier bir d
olarakTrkiye
Trkiyede
meteorolojigemelidir.
karakterli veya
ni iin nceki sellerin ayrntl
meteorolojik
heyelan ve
ile mcadelede
risk ynetimine
hidro-meteorolojik
olaylar
sk
sk birer afete,
ettlerinin yaplmas ve benzer olaylarn teklkemizde de eskiden, rnein,
yaan
yamur
ve
erimi
kar akmlar su toplama
rarnda onlar ok nceden
tehis edebilmekte dnerek gelimi lkelere nazaran ok daha
herhangi bir mdahale ve afete neden olmakszn serbeste akp gidebiliyordu. G
fazla insan
ve ekonomik kayplara neden olkullanlacak ipularnn ise,
belirlenmesi
gerekir. arpk
oalan nfusun,
sanayileme ve ehirlemenin ve krsal kesimdek
mas
ile ya,
birlikte,
geerli
zmler
de gelitiriyerleimin
sonucu
olarak
ar
,
heyelan
vb. doa
olaylarna daha fa
Bunun iin daha nceleri
Trkiyede
sel ve
kalmaktayz. Maalesef ED
raporlarna
meteorolojik
bilgiler
birer
dolgu malzem
lememektedir. Bu nedenle, modern afet ynetaknlara neden olan yamur
frtnalarna
ait
konulmakta,
bu konunda
meteorolojik ettler ve yorumlar uzmanlarnca yaplm
timi sistemi dhilinde, sel, heyelan ve iin
hava sistemleri srekli ve bilimsel aratrmaKayp ve Zarar Azaltma,
Hazrlk, Tahmin ve
29
lara tabi tutulmaldr.
Erken Uyar, Afetler ve Etki Analizi gibi afet
ncesi korumaya ynelik olan almalara nBtn bunlar gerekleene kadar, Trkiyede celik vermeliyiz. Dier bir deile, sel, heyeyerel ynetimler sk sk taan akarsular sel lan ve ile mcadelede Trkiye risk ynetigzcleri ve bir eel yardmyla takip edebilir mine gemelidir.
(ekil 14). Akarsuyun bir ksmnda su seviyesi
hzla ykseldii durumlarda derenin aa k- lkemizde de eskiden, rnein, yaan yamur
smlarndaki insanlar tahliye edilmelidir. Sel, ve erimi kar akmlar su toplama alanlarna
272
herhangi bir mdahale ve afete neden olmakszn serbeste akp gidebiliyordu. Gnmzde ise, oalan nfusun, arpk sanayileme
ve ehirlemenin ve krsal kesimdeki bilinsiz yerleimin sonucu olarak ar ya, ,
heyelan vb. doa olaylarna daha fazla maruz
kalmaktayz. Maalesef ED raporlarna meteorolojik bilgiler birer dolgu malzemesi olarak
konulmakta, bu konunda meteorolojik ettler
ve yorumlar uzmanlarnca yaplmamaktadr.
Bylece, birok vatandamz plansz ve birok tehlikeye dikkat etmeksizin imara ve tarma alan sel ve yataklarna yerlemitir.
Sonu olarak, bir doa kanunu olan sel gibi,
meteorolojik olaylarn afetlere dnmesi
zellikle son yllarda giderek artan bir iddette
ve sklkta meydana gelmektedir. Bu nedenlerden dolay;
Bunun iin de akarsu havzalar iinde byyen

yerleimler, alan yeni yollar ve kurulan yeni
tesisler, elverisiz tarm yntemleri ile topraklarn youn bir ekilde kullanlmas, akarsu ve
derelerin yataklar iinde veya mcavirindeki
takn riski tayan alanlarn iskna almas, daha nce ina edilmi takn tesislerinin
zerlerinin kapatlmas, ak mecralarn kapal mecralara dntrlmesi sonucunda byk
boyutlarda sel zararlarna neden olunmas engellenmeli. Heyelan, sel ve yataklarndaki
yerleimler de en ksa zamanda daha uygun
yerlere tanarak zarar/riskler ortadan kaldrlmal. Bundan sonra, ehirlerin imar, vb. planlar
hazrlanp yenilenirken, sel, ve heyelan yataklar ayrntl bir ekilde belirlenip buralarda
yaplamaya kesinlikle izin verilmemelidir.
Trkiyede iddetli yalarn sel, ve

heyelan afetine dnmesi risk ynetimi ve
ehir planlamas ile engellenmeli: Bilindii
gibi lkemizde ehir vb. yerleim yerlerinin
seiminde, yerleim kararlarnn alnmasnda
ve ehir planlamasnda meteorolojik artlar da
yeterince gz nne alnmamaktadr. Sel ve
yataklarna yerlemi birok vatandamz
hibir uyar, vb. olmadan hayatn kaybetmi
ve kaybetmektedir. Artk lkemizde, ehir
planlamalar, sanayi ve yerleim blgelerinin
seimi, vb. problemlerin disiplinler aras almalar gerektirdii bilincine varlmal ve
gerekli meteorolojik ettler de zorunlu tutulmaldr. Kresel iklim deiimi, lkemizdeki
plansz yerleimler, yetersiz alt yap, vb. nedeniyle, says ve iddeti her gn artan seller
ile yzlemekteyiz. Artk lkemizde sel, vb.
ile mcadele de sadece yapsal ve mhendislik yaklamlarn uygulamak yetmez. Btn
bunlarn yan sra, sel yata zonlar/kamulatrma/yasalar, rlekasyon ve yeniden iskn
etme, zel kullanm ve yap izinleri, nehirlere
ait sulak alanlarn geri verilmesi, afet ynetimi
ve sel sigorta gibi yapsal olmayan yntemlerin de gerektii gibi kullanlmas art.
lkemizdeki meteorolojik tahmin ve erken uyar hizmetleri Dnya standartlarna

kartlmal: Erken uyar, vatandalarmzn tehlikelere kar, zamannda ve gerektii
gibi davranmalarna imkn tanyacak ekilde
yaplmal. Yerleim younluu ve nfus artmas ile seller sonucunda meskn blgelerde
misli grlmemi zararlar meydana gelmekte.
Yerel idarecilerin bu konuda doru kararlar
alabilmesi iin, o yerin meteoroloji, hidroloji, topografya, morfoloji, bitki rts vb. gibi
faktrleri de hesaba alarak, deiik srelerde
ortaya kabilecek ya iddetlerinden yararlanarak gelecekteki sel veya taknlardan, sel
yataklarnda ortaya kabilecek yzeysel su
derinliklerinin nceden belirlenip bildirilmesi
gerekmekte. Bu nedenle, sel, vb. meteorolojik afetlerin belirlemesi, izlemesi ve gerekli
uyarlarn yaplabilmesi iin ncelikle gelimi lkelerde olduu gibi hava tahminlerini
Kaynak, Yer, Zaman, Miktar ve Olaslk belirtilerek; meteorolojik ihbarlar ise Kaynak,
Tehlike, Yer, Zaman, Byklk, Olaslk ve
Koruyucu nlemler tek tek belirtilerek verilebilmesi iin gerekli olan dzenlemeler acilen
273
yaplmal. Kapal olsa bile tehlike annda veri- Selden nce, sel an ve selden sonra halkn
ne yapacana dair eitici bir bror var
len meteorolojik uyarlar otomatik olarak am?
lp yayn yaparak duyuran zel el radyolarnn
Ders kitaplarnda meteoroloji ve meteorolkemizde de kullanma girmesi salanmal.
lojik afetler ile ilgili doru ve yeterli bilgi
var m?
Gemite yaanan afetlerden dersler alnmal: lkelerin gelimilik dzeyi, afetlerden Trkiyede ka ifti ve iyeri sahibi sel,
dolu, don vb. meteorolojik afetlere kar
sonra yaralar sarmaya almaktan ve ekstrem
sigortal?
meteorolojik olaylar hayali eyler ile aklamak ile oyalanmaktan ok, her felaketten al- zel ve resmi yerel TV ve Radyolarn bir
merkeze bal olarak Afet Annda Zorunnan ders, onlar mmkn olduunca nlemeye,
lu Yayn yapmalar mmkn mdr?
can ve mal kayplarmz en aza indirgemeye
ynelik nceden yaplan hazrlklar ve al- Radyo ve TVlerimizde hava durumunu
kimler, nasl ve ka dakika iinde sunumalar ile doru orantldr. Ayrca imdiye kayor?
darki sellerde rol oynayan tm yalar normal
atmosferik sistemler tarafndan oluturulmu Kamu kurum ve kurulularnda ka tane
meteoroloji mhendisi alabiliyor?
ve bu bylece oluturulmaya devam edecektir.
Trkiyede bir selin neden olduu ve olaca Devletin meteoroloji mhendisi diye bir
kadrosu var m?
ekonomik kayp, gelimi lkelerdeki gibi, yeterli sayda meteoroloji mhendisinin istihdamndan, bilimsel almalarn yaplmasndan Ayrca;
ve gerekli tedbirlerin alnmasndan, ok daha
fazladr. Bunun iin ncelikle aadaki soru- 1.Trkiyede, hidrolojik ve meteorolojik hizmetler bir an nce tek bir at altnda toplarn yant aranmaldr:
lanmal hava, su, iklim ve afet hizmetlerinde
Gemiteki sellerden ne tr dersler alnd? kkl bir reforma gidilmelidir. Bunun iin de
Gelimi lkelerde olduu gibi nehirleri- ncelikle, lkemizde havza leinde topran
nem durumunu, kar rtsn, frtnann etkili
mizde erken uyar sistemleri kurulu mu?
Topran durumunu, yam ve yaacak olma sresini, yam ve yaacak olan yan
olan yan miktarlarn belirleyip tahmin miktarlarn vb. belirleyip tahmin eden ve needen ve nehir sularndaki ykselmeyi bir hirdeki ak ve deiimleri saysal modeller
btn iinde srekli olarak takip edip sel ile bir btn iinde srekli olarak takip edip
ihbarlarn gnler ncesi yapacak ekilde sel, heyelan, ve kuraklk ihbarlarn yapadonatlm ve grevlendirilmi bir kamu cak ekilde donatlm ve grevlendirilmi,
Hidrometeoroloji Enstits gibi bir teknik
kurum veya kuruluumuz var m?
Dnyada bizden baka, yaan ya bir kurum oluturulmal.
kamu kurumu, aka geen ya ise baka
2. Hidrometeoroloji Enstits, Trkiye genebir kamu kurumu len ka lke var?
Nehir, dere yataklar ve gl kylar lke- li, Trk Hava Sahas ve Denizlerinde can ve
mizde hala imara ve yerleime ak m, de- mal gvenliini salar ve ulusal ekonomiyi
kuvvetlendirmek iin meteorolojik, hidrolojik
il mi?
lkemizde ka tane nehir veya dere doal (su) ve iklimle ilgili tahminler ve uyarlarda
yataklar iinde akabiliyor? ehirlerde ya- bulunur; meteorolojik, hidrolojik ve iklim vemur suyunu tahliye edebilecek alt yap rilerini ve veri tabanlarndan retilen bilgileri
kamu ve zel sektre ait kurum ve kurulular,
var m?
274
kamuoyu, zel ve tzel ahslarn kullanmna Akman, N., Ural, D. (2001) Afete Direnli Toplum
sunar. eklinde grevlendirilmeli ve organize Oluturma Seferberlii, T Afet Ynetim Merkezi
Yaynlar, T Press, stanbul.
edilmelidir.
3. Doru bir ekilde ihbarlar yapabilmek iin,
gzlenen meteorolojik zelliklerin neye iaret
ettii ancak daha nceki afetlere ait bilgilerin
akademik seviyede bilimsel olarak deerlendirilmesiyle mmkndr. Salkl bilimsel almalar yaplabilmesi iin de gerek anlamda
bir kurum-niversite ibirlii arttr. Ayrca,
lkemizde bir Frtna Veri Taban oluturup
bilimsel almalarda kullanlacak olan tm
verileri niversitelere cretsiz olarak sunup
bilimsel almalar tevik edilmelidir.
4. Eitim, afetlerle mcadelenin ve afet zararlarn azaltmann temel unsurudur. zellikle
lkemizde hazrlk ve zarar azaltma evresinde
eitim ile ilgili faaliyetler denildiinde, operasyonel unsurlar, zellikle arama kurtarma
gruplar ile ilgili faaliyetler ve bu gruplarn
sertifikal hale getirilmesi dnlmektedir.
Bu anlamda yalnz mdahaleye ynelik ekiplerin eitimi deil, (depremde olduu gibi)
hidro-meteorolojik afetler ncesi, an ve sonrasnda yaplmas gerekenler konusunda da
srekli olarak halkn eitilmesi gerekir. Ayrca, ilk ve orta retim ders kitaplarndaki hidro-meteorolojik afetler ile ilgili bilgilerin bu
iin uzmanlarnca, doru ve yeterli bir ekilde
verilmesi gerekmektedir.
5. Ayrca, ehirlerin mar Planlar hazrlanp
yenilenirken, heyelan blgeleri, sel ve yataklar hidro-meteorolojik analiz ve modeller
ile ayrntl bir ekilde belirlenip buralarda yaplamaya kesinlikle izin verilmemelidir.
Kaynaklar
Ural, D. (2001) Gnll Kaynaklarn Gelitirilmesi,
IT Afet Ynetim Merkezi Yaynlar, T Press,
stanbul.
Borhan, Y. ve Kadolu, M. (1998) Dou ve

Gneydou Anadolu Blgelerindeki larn Sinoptik
Analizi. Tr. J. of Engineering and Environmental
Science, 22, 345-352.
brahim, G. (2004) Hidrolojik Afetler Kapsamnda
Trkiyede Kar ve Afetlerinin Tahmini ve Erken
Uyarlmas Konusunda Yaplan almalar, Devlet Su
leri Genel Mdrl 22 Mart 2004 Dnya Su Gn
Hidrolojik Afetler Panel Konumas.
Kadolu, M. (Editr) (2001) Kuraklk Kran. Gncel
Yaynclk, stanbul, 128.s.
Kadolu, M. (2005) Afete Hazrlk ve Afet Bilinci
Eitiminde Verilen Mesajlarn Standardizasyonu.
Deprem Sempozyumu Kocaeli 2005, 23-25 Mart,
2005. Kocaeli niversitesi, Vezirolu Kampusu Yer ve
Uzay Bilimleri Aratrma Merkezi.
Kadolu, M. (2005) Afete Hazrlk Eitim
almalar, 3. stanbul ve Deprem Sempozyumu, s.
229-250. TMMOB naat Mh. Odas stanbul ubesi,
9-10 Haziran 2005, T Mustafa Kemal Amfisi,
stanbul.
Kadolu, M. (2006) Afetler Konusunda Kamuoyunun
Bilinlendirilmesi ve Eitim; Kadolu, M. ve
zdamar, E., eds., 2. bask, Afet Ynetiminin Temel
lkeleri iinde; s. 67-80, JICA Trkiye Ofisi Yaynlar
No: 1, Ankara.
Kadolu, M. (2006) Kurum ve Kurulular iin Afet
Acil Yardm Plan; Kadolu, M. ve zdamar, E., eds.,
2. bask, Afet Ynetiminin Temel lkeleri iinde; s.
101-108, JICA Trkiye Ofisi Yaynlar No: 1, Ankara.
Kadolu, M., . Grkaynak, H.A., Poydak (2004)
KIZILAY ile Gvenli Yaam reniyorum renci
Kadolu, M., . Helvacolu, N. Okay, A. Tezer, L.
Trabzon, H. Trkolu, Y.S. nal, R. Yiiter (2005)
Okullar in Afet Ynetimi ve Acil Yardm Plan
Klavuzu, Mays-2005, T Afet Ynetim Merkezi
Yaynlar, T Pres.
Kadolu, M., skender, H. (2001) Acil Durumlarda
275
Seval Szen ve Filiz Pirolu (1999) Acil Durum

Yneticileri iin Zarar Azaltma Yntemleri, T Afet
Ynetim Merkezi Yaynlar, T Press.
ener, S. M., Tezer, A., Kadolu, M., Helvacolu,
., Trabzon, L. (2002) Ulusal Acil Durum Ynetimi
Modeli, T Afet Ynetim Merkezi Yaynlar, T
Press, stanbul.
MMO, (1999) Meteorolojik Karakterli Doal Afetler
ve Meteorolojik nlemeler Raporu, TMMOB
Meteoroloji Mhendisleri Odas. 61 s.
Trkolu, H., Yiiter, R., (2001) Acil Durum
Planlamas, T Afet Ynetim Merkezi Yaynlar, T
Press, stanbul.
IPCC, 2001: The Global Climate of the 21st Century
WG I (Science) Summary for Policy-Makers, Third
Assessment Report.
Kadolu, M., 2001: Kresel klim Deiimi ve
Trkiye:Bildiiniz Havalarn Sonu, Gncel Yaynclk,
3. Bask, stanbul.
Ahrens, C.D., 1988: Meteorology Today:
An Introduction to Weather, Climate, and the
Environment, 3rd edition, St. Paul: West Publishing
Company, p. 581.
AMS Policy Statment Weather Analysis and
Forecasting, 1998: http://www.ametsoc.org/POLICY/
statewaf.html
Weather Analysis and Forecasting, Sumary,
http://wps.prenhall.com/esm_lutgens_
atmosphere_9/0,7475,632338-,00.html
276
Kuraklk Kran Risk Ynetimi

Mikdat KADIOLU
ZET
Kuraklk, Trkiyede en zararl ve en az anlalan doal afetlerden biridir. klimin doal bir parasdr, fakat
rastgele ve seyrek bir ekilde olutuu dnlr. Bazen tek bir mevsim srse ve sadece kk bir alan etkilese
de, eski iklim kaytlar kurakln bazen yllarca devam ettiini ve kilometrelerce kare alan etkileyebildiini
gstermektedir. Bylece kuraklk dnyada binlerce lme ve milyonlarca dolar zarara sebep olmaktadr. Kuraklk
risk ynetimi, zarar azaltma programlarnn ve su kaynaklar ile ilgili politikalarn nemli bir parasdr. Kurakla
hazrlkl olmak, kurakl nlemek ve kuraklk zararlarn azaltmay vurgulamak yerine lkemizde kuraklk u
anda daha ok reaktif, kriz ynetimi yaklamlarla ynetilmektedir. Son zamanlarda kuraklkla ilikili afetlerin
nemi alglansa da doal afetler ile ilgili aratrmaclar ve kamu yetkililerince yeterli ilgi gsterilmemektedir.
Su kaynaklar su talebini karlayacak kadar yeterli olmadnda kuraklk ortaya kar. Kurakln etkileri, evresel,
ekonomik, tarmsal kullanmdan gelecek taleplere bal olarak deerlendirilir. Bu nedenle gemi kuraklklarn
etkilerini kestirmek zordur. Bu problem, kurakln doasndan kaynaklanmaktadr nk kuraklk, yavaa ortaya
kan ve sonlanan bir olaydr. Dier bir deyile, kolayca tanmlanabilen ve gze arpan ksa-vadeli yapsal etkiler
yaratmamaktadr. Kuraklk, ikincil etkileri, daha tanmlanabilir olan birincil etkilerine gre daha byk olan
tek doal afet olabilir. Olayn kendisi bittikten sonra bile etkileri hissedilmeye devam eder nk ikincil etkiler
ekonomiler, ekosistemler ve insanlarn geimiyle ilikili olarak katlanarak artar.
Gzlemsel kant ve deneyim, kritik durumlarn mevcut olduunu gsterir. klimsel deikenlik ve deiim, sosyoekonomik gelimenin basks artmasyla birlikte, kurumsal deneyimlerimizin tesinde olan kuraklk etkilerine
sebep olacaktr ve su kullanclar arasndaki atmalar belirgin bir ekilde ktletirecektir. Etkili su ynetimi
iin stratejiler gelitirmek, srdrlebilir kalknma, ekonomik ve evresel esenlik iin nemlidir. Bu nedenlerden
dolay, bu makalede kuraklk risk ynetimi Terkos rnei ile beraber ana hatlar ile bu makalede ele alnmtr.
Anahtar Kelimeler: Kuraklk, Kuraklk Risk Ynetimi, Kuraklk Zararlarn Azaltma, Kuraklk Mdahale Plan
Risk Management for Drought

ABSTRACT
Drought is among the most damaging and least understood of all natural hazards in Turkey. It is a normal part
of climate, yet it is perceived as infrequent and random. Although some droughts last a single season and affect
only small areas, the paleoclimate record shows that droughts have sometimes continued for decades and have
impacted thousands of square kilometers. Droughts have caused thousands of deaths and hundreds of billions
of dollars in damage. Drought risk management is an important component of disaster reduction programs and
public water resources policy. Yet, rather than emphasizing drought preparedness and mitigation, our country
currently manage drought through reactive, crisis-driven approaches. Although recent drought-related disasters
have contributed to a sense of urgency, drought has not received commensurate attention within the natural
hazards research community.
Given that a drought occurs when water supply is insufficient to meet water demand, drought impacts are evaluated
relative to the demand from environmental, economic, agricultural, and cultural uses. Therefore, the impacts of past
droughts have been difficult to estimate. This problem results from the nature of drought, which is a phenomenon
277
with slow onset and demise that does not create readily-identified and discrete short-term structural impacts.
Drought may be the only natural hazard in which the secondary impacts can be greater than the more identifiable
primary impacts, such as crop damage. Impacts continue to be felt long past the event itself as secondary effects
cascade through economies, ecosystems, and livelihoods.
Empirical evidence and experience show that critical conditions already exist. Climate variability and change,
together with increasing development pressures, will result in drought impacts that are beyond our institutional
experience and will significantly exacerbate conflicts among water users. Developing strategies for effective
drought management is critical for sustainable development and for economic and environmental well-being.
Keywords: Drought, Drought Risk Management, Drought Mitigation, Drought Response Plan
1. Giri
Yiyecek gda ve iecek su kalmadnda dier
btn sosyo-ekonomik kayglar anlamsz kalr.
Bu nedenle srdrlebilir gelimeyi, gelecek
nesillerin ihtiyalarndan fedakrlk etmemelerini salayacak ekilde gnmz ihtiyalarnn karlanmas, sosyal maliyetler de dikkate alnarak zamannda nlemlerin alnmas
ve uyum almalarnn yaplmas eklinde
temel hedef olarak gndeme getirmeliyiz. Bu
bak acs ile gnmzde hkmetler tarafndan acil olarak ele alnmas gereken kuraklk
risk ynetimi gelitirilmeli, evre kirlilii nlenmeli ve doal kaynaklar korunmaldr.
1980li yllarda ortaya ktna gre, gnmzdeki her kurakl bu probleme balarsak
1980 ncesinde oluan kuraklklar nasl aklayabiliriz? Kurakl betonlamaya ve/veya
yeilin yok edilmesine balamak da poplist
bir yaklamdr. Trkiyede betonlamann
1950 yllarndan sonra baladn kabul edersek rnein, 1928-30 yllarndaki kurakl
nasl aklarz? Artk ehirlemeden dolay
yerleim blgelerinin yzeylerinde oluan przlln ve artan sosyo-ekonomik etkinlikler sonucu atmosfere salnan kirleticilerin, ehirlerin iinde ve ehirlerin hkim rzgr ynndeki krsalda ya artna neden olduu
Kuraklk, iklimin su kaynaklarn, tarm ve bilinmektedir. Kurakln nedeni,Trkiye yetm canllar etkilemesinin bir yoludur. Ayn ile hasret, bu yzden yamur yamyor gibi
zamanda kuraklk, en kapsaml sosyo-eko- kulaa ho gelen ama biliminde yeri olmayan
nomik zararlara neden olan, yava gelien en deme ve nutuklar ile de aklanamaz.
sinsi ve en tehlikeli doal afettir. Kuraklk,
yer ekimi gibi bir doa kanunudur. Nasl ki Periyodik bir kuraklk dnemi veya
suyun ou (sel) lmcl ise suyun az da Trkiyede 10-15 ylda bir kuraklk yaanr
(kuraklk) lmcldr. Deprem gibi kuraklk ve buna gre de u yldan itibaren kuraklk
da, eitli byklklerde oluabilen bir doal Trkiyeyi terk edecek gibi aklamalar da
afettir. Her kurakl, kresel iklim deiikli- bilimsel temelden tamamen yoksundur. Dnine balamak doru deildir. Aslnda srek- yann hibir yeri iin byle bir bilimsel bulgu
li olarak iklim ile hava artlar arasnda ve tahminden sz edilmez. nsanlar her zaman
balant kurmak, bu tr meteorolojik afetler doada bu tr dzenler arayp durmutur. Bu
sanki sadece iklim deiince oluurmu gibi nedenle, srekli olarak Trkiyede sk sk 8
kamuoyunda yanl bir kan uyandrmakta ve ylda bir hafif kuraklk, 12 ylda bir kuvvetli kuraklk veya 18 ylda bir iddetli kuraklk
gerek zmleri de geciktirmektedir.
olur gibi demeler de verilir. Ama bu gerekBugnk kresel iklim deiimi problemi te bir istatistiksel yalandr! Gerekte hava
278
bu tr bir periyodiklik bilmez. Yani, hadi 8

yl oldu imdi hafif kuraklk yapma zamandr
gibi hava da bir hafza yoktur. Dier bir deyile, ya zaman serilerine uygulanan Fourier
Analizi sonucu elde edilen periyotlarn tekrarlanacana ynelik hibir garanti yoktur.
Trkiyede kuraklk afet dahi saylmamakta

ve afet istatistiklerinde hi yer almamaktadr.
Hlbuki depremle beraber Dnyada etkili olan

31 eit doal afet arasnda kuraklk ilk srada
saylmaktadr (Tablo 1). Bu tabloda Bryant
Maalesef, yar kurak bir iklim kuanda bu- (1993), 31 adet doal afeti, afetlerin iddetini,
lunan Trkiyede ise sahipsiz afetlerin banda oluum srelerini ve etkilerini esas alarak yapkuraklk gelmektedir. nk 1959 ylnda - t deerlendirmeler ile nem srasna gre
kan 7269 sayl Umumi Afetler Kanununa gre dizmitir.
Tablo 1. Dnyadaki doal afetlerin karakteristik zellikleri ve eitli etkilerinin puanlanmasna gre nem sralar (Bryant, 1993). Buradaki puanlamada ve nem srasnda lek 1den (en byk veya nemliden) 5e (en kk
veya nemsize) kadar deimektedir.
Karakter ve Etkilerinin Deerlendirilmesi

Etkili
Etkiledii Toplam Toplam
Sosyal Etki
nem
Afetin
olduu toplam
can
ekonomik

sras
Afet
iddeti
sre
alan
kayb
kayp
etkisi
kalcl

1.
2.

3.

4.
5.
6.

7.
8.

9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.

30.

31.
Kuraklk
Tropikal siklon
Blgesel
sel ve taknlar
Deprem
Volkan
Orta enlem
frtnalar
Tsunami
Orman ve al
yangnlar
Toprak imesi
Deniz seviye dei.
Icebergs
Toz frtnalar
Heyelan
Ky erozyonlar

Creep&solifluction
Tornado
Kar frtnas
Ky buzlar
Ani seller
Saanak yalar
Yldrm arpmas
Kar tipisi
Okyanus dalgalar
Dolu frtnas
Donan yamur
Kuvvetli rzgrlar
Toprak kmesi
amur ve da
dknts ak
Air-supported
flows
Kaya dmesi
1
1
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
1
2
1
1
2
5
4
2
1
4
1
2
2
1
1
2
1
1
2
2
2
1
1
2
3
4
2
1
2
2
2
2
2
2
2
3
3
5
5
4
3
4
5
2
5
2
4
5
3
4
4
4
4
4
4
5
4
3
1
1
1
3
2
2
5
1
5
3
4
5
5
5
3
4
5
4
4
3
3
1
1
1
2
2
2
5
2
3
3
1
4
2
2
4
2
4
5
3
5
3
5
5
4
5
4
5
3
5
4
5
5
4
4
4
4
4
5
5
5
5
3
4
3
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
3
4
5
4
3
5
5
5
5
4
4
3
5
4
4
5
4
5
5
5
5
5
4
5
4
3
3
1
5
4
5
4
5
4
5
5
4
5
5
5
5
5
5
5
5
5
4
5
5
5
5
5
4
5
5
5
5
5
5
5
279
Gerekte lkemizde yalarn yersel ve zamansal dalm dzensizdir (ekil 4). ehirlerimizin su kaynaklar hzla artan nfusu
ve sanayinin ihtiyacn karlayamyor. Vahi
sulama ile tarmsal retimde suyun byk bir
ksmn israf ediyoruz. me, kullanma ve sulama suyumuzun kalitesi artan sanayi ve dier
evre kirlilikleri neticesinde giderek dyor.
Btn bunlara bir de kresel iklim deiimi eklenirse lkemiz kurakln iddetini ok daha
fazla hissediyoruz ve hissetmeye de devam
edeceiz. Dier bir deyile, kurakln artmas
ile ehir ve lke snrlarn aan nehirlerin kullanm dhil birok uluslararas, ulusal ve yerel
su kaynann paylamn ve ynetimini daha
da zorlamaktadr. Bugn yaanan kuraklk,
lkemizin ileride karlaabilecei tehlikenin
boyutlarn gstermesi asndan son derece
nemlidir. nk kuralk yava gelien, sinsi
ve kronik bir afettir.
nsanlk tarihi kuraklklar ile doludur. Yar kurak iklim blgesinde yer alan Trkiyede de
kuraklk, normal ve bilinen atmosferik sistemler tarafndan gemite hep oluturulmu ve
gelecekte de (kresel iklim deiimi ile birlikte say ve iddet bakmndan) artarak daha
fazla tehlikeler oluturacaklardr.
Eskiden beri ykc kuraklklar Dnya zerinde grlmektedir. rnein, 1789 Fransz Devrimi, 1917 Bolevik Devrimi, vb. ile birlikte
Trklerin ana yurdu Orta Asyadan M.. 375
ylnda g etmelerinin belli bal nedenleri
arasnda iklim deiikliine bal olarak blgede ortaya kan kuraklk, salgn hastalklar ve ktlk olduu hatrlanmaldr. Ayrca,
1900lu yllara damgasn vuran en nemli
15 meteorolojik afetten ilk 6sn kuraklklar
oluturmutur.
tarih kitaplarnda yer almtr. Baz tarihiler,

doal afetleri bir halk iin felaketken, dier bir
halk iin frsat anlar olarak yararl olabildiine iaret ederek onlardan askeri faaliyetlerle
balantl olarak sz etmilerdir.
M.. 1200 Hititler kuraklktan dolay Msrdan yardm istedi
1564 Anadoluda ktlk
1565-67 Osmanl Buday ihracatn yasaklad
1585 Ocak ve ubat ayarlarnda stanbul
hi ya almad
1586 orumda alk
1588 stanbulda ktlk.
1591-1611 Kk Buz a ve Celali syanlar
1660 stanbul ve Anadoluda ktlk
1828 stanbulda ktlk
1873 Balkanlarda isyanlar
1925-28 Anadoluda kuraklk
inliler binlerce yllk tarihlerine ait arivleri
didik didik edip, meteorolojik afetlerden zellikle sellere ait olan bilgileri ortaya kartmalarna dair makaleler yaynlanmtr. Benzeri
bir ayrntl almann Osmanl Arivlerinin
taranarak yaplmas gerekir. Byle bir alma
yerleim yerlerinin seimi ve kpr vb su yaplarnn inasnda da faydalar salayabilir.
Tarih Vakf tarafndan yaynlanan Elizabeth

Zachariadounun 1999 ylnda editrln
yapt Osmanl mparatorluunda Doal
Afetler adl kitabn birinci blmnde birok Trkolog tarihi Osmanl mparatorluu
tarihinde bilinen doal afetlerden depremleri
saptam ve bu afetleri eitli sosyo-ekonomik
ynleriyle incelemitir. Bu kitabn Seller ve
Kuraklklar adl kinci Blmnde makale
yer almaktadr. lk makalede Suraiya Faroqhi,
Benzer ekilde, Trk ve Anadolu tarihi de 1688-89 yllarnda Edirne blgesinde ayrlar
kuraklklar ile doludur. Kuraklk gibi iddetli ve tarm rnlerini tahrip eden selleri, tarm
hava olaylar ve doal afetler, ya savalarn ka- rnlerinden alnan vergilere ait kaytlara daderini deitiren ya da salgn hastalklara, kt- yanarak incelemitir. Faroqhi bu makalesinde
lklara ve isyanlara neden olan olaylar olarak Osmanl arivlerinde doal afetlerle ilgili pek
280
fazla belge olmadn ve bunun nedenini de

bir muamma olarak yorumlamaktadr. Yazar
ayrca, 17. ve 18. yzyllara ait belgeler incelendike zellikle orman yangnlar ve kuraklklarn vermi olduu zararlar ile ilgili resmi
kaytlara ulalabileceini de ummaktadr.
Faroqhiye gre ekirge zararllar, Osmanl
uzmanlar tarafndan aratrlm birka doal
afetten biridir.
Toplumun ok geni bir ksmn ilgilendiren

kuraklk kran iin yllardr sylenmeye allan zetle udur: Normal hava artlar diye
bir ey yoktur. Meteorolojik kuraklk, normal
ve bilinen atmosferik sistemler tarafndan gemite hep oluturulmu ve gelecekte de oluturulmaya devam edecektir. Kuraklk, meteorolojik kuraklk olarak balar, tarmsal, hidrolojik kuraklk olarak geliir ve sosyo-ekonomik kuraklk olarak devam eder. Kurakln
etkileri en fazla, suya talebin en ok olduu
zamanlar hissedilir, ama o zaman da herhangi
bir nlem almak iin artk ok getir (ekil 1).
Trkiyede ky, kasaba, ehir ve lke baznda
da artk bu gnden itibaren kuraklk ile mcadele iin acilen planlar gelitirilmeli ve su
kaynaklarmz iin kriz ynetimi yerine srekli olarak risk ynetimi uygulanmaldr.
nc makalede Gilles Veinstein, 15591560 yllarnda Karadenizin kuzeyinde (Krm Han topraklarnda) havalarn ok souk
ve yasz gemesi sonucu hkm sren byk kuraklk ve ktla kar Osmanl yetkililerin gsterdii tepkileri ele almtr. Yazarn
iklimden kaynaklanan bu felakete hibir are
bulunamamt eklindeki yorumu maalesef
bugnk Trkiye iin de hala geerlidir.
Bylece lkemizde, deiik kuraklk endeksleri hazrlayp, yeralt suyu, akarsu ve gllerdeki
su miktarn, toprak nemi ve uzun vadeli ya
tahminlerini bir elde toplay deerlendirebilen
her hangi bir kurum veya kurulu yoktur. Dolaysyla kurakln geliimini, gnlk/aylk
olarak takip ederek, kurak ve nemli alanlarn
ve bunlarn iddetinin yerel dalm hakknda
doru ve zamannda bilgi sahibi olamyoruz.
Bunun bir sonucu olarak kurakl, su kaynaklarnn azalmas, gllerin kurumas gibi,
grnr olan ciddi sonular ile ama ok ge
kalarak fark edebiliyoruz.
kaytlara ulalabileceini de ummaktadr. Faroqhiye gre ekirge zararllar, Osmanl

uzmanlar tarafndan aratrlm birka doal afetten biridir.
nc makalede Gilles Veinstein, 1559-1560 yllarnda Karadenizin kuzeyinde (Krm Han
topraklarnda) havalarn ok souk ve yasz gemesi sonucu hkm sren byk kuraklk
ve ktla kar Osmanl yetkililerin gsterdii tepkileri ele almtr. Yazarn iklimden
kaynaklanan bu felakete hibir are bulunamamt eklindeki yorumu maalesef bugnk
Trkiye iin de hala geerlidir.
Bylece lkemizde, deiik kuraklk endeksleri hazrlayp, yeralt suyu, akarsu ve gllerdeki
su miktarn, toprak nemi ve uzun vadeli ya tahminlerini bir elde toplay deerlendirebilen
her hangi bir kurum veya kurulu yoktur. Dolaysyla kurakln geliimini, gnlk/aylk
olarak takip ederek, kurak ve nemli alanlarn ve bunlarn iddetinin yerel dalm hakknda
doru ve zamannda bilgi sahibi olamyoruz. Bunun bir sonucu olarak kurakl, su
kaynaklarnn azalmas, gllerin kurumas gibi, grnr olan ciddi sonular ile ama ok ge
kalarak fark edebiliyoruz.
Bunun iin de acilen yanl olan kriz ynetimi mantn terk edip, Kuraklk Planlar
gibi planlama vb. hazrlk ve zarar azaltma
almalar ile risk ynetimine gemeliyiz.
nk kurakln etkileri, suya talebin en ok
olduu zamanlarda en fazla hissedilir, ama o
zaman da herhangi bir nlem almak iin artk
ok getir. Yani, kt olan su kaynaklarmz da
verimli kullanabilmek iin merkezi ve yerel
ynetimlerimiz de her yeni su ylnn banda
su btesini hazrlayp gerektiinde Kuraklkla Mcadele Planlarn devreye sokmaldr.
Yoksa planlamadan yoksun bir erevede ar
ve yanl su tketip su kaynaklarmz verimli
kullanamayarak byk su (bte) aklar ve
su ktlklar ile aresizce bouur dururuz.
2. Tanmlar
ekil 1. Kuraklk ile mcadelede risk ynetimi yerine kriz ynetimi uygulayanlar iin ironik
bir ekilde hidro illojik dng olarak tasvir edilen hidrolojik dng.
ekil 1. Kuraklk ile mcadelede risk ynetimi yerine

kriz ynetimi uygulayanlar iin
ironik bir ekilde hidro
6
illojik dng olarak tasvir edilen hidrolojik dng.
Literatrde kurakln tek bir tanm yoktur.

Kurakln tanm her disiplin iin farkldr. En basit ve genel anlamda kuraklk, arz
ve talep ilikisinde su skntsdr (ekil 2).
Kurakl, yalarn, normal seviyelerinin
nemli lde altna dmesi sonucu arazi ve
su kaynaklarnn olumsuz etkilenmesi eklin-
281
Meteorolojik Kuraklk: Belli bir dnemin

ortalamasna gre ya miktarnn az olmas.
Ya da belirli bir zaman periyoduna ait normallerden (genellikle en az 30 yllk) meydana gelen sapma olarak tanmlanr. Bu tanmlamalar
genellikle blgeseldir ve blgenin klimatolojisinin tam olarak anlalmas temeline dayanr.
Normal olarak meteorolojik lmler kurakl ifade etmede bata gelen gstergelerdir.
Devam eden bir meteorolojik kuraklk hzl
Meteorolojik lmler, dier bir deyile ya- bir ekilde kuvvetlenebilir veya aniden sona
larn azl kurakln ilk iaretidir. Tarm- erebilir. Kuraklk periyotlar genellikle, besal kuraklk, meteorolojik kuraklktan sonra lirlenen eik deerlerinin altnda yal olan
oluur. Bylece, tarm kuraklk tarafndan et- gnlerin says olarak da tanmlanr.
kilenen ilk ekonomik sektr olur. Yalarn
aka geerek nehir ve gllerin su seviyeleri Seilen noktada ve istenen periyotta meydana
etkilemesi belli bir zaman alr. Bu nedenle, gelen yan, uzun yllar ya ortalamalarhidrolojik gzlemler kurakln ilk iaretlerin- na gre az yda ok oluunu mukayese ederek
den saylamaz. me ve kullanma su skntlar bir kuraklk snflandrmas iin Normalletiile birlikte tarmsal ve hidrolojik kurakln rilmi Ya Endeksi (NYE) endeksler de hesonular zamanla sosyo-ekonomik kuraklk saplanabilir. NYE metodu, ya eksikliinin
geriye doru farkl zaman dilimleri (1, 3, 6, 9,
olarak kendini gsterir.
12, 24 ve 48 aylk) ierisindeki deikenliini
Gnmzde olas bir kurakln ne kadar s- dikkate alabilen bir kuraklk endeksidir. En az
receini ve buna baml olarak da corafik 30 yl sreli periyotta aylk ya dizileri hadalmn, boyutunu ve ciddiyetini doru bir zrlanr. NYE deerlerinin normalize edilmesi
eklide tahmin etmek mmkndr. Bunun iin sonucu seilen zaman dilimi ierisinde kurak
gerekli teknik elemanlar ile donatlm teknik ve sulak dnemler tespit edilir.
de de tanmlayanlar vardr. Kuraklk olaynn
sebebini aratrmak isteyenler ya eksiklii
ile kuraklk olaynn etkilerini belirlemek isteyenler nehir ve barajlardaki su eksiklii ile
birlikte tarm rnlerindeki rekolte dleri
ile ilgilenmelidir. Sosyal bilimciler, politikaclar ve ekonomistler kurakln alk, isizlik,
g vb sosyo-ekonomik etkileri ile ilgilenmelidir.
bir kurum olarak grlen ve ynetilen bir Meteoroloji Tekilatna sahip olmamz gerekir.
Ayrca, ekil 3de verilen hidrolojik dngnn tm elemanlarnn bir arada deerlendirilebilmesi iin Trkiyede acilen hidrolojik ve
meteorolojik hizmetler bir an nce tek bir at
altnda toplanmaldr.
ekil 3. Hidrolojik dngnn elemanlar ve su miktarlar.
ekil 3. Hidrolojik dngnn elemanlar ve su miktarlar.

Meteorolojik kurakln izlenmesi asndan yataki eksikliin farkl zaman dilimleri iinde
ki deiim saysal olarak ifade edilmesi gerekir. Ya eksikliinin farkl su kaynaklarna olan
etkisinin ne kadar srede hissedilebilecei mantna gre, analizde 1, 3, 6, 9, 12 ve 24 aylk
zaman dilimleri seilebilir. rnein aylk ve 3 aylk toplam yata meydana gelebilecek
eksilme toprak nem dzeyine hemen etki ettii halde yer alt sularna, nehirlere, gllere daha
ge etki eder. 6, 9 ve 12 aylk zaman dilimlerindeki bir kuraklk durumu akarsu ve gllere, 24
aylk dilimdeki kuraklk ise yeralt sularna etkisini izlemek bakmndan tercih edilir.
ekil 2. Kurakln tanm olarak kurakln su arz ve talep dengesi olarak ematik gsterimi.
ekil 2. Kurakln tanm olarak kurakln su arz ve

talep dengesi olarak ematik gsterimi.
Meteorolojik Kuraklk: Belli bir dnemin ortalamasna gre ya miktarnn az olmas. Ya
da belirli bir zaman periyoduna ait normallerden (genellikle en az 30 yllk) meydana gelen
sapma olarak tanmlanr. Bu tanmlamalar genellikle blgeseldir ve blgenin klimatolojisinin
tam olarak anlalmas temeline dayanr. Normal olarak meteorolojik lmler kurakl ifade
etmede bata gelen gstergelerdir. Devam eden bir meteorolojik kuraklk hzl bir ekilde
kuvvetlenebilir veya aniden sona erebilir. Kuraklk periyotlar genellikle, belirlenen eik
deerlerinin altnda yal olan gnlerin says olarak da tanmlanr.
Seilen noktada ve istenen periyotta meydana gelen yan, uzun yllar ya ortalamalarna
gre az yda ok oluunu mukayese ederek bir kuraklk snflandrmas iin
Normalletirilmi Ya Endeksi (NYE) endeksler de hesaplanabilir. NYE metodu, ya
eksikliinin geriye doru farkl zaman dilimleri (1, 3, 6, 9, 12, 24 ve 48 aylk) ierisindeki
deikenliini dikkate alabilen bir kuraklk endeksidir. En az 30 yl sreli periyotta aylk ya
dizileri hazrlanr. NYE deerlerinin normalize edilmesi sonucu seilen zaman dilimi
ierisinde kurak ve sulak dnemler tespit edilir.
282
Meteorolojik kurakln izlenmesi asndan

yataki eksikliin farkl zaman dilimleri
iinde ki deiim saysal olarak ifade edilmesi
gerekir.
Yakurakln
eksikliinin
farkl
susukaynaklate yandan, meteorolojik
tanm farkl iklim blgeleri
ve farkl
kaynaklar iin
de deiiklikler gsterir. rnein, Suudi Arabistann baz blgelerinde yasz geen 2
rna
ne kadar
srede
hissedilebiyldan olan
veya daha etkisinin
fazla sre, Balide yamursuz
geen 6 gn
veya daha fazla
sre, Libyada
yllk toplam yan 180 mmden dk olmas, ABDde 48 saat iinde 2.5 mmden daha az
ya llmesi, ngilterede ise gnlk toplam ya miktar 0.25 mmden dk olan 15
ardk gn kuraklk olarak ifade edilir. Trkiye iin byle bir tanm vermek mmkn deildir,
nk byle bir tanm yapp kuraklk var demek ile resmen grevli ve/veya sorumlu bir
kurum ya da kurulu Trkiyede mevcut deildir. Bununla birlikte ekil 4de grlen 400 mm
ve daha dk yllk ya miktarna sahip olan blgeler lkemizde kurak blgeler olarak
bilinir.
lecei mantna gre, analizde 1, 3, 6, 9, 12

ve 24 aylk zaman dilimleri seilebilir. rnein aylk ve 3 aylk toplam yata meydana
gelebilecek eksilme toprak nem dzeyine hemen etki ettii halde yer alt sularna, nehirlere, gllere daha ge etki eder. 6, 9 ve 12 aylk zaman dilimlerindeki bir kuraklk durumu
akarsu ve gllere, 24 aylk dilimdeki kuraklk
ise yeralt sularna etkisini izlemek bakmndan tercih edilir.
te yandan, meteorolojik kurakln tanm
farkl iklim blgeleri ve farkl su kaynaklar
iin de deiiklikler gsterir. rnein, Suudi
Arabistann baz blgelerinde yasz geen
2 yldan veya daha fazla sre, Balide yamursuz geen 6 gn veya daha fazla sre, Libyada
yllk toplam yan 180 mmden dk olmas, ABDde 48 saat iinde 2.5 mmden daha az
ya llmesi, ngilterede ise gnlk toplam ya miktar 0.25 mmden dk olan 15
ardk gn kuraklk olarak ifade edilir. Trkiye iin byle bir tanm vermek mmkn deildir, nk byle bir tanm yapp kuraklk
var demek ile resmen grevli ve/veya sorumlu bir kurum ya da kurulu Trkiyede mevcut
deildir. Bununla birlikte ekil 4de grlen
400 mm ve daha dk yllk ya miktarna
sahip olan blgeler lkemizde kurak blgeler
olarak bilinir.
yamur yamamasdr. Yamur yamamasnn nedeni de, genellikle kn Trkiyede

Akdeniz iklimi grlen yerlerde yalara
neden olan siklonik cephe sistemlerinin yksek basn merkezleri nedeniyle Trkiyeye
sokulamamasdr (ekil 5). Dier bir deile,
Anadolu civarnda etkili olan antisiklonlar,
batdan gelen ya sistemlerini bloke ederek
ve onlar kuzeye doru ynlendirerek onlarn
Trkiye zerinden gemesine engelleyip halk
arasnda yanllkla gzel hava denilen gneli ve kurak hava artlarna neden olurlar.
Yksek basn nedeniyle yrngeleri deien
siklonlardan beklenen yalarn alnamamas
srasyla meteorolojik, tarmsal, hidrolojik ve
sosyo ekonomik kurakla neden olur. (Dnyada kurakla neden olarak antisiklonlar ile
birlikte souk su akntlar, denizlere uzaklk
ve dalar da saylabilir.)
Tarm, enerji gibi alanlarda etkili olan kuraklk olay ile ilgili bir dizi tanmlama ve snflandrma almalar da yaplmtr.
Tarmsal Kuraklk: Toprakta bitkinin ihtiyacn karlayacak miktarda suyun bulunmamas olarak tarif edilebilir. Yetitirilen bitki iin
toprakta tutulan elverili su miktarna da toprak nemi denir. Bitkiler gelime dnemlerinde
farkl miktarda suya ihtiya duyar. Bylece tarmsal kuraklk bitkinin kk blgesinde, byyp gelimesi iin yeterli nem bulunmamas
durumu olarak da ifade edilir. Byme periyodu boyunca, belirli bir bitkinin suya ihtiya
duyduu belirli bir kritik dneminde yeterli
toprak nemi olmad zaman tarmsal kuraklk
meydana gelir. Tarmsal kuraklk meteorolojik kuraklktan sonra ve hidrolojik kuraklktan
nce ortaya kan tipik bir durumdur. Tarmsal
ekil 4. Trkiyede ortalama yllk ya miktarnn yersel dalm (Kadolu, 2001).
ekil 4. Trkiyede ortalama yllk ya miktarnn kuraklk, topran derinlikleri doymu halde
Meteorolojik kurakln nedeni belli bir zaman dilimi iinde yeterli miktarda ya da hi yamur
yamamasdr. Yamur yamamasnn nedeni de, genellikle kn Trkiyede Akdeniz iklimi
olsa bile rn verimlerini ciddi oranda dyersel
(Kadolu,
2001).
grlendalm
yerlerde yalara
neden olan siklonik
cephe sistemlerinin yksek basn merkezleri
nedeniyle Trkiyeye sokulamamasdr (ekil 5). Dier bir deile, Anadolu civarnda etkili
rebilir. Yksek scaklklar, dk bal nem
olan antisiklonlar, batdan gelen ya sistemlerini bloke ederek ve onlar kuzeye doru
ynlendirerek onlarn Trkiye zerinden gemesine engelleyip halk arasnda yanllkla gzel
hava denilen gneli ve kurak hava artlarna neden olurlar. Yksek basn nedeniyle
Meteorolojik
kurakln nedeni belli bir za- ve fn rzgrlar da ya azlnn etkilerinin
yrngeleri deien siklonlardan beklenen yalarn alnamamas srasyla meteorolojik,
tarmsal, hidrolojik ve sosyo ekonomik kurakla neden olur. (Dnyada kurakla neden
man
miktarda
da hi artmasna sebep olur.
olarak dilimi
antisiklonlar ile iinde
birlikte souk suyeterli
akntlar, denizlere
uzaklk ve dalar ya
da saylabilir.)
Tarm, enerji gibi alanlarda etkili olan kuraklk olay ile ilgili bir dizi tanmlama ve
snflandrma almalar da yaplmtr.
Tarmsal Kuraklk: Toprakta bitkinin ihtiyacn karlayacak miktarda suyun bulunmamas
olarak tarif edilebilir. Yetitirilen bitki iin toprakta tutulan elverili su miktarna da toprak
nemi denir. Bitkiler gelime dnemlerinde farkl miktarda suya ihtiya duyar. Bylece
tarmsal kuraklk bitkinin kk blgesinde, byyp gelimesi iin yeterli nem bulunmamas
durumu olarak da ifade edilir. Byme periyodu boyunca, belirli bir bitkinin suya ihtiya
duyduu belirli bir kritik dneminde yeterli toprak nemi olmad zaman tarmsal kuraklk
meydana gelir. Tarmsal kuraklk meteorolojik kuraklktan sonra ve hidrolojik kuraklktan
283

olsa bile rn verimlerini ciddi oranda drebilir. Yksek scaklklar, dk bal nem ve fn
rzgrlar da ya azlnn etkilerinin artmasna sebep olur.
ekil 5. Trkiye dhil olmak zere Gney Avrupa ve Akdenizde kurakla neden olan 500
mb jeopotansiyel
haritas zerinde
omegaolmak
yksek basn
merkezinin
grlmesi (ECMWF).
ekil
5. Trkiye
dhil
zere
Gney
Avrupa ve
Akdenizde
kurakla
neden
olan
500
mb
jeopotansiyel
Kuraklk zamanla (ya mevsiminin balamasnda gecikmeler, rn byme mevsimiya
zamannn zerinde
ilikisi) ve yalarn
tesirleri yksek
(ya iddeti,
yal gnmerkezinin
says) ile ilikilidir.
haritas
omega
basn
gYksek scaklk, iddetli rzgr ve dk nem miktar gibi dier deikenler de birok blgede
kuraklkta etkili
olur.
rlmesi
(ECMWF).
Tarmda devamll ve kararll salayan, bunun yannda dier tarmsal girdilerin etkinliini
arttran ve birim alandan yksek verim salayan nemli girdilerin banda sulama gelir.
Sulamadan beklenen yarar salayabilmek iin temel koul, bitkinin ihtiya duyduu
miktardaki suyun yalarla karlanamayan blmnn, bitkinin kk blgesine gereken
zamanda ve gereken miktarda verilmesidir. Burada karmza optimum sulama kavram
kmaktadr. Optimum sulamada tamamen normal koullar sz konusu olup; bitkiler, verim
azalmas olmayacak ekilde sulanmakta ve topraktaki nem miktarn tarla kapasitesine
karacak kadar sulama suyu uygulanmaktadr.
Kuraklk zamanla (ya mevsiminin balamasnda gecikmeler, rn byme mevsimiya zamannn ilikisi) ve yalarn tesirleri
Bilindii gibi lkemizin birok yerinde tarmsal sulama iin su kaynaklar kstldr. Ayrca
(ya
iddeti,
gn
says)
ilikilidir.
son yllarda
sulama alanlaryal
sratle genilemi
olup buna
bal olarakile
su talebi
de artmtr.
Sulama ve drenaj sistemlerinin koullara uygun olarak projelenmesi birincil ncelie sahiptir.
Koullara
en
uygun
sulama
ynteminin
seilmesine
sulama
suyu,
su
kayna,
Yksek
scaklk, iddetli rzgr ve dktoprak,
nem
topografya, iklim ve bitki zellikleri ile ekonomik, sosyal ve kltrel duruma ilikin birok
faktr etkili olmaktadr. Belirtilen koullarda suyun yksek verimle (az kaypla) iletilmesi,
miktar
gibi
dier
deikenler
de
birok
blgedatlmas ve topraa uygulanmas ile etkin alan drenaj altyaplarn kurulmas ve
de kuraklkta etkili olur.
11
seilmesine sulama suyu, su kayna, toprak,

topografya, iklim ve bitki zellikleri ile ekonomik, sosyal ve kltrel duruma ilikin birok faktr etkili olmaktadr. Belirtilen koullarda suyun yksek verimle (az kaypla) iletilmesi, datlmas ve topraa uygulanmas ile
etkin alan drenaj altyaplarn kurulmas ve
iletilmesi, sahip olduumuz su kaynaklarnn
randmanl kullanmn salayan ana unsurlar
Sulama projelerinin yetersizlii ve yanl su
ynetimi sonucunda su kayplar artmaktadr.
Bylece hem planlanandan daha kk alanlar
sulanmakta ve hem de ar su kayplar, taban
suyunu ykselterek drenaj ve oraklk gibi
zm g sorunlar ortaya karmaktadr.
Bu talebi karlamak iin hemen hemen tm
cazibeli yerst kaynaklar, tesis yaplarak iletmeye alnmtr. Ancak bu srete kuraklk
nedeniyle yer st su kaynaklar ya ok azaliletilmesi,
sahipkurumutur.
olduumuz su kaynaklarnn
randmanl su
kullanmn
salayan ana unsurlar
m
ya da
Yeralt
kaynaklar
da
ok
fazla
sayda
derin
kuyu
almas
ve
ar
Sulama projelerinin yetersizlii ve yanl su ynetimi sonucunda su kayplar artmaktadr.
hem planlanandan daha kk alanlar sulanmakta ve hem de ar su kayplar, taban
suBylece
kullanm
nedeniyle
byk
lde
rezerv
suyunu
ykselterek drenaj
ve oraklk gibi zm
g sorunlar
ortaya karmaktadr.
Bu
talebi karlamak iin hemen hemen tm cazibeli yerst kaynaklar, tesis yaplarak iletmeye
alnmtr.
Ancak
bu
srete
kuraklk
nedeniyle
yer
st
su
kaynaklar
ya
ok
azalm
ya
da
kaybna
uramtr.
kurumutur. Yeralt su kaynaklar da ok fazla sayda derin kuyu almas ve ar su kullanm
Tarmda devamll ve kararll salayan,

bunun yannda dier tarmsal girdilerin etkinliini arttran ve birim alandan yksek verim
nedeniyle byk lde rezerv kaybna uramtr.
salayan nemli girdilerin banda sulama
gelir. Sulamadan beklenen yarar salayabilmek iin temel koul, bitkinin ihtiya duyduu
miktardaki suyun yalarla karlanamayan
blmnn, bitkinin kk blgesine gereken
zamanda ve gereken miktarda verilmesidir.
Burada karmza optimum sulama kavram
kmaktadr. Optimum sulamada tamamen
normal koullar sz konusu olup; bitkiler, verim azalmas olmayacak ekilde sulanmakta
ekil 6. Tarm ve Kyileri Bakanlnn (TKB) oluturduu Tarmsal Kuraklk Ynetiminin
ematik gsterimi.
ve topraktaki nem miktarn tarla kapasitesine
ekil 6. Tarm ve Kyileri Bakanlnn (TKB) olukaracak kadar sulama suyu uygulanmaktadr. turduu
Tarmsal
Kuraklk
ematik
statistik verilere
gre; lkemizde
Tarm, Ynetiminin
En nemli Su Kullancsdr.
Su gsteve sulama
olmadan, tarmsal retimde art salamak mmkn deil. Kullanlabilir su potansiyeli 112
rimi.
milyar m /yl olan lkemizde, bunun 95 milyar m /yl yurt iinden doan yzey sular, 14
3
Bilindii gibi lkemizin birok yerinde tarmsal sulama iin su kaynaklar kstldr. Ayrca
son yllarda sulama alanlar sratle genilemi
olup buna bal olarak su talebi de artmtr.
Sulama ve drenaj sistemlerinin koullara uygun olarak projelenmesi birincil ncelie sahiptir. Koullara en uygun sulama ynteminin
284
milyar m3/yl yeralt sular ve 3 milyar m3/yl yurt dndan giri yapan sulardr. 112 milyar
m3/yl olan kullanlabilir su potansiyelinin sadece 42 milyar m3/yln kullanabiliyoruz. Bu 42
milyar m3/yl olan kullanabildiimiz su varlnn 29,6 milyar m3/yln tarmda, 6,2 milyar
m3/yln ime ve kullanmada, geriye kalan 4,3 milyar m3/yln da endstride kullanyoruz.
lkemiz topraklarnn 28 milyon Halk ksm tarm arazisi olarak deerlendirilmektedir.
Bunun 16,7 milyon Ha sulamaya elverili iken sadece 5,1 milyon Halk ksm
sulanabilmektedir.
statistik verilere gre; lkemizde Tarm, En

nemli Su Kullancsdr. Su ve sulama olmadan, tarmsal retimde art salamak mmkn
deil. Kullanlabilir su 12potansiyeli 112 milyar
m3/yl olan lkemizde, bunun 95 milyar m3/
yl yurt iinden doan yzey sular, 14 mil-
yar m3/yl yeralt sular ve 3 milyar m3/yl

yurt dndan giri yapan sulardr. 112 milyar
m3/yl olan kullanlabilir su potansiyelinin
sadece 42 milyar m3/yln kullanabiliyoruz.
Bu 42 milyar m3/yl olan kullanabildiimiz su
varlnn 29,6 milyar m3/yln tarmda, 6,2
milyar m3/yln ime ve kullanmada, geriye
kalan 4,3 milyar m3/yln da endstride kullanyoruz. lkemiz topraklarnn 28 milyon
Halk ksm tarm arazisi olarak deerlendirilmektedir. Bunun 16,7 milyon Ha sulamaya
elverili iken sadece 5,1 milyon Halk ksm
sulanabilmektedir.
6 ubat 2007 tarihinde yaplan Tarm ve Kyileri Bakanl (TKB), Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanl, ileri, evre ve Orman
Bakanlarnn ortak toplants sonra TKB, Tarmsal Kuraklk Ynetimi ile ilgili almalara
balad ve Kuraklk Eylem Plan hazrlad. Bu
planlar ile lkemizde gelecekte yaanlmas

muhtemel tarmsal kurakln etkilerinin azaltlmas, Kamu, halk, su kullanclar, iftiler
ve STKnn bilinlendirilmesi, tedbir alnmas
ve zm retilmesi hedeflenmektedir. Ayrca
tarmsal kurakla hazr olmak iin, ksa, orta
ve uzun vadede stratejiler belirleyerek tedbirler almaya balad. Ayrca Merkezde tarmsal
kuraklk ynetimi koordinasyon kurulu, zleme ve erken uyar tahmin komitesi ve risk deerlendirme komitesi kurulmutur. llerde vali
Bakanlnda Tarmsal Kuraklk Kriz Merkezi grev yapmaktadr. Her il Tarmsal Kuraklk Eylem Plann hazrlamaktadr (ekil 6).
TKBnin kuru tarm alanlar iin kuraklk eylem plan Tablo 2de; sulu tarm alanlar iin
kuraklk eylem plan aamalar ve alnmas
tavsiye edilen nlemler Tablo 3de TKB tarafndan zetlenmitir.
KURAKLIK EYLEM
Tablo 2. TKBnin kuru tarm alanlarnda tarmsal kuraklk eylem plan.

NORMAL
KOULLARDA
l Yllk ya, uzun yllar il ya ortalamasna yakn veya zerinde, yeralt ve yerst su seviyeleri yeterli.
1. ADIM
KURAKLIK
ALARMI
l yllk ya, uzun yllar il ya ortalamasndan az, yeralt ve yerst su seviyeleri dme eiliminde, Eyll-Ekim
yalar azalan seyirde. (TKYKK Karar)
2. ADIM
KURAKLIA
HAZIRLANMA
l yllk ya, uzun yllar il ya ortalamasndan az yeralt ve yerst su seviyeleri dyor. Eyll-Ekim-Kasm-Aralk
ya kurak yllara paralel. (TKYKK Karar)
3. ADIM
KISITLAMA
l yllk ya, uzun yllar il ya ortalamasndan az. Yeralt ve yerst su seviyeleri dyor. Ekim-Kasm-Aralk-Ocakubat-Mart ya en kurak yla yaklayor. (TKYKK Karar).
4. ADIM ACL
EYLEM
l yllk ya, uzun yllar il ya ortalamasndan ok az, yeralt ve yerst su seviyeleri dt. Ekim-Kasm-Aralk-Ocakubat-Mart-Nisan-Mays-Haziran ya toplamlar en kurak yl dzeyinde. (TKYKK Karar).
KURAKLIK EYLEM
Tablo 3. Sulu tarm alanlarnda tarmsal kuraklk eylem plan.

NORMAL
KOULLARDA
1. ADIM KURAKLIK
ALARMI
2. ADIM KURAKLIA
HAZIRLANMA
3. ADIM KISITLAMA
4. ADIM ACL
EYLEM
Yllk ya, uzun yllar il ortalamasnn zerinde veya yakn deerde, su stoklar yeterli su kalitesi normal, akarsu
ak debileri yeterli.
Yllk ya, uzun yllar il ortalamasndan az. Ekim-Kasm ya azalan seyirde. Akarsu baraj ve gletler ile yeralt
su seviyesi azalma eiliminde. Su arz talebin altnda. (TKYKK Karar)
Yllk ya, uzun yllar il ortalamasndan az. Ekim-Kasm-Aralk ya kurak yllara paralel. Yeralt ve yerst su
kaynaklarnda azalma. Su arz talepten az. (TKYKK Karar)
Yllk ya, uzun yllar il ortalamasndan az. Ekim-Kasm-Aralk-Ocak-ubat-Mart-Nisan ya en kurak yla
yakn. Yerst ve yeralt su kaynaklarnn seviyesi azald. Su arz talebi karlamyor. (TKYKK Karar)
Yllk ya, uzun yllar il ortalamasnn ok altnda, kurak yllar seviyesinde. Kasm-Aralk-Ocak-ubat-MartNisan-Mays-Haziran yalar en kurak yllar dzeyinde, yerst ve yeralt su kaynaklar seviyesi yetersiz. Su arz,
talepten olduka az. (TKYKK Karar)
285
Hidrolojik Kuraklk: Nehir, gl ve yeralt su

kaynaklarnda azalan su miktar olarak tarif
edilir. Hidrolojik kuraklk, uzun sre devam
eden ya eksiklii neticesinde ortaya kan
yeryz ve yeralt sularndaki azalma ve eksikliklerini ifade eder. Bu nedenle kuraklk,
su kaynaklarnn (yalar, yeralt ve yzey
sular) beklenen normal seviyelerin ve ortalamalarn altnda kalmas olarak da tanmlanabiliyor. Nehir akm lmleri ve gl, rezervuar, yeralt su seviyesi lmleri ile takip edilebilir. Yamur eksiklii ile akarsu, dere ve rezervuarlardaki su eksiklii arasnda bir zaman
aral olduundan dolay hidrolojik lmler
kurakln ilk gstergelerinden deildir. Meteorolojik kuraklk sona erdikten uzun bir sre
sonra dahi hidrolojik kuraklk varln srdrebilir.
Dou Anadolu Projesi (GAP) bu bakmdan

lkemiz iin son derece nemli bir projedir.
Trkiye genelinde yalar azalnca GAP alan bata olmak zere tm nehirlerin tad
su miktar der. Nehirlerle daha az beslenen
baraj gllerinin su seviyesi de nemli lde
azalarak hidroelektrik enerji retimi aksar.
Sonu olarak suyun kstl, yalarn baz blgeler dnda miktar ve dalmnn dzensiz
olduu (ekil 4), byk ehirlerde ve tarmsal
retimde suyun kstl bulunduu, ime, kullanma ve sulama suyu kalitesinin gn getike
artan sanayi ve dier evre kirlilikleri neticesinde dt ve kresel snma dnlrse,
lkemizin kurakln iddetini ok yakn bir
zamanda bugnknden ok daha fazla hissedecei aka grlmektedir. Hidrolojik kurakln artmas ile ehir ve lke snrlarn aan
rnein, 1915, 1930lu yllarda ve 1970- nehirlerin kullanm dhil birok uluslararas,
1974 aras Trkiye ciddi bir kuraklk tehlike- ulusal ve yerel su kaynann paylamn ve
si geirmitir. 1988 -1989 yllar, Gneydou ynetimini daha da zorlaacaktr.
Anadolu Blgesi iin en kurak yllardan biri
olmutur. Keban baraj giriinde Fratn de- Hidroelektrik barajlarn iletilmesinde de, babisi kurak yllarda 50 m3/snye dmesine raj gllerinin mmkn olduu kadar dolu turamen, Keban ve Karakaya baraj gllerin- tulmas esastr. Bu da ancak kurakla kar
den verilen ilave sularla komumuz lkelerle nceden planlar hazrlama, kurakln srekli
yaplan yazsz anlamalardaki 500 m3/snlik takibi ve zamannda hidro-meteorolojik ayardebiyi salayabilmek iin mevcut depolardan lamalar yapmak ile mmkndr.
269 m3/sn lik bir ilave su ile bu verilen sz
yerine getirilmeye allmtr. Keban bara- Sosyo-ekonomik Kuraklk: Toplumun rejnda 23 Kasm 1989 ile su tutulmasnn bittii tim ve tketim faaliyetlerini etkileyen su ek13 ubat 1990 tarihleri arasndaki 81 gnlk sikliidir. Kurakln sosyo-ekonomik tanm
sre boyunca snrmzdan 515.6 m3/snlik su meteorolojik, hidrolojik ve tarmsal kuraklkla
verilmitir. Ayn yllarda stanbulda da benzer balantl baz ekonomik rnlerin arz ve talepleriyle ilgilidir. Sosyo-ekonomik kurakbyk bir kuraklk yaanm.
lk, yukarda bahsedilen kuraklk tiplerinden
lkemiz de tarm asndan son derece nemli farkl bir durum arz eder. nk bu kuraklk
olan suyun bu sektrde verimliliinin arttrl- yer ve zamana bal olarak ortaya kar. Su,
mas iin sulama amacyla hidrolojik tesisler gda, balk ve hidroelektrik santralleri gibi biryaplmaktadr. lkemizde ekonomik olarak ok ekonomik rnn temini hava artlarna
sulama yaplabilecek olan 8,5 milyon ha tarm baldr. klimin doal deikenlii nedeniyle
alanmzn bugn yaklak 5 milyon ha sula- baz yllar su kaynaklar yeterli olsa da sonranabilmektedir. Bu sulanabilir alann 6.5 mil- ki yllarda bu su kaynaklar gerek insanlarn
yon haa karlmas hedeflenmektedir. Gney ve gerekse evrenin ihtiyalarn karlamak286
tan uzak olabilmektedir. Sosyo-ekonomik kuraklk yalardaki azalmann sonucu olarak

gelien ve retimin ihtiyac karlayamad
durumlarda ortaya kar.
lkemizde kresel iklim deiimi sonucu artmas beklenen problemler: (1) Kuraklk, (2) Ani
seller ve (3) Deniz su seviyesinin ykselmesi
gibi genel balk altnda toplanabilir. Kuraklk artmas demek, daha az ya, daha ok
3. Kresel klim Deiiminin Su Kaynakla- gne, scak hava dalgalarnn daha uzun sreli
rna Etkisi
ve iddetli gemesi, daha fazla bcek ve haere
remesi, susuzluk ve ktlk yaanmas, daha sk
klimi yar kurak olan lkemizde yaanan kuve uzun sreli orman yangnlar anlamna geraklktaki artn birok nedeni var. Bunlarn lir. Bu nedenlerden dolay, gnmzde iklim
banda: klim deiimi ile beraber yalarn deiiklii toplumlarn en az kalknma, alk,
olduu yerler ile suya ihtiyacn bulunduu yer- salk kadar dnyann zerinde durmas gerelerin bir birinden ok farkl ve uzakta geliiyor ken evre sorunlarnn banda gelmektedir.
olas gelir. Ayrca ime, kullanma ve sulama
suyu kalitesi her gn getike artan sanayi ve
lkemizin de iinde bulunduu enlemlerde
dier evre kirlilikleri neticesinde dyor. Ve
scaklklarda artlarn, yalarda ve toprak
su havzalar korunamayp tahrip ediliyor...
su ieriinde azalmalarn olaca tahmin edilmektedir. Btn bunlar yar kurak olan lkezetle su ktlna neden olan aadaki gibi
mizde kurakln etkilerinin gelecekte daha da
belli bal 5 faktr vardr:
fazla hissedilebileceini, suyun lkemiz iin
1. klim artlar (Trkiye iin yar kurak ik- neminin gelecekte daha da artacan gstermektedir. Kresel klim Modelleri ile yaplan
lim)
2. Kuraklk (Kuru dnemlerin grlme skl projeksiyonlara gre 2030 ylnda Trkiyenin
de byk bir ksm olduka kuru ve scak
ve iddeti)
bir iklimin etkisine girecektir (IPCC, 1990).
3. lleme ve ormanszlama
4. Su stresi (Yksek nfus, youn sanayi ne- Trkiyede scaklklar kn 2 C, yazn ise 2 ila
deniyle ar su talebi, kaak yer alt kuyu- 3 C artacaktr. Yalar kn az bir art gsterirken yazn % 5 ila 15 azalacaktr. Bununla
larnn kullanm)
5. evre tahribat. Su havzalarnn ama d birlikte, u an Trkiye'nin gece ve gndz skullanm, kirlilik ve kresel iklim deiimi caklklar ile beraber ya gzlemlerinin trend
analizinde ise, Dnyada olduu gibi Trkiyede
Bu nedenler alt alta geldiinde susuzluun de zellikle gece scaklklarnda istatistiksel annedeninin sadece kuraklk olmad gerei lamda nemli artlarn olduu belirlenmitir
ortaya kar. Bazen bunlarn biri, ou kez de (Kadolu, 1993a,b, 1997; Karl, 1994). Ayrca,
bunlarn birka birden kurakla neden olur. yaz aylarnda toprak neminin de % 15 ile % 25
uan da bunlarn 5i de lkemizin farkl yer- arasnda azalaca tahmin edilmektedir.
lerinde farkl fakl llerde etkili olmaktadr.
Bu nedenle, kurakln tek bir nedeni ve - lkemiz iin su hem enerji, hem de tarmsal
zm yoktur. Problemi ve zm bir btn adan son derece nemlidir. Sulama ve enerolarak yapsal ve yapsal olmayan tm ynleri ji amal lkemizde ok sayda su yaps ina
ile ele almak zorundayz. Yani, kuraklk prob- edilmi ve edilmektedir. Bu su yaplarnn
lemi sadece baraj yapmak, boru demek gibi amalarna uygun faaliyet gsterebilmesi, anyapsal nlemler ile zlemez. Zaten lke- cak yeterli miktarda yan dmesi ile mmmizde birok havzada baraj ve glet yaplacak kndr. lkemizin byk ounluu yar kurak iklim artlarnn etkisi altndadr. Bu nedenyer de kalmad.
287
rnein, ABD ile Meksikann sularn paylat Colorado nehrini ele alalm. ABDden
doup Meksikadan denize dklen bu nehrin
sularnn paylam zerine yaplan antlamada ABD, Meksikaya verecei suyun miktarn
iklim artlarna balamtr. Kurakln iddetine gre Colorado nehriyle Meksikaya verilecek su miktar azaltlacaktr. Yoksa iddetli bir
kuraklk durumunda saniyede 500 metrekp
gibi baraj ve nehirde olmayan veya barajlarn
Bylece Akdeniz Blgesinde aktaki mev- iletilmesini tehlikeye sokabilecek sabit miksimsel salnmlar, hava scaklklarna kar tarda bir suyu bulup vermek gibi bir problemle
ok duyarl olduu iin ok ykselmitir. Bu kar karya kalabiliriz. rnein, kurak gecen
da baraj gllerinin su tutma kapasitesini etki- 2000 ylnda Suriye ye sz verilen saniyede
lemektedir. zellikle kar, su toplama havzala- 500 metre kp su yerine baz aylarda saniyede
rnn iklim deiimine gsterdii reaksiyonu sadece 160 metre kp su verilebilmitir. Geleortaya koyan en iyi faktrdr. Bu faktr ayn cek yllarda kuraklk artarsa bu miktar zaman
zamanda havzann orografik zelliklerine ba- zaman daha da azalabilecektir.
ldr. Yksek ak katsaylar birok hidrolojik
projenin yaplabilmesine de engel tekil edeKn Akdeniz havzasnda dalar mevsimsel
cektir.
olarak karla kaplanr. Dalarda biriken karlar,
kurak gecen yaz aylarnda nehirlere ve gllere
Hkmetler Aras klim Deiimi Panelisu salayan doal bir barajn glnn sular
ne (IPCC) gre 1990 iklim artlarna gre
gibi grev grr. Kresel snmadan dolay,
Trkiyede bir ylda kii bana den su mikkn akta nemli bir art olurken, yazn
tar 3,070 metrekptr. Fakat bu suyun byk
bir ksm suya ihtiya olan yerlerde bulunma- ak deerlerinde ok nemli dler olur.
maktadr. klim artlarnn deimeyeceini Genellikle, dler artlardan daha fazladr.
kabul etsek bile, sadece nfusu art nedeniy- Scak ve kuru havalarda karn erimesiyle aka
le 2050 ylnda Trkiyede bir ylda kii bana geemeden direkt olarak buharlaarak (sbliden su miktar 1,240 metrekp olacaktr. Ar- masyon ile) havaya karmas daha fazladr.
tan nfusumuz ile beraber bir de kresel iklim Karn buharlamas Dou Anadolu gibi yar
deiimi sonucu daha kurak bir iklime sahip kurak blgelerimizde son yllarda ok sk gzolacamz gz nne alndnda 2050 ylnda lenmektedir. Bu durumda baz yllar mevsim
Trkiyede bir ylda kii bana den su mik- normallerinde kar yalarna ramen nehirletar 700 ila 1,910 metrekp arasnda olacaktr. rimizdeki akn ve baraj gllerimizdeki suyun
Bu da u an Kbrs adasnda kii bana den seviyesinin ykselememesine neden olur.
su miktar kadardr. Dier bir deyile, deien
iklimi ve artan nfusu ile Trkiye 2050 ylnda nmzdeki yllarda lkemizde kn kk
iyice su fakiri bir lke olabilecektir (Kadolu, arta ramen yata yazn byk bir azalma
2001). Bu nedenle kresel iklim deiimin su olacak fakat daha da nemlisi buharlama arkaynaklarmz zerine olas etkileri aratrl- tacak. Kar rts daha da azalacak. Akmlamal, su kaynaklarmz meteorolojik artlar r sadece miktar azalmayacak ayn zamanda
gz nne alarak ynetilmeli ve snr aan pik zamanlar deiecek. Kurakln skl
sularn komu lkelere ile paylamnda iklim ve iddeti artacak. Halen proje almalarnda
1500 m olarak kabul edilen ortalama kar snr
faktr de gz nnde bulundurulmaldr.
le hem su kaynaklar, hem de genelde yaa
bal olan kuru tarm nedeniyle yan miktar
ve dalmnda meydana gelebilecek deiiklikler lkemizi ciddi bir ekilde etkileyecektir.
Meteorolojik faktrlerdeki deiiklikler birbirinden bamsz deildir. Scaklktaki bir art
kendini buharlamada bir artma olarak hemen
gsterecektir. Toprak su ieriindeki azalma
ve kuraklk beraberinde gelecektir.
288
deiecek. Mevcut su kaynaklarnn gereksinim duyulan su miktarn karlayamamas

nedeniyle ortaya kan su basks, hem ulusal
ve hem de blgesel dzeyde artacak. Su temin
sistemlerinde belirsizlikler yaanacandan,
yatrm projelerinin maliyeti artacak. Belirsizliklerden dolay, su havzalar ve rezervuarlarn nemi giderek artacak. Suya olana talebin
azaltlmas amacyla, suyun gereki olarak fiyatlandrlmasna her zamankinden daha fazla
gereksinim duyulacak.
4. Zarar Azaltma ve Kayp nleme
Maalesef millet olarak genellikle zorda kaldmz zamanlar areler aramaya balyoruz.
Bylece, kuraklk gibi doal afetlere kar
toplumumuz hi de rasyonel davranmamaktadr. Kriz doduunda otomatik olarak harekete gemekte ve tm zamanmz ve paramz
kayplarmzn hafifletebilmesi iin harcanmaktayz. Bunun ad kriz yntemidir. Kriz
artlar ortadan kalknca da, bir sonraki, rnein, kuraklk iin zaman ayrmak ve yatrmlar
yapmak da gereksiz ve mantksz grlmektedir. nk tek bana uygulanan kriz ynetimi; tepkisel, egdmsz, hedef kitle yanl,
etkisiz, zamansz, gven vermez ve afetin felakete dnmesine neden olur. Bunun iin lkemizde kriz ynetiminden risk ynetimine geerek afetlere mdahale ve iyiletirmeden daha
ok afetin olumamas, zararlarnn azaltlmas, hazrlk, tahmin ve erken uyar konularna
nem verilmeli. Aksi takdirde kriz ynetimi ile
yani su tamamen bittikten sonra yapacak fazla
bir eyimiz yok.
Hlbuki tarih boyunca bu topraklarda yaayanlar susuz kalma tehlikesine kar yamur suyunu depolayp saklamak iin zellikle kapal
sarnlara nem vermi. Bizansllar bununla
da yetinmemi ve baz binalarn kendi su ihtiyacn kendisi karlamas iin yan duvarlarn su geirmez sva ile svayp sarn haline
getirmi. Aslnda bu Anadoluda da ok eski-
den beri kullanlan bir yntemdir. Arkeolojik

kazlarda ortaya kan baz yaplarda, eskiden
yamur suyunu biriktirmek amacyla duvarn
iine monte edilen knkler kanalyla yamur
suyunun biriktirildii anlalyor. stanbulda
tespit edilebilen 80 kadar irili ufakl ok sayda sarn var. Su tasarrufu Osmanl dneminde de var: 18. yy. sonunda III. Mustafa su ve
odun sarfiyatn nlemek amacyla hamam yapmn yasaklayan bir ferman karm.
Osmanl Bizanstan kalan byk sarnlarn
iinde su olanlarn kullanm. Bu sarnlardan bazlarnn suyu iiliyormu. Evliya elebi Zeyrek Kilise sarncnn suyu iin pek
lezizdir diye yazyor. Bugnn susuz ehirlerimizin birounda sarnlardan yararlanmak
mmkn. Suyu iilmez ama belediyeler bu
sarnlardan bazlarn temizleyip, szntlarn giderip yeniden kullanlr hale getirebilir ve
parklar, yollar bunlarla sulayabilir. rnein
Ayasofyann alt su doluydu ve zamannda
Prof. Dr. Semavi Eyice tarafndan Eminn
Belediyesine bu suyu cadde ykama iin kullanmalar nerilmiti.
Grld gibi su, stanbul ve Anadolu iin
Roma ve Bizans dnemi de dhil hep zm bekleyen bir problem olmu. Roma, Bizans devrinde yaplan su kemerleri, sarnlar,
stanbula yzlerce yl yetti. 21. yzyln bana kadar stanbul hi bu kadar susuz kalmamt Bu kadar ok nfus daha fazla su
ihtiyac demekti, mhendislik harikalar su
kemerleri, bentler yzyllardr ie yaramt,
nk kent bu kadar ok kalabalk deildi.
stanbul, Ankara vb. byk ehirlerimiz bugn kendi kendine yetemeyen, suyu, topra
ve enerjisiyle baka corafyalar smren bir
dev haline geldi. Yamur suyunu mahallerde
toplamak tek zm olamaz elbet. Kuraklkla baa kmak iin ayn zamanda su havzalarnn korunmas, yamur suyunun toprakla
bulumasn engelleyecek uygulamalardan
289
uzak durmak gerek. nk bu tr uygulamalar

yamur suyunun topraa szmasn engelliyor
ve yeralt sularnn beslenmesini de nlyor.
Hlbuki yalar azaldka su havzalarna olan
ihtiya artacak. Zaten az olan suyun baraj havzalarna ynlendirilmesi iin havzalarn ama
d kullanmnn nlenmesi gerek. Normalde
bir kentin kendi suyunu kendi havzalarndan
karlayabiliyor olmas gerektir.
su havzalar ve evrelerinin iklimi iyice bilinir ve deiimler srekli takip edilir,

su rezervlerinin klimatolojik su denge analizleri yaplr,
ksa ve uzun vadeli meteorolojik tahmin ve
bilgilere gre rezervuarlarndaki su seviyeleri srekli olarak ve ok nceden belirlenir.
Farkl ehir veya blgeler birbirlerine benzer
corafya, iklim, nfus geliim vb. unsurlar
iermesine karn kuraklk riskine kar sergiledikleri duyarllk ve hassasiyetleri birbirlerinden farkl olabilir. Bir blgenin kurakla
kar hassasiyetini azaltan dolays ile maruz
kalnabilecek olumsuz etkileri asgaride tutan
en nemli faktrler, insanlarn musluuna su
temini salayabilecek alternatif su kaynaklarnn ve bu kaynaklarn deerlendirilmesine
olanak salayacak olan salam bir altyapnn
varldr.
Bu nedenlerden dolay bugn Trkiyedeki

susuzluun nedeni sadece kurakla balanamaz ve zm baka derelerden su getirmek
ve onlar da kurutmak da olamaz. zm, her
eyde olduu gibi yerleim planlarn da doann tama kapasitelerini gz ard etmeden
yapmak. Kentlere olan ylmalar nlemenin
yolu dengeli blgesel planlamann ve arazi
kullanm planlarnn yaplmal, krsalda yaayanlarn refahnn artrlmas ve onlara bu konuda destek olunmal
Bununla beraber, kuraklk tehlikesinin oluturduu can ve mal kayb gibi riskleri hesapBilindii gibi, kullandmz suyu hidrolojik layabilmek iin evre tahribat ile birlikte sosevrimin deiik ksmlarndan (atmosferden, yo-ekonomik etkilerin belirlenmesi gerekir.
yeryznden ve yeraltndan) salayabiliriz. Bu nedenle, kurakln etkilerini belirlerken
Temel soru udur: bu kaynaklardan nasl daha Tarm ve Ky leri Bakanlnca ekonomik,
fazla su temin edilebilir? Ya olarak yer y- evre ve sosyal olgularn da tek tek dikkate
zeyine inen suyun bir ksm bitki rtsnce alnmas tavsiye edilmektedir.
tutulur, bir ksm yzeyde akarak denizlerde
ve yapay gllerde toplanr. Bu suyun bir ksm Gnmzde mevcut tarmsal uygulamalar, tada bitkilerden terleme, toprak ve su yzeyle- rmsal kimyasallarn ve gbrelerin ar kullanm da sulama veriminin dk olmas veya
rinden de buharlama yoluyla tekrar atmosfedrenajn salanamamas gibi nedenlerden su
re geri dner. Bu srelerin her birinde yapay
kalitesi ve miktar ile ilgili problemler yaanve doal gllerde daha fazla suyun toplanmas
maktadr. rnein; nitrat seviyelerinin yksek
ve daha az su kaybedilmesi iin tedbirler alolmas, yeralt suyunda pestisit oluumu, gl
nabilir. Alnan nlemlerden biri su tahmini ve ve rezervuarlarn trofikasyonu, toprak tuzynetimdir.
lanmas, yeralt suyu seviyesinin dmesi ve
Su tahmini ve ynetimi, dnyann tm modern
kentlerinde, su rezervlerinde mevcut suyun en
verimli bir ekilde kullanlabilmesi, suyun
planl olarak ehir ebekesine verilmesi ve
kurakla kar zamannda nlem alnabilmesi
iin:
290
akarsulardaki dk akm oluan problemler

arasnda saylmaktadr.
Bireysel nlemler artk kmsenmemeli.

Tavsiye edilen kk nlemleri milyonlarla
arpp salanacak olan su tasarrufunu dnn. Bir de bu tr nlemleri yaam boyu mil-
larnn oluup olumadn tespit edebilmek,

kurakln ne kadar srd ve hangi aamalarda hangi nlemlerin alnmas gerektiini
belirleyebilmek iin objektif standartlar ortaya
koyar. Bu planlar, genellikle Kuraklk Gzetlemesi, Kuraklk Uyars ve Kuraklk Alarm
gibi aamadan oluur. Bir blgedeki ya
miktarlar, nehirlerdeki aklara ve barajlardaki su seviyelerine gre srasyla bu aamalara
Su kaynaklarnn korunmasna ynelik plan ve geilir ve nceden belirlenmi su kullanm ve
programlar, kuraklk riskini dikkate almaks- ynetimini dzenleyen eitli tedbirler yrrzn mevcut su kaynaklarnn bo yere ve sa- le konulur.
vurganlk lsnde tketimleri kontrol etmek
ve azalmak zere hazrlanr ve uygulanr. Bu Kuraklk plan bireysel vatandalarn, ulusal
tr plan ve program almalar; bilgi, eitim, ve yerel ynetimlerin, kurum ve kurulularn
kampanya ve tevikler yolu ile tketicilerin su ve dierlerinin kuraklk nedeniyle ortaya kakullanmna ynelik yaklam ve davranla- bilecek olan problem ve etkilerinin zararlarn
rn deitirmeye, su tasarruflarna ve uygula- azaltmak iin atlmas gereken admlar tanmmalarda iyiletirmelere yol aarlar. Herhangi lar. Bu problemlerin almas iin bireysel ve
bir kuraklk riskinin bitiminde, kuraklk ynekurumsal nlemler tm paydalarn katlm
timi ve su kaynaklarnn korunmas konu baile beraber belirlenip uygulanmaldr.
lklar topluma karmak ve yanl mesajlar
vermemek iin birbirlerinden ayr tutulmal ve
Kuraklk ynetim plan, ilgili tm otoritelerin
deerlendirilmelidir. Kuraklk riskinin telenve taraflarn katml ve destei ile oluturulur,
mesi veya zmlenmesi, hibir zaman toplukuraklk ve akabinde su tasarrufu ve kstlamun su kaynaklarnda bo yere su savurganlna ynelmesi anlamna gelmemeli ve bu malarnn etkin ve pratik bir ekilde zmlenmelerine ynelik gerekli tm plan, program
bilin ve farkndalk topluma alanmaldr.
ve prosedrleri ierir. Bu nedenle, lkemizde
Su kaynaklarnn ve su datm ebekelerinin ilk defa bir kent iin Valilik koordinasyonundoru ve dzgn bir ekilde kullanm ve y- da Kocaeli Kuraklk Ynetim Plan 31 Mays
netimleri blgenin kurakla kar olan has- 2005 tarihinde gelitirilmitir. Kocaeli Kuraksasiyetini azaltacak ve olas kuralk risklerine lk Ynetim Plan Alt Komisyonu kurakln
kar daha hazrlkl olunmasn temin edecek- yol aabilecei riskler, kuraklk aamalar ve
tir. Tm ilgili otoriteler alternatif su kaynak- her aamada alnabilecek aksiyonlar ve konularnn azami dzeyde kullanlabilmesi ve bu nun Kocaeli blgesi iin kritik nem ve hasimknlarn gelitirilmesine destek ve nayak sasiyeti gz nne alarak Kocaeli blgesinin
olmaldr. Tm toplum kesimleri tarafndan karlaaca kuraklk problemlerine ynelik
da bilinmelidir ki; ciddi ve uzun sreli bir almalarn ilgili otoritelerce bir plan ve progkuraklk tm ehrin normal su temin hizmet- ram dhilinde hayata geirilmesi uygulamaya
lerinin tamamen askya alnmasna sebebiyet konmas iin bir plan hazrlanmt.
verecektir.
Kuraklk ynetim plan, olas kuraklk riskleri ile karlaldnda yaanacak olan istenil5. Hazrlk
meyen etkilerin ve su kesintilerinin minimum
Kuraklk ile mcadele planlar, kuraklk art- seviyelerde tutulmas ve mmkn olan en ksa
yonlarca insann uyguladnda ortaya kacak
su tasarrufunu ve ekonomik kazanc dnn.
Yoksa yazn imek iin ihtiya duyabileceimiz su ile bugn araba ykamak, ya da im
sulamak gibi byk bir yanl srdrmeyi mi
tercih edersiniz? Unutmayn, suyu ne kadar
ekonomik kullanrsak, kurakln etkisi de o
kadar az olur.
291
srete kuraklk problemlerinin berterafna yaklamlarn, blgenin potansiyel su kayynelik olarak oluturulmu uygulamal yne- naklarn ve bu kaynaklarn kullanm planlatimsel bir plandr.
malarnn, birbirini takip eden kuraklk seviye
alarm aamalarnn ve sz konusu alarm seKocaeli Kuralk Ynetim Plan aadaki 5 viyelerinde ki kurakln boyutlarn tespit ve
adet temel prensip zerine oturtulmutur:
alnacak tedbirlere ynelik zm balklarn
ierir. Nihai olarak da gerek su kaynana geI. Toplumun salna ve gvenliine yne- rekse de su tketimine ynelik nlem ve llik kaliteli ve dzenli su temini ve tketim tler belirtilmeli, kuraklk aksiyon tablolar
ihtiyalarnn ncelikle gz nnde bu- oluturulmal ve plann ekinde sunulmaldr.
lundurulmas.
Kuraklk Planlarnn Yararlar

II. Ekonomik, sosyal, evsel ve endstriyel
aktivitelerinin kesilme ve bozulmalarnn
1. Proaktiv, zarar azaltmay ve hazrl ne
asgari dzeyde tutulmas.
kartr
III. Plann uygulanmas srelerinde birey ve 2. Kurum ve kurulular iindeki ve birbirleri
kurulularla etkin iletiimi ve kampanyaarasndaki koordinasyonu gelitirir
lar kurulmas yolu ile toplumun bilinlen3. Erken uyar ve btnleik izleme ile erken
dirilmesi ve gvenin tesisi.
uyary kuvvetlendirir
IV. Toplumun su tketim ihtiyalarn, su k- 4. Tm paydalar katar
sntlarnn boyutunu ve kendine zg eklinde zetlenebilir.
baz kesimlerin hassasiyetlerini de dikkate alarak, kuraklktan dolay yaanacak Olas herhangi kurak bir dnem iin yaplacak
skntlarn ve plann uygulama sorumlu- almalar ana alma grubunda toplanaluklarnn dengeli paylam
bilir;
V. Etkin, pratik ve esnek bir yapya sahip
kapsaml, mantkl ve koordineli bir pla- I. zleme Birimi: Meteoroloji Mhendislenn varl
rinden oluur ve u an ve gelecek iin ne
eklindedir.
kadar suyun mevcut olduunu izler.
Kuraklk plannn ierii ve aamalar ehri de- II. Etkileri nceleme Birimi: Doal kaynak
yneticilerinden oluur. Tarm, belediyeiik seviye ve byklklerde karlaabileceler gibi eitli alanlarn ne kadar su eksiki kuraklk riskleri olas tm senaryolar dikkaliinden etkileneceine karar verirler.
te alnarak hazrlanmaldr. Kuraklk yntemi
plan, sadece kuraklk riski ve akabinde yaa- III. Kuraklk Grev Gc: Yksek seviye
nabilecek skntlara ve alnabilecek tedbir ve
resmi memurlardan oluur, seimle veya
zmlere ynelik oluturulmaldr. Geici su
atama ile grev alrlar. Konu ile ilgili kakesintileri, altyapnn zarar grmesi, su ktl
nun yapma yetkileri vardr. Kurakln
ve hastalklar gibi sebeplerden dolay yaanaetkileri ve mevcut kaynaklar hakknda bilgi
bilecek zorunlu su kstlamalar ise bu planlar
toplarlar.
dhilinde deildir.
6. Tahmin, zleme, Uyar ve nlemler
Kuraklk ynetim plannn ana aamalar esas
itibar ile kuraklk kritik tanmlama ve temel Kuraklk; normalin altnda ya, dk top292
rak nemi, scak kuru hava gibi birok faktrn bileiminin bir sonucudur. Bunun iin
scaklk, ya, yzey ak, toprak nemi gibi
ana iklimsel ve hidrolojik deikenler dzenli
olarak izlenmeli ve normal deerlerden olan
sapmalarnn trendi gzlenmelidir. Kuraklk
endeksleri formle edilip limitleri tanmlandnda kurakl izlemek ve aratrmak iin ok
ekil 7. ABDde Nebraska niversitesi tarafndan hakullanl anahtar olacaklardr.
ekil 7. ABDde Nebraska niversitesi tarafndan hazrlanan btnleik kuraklk haritasnn
hazrlanmasnda kullanlan belli bal parametreler (Wilhite ve Pulwarty, 2005)
Kuraklk olduunu anlamak iin aadaki parametreler llp izlenmelidir:

Ya
Dere ve Nehirlerdeki Ak
Yer alt Su Seviyesi
Kuraklk ndeksleri
Reservoir seviyeleri
bir btn olarak ve bir elden takip ederek anlayabiliriz (ekil 7). Bu parametreler ile btnleik kuraklk haritas hazrlanmal ve en
az haftada bir yenilenip yaygn bir ekilde
yaymlanmaldr. ABDde Nebraska niversitesinde bulunan Kuraklk Aratrma Merkezi
tarafndan her perembe haftalk raporlarn
yaynlyorlar (ekil 8). Yaynlanan bu haritalardaki iddete gre her il ile kuraklk ile
ilgili gerekli tedbirini alyor. Risk planlarn
devreye sokuyor.
Kuraklk ynetimi ve su kaynaklarnn korunmas konu balklar her ne kadar birbirlerine

zrlanan
btnleik kuraklk haritasnn hazrlanmatamamlayacak ekilde tanmlansalar da, aralarnda nemli ve dikkate deer bir fark vardr.
Kuraklk ynetimi, kurakln negatif etkilerini azaltmak zere hazrlanan plan ve aksiyonlarn
hayata kullanlan
geirilmesini gerektirir
ve alternatif
su kaynaklarna
ynelim ve su tketim
taleplerinin ve
snda
belli
bal
parametreler
(Wilhite
geici olarak kstlanmasn salayan nlemler de bu plann bir dier nemli parasdrlar.
Pulwarty,
Kocaeli iin 2005)
hazrlanm kuralk ynetim plan, aada aklanan, 5 ana aamadan
olumaktadr. Her bir aama birbirine takip eden ve hayat neme sahiptir. Su tketim
ihtiyalarnn ciddi miktarlarda deiimi veya su ihtiyacn karlamada ki yetersizlikler
topluma ynelik su ksnt deklarasyonlarna yol aar. Her bir kuraklk aamas alarm seviyesi
ve buna bal ynetimsel alnabilecek tedbirler ekte tablolarla sunulmaldr. Bylece kuraklk
aamalar u ekilde tarif edilmektedir:
Kuraklk ynetimi ve su kaynaklarnn korunmas konu balklar her ne kadar birbirlerine

tamamlayacak ekilde tanmlansalar da, aralarnda nemli ve dikkate deer bir fark vardr.
Kuraklk ynetimi, kurakln negatif etkilerini azaltmak zere hazrlanan plan ve aksiyonlarn hayata geirilmesini gerektirir ve alternatif su kaynaklarna ynelim ve su tketim
taleplerinin geici olarak kstlanmasn salayan nlemler de bu plann bir dier nemli
parasdrlar.
23
Kocaeli iin hazrlanm kuralk ynetim plan,

aada aklanan, 5 ana aamadan olumaktadr. Her bir aama birbirine takip eden ve hayat neme sahiptir. Su tketim ihtiyalarnn
ciddi miktarlarda deiimi veya su ihtiyacn
karlamada ki yetersizlikler topluma ynelik
su ksnt deklarasyonlarna yol aar. Her bir
kuraklk aamas alarm seviyesi ve buna bal
ynetimsel alnabilecek tedbirler ekte tablolarla sunulmaldr. Bylece kuraklk aamalar
u ekilde tarif edilmektedir:
Kuraklk riski gz nne alnarak btn sektrlerin ve ilgili otoritelerin katlm ile (Valilik, Bykehir Belediyesi, DS ube Mdrl, Su Mdrl, Sanayi ve Ticaret
Odalar, ilgili Mhendis Odalar, Sivil Toplum
rgt ve Kurulular, niversiteler, zel Sektr Kurulular,) Kuraklk Ynetim Ekibi
oluturulur. Bu ekip kuraklk riskine ynelik
egdml planlamalar, yazl ve grsel basn
aracl ile blge halknn kuraklk risklerine ekil 8. Nebraska niversitesi tarafndan hazrlanan
ynelik farkndalk ve bilgilendirmeleri yapa- btnleik kuraklk haritasna katkda bulunan kurulular ve bu haritann datm.
bilmektedir.
ekil 8. Nebraska niversitesi tarafndan hazrlanan btnleik kuraklk haritasna katkda
bulunan kurulular ve bu haritann datm.
293
1. Aama Kurakln zlenmesi: Kuraklk plannn uygulanmasnda ilk aama olan

kurakln izlenmesi ve gzlenmesi olduka nem arz etmekte olup, bu aamada mevcut su
kaynaklar blgenin ihtiyalarn yeterli saylabilecek dzeylerde ve fazla kstlamalar
yaanmadan karlayabilmektedir ki, tm su kaynaklar ve onlarn imknlarndan bu aamada
faydalanabilmek mmkndr. Bu aamada ileriye dnk hazrlkl olmak zere ilgili
otoritelerin kararll ile su tketimlerinde %5 ile %10 oranlarn arasnda su tasarrufuna
ynelik kstlamalara gidilmesi uygun olacaktr. lgili ehir otoriteleri yazl ve grsel basn
aracl ve kampanyalarla kamu kurum ve kurulularnn, i yerlerinin ve konutlarn daha
dikkatli su tketilmelerine ve tasarruflarna tevik ederler. Bu aamada kurakla ynelik su
kullanmlarnn azaltlmasnda esas lt, insanlarn bu yndeki isteklilikleri, kararllklar ve
gnll olarak 1. aamada almalarna destek ve katlm vermeleridir. Kurakln izlenmesi
aamasna ilikin detayl aksiyon tablosu hazrlanmaldr.
2. Aama Kuraklk Alarm: Blgenin normal su tketim ihtiyalar karlanamayacak lde

ve gereken mevcut su kaynaklarnn yetersizlii sz konusu ise 2. aama olan kuraklk alarm
aamasna geilir. Bu aamada ehre temin edilen su miktarlarnn %11 ile %20 arasndaki
I. Aama Kurakln zlenmesi: Kuraklk

plannn uygulanmasnda ilk aama olan kurakln izlenmesi ve gzlenmesi olduka
nem arz etmekte olup, bu aamada mevcut
su kaynaklar blgenin ihtiyalarn yeterli
saylabilecek dzeylerde ve fazla kstlamalar
yaanmadan karlayabilmektedir ki, tm su
kaynaklar ve onlarn imknlarndan bu aamada faydalanabilmek mmkndr. Bu aamada
ileriye dnk hazrlkl olmak zere ilgili otoritelerin kararll ile su tketimlerinde %5 ile
%10 oranlarn arasnda su tasarrufuna ynelik
kstlamalara gidilmesi uygun olacaktr. lgili
ehir otoriteleri yazl ve grsel basn aracl
ve kampanyalarla kamu kurum ve kurulularnn, i yerlerinin ve konutlarn daha dikkatli su
tketilmelerine ve tasarruflarna tevik ederler.
Bu aamada kurakla ynelik su kullanmlarnn azaltlmasnda esas lt, insanlarn bu
yndeki isteklilikleri, kararllklar ve gnll olarak 1. aamada almalarna destek ve
katlm vermeleridir. Kurakln izlenmesi
aamasna ilikin detayl aksiyon tablosu hazrlanmaldr.
II. Aama Kuraklk Alarm: Blgenin normal su tketim ihtiyalar karlanamayacak
lde ve gereken mevcut su kaynaklarnn
yetersizlii sz konusu ise 2. aama olan kuraklk alarm aamasna geilir. Bu aamada
ehre temin edilen su miktarlarnn %11 ile
%20 arasndaki oranlarda tasarruflara ve kstlamalara gidilmesi gerekecektir. lgili otoriteler, iyerlerine ve konutlara gnll bir ekilde su tketim tasarrufunda bulunmalarna yine
duyururlar, tevik ederler ve yetersiz kalnmas durumunda gereken su ihtiyacnn karlanamayacan ve akabinde zorunlu su kstlamalarna gidileceini belirtirler ve kstlamalara gidilir. Kuraklk alarm aamasna ilikin
detayl aksiyon tablosu hazrlanmaldr.
III. Aama Kuraklk Deklarasyonu: lgili
blge otoritelerince su kaynaklarnn yetersizlii ve bunun sonucunda zorunlu su kstla294
malarna gidildii duyurulur ve %21 ile %30

oranlarnda su tketim miktarlar kstlanarak
gereken tasarruflara gidilir. lgili otoritelerce
blge ierisinde kamuya ak ve ortak kullanmda olan noktalardan balanarak yaplabilecek tm olas su kesinti ve kstlamalar uygulamaya konulur. Toplum yazl ve grsel basn
aracl ve kampanyalarla dzenli ve doru
bir ekilde yaanan kuraklk ve buna karlk
alnan nlem ve tedbirler hakknda bilgilendirilir. Gelebilecek tm soru ve ikyetler ilgili birim ve yetkililerce koordineli bir ekilde
cevaplandrlr. Kuraklk deklarasyonu aamasna ilikin detayl aksiyon tablosu hazrlanp
plann ekine konulmaldr.
IV. Aama Kuraklk Acil Durum: Blgenin
minimum dzeyde de olsa asgari su tketim
ihtiyalarna cevap verebilecek lde zorunlu su kstlamalarna gidildii, su kaynaklarnn ciddi bir ekilde korunmasna ynlendii
ve kuraklk ynetim ltlerinin mercek altna
alnd acil bir durumdur. lgili otoritelerce
blgeye verilen su tketimleri %31 ile %40
arasnda tasarruflara gidilerek kstlanr ve bu
kstlamalar esnasnda blgenin ncelikleri ve
kritik ihtiyalar dikkate alnr. lgili otoritelerce topluma ve dier st dzey otoritelere de
gereken bilgilendirme ve deklarasyonlarda bulunulmaya devam edilir. Yazl ve grsel basn
aracl ve kampanyalarla tm toplum kesimleri bilgilendirilir ve dier olas dier su temin
kaynaklarnn devreye alnmas zorunludur.
Kuraklk acil durum aamasna ait detayl aksiyon tablosu hazrlanp ekte verilmelidir.
V. Aama Tam Kuraklk: Baraj Gl havzalarnda ve blge ii dier kaynaklarda kullanlabilecek faydal ham suyun tamamen tkendii ve su artm, temin ve datm hizmetlerinin yaplamad durumdur. lgili otoritelerce
mevcut depolarda ve boru hatlar ierisinde
kalan sular ile blgesel dier tm kaynaklarn deerlendirilmesi zorunlu bir durumdur.
Vilayet d blgelerden de su temin destei
alnlmas sz konusudur. Toplumun ve ilgili Tablo 5. Hidro-meteoroloji parametrelerin durumuna

makamlarn gelinen durum hakknda blge gre tavsiye edilen kuraklk nlemleri.
otoritelerince bilgilendirilmesi ve bu ynde
dzenli ve salkl deklarasyonlarn yaplmas
zleme/
% 5 ila %15 arasnda gnll su
gereklidir. Tam kuraklk riskine ynelik detayWatch
tasarrufu iin arda bulunulur.
l aksiyon tablosu ektedir.
Kuraklk ynetim planlarnn oluumunda su
ylnn eyll aylar balang alnarak yaplmas ve su tketim planlamalarnn, altyap
iyiletirme almalarnn ve dier bakaca su
kaynak kullanmlarnn su yl esas alnarak
deerlendirilmesi gereklidir.
Uyar/
Warning
% 15 ila %35 arasnda baz konularda

gnll su tasarrufu, baz konularda
nemli kstlamalar getirilir.
Acil/
Emergency
%35 ve zerinde gereksiz su

kullanmnda zorunlu kstlama
yaptrmlar tmyle yrrle konulur.
Terkos barajin ya
450,00
400,00
ya miktar (m
7. Terkos Baraj iin basit bir uygulama

Terkos havzasna ynelik veri analizinde istasyon iin uzun yllar ortalama, mevsim normali,
uzun dnem medyan hesaplanmtr (ekil 9).
350,00
300,00
250,00
200,00
150,00
100,00
50,00
0,00
Ocak 2007
Aralk
Kasm
Ekim
Eyll
Austos
Temmuz
Hazran
Mays
Nsan
Mart
ubat
Ocak 2006
Aralk
Kasm
Ekim 2005
aylar
Tablo 4. Deiik hidro-meteoroloji parametrelere gre

tavsiye edilen kuraklk seviyeleri.
llm deeri
izleme
maksimum deerleri
uyar
minimum deerleri
acil durumu
uzun dnem median
ekil 9. Terkosda yan iin klimatolojik analizi.
zleme
Uyar
Acil Durum
Ya
Eksiklii
(12 aylk
kuraklk
sresince)
Normal
yatan
%15
(eksik)
Normal
yatan
%25 (eksik)
Normal
yatan %35
(eksik)
Akmlar
30-gnlk
ortalama
akm bu
zamann
%75i
boyunca
dk
oldu
30-gnlk
ortalama
akm bu
zamann
%90
boyunca
dk oldu
30-gnlk
ortalama akm
bu zamann
%95i
boyunca
dk oldu
Yeralt Su
Seviyesi
30-gnlk
ortalama
seviye bu
zamann
%75i
boyunca
dk
oldu
30-gnlk
ortalama
seviye bu
zamann
%75i
boyunca
dk oldu
30-gnlk
ortalama
seviye bu
zamann
%95i
boyunca
dk oldu
Toprak
NemiPalmer
Kuraklk
iddet
Endeksi
Deer
2.00 ila
2.99
Deer 3.00
ila
3.99
Deer 4 veya
daha az
ekil 9. Terkosda ya iin klimatolojik analiz.
Kuraklk zleme aamasnn limiti, uzun dnem medyandan %15 oranla daha az miktarda
yan olduu durumlarda bildirecek ekilde hesapland (Tablo 4). Ayn ekilde Kuraklk
Uyar ve Acil Kuraklk Durumu aamalar iin ise uzun dnem medyandan %25 ve %35 ya
eksikliin yaand dnemlere denk gelmektedir (Tablo 5). Kuraklk analizin yapld Ekim
2005 Ocak 2007 arasndaki her ay iin llen ya deerlerinin, mevsim normaline gre
deiimi oran hesapland.
Kuraklk zleme aamasnn limiti, uzun dnem medyandan %15 oranla daha az miktarda
Deiim
orana gre
yaan yadurumlarda
miktarnda mevsim normalinden
%15 - %25 ekilde
eksiklik mevcut
yan
olduu
bildirecek
ise kuraklk plana gre Kuraklk zleme Aamas, %25 - %35 eksiklik mevcutsa Kuraklk
Uyar ve %35 fazla eksiklik gzlendiinde Acil Kuraklk aama balatlacaktr. Ayrca her
hesapland (Tablo 4). Ayn ekilde Kuraklk
istasyonlar iin her ayn maksimum ve minimum toplam ya miktarlar belirlenmitir.
Terkos barajnn meteoroloji istasyonunda llen verileri ve yaplan analizleri Tablo 6da
Uyar ve Acil Kuraklk Durumu aamalar iin
zetlenmitir
ise10dan
uzun
dnem
%35
ya
ekil
grld
gibi ilk medyandan
aylardaki ya miktar %25
normal veve
normalin
stnde
olmasna
ramen Nisan ayndan balayarak ya miktarnda ciddi azalmalar gzlenmektedir. Kurak
eksikliin
yaand
dnemlere
denk
gelmekgeen
aylarn ard ardna
gemesi kurakln
byklklerini ve zarar
derecelerini
artrmaktadr.
Terkos baraj ya miktarn deiimi kuraklk plana gre topluca deerlendirilmesi Tablo
6da
grlmektedir.
tedir
(Tablo 5). Kuraklk analizin yapld
Ekim 2005 Ocak 2007 arasndaki her ay iin
llen ya deerlerinin, mevsim normaline
27
gre deiimi oran hesapland.
Deiim orana gre yaan ya miktarnda mevsim normalinden %15 - %25 eksiklik
mevcut ise kuraklk plana gre Kuraklk zleme Aamas, %25 - %35 eksiklik mevcutsa
Kuraklk Uyar ve %35 fazla eksiklik gzlendiinde Acil Kuraklk aama balatlacaktr.
Ayrca her istasyonlar iin her ayn maksimum
ve minimum toplam ya miktarlar belirlenmitir. Terkos barajnn meteoroloji istasyo-
295
nunda llen verileri ve yaplan analizleri ma, kresel snma ile artacak ve lkemizde
daha iddetli ve uzun sreli kuraklklar grTablo 6da zetlenmitir
lebilecek. Bu nedenle hem su kaynaklar, hem
ekil 10dan grld gibi ilk aylardaki ya de genelde yaa bal olan kuru tarm ve
miktar normal ve normalin stnde olmasna hidro-elektrik enerji retimini ciddi bir ekilde
ramen Nisan ayndan balayarak ya mik- etkilenebilecek. Ayrca hidrolojik dngdeki
tarnda ciddi azalmalar gzlenmektedir. Kurak deiimler, sulama ve su salama problemlegeen aylarn ard ardna gemesi kurakln rinin yan sra ani sel olaylarnda da art bebyklklerini ve zarar derecelerini artrmak- raberinde getirecektir.
tadr. Terkos baraj ya miktarn deiimi
kuraklk plana gre topluca deerlendirilmesi Yerel ynetimlerin su btesi yapmamas, kurakl afet saymamamz, kurakl adam gibi
Tablo 6da grlmektedir.
izlemememiz, kuraklkla kuraklk mcadele
planlar ile mcadele etmemiz, risk ynetimi
yerine kriz ynetimi uyguluyor olmamz, su
kullanmnda doru teknoloji kullanmamz ve
uygulamalarda bulunmamz, arpk ehirleme yani belli yerlerde younlatrdmz ar
nfus ve sanayi ile yarattmz ar su talebi,
ehir su ebekelerinden yzde 50lere varan su
szntlar, su skntsnn tek zmnn baraj
yapmak ve boru demek olarak alglanmas,
su havzalarnn ama d kullanlmas ve kirletilmesi ile birlikte yar kurak bir lke olan
ekil 10. Terkos barajnn ya miktardaki deiim oran.
ekil 10. Terkos barajnn ya miktardaki deiim Trkiyede kresel iklim deiiminin etkilerioran.
nin grlmeye balanmas. zetle, evre koTablo 6. Terkos barajnn kuraklk durumu.
ruma, arazi kullanm, kuraklk, vb. lkemizde
2006 kuraklk
su yl
2007 su yl
Tablo 6. Terkos barajnn
durumu.
2007
yl bilimsel ve btnleik bir ekilde ele alnma2005 yl
2006 yl
2006 su yl
2007 su yl
masndan dolay Trkiyede kuraklk gelimi
2007
2005 yl
2006 yl
yl
lkelere nazaran daha byk bir problemdir.
Terkos barajn ya
100.00
80.00
60.00
deiimora
40.00
20.00
0.00
-20.00
-40.00
-60.00
-80.00
Ocak
Ocak
Aralk
Aralk
Ekim
Kasm
Ekim
Kasm
Eyll
Eyll
Austos
8. Sonu ve neriler
Temmuz
Austos
Haziran
Mays
Haziran
Mart
Temmuz
Nisan
Mays
Nisan
Mart
Ocak2007
Aralk
Kasm
Ekim
Eyll
Austos
Hazran
Temmuz
Nsan
Mays
Mart
ubat
Ocak2006
Ocak
ubat
aylar
ubat
Aralk
Ocak
Aralk
Aralk
Kasm
Ekim
Kasm
Ekim
zleme
(%15)
Uyar
(%25)
acil
(%35)
Kasm
Norma
zleme
(%15)
Uyar
(%25)
acil
Normal
(%35)
Ekim2005
-100.00
28
lkemiz iin su, hem enerji, hem de tarmsal

adan son derece nemlidir. Sulama ve enerji
retme amal lkemizde ok sayda su yaps
ina edilmi ve edilmektedir. Bu su yaplarnn
amalarna uygun faaliyet gsterebilmesi, ancak planlanrken dnlen miktarda yan
dmesi ile mmkn. Bilindii gibi buharla296
Younlaan nfus ve sanayi, iklim deiimi,

kuraklk, kirlilik ve su havzalarndaki yaplama nedeniyle lkemizde su kalitesi, arz ve talebi deimekte. lkemizde kuraklk, gemite olduu gibi gelecekte de byk problemlere
neden olabilecek. Bunun iin yerel ynetimler
su btelerini hazrlanmal, kurakl meteorolojik, hidrolojik, tarmsal ve sosyo-ekonomik yn ile izlemeli ve gerektiinde erken
uyar ile su tasarrufu, vb. nlemlerin gecikmeden yrrle girmesini salamal. Bunun
iin de her su ylnn ba 1 Ekimde yrrle
girmek zere bireysel vatandalarn, ulusal ve
yerel ynetimlerin, kurum ve kurulularn ve
dierlerinin kuraklk nedeniyle ortaya kabilecek olan problem ve etkilerinin zararlarn

azaltmak iin atlmas gereken admlar tanmlayan Kuraklkla Mcadele Planlar hazrlayp uygulanmal. Bylece su kullanmda,
zarar azaltma ve hazrl ne kartan; kurum
ve kurulular iindeki ve birbirleri arasndaki
koordinasyonu gelitiren; erken uyar ve btnleik izleme ile zamannda nlem alnmas
salayan ve tm paydalar srece katan proaktive bir yap oluturulmaldr. Ayrca, ime ve
sulama suyu, snr aan sular, ekolojik gler,
lleme, yok olan yaban hayat, meralar, tarm alanlar ve tarmsal retim, azalan hidroelektrik retimi gibi byk problemler ile kar
karya olan lkemizde de kuraklk, afet mevzuatna dhil edilmelidir.
suyu dzeyinin hzla azalmasna yol aaca,

zemin kmeleri ve akabinde yapsal hasar ve
taknlarn artma tehlikesini beraberinde getirecei gzden uzak tutulmamal. Btn bunlar
iin de acilen bir Su ereve Yasas kartlmaldr.
Trkiye yar kurak bir lkedir. Ayrca kuraklk

sosyo-ekonomik etkileri, kalcl ve zm
bulmadaki zorluk nedeniyle dnyadaki en
tehlikeli doal afet olarak kabul edilmektedir.
Kuraklk ehirlerde kullanma suyu ktlnn
yan sra, tarmsal rn ve hidro elektrik retiminde de byk dlere yol aabilir. Bu
nedenle, su havzalarnn ve tarm alanlarnn
korunmas byk nem arz etmektedir. Ayrca
kuraklk, lke iinde ehir snrlarn aan sular ile beraber lke snrlarn aan sularda da
nk uzak yerlerden su getirme projeleri ksa byk skntlara yol aabilecektir.
vadede problemi zerse de uzun vadede zm deildir ve baka problemlere neden olur. Sonu olarak suyun kstl, yalarn baz blBu nedenle, azalan su varlmz havzalar ara- geler dnda miktar ve dalmnn dzensiz
snda projelerle tanmamal, doal btnlk olduu, byk ehirlerde ve tarmsal retimde
bozulmamal su yerinde deerlendirilmeli. Su suyun kstl bulunduu, ime, kullanma ve
havzalarmzn planlamas yaplarak suyu daha sulama suyu kalitesinin gn getike artan saaz tketen bitkilerin yetitirilmesine dikkat nayi ve dier evre kirlilikleri neticesinde dedilmeli. Tarmda vahi sulama ve byk ya- t ve kresel snma dnlrse, lkemizin
murlama sistemleri yerine damla sulama gibi kurakln iddetini ok yakn bir zamanda bumikro sulama sistemlerinin kullanm tevik gnknden ok daha fazla hissedecei aka
edilmeli. Rzgrl ve yal havalar ile birlik- grlmekte.
te gndz sulama yasaklanmal. Bitkilerin su
ihtiyacn doru belirleyebilmek iin her ile- Suyun ynetimine, kuraklk planlarna, suyun
ye en az bir tane tarmsal meteoroloji istas- yeniden kullanmyla ilgili sistemlerin geliyonu kurulmal. Drenaj sular doal artmla tirilmesi ve sulama tekniklerinin iyiletirilyeniden kazanlmal. Su kullanm planlamas mesine ynelik abalar younluk kazanmal.
doal varlklarn su ihtiyacn da gzetmeli. Akdeniz havzasndaki su kaynaklaryla ilgili
Sanayinin suya olan gereksinimini en aza in- blgesel deiiklikleri belirlemek zere, bldirecek teknolojiler desteklenmeli. Srdrle- gesel almalara gereksinim var. Bu nedenle,
bilir retim ve tketim tevik edilmeli. Suyun su kaynaklar yatrmlarnn ve tesislerin plansanayide kullanmnda kapal su devre sistem- lanmas ve iletilmesinde iklim deiiminin
leri gelitirilmeli, buna ramen kacak atk sz konusu etkilerinin de gz nnde bulunsular da artmla geri kazanlmal. Kentlerde durulmal.
su kullanmnda btn tasarruf nlemleri alnmal, ebeke su kayplar engellenmeli. Ayrca Yar kurak bir iklim kuanda yer alan lkelkemizde denetimsiz alan kuyularn, taban mizin kurakln iddetini yakn bir gelecekte
297
bugnknden ok daha fazla hissedebilecei

aktr. Suyun artan nemi gz nnde bulundurularak, ilerideki yllarda, suyun ynetimine, kuraklk planlarna, suyun yeniden
kullanmyla ilgili sistemlerin gelitirilmesi ve
sulama tekniklerinin iyiletirilmesi abalar
younluk kazanmaldr.
nk kresel iklim deiimi sonucunda, lkemizde uan yalarn alansal dalm, iddeti ve sresi deimekte. Bunun sonucunda,
lkemizde buharlama artmakta, ya dzeni
deimekte, toprak nemi ve kar rts azalmakta, iddetli yalarn skl artmakta,
aklar ve akifer beslenmesinde azalmalar olmakta, ehirlerde ani seller ve kysal alanlarda
deniz suyu girii artmakta ve barajlarda daha
fazla buharlamayla kayplar olmaktadr.
Bu nedenle, artk su kaynaklar yatrmlarnn
ve tesislerin planlanmas ve iletilmesinde iklim deiiminin sz konusu etkilerinin de gz
nnde bulundurulmal. Ayrca su kaynaklarmz meteorolojik artlar gz nne alarak ynetilmeli, su havzalar korunarak su havzalarndan bir akl ta dahi verilmemeli, ehirler
planlanrken su kaynaklar dikkate alnmal ve
lke snr aan sularn komu lkelere ile paylamnda iklim faktr de mutlaka gz nnde bulundurulmal.
Ayrca, suyun kstl, yalarn baz blgeler
dnda miktar ve dalmnn dzensiz olduu, byk ehirlerde ve tarmsal retimde suyun kstl bulunduu, ime, kullanma ve sulama suyu kalitesinin gn getike artan sanayi
ve dier evre kirlilikleri neticesinde dt
ve kresel snma dnlrse, lkemizin kurakln iddetini ok yakn bir zamanda bugnknden ok daha fazla hissedecei aka
grlmektedir. Kurakln artmas ile ehir ve
lke snrlarn aan nehirlerin kullanm dhil
birok uluslararas, ulusal ve yerel su kaynann paylamn ve ynetimini daha da zorlaacaktr. Btn bunlar, lkemizin ileride kar298
laabilecei tehlikenin boyutlarn gstermesi

asndan son derece nemlidir.
Kaynaklar
Andreadis, K. M., and D. P. Lettenmaier, 2006: Trends
in 20th century drought over the continental United
States. Geophysical Research Letters 33, L10403, doi:
10.1029/2006GL025711.
Bigford, T.E., 1991: Sea-level rise, nearshore fisheries,
and the fishing industry. Coast. Mgmt., 19, 417-437.
Changnon, A.C., 1992: Inadvertent Weather Modification in Urban Areas; Lessons for Global Climate Change,
Bull. Amer. Meteor. Soc., 73 (5), 619-26.
Christensen, N.S., A.W. Wood, N. Voisin, D.P. Lettenmaier, and R.N. Palmer, 2004: The effects of climate
change on the hydrology and water resources of the Colorado River Basin. Climatic Change 62: 337-363.
Crutzen, P.J. and E.F. Stoermer, 2000: The Anthropocene. IGBP Newsletter.
Diodato, D.M., D.A. Wilhite, and D.I. Nelson, 2007:
Managing drought in the United States: A roadmap for
science and public policy. EOS 88 (9).
EPA, 2002: Greenhouse Gases and Global Warming
Potential Values, Excerpt from the Inventory of U.S.
Greenhouse Gas Emissions and Sinks: 1990-2000. U.S.
Environmental Protection Agency, Office of Atmospheric Programs.
Giorgi, F. and Francisco, R., 2000: Evaluating uncertainties in the prediction of regional climate. Geophysical
Research Letters, 27(9), 1295-1298.
Hannah, J. (Eds.), 1992: Sea Level Changes: Determination and Effects, American Geophysical Unon, Washington, D.C..
Hsu, K. J., 1983: The Mediterranean was a Desert,
Princeton University Press,
IIDD, 2001: Septime confrence des parties de la
Convention Cadre sur les Changements Climatiques,
2001, LInstitut International du Dveloppement Durable (IIDD)
IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change),

1990: Climate Change: The IPCC Scientific Assessment; J.T. Houghton, G.J. Jenkins, J.J. Ephraums, Eds.;
Cambridge University Press, Cambridge.
Bilinlendirilmesi ve Eitim; Kadolu, M. ve zdamar, E., eds., 2. bask, Afet Ynetiminin Temel lkeleri iinde; s. 67-80, JICA Trkiye Ofisi Yaynlar No:
1, Ankara.
IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change),

1995: Climate Change 1995: The Science of Climate
Change; J.T. Houghton, L.G. Meira Filho, B.A. Callander, N. Harris, A. Kattenberg and K. Maskell, Eds.;
Cambridge University Press, Cambridge.
Kadolu, M., 2006: Kurum ve Kurulular iin Afet

Acil Yardm Plan; Kadolu, M. ve zdamar, E., eds.,
2. bask, Afet Ynetiminin Temel lkeleri iinde; s.
101-108, JICA Trkiye Ofisi Yaynlar No: 1, Ankara.
IPCC, 2001: Third Assessment Report on Climatic

Change
IPCC, 2001a, Climate Change 2001: The Scientific
Basis Contribution of Working Group I to the Third
Assessment Report of the Intergovernmental Panel on
Climate Change J. T. Houghton, Y. Ding, D.J. Griggs,
M. Noguer, P. J. van der Linden and D. Xiaosu (Eds.)
Cambridge University Press, UK. pp 944.
IPCC, 2001b, Climate Change 2001: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group
II to the Third Assess. Report of the Intergovernmental
Panel on Climate Change (IPCC) [James J. McCarthy,
Osvaldo, F., Canziani, Neil A. Leary, David J. Dokken
and Kasey S. White (Eds.)] Cambridge Uni. Press UK,
pp 1000.
JMA, 1999: Climate Monitoring Report, Japan.
Kadolu, M. (Editr), 2001: Kuraklk Kran. Gncel
Yaynclk, stanbul, 128.s. (ISBN 975-8621-05-X).
Kadolu, M. ve aylan, L., 2004: Kresel klim
Deiimi ve Su Kaynaklarmz. stanbul ve Su
Sempozyumu, TMMOB Mimarlar Odas 8-9 Ocak
2004, stanbul.
Kadolu, M., 1993a: Trkiyede klim Deiiklii ve
Olas Etkileri. evre Koruma, 47, 34-37.
Kadolu, M., 1993b: GAP Blgesinde Beklenen klim Deiiklikleri. TMMOB GAPta Teknik Hizmetler
Sempozyumu, 10-12 Kasm 1993, Ankara. 327-343.
Kadolu, M., 1997: Trends in Surface Air Temperature Data Over Turkey. Int. Journal of Climatology, 17,
511-520.
Kadolu, M., 2001: Kresel klim Deiimi ve Trkiye: Bildiiniz Havalarn Sonu, Gncel Yaynclk,
stanbul, 2001.
Kadolu, M., 2006: Afetler Konusunda Kamuoyunun
Kadolu, M., . Grkaynak, H.A., Poydak, 2004: KIZILAY ile Gvenli Yaam reniyorum renci
Kadolu, M., skender, H., 2001: Acil Durumlarda
Kadolu, M., en, Z., and Batur, E., 1998: The greatest
soda-water lake in the world and how it is influenced by
climatic change, Ann. Geophysicae, 15, 1489-1497.
Karl, T., 1992: Nighttime Warming Trend Identified, Science News, 140 (1), 4.
Kung, E.C., 1988: Climate Dynamics Course Notes,
Dept. of Atmospheric Science, University of Missouri.
Nicholls, R., 2001: Impacts of global warming, Middlesex University, London
zgler, H., 2002: Kresel iklim deiimi ve su kaynaklarmz zerindeki olas etkileri, DS Blteni, Say:
491-492 (Mays - Haziran 2002).
Palutikof, J., 2001: Climates of the Mediterranean:
Present and Future Patterns, Climatic Research Unit,
University of East Anglia, Norwich, UK
Prieto, M., 2001: Driving Forces Affecting The Hydrological Regime in Mediterranean Areas, CEDEX,
Ministero De Medio Ambiente, Spain
Pulwarty, R., 2003: Climate and water in the West: Science, information and decision-making. Water Resources (update) 124: 4-12.
Rasmusson E.M. and J.M. Wallace, 1983: Meteorological Aspects of the El Nio/Southern Oscillation. Science, (222), pp. 1195-1202.
Riebsame, W., S. Changnon, and T. Karl, 1991: Drought and Natural Resources Management in United States. Boulder, CO: Westview Press.
299
Seval Szen ve Filiz Pirolu, 1999: Acil Durum Yneticileri iin Zarar Azaltma Yntemleri, T Afet Ynetim Merkezi Yaynlar, T Press.
aylan, L., 1993, Toprak su ieriinin ve bitkisel retimin simulasyonunda SIMWASER modelinin kullanm,
Topraksu dergisi, 2, 26-31.
aylan, L., 1994, Bitki geliimi modelleri, Hasad Dergisi, stanbul, 106, 18-20.
aylan, L., 1995, klim deiiminin dnya tarmna etkileri, Hasad Dergisi, 106, 18-20.
ener, S.M., Tezer, A., Kadolu, M., Helvacolu, .,
Trabzon, L., 2002: Ulusal Acil Durum Ynetimi Modeli, T Afet Ynetim Merkezi Yaynlar, T Press,
stanbul.
TMMOB MMO, 1999: Meteorolojik Karakterli Doal
Afetler ve Meteorolojik nlemeler Raporu, TMMOB
Meteoroloji Mhendisleri Odas, s. 61.
Trkolu, H., Yiiter, R., 2001: Acil Durum Planlamas, T Afet Ynetim Merkezi Yaynlar, T Press,
stanbul.
Western Governors Association, 2006: Creating a
Drought Early Warning System for the 21st Century:
The National Integrated Drought Information System.
Denver: Western Governors Association.
Wilhite, D., and R. Pulwarty, 2005: Drought, crises and
water management. In Drought and Water Crises: Science, Technology and Management, D. Wilhite (ed),
289-298. Taylor and Francis Press.
Wilhite, D., M. Sivakumar, and D. Wood, 2000: Proceedings of an Expert Group Meeting held September
5-7, 2000, Lisbon, Portugal. World Meteorological Organization Report.
WMO, 1987: The Global Climate System: Autumn
1984-Spring 1986. Climate System Monitoring. CSM
R84/86.
WMO, 2002: The Statement for the World Meteorological Day.
300
Afet Ynetimi ile lgili Terimler

Aklamal Szlk
Disaster Management Dictionary
Hazrlayanlar:
Oktay ERGNAY
Gazi niversitesi, Deprem Aratrma Merkezi, Ankara
Polat GLKAN
ODT, Mhendislik Fakltesi, naat Mhendislii Blm, Ankara
E-posta: a03516@metu.edu.tr
H. Hseyin GLER
ODT, Afet Ynetimi Uygulama ve Aratrma Merkezi, Ankara
E-posta: hhguler@yahoo.co.uk
A
ACL BARINMA (Emergency sheltering): Baknz; Geici skn.
ACL ARI (Emergency call): Baknz; l Ambulans Servisi.
ACL IKI (Emergency exit): Tehlike annda kapal mekndaki insanlarn sratle ve gvenli bir ekilde
boaltlmasna imkn verecek nitelikte konumlanm k kaplarn ifade eder. k kaplar mutlaka
darya doru almaldr.
ACL DURUM (Emergency): vedilikle mdahale etmeyi ve acil yardm faaliyetlerini yrtmeyi gerektiren
durum, hal ve olaylar ifade eder. Afetin meydana gelmesi hali
olarak da ifade edilebilir. Afet srasnda olaanst tedbirlerin alnmasna ve faaliyetlerin yrtlmesine
gerek duyulan geici bir durumdur.
ACL DURUM YNETCS (Emergency manager): Afet ya da acil durumlarda, bir kurum veya
kuruluun ilgili hizmet biriminde yetkili idareci olarak grev yapabilecek bilgi ve deneyime sahip profesyonel
yneticidir.
ACL DURUM YNETM (Emergency managemen): Afet olaynn meydana gelmesinden hemen sonra
balayarak, etkilenen topluluklarn tm ihtiyalarn zamannda, hzl ve etkili olarak karlamay amalayan
ynetim srecini ifade eder. Srekli olmayp, acil durum olarak deerlendirilen bir olayn meydana gelmesi
ile balayp, acil durumu gerektiren nedenler ortadan kalktnda sona eren bir ynetim eklidir. Afet
ynetiminin olaya mdahale ve ksa sreli iyiletirme faaliyetlerini kapsar. Etkin bir acil durum ynetimi;
planl, hazrlkl ve koordineli olmay ve olaan ynetimlerden farkl olarak, olaan d imkn, kaynak ve
yetkileri gerektirir.
301
ACL SALIK HZMETLER (Emergency medical services): Acil hastalk ve yaralanma hallerinde
konusunda zel eitim alm ekipler tarafndan, tbbi ara ve gere destei ile olay yerinde, nakil srasnda ve
salk kurum ve kurulularnda sunulan tm salk hizmetlerini ifade eder.
ACL SALIK HZMETLER KOORDNASYON KOMSYONU (Coordination commission for
emergency medical services): l genelindeki hastanelerin acil servisleriyle ambulans hizmetleri arasndaki,
hizmet standartlarn belirlemek ve koordinasyonu salamak iin Valilik onay ile oluan alma gurubudur.
Afetlerde veya olaan d durumlarda btn kamu kurum ve kurulular ile zel hukuk tzel kiileri ile
gerek kiilere ait ambulans ve ekiplerin sevk ve idaresi, il ambulans servisi bahekimi tarafndan ynetilir.
ACL SERVS (Emergency service): Hastanelere getirilen ve acilen baklmas gereken hastalarn ilk bakm
ve tedavilerinin yapld blme verilen addr.
ACL TIBB YARDIM (Emergency medical care): Acil salk hizmetleri konusunda zel eitim grm
ekipler tarafndan, tbbi ara-gere desteiyle olay yerinde ve hastaneye nakil srasnda verilen tbbi
hizmetlerin tmn ifade eder.
ACLYARDIM (Emergency relief): Afetten veya acil durumlardan etkilenen insanlarn aranmas, kurtarlmas,
tbbi ilk yardm ve tedavileri, tahliye, barnma, beslenme, korunma, gvenlik, temizlik, haberleme, psikolojik
destek, vb. gibi hayati ihtiyalarnn karlanmas iin yaplan yardmlardr. Ana hedefi, mmkn olan en
ksa srede, ok sayda insann hayatn kurtarmak, yarallarn tedavisini salamak, akta kalanlarn hayati
ihtiyalarn karlamaktr. Afet mevzuatmza gre acil yardm, afetzedeleri kurtarma, yarallara ilk yardm
ve tbbi tedavi yapma, a ve akta kalan ailelerin geici barndrlmas ve bunlarn yiyecek, giyecek, stma,
aydnlatma vb. ihtiyalarnn karlanmas ile muhtemel salgnlarn nlemesi iin yaplacak yardmlardr.
ACL YARDIM PLANLAMASI (Emergency relief planning) Acil yardm planlarnn hazrlanmas,
srekli gncel tutulmas ve gelitirilmesi, planda grev stlenen kii ve kurulularn eitim ve tatbikatlarla
gelitirilmesini ve koordineli almasn kapsayan bir planlama srecini ifade eder.
ACL YARDIM PLANLARI (Emergency relief plans) 7269 sayl yasa bu planlar l-le Acil Yardm ve
Kurtarma Planlar olarak adlandrr. Afete zamannda, hzl, etkili ve koordineli olarak mdahale edebilmek
ve etkilenen topluluklarn acil yardm ihtiyalarn zamannda, hzl ve etkili olarak karlayabilmek iin,
mahalle, le veya l dzeyinde yerlemelerin kar karya bulunduklar tm tehlikeleri ve muhtemel afetlerde
uranacak kayp ve zararlar afet senaryolaryla gereki biimde ortaya koyan, kimlerin, ne zaman, nerede,
hangi grev ve yetki ile hangi imkn ve kaynaklar kullanarak olaya mdahale edeceklerini belirleyen, eitim
ve tatbikatlarla srekli yenilenen ve gelitirilen belgelerdir. Afetlere likin Acil Yardm Tekilat ve Planlama
Esaslarna Dair 88/12777 sayl ynetmelik, lke, l ve le dzeyinde yaplacak acil yardm planlarnn
genel esaslarn vermekte ve yerel ihtiyalar dikkate alnarak, hizmet guruplarnn eitlendirilmesi, eylem
planlarnn gelitirilmesi, sivil toplum ve zel sektr kurulularnn grevlendirilmesi v.b. gibi konular,
mlki idare amirlerinin yetkisine brakmaktadr.
ACL YARDIM SRES (Emergency relief period): Afetin meydana gelmesi ile balayp, afetin sona
ermesinden sonra da 15 gn devam eden sreyi ifade eder. Acil yardmlar ve bununla ilgili harcamalarn
yapld bu sre gerektiinde Bayndrlk ve skn Bakanlnca uzatlabilmektedir.
AFET (Disaster): nsanlar iin fiziksel, ekonomik, sosyal ve evresel kayplar douran, normal yaam
ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uratarak topluluklar etkileyen, etkilenen topluluun
yerel imkn ve kaynaklarn kullanarak ba edemeyecei doal, teknolojik veya insan kkenli olaylarn
sonularna afet denilmektedir. Bir olayn afet sonucunu dourabilmesi bu koullar mevcudiyetine baldr.
Afetler mevzuatmzda; Genel hayata etkinlik kavram ile ifadesini bulmu ve bu konuda bir ynetmelik
karlmtr.
302
AFET BAILARI (Disaster donations): Afet nedeniyle bireysel ya da kurumsal olarak yaplan her
trl maddi katky ifade eder. Yurt ii ve yurtd balarn nasl toplanaca konusunda yasal dzenleme
vardr. Kitle iletiim aralar tarafndan desteklenen Ba Kampanyalar yoluyla nemli miktarda yardm
toplanmaktadr.
AFET BLG SSTEMLER (Disaster information systems): Afetlerin her safhasnda insan kaybn ve
ekonomik kayplar en aza indirmek iin konuyla ilgili veriler ve bilginin egdm iinde zamannda saland
ve deiiminin sanal bir a ortamnda kolaylkla yaplabildii btnleik ve teknolojik bir sistemdir. Bu
sistemin ana unsurlar; gerek zamanl veya arivlenmi veri ve bilgiler ile karar srelerini uygulayc ve
kullanc insanlardr. Teknolojik altyaps ise uydu haberleme imknlar, corafi bilgi sistemleri, uzaktan
alglama, bilgisayar alar ve nternet eriimine dayanr.
AFET BONOSU (Disaster bond): Afet riskinin menkul kymetletirilmesi ve tahvil ihrac yoluyla sermaye
piyasalarna transferidir. ABD, Yeni Zelanda, Avustralya, Meksika gibi baz lkelerde bu uygulama vardr.
AFET ADIRI (Disaster relief ten): Genellikle Trk Kzlay tarafndan, olay yerine ilk anda gnderilen,
farkl nitelik ve tipe sahip ksa sreli acil barnma malzemesidir. Kzlay adr olarak da bilinmektedir.
AFET ANTASI (Disaster bag -Emergency bag): Afet sonrasnda kullanlmak zere baz acil ihtiya
maddeleri ve belgelerin hazr bulundurulduu antay ifade eder. erisinde; nemli evrak kopyalar,
telefon listesi, para, kyafet, radyo, kuru gda, su, ila, ilk yardm antas, hijyen malzemesi v.b. gibi eyler
bulunmaldr.
AFET DNGS (Disaster continuum): Bir afet olayn izleyen ve bir sonraki afete kadar birbirini takip
eden aamalarn tmn ifade eder. Bu evreler; Afete Mdahale, yiletirme, Yeniden ina, Zarar azaltma ve
Afete Hazrlk olarak tanmlanmaktadr. Afet ynetiminin evreleri olarak da anlrlar. Her evrede yaplan
almalarn baars byk lde, bir sonraki evrede ki almalarn baarsn etkiledii iin bu dng i
ie gemi zincir halkalar veya daire ile gsterilmektedir.
AFET ENVANTER (Disaster inventory): Afet durumunda hizmet verecek kurulularn, elinde bulunan
malzeme, kaynak ve imknlarn stok durumunu ynetmesine imkn veren kaytlar ifade eder.
AFET EPDEMYOLOJS (Disaster epidemiology): Afet nedeniyle meydana gelen lmler, yaralanmalar,
hastalklar, psikolojik sorunlar ve bunlara etki eden faktrlerin incelenmesidir. Afet blgelerinde epidemiolojik
alma ve aratrmalar halk sal uzmanlarnca yaplr.
AFET GNLLS (Disaster volunteer): Afet ncesi veya sonrasnda, ihtiya duyulan alanda karlk
beklemeden kamu kurum ve kurulular, Kzlay veya baka bir insani yardm kuruluu iin hizmet vermek
zere nceden eitilmi bireylerdir.
AFET HABERLEMES (Disaster Communication -Emergency communication): Normal haberleme
imknlarndan ayr olarak, afet sonras acil durumlarda gerekli iletiimi salamak iin nceden veya geici
olarak tesis edilen yollardan yaplan haberlemeyi ifade eder.
AFET HEKML (Disaster medicine): Afet ynetimindeki dier disiplinlerle ibirlii halinde, afetlerin
yol at tm salk problemlerine, tp bilimlerinin birok uzmanlk alann bnyesinde barndrarak, hastane
dnda da mdahale edebilen hekimliktir.
AFET RTBAT BROSU (Disaster information office): Afet sonrasnda yrtlmekte olan ok disiplinli
ve ok ynl faaliyetlerin, ibirlii ve koordinasyon iersinde yrtlebilmesi iin oluturulan ilk bavuru
birimini ifade eder.
AFET STATSTKLER (Disaster statistics): Afetlere yol aabilecek olaylarla, afetlerin neden olduu
fiziksel, sosyal, ekonomik ve evresel zarar ve kayplara ait bilgilerin, sistematik ve srekli olarak toplanarak
ilenmesi sonucunda elde edilen saysal verilerin tm.
303
AFET LER GENEL MDRL (General Directorate of Disaster Affairs): 7269 sayl Afetler
kanununun vermi olduu grevleri yrtmek, afetlerin nlenmesi ve etkilerinin azaltlmas amacyla merkezi
ve yerel dzede alnmas gereken tedbirlerle, strateji, hedef ve politikalar belirlemek iin Bayndrlk ve
skn Bakanlna bal olarak kurulmu kamu kuruluu.
AFET KANUNU (Disaster Law): Afetle ilgili olarak farkl dzeylerdeki politika ve stratejiler, kurumsal
yaplanmalar, grev, yetki ve sorumluluklar, yaplmas gereken almalar, alnmas gereken nlemler,
ibirlii ve koordinasyon esaslar, kaynaklar, ykmllkler gibi konular dzenleyen kanun.
AFET MEVZUATI (Disaster regulations): Afetlerin her yn ile ilgili olarak yrrle konulmu ve
uygulanmakta olan; kanun, kanun hkmnde kararname, bakanlar kurulu karar, tzk, ynetmelik, genelge
gibi dzenleyici belgelerin tmne verilen genel addr.
AFET MSYONU (Disaster mission): Afet ynetim sistemi iersinde grev stlenmi resmi veya zel kurum
ve kurulularnn varlk nedenidir. Kuruluun ne yaptn, ne iin yaptn, kimin iin yaptn, ifade eder
ve kaynan kuruluun mevzuatndan alr. lkenin afet misyonu; Srdrlebilir, etkin ve dinamik zarar
azaltma, hazrlk, mdahale ve iyiletirme politika ve stratejileri uygulayarak, halkn can ve mal gvenlii
ile milli servetleri afetlerin ykc etkilerinden korumak ve toplumun ba edebilme kapasitesini gelitirmek
olarak ifade edilebilir.
AFET MDAHALE EKB (Disaster response team): Afete mdahale ve acil yardm almalarnda grev
alm veya almas planlanm resmi veya zel tm kurum ve kurululara ait, zel eitimli kiilerden oluan
guruplar ifade eder. Afet mdahale ekipleri arama-kurtarma, lojistik destek, psiko-sosyal destek, ilk yardm,
eitim, bilgilendirme ve bilinlendirme gibi afet ynetiminin eitli alanlarda faaliyet gsterebilmektedir.
AFET POLTKALARI (Disaster policies): lkeyi yneten siyasi iradenin, afetlerin nlenmesi ve
zararlarn azaltlmas konusundaki misyon ve vizyonunun ne olduu, hangi nlemleri almak iin nasl bir
yol izleneceini, merkezi ve yerel dzeylerde nasl rgtlenileceini, nceliklerinin neler olduunu ve hangi
kaynaklarn kullanacan gsteren ve ulusal nitelikteki planlarn temelini oluturan nlemler btnn ifade
eder.
AFET RSK (Disaster risk): Belirli bir tehlikenin, gelecekte belirli bir zaman sresi ierisinde meydana
gelmesi halinde, insanlara, insan yerlemelerine ve doal evreye, bunlarn zarar veya hasar grebilirlikleri
ile orantl olarak oluturabilecei kayplarn olasln ifade eder. Riskten veya kayp olaslndan
bahsedebilmek iin, belirli byklkteki tehlike veya olayn varl ve bundan etkilenebilecek deerlerin
mevcudiyeti ile bu deerlerin tehlike veya olaydan etkilenme oranlar veya zarar grebilirliklerinin tahmin
edilebilmesi gerekmektedir. Afet kayplar ifadesinden farkl olarak olay olmadan nce, yol aabilecei kayp
ve zararlarn tahminini ifade eder.
AFET RSKNN BELRLENMES (Disaster risk assessment): Afet riskinin matematiksel olarak
ifade edilebilir biimde hesaplanmasdr. Tehlike, arp deerler yani etkilenebilecek unsurlar, arp zarar
grebilirlik yani etkilenme oran, eittir risk Afet Riski ; (R=T*D*ZG) ifadesi ile formle edilir. Afet riskinin
belirlenebilmesi iin ncelikle afete yol aabilecek tehlikelerin neler olduklarnn; yerleri, byklkleri, olu
sklklar, tekrarlanma sreleri ve etkileyebilecekleri alanlarn belirlenmesi, bu tehlikeden etkilenebilecek,
nfus, yap ve alt yaplar, ekonomik ve sosyal deerler, evre v.b. gibi tm deerlerin envanterlerinin
karlmas gerekir. Tehlikenin gereklemesi halinde ise, bu deerlerin urayabilecekleri fiziksel, sosyal,
ekonomik ve evresel kayplarn tahmin edilmesi mmkn olur.
AFET SENARYOLARI (Disaster scenarios): Afet riskinin belirlenmesi almalar sonucunda elde edilen
ve farkl byklk ve konumlardaki tehlikelerin gereklemesi halinde meydana gelebilecek tm zarar ve
kayplar tahmin etmeye yarayan belgelere verilen addr. Senaryolarda olabildiince geree yakn koullarn
canlandrlmas gerekir. Ancak afete mdahale planlarnn yeterlilii iin, bazen en olumsuz sonular
dourabilecek senaryolar da tercih edilebilir. l-ile acil yardm ve kurtarma plan olarak bilinen afet
mdahale planlar ile zarar azaltma planlarna temel tekil ederler.
304
AFET TEHLKES (Disaster hazard): Can ve mal kayplar ile fiziksel, sosyal, ekonomik, politik ve
evresel kayp ve zararlara yol ama olasl olan doal, teknolojik ve insan kkenli olaylar ifade eder.
Afet tehlikelerini kkenlerine gre; deprem, sel, kuraklk, heyelan, volkan patlamas gibi doal; nkleer,
kimyasal veya byk tamaclk kazalar gibi teknolojik veya savalar, terr olaylar, i atmalar gibi insan
kkenli tehlikeler olarak ayrmak mmkndr. Bununla beraber depremler, seller, volkan patlamalar, frtna
ve tayfunlar gibi ani gelien tehlikeler veya kuraklk, erozyon, kresel iklim deiiklikleri gibi yava gelien
tehlikeler olarak ta tasnif edilebilmektedir. Afet tehlikesi konuma bal olup iinde bulunulan yere, blgeye
veya lkeye gre deimektedir. Ayrca tehlikenin, (rnein depremler) bykl, olu skl, tekrarlanma
sresi ve olas etkileri de konuma bal olarak deimektedir. Bu nedenle afet tehlikesinin lke, blge, il veya
yerleme leinde belirlenmesi, nleme ve zarar azaltma almalarnn temelini oluturur. Matematiksel
olarak tehlike belirli byklkteki bir olayn, belirli bir yrede ve belirli bir zaman aralnda olma olasl
olarak tanmlanmaktadr. Afet tehlikesini, bykl, olu skl, tekrarlanma sresi, etki alan, belirli bir
sre iersindeki olma olasl gibi llebilir parametrelerle tanmlamak gerekir.
AFET TURSTLER (Disaster tourists): Afet blgesine yardm amac dnda merak, vb. deiik amalarla
yaplan ziyaretleri ifade eder. Grevliler dnda blgeye hemen veya daha sonraki dnemde giden merakl
kii ve gruplar bu kapsamdadr. Bu kiilerin ziyaret amalar ok farkl olabilir.
AFET YNETCS (Disaster manager): Kurumlarn afetle ilgili almalarnda, zellikle zarar azaltma
ve hazrlk konularnda grev yapan idarecilerini ifade eder. htiya duyulduunda Acil durum yneticisi
olarak da grev yapabilen kiilerdir. Etkin bir afet yneticisinin iyi eitilmi, bilgili ve deneyimli olmas
gereklidir.
AFET YNETM (Disaster management): Afetlerin nlenmesi ve zararlarnn azaltlmas, afet sonucunu
douran olaylara zamannda, hzl ve etkili olarak mdahale edilmesi ve afetten etkilenen topluluklar iin
daha gvenli ve gelimi yeni bir yaam evresi oluturulabilmesi iin, toplumca yaplmas gereken top
yekn bir mcadele srecini ifade eder. Baka bir deyile; afetlerin nlenmesi ve zararlarnn azaltlmas
amacyla, afet ncesi, sras ve sonrasnda alnmas gereken nlemler ve yaplmas gereken almalarn
planlanmas, ynlendirilmesi, koordine edilmesi, desteklenmesi ve etkin olarak uygulanabilmesi iin
toplumun tm kurum ve kurulularyla, mkn ve kaynaklarnn belirlenen stratejik hedefler ve ncelikler
dorultusunda kullanlmasn gerektiren ok ynl, ok disiplinli ve ok aktrl bir ynetim sreci olarak
ta tanmlanabilir. Bu sre ierisinde, zarar azaltma, hazrlk, mdahale, iyiletirme ve yeniden ina gibi ana
aamalara ayrlabilen faaliyetler sreklidir. Bir nceki aamada yaplanlarn baars bir sonraki aamada
yaplacak faaliyetlerin baarsn etkiler. Bu sre bir ember veya i ie gemi halkalarla gsterilir, Afet
ynetim dngs veya zinciri olarak adlandrlr. Bu nedenle Btnleik veya Entegre Afet Ynetimi
terimleri de kullanlmaktadr.
AFET YNETM SREC (Disaster management continuum): Baknz; Afet Dngs.
AFETE DUYARLI PLANLAMA (Disaster sensitive planning). Yerleime almas dnlen veya yerleik
alanlardaki tm afet tehlike ve risklerini dikkate alan, bu tehlike ve risklerin nlenmesi, dlanmas veya olas
zararlarnn azaltlmas amacyla hazrlanan, ksa, orta ve uzun vadeli hedef, politika, strateji ve faaliyetleri
belirleyerek eylem planlarnn temelini oluturan planlama srecidir. Her tr ve lekteki planlama almalar
afete duyarl olarak hazrlanmaldr.
AFETE HAZIRLIK (Disaster preparedness): Afetlere zamannda, hzl ve etkili olarak mdahale edebilmek
iin afet ncesinde yaplmas gereken planlama, eitim, tatbikat, erken uyar sistemlerinin kurulmas,
acil yardm malzeme stoklar, halkn bilgilendirilmesi ve bilinlendirilmesi gibi faaliyetlerin srekli ve
srdrlebilir olarak yrtld sreci ifade eder.
AFETE MARUZ BLGE (Disaster-prone area): Mevzuatmzdaki tanm; Yer sarsnts (deprem),
yangn, su baskn (sel), yer kaymas ( heyelan), kaya dmesi, ve benzeri afetlere uram olduu veya
urayabilecei, Bayndrlk ve skn Bakanl, (su basknlar iin Devlet Su leri Genel Mdrl) teknik
heyetleri tarafndan tespit edilen ve afete maruz olduu Bakanln teklifi zerine Bakanlar Kurulunca
305
kararlatrlan blgedir. Bu blgelerde yaplacak olan yaplarda uyulmas gereken teknik artlar, Bayndrlk
ve skn Bakanlnca hazrlanan ynetmeliklerle belirlenir. Deprem Blgelerinde Yaplacak Yaplar
Hakkndaki Ynetmelik, buna bir rnektir.
AFETE MDAHALE (Disaster response, disaster intervention): Afetin oluundan hemen sonra balayp,
afetin yol at kayp ve zararlarn byklne bal olarak, 1-2 aylk sre ierisinde gerekletirilen tm
faaliyetlere verilen genel addr. Afet ynetimi dngsndeki ilk aamadr. Bu safhada yaplan faaliyetlerin
ana hedefi; mmkn olan en ksa sre iersinde ok sayda insann hayatn kurtarmak, yarallarn tedavilerini
salamak, akta kalanlarn barnma, beslenme, korunma, snma, haberleme, ulam, tahliye, gvenlik,
psikolojik ve sosyal destek, gibi hayati gereksinimlerini en ksa sre iersinde ve en uygun yntemlerle
karlamaktr.
AFETE MDAHALE KAPASTES (Disaster response capacity): Afete mdahalesi iin, toplumda var olan
imkn ve kaynaklarn tmn ifade eder. Kii, kurum ve kurulularn zarar azaltma ve hazrlk evrelerindeki
almalarnn etkinliine bal olarak, afete zamannda, hzl ve etkili olarak mdahale edebilmeleri ve acil
yardm hizmetlerini yrtebilmeleri bu kapsamdadr.
AFETN BYKL (Disaster magnitude): Afetin yol at can kayplar, yaralanma ve sakat kalmalar,
yap ve altyap hasarlar gibi fiziksel hasarlarla ekonomik, sosyal ve psikolojik kayplarn toplamn ifade
etmektedir. Afetin bykln, yol at can kayplar ve yaralanmalarn okluu ile deerlendirmek eilimi
vardr. Ancak afetin bykl belirlenirken, depremin bykl veya iddeti, rzgr, frtna veya tayfun
gibi olaylarn saatteki hzlar esas alnarak, gelitirilmi ve uluslararas kabul grm iddet cetvellerindeki
deerler dikkate alnr. Afetin byklne etki eden dier faktrler; olayn youn yerleme blgelerine olan
uzakl, fakirlik ve az gelimilik, eitim eksiklii, bilgisizlik ve bilinsizlik, nfus art hz, denetimsiz ve
kaak ehirleme, sanayileme ve yaplama, ormanlarn ve evrenin tahribi veya yanl kullanm, toplumun
afet olaylarna kar, nceden ald nleyici ve koruyucu nlemlerin ulaabildii dzeydir. Risk ynetimi ve
zarar azaltma faaliyetlerinin ihmal edilmi olmas, afetin bykln artrmaktadr.
AFETLERDE ANKET (Disaster questionnaire, disaster survey): Afet sonrasnda sosyal, ekonomik
ve psikolojik etkilerin aratrlmas, afetzede eilim ve isteklerinin belirlenmesi ya da afet ncesindeki
eitim almalarnda kullanlmak amacyla yaplan bilgi toplama ve deerlendirme faaliyetidir. Anket ise,
bireylerden ve guruplardan deerler, fikir, tutum, anlay ve bilgi dzeyleriyle ilgili verileri belli kriterlere
toplamak iin uygulanan yntem olarak tanmlanmaktadr.
AFETLERE DRENL TOPLUM (Disaster resilience community): Afet sonras yaanan acil durum
srecinin ardndan, toplumun olas yeni bir afete kar daha direnli klnmas amacyla yaplan zarar azaltma,
hazrlk ve iyiletirme faaliyetleri sonucunda ulalan yeterlilik dzeyini ifade eder. Afetlerin nlenmesi
ve zararlarnn azaltlmas konusunda eitimli ve bilinli olduu ve etkin nlemler alabildii iin, her tr
ve byklkteki afetlerden olabildiince az zarar gren ve hazrlkl olduu iin de ksa sre iersinde ve
dardan byk yardmlar almadan normal yaam dzenine dnebilen topluluklar ifade eder.
AFETLERN ETKLER (Disaster impacts): Afetlerin insanlar, insan yerlemeleri ve evre zerindeki
dorudan etkileri, yol atklar zarar ve kayplar ile dolayl ve ikincil etkiler dhil meydana gelen tm
deiikliklerin deerlendirilmesini ifade etmektedir. Dorudan etkiler kapsamnda; can kayplar, yaralanma
ve sakat kalmalar, yap ve alt yap hasarlar, eya ve stok kayplar, tarm alanlar ve tarm rnleri kayplar,
kltr miras ve mzelerdeki kayplar, acil yardm ve kurtarma, iyiletirme ve yeniden ina faaliyetlerinin
tm giderleri, v.b. gibi giderler yer alr. Dolayl etkiler ise; retim, turizm, ticaret ve hizmet sektrlerinin ksa
veya uzun sreli devre d kalmas nedeniyle uranlan gelir kayplar, eitim, salk, ulatrma, enerji v.b.
gibi sektrlerdeki hasarlar nedeniyle uranlan hizmet kayplar, retim ve hizmet azalmasnn yol aaca
fiyat artlar, kalknma planlarndaki yatrmlarn askya alnmasnn douraca alternatif maliyetler,
isizlik, g, sakat ve kimsesiz kalanlarla, psikolojik travma yaayanlarn yol at sosyal maliyetler v.b.
gibi olumsuzluklardr. kincil etkiler olarak da; retim ve hizmet kaybnn yol aabilecei pazar kayb, ar
talebin neden olduu karaborsaclk, sosyal dengelerin bozulmasnn yol aabilecei asayisizlik, hrszlk,
yamaclk, tecavz v.b. gibi olaylarn ar derecede art saylabilir. Ekonomik kayplar ise Gayri Safi
306
Yurtii Hsla, tketim, enflasyon, istihdam ve dier makro ekonomik gstergelerdeki olumsuz deiiklikler,
kamu kaynaklarnn yardm ve yeniden yaplanmaya aktarlmasndan olumaktadr.
AFETZEDE PSKOLOJS (Disaster psychology): Afeti yaam, can ve mal kaybna uram olan
bireylerin iersinde bulunduu psiko-sosyal duygu dzeyini ifade eder. Bireylerin, normal yaam dzenlerinin
bozulmas ile birlikte sinirlilik, kayg, gvensizlik, v.b. gibi duygular youn olarak yaamaya balamasn
kapsamaktadr. Psikolojik ilk yardm ve psikolojik destek faaliyeti, afet sonrasnda yaplmas gereken sosyal
almalardandr.
AGREGA (Aggregate): Beton retiminde kullanlacak kum, akl, krma ta gibi malzemelerin hacimsel
olarak uygun miktarlarda karm sonucunda elde edilen malzemedir. Beton ierisinde %65-70 gibi bir orana
sahip olduundan nemli bir yap malzemesidir.
AIR HASAR (Heavy damage): Yma yaplarn duvarlarnda 10 mmden daha geni ve yaygn kesme
atlaklar (apraz atlaklar), bina kelerinde ayrlma, ezilme ve dklmeler olmas, binann deyden
ayrlmas durumudur. Betonarme yaplarn tayc sistemlerinde 2mmden daha geni ve yaygn kesme
atlaklar, d yzeyde dklmeler olmas ve donatlarn ortaya kmas, kolon-kiri birleim yerlerinde
ezilmeler, yer deitirmeler, baz kolan ve kirilerde ksmi gmeler meydana gelir. Bu tr hasar gren
yapnn kullanlmasna ve ksa sreli de olsa ierisine girilmesine izin verilmez. Halkn can ve mal gvenliini
salamak iin, yerel ynetimlerce bu tip yaplar iin ivedilikle hayati tehlike (maili inhidam) karar alnp
yklmas gerekir.
AHAP KARKAS (Timber frame): Tayc sistem elemanlar, mnferit betonarme veya ta yma temeller,
bunlar zerine oturan ahap dikme ve aprazlar, ahap ba kirileri ve ahap at demelerinden oluan bir
yap trdr.
AHAP YAPI (Wooden house): Ahap malzeme kullanlarak yaplm yaplar ifade eder. Eski konaklar ve
yallar ile da evleri bu ekilde ina edilmilerdir.
ALE AFET PLANI (Family disaster plan): Bir afet durumunda, ayn evde yaayan bireylerin afetin olas
olumsuz etkilerinden korunabilmek veya afeti en az zararla atlatabilmek iin neleri, ne zaman yapacaklarn
gsteren, aile bireylerince konuularak hazrlanm ve unutulmamas gereken bir davran plandr.
AKARSU LM NOKTASI (Stream gauge station): Akarsuyun akyla ilgili parametreleri len
dzenek veya cihazlarn bulunduu yeri ifade eder. Su seviyesi, hz, debisi gibi parametreleri lerek
otomatik olarak merkeze aktaran istasyonlar vardr.
AKTF FAY (Active fault): Son on bin yllk yakn gemite krld belirlenen faylar ifade eder. zerinde
kk depremler kaydedilen veya yllk yer deitirme hz 1 mmden byk ve gelecekte krlarak depreme
yol ama ihtimali bulunan faylar da aktif fay olarak deerlendirilmektedir
AKUT DNEM (Acute phase): Hastalklarn balayp ksa sre ierisinde hzla gelitii evreyi ifade eder.
ALTIN SAATLER (Golden hours): Afet sonras o blgedeki insanlarn aranmas ve kurtarlmas ile
yaplacak acil yardmlar iin geecek 72 saatlik kritik sreyi ifade eder. Salk konusundaki ilk yardm sresi
baz durumlarda ok daha az olmaktadr.
ALVYON (Alluvium): Kayalarn anmas ve bozulmas sonucunda oluarak su, rzgr gibi d etmenlerle
tanp ukurlarda veya dzlklerde biriken kaya paralar, akl, kum, kil, silt, v.b. gibi birikinti katmanlarna
verilen genel addr.
ALVYON KONS (Alluvium fan): Da yamalarndaki kuru derelerdeki malzemenin, seller, yamur ve
rzgr gibi etkilerle meyil aa hareket ederek yama eimlerinin azald yerlerde yelpaze eklinde alarak
biriktii blgelere verilen addr. Alvyon yelpazesi olarak da adlandrlr.
307
ANAKAYA (Bed rock): Nispeten daha sert ve youn kayalardan oluan ve genellikle zerinde yumuak
kayalar ve toprak rts bulunan zemin katmann ifade eder. Deprem ynetmeliine gre S kayma dalgas
hznn 700 m/sn den byk olarak lld sert zeminler ana kaya olarak deerlendirilmektedir.
AN SEL (Flash flood): iddetli yan balamasn takip eden ilk 6 saatlik sre ierisinde hzla gelien
seldir. Ksa zamanda ar derecede yaan yamur sonucunda nehir, dere ve kuru derelerdeki sularn sratle
ykselerek evresindekileri ykarak hasara uratmasdr.
ANTRAKS (Anthrax): Biyolojik silah olarak gelitirilmi bir bakterinin oluturduu lmcl enfeksiyonu
ifade eder. Erken dneminde antibiyotikle tedavi edilebilir, ayla korunmak da mmkndr.
ARAMA ve KURTARMA (Search and rescue): Afet nedeniyle g durumda kalm insanlarn, zel olarak
eitilmi ve donatlm resmi veya zel ekipler tarafndan aranmas, bulunmas, kurtarlmas almalardr.
Ayn zamanda bu afetzedelere tbbi ilk yardm yaplarak, en yakn salk merkezine nakledilmesi de bu
kapsamdadr.
ARAZ KULLANIM PLANLAMASI (Land-use planning): Yerlemelerin genel arazi kullanm biimleri,
gelime yn ve byklkleri, balca blgeleme kararlar, blgelerin gelecekteki nfus younluklar ile
yaplamann genel zellikleri, ulam sistemi gibi konularda ilke ve kararlar belirleyen planlama faaliyetini
ifade eder. Afetlerin nlenmesi ve zararlarnn azaltlabilmesi iin farkl tr ve leklerde planlama kararlar
alnmadan nce, planlama yaplacak alanlardaki afet tehlikesi ve riskinin iyi bilinmesi ve arazi kullanm
kararlarnn, bu riskleri ortadan kaldracak veya etkilerini azaltacak ekilde dzenlenmesi ana hedeftir.
ARITMA (Purification, water treatment): Atk su ierisinde kirlilie neden olan yabanc maddelerin fiziksel,
kimyasal, biyolojik gibi deiik metotlarla atk sudan ayrlmas ilemidir.
ARITILMI SU (Purificated water, recycled water): Bir artma tesisinde ilem grdkten sonra geri
kazanlm suyu ifade eder.
ARTI DEPREM (Aftershock): Byk bir depremin ardndan ayn blgede meydana gelen daha kk
depremlere verilen genel addr. nceleri youn olan art sarsntlarn says zaman ierisinde gittike
azalarak haftalar, aylar ve bazen yllarca devam edebilir.
ASSMK (Aseismic): Deprem tehlikesi olmadn belirten bir szcktr. Bir fay veya blgede deprem
meydana gelmediini ve muhtemelen de olmayacan ifade eder.
AST YAMURLARI (Acid rains): Kmr, benzin, mazot gibi petrol rnlerinin yanmas sonucunda
atmosfere yaylan, kkrt dioksit ve azot oksitlerin, atmosferdeki nem ile tepkimeye girerek meydana
getirdii zararl yamurlardr. Slfrik ve nitrik asit gibi yakc asitler ieren bu yamurlar bitkileri kurutarak
ormanlar yok ederek, topra ve sular kirletirler, tarihi eserlere ve binalara zarar verirler. nsanlarda youn
solunum hastalklarna yol atklar iin byk bir risk oluturmaktadr.
AIRI BUZLANMA (Severe Icing): Ulam, enerji ve iletiim hizmetlerinin durmas ya da aksamasna yol
aacak derecelere varan buzlanma etkisini ifade eder.
ATIK (Waste). Herhangi bir endstriyel veya yaamsal faaliyet sonunda oluan, depolanan veya evreye
braklan kat ya da sv haldeki maddelere verilen genel addr.
ATIK SU (Waste water): Evsel ve endstriyel kullanmlar sonucunda kirlenmi olan, zellikleri ksmen veya
tamamen deimi bulunan sulardr.
ATMOSFER (Atmosphere): Yeryzn saran hava tabakasna verilen addr. Atmosfer yer yzeyinden
itibaren 100 ya da 1000 km ykseklie kadar kmaktadr. Ancak bunun ilk 10-12 km ykseklie kadar olan
ksm, hava olaylarnn ounun meydana geldii blmdr. Atmosferi oluturan Nitrojen ve Oksijen gibi
balca yaamsal gazlarn %75-80i de bu ilk tabakada bulunur.
308
AZ HASAR (Slight damage): Afet nedeniyle yaplarda oluan ince sva atlaklar, sva dklmeleri,
duvarlarda 1-4 mm genilie kadar, fakat yaygn olmayan, ince atlaklar, bacalarda atlama krlma ve ksmi
devrilmelerdir. Az hasarl bir yapnn yk tama zellii ok az deimi veya hi deimemitir. Bu yap,
olay devam etsin veya etmesin teknik olarak emniyetle kullanlabilir.
AZALIM LKS (Attenuation relationship): Genel olarak kuvvetli yer hareketinin ivmesi, hz veya
iddetini, depremin byklne, uzaklna ve getii ortamn zelliklerine bal olarak deitiini gsteren
matematiksel ilikiye verilen ad. Yeterli sayda kuvvetli yer hareketi kaydnn mevcut olduu durumlarda,
yerel zemin yaps, topografya, faylanmann zellikleri gibi etkileri de dikkate alarak yeni azalm ilikileri
gelitirmek mmkndr.
B
BADAD YAPI (Bagdadi, timber frame building): Bir ahap karkas yap trne verilen addr. Tayc
ahap kolon ve kirilerin oluturduu ereve sistem arasna krk tula, kiremit veya amur har doldurulup
iten ve dtan ahap tarla kaplanarak yaplan duvarlardan oluur
BAIMSIZ BLM (Condominium, individually owned residence in a multi-unit building): Ana gayr
menkulden ayr ve bal bana kullanmaya elverili olan ve kat mlkiyeti kanunu hkmlerine gre bamsz
mlkiyete konu blmlerdir.
BAI YNETM (Donation management): Yaplacak ayni ve nakdi balarn tevik edilmesi
kampanyalar dzenlenmesi, ynlendirilmesi, toplanmas, tasnif edilmesi, paketlenmesi, gerek ihtiya
sahiplerine ulatrlmas ve bann bilgilendirilmesi gibi aamalardan oluan sreci ifade eder.
BASIN SZCS (Press speaker): Afet ynetim merkezinin veya ilgili kurum ve kurulularn afetle ilgi
yapaca dzenli aklamalar medya aracl ile halka duyuran ve basn ile ilgili ileri dzenleyen zel eitimli
kimselere verilen addr.
BASIN TOPLANTISI (Press meeting): Afet veya kriz durumunda topluma bilgi vermek amacyla, medya
mensuplarna belirli bir meknda basn szcs veya yetkili yneticiler tarafndan aklamalarn yapld ve
sorularn cevapland toplantdr.
BAA IKMA YETENE (Coping capability): Kurum ve kurulular ile insanlarda var olan kaynaklarn,
afet olay veya srecinin allmam, normal olmayan ve zorlu koullar sresince yaplacak almalarda
durumu iyiletirici ynde ve olumlu sonulara ulamak amacyla kullanlabilme dzeyidir. Bu yetenein
gelitirilmesiyle, doal ve dier tehlikelerin olumsuz etkilerine kar koyma ve direnebilme gc oluturulur.
Baa kma kapasitesi veya ba edebilme kapasitesi olarak da ifade edilmektedir.
BEKLENEBLECEK EN BYK DEPREM (Maximum credible earthquake): Jeolojik ve sismolojik
verilere dayanarak, belirli bir deprem kaynak zonu ierisinde ve belirli bir srede meydana gelmesi beklenen
en byk depremdir.
BEKLENEN EN DDETL DEPREM (Maximum expected earthquake): Yaplarn depreme dayankl
olarak yaplabilmesi iin yap hesaplar yaplrken esas alnan beklenebilecek en iddetli depremdir. Deprem
ynetmeliimiz bu depremi Tasarm Depremi olarak adlandrlmaktadr. Tekrarlanma periyodu 475 yl olan
depreme de bu ad verilir.
BELEDYE (Municipality): Her il ve ile merkezi ile nfusu iki bini aan (yeni yasada, nfusu be bini)
yerlemelerde, mahalli ve mterek olan, ilgili kanunla belirlenmi hizmetleri yerine getirmek amacyla
kurulmu yerel ynetim birimidir. Yasada; Belde sakinlerinin mahalli ve mterek nitelikteki ihtiyalarn
309
karlamak iin kurulan ve karar organ semenler tarafndan seilerek oluturulan idari ve mali zerklie
sahip kamu tzel kiisi olarak tanmlanmaktadr.
BETON (Concrete): imento, akl, krma ta gibi iri agrega, kum gibi ince agrega ve suyun belirli oranlarda
kartrlmasyla elde edilen yap malzemesidir. Betonlara deiik amalar iin katk maddeleri de ilave
edilebilmektedir. Farkl dayanm gcn ifade eden beton standartlar vardr.
BETON BASIN DAYANIMI (Concrete compressive strength): Yirmi sekiz gnlk betondan alnan,
ap 15 cm ve ykseklii 18 cm olan beton numunesinin, laboratuarda basn altnda tayabildii en byk
gerilme deeridir.
BETONARME (Reinforced concrete, commonly abbreviated as RC): Beton ve ubuk veya profil halindeki
inaat eliinden oluan karma yap malzemesiyle elde edilen tayc sisteme verilen genel addr. Betonun
ekme dayanmn arttrmak ve daha gl bir yap malzemesi oluturmak amacyla ierisine hacimsel olarak
en az binde iki orannda inaat elii yani donat konulmaktadr.
BETONARME YAPI (RC construction): Tayc sistem elemanlar betonarme, mtemadi veya mnferit
smeller, radye veya kazk temeller, kolonlar, kiriler, perdeler ve demelerden oluan yap trne verilen
genel addr.
BLG ALARI (Information networks): Bilgisayar ortamnda her trl veri aktarm ve iletiimin
yaplmasna gvenlik artlar dhilinde izin veren sanal balantlara verilen genel addr.
BLG SSTEMLER (Information systems): Aratrma, planlama ve ynetimdeki karar verme yeteneklerini
artrmak amacyla eitli kaynaklardan gelen veya toplanan verileri, ileyerek bilgi haline eviren ve bilgisayar
ortamnda eriime sunan sistemleri ifade eder.
BLG TEKNOLOJLER (Information technologies): Bilgisayar ve iletiim imknlaryla, gnmz
ihtiyalarn en hzl, etkin ve gvenli bir ekilde karlamak iin, her trl bilgiye erime, ileme ve ynetme
srecinde kullanlan ileri teknoloji sistemlerine verilen genel addr.
BLNLENDRME (Awareness communication): nsanlarn alkanlk ve davran biimlerini, belirli bir
anlay dorultusunda deitirmek amacyla srekli olarak yaplan eitim ve bilgilendirme almalarnn yer
ald sretir.
BNA (Building): Kendi bana kullanlabilen, st rtl, insanlarn iine girebilecekleri, oturma, alma,
elenme, dinlenme ve ibadet etme gibi her tr kullanma uygun yaplara verilen genel addr.
BYOLOJK ETLLK (Biologically diversity). Doada mevcut farkl ekosistemler, canl trleri ve
genler ile bunlar arasndaki karlkl yaamsal ilikilerin tmn ifade eder.
BYOLOJK TEHLKE (Biological hazard): nsanlar, hayvanlar ve bitkiler zerinde her trl hastalk
yapc, zehirleyici veya lmcl zellikleri bulunan canl organizma trlerinin oluturduu tehdide verilen
genel addr.
BODRUM KAT (Basement). Bina tr yaplarn zemin katnn altnda yer alan kat veya katlara verilen genel
addr.
BOFOR RZGR SKALASI (Beafort Scale): Rzgrlarn karada, denizde ve kydaki varlklar zerinde
yapt etkiye gre dzenlenmi, 12 derecelik uluslar aras rzgr iddet cetvelidir. ngiliz amiral ve hidrograf
Francis Beaufort tarafndan gelitirildii iin Bofor adyla anlmaktadr. Bu skalaya gre derecesi 12 olan
rzgrlar Kasrga olarak adlandrlr.
BOMBA MHA (Bomb disposal): Patlayc maddelerin uzman kiilerce, insanlara ve evreye zarar vermeden
zel teknik ve ekipman kullanarak, etkisiz hale getirilmesi veya patlatlmas ilemidir.
310
BOMBA TEHDD (Bomb threat): Sabotaj veya soygun eylemlerinde belirli bir hedef veya amaca
ulaabilmek iin patlayc madde yerletirilerek yaratlan tehdidi ifade eder.
BOMBALI ARA (Bomb-rigged vehicle): Sabotaj amacyla patlayc madde yklenerek, bomba haline
getirilmi arac ifade eder.
BOMBALI MEKTUP (Letter bomb): Zarf aldnda patlayacak ekilde hazrlanm olan sabotaj
amal posta gnderisini ifade eder. ine patlayc yerine, hastalk yapc biyolojik veya kimyasal madde
yerletirilerek hazrlanm mektuplar terrist amalarla kullanlabilmektedir.
BOMBALI PAKET (Parcel bomb): Sarsnt, uzaktan kumanda, elektronik veya zaman ayarl dzeneklerle
infilak edecek ekilde hazrlanm, sabotaj veya terr amal bombalara verilen genel addr.
BLGE PLANI (Regional plan). Meknsal strateji niteliinde ve sosyo-ekonomik gelime eilimlerini
blgesel olarak st lekte belirleyen planlardr. Sektrel hedef ve politikalar, yerlemelerin gelime
potansiyellerini, faaliyetlerin ve alt yaplarn dalmlarn belirleyen ve blgeleraras gelime farkllklarn
ortadan kaldrmay amalayan planlardr. Yasa gerei olarak Devlet Planlama Tekilat tarafndan yaplr
veya yaptrlr.
BLGELEME (Zoning): ehir planlamas disiplininde yerleimlerin ilevsel adan konut, ticaret, sanayi,
ynetim v.b. gibi blgelere ayrlarak planlanmas sistemine verilen genel addr.
BLGESEL AFET (Regional disaster): Birden ok il, ile veya kyde hasar ve kayplara yol aan ya da bir
il, ile veya blgenin fiziksel, ekonomik ve sosyal yapsn etkileyen byk afetler. Bu durumda Bayndrlk
ve skn Bakanlnca tek tek genel hayata etkinlik karar alnmas yerine, afetten etkilenen tm blge
iin blgesel afet karar alnmakta ve blgede evleri yklan veya hasar gren herkese ilgili ynetmelikte
belirlenmi olan genel hayata etkililik koullar dikkate alnmadan yardm edilmektedir.
BULAICI HASTALIK (Contagious disease): Mikroskobik bir organizmaya veya onun toksin rnlerine
bal olarak ortaya kan hastalk trlerine verilen genel addr.
BULUT TOHUMLAMA (Cloud seeding): Daha fazla ya salayabilmek iin bulutlara gm-iyodr
veya dondurulmu karbondioksit pskrtlmesi, vbnin deiik yntemler ile atlmasna verilen addr. Ya
artrabilmek iin mevcut buluttaki eksik olan buz kristallerini salamak esasna dayanan bir ilemdir. Bu
teknoloji henz deney aamasndadr ve hibir lkede yaygn olarak kullanlmamaktadr.
BUZLANMA (Icing): Hava scaklnn sfr veya sfr derecenin altna dmesiyle, sv yzeylerin donarak
buz haline gelmesi olayn ifade eder. Scakln 0 C ila eksi 10 C derece arasnda olduu yerlerde effaf
buzlanma oluur ve yol sathlar gzle grlemeyen buzla rtlr. K aylarnda buzlanma yollar gvensiz
hale getiren ve ulam byk lde aksatan etkenlerin banda gelmektedir.
BUZLANMANIN GDERLMES (Deicing - Anti-icing): erdii kimyasal bileenler nedeniyle,
pskrtld yzeylerde buzlanmann engellenmesi ilemini ifade eder. Kar ya balamadan nce,
yollarda, kpr ve viyadklerde kaya tuzu gibi donma noktasn drc kimyasal maddeler kullanlarak
buzlanmann nlenmesine allr. Bu yzeylerde 2,5 cm ve daha fazla kar toplandktan sonra yaplan ilem
ise buzlanmann giderilmesi ilemidir. Ayrca aralarn yolda kaymalarn nlemek iin baz yerlerde kum,
mcr, cruf gibi maddeler de kullanlmaktadr. Uaklarn d yzeyi de ar souklarda buzlanmay kar
glikol bileimli svyla ykanmaktadr.
BUZUL AI (Ice age): Dnya genelinde ortalama scaklklarn 1-2 derece dmesine bal olarak birok
blgenin buzullarla kapland tarihteki tekrarlanan dnemleri ifade eder. Bilimsel aratrmalar, dnyada
son 740 bin yl iersinde 12 kez buzul a yaandn ortaya koymaktadr. Son buzul ann gnmzden
18 bin yl nce yaand ve yeryznn yzde 30unun buzullarla kapland, suyu seviyelerinin derek
ktalar arasnda gei imknlarnn ortaya kt belirtilmektedir. nmzdeki 15 bin yl iersinde dnyann
yeni bir buzul ana girebilecei tahmin edilmektedir.
311
BTNLEK AFET YNETM (Integrated or Comprehensive disaster management): Afetlerle ba

edebilen bir toplum oluturmak iin tm tehlikeleri dikkate alan, afet ynetiminin zarar azaltma, hazrlk,
mdahale ve iyiletirme aamalarnda yaplmas gereken almalar ve alnmas gereken nlemleri, toplumun
tm g ve kaynaklarn kullanarak gerekletirebilen bir ynetim srecidir. Entegre Afet Ynetimi olarak
da adlandrlr.
BYKEHR BELEDYES (Metropolitan municipality, Greater urban municipality): Yasada; En
az ile veya ilk kademe belediyesini kapsayan blgede, bu belediyeler arasnda koordinasyon salayan,
kanunlarla verilen grev ve sorumluluklar yerine getiren, yetkiler kullanan, idari ve mali zerklie sahip ve
karar organ semenler tarafndan seilerek oluturulan kamu tzel kiisi olarak tanmlamaktadr.
BYTME (Amplification): Baknz; Yer Hareketinin Zemin Etkileriyle Bytlmesi.
C
CANLI BOMBA (Suicide bomber): Terr veya sabotaj amacyla eitilmi baz kiilerin zerlerine patlayc
maddeler yerletirerek, kendilerini bomba haline getirmelerini ifade eder. ntihar saldrs amacyla bireylerin
bomba olarak kullanlmasdr.
CANLILAR YERKRES (Biosphere): Yaayan tm canl trlerini ve ilikilerini, canllarn ta kre
(litosfer), su kre (hidrosfer), hava kre (atmosfer) ile etkileim ierisinde hayat srdkleri ekolojik dengeye
sahip lemi ifade.
CESET TORBASI (Body bag): Kaza veya afetlerde hayatn kaybeden kiilerin tanmas amacyla
kullanlan hijyenik zellikte plastik torbadr.
CNSYET AYRIMI (Gender discrimination): Kadn haklarnn erkeklerle ayn dzeyde olmamasndan
kaynaklanan ayrmclk durumunu ifade eder. Cinsiyetler aras eitsizlik, afetlerden etkilenen toplumdaki
psiko-sosyal sorunlar daha da arlatrmaktadr.
CORAF BLG SSTEM (Geographic information systems, GIS): likisel veritabanlarn kullanarak
alansal yorumlamalar yapmaya ve harita bazl ktlar almaya imkan veren bilgisayar yazlmlar kullanan
sistemdir. Corafi bilgi sistemleri, zellikle afet tehlikesi ve riskinin belirlenmesi ve kar nlemler alnmas
gibi konularda yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. Bu sistemlerde, yeryzne ait boyutlu alansal ve
dier bilgilerin toplanmas, depolanmas, gncellenmesi, kontrol, karlatrlmas ve yorumlanmasn
gerekletiren zgn uygulama yazlmlar bulunur.
AMUR AKMASI (Mud flow): Kuru dere yataklarndaki ince taneli ve gevek birikintilerin ar yalar
srasnda sel sularyla kararak meyil aaya hzla akmasdr. amur seli, olarak da adlandrlan bu olaya,
Byk Menderes knt havzasnda rastlanmaktadr. 1995 ylnda Ispartann Senirkent ilesinde meydana
gelen amur akmas afetinde 74 kii hayatn kaybetmitir.
ELK EREVEL YAPI (Steel frame construction): Temeli betonarme olan, ancak dey ve yatay
ykleri tayan ve aktaran blmleri haddede imal edilmi elik elemanlardan oluan yap sistemine verilen
genel addr.
312
EVRE (Environment): Canllarn yaamsal ilikilerini srdrdkleri ve karlkl olarak etkileim iersinde
bulunduklar biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve kltrel ortamlara verilen genel addr.
EVRE BOZULMASI (Environmental degradation): Baknz; evresel Bozulma.
EVRE DZEN PLANI (Environmental arrengement plan, Development framework plan): Doal
kaynak aklc kullanmn salamak amacyla kalknma planlar ile varsa blge planlar temel alnarak
yaplan korunmas gereken alanlarla, tarm, sanayi, konut, ulam, turizm v.b. gibi arazi kullanm kararlarn,
politika ve stratejilerini belirleyen st lekli bir fiziki plandr. Srdrlebilir ve dengeli kalknma amacna
uygun olarak, ekonomik gelime ile ekolojik kararlarn birlikte dnlmesine imkan veren, lekleri 1/25
000, 1/50000 veya 1/100 000 olabilen, plan notlar ve plan aklama raporuyla beraber bir btnlk arz eden
planlardr. Yasa gerei l zel dareleri tarafndan yaplr veya yaptrlr.
EVRE KRLENMES (Environmental pollution): Doal evrede meydana gelerek canllarn saln,
evresel yaam koullarn ve ekolojik dengeyi bozan her tr olumsuz etkinin genel addr.
EVRE KORUMA ALANLARI (Natural habitat areas): Ulusal mevzuat veya taraf olduumuz uluslararas
szlemeler gereince koruma altna alnan alanlarla, ekolojik deeri olduu iin koruma altna alnm
alanlarn tmne verilen genel addr.
EVRE KORUNMASI (Environmental protection): evresel deerlerin ve ekolojik dengelerin bozulmas
ve yok olmasn nlemeye verilen genel addr. Var olan bozulmalar gidermeye, evreyi iyiletirmeye,
gelitirmeye, kirliliini nlemeye ynelik almalar kapsamaktadr.
EVRE YNETM (Environmental management). Doal ve yapay evre unsurlarnn srdrlebilir
kullanm ve geliimini salamak zere yerel, blgesel, ulusal ve kresel dzeyde belirlenen politika ve
stratejilerin uygulanmas srecidir. Bunu salamak iin idari, teknik, hukuki, politik, ekonomik, mali, sosyal
ve kltrel aralar kullanlr.
EVRESEL BOZULMA (Environmental degradation): nsan aktiviteleri ve davranlar ile bazen de
doal afetlerle birlikte gelierek mevcut temel doal kaynaklara zarar veren veya doal sreleri tersine
eviren oluuma verilen genel addr. Potansiyel etkileri ok eitli olmakla birlikte, doal afetlerin meydana
geli skln ve iddetini etkileyerek genelde zarar grebilirlii artmasna sebep olur. Toprak verimsizlii,
ormanszlama, lleme, krsal arazi yangnlar, biyolojik eitliliin yok olmas, su-toprak-hava kirlilii,
iklimsel deiim, deniz seviyesi ykselmesi, atmosferde ozon seyrelmesi gibi bozulmalar rnek verilebilir.
EVRESEL ETK DEERLENDRMES (Environmental impact assessment) : Gerekletirilmesi
planlanan projenin evrede ortaya karabilecei olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesi amacyla
yaplan almadr. Olas olumsuz etkilerin nlenmesi ya da evreye zarar vermeyecek lde en aza
indirilmesi iin alnmas gereken nlemlerin, seilen yer ile uygulanmas dnlen teknoloji alternatiflerinin
deerlendirilmesi ve proje uygulanmasnn izlenmesi ve kontroln ayrntl olarak belirleyen almadr.
I (Avalanche): Genellikle dalarn yamalarnda biriken kar ktlelerinin kendiliinden veya tetikleyici
bir etki sonucunda aniden ve byk bir hzla harekete geip akmasdr.
I UYARISI (Avalanche warning): dmesi olaslnn yksek olduu yerlerde ve gnlerde
tehlikesi ve riski konusunda halka, daclara, kayaklara ve grevlilere, eitli iletiim aralar ile duyuru
yaplmas ilemidir.
K-KAPAN-TUTUN (Drop-Cover-Hold): Deprem srasndaki davran biiminin esasn ifade eden
hedef klterek afettin etkilerinden korunma davran ve slogan.
KNT HAVZASI (Graben subsidence basin): Her iki kenarnda yer alan faylarn oluturduu uzun
ve geni havzalara verin genel addr. Ege blgesinde bulunan Byk Menderes, Kk menderes ve Gediz
knt havzalar buna rnektir. Almancadaki ismiyle Graben olarak da adlandrlmaktadr.
313
LLEME (Desertification): Kurak, yar kurak ve az ya alan blgelerde iklim deiiklikleri, insan
faaliyetleri, doal etmenler gibi faktrlerden kaynaklanan verimli toprak kalitesinin bozulmasdr. Topran
ar kullanm, ar otlatma, hatal sulama yntemleri, ormanlarn tahribi ve ekolojik dengenin bozulmasyla
meydana gelen iklim deiiklikleri llemeye neden olan etmenlerin banda gelmektedir.
D
DATUM DZLEM (Datum plane): Jeodezide herhangi bir noktann yatay ve dey konumunu tanmlamak
iin balang olarak alnan referans yzeyine verilen addr. Koordinatlar iin referans olarak alnan balang
yzeyine yatay datum, ykseklikler iin alnan balang yzeyine ise dey datum denilmektedir.
DAVRANI SPEKTRUMU (Response spectrum): Tek serbestlik dereceli ve belirli snme sahip bir yapnn,
depreme ait ivme-zaman dalmna gre en byk hareketini, sistemin hkim periyotlarnn fonksiyonu
olarak gsteren spektrumdur.
DENET MMAR ve MHENDS (Supervising engineer or architect): TMMOBye bal meslek
odalarna yelii devam eden ve Bayndrlk ve skan Bakanlnca kendilerine deneti belgesi verilmi
bulunan Mimar ve Mhendislerin yetkilendirme unvandr.
DENZ SEVYES BASINCI (Sea level air pressure): Deniz seviyesinde llen atmosfer basncn ifade
eder. 15 derece scaklkta deniz seviyesinde 760 mm ykseklikteki cva stununun oluturduu (1013 mb)
basncna eittir. Atmosfer basnc zaman ve ykseklie bal olarak deiir. Ykseklik artka atmosfer
basnc azalmaktadr.
DENZ YKSELMES (Sea level surge). Deniz seviyesinin geici veya srekli olarak ykselmesi olaydr.
Ayn devirsel hareketleri, atmosfer basnc deiimi ve iddetli rzgarlar gibi meteorolojik faktrler, byk
tektonik hareketler, kresel snma ve buzul erimeleri gibi nedenlerle olmaktadr. Geen yz yllk srede
ortalama deniz seviyesinin 10-15 cm ykseldii hesaplanmaktadr.
DEPREM (Earthquake): Tektonik kuvvetlerin etkisiyle yer kabuunun krlmas sonucunda ortaya
kan enerjinin sismik dalgalar halinde yaylarak getikleri ortamlar ve yeryzn kuvvetle sarsmas
olaydr. Deprem iin kullanlan Yer Sarsnts, Zelzele, Hareket, Hareket-i Arz gibi farkl kelimeler de
bulunmaktadr.
DEPREM BLGELER HARTASI (Earthquake hazard zoning map): lke genelinde deprem tehlikesini
gsteren kk lekli bir blgeleme haritasdr. Sismotektonik haritalar, deprem kaynak zonlarnda meydana
gelebilecek en byk depremler, bunlarn neden olabilecei kuvvetli yer hareketi ivme deerleri ve azalm
ilikileri esas alnarak hazrlanrlar. Yap tasarmndaki hesaplamalarda kullanlrlar. Halen yrrlkte olan
deprem blgeleri haritamz be farkl tehlike blgesini tanmlamaktadr. 1. derece deprem blgelerinde
bulunan bina tr yaplara, yapnn zemin artlar ve nem derecesinden bamsz olarak arlklarnn en
az %40 kadar bir yanal kuvvetin etki edecei kabul edilmektedir. Yerel lekteki svlama, farkl oturma,
heyelan v.b. gibi tehlikeler ile yerel zemin koullar ve topografyann kuvvetli yer hareketi zerindeki
etkilerini iermezler.
DEPREM DALGALARI (Seismic waves): Baknz; Sismik Dalgalar.
DEPREM FIRTINASI (Earthquake swarm): Snrl bir alan ve belli bir srede ok sayda deprem meydana
gelmesini ifade eder. Byklkleri yani Magnitd deerleri birbirine ok yakn olduundan ana ok veya
art olarak adlandrlmayan depremleri kapsar. Bunlarn Magnitd genellikle kktr ama o evrede
rahatszlk uyandrr.
314
DEPREM HABERCLER (Earthquake precursors): Deprem ncesinde, kaynak zonlarnda llen

veya gzlenen arz manyetik ve elektrik alanlarndaki deiimler, yer kabuundaki farkllamalar, yeralt su
seviyesindeki ve sularn asal gaz younlamasndaki, depremsellikteki deiimler gibi fiziksel parametrelere
verilen genel addr. Deprem oluumuyla ilikileri, matematiksel temel dayanan bilimsel almalara konu
olmaktadr.
DEPREM KAYNAK ZONU (Seismic source zone): Deiik yn ve dorultuda birden ok diri fay veya fay
paralarndan oluan ve her noktasnda hasar yapacak bir deprem meydana getirme olaslnn eit olduu
kabul edilerek snrlandrlm blgelerin her birine verilen addr.
DEPREM KUAI (Seismic belt, earthquake belt): Tektonik plaka snrlarnda oluan ve bu snrlar
boyunca byk depremlerin meydana geldii kresel lekteki zonlara verilen genel addr. lkemizin de
iinde bulunduu Alp-Himalaya deprem kua Akdenizden balayp Hindistana kadar uzanmaktadr.
DEPREM MHENDSL (Earthquake engineering): Deprem riskinin belirlenmesi ve depreme dayankl
yap yaplmasn amalayan ok disiplinli mhendislik daldr.
DEPREM MZES (Earthquake museum): Ykc deprem afeti geirmi bir yerleim biriminde,
yaananlardan karlmas gereken dersleri ve bunlarn unutulmamasn salamak amacyla, hasarl yap,
eitli eyalar ve afete ait resimlerin muhafaza edilerek sergilendii alan ve mekanlara verilen genel addr.
DEPREM TEHLKES (Earthquake hazard): Baknz; Afet Tehlikesi.
DEPREM YNETMEL (Earthquake resistant design code): Trkiye Deprem Blgeleri haritasyla
belirlenmi tehlike blgelerde yaplacak bina tr yaplarn, depreme dayankl olarak ina edilebilmesi
iin gereken hesap esaslar ile yapm kurallarn, binalarn nem derecesi ve yerel zemin koullarn da
dikkate alarak belirleyen bir ynetmeliktir. Mevzuatmzda Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda
Ynetmelik olarak yer alr. Deprem Ynetmelii, 1940 ylndan bu yan teknolojik gelimeler ve gvenlik
yaklamlarna bal olarak sekiz kez deitirilmitir. Ynetmeliin son hali ise, 6 Mart 2007 tarih ve 26454
sayl resmi gazete yaynlanmtr.
DEPREMN BYKL (Earthquake magnitude): Depremin ortaya kard toplam enerjiyi karakterize
eden, aletsel lm ve hesaplama sonucunda bulunan deerdir. lk olarak 1936 ylnda Richter tarafndan
tanmland iin bu adla anlr. Farkl sismik dalga verilerini ve belirli kriterleri kullanarak eitli deprem
Magnitd hesaplama yntem ve formlleri gelitirilmitir. Md, Ms, Ml, Mb, Mw eklindeki ksaltmalarla
ifade edilirler.
DEPREMN DEVAM SRES (Earthquake duration): Yaplar zerinde hasara yol aan kuvvetli yer
hareketin devam ettii sre. Kuvvetli yer hareketini kaydeden vme kaytlar yani Accelerometer cihazlar
kullanlarak elde edilir. Depremin devam sresi, (M>7.0) olan depremler iin genellikle 30- 40 saniye
civarndadr.
DEPREMN MEKANZMASI ( Earthquake source mechanism): Baknz; Odak Mekanizmas.
DEPREM DDET (Seismic intensity): Depremlerin insanlar, evre, yaplar ve doa zerinde meydana
getirdii etkiler, hasarlar veya deiimlerin gzleme dayal derecelendirilmesidir. Depremin iddeti tek bir
yap veya yap gurubu zerindeki etkiyi deil, bir yerlemedeki farkl yap trlerinde meydan gelen toplam
hasarlar gstermektedir. Uzun sreli gzlemler sonucunda hazrlanm ve uluslararas alanda kabul grm
iddet cetvelleri bulunmaktadr. Deprem iddetini 12 derece zerinden tanmlayan ve lkemizde de kullanlan
bu cetveller arasnda Medvedev-Sponheur-Karnik (MSK), Deitirilmi Mercalli (MM) ve Avrupa Makro
sismik iddet cetveli ( EMS) saylabilir.
DEPREMLERN NCEDEN BLNMES (Earthquake prediction): Gelecekte olabilecek bir depremin
yeri, zaman ve bykln, bilimsel olarak kabul gren yntem ve modeller kullanarak, yksek bir
dorulukla belirlenmesi olarak tanmlanmaktadr. Bu konuda dnyada ve lkemizde sistematik ve bilimsel
315
almalar devam etmektedir. Henz depremlerin yeri, zaman ve bykln yksek dorulukta
belirleyebilen bilimsel geerlie sahip bir yntem ortaya konamamtr.
DEPREMSELLK (Seismicity): Depremlerin zaman ve mekn ierisindeki miktarna verilen genel addr.
DERNEK (Association, society): Kazan paylama dnda, kanunlarla yasaklanmam belirli ve ortak bir
amac gerekletirmek zere en az 7 gerek veya tzel kiinin bilgi ve almalarn srekli olarak hayata
geirmek zere oluturduklar, tzel kiilie sahip kurululara verilen genel addr.
DETERMNSTK (Deterministic): Tahmini veya olasla dayal olmayan, belirsizlik iermeyen bir
matematik ifade kullanlarak kesin sonuca ulaan hesaplama yntemine verilen addr.
DI MERKEZ (Epicenter): Deprem odak noktasnn yeryz zerindeki iz dmne verilen addr. Genel
olarak depremin en ok hasar yapt blge ierisinde veya hemen yaknndadr.
DLATASYON (Dilatation): Deprem, genleme, farkl oturma gibi hareketlerin yaplardaki etkisini
karlayabilmek iin yapdaki farkl bloklar arasnda braklan bolua verilen addr.
DNAMK ANALZ (Dynamic analysis): Zaman alannda genlii ve frekans deien etkiler altnda
yaplarn 3 boyutlu dinamik davranlarnn belirlenmesi srecidir.
DOAL AFET (Natural disaster): Deprem, sel, heyelan, , kuraklk, frtna, dolu, hortum v.b. gibi oluumu
engellenemeyen jeolojik, meteorolojik ve hidrolojik kkenli doal olaylarn sonularna verilen genel addr.
DOAL AFET SGORTALARI (Natural disaster insurance): Doal afetler nedeniyle yap ve alt yaplarda,
snai, ticaret ve tarm rnlerinde meydana gelen hasar, zarar ve kayplar maliklerine kar teminat altna
alan ve zararlar tazmin eden sigorta sistemleridir. Trkiyede yalnzca belediye hudutlar ve mcavir alan
snrlar ierisindeki konut tr yaplar deprem hasarlarna kar zorunlu olarak Doal Afet Sigortalar
Kurumu tarafndan sigorta edilmektedir. Ayrca yasaya gre doal afetlere kar Tarm Sigortalar sistemi
de uygulanmaya balanmtr. Tarm sigortalar kapsamnda bitkisel rn, kmes hayvanlar, sera rnleri,
byk ve kkba hayvanlar iin de sigortalama yaplmaktadr.
DOAL AFET SGORTALARI KURUMU (Turkish Catastrophe Insurance Authority): Zorunlu deprem
sigortas teminat sunmak amacyla 587 sayl Kanun Hkmnde Kararname ile kurulmu olan, kar amac
gtmeyen bir kamu kurumudur. Yedi kiilik bir ynetim kurulu dnda herhangi bir tekilat yoktur,
faaliyetlerini dardan hizmet satn almak yoluyla dier sigorta irketleri zerinden yrtmektedir. Ksaca
DASK olarak adlandrlmaktadr.
DOAL DENGE (Natural balance): nsan faaliyetleri sonucunda zamanla veya ok sratle bozulabilen ve
genel yaam ok olumsuz biimde etkileyecek sonularn ortaya kt canl ve cansz varlklardan oluan
yaam evresinde mevcut doal uyuma verilen genel addr.
DOAL KAYNAKLAR (Natural resources)
Hava , su , toprak ve doada var olan tm cansz varlklara verilen genel addr
DOLGU ZEMN (Filled ground): zerinde yap veya tesis ina etmek amacyla deniz ve gl kylar ile
dier gerek duyulan yerlerin kaya, ta ve toprak gibi malzeme ile doldurularak elde edilen zeminleri ifade
eder. Alvyon tabakasna sahip yerlerde doal dolgu zeminlerdir. Bu tr zeminlerde svlama, yanal yaylma,
farkl oturma gibi riskler ok yksektir.
DOLU FIRTINASI (Hailstorm): aplar 5 ila 50 mm baz durumlarda ok daha byk kresel veya dzensiz
buz paracklarnn iddetli rzgarla birlikte yan ifade eder.
DON DUMANI (Frost smoke): Ar souk havalarda atmosfer iersindeki su buharnn youarak duman
gibi grnmesi halini ifade eder.
316
DON HATTI (Permafrost depth): Topran belli bir derinlie kadar donmu halde bulunduu blgeleri
snrlayan hatta verilen addr.
DON ISIRMASI (Frostbite): Burun, kulak, parmaklar gibi plak uzuvlarn yzeyinde ar souk nedeniyle
oluan yaralara verilen addr.
DONATI (Reinforcement): Betonun ekme dayanmn arttrmak iin ierisine yerletirilen ubuk halindeki
inaat demirlerine verilen addr. elik ubuklara, tehizat da denilir.
DONMA NOKTASI (Frost point): Sv haldeki bir maddenin kat hale geebilmesi iin gereken scaklk
deerini ifade eder. Donma Derecesi olarak da kullanlr.
DUMAN DETEKTR (Smoke detector): Ortamdaki duman younluundaki ykselmeyi alglayan ve
yangn tehlikesi olduunu sesli uyar olarak duyurabilen cihazdr. Kapal mekanlar iin yangn tehlikesine
kar en etkili ve en ucuz aratr. Duman detektrleri duman alglayan bir sensr ile insanlar uyaracak
iddette ses karan elektronik zil olmak zere iki ana blmden olumaktadr.
DURABLTE (Durability): Betonun kullanm mr boyunca fiziksel ve kimyasal etkilere kar direncidir.
Buna dayankllk da denilmektedir.
E
ETC ETM (Training of trainers): Belirli saydaki eitmen adayna verilen zel bir gelitirme
eitimidir. Aldklar afet eitimini ve sahip olduklar bilgileri, bakalarna hangi metotlar ve aralar kullanarak
en etkin ekilde aktaracaklar konusunda yaplan eitimlere verilen genel addr.
EKLENT (Building appurtenance): Bir yapda bamsz blmn dnda olup dorudan doruya o blme
tahsis edilmi olan garaj, kmrlk depo gibi yerlere verilen genel addr. Buna mtemilat da denilir.
EKOLOJ (Ecology): Organizmalar ile evrelerini ve bu iki varlk arasndaki karlkl ilikileri inceleyen
bilim dalna verilen addr.
EKOLOJK DENGE (Ecologic balance): nsanlar ile dier canllarn varlk ve gelimelerini, doal
yaplarna uygun ve salkl biimde srdrebilmeleri iin gerekli olan koullara verilen genel addr.
EKONOMK KAYIPLAR (Economic losses): Afetlerin ekonomi zerinde meydana getirdii, dorudan,
dolayl veya ikincil kayplarnn tmn ifade eder.
EKONOMK ZARAR GREBLRLK (Economic vulnerability): Tehlikelerin yol aabilecekleri
zarar ve kayplarn yerel ve lke ekonomisi zerindeki olas etkilerini belirlemek iin kullanlan szcktr.
llebilen zarar ve kayplar kapsamaktadr. lke genelinde, gayri safi milli hsla veya yurt ii haslann
yzdesi olarak ifade edilir.
EKOSSTEM (Ecosystem): Canllarn kendi aralarnda ve cansz evreleriyle ilikilerini bir dzen ierisinde
yrttkleri, biyolojik, fiziksel ve kimyasal sistemlere verilen genel addr.
EL NNO (El Nino): Gney Pasifik tropik kuandaki okyanus sular ve atmosfer arasndaki etkileim sonucu
gelien ve kresel etkileri olan iklim olayn ifade eder. Baz dnemlerde ky sularnn ar snmasyla.
Hint okyanusu ile Gney Amerika kylar arasndaki blgedeki tropik basn deiimi ve aknt hareketiyle
birlikte ortaya kan ve etkileri yllarca srebilen iklimsel faktre El Nino ad verilmitir. Ayn ekilde yzey
sularnn soumas yoluyla oluan duruma ise La Nina denilmektedir.
317
ELASTK DAVRANI (Elastic response): Cisim, yap ve zeminlerin d yklerin etkisi altnda kalc bir
yer deitirme, atlama ve krlma olmadan gstermi olduu davran biimine verilen addr. Sz konusu
kuvvetin kalkmas haline cisimler hi bir dayanm kaybna uramadan tekrar balangtaki durumlarna
dnerler.
EMS-98 DEPREM DDET CETVEL (European Macroseismic Intensity Scale): EMS-98 ksa adyla
anlan bu cetvelde, nceki iddet cetvellerinden farkl olarak ilk kez, yaplarn hasar grebililirlikleri, hasar
dereceleri ve oranlar grafik gsterimler, saysal oranlar ve resimlerle de veren deprem iddet cetvelidir.
Avrupa Sismoloji Komisyonunun Mhendislik Sismolojisi Alt Komisyonu iersinde oluturulmu
bulunan iddet Cetveli alma Gurubu iindeki sismologlar ve deprem mhendisleri tarafndan birlikte
hazrlanmtr. lkemizde de 1970li yllardan beri yaygn olarak kullanlan, MSK deprem iddet cetvelinin
ok daha gelitirilmi halidir.
ENDSTRYEL KARBON GAZLARI (Industrial halocarbons): Karbon dioksit, karbon monoksit, gibi
sanayide yaygn olarak kullanlan gazlara verilen genel addr.
ENDSTRYEL KAYIPLAR (Industrial losses): Afetler nedeniyle sanayi tesislerinde ve stoklarnda
meydana gelen dorudan, dolayl ve ikincil nedenlerle ortaya kan kayplarn tmn ifade eder.
ENFORMASYON (Information): Her trl bilgi, bilgilendirme, haber alma ve haber verme ilevine verilen
genel addr.
ENKAZ (Debris, building wreckage): Bir kaza veya afet sonrasnda ken, ar hasara urayan veya
tamamen kullanlamaz hale gelen yap kalntlarna verilen genel addr.
ENKAZ DKME BLGES (Debris disposal area): Belediye veya il zel idareleri tarafndan kaz veya
inaat artklarnn dklmesi iin belirlenmi blgelere verilen genel addr.
ENKAZ KALDIRMA (Debris removal): nsan can ve mal iin tehlike arz eden, ulam aksatan, eitli
evre sorunlarna neden olabilen ksmen veya tamamen yklm yap, tesis, ekipman ve malzemelerin
toplanarak belirlenmi blgelere tanmas ilemidir.
ENKAZ YNETM (Debris management): Afet sonrasnda onarlmas mmkn olmayan ve ksmen ykk
binalarn yktrlmas, yklm binalarn moloz atklarnn toplanmas, belirlenmi blgelere tanmas ve
inaat sektrnde yeniden kullanlmas ile ilgili almalarn tmn ifade etmektedir.
ENTEGRE KAYNAK PLANLAMASI (Integrated resource planning): Afet ynetim sisteminin tm
aamalarndaki almalar zamannda, hzl ve etkili olarak yrtebilmek iin gereken insan, malzeme
ve ekipman ile parasal kaynaklarn planlanmas srecidir. Afet ynetim sisteminin zarar azaltma, hazrlk,
mdahale ve iyiletirme aamalarnda yrtlmesi gereken politika, strateji ve hedeflerin gerekletirilmesi
iin gereken kurumsal yaplanmann oluturulmas ve insan, malzeme ve ekipman ve parasal kaynaklarn
salanmasn kapsamaktadr.
EPDEM (Epidemic): Baknz; Salgn.
EPDEMYOLOJ (Epidemiology): Hastalklarn yaylmas, yaygnl, dalm ve neden olan faktrleri
inceleyen bilim dalna verilen addr.
EPSANTIR (Epicenter). Baknz; Dmerkez.
ERKEN HASAR TAHMN SSTEMLER (Early damage estimation systems): Bir afet sonrasnda ksa
srede hasar ve kayp tahminleri yaparak olaya zamannda, hzl ve etkili olarak mdahale etmeyi amalayan
sistemlere verilen genel addr. Meydana gelen depremin yeri ve bykl belirlendikten sonra, veri tabanlar
zerinde mevcut bilgilerden yararlanlarak, muhtemel hasarlar, can ve mal kayplarn hesaplayarak Corafi
Bilgi Sistemi (CBS) imkanlaryla ortaya koyabilen sistemlerdir. Afet olaylaryla ilgili gerek zamanl gzlem
yapan ve erken uyar veren haberleme sistemlerle birlikte alrlar. lkemizde pilot olarak Bayndrlk ve
318
skan Bakanl ile JICA ibirliinde kurulmu deprem hasar erken haber alma sistemi ile Boazii niversite
Kandilli rasathanesi deprem aratrma enstitsnce kurulmu bu tr sistemler mevcuttur.
ERKEN UYARI (Early warning): Afet riskini engellemek veya bu riskleri azaltma iin ya da afete daha
etkili mdahaleye imkan verecek gerekli bilgilerin, ilgili makamlarca topluma duyurulmasdr. Gelmekte
olan tehlikenin, kayna, yeri, zaman, iddeti veya bykl, olasl, muhtemel etkileri belirlenerek,
resmi kurum ve kurulular tarafndan yaplmaldr. Afete hazrlk almalar iinde ok nemli bir yeri
vardr. Ama, mmkn olduu kadar ok sayda insana hzla ulaarak, gerekli nlemleri almalarn salamak,
can kayplar ve yaralanmalar ila ekonomik kayplar azaltabilmektir. Bunun iin tehlikenin trne uygun
lm ve gzlem sistemlerinin kurulmas, erken uyar yapldnda ne yaplaca konusunda insanlarn
bilgilendirilmesi gerekmektedir.
EROZYON (Erosion): Topran, yalar, sel sular, rzgar, heyelan vb. gibi ktle hareketleri yoluyla
bulunduu yerden tanmas olayna verilen addr. lkemiz topraklarnn % 63 iddetli veya ok iddetli,
% 20si orta iddetli ve % 14 ise hafif derecede erozyon tehlikesine sahip bulunmaktadr.
E DERNLK KONTURLARI (Isobaths): Deniz ve gllerde ayn derinlie sahip yerlerin harita zerinde
gsterilmesini imkan veren derinlik izgilerine verilen addr.
E SICAKLIK HARTASI (Isothermal map) Belirli bir zamanda ayn scaklk deerine sahip yerleri
gsteren haritalara verilen addr.
E DDET ERLER (Isoseist contours): Gzlenen veya hesaplanan hasarlar ifade etmek zere, deprem
iddetinin ayn deerde olduu yerleri gruplamak amacyla izilen erilere verilen addr.
E YAI HARTASI (Isohyets map): Ayn zaman dilimi ierisinde eit derecede ya alan blgeleri
gsteren meteorolojik haritalara verilen addr.
E YKSELT ERS (Altitude contour): Deniz seviyesinin altnda veya stnde e ykseklie sahip
noktalar birletiren erilere verilen genel addr. Bu eriler yeryz ekillerini de yanstr, sklatklar
yerler dik eimleri, seyrek olduu yerler ise az eimleri veya dzlkleri gsterir. Eskiden Mnhani olarak
adlandrlrd.
EGDM (Coordination): Baknz; Koordinasyon.
ETK ANALZ (Impact analysis): Afetin oluundan hemen sonra, olaya zamannda, hzl ve etkili olarak
mdahale edebilmek iin afetin yol at zarar ve kayplarn belirlenip deerlendirilmesi ilemidir. Farkl
tr ve byklkteki afet olaylar iin nceden hazrlanm senaryolar, ilk saatlerde etki analizi olarak
kullanlabilir.
ETKN YER VMES (Effective ground acceleration): Baknz; Spektral vme.
ETRYE (Stirrup, transverse reinforcement): Kolon kiri, perde duvar gibi betonarme yap elemanlarnn
kesme dayanmlarn veya ekil deitirme kapasitelerini arttrmak amacyla uygun mesafelerde yerletirilen
yatay donatya verilen addr.
F
FAY (Fault): Tektonik hareketlerin etkisiyle yer kabuunun krlarak yer deitirmi ksmlarna verilen
addr. Fay dzlemi zerindeki hareketin ekline gre faylar; Eim atml ve Dorultu atml diye ikiye
ayrmak mmkndr. Eim atml faylar ise; hareket eden bloklarn yn esas alnarak, Normal fay, Ters
fay, Bindirme fay gibi adlar almaktadr. Dorultu atml faylar ise, kar bloun hareket ynne gre sa
319
yanal atml veya sol yanal atml faylar olarak adlandrlr. Ege knt havzasndakiler Normal faylara,
Gneydou Anadoludaki Bitlis bindirme zonu ise ters faylanma rnekleridir. Kuzey Anadolu Fay zonu, sa
yanal atml faylanma, Dou Anadolu fay zonu ise sol yanal atml faylanmann tipik rnekleridir. Fay, yer
kr veya krk olarak da adlandrlr.
FAY GERLMES (Fault stress): Tektonik hareketler nedeniyle bir fay zerinde biriken gerilmeye verilen
addr.
FAYDA MALYET ANALZ (Cost benefit analysis): Farkl stratejiler arasnda, en uygun maliyetle, en
byk yarar salayacak olan yaklam belirlemede kullanlan analiz ynteminin genel addr.
FAYLANMA (Rupturing, faulting): Tektonik kuvvetlerin etkisiyle yer kabuunu oluturan kayalarn
krlmas ve yer deitirmesi srecine verilen addr. Faylar, bir faylanma sonucunda meydana gelir.
FENN MESUL (Engineer of record, Building construction supervisor): lgili teknik sorumluluklar,
uzmanlk konular ve ilgili kanunlara gre stlenmi mhendis, mimar ve ehir planclarna verilen addr.
Sorumluluk kapsamndaki konular; halihazr harita ve imar planlarnn hazrlanmas ve uygulanmas,
yaplarn mimari, statik ve her trl plan, proje, resim ve hesaplarn hazrlanmas ve bunlarn uygulanmas
olarak belirlenmitir. Ksaca TUS olarak da ifade edilmektedir.
FIRTINA (Storm): Doaya ve insanlara zarar veren rzgarlara verilen genel bir addr. Rzgar hz ve iddeti
arttka doaya ve insanlara vermi olduu zararlar da artmaktadr. Tek bana kullanldnda, rzgar frtnas
anlamn tar. iddetli rzgarlar beraberlerinde yamur, kar, dolu, kum vb. gibi unsurlar da getirdiklerinden;
Kar frtnas, Kum frtnas, Toz frtnas gibi isimler alrlar.
FIRTINA DALGALARI (Storm surge): Frtnalarla ilgili olarak aniden ykselen deniz su seviyesi
neticesinde, yaygn su basknlarna yol aabilen dalgalara verilen addr. Teknik olarak, ngrlen astronomik
gel-git olay durumunda ykselme seviyesi ile gerek ykseklik arasnda llen fark deeridir. Bu fark,
tropikal veya tropikal tesi siklonlarla ilgili dk barometre basncna tepkiden ve rzgarn su yzeyini
yma hareketinden kaynaklanr.
FIRTINA GELGT (Storm tide): iddetli frtnalarn yol at deniz suyu seviyesi ykselme veya alalmas
olayna verilen addr.
FIRTINA EKRDE (Storm eye): Siklon trnde gl bir frtnann merkezindeki 45-60 km apndaki
blgeye verilen addr. Frtnann orta noktasn oluturan blgede atmosfer basnc, evresine gre % 10 15
daha dk olup hava sakin ve aktr. Bu blgeye frtna gz de denilir.
FIRTINA HAREKET YOLU (Storm motion path): Bir frtnann atmosfer koullarna bal olarak izledii
yola verilen addr. Uydu gzlemleri ve meteorolojik lmlerle frtnann ilerleme hz ve tahmini yolu
belirlenerek, erken uyar mesajlar verilebilmektedir.
FIRTINA LE (Storm scale): Frtnalarn hz ve neden olduklar zararlar esas alnarak hazrlanm
cetvelleri ifade eder. Uluslar aras dzeyde, rzgar hzyla ilgili olarak Bofor rzgar lei, Hortum
hasaryla ilgili olarak Fujita hortum lei kullanlmaktadr.
FZKSEL PLANLAMA (Physical planning): Kentsel yerleim alanlarnn, eitli faktrler ve eik deerler
dikkate alnarak ehir planclar tarafndan dzenlenmesi iine verilen addr. Ana hedefi; mevcut ve gelecek
kuaklar iin her trl afetten olabildiince korunmu, salkl ve gvenli yaam evreleri oluturmaktr.
lke, blge, il veya yerlemeler leklerinde fiziksel planlama yaplabilir.
FZKSEL ZARAR GREBLRLK (Physical vulnerability): Bir tehlikenin insanlar, evre ve ekonomi,
zerinde meydana getirebilecei hasar ve kayplar ifade etmek iin kullanlan bir ifadedir. llebilen ve
saysal hale getirilebilen zarar ve kayplar iin kullanlmaktadr. Hasar grebilirlik szc ise daha ok,
yaplar ve altyaplar iin kullanlr.
320
FOURER SPEKTURUMU (Fourier spectrum): Bir depremin kuvvetli yer hareketi ivme kaydndaki
frekans dalm veren ve hangi frekanslarda ne tr genliklerin yer aldn gsteren spektruma verilen
addr.
FREKANS (Frequency): Dalgalarn veya yer hareketinin bir saniyedeki titreim saysna verilen addr.
Birimi Hertz (Hz) olarak ifade edilir. Baz olaylarn belirli sreler ierisinde meydana geli saysna da
frekans denilebilmektedir.
FUJTA CETVEL (Fujita Scale, Fujita-Pearson Scale): Hortum tr frtnalarn iddetini gsteren
uluslararas cetvele verilen addr. 1971 ylnda Tetsuya Fujita tarafndan hazrlanm olup, rzgarn hzna
ve oluan hasara bal olarak be farkl iddet derecesi belirlemektedir.
FUNDALIK YANGINI (Bush fire): Funda, ot, ayr, yaprak, kuru dallar gibi topra rten bitki trlerinde
meydana gelen yangn. rt yangn olarak adlandrlmaktadr.
G
GAYR SAF MLL HSILA (Gross national product): lkenin bir yl ierisinde rettii sermaye, mal
ve hizmetlerin veya yaratlan katma deerin toplamnn nakit para cinsinden karln ifade eder. Bu, cari
ve sabit fiyatlarla olmak zere iki farkl deiken esas alnarak belirlenmektedir.
GAYR SAF YURT HSILA (Gross domestic product): Ekonomide yerleik olan retici birimlerin
belirli bir dnemde yurtii faaliyetleri sonucu yaratm olduklar tm mal ve hizmetlerin toplam retim
deerini ifade eder.
GAYR SIHH MESSESE (Unhygienic establishment): Faaliyetiyle canllara ve evreye zarar veren
veya zarar verme ihtimali olan i yerlerine verilen genel addr. Gerek kardklar duman, koku ve grlt
ynnden gerekse yaptklar faaliyet sonucunda oluan kat, sv ve gaz halindeki zararl atklar ynnden
insanlara ve doaya fiziksel, ruhsal ve sosyal alardan tehdit oluturmay kapsamaktadr.
GAZ DETEKTR (Gas detector): Canllar iin zehirleyici ve ldrc nitelikteki gazlarn, ortamdaki
varln alglayan ve uyar sinyali veren cihazlara verilen addr.
GEC SKAN (Temporary housing): Kullandklar konutlar afet nedeniyle ykld ya da ar ve orta
hasar grd iin, akta kalan afetzedelerin bulunduklar yerde veya baka yerlerde mnferit ya da toplu
halde ve ksa sreli barnmalarnn salanmasdr.
GEL GT ANOMALS (Tidal anomaly): Bir sahilde veya havzada uzun yllar boyunca kaydedilmi olan
genliklerinden byk sapmalar gsteren gel-git deerlerine verilen addr.
GENEL HAYATA ETKNLK ( Affecting the life of the general public): Sadece belirli byklkte kayplara
yol aan veya ama olasl mevcut olaylarda yardmda bulunulmas amacyla, afet mevzuatmzda bulunan
bir tanmlamadr. Bir afetin genel hayata etkili olup olmadna, yerlemelerin hane says ve afet nedeniyle
yklan veya ar hasar gren veya grmesi olas olan bina says esas alnarak karar verilmektedir. Ayrca,
olay nedeniyle can kayb ve yaralanmalar olup olmad, tarm rnleri ve hayvan kayb, yerlemenin corafi,
ekonomik ve sosyal zellikleri de dikkate alnabilmektedir.Bu konuda Bayndrlk ve skan Bakanlnn 21
Eyll 1968 tarihinde Resmi Gazetede yaynlanm genelgesi yrrlktedir.
GEOTEKNK (Geotechnique): Zeminlerin mekanik ve kimyevi zelliklerini inceleyen bilim daldr. Trk
dil kurumunca Geoteknik szc, naat mhendisliinin, temel yapmnda kullanlmak zere zeminin
davran zelliklerini inceleyen alt uzmanlk alan olarak tanmlanmaktadr.
321
GEOTEKNK ETT (Geotechnical investigation): Zeminlerin fiziksel ve mekanik zelliklerinin

belirlenmesi amacyla yerinde ve laboratuarlarda rselenmemi numuneler zerinde yaplan ett ve
aratrmalara verilen genel addr.
GERLME (Stress): Birim alana uygulanan yk veya kuvvete verilen genel addr.
GIDA GVENL (Food security): nsanlarn salkl yaayabilmesi iin gereken tm gda maddelerinin
retilmesi, nakledilmesi, saklanmas ve satlmasyla ilgili koullar belirleyen dzenlemenin ana hedefini
ifade eder. Mevcut gda denetimi yasamz, 1997 tarihli Trk Gda Kodeksi ile belirlenmi olan kriterlere
uyulmasn zorunlu klmaktadr.
GNLL (Volunteer): Herhangi bir ekilde parasal karlk beklemeden, sosyoekonomik veya politik bask
altnda kalmadan, topluma hizmet gtrecek yararl almalarda bulunan bireylere verilen genel addr.
GNLL KATILIM (Voluntary participation): Afet ynetimi ile ilgili yardm ve dier almalarda,
kiilerin hibir karlk beklemeden ve bask altnda kalmadan kendi hr iradeleriyle yer almasn ifade
eder.
GNLLLERN ETM (Training of volunteers): Afet ynetimi ile ilgili faaliyete gnll olarak
katlmak isteyen kiilere verilen temel eitimlerdir. Ana hatlaryla; hafif arama-kurtarma, ilk yardm, yangn
sndrme, psiko-sosyal destek, lojistik gibi konular bu kapsamdadr.
GZLEM KUYUSU (Observation well): Zemin ettlerinde, yer katmanlarnn fiziksel zelliklerinin
derinlikle deiimini belirleyebilmek iin alan hendek veya gzlem ukuru veya deiik amalarla iersine
eitli trde lm ve kayt cihazlarnn yerletirildii sondaj kuyusuna verilen genel addr.
GRABEN (Graben): Baknz; knt Havzas.
GLENDRME (Strengthening): Afet nedeniyle hasar grp grmediine baklmakszn, bir yapnn
mevcut dayanm kapasitesi ve gvenlik dzeyini ykselterek muhtemel afet riskini azaltmay amalayan
faaliyeti ifade eder. Bu almalarn kapsamnda yap yklerinin azaltlmas, kullanm eklinin deitirilmesi,
enerji emici elemanlar eklenmesi ve temel izolasyon sistemleri uygulanmas gibi teknik zmlerle yapda
radikal deiimler bulunmaktadr.
GNE ARPMASI (Sunstroke): ok scak ve nemli bir ortamda uzun sre kalmak ve youn g sarf
etmek sonucunda vcut ssn dzenleyen sistemin bozulmasyla ortaya kan tehlikeli durumu ifade eder.
Gnete kalnan sre, hissedilen s, sarf edilen g ve kiinin ya gibi faktrlere bal olarak hayati etkileri
olabilir. Gne arpmasna maruz kalan kiilerde bitkinlik, ba ars, ate, adale kramplar, bilin bulankl
gibi etkiler gzlenir. Kii derhal en yakn salk merkezine gtrlmelidir.
GNE PATLAMALARI ENDEKS (Solar flare index): Gnete meydana gelen patlamalarn, atmosferde
ve yeryznde ksa zaman sreleri iersindeki etkilerinin lsn ifade eder.
GNE RADYASYONU (Solar radiation): Yeryz ssnn ve canl hayatn temel kaynadr. Gneten
gelen s enerjisi miktar mevsime, gnn saatine, havann bulutlu veya ak olmasna gre deimektedir.
Radyasyon (nm) enerjisi ayn zamanda enlem, ykseklik ve n ynne gre de deiiklik gsterir.
ltraviyole ve mor tesi nlar gibi insan sal iin sakncal olan radyasyon trlerine kar atmosfer
koruyucu grev yapmaktadr.
GVENL YERLEME (Safe settlement): Afet risklerinden korunmu veya afet riskleri azaltlm, salkl
bir evreye sahip, yasa ihlali olaylarnn en az dzeyde olduu bir yerlemeye verilen genel addr.
GVENLK EMBER (Security line): Bir kaza yeri veya afet blgesinde, afetzedelerin ve dier kiilerin
can ve mal gvenliini salamak iin, olay yeri veya blgesinin evrilerek giri ve klarn kontrol altna
alnmasn ifade eder.
322
H
HAFF ARAMA KURTARMA (Light search and rescue): zel eitimli toplum afet mdahale ekipleri
tarafndan hafif ve orta hasar grm yaplarda, profesyonel ekipler gelinceye kadar gerekletirilen arama
ve kurtarma faaliyetidir.
HAFF HASAR (Slight damage): Baknz; Az Hasar.
HAK SAHPL (Entitlement): Afetzede ailelerin yklan veya ar hasar grm binalar zerindeki
mlkiyet ilikisine gre, ilgili yasa erevesinde yeniden yaplacak konutlardan veya inaat kredisinden
yararlanma haklarn dzenleyen hukuki tanmlamay ifade eder.
HALK SALII (Public health): Toplumun nemli bir blmn etkileyebilecek hastalklar konusunda
insanlar bilgilendirmek, bu tehditlere kar korumak ve gerektiinde tedavi etmek amacyla yaplan tbbi
nitelikli almalarn genel amacn ifade eder.
HARDAL GAZI (Mustard gas): Yakc gazlar snfndan olup ieriinde kkrt klorr bulunan, soan
veya sarmsak kokusuna benzer bir kokuya sahip kimyasal silah niteliindeki gazdr. Cilt, gz ve solunum
yollarnda etkili olur ve uzun sreli ve zahmetli tedavileri gerektiren yank ve hasarlara yol aar. Deride ve
solunum yoluyla girdii vcut yzeylerinde yanma ve erime oluturup, sinir sitemini kerterek lme sebep
olur. Yasaklanm olmasna karn 1.Dnya Savandan bu yana savalarda kullanlmtr.
HASAR (Damage): Yaplar zerinde doal teknolojik ve insan kkenli bir olayn neden olduu atlama,
krlma, yklma devrilme gibi fiziksel sonulara verilen genel addr. Bina tr yaplarn tayc ve tayc
olmayan sistemlerinde meydana gelen hasar ve kayplarn tmn ifade eder.
HASAR GREBLRLK (Damageability): Deiik trdeki yaplarn farkl byklklerdeki deprem yer
hareketi karsndaki hasar grebilme eilimlerine etki eden faktrleri ifade eder. Bazen Zarar Grebilirlik
anlamnda da kullanlmaktadr.
HASAR TESPT (Damage assessment): Bir afetin neden olduu fiziksel, ekonomik, sosyal ve evresel
hasar, zarar ve kayplarn, teknik ekiplerce belirlenmesi ilemine verilen addr. Mevzuatmza gre tarm,
snai ve ticari rnler ile mal ve eya kayplar, yasalarda belirtilmi ve yetkilendirilmi kamu kurum ve
kurulularnn personeli tarafndan yaplmaktadr. Yaplardaki hasarlarn belirlenmesi ise, zel olarak
hazrlanm hasar tespit formlar kullanlarak teknik elemanlar tarafndan yaplmaktadr.
HAVA (Weather): Belirli bir zamanda, atmosferin insan aktiviteleri ve canllarn hayat zerindeki etkisini
ifade eden szcktr.
HAVA BASINCI HARTASI (Isobaric chart): Hava basncnn eit olduu blgeleri, e basn izgileriyle
belirleyen meteorolojik haritalara verilen addr.
HAVA KRLL (Air pollution): Havann doal bileiminin fosil yaktlar, kimya ve dier sanayi tesisleri
ve nkleer patlamalarn kard kat, sv ve gaz halindeki yabanc maddelerin etkisiyle bozularak canl
hayata ve ekolojik dengeye zarar verecek boyuta gelmesine verilen genel addr.
HAZIR BETON (Ready mixed concrete). zel retim tesislerinde kullanc olmayan kurulu tarafndan,
standartlara uygun olarak hazrlanp, inaat mahallinde taze beton eklinde yapmcya teslim edilen yap
malzemesidir.
HAZIRLIK (Preparedness) Baknz; Afete Hazrlk
HAZIRLIKLI OLMA (Preparedness): Afete mdahale almalar iin yaplan hazrlklarla varlan yeterlik
dzeyini ifade eder. Afet tehlikesinin olumsuz etkiler dourabilecek sonularna kar gerekli nlemleri
323
zamannda alarak, en uygun artlarda en etkili organizasyon ve yntemlerle bu sonular hafifletme amal
almalardr.
HEYELAN (Landslide): Kaya, toprak veya arazi paralarnn, yer ekimi veya depremler, ar yalar gibi
d etkenlerin etkisi ile meyil aa kaymas olayna verilen addr.
HIMI (Himis timber frame building): lkemizde ahap tayc sistem arasnda dolgu malzemesi olarak
kerpi veya tula kullanlarak ina edilen yap trne verilen addr.
HIZLI GELEN AFETLER (Rapid onset disasters): Deprem, frtna, , kaya dmesi gibi ykc etkileri
aniden ortaya kan doal afetlere verilen genel addr.
HDROLOJK EVRM (Hydrologic cycle): Yeryzndeki suyun srekli olarak hal deiimi iersinde
bulunmas olayn ifade eder. Deniz, Gl ve dier yzeylerde bulunan suyun buharlama nedeniyle havaya
karmas ve ya halinde tekrar yeryzne dn bu kapsamdadr.
HJYEN (Hygiene): Afetten etkilenen nfusun zellikle uymas gereken genel salk nlemleri ve kiisel
temizlik kurallarna verilen addr.
HPOSANTIR (Hypocenter): Baknz; Odak Noktas.
HSSEDLEN SICAKLIK (Apparent temperature): Havadaki bal nemle orantl olarak insanlar
tarafndan hissedilen scaklk deerini ifade eder. Bu deer llen scaklk deerinden her zaman biraz daha
byktr.
HSSEDLEN SICAKLIK ENDEKS (Heat index): Havadaki bal nem oranna bal olarak, grnr
veya hissedilen scakln, llen hava scaklndan fazla olan miktarn gsteren cetveldir.
HZMET (Service): Bir cret veya menfaat karlnda yaplan, bedeni veya fikri faaliyetlerin tmne
verilen genel addr.
HORTUM (Tornado): Doadaki en iddetli kendi ekseni etrafnda dnen rzgr frtnalarndan birisine
verilen zel addr. Kk ve gl alak basn alanlarnda, byk bir hzla kendi etrafnda dnen hava
hareketiyle oluur. Hareket, huni eklini alm bir bulutun, iddetli gk grltleri ile birlikte, kendi etrafnda,
genellikle saat ibresinin ters ynnde byk bir hzla dnmesi ile balar ve fil hortumuna benzeyen bu hava
hareketi yere ulatnda hortum adn alr. Deniz ve gller zerinde oluan hortumlar, su hortumu olarak
adlandrlmaktadr. Pek sk olmasa da lkemizde de rastlanmaktadr. Son olarak, 2004 yl ierisinde, Ankara
ili ubuk lesine bal Snl beldesinde meydana gelen hortumda 4 kii hayatn kaybetmitir.
HTYA ANALZ (Needs assessment): Afet blgesine yaplacak olan yardmlarn nereye, ne miktarda,
hangi ncelik ve ne kadar sreyle gnderileceini belirlemek iin yaplan deerlendirme almasna verilen
addr.
KNCL AFET (Secondary disaster): Bir afet sonrasnda onun etkisiyle meydana gelen yeni bir afet olayna
ve ya olaylarna verilen addr. Depremler, baz durumlarda Tsunami, heyelan, yangn, salgn hastalk, baraj
yklmalar gibi ikincil afetlere de neden olabilmektedir.
KLM (Climate): Dnya zerinde bir blge veya yerde, o yerin uzun dnemdeki atmosferik koullarnn ve
meteorolojik parametrelerinin u ve ortalama deerlerinin tamamna verilen addr. Her gn gerekleen hava
olaylarnn uzun bir zaman sresi ierisindeki genel ortalamasn ifade eder.
324
KLM BLM (Climatology): klimi meydana getiren meteorolojik parametrelerin analizini yapan, farkl
iklimlerin oluum modellerini ve iklimde meydan gelen deiimleri inceleyen bilim daldr.
KLM DEM (Climate change): Hem genel ortalamada hem de 30 yllk veya daha uzun dnemler
itibariyle istatistik olarak iklimdeki balca deiimleri ifade eder. Bu, yerkrenin doal srecinin veya
harici kuvvetlerin etkilerine veya insan kaynakl olarak atmosferde oluan kalc deiimlere bal olarak
deimektedir.
L AMBULANS SERVS (City ambulance service): ldeki tm ambulans hizmetlerini kontrol eden
Salk Bakanl ve bal dier kurulula ait ambulanslarla hizmet sunan bahekimlik, merkez ve buna bal
istasyonlardan oluan kurulua verilen genel addr. lkemizde, 112 ACL olarak bilinmektedir.
L KRZ MERKEZ (Provincial crisis center): Afet durumunda grev yapan ve il dzeyindeki almalarn
ynetildii genelde vilayet binasnda bulunan geici merkezini ifade eder.
L ZEL DARES (Special provincial administration): Yasada; l halknn mahalli ve mterek nitelikteki
ihtiyalarn karlamak zere kurulan ve karar organ semenler tarafndan seilerek oluturulan, idari ve
mali zerklie sahip kamu tzel kiisi olarak tanmlanmaktadr.
LE KRZ MERKEZ (Sub-provincial crises center): Afet durumunda grev yapan ve ile dzeyindeki
almalarn ynetildii genelde kaymakamlk binasnda bulunan geici merkezini ifade eder
LETM (Communication): Duygu, dnce veya bilgilerin akla gelebilecek her yolla bakalarna
aktarlmas ilemidir.
LK YARDIM (First aid): Herhangi bir olay nedeniyle sal tehlikeye girmi olan kiilere, tbb yardm
yapacak salk personeli gelinceye kadar, olayn olduu yerde, durumun ktlemesini nlemek amacyla,
eldeki imkanlarla ilasz olarak yaplan mdahaledir. Yetkili makamlardan ilk yardm eitimi alm kimseler
tarafndan yaplmaldr.
MAR ADASI (Development block): mar planndaki esaslara gre belirlenmi olan adadr.
MAR HAKKI (Development right): Bir arazi veya arsada ya da bina zerinde, kat mlkiyeti kanunu, imar
kanunu, imar plan veya imar ynetmelikleriyle izin verilen yaplama ve fiziki gelitirme ile bu ilemlerin
yasalarla belirlenmi sonularnn dourduu haklarn tmdr.
MAR PARSEL (Developmentland parcel): mar adalar ierisindeki kadastro parsellerinin, imar plan ile
imar kanunu ve imar ynetmelii esaslarna gre dzenlenmi haline verilen addr.
MAR PLANI (Development plan): Bykehir belediyeleri, belediyeler, valilikler veya zel kanunlarla
planlama yetkisi verilmi kurum ve kurulularca hazrlanp onaylanan belgelere verilen addr. mar
mevzuatmzdaki nazm imar plan, uygulama imar plan, mevzi imar plan, revizyon imar plan adlar ile
anlan teknik ve hukuki belgelerdir.
MAR PLANLAMASI (Development planning): Arazi paralarnn hangi amalarla kullanlacan, bu
paralar zerinde ina edilecek yap ve alt yaplarn konum ve koullarn belirleyen, ana amac insanlar iin
gvenli, salkl ve dzenli bir yaam evresi kurmak olan ok disiplinli bir faaliyet srecidir. Belediye ve
mcavir alan snrlar ierisinde belediyeler, bu alanlar dnda ise valilikler imar planlamas yapmak veya
yaptrmak yetkisine sahiptir.
NSAN KAYNAKLARI YNETM (Human resource management): Strateji, politika ve uygulama
planlamasn desteklemek, srelerin etkili ilemesini salamak, alanlarn bilgisi ve yeteneklerini,
ynlendirmek, onlardan en yksek fayday salama amacnda olan ynetim srecidir.
NSAN KKENL AFET (Man-made disaster): Politik ve insan faktrlerinin etkin olduu savalar, i
atmalar, terr olaylar, byk gler gibi olaylar ve bunlarn dourduu sonularn tmn ifade eder..
325
NSAN YARDIM (Humanitarian aid): Bir afet sonrasnda o blgedeki afetzedelerin hayatlarn srdrmeleri
iin acilen yaplmaya balanan arama ve kurtarma, tbbi ilk yardm, beslenme ve barnma gibi yardmlarn
ifade eder.
NTHAR SALDIRISI (Suicide attack): Saldrgan kii veya kiilerin de lmyle neticelenen, belirli politik
sonulara ulamak iin adn duyurma dncesiyle, bir kiiyi, bir mekan veya bir topluluu hedef alan
terrist eylem biimidir.
SKAN TR (Settlement type): Bir yapnn kullanm amacna gre belirlenmi olan snfn ifade eder.
Afet ynetiminde, hasar grebilirlik tahmini almalarnda girdi olarak kullanlr.
SOBAT (Isobaths): Deniz seviyesine gre ayn derinlikteki noktalarn birletirilmesi ile edilen e derinlik
erileridir. Ky izgisi, E derinlik ve E ykseklik erilerinin balang noktasdr.
STATSTK (Statistics): Belirli olaylarn gzlenmesi yoluyla verilerin toplanmas, ilenmesi ve bu verilerden
bir sonuca varlabilmesi iin kullanlan yntemlerin tmne verilen genel addr. Baka bir tanmlamayla;
gemii ve iinde bulunulan durumu saysal yntemlerle analiz ederek gelecek hakknda karar vermeyi
kolaylatran matematiin bir alt dal olarak ifade edilebilir.
TFAYE (Fire department): Belediyeler ve baz kurum ve kurulular tarafndan yangna mdahale,
sndrme ve hayat kurtarma ile yangnlarn nlenmesi ve zararlarnn azaltlmas konularnda eitilmi ve
zel donanma sahip birimlerine verilen addr.
VME (Acceleration): Deprem yer hareketi hznn birim zamandaki deiim deerine verilen addr. Birimi
gal olan ivme deeri, deprem mhendisliinde, yerekimi kuvveti Gnin yzdesi olarak ifade edilir. Bir
cismin arl, ktlesi ile yerekimi ivmesinin arpmna eit olduundan, deprem sarsntsnn yarataca
ivme sonucunda binaya gelen ani ve ilave ykler binann dayanm gcn aarak hasar grmelerine veya
yklmalarna neden olmaktadr.
VME KAYITLARI (Acceleration records): vmeler cihazlar tarafndan elde edilen veri dizinine verilen
addr. Depremin hasar yapma gcn belirlemede kullanlan ivme spektrumlar depreme dayankl yaplarn
tasarlanmasnda kullanlr.
YLEME ESNEKL (Resilience): Afetlere kar insanlarn veya toplumun direnebilmesini ve iyileme
ynnde deiimini salayabilecek derecede ilevsellik ve yaplanmay ortaya koyabilme kapasitesini ifade
eder. Bu, toplumun kendini organize etme yeteneine ve afet sonras iyileme dneminde uyum salama
kapasitesini arttrmasna bal olarak gelime gsterir.
YLETRME (Recovery): Afetlerden etkilenmi olan topluluklarn ihtiyalarnn en aklc yol ve
yntemlerle karlanmas, hayatn bir an nce normale dndrlmesi, muhtemel afetlerle ba edebilme
imkanlarnn gelitirilmesi ve en az zarar grmelerini salayacak daha gvenli bir yaam evresi oluturulmas
iin yaplmas gereken yasal, kurumsal, fiziksel, sosyal ve ekonomik faaliyetlerin tmdr. Afet ynetiminde,
afete mdahaleden sonra gelen dnemi ifade eder.
ZOSEST (Isoseist ) Baknz; E iddet Erileri.
J
JEODEZ (Geodesy): Yer krenin ekli, boyutu, ekim alan ve yer kabuundaki zaman bal deiimlerin
llmesi, deerlendirilmesi ve modellenmesiyle uraan bilim daldr.
326
JEOFZK (Geophysics): Yer kreyi ve atmosfer katmanlarn, gne, gezegenler ve gk cisimlerinin fiziksel
ve yapsal zelliklerini, fizik ve matematiin ilke ve yntemlerini kullanarak inceleyen bilim daldr.
JEOLOJ (Geology): Yer krenin oluumu, geliimi ile iinde ve zerinde gerekleen tm olaylar
gzlemleme ve yorumlama ile uraan temel bilim daldr. Yerbilimi olarak da adlandrlmaktadr.
JEOLOJK KKENL AFET (Geological disaster): Kaynan yeryz ya da yer kabuu derinliklerinden
alan deprem, heyelan, Tsunami gibi doal nedenli afetlere verilen genel addr.
JEOMORFOLOJ (Geomorphology): Dalar, ovalar, vadiler gibi yeryz ekillerinin kaynan,
oluumunu, deiimini ve niteliklerini inceleyen bilim daldr. Fiziki Corafya olarak da adlandrlmaktadr.
JEOTEKNK Baknz; Geoteknik.
JEOTEKNK ETT Baknz; Geoteknik ett
JMA DEPREM DDET CETVEL (Japan Meteorological Agency Earthquake Intensity Scale):
Japonyadaki yap trleri, deprem zellikleri ve hasar sonular esas alnarak Japon Meteoroloji Ajans
tarafndan hazrlanm olan 7 derecelik deprem iddet cetvelidir. Yalnzca Japonyada kullanlmakta olup,
dier uluslararas deprem iddet cetvellerinden fark, depremin oluturduu hasar ve etkileri, 7 derece ile
snrlam olmasdr.
K
KABUL EDLEBLR RSK (Acceptable risk): nsanlarn veya toplumun, mevcut sosyal, ekonomik,
politik, kltrel ve teknik koullar dikkate alndnda, katlanabilecei kayplarn derecesini ifade eder.
Mhendislikte ise, yaplarn belirli byklkteki tehlikeler karsnda beklenen ve kabul edilen davranlar
olarak tanmlanr. Riski tam olarak yok etmek olduka gtr. Deprem ynetmeliinde, bina tr yaplar iin
kabul edilen risk dzeyi; hafif iddetindeki depremlerde binalarn yapsal ve yapsal olmayan elemanlarnn
hi hasar grmemesi, orta iddetteki depremlerde bu elemanlarda oluabilecek hasarn onarlabilecek dzeyde
kalmas, iddetli depremlerde ise, can gvenliinin salanmas amacyla kalc yapsal hasar oluumunun
snrlandrlmas eklinde belirlemektedir.
KADASTRO (Cadastre): Arazi ve arsa gibi tanmaz mallarn konumlarn, snrlarn, alanlarn lmlerle
belirleyip bir plan zerinde gsterme ilemini ifade eder.
KADASTRO PARSEL (Cadastral parcel): Kadastro almas yaplan yerlerdeki, kadastro adalar iinde
bulunan mlkiyeti tescilli parsellere verilen addr.
KAGR YAPI (Masonry building): Tayc duvarlar ta, tula ve beton briket gibi malzemelerle yaplm
yap tr. Bu tr yaplardan demeleri ahap olanlar yarm kagir, betonarme olanlar ise yma kagir yap
denilmektedir. Bazen Kargir eklinde de sylenmektedir.
KALICI KONUTLAR (Permanent housing): Afet nedeniyle konutlar yklan veya ar hasar gren
afetzedelerden hak sahibi olanlar iin devlet veya zel kurulular tarafndan yaptrlan daimi iskan
konutlardr.
KANALET (Irrigation channely): Su, kanalizasyon veya sulama kanallarndaki suyu bir yerden baka bir
yere aktan tamak amacyla beton elemanlarla yaplan arklara verilen addr.
327
KANDLL RASATHANES (Kandilli Observatory and Earthquake Research Insttute): lkemiz ve yakn
evresindeki depremlere ait parametreleri, lke apnda sismik istasyonlar ile tespit edip nternette aklayan
ve dier bilimsel aratrmalar yrten kurulutur. Rasathane olarak 1868de kuruldu, imdi bulunduu yere
1911de tand, Boazii niversitesine 1982de balandktan sonra Kandilli Rasathanesi ve Deprem
Aratrma Enstits adn ald. Merkezin jeodezi, jeofizik, astronomi, meteoroloji gibi baka blmleri de
bulunmakta ve master ve doktora dzeyinde eitim vermektedir.
KAPALI HAVZA (Closed basin): Sularn denizlere kadar ulatramayp kuruyan veya glle dklp kalan
akarsu havzalardr. Genellikle kurak iklim glgelerinde grlr. Van Gl, Tuz Gl, Burdur Gl kapal
havza rnekleri arasnda saylabilir.
KAPASTE (Capacity): Afet ynetiminde, bireylerin, kurumlarn, insan topluluklarnn ya da lkelerin
tehlikeleri ve yol aabilecekleri zararlar alglama, tahmin etme, nleme veya zararlarn azaltma amacyla
nlemler alma konularnda sahip olduklar g ve kaynaklara verilen genel addr. Riskin derecesini veya
afetin etkisini azaltmak amacyla bir toplum veya kurumun ierisinde mevcut tm glerin ve kaynaklarn
bir arada deerlendirilmesini ifade eder. Liderlik, ynetim anlay, deneyim gibi nitelikler kadar fiziksel,
kurumsal, sosyal ve ekonomik nitelikleri de kapsar.
KAPASTE ANALZ (Capacity analysis): Sivil toplum kurular tarafndan yaplan, yerel lekte afet
tehlikesi ve riskini belirleme ile afet zararlarnn azaltlmas amacyla kullanlabilecek kapasitelerin ortaya
konmasn amalayan, gerek zarar azaltma ve gerekse afete mdahale planlarnda kullanlan almalar ifade
eder.
KAPASTE KULLANIMI (Capacity usage): Bir afet sonrasnda mevcut kapasitenin zamannda, hzl ve
etkili olarak kullanlmasn ifade eder.
KAPASTE OLUTURMA (Capacity building): Bir toplumda, kurum veya kurulularda afet riskini
azaltmak iin gerekli olan insan becerisini gelitirme ynnde gsterilen faaliyetlerin tmn ifade eder.
Farkl dzeydeki toplum kesimlerinde, teknolojinin, kurumsal yaplarn mali g ile dier kaynaklarn
gelitirilmesini ieren almalardr. Birey, aile veya toplumun daha az zarar grebilecek koullarda verimli
ve keyifli bir hayat srmesi iin yetenek ve imkanlarn gelitirilmesi olarak da tanmlanabilir.
KAR ERMES SEL (Snowmelt flooding): lkbahar aylarnda havalarn aniden snmas ve karlarn hzla
erimesinin yol at ani su basknlarn ifade eder
KAR TPS (Snow storm): iddetli rzgar veya frtna ile birlikte yaan karn neden olduu, bata ulam
olmak zere tm yaam olumsuz etkileyen meteorolojik olaydr.
KAR YK (Snow load): Biriken karlarn atlar zerinde meydana getirdii ilave ykn arln
ifade eder. lkemizde at projelendirilmesinde genel olarak metrekareye 2 kg kar yk gelebilecei esas
alnmaktadr.
KARKAS (Frame, skeletal building frame): Bir yapnn tayc iskeletine verilen genel addr. Yap iskeletinin
trne gre betonarme karkas, elik karkas ya da ahap karkas olarak adlandrlr.
KAROT (Core sample): Zemin sondajlar srasnda delinen tabakadan alnan rselenmemi numuneye
verilen genel addr. Sertlemi betondan delinerek alnan numune de karot olarak adlandrlr.
KASIRGA (Extrem Winds) Baknz; Bofor.
KAT MLKYET (Condominium ownership): Tamamlanm bir yapnn kat, daire, iyeri, dkkn, maaza,
depo, mahzen gibi ayr ve bal bana kullanmaya elverili blmleri zerinde hukuken tesis edilmi zel
mlkiyet ilikisini ifade eder.
328
KATI ATIK YNETM (Solid waste management): Kat atklarn halk sal ve evre kirliliine meydan
vermeyecek ekilde toplanmas, tanmas, imha edilmesi, depolanmas, yeniden deerlendirilmesi iin
gerekli tesislerin kurulmas ve iletilmesi srecidir.
KAYA DMES (Rock falls): Fiziksel veya kimyasal etkilerle bozulmu veya paralanm byk kaya
paralarnn kendiliinden ya da depremler, ar yalar gibi harici etkilerle meyil aa hzla hareket etmesi
olaydr. Afet mevzuatmza gre doal afetler kapsamndadr.
KAYNAK OLUTURMA (Fundraising): Kurum ve kurulularn kapasitelerinin gelitirilmesinde rol
oynayan temel elerden birisidir. Kurulularn misyon ve vizyonunda belirledii hedeflere ulaabilmesi ve
faaliyetlerinde srdrlebilirliin salanabilmesi iin yrtlen kaynak artrc faaliyetlerin tmn ifade
eder.
KENT BLG SSTEM (Urban information system): Kentlerin, mlkiyet bilgileri ,imar planlar ,altyap
bilgileri, bina, iyeri, konut, arsa envanterleri, tm haritalar ile dier ynetim destek sistemlerine bilgisayar
ortamnda eriilmesini salayan sistemlere verilen addr. Bu ilerde, Corafi Bilgi Sistemleri yazlmlar
kullanlmaktadr.
KENT KONSEY (City council): Belediye mevzuatnda kent konseyi merkezi ynetim, yerel ynetim,
kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular ve sivil toplumun ortaklk anlayyla, hemehrilik hukuku
erevesinde bulutuu; kentin kalknma nceliklerinin, sorunlarnn, vizyonlarnn srdrlebilir kalknma
ilkeleri temelinde belirlendii, tartld zmlerin gelitirildii, ortak akln ve uzlamann esas olduu
demokratik yaplar olarak tanmlanmaktadr.
KENTSEL KNT BLGES (Urban decline neighborhood): Bir kentin; fiziksel, sosyal ve ekonomik
alardan gelime imkan kalmam, khnemi, ksmen terkedilmi blgeleri ile altyap, eitim, salk, kltr,
yeil alan gibi olanaklar olmayan yoksulluk yuvas haline gelmi blgelerine verilen addr.
KENTSEL DOKU ANALZ (Urban texture analysis): Kent dokusunu oluturan yerleme tipleri, insan evre
etkileimi, kentsel riskler v.b. gibi tm unsurlarn tarihi geliim iersinde irdelenme ve deerlendirilmesidir.
KENTSEL DNM (Urban regeneration): Kentlerin risk havuzu haline gelmi sosyoekonomik
knt blgelerinde gvenli, salkl ve dzenli yerleim alanlar oluturmak, kentsel yaam kalitesini
ykseltmek amacyla yaplan planlama ve uygulama faaliyetlerine verilen genel addr. Belediyeler kentin
belirli blgelerinde Kentsel dnm projelerini hayata geirmektedir.
KENTSEL DNM ALANLARI (Urban regeneration areas): lgili mevzuat a gre; mar plan
bulunsun veya bulunmasn kentsel veya krsal alanlarda bilim, teknik, sanat ve salk kurallarna uygun
olarak afetlere ve kentsel risklere duyarl yaam evrelerinin oluturulmas iin veya fiziki khneme, sosyal ve
teknik altyapnn yetersiz ve niteliksiz olduu alanlarn iyiletirme, tasfiye, yenileme ve geliimini salamak
zere ilgili idarelerce belirlenmi alanlar olarak tanmlanmaktadr.
KENTSEL RSKLER (Urban risks): Bir kentin afet risklerinin tmn ifade eder. Doal risklere ilave
olarak, kentin genel yerleme dzeni, kentsel dokunun oluturduu riskler, kullanmdan kaynaklanan riskler,
var olan yaplamadan gelen riskler, ulam sistemi ve alt yaplardan kaynaklanan riskler, planlama ve
ynetim zafiyetlerinden kaynaklanan riskleri kapsamaktadr.
KENTSEL YENLEME (Urban renovation): eitli nedenlerle kentlerin zaman iersinde eskimi,
khnemi, ypranm ve ilevini yitirmi, kesimlerindeki kentsel dokunun deitirilmesi, slah edilmesi,
yenilenmesi ve canlandrlarak kente yeniden kazandrlmas almalarn ifade eder.
KESN HASAR TESPTLER (Final damage assessment): Afet olaynn devam etme olasl bulunan
durumlarda, genelde ilk olayn zerinden 10-15 gn getikten sonra yeniden yaplan hasar tespit almasdr.
Bu tespitle, yapnn onarlmas veya glendirilmesine karar verileceinden, yapdaki hasar durumu ve tm
329
teknik zelliklerin dikkatle belirlenmesini gerektirir. Konutlar hasar gren mlk sahiplerine afetler yasasna
gre yaplmas gereken tm yardmlar kesin hasar tespitleri sonucuna gre gerekletirilir.
KISA SREL YLETRME (Temporary recovery). Afetten etkilenen topluluklarn, arama kurtarma, tbbi
ilk yardm, tedavi, barnma, beslenme, haberleme, gvenlik, psiko-sosyal destek gibi temel ihtiyalarnn en
az dzeyde karlanabildii srece verilen addr.
KITLIK (Famine): Meteorolojik, evresel veya beeri ve sosyo-ekonomik nedenlerle oluan ve ok sayda
insan etkilen yiyecek maddesi skntsna verilen addr.
KIZILAY (Turkish Red Crescent Society): Afete mdahale amacyla, uluslar aras kural ve standartlara uygun
biimde hizmet veren insani yardm kuruluumuzdur. 1868 ylndan beri faaliyet gsteren Trk Kzlaynn,
eskiden Hilal-i Ahmer olan ismi Atatrk tarafndan Kzlay olarak deitirilmitir. Ankara Etimesgutta
merkez depolar ve Afet Operasyon Merkezi (AFOM) bulunmaktadr. 1868 ylnda Hasta ve Yaral Osmanl
Askerlerine Yardm Dernei olarak kurulmu olmasna karn 1924 ylndan bu yana lkemizde meydana
gelen afetler sonrasnda nemli grevler stlenmi en byk insani yardm kuruluudur. Uluslararas insancl
hukuk ve Uluslararas Kzlay-Kzlha Hareketinin temel prensiplerini kurulduu gnden itibaren kabul
etmi olan Trk Kzlay, dernek statsnde olmasna ramen stlenmi olduu grevlerin nemi nedeniyle
Bakanlar Kurulu Karar ile yrrle girmi olan bir Tzk ile ynetilmektedir. Afet ynetim sistemimizin
mdahale, iyiletirme ve hazrlk aamalarnda yeri, rol ve etkinlii srekli gelimektedir.
KIZILTES UYDU GRNTS (Infrared satellite imagery): Uydu zerinde bulunan sya duyarl
(termal) alglayclar tarafndan elde edilen yeryz grntlerine verilen addr. Orman yangnlaryla
mcadelede, okyanus yzeyindeki scaklk deiiminin izlenmesinde ve benzeri alanlarda kullanlmaktadr.
KMYASAL SLAH (Chemical weapon): nsan, hayvan veya bitkilerin biyolojik btnlne zarar veren
veya ldren gaz, sv veya kat haldeki kimyasal maddelerin bir silah olarak kullanlmasn ifade eder. .
KMYASAL TEHLKE (Chemical hazard): Canllar zerinde tahri edici yakc, fel edici veya ldrc
etkileri olan, deri, solunum veya sindirim sistemi yoluyla bnyeye girebilen gaz, sv ya da kat ekildeki
zararl maddelerin oluturduu tehdide verilen genel addr.
KTLE MHA SLAHLARI (Weapons of mass destruction): Byk insan kitlelerini yok etmeyi amalayan
nkleer, kimyasal, biyolojik ve radyolojik silahlara son zamanlarda verilen genel addr.
KLMATOLOJ (Climatology): Baknz; klim Bilimi.
KONTUR ZGS (Contour lines): Baknz; E Ykselti Erisi.
KONUT (Dwelling): nsanlar tarafndan barnma ve yaama mekan olarak kullanlan yapya veya ok katl
bir binann ierisindeki bamsz blm verilen genel addr.
KONVEKSYON AKIMI (Convection currents): Bir sv ve gaz kitlesinin snarak hafifleyip ykselmesi
daha sonra burada souyup arlaarak aaya inmesi hareketine verilen genel addr. Plaka tektonii ve
Meteorolojik olaylardaki hareketleri aklamakta ska kullanlmaktadr.
KOORDNASYON (Coordination): Afete uram veya uramas muhtemel topluluklarn ksa, orta ve
uzun vadeli ihtiyalarn birlikte belirleyerek yerel, ulusal ve uluslararas kurumlarla mevcut kaynaklar en
etkin ve verimli ekilde kullanmak amacyla uyum ve birliktelik iinde almay ifade eder.
KOROZYON (Corrosion): naat elii ve benzeri metal yap malzemelerinin maruz kaldklar nem, su v.b.
gibi d etkiler nedeniyle kimyasal bozulmaya urayarak zelliklerini kaybetmesine verilen genel addr.
KORUNMA (Prevention): eitli tehlikelerin sebep olabilecei afetlerden korunmak iin genel anlamda
alnan nlemleri ifade eder. Bu amala uygulanacak, uzun vadeli politika ve programlar da kapsamaktadr.
330
KY MUHTARI (Village headman): Kylerde, yasalarn belirledii grevleri yrtmek zere, o yrede
yaayan insanlar tarafndan seilmi ve kyn tzel kiiliini temsil eden kiidir.
KRATER GL (Crater lake): Eski volkan kraterlerinin aznda oluan kk gllere verilen
addr. lkemizdeki en byk krater gl, en son 1441 ylnda faaliyet gstermi olan Nemrut danda
bulunmaktadr.
KRP (Creep): Tektonik kaynakl gerilmelere bal olarak fay zonlarnda gzlenen belirli bir ynde, ok
yava ve kesintisiz olan srklenme biimindeki yer deitirme hareketine verilen addr. Kuzey Anadolu Fay
Zonunun baz kesimlerinde Bat ynnde ylda 25 mm krip gzlenmektedir.
KRP LMLER (Creep measurements): Krip olaynn grld yrelerde, kripmetre ad verilen
cihazlarla yaplan ylk veya daha uzun sreli lmlerdir.
KRTK ALTYAPI (Lifelines): Kamu hizmetleri, ulam, haberleme, salk tesisleri ile elektrik, su,
kanalizasyon gibi teknik altyap tesislerine verilen genel addr. Kentsel hayatn can damarlar olarak da
adlandrlr.
KRZ (Crisis): Normal dzeni bozan, toplum iin olumsuz sonular dourma olasl bulunan fiziksel,
sosyal, ekonomik ve politik olaylarn ortaya kmas halini ifade eder. Normal sistemi ve toplumun temel
deerlerini nemli lde tehdit eden, zaman basks ve stres altnda kritik kararlar almay gerektiren
durumlar kapsamaktadr. Mevzuatmzda ise, devletin ve milletin blnmez btnl ile milli hedef ve
menfaatlere ynelik hasmane tutum ve davranlarn, Anayasa ile kurulan hr ve demokratik dzeni veya hak
ve hrriyetleri ortadan kaldrmaya ynelik iddet hareketlerinin, tabii afetlerin, tehlikeli salgn hastalklarn,
byk yangnlarn, radyasyon ve hava kirlilii gibi nemli nitelikteki kimyasal ve teknolojik olaylarn,ar
ekonomik bunalmlarn, iltica ve byk nfus hareketlerinin ayr ve birlikte ortaya kt haller olarak
tanmlanmaktadr.
KRZ MASASI (Crisis management office): Afet blgesinde veya ilgili kurumlarn merkezlerinde geici
bir sreyle grev yapmak zere kurulan, acil yardmlar dzenleyen veya acil durum hizmeti veren geici
alma birimleridir.
KRZ YNETM MERKEZLER (Crisis management centers): Krize yol aan olaylar ibirlii ve
koordinasyon ierisinde ynetmek amacyla kurulan geici merkezlerdir. Babakanlkta, Bakanlklarda,
silahl kuvvetlerde, il ve ilelerde kurulur. Olaanst hal ilan edilir ise bu merkezlerin ad Olaanst Hal
Merkezine dnr.
KRZ YNETM (Crisis management): Kriz hali arlar sresince uygulanan, durumu normale dndrmeyi
amalayan geici bir ynetim biimini ifade eder. Afet ynetiminden fark, srekliliinin olmamas, belirli
bir zamanla snrl bulunmas, krizi gerektiren olay ve nedenler kalktnda bitmesidir.
KULLANMA HAKKI (Usage right): Bir yapda kat mlkiyeti bulunanlarn, ortak malik sfatyla payda
olduklar yapdaki genel yerler zerindeki faydalanma hakkn ifade eder.
KURAKLIK (Drought): Hava scaklklarnn mevsim normallerinin ok zerine kmas ve yllk ya
ortalamalarnn ise mevsim normallerinin altna dmesinin sebep olduu doal afete verilen addr.
Meteorolojik adan, yalarn mevsim ortalama deerlerin % 80in altna indii geici dnemler olarak
tanmlanmaktadr. Hidrolojik adan ise, barajlar, gller, gletler ve yeralt su seviyesinin uzun sreli yllk
ortalamalarnn altna indii geici dnemdir. Tarmsal adan ise, insan ve dier canllarn ihtiyac olan su ve
nemin yeterli lde bulunamad dnemlerdir.
KURAKLIK ENDEKS (Drought index). Uzun dnemli meteorolojik gzlem ve kaytlar esas alnarak
ar yal ve ar kurak dnemleri aylar veya yllar eklinde gsteren cetveller verilen addr. ABD Tarm
Bakanl tarafndan hazrlanm Palmer Kuraklk iddet endeksi mevcuttur.
331
KURUMSAL VZYON (Institutional vision): Bir kurum veya kuruluun sahip olduu misyonuyla, gelecekte
ulamak istedii dzeyi ifade eder.
KU GRB TEHDD (Bird flu threat): Tptaki ad H5N1 olan virsn, insanlara da gemesi ve gmen
kularla tanarak kresel bir tehlike haline gelmesini ifade eder. H5N1 virsnn etkiledii kanatl kmes
hayvanlaryla temas veya etlerini iyice piirilmeden yenilmesiyle insanlara bulamaktadr.
KUTUP ADIRI (Polar tent): Ar souk blgelerde kullanlmak zere s muhafaza kapasitesi ok
artrlm zel adr tipine verilen addr. Genellikle askeri amalar iin kullanlmaktadr.
KUVVETL YER HAREKET GZLEM AI (Strong motion monitoring/measuring network): Yer
hareketinin ivme kaytlarn elde edebilmek iin aktif fay zonlar ile yaplara yerletirilen ivmeler tipi
sismik cihazlardan meydana gelen veri toplama ana verilen addr. zellikle deprem mhendislii asndan
ok nem tayan bu veriler, depreme dayankl yaplarn tasarlanmasnda kullanlr.
KRESEL KLM DEM (Global climate change): Baknz; klim Deiimi.
KRESEL KONUM BELRLEME SSTEM (GPS, Global positioning system). Yeryznde bulunulan
noktann koordinatlar ve ykseltisini uydular vastasyla belirleyen sisteme verilen addr. Bu ilemi yapan
cihazlara ksaca GPS denilir. Fay zonlar boyunca meydan gelen gerilim birikmeleri ve ok yava hareketleri
izlemek iin, daha hassas GPS lmleri yaplr.
KYOTO PROTOKOL (Kyoto Protocol): Kresel snmaya neden olan endstriyel gazlarn atmosfere
salnmasn kontrol altna almak ve azaltabilmek amacyla hazrlanan uluslararas anlama Kyoto Protokol
olarak anlmaktadr.
L
LA NNA (La Nina): Baknz: El Nino.
LEVHA TEKTON (Plate tectonics): Yerkrenin d ksmn oluturan ve levha ad verilen byk
ktlelerin daha ieride yer alan manto tabakas zerinde hareketini ve bu hareketlerin sonularn inceleyen
alt bilim daldr. Gzlemle ispatlanm bulunan bu teoriye gre, yer kabuunun st manto ksmnda belirli
sayda ve birbirine gre hareket halinde Rijit levhalar bulunmakta, bu plakalarn snrlarnda da genellikle
ok iddetli depremler meydana gelmektedir.
LOJSTK (Logistics): htiyalar karlamak zere her tr rn, hizmet ve bilginin kaynandan itibaren
tketilecei son noktaya kadar, tedarik zinciri ierisindeki hareketine verilen genel addr.
LOJSTK HZMET (Logistic service): Lojistik ile ilgili tm almalarn bir btnlk iinde ve aksamadan
devam etmesi amacyla oluturulan faaliyeti ifade eder.
LOJSTK PLANLAMA (Logistic planning): Afet annda kullanlabilecek kaynak ve stoklarla dier ihtiya
maddelerinin temini, afet blgesine nakli ile oradaki yardm faaliyetlerinin devamlln salamay
amalayan, afet ncesi hazrlklar ierisinde yaplan planlama almasn ifade eder.
332
M
MAGNTD (Magnitude): Baknz; Depremin Bykl.
MAHALLE (Sub-district, neighborhood): Seimle ibana gelen muhtar ve ihtiyar heyeti tarafndan ynetilen
en kk yerleme birimine verilen addr. Belediye snrlar iersinde mahalle kurulmas, birletirilmesi,
kaldrlmas, adlarnn veya snrlarnn deitirilmesi Belediye Meclisinin karar, Kaymakamn gr ve
Valinin onay ile yaplmaktadr.
MAHALLE MUHTARI (Neighborhood headman): Bir mahallede oturan kiiler tarafndan seilmi olan
yerel yneticidir. Mahalle hudutlar iersinde yaayanlarn ortak ihtiyalarn belirlemek, sakinlerin yaam
kalitesini gelitirmek, belediye ve dier kurum ve kurulularla olan ilikileri yrtmek, yasalarla verilmi
grevleri yapmaktadr.
MAHALL DARE (Local administration). Bir corafi alanda, belirli yetkilerle kamu hizmeti faaliyetinde
bulunan, l zel idaresi, Bykehir belediyesi, belediye, ky muhtarl ile bunlarn kurduklar veya ye
olduklar birlik ve idarelere verilen genel addr.
MAKSMUM YER VMES (Peak ground acceleration): Bir depremde ivme kayt cihazlar tarafndan
llen veya matematik modeller kullanlarak hesaplanan yer hareketi ivmesinin en byk genlikli
deerdir.
MEDYA (Media): Radyo, televizyon, gazete, dergi, mecmua, v.b. gibi sesli, grntl veya basl ortamdaki
kitle iletiim aralarna verilen genel addr. Bazen Kitlesel Medya deyimi de kullanlmaktadr.
MERKEZ SS (Epicenter): Baknz; D Merkez.
MERKEZ DARE (Central administration): lkeyi ynetimindeki kurumlardan Babakanlk ve
Bakanlklar ile bunlarn bal ve ilgili kurulularna verilen genel addr.
METEOROLOJ (Meteorology): Atmosferde meydana gelen hava olaylarnn oluumunu, geliimini ve
deiimini nedenleri ile birlikte inceleyen ve bu olaylarn canllar ve yer kre asndan douraca sonular
aratrp ortaya koyan bilim daldr.
METEOROLOJ KKENL AFET (Meteorological disaster): Kaynan scaklk ya, basn gibi
atmosferik olaylardan alan sel, , yldrm, tayfun, tipi, hortum, kuraklk v.b. gibi doal olaylarn douraca
sonulara verilen genel addr. Meteorolojik Afet olarak da adlandrlr.
MEVZ MAR PLANI (Partial urban development plan, Local development plant): Mevcut imar plannn
dnda olup, bu planla btnlemeyen bir konumda bulunan araziler zerinde hazrlanan, sosyal ve teknik
altyap ihtiyalarn kendi bnyesi ierisinde salayan fiziki planlara verilen addr.
MEZRA (Smalll sfttlement attached to village, Hamlet): Krsal yerleim blgelerinde bulunan kylere bal
kk mahallelere verilen addr.
MKROBLGELEME (Micro-zonation): Yerleime almas dnlen bo alanlardaki tm afet
tehlikelerini, yaplam alanlarda ise tm afet risklerini byk lekli halihazr haritalar zerinde belirleyen
almalara verilen genel addr. Gvenli arazi kullanm kararlar alnmasn, kentsel dnm ve zarar
azaltma planlamas almalarnda ise ncelikler ve stratejilerin belirlenmesine temel girdileri salayan ok
disiplinli almalardr. Bazen Mikroblgelendirme szc de kullanlmaktadr.
333
MKROBLGELEME HARTALARI (Micro-zonation maps): Mikroblgeleme almalar sonucunda

elde edilen verilerin yer ald haritadr. Yaplmak istenen fiziksel planlama almalarnn leine bal
olarak, 1/100 000, 1/50 000, 1/25 000, 1/10 000, 1/5 000 ve 1/2 000 leklerde yerel afet tehlikesi ve riskini
gsteren haritalardr.
MKRODEPREM (Micro earthquake): Byklkleri 3 ve altnda olduundan kolayca hissedilemeyen
ancak sismik kayt cihazlar tarafndan kaydedilen depremlere verilen genel addr.
MKROTREMOR (Micro-tremors): Kayna doal veya yapay olan ok kk genlikli ve deiken
periyotlu zemin titreimlerine verilen addr. Mikrotremor kaytlar kullanlarak, zeminlerin hkim titreim
periyotlar ve bytmeleri belirlenebilmektedir.
MMARLIK - MHENDSLK HZMETLER (Engineering-architectural services): Belli bir yapya ait
fizibilite, proje, hesap, ihale dosyas dzenleme ileriyle bunlarn denetim ileri ve yapnn ina aamasnda
plan, proje ve yrrlkteki yasa ve ynetmeliklere uygun yaplmasn salayan hizmetlerin tmn ifade
eder.
MSYON (Mission): Bir kuruluun varolu nedenidir. O kuruluun hangi grevleri, nasl ve kimin iin
yaptn zgn bir biimde ortaya koyan bir ka cmlelik ifade btndr. Kamu kurum ve kurulular iin
misyonun belirlenmesinde kuruluun yasal grevleri esas alnr.
MM DEPREM DDET CETVEL (Modified Mercalli Earthquake Intensity Scale): 1931 ylnda Amerikal
sismologlar Wood ve Neuman tarafndan Mercalli iddet cetvelinin deitirilmi eklidir. Orijinali 1900l
yllarn banda bir talyan bilim adam olan Mercalli tarafndan depremlerin insanlar, yaplar ve arazi
zerindeki gzlenen etkilerine gre dzenlenmi 12 dereceli deprem iddet cetvelidir. Baz kk deiiklik
ve ilavelerle gelitirilmi hali halen ABDde kullanlmaktadr.
MOLOZ (Rubble): Afetler veya baka nedenlerle yklm yap paralar, krk eyalar ve benzeri dknt
malzemenin karmna verilen genel addr.
MSK DEPREM DDET CETVEL (MSK earthquake Intensity Scale): Avrupa ktasndaki deprem
zellikleri, yap trleri ve hasar sonular esas alnarak Medvedev, Sponheur ve Karnik adl bilim insanlar
tarafndan 1964 ylnda gelitirilmi ve Avrupa Sismoloji Komisyonu tarafndan onaylanm 12 (XII)
derecelik deprem iddet cetvelidir. iddet dereceleri Roma rakamyla ifade edilir. Gelitiren bilim adamlarnn
isimlerinin ba harfleri olan MSK iddet cetveli olarak anlr. Bu iddet cetveli, lkemizde de 1970li yllardan
bu yana yaygn olarak kullanlmaktadr.
MUSON YAMURLARI (Monsoon rains): Hint okyanusu ve gney Asya blgelerinde bilirli mevsimlerde
grlen iddetli ve srekli yamurlara verilen genel addr.
MCAVR ALAN (Contiguous area): mar mevzuat bakmndan belediyelerin sorumluluu ve denetimi
altnda olduu kabul edilen snr komusu alanlar ifade eder.
MDAHALE (Response, intervention): Afet srasnda veya hemen sonrasnda, etkilenmi insanlarn
yaamlarnn korunmasn ve temel ihtiyalar ile geimlerinin karlanmas iin mdahale edilmesi ve
yardmda bulunulmasdr. Bu, ilk mdahaleyle balar, duruma gre ksa veya daha uzun sreyle devam
edebilen bir sretir. Arama-kurtarma, tbbi salk, gda, barnma, giyim, su ve artma temini hizmetleri
gibi faaliyetler ve dier acil nlemler bu kapsamdadr. Bazen Acil mdahale veya Afete mdahale olarak da
tanmlanmaktadr.
MLK DARE (Civil administration): Trkiyenin merkezi idaresine bal olan il, ile, bucak gibi yerel
mlki idare blmlerinin tamamn ifade eder.
334
MLK DARE AMR (Civil administrative authority): l, ile, bucak gibi mlki idare blmlerini
ynetmek zere atanm kiilere verilen genel addr. Vali, kaymakam, bucak mdrleri ile mlki idare
amiri unvann kazanm ileri Bakanl merkez ve il kurulularnda alanlara ve maiyet memurlar bu
kapsamdadr.
N
NAZIM MAR PLANLARI (Regulatory development plans, Master plan): Halihazr haritalar zerinde,
arazi paralarnn genel kullanlma ama ve biimlerini belirleyen planlara verilen addr. Varsa blge
veya evre dzeni planlarnn ilke kararlar, politika ve stratejilerine uygun olarak, gelecekteki nfus ve
yap younluklarn ngren, gelime alanlarn belirleyen, bu alanlarn byklkleri, ynleri ve ilkelerini
aklayan, ulam sistemlerinin ihtiyalar, geliimi ve problemlerin zmn gsteren ve uygulama imar
planlarnn hazrlanmasna esas tekil eden bilgi ve kararlar ieren ve raporu ile birlikte bir btn olan
planlardr. Nazm imar planlar, 1/25000, 1/10000, 1/5000 veya 1/2000 leklerde yaplabilir.
NBC (NBC): Nkleer, biyolojik, kimyasal nitelikleriyle, belirli bir blge veya geni alanlar etkileme gc
olan silahlara verilen genel ad. Genellikle Kitle mha Silah olarak adlandrlmaktadr.
NBCR-E (NBCR-E): Klasik NBC tanmna Radyolojik tehlike de eklenerek NBCR adn almtr. Son
yllardaki terr olaylarnn ardndan Patlayc tehdidinin de ilavesiyle NBCR-E olarak ifade edilmeye
balanmtr.
NKLEER ATIK (Nuclear waste): Nkleer yakt kullanan enerji santralnn faaliyeti veya radyoizotop
elde edilme srecinde ortaya kan atk maddelere verilen genel addr. zel koruma koullarna uygun olarak
nakledilip, szdrmazl tam olan yerlerde depolanmas gereken tehlikeli nkleer malzemelerdir.
NKLEER TEHLKE (Nuclear hazard): Nkleer patlamalarla, nkleer enerji retim tesislerinde, nkleer
yakt veya atk madde nakliyatnda meydan gelebilecek kazalar sonucu evreye yaylacak radyasyonun
yaratt tehdittir.
O
ODAK DERNL (Focal depth): Yer kabuu iinde depreme sebep olan krn balad ve sismik
enerjinin aa kt noktann yeryzne olan dey uzaklna verilen addr.
ODAK MEKANZMASI ZM (Focal mechanism solution): Deprem dalgalarnn analizini yaparak,
depreme neden olan krlma dzleminin eimi, dorultusu, kayma as, yer deitirme miktar, yrtlmann
zaman ierisinde geliimi gibi sismolojik parametrelerin hesaplanmas yntemidir.
ODAK NOKTASI (Focal point): Yeryz ierisinde, depreme neden olan krlmann balad ve enerjinin
aa kt yerdir. merkez olarak da adlandrlmaktadr.
OLAANST HAL (Extraordinary situation): Doal afetler, tehlikeli salgn hastalklar veya ar
ekonomik bunalmlar, Anayasa ile kurulmu hr demokrasi dzenini ortadan kaldrmaya ynelik yaygn
iddet hareketlerine ait ciddi belirtilerin ortaya kmas veya iddet olaylar nedeniyle kamu dzeninin ciddi
ekilde bozulmas halleridir.
OLASI MAKSMUM HASAR (Probable maximum damage): Bir riski sigorta ederken gz nne alnmas
gereken ve yksek hasar senaryolarna ilikin deerlendirmeyi ifade eder.
335
OLASILIK (Probability): Bir olayn olabilme ansn gsteren sayy ifade eder. Sfrla bir arasnda bir gerek
say olarak gsterilebildii gibi, sfrla 100 arasnda deiebilen say olarak da verilebilir. Olasln saysal
olarak gsterilemedii durumlarda ise dk, orta ve yksek gibi grecelik belirten sfatlar kullanlabilir.
Afet olaylarndan depremin belirli bir zaman sresinde, mesela 50 ylda, meydana gelme ihtimali % 25 ise,
meydana gelmeme olasl kat daha byktr. htimal.
OLASILIK YNTEM (Probability method): Bir olayn meydana gelebilme ihtimalini belirlemek iin
kullanlan modelleme ve hesaplama yntemini ifade eder. htimaliyet hesab.
OLAY KOMUTA SSTEM (Incident command system): Bir acil durumu ynetiminde, mdahale edilen
olay iin eldeki imknlar en doru ve etkin ekilde kullanabilmek amacyla oluturulan geici ve dar kapsaml
idari dzenlemedir.
ONARIM (Retrofit): Her hangi bir afet nedeniyle hasar grm bir yapnn, en az olay ncesinde sahip
bulunduu gvenlik dzeyine getirilecek ekilde tamir edilerek kullanlabilir hale getirilmesi faaliyetidir.
Tamir.
ORTA HASAR (Moderate damage): Yapnn yk tama zelliklerinde ve baz yap elemanlarnda
deimeler sonucu ortaya kan hasar derecesini ifade eder. Yma yaplarn duvarlarnda, 5-10 mm genilikte
yaygn kesme (X biiminde) atlaklar, blme ve kalkan duvarlarda, baca ve parapetlerde, byk yark,
yklmalar, betonarme ve elik yaplarn kolon kiri birleimlerinde 15-20 mmye kadar kesme atlaklar,
kolon ve kirilerin d yzeylerinde dklmeler bulunur. Bu tr hasar gren bir yapnn ciddi ekilde onarlp
glendirmesi yaplmadan kullanmna izin verilmez, sadece eya tanmas amacyla iine girilebilir. Afet
mevzuatna gre, orta hasarl yap bir yl ierisinde onarlmad taktirde yerel ynetimlerce yktrlmaldr.
ORTALAMA DENZ SEVYES (Mean sea level): Belirli bir referans yzey (Datum) esas alnarak, uzun
dnemli lmler sonucunda elde edilen ortalama deniz seviyesini ifade eder.
ORTALAMA HASAR ORANI (Average damage ratio): Belirli bir snftaki tipik bir binann olas maksimum
sarsnt iddeti veya rzgar hznda grebilecei hasar deerinin, mevcut hasar deerine orannn yzdesi
olarak ifade edilir.
N HASAR TESPT (Preliminary damage assessment): Yaplarn kullanlp kullanlmamas ile kalkan
duvarlar, baca, parapetler, cephe kaplamalar gibi hasarlarla zeminde meydana gelen yer deitirmelerin
evredeki insanlara verebilecei zararn belirlenmesi ve nlenmesi amacyla yaplan ilk deerlendirmedir.
Binalarn dtan ve gerektiinde yalnzca bodrum katlar hzla incelenerek yaplan tespitlerdir. Bunun
sonucunda, hasarsz veya hafif hasarl binalarn kullanlmaya devamna karar verilir. Bir afet sonrasnda
hemen kullanlmas zorunlu olan hastane, itfaiye hkmet ve afet ynetim merkezleri, spor salonu, okullar,
trafo merkezleri gibi tesislerde ncelikle yaplr.
NC DEPREM (Foreshock): Belirli byklkteki depremin bir sre ncesinde ayn zonda meydana
gelmi daha kk magnitdl depremlere verilen genel addr. Bir depremin nc olup olmad, ayn fay
zonu ierisinde belirli bir sre sonra daha byk bir deprem meydana gelir ise sonra anlalr.
NLEME (Prevention): Afetlerin meydan gelmesini nleyecek tm almalara verilen genel addr.
Barajlarn inas ile olas seller, ya da istinat yaplar inasyla , heyelan ve kaya dmesi gibi afetlerin
meydan gelmesi nlenebilir.
336
P
PALEOSSMOLOJ (Paleoseismology): Tarihsel dnemde meydana gelen depremlerin yeri, zaman,
bykl ve yol at hasarlar konusunda aratrma ve incelemeler yapan bilim daldr. nemli lde
tarihi depremlerin meydana geldii fay blgelerinde hendek ap yaplan bilimsel incelemeleri kapsar.
PARADGMA (Paradigm): Belirli bir alanda alan bilim insanlarnn paylat ortak deerler, anlaylar
ve yaklamlar dizisini ifade eder.
PARAMEDK (Paramedic): Baknz; Salk Teknisyeni.
PARATONER (Lightning rod, Lightning protector): Yaplar yldrma kar koruyan dzenee verilen
addr. Biri birine iletken kablo ile bal bir metal ubukla, topraa gml bulunan veya zeminde suyla
temas halinde olan dier bir metal ubuk veya plakadan oluur. Hatlarna den yldrmlar nedeniyle iletiim
cihazlarnn zarar grmesine mani olacak zel paralar kullanlr.
PERDE DUVAR (Shear wall): Betonarme yaplarda eni, kalnlnn 7 katndan fazla olan, yk tayan ve
yk aktaran TS500e gre dey yap elemandr.
PERL (Danger): Sigorta polielerinin kapsad deprem, yangn, kuraklk gibi tehlikelere verilen genel
addr.
PLAKA TEKTON (Plate tectonics): Baknz; Levha Tektonii.
PLASTK DAVRANI (Plastic response): Cisim, yap ve zeminlerin d kuvvetlere kar atlayp krlarak
veya mafsallaarak gsterdikleri davrana verilen addr. Plastik davran durumundaki bir nesne, balangtaki
dayanm zelliklerinin tmn yitirmitir, bu durumda nesnelerin enerji yutma yetenei de artar ve kalc
ekil deitirmeler meydana gelir.
PLATFORM (Platform): Derneklerin kendi aralarnda veya vakf sendika ve benzeri sivil toplum
kurulularyla ortak bir amac gerekletirmek zere giriim, hareket, inisiyatif, ittifak v.b. adlarla
oluturduklar, tzel kiilii olmayan geici nitelikteki birlikteliklere verilen genel addr.
POLTKA (Policy): Alnacak kararlar ve gerekletirilecek eylemler iin yol gsterici nitelikteki temel
belge veya bunun uygulanmasn ifade eder. Hedefler ile bu hedeflere ulamak iin gerekli olan ara ve
kaynaklarn birletirilmesi ilevini kapsar.
PROJE MELLF (Design engineer or architect): Mimarlk ve mhendislik tasarm hizmetlerini, ana
ura konusu olarak semi olan ve yaplarn proje, hesap ve izimleri hazrlayan gerek veya tzel kiiliklere
verilen addr.
PSKOLOJK DESTEK (Psychological support): zellikle deprem gibi byk ykm getiren afetlerin
sonrasnda bir ksm afetzede grlen ruhsal sorunlarn giderilmesi amacyla, profesyonel kiilerce verilen
psikolojik yardm hizmetidir.
337
R
RADAR GRNTS (Radar imagery): Radyo dalgalarndan yararlanarak uzaktaki nesnelerin mesafe
ve hzlarn lmek iin kullanlan grntleri ifade eder. Meteoroloji radarlar sayesinde blgesel hava
olaylarnn izlenmesi ve ya durumuyla ilgili hassas tahminleri yaplmas mmkn olmaktadr. Meteoroloji
Genel Mdrl bu tr radarlardan elde ettii grntleri nternette yaynlamaktadr.
RADYASYON SS (Radiation fog, Tule fog): Uzun ve souk k gecelerinin sabahnda havadaki yksek
neme bal olarak gelien youn sise verilen addr.
RADYE TEMEL (Mat foundation): Zayf zeminlerde, yapnn zemine oturduu yzeyi deme gibi boydan
boya kaplayan betonarme temel tipine verilen addr. Temelin kalnl st yapdan zemine aktarlan yk ve
zeminin tama kapasitesine gre hesaplanr.
RADYOLOJK TEHLKE (Radiological hazard): Nkleer veya dier radyolojik nm kaynaklarnn
evreye yayd ve canllar zerinde zararl veya lmcl etkileri olan teknolojik bir tehdittir.
RADYOMETRK YA TAYN (Radiometric dating): Kayalardaki radyoaktif elementler veya canllarn
bnyesindeki radyoaktif izotoplar yardmyla, bu varlklarn veya jeolojik olaylarn yalarnn belirlenmesi
yntemidir. zellikle son on bin yl iersinde meydana gelmi deprem, tsunami v.b. gibi doal afetlerin
zaman ile arkeolojik kalntlarn ya tayininde kullanlmaktadr.
REASRANS (Reinsurance): Bir sigorta irketinin sigorta ettii rizikonun bir blmn veya tamamn,
olabilecek zarara kar, baka bir irkete yeniden sigorta ettirmesine verilen addr. Bir sigortacnn bir bedel
karlnda, bir baka sigortacnn dzenlemi olduu polie veya polieler nedeniyle zarara uramas
halinde, zarar gren bu irketin (sedan irket) zararlarn ksmen veya tamamen tazmin etmeyi kabul ettii
bir ilemdir.
REASRANS PRM (Reinsurance premium): Sigorta ettiren irketin, sigorta eden irkete salad teminat
karlnda dedii bedele verilen addr. Bir sedan irketin, reasrans yapana salad teminat karlnda
dedii bedeli ifade eder.
REASRR (Reinsurer): Bir baka sigortac tarafndan dzenlenen sigortay veya reasrans riskini ksmen
veya tmyle stlenen sigortacya verilen addr.
REHABLTASYON (Rehabilitation): Hasara uram veya fonksiyonunu kaybetmi hizmetlerin, alt yapnn
ve binalarn ksa srede onarlarak alabilir hale getirilmesi faaliyetleridir. Tam olarak iyiletirilemese de
hayatn nispeten normale dnmesini kolaylatrlmas amacn tar.
RICHTER LE (Richter scale): Baknz; Depremin Bykl.
RJTLK (Rigidity): Elastik cisimlerin ve yaplarn telenme ve yer deitirme tesirlerine kar koyma
derecesini ifade eder. Rijitlik arttka ekil deitirme olabilmesi iin gereken etki kuvveti de artmaktadr.
RSK (Risk): Bir olayn dourabilecei olumsuz sonularn toplam ifade eden kavramdr. Sigortaclk
ve mhendislikte kayp olasl olarak adlandrlr. Afetler sz konusu olduunda Afet Riski olarak
deerlendirilmektedir.
RSK AZALTMA (Risk mitigation): Baknz; Zarar Azaltma.
RSK BELRLEME (Risk assessment): Baknz; Afet Riskini Belirleme.
338
RSK YNETM (Risk management): Tehlike ve riskin belirlenmesi ve analizi ile imkan, kaynak ve
nceliklerin dikkate alnarak idare edilen sreci ifade eder. Afet senaryolarnn hazrlanmas, uygulama
nceliklerinin belirlenmesi ve riskin azaltlabilmesi iin genel politika ve stratejik planlarla, uygulama
planlarnn hazrlanmas ve hayata geirilmesi bu sre kapsamndadr.
RZKO (Risk): Sigortaclkta gereklemesi mmkn olan tehlikeye verilen genel addr.
RZGAR (Wind): Yn, hz ve iddeti ile llebilen havann yer yzeyine gre yatay hareketine verilen
addr. Dou, kuzey-dou, kuzey-bat gibi ana ve ara ynlere gre isimlendirilmi olup, bu ynlerden esen
rzgarlarn Gn dousu, Poyraz, Karayel gibi zel isimleri vardr. Ayrca, gneybatdan esen Lodos rzgar
frtnaya ve soba zehirlenmelerine yol aan bir rzgardr. Rzgarn hz denizci ve havaclar tarafndan
uluslararas kurallar gerei olarak Knot birimiyle verilir.
S
SAANAK (Shower): Aniden balayan ve genellikle ksa sre devam eden, iddetli yamurlara verilen
addr. Ya miktar ve sresine bal olarak Ani Selleri oluturabilir.
SALIK TEKNSYEN (Medical technician, paramedic): Acil salk hizmetleri konusunda ksa sreli
eitim grm, acil tbbi yardm yapabilen ve meslek yksek okulu mezunu Bakanlk veya zel salk
kuruluu personeline verilen unvandr.
SALIKLI EVRE (Healthy environment): Hava, su, evre ve grlt kirlii olmayan, doas ve doal
kaynaklar iyi korunmu blgeye verilen genel addr.
SAKINIM PLANI (Contingency plan): Baknz; Zarar Azaltma Plan.
SALGIN (Epidemic): Bir blge veya yerlemede her zaman grlen enfeksiyon hastalklarnn sayca
anormal miktarda artmasn ifade eden tbbi terimdir. Afetlerde, yetersiz hijyen koullar, gdalarn hazrlanma
ve saklanma koullar ile kiisel temizlikteki eksiklikler nedeniyle, deri ve barsak hastalklar bata olmak
zere ortaya kan hastalk trlerini kapsamaktadr.
SARN GAZI (Sarin gas): Sinir gazlar snfndan, renksiz, kokusuz ar toksin nitelikli gaza verilen addr.
Solunma sresine bal olarak spazm, fel, baygnlk ve lme neden olabilen Kimyasal kkenli kitle imha
silahdr.
SAVUNMASIZLIK (State of being unprotected): Baknz; Zarar Grebilirlik.
SEDDE (Levee): Sellerden veya gelgit hareketlerinden korunmak iin, deniz veya nehir kylarnda yaplan
beton veya toprak duvarlar ile kum torbas bariyerleri gibi koruyucu yaplara verilen genel addr.
SEDDE TAHKM (Levee fortification): Eskimi, ksmen tahrip olmu ve koruma fonksiyonu azalm
seddelerin onarlmas ve gl hale getirilmesi faaliyetidir.
SEL (Flood): Sularn bulunduu yerde ykselerek veya baka bir yerden gelerek, genellikle kuru olan
yzeyleri kapsamas olayna verilen genel addr. Normalde kuru olan yerlerin yalara bal olarak ykselen
yzey sular, gel-git olaylar veya nehir ykselmesi nedeniyle geici bir sre sular altnda kalmasdr. Oluum
hzlarna gre yava gelien, hzl gelien ve ani seller olarak snflandrmak mmkndr. Genellikle bir hafta
veya daha uzun bir sre ierisinde gelien sellere, yava sel, bir-iki gn ierisinde oluan sellere hzl sel,
saatlik sre ierisinde oluan sellere ani sel denir.
339
SEL KONTROL (Flood control): Selleri nlemek amacyla su kaynaklarnn barajlar, gletler, bentler,
mahmuzlar ve seddeler gibi mhendislik yaplar kurularak kontrol edilmesi srecini ifade eder.
SENARYO DEPREM (Scenario earthquake): Baknz; Afet Senaryolar.
SERA ETKS (Greenhouse effect): Atmosferde bulunan sera gazlarnn neden olduu snma sonucunda
meydana gelen ve kresel iklim deiimine sebep olan etkiyi ifade eder.
SERA GAZLARI (Greenhouse gases): Atmosferdeki su buhar, karbon dioksit, metan, ozon, kloroflorokarbon
ve hidrokloroflorokarbon gibi gazlara verilen genel addr. Bunlarn oalmas, kzltesi radyasyonu emerek
ve tekrar atmosfere yayarak kresel snmaya ile kresel iklim deiimine neden olmaktadr.
SEY (Seiche): Gller veya kapal krfezlerde deprem, gelgit veya yerel atmosferik deiiklikler nedeniyle,
su yzeyinde meydana gelen dalgacklara verilen svire kkenli addr.
SIINAK (Shelter): nsanlarn bombalama, nkleer, biyolojik ve kimyasal tehditler ile frtna, tayfun, hortum
gibi baz afetlerden mnferit veya topluca korunmalar iin yaplm gvenli yerlere verilen genel addr.
SIVILAMA (Liquefaction): Suyla doygun kumlu ve siltli zeminlerin, depremler nedeniyle oluan
kuvvetli yer hareketi etkisiyle tama gcn kaybederek sv gibi davranmas olayn ifade eder. Svlam
blgelerdeki yaplar zemin ierisine gmlmekte, yan yatmakta veya devrilmektedir. Tayc sistem ve st
yap hasar grmese dahi genelde bu yaplar kullanlmaz hale gelir.
SBER TEHLKE (Cyber threat): Bilgisayar alarn kullanan eriim ve iletiim sistemlerinin, kt amal
kiilerin (hacker) sanal ortamdaki saldrs nedeniyle kmesi veya devre d kalmasna sebep olacak
tehdidi ifade eder.
SGORTA (Insurance): Bireylerin, iyerleri ve dier kurum ve kurulularn, belli bir para (prim) denmesi
karlnda, belirli koullarda belirli nedenlere bal kayplarn tazmin edilmesi sistemine verilen genel
addr.
SGORTA POLES (Insurance policy): Sigorta artlarn ve sresini belirleyen yazl sigorta szlemesine
verilen addr.
SKLON (Cyclone): Dk basn alanlarnda oluan ve kuzey yarm krede saat ibresinin tersi ynnde,
gney yarm krede ise saat ibresi ynnde kendi etrafnda byk bir hzla dnen gl hava akmlarna
verilen genel addr.
SS (Fog): ok kk su damlacklarnn, Meteorolojik koullara bal olarak havada asl kalmas halidir.
Bulunduu blgelerde gr alann snrlar veya sfra drerek hayat etkiler.
SSMK BOLUK (Seismic gap): Bir fay zonu zerinde daha nce deprem oluturmu ancak uzun sredir
hareketsiz duran ksmna verilen addr. Uzun sreli hareketsizlikler ileride byk bir deprem olaca
ihtimalini arttrr.
SSMK DALGALAR (Seismic waves): Bir deprem veya patlama sonucunda meydana gelen enerjinin
yerkabuu ierisinde farkl nitelik ve hzlarda yaylmas ifade eder. ok yksek hza sahip bulunan cisim
dalgalar P ve S dalgalar olarak adlandrlr. S derinlikte oluan ve daha dk hza sahip dalgalara ise
Yzey dalgalar denilir. Yaplarda meydana gelen hasarlar ve yklmalara genellikle S dalgalar ile Yzey
dalgalar neden olmaktadr.
SSMK STASYON (Seismic station): erisinde sismik enerjiyi alglayp kaydedecek sismograf tr
cihazlar ve bu verileri bir merkeze gnderecek olan iletiim imkanlarna nitesine sahip zel olarak ina
edilmi kk kulbedir.
340
SSMK ZOLASYON (Seismic isolation): Yaplarn temellerine konularak depremlerin neden olduu
kuvvetli yer hareketlerinin yaplar zerine getirdii ek yklerin etkilerini azaltan veya snrlayan teknik
donanma verilen genel addr.
SSMSTE (Seismicity): Baknz; Depremsellik.
SSMOGRAF (Seismograph): Baknz; Sismometre.
SSMOGRAM (Seismogram): Deprem yer hareketinin zerine izildii zel katlara verilen addr.
SSMOLOJ (Seismology): Depremlerin olu nedenleri, deprem dalgalarnn yer kre ierisinde nasl
yayldklar, zayf ve kuvvetli yer hareketinin llmesi ve deerlendirilmesi teknikleri, deprem tehlikesinin
belirlenmesi ve zararlarnn azaltlmas konular ile uraan jeofizik biliminin bir alt dal veya uzmanlk
alandr. Deprem bilimi olarak da ifade edilmektedir.
SSMOMETRE (Seismograph): Doal ve suni titreimler ile depremleri, zel katlar zerine veya
saysal ortamda kaydeden cihazlara verilen genel addr. Deprem Kayts veya Sismograf olarak da ifade
edilmektedir.
SSMOTEKTONK (Seismotectonic): Tektoniin depremsellikle birlikte yorumland ve depremin
geliim srecini inceleyen zel uzmanlk alandr. Faylarn aktif olup olmad, ok eski ve gncel deprem
oluumlarnn faylarla ilikisi bu almalar sonucunda ortaya karlmaktadr.
ST ALANI (Historic site): Doal, tarihi, kltrel ve arkeolojik zelliklerinden dolay koruma stats
verilerek, gelecek kuaklara tanmak istenen alanlar ifade eder. lkemizde toplam olarak 6800 kadar Sit
alan bulunmaktadr. dereceye ayrlan kentsel sit alanlarnda yaplabilecek tamir ve ina faaliyeti kstlama
ve zel kurallara tabidir.
SVL ASKER BRL (Civil Military cooperation): Doal, teknolojik ve insan kkenli afetler ile
olaanst hal ve kriz durumunda, devlet kurumlarnn ortak almalarn ve koordinasyonu amalayan
giriimi ifade eder. Bu ibirliini gelitirmek iin Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii periyodik olarak
afet ve kriz durumu tatbikatlar dzenlemektedir.
SVL SAVUNMA (Civil defense): Mevzuatmzda; Dman saldrlarna, doal afetlere ve byk
yangnlara kar halkn can ve mal kaybnn en aza indirilmesi, hayati neme haiz her trl resmi ve zel tesis
ve kurulularn korunmas ve faaliyetlerinin srdrlmesi iin acil tamir ve slah, savunma gayretlerinin
sivil halk tarafndan azami suretle desteklenmesi, cephe gerisi maneviyatnn muhafazas maksadyla
alnacak her trl silahsz, koruyucu ve kurtarc tedbir ve faaliyetlerin planlanmas ve icra edilmesi olarak
tanmlanmtr.
SVL SAVUNMA BRLKLER (Sivil defence batolions, SAR units): Sivil Savunma Genel Mdrl
bnyesinde, her tr afete mdahale konusunda eitimli ve tam donanml birliklerdir.
SVL TOPLUM (Civil community): Merkezi ve yerel idarelerin hiyerari ve kontrol mekanizmalarnn
dnda yer alarak, bamsz yurttalarn inisiyatifiyle sosyal faaliyette bulunan topluluu ifade eder.
SVL TOPLUM KURULUU (Non governmental organization): Sivil toplumun oluturduu kurum
ve kurululardr. Siyasi partiler, vakflar, dernekler, meslek odalar, sanayi ve ticaret odalar, sendikalar,
spor kulpleri, platform ve yurtta giriimleri v.b. gibi kurulular kapsar. En belirgin zellikleri olarak;
hkmetler, merkezi ve yerel ynetimlerden bamsz olmalar, gnlllk prensibi ierisinde kamu yararn
gzeterek almalar, maddi kar beklememeleri ve kar amac gtmemeleri, merkezi ve yerel ynetimlerle
vatandalar arasnda kpr grevi grmeleri, yalnz kendi ilgi alanlar ile deil tm toplumu ilgilendiren
sorun ve konularla ilgili olarak ta faaliyet gstermeleri saylabilir.
SYAH BUZ (Black ice): Yol yzeyinde ok ince bir tabaka halindeki buzlanmaya verilen addr. effaf
olduu iin asfalt renginden ayrt edilemediinden srcler iin byk tehlike oluturur.
341
SOBA ZEHRLENMES (Stove smoke poisoning): Kuvvetli Lodos rzgarlarnn etkin olduu gnlerde soba
bacalarndan geriye tepen karbon monoksit gaznn neden olduu zehirlenme ve lm olaylardr. Evlerdeki
kombi, ofben gibi cihazlardan kaynaklanan Karbon monoksit zehirlenmeleri de meydana gelmektedir. Bu
tr olaylar, Baca Gaz zehirlenmesi olarak da ifade edilir.
SOSYAL HASSASYET (Social sensitivity): Baknz; Sosyal Zarar Grebilirlik.
SOSYAL VE KLTREL ALTYAPILAR (Social and cultural infrastructures): Gvenli, salkl ve
dzenli bir yaam evresi oluturmak amacyla yaplan eitim, salk, spor, dini ve idari yaplar ile parklar,
dinlenme alanlar, ocuk baheleri, fuar, piknik alanlar, botanik ve hayvanat baheleri, yeil alanlar gibi
mahallere verilen genel addr.
SOSYAL ZARAR GREBLRLK (Social vulnerability): Bir kii veya gurubun afetlerin olumsuz
etkilerine kar koyabilme ve ba edebilme yetenei olarak ifade edilir. Sosyal hassasiyet, Krlganlk ve
Savunmaszlk olarak da kullanlmaktadr. Sosyal zarar grebilirliin llebilmesi ve saysallatrlmas ok
zor olduundan; yksek dzeyde, orta dzeyde, dk dzeyde gibi saysal olmayan tanmlar yaplabilir.
SMEL (Footing): st yapdan gelen ykleri zemine emniyetle aktarmak iin, zemin kat kolonlarnn
zerine oturduu, kolon ayaklar veya pabularna verilen addr.
SPEKTRAL VME (Spectral acceleration): Deprem ynetmeliinde, % 5 snm iin hesaplanan
elastik tasarm ivme spektrumunun yerekimi ivmesi deerine blnmesiyle elde edilen deer olarak
tanmlanmaktadr.
STANDART OPERASYON PROSEDR (Standard operation procedure): Acil durumlarda olayn yeri
ve niteliine gre nasl harekete geileceinin, hangi zamanlama ve srayla nelerin yaplacann nceden
planlanm halini ifade eder. Olaya neden olan tehdidin trne gre, farkl mdahale ilemlerini dikkate alan
alternatifli planlama yaplmas bu kapsamdadr.
STOKASTK (Stochastic): Olasla dayal olan, tahmini ve belirsizlik ieren matematiksel hesaplama
yntemine verilen addr.
STRATEJ (Strategy): nceden belirlenmi politika erevesinde kalarak hedef, ama ve ncelikler
dorultusunda, elde mevcut tm imkan ve kaynaklar zamannda, hzl ve etkili kullanabilmeyi amalayan
temel yaklam ifade eder.
STRATEJK PLAN (Strategic plan): Mevzuatmzda; Kurum ve kurulularn orta ve uzun vadeli
amalarn, temel ilke ve politikalarn, hedef ve nceliklerini, performans ltlerini, hedeflerine ulaabilmek
iin izlenecek yntemler ile kaynak dalmn ieren plan olarak tanmlamaktadr.
STRATEJK PLANLAMA (Strategic planning): Kurulularn mevcut durum, misyon ve temel ilkelerinden
hareketle, gelecee ynelik bir vizyon oluturmalarn, bu vizyona uygun ama ve hedefler belirlemelerini ve
llebilir gstergeler gelitirerek faaliyetlerini izleme ve deerlendirmelerine olanak salayan, katlmc ve
esnek bir planlama srecidir.
SU BASKINI (Water flood): Baknz; Sel.
SULAK ALAN (Wetland): Doal veya yapay, devaml veya geici, durgun veya akntl, tatl veya tuzlu
olan, ekolojik adan sulak alan kabul edilen yerlere verilen genel addr. Kapsamnda; denizlerin gelgit
hareketinin ekilme dneminde 6 metre derinlii amayan, bata su kular olmak zere canllarn yaama
ortam zelliini tayan btn sular, bataklk, sazlk, turbalklar ile bunlarn ky kenar izgisinden kara
tarafna doru alanlar da bulunmaktadr.
SNEKLK (Ductility): Yaplarn deprem gibi d kuvvetlerin etkisi atnda, tama kapasitesinde bir azalma
olmadan, yapabilecekleri telenme ve ekil deitirme yeteneine verilen addr.
342
SRDRLEBLR KALKINMA (Sustainable development): Gelecek kuaklarn kendi ihtiyalarn

karlayabilme imkanlarn ortadan kaldrmadan, bu gnk kuaklarn ihtiyalarn karlayarak kalknabilmesi
yaklamn ifade eder. Bugnk ve gelecek kuaklarn, gvenli ve salkl bir evrede yaamasn gvence
altna alan, ekonomik, sosyal ve evresel hedefler arasnda denge kurulmas esasna dayal kalknma ve
gelime srecidir. Sosyo-kltrel ilerleme, politik istikrar ve kararllk ile ekonomik gelime ve ekosistemin
korunmas gibi afet riskini azaltc konular esas alan, yaam kalitesini arttran bir ilerleme srecidir.
SRE (Process): Girdileri, onlara yeni bir deer katarak ktlar ve sonulara dntren faaliyetler dizisini
ifade eder.
SRVEYAN (Surveying technician): antiyelerde mhendis ve mimarlarn direktifleri dorultusunda
yaplan ilerin fen adamlarna verilen genel addr. naat ilerinin fen, sanat ve salk kurallarna uygun
olarak yaplmasndan sorumlu olan ve aldklar eitime gre teknik retmen, yksek tekniker, tekniker,
teknisyen gibi unvanlara sahip kimseler bu kapsamdadr.
SRVEYANS (Surveying): Verilerin sistematik olarak toplanmas, ilenmesi ve elde edilen sonulara gre
harekete geecek kiilere ve ihtiyac olanlara bu deerlendirmelerin hzla geri bildirimini salamas srecini
ifade eder.
SWOT ANALZ (SWOT analysis): Afetlerle mcadelede gl ve zayf ynler ile karlalan tehditler
ve frsatlar birlikte ele alp deerlendirme metoduna verilen addr. Bu metot, bir kii veya kuruluun gl
ve zayf ynleri ile frsat (potansiyel avantajlar) ve tehditleri (potansiyel glklerinin) birlikte ele alnp
analiz etmesi iin de kullanlmaktadr. Daha ok ticari iletmelerin verimlerinin artrlmasnda uygulanan
yaklamdr.
ANTYE (Construction site): naat yapm ilerinin yrtld alana verilen addr.
ANTYE EF (Chief site engineer): Yapm ilerini mteahhit adna antiyede yneten ve yaplarn proje
hesaplarna uygun olarak gereklemesini salamakla sorumlu olan mhendis veya mimardr.
ARTNAME (Codes of regulations): Yaplacak ilerin genel, zel, teknik ve idari alardan uymas gereken
koullar ile esas ve usulleri tanmlayan belge ve eklerine verilen genel addr.
EHR SEL (Urban flash flood): Yamur sularn tayacak altyapya sahip bulunmayan yerleim yerlerinde
meydana gelen ani sellere verilen addr.
EV STABLTES (Slope stability): Yamalarda duraylln (stabilite) mevcut olup olmadn ifade
etmektedir. Yama veya evlerde stabilitenin bozulmas kayma, dme, devrilme, akma, yanal yaylma gibi
ktle hareketlerine yol aar.
DDET CETVELLER (Intensity scales): Afete yol aabilecek olaylarn byklklerini veya olas hasar,
kayp ve zararlar saysal olarak belirleyebilmek iin hazrlanm referans cetvellere verilen genel addr.
Gemite yaanm afetlerin doa, insanlar ve yaplar zerinde gzlenmi etkilerine ait verilerle matematik
modeller kullanlarak hazrlanm ve uluslararas kabul grm standart iddet cetvelleri bulunmaktadr.
Deprem iddeti iin MKS, M. Mercalli, EMS, JMA cetvelleri, rzgar hzn belirleyen Bofor
cetveli ile Hortum iddetini veren Fujita cetvelleri bulunmaktadr.
343
T
TAHLYE (Evacuation): Yaplar veya bir blgeyi, nceden belirlenmi yollar kullanlarak hzl ve dzenli
bir ekilde boaltlarak insan ve canllarn gvenli yerlere tanmas ilemine verilen addr.
TAHLYE GZERGAHI (Evacuation route): Bir tehlike annda insanlar, tehlikeli blgelerden gvenle
uzaklatrabilmek iin nceden belirlenmi ve iaretlenmi nakil yolunu ifade eder.
TAHLYE PLANI (Evacuation plan): Bir afet annda, bavurulacak tahliye ileminin hangi yollar ve aralar
kullanlarak yaplaca ile bu kimselerin nakledilecei yerleri gsteren ayrntl planlara verilen addr.
TAHMN (Forecast, prediction): Meydana gelmesi muhtemel bir doa olayn gzlemsel, tecrbi yani
ampirik, matematiksel veya olaslk yntemleri kullanarak ngrde bulunmay ifade eder.
TARHSEL DEPREM (Historical earthquake): Sismik kayt cihazlarnn bulunmad dnemlerde meydan
gelmi olan depremlere verilen addr. Etkiledii alandaki hasarlara ve kayplara ait genel veya ayrntl bilgiler
tarihsel kaytlarda yer almaktadr.
TASARIM SPEKTRUMU (Design spectrum): Deprem ynetmeliklerinde belirtilen ve bina tr yaplarn
deprem hesaplarnn yaplmasnda kullanlan, genellikle sert zemin koullarnda ve %5 snm oran iin
hesaplanm spektrumu ifade eder.
TAERON (Subcontractor): Cinsleri ve ksmlar itibariyle ayrlabilen yapm iinin bir blmn mteahhide
veya idareye kar bedeli mukabilinde imal etmeyi stlenen gerek veya tzel kiilere verilen genel addr.
Bazen, alt mteahhit olarak da anlmaktadr.
TAIYICI OLMAYAN SSTEM (Non-load bearing system): Yaplarda bulunan merdivenler, dolgu
duvarlar, tesisat, kaplamalar gibi yk tamaya ve yk aktarmayan blmlerine verilen addr.
TAIYICI SSTEM (Load bearing system): Yaplarn temel, ahap, elik iskeletleri ile duvarlar, demeler
ve at gibi yk tayan ve yk aktaran yap elemanlarna verilen addr.
TAKIN (Overflooding): Baknz; Sel.
TAKIN ALANI (Flooding area): Nehir yataklarnn kenarnda, tekrarlanan taknlar nedeniyle olumu
bulunan belirli alanlara verilen addr. Ayrca 100 yllk selin grlme alanlar da sel yata olarak
adlandrlr.
TATBKAT (Drilling _ Rehearsal): Bir acil durum veya afet halinde yaplmas planlanm olan mdahale
srecinde yer alan eylemlerin uygunluunu, yeterliini ve gncelliini mmkn olduunca geree yakn
koullar altnda ve bir senaryoya bal kalarak denemek amacyla yaplan uygulamaya verilen genel addr.
Masa ba tatbikat, uygulama tatbikat ve genel tatbikat olarak farkl dzeylerde icra edilebilirler.
TAYFUN (Typhoon): Atmosferde bir alak basn alan evresinde hzla dnen rzgrlarn oluturduu
byk tropik frtnalara Japponyada verilen addr. Bunlar, bykl ve yol aabilecei zarar bakmndan
Kategori adyla 1den 5e kadar deerlendiren Tropik Frtna iddet lei bulunmaktadr.
TEHLKE (Hazard): Can ve mal kayb, yaralanma, sosyal ve ekonomik dengelerin bozulmas veya evresel
zararlara yol ama potansiyeli bulunan, deiik kkene sahip fiziksel olaylara verilen genel addr.
TEHLKE HARTALARI (Hazard maps): Deprem, sel, takn, , heyelan v.b. gibi farkl trdeki doal
afetlerin muhtemel yaygnlk ve iddet derecelerini ortaya koymak iin, belirli kriterlere gre hazrlanm
haritalar ifade eder.
344
TEHLKEL ATIK (Hazardous waste): Bir kullanm sonucu ortaya kan fiziksel, kimyasal veya biyolojik
ynlerden olumsuz etkileriyle ekolojik dengenin, insan ve dier canllarn doal yaplarn bozabilecek her
trl maddeye verilen genel addr.
TEHLKEL YAPI (Hazardous construction): Kendiliinden veya bir d etken nedeniyle kme ve can
ve mal kaybna yol ama ihtimali olan yapya verilen sfattr. mar mevzuatnda maili inhidam deyimi ile
ifade edilmitir.
TEKNK ALTYAPI (Technical infrastructure): Elektrik, gaz, ime ve kullanma suyu, kanalizasyon, artma
ile her trl ulam ve haberleme hizmetlerinin karlanmas iin kurulan yap ve tesisler ile snak, ak ve
kapal otopark v.b. gibi hizmetlere verilen genel addr.
TEKNK UYGULAMA SORUMLUSU (Technical implementatins / applications engineer): Baknz;
Fenni Mesul.
TEKNOLOJK AFET (Technological disaster): nsanlarn teknolojik faaliyeti sonucunda ortaya kan
olumsuz nitelikli olaylara verilen genel addr. Bu kapsamda; Nkleer santral kazalar, toksik, patlayc, yanc
ve tehlikeli kimyasal maddeler reten fabrika ve depolarda meydana gelen yangn ve kazalar, tehlikeli madde
tayan, gemi, tren ve karayolu aralarnn kazalar ile uak kazalar saylabilir.
TEKRARLANMA PERYODU (Recurrence period): Afete yol aabilecek deprem veya seller gibi
tehlikelerin ortalama olarak ifade edilen yeniden olu sresi veya ayn byklkteki iki olay arasnda geen
ortalama sreye verilen addr.
TEKTONK (Tectonics): Yer bilimlerinin, takre yani litosfer tabakasnn yapsn ve meydana gelii ile
evrimi aratran, ktalarn oluumu ve buna neden olan kuvvetler ve harekelerle ilgili almalar yrten bir
koludur.
TERRST EYLEM (Terrorist act): Cana ve mala kasteden, toplumda korku ve tepki yaratarak ksa veya
orta vadeli eitli amalara hizmet etmeyi hedefleyen silahl saldrlara verilen genel addr.
TIBB LK YARDIM (Medical first aid): Baknz; Acil Tbbi Yardm.
TIBB LK YARDIM EKB (Medical first aid team): Hasta veya yaralya ilk mdahalede bulunmak,
olay yerinde gerekli salk nlemlerini almakla grevli, acil salk hizmetleri konusunda eitim alm salk
personeli ve ofrden oluan ekiptir.
TOKSK (Toxic): Tbbi bakmdan zehirli ve zehir nitelii tayan zararl maddelere verilen genel addr.
TOPLU MEZAR (Mass grave): Sava, i atma veya afetlerin neden olduu toplu lmler sonrasnda
fiziki imkanszlklar nedeniyle uygulanan toplu defin ileminin yapld yerlere verilen addr.
TOPLUM AFET GNLLS. (Disaster community volunteer): Afet tehlikesi ve risklerine kar
alnabilecek nlemlerle afetlerde ve acil durumlarda ilk yardm, hafif arama kurtarma, psikolojik destek
faaliyetlerini yrtebilecek dzeyde eitilmi ve donatlm gnll olarak alan kiiyi ifade eder.
TOPLUM AFET MDAHALE EKPLER (Disaster community volunteer team): Toplum afet
gnlllerinin oluturduu afete mdahale ekipleridir. Ksaca TAME olarak anlr. Mahalle, iyeri gibi
yakn evrelerinde afet zararlarnn azaltlmas almalarna da katkda bulunmak ve afete mdahale etmek
iin zel eitimli ve afet bilinci yksek gnll ekiplerdir. Profesyonel ekipler gelene kadar hafif aramakurtarma, ilk yardm, yangn sndrme, evre sal, lojistik destek gibi birok alanda etkin faaliyette
bulunurlar.
TOPLUMDA FARKINDALIK YARATMA (Community awareness creation): Maruz bulunulan tehlike ve
riskler hakknda halkn bilin dzeyini arttrmak amacyla yaplan kamuoyunu bilgilendirme almalarnn
hedefini ifade eder. Bu eit aktivitelerle toplumda afetlerlerden korunma davrannn gelimesi ve
345
yerlemesi amalanr. Radyo, TV ve basl yaynlar ieren medya kanallaryla toplumu bilgilendirme ile afet
bilgilendirme merkezlerinde yaplacak eitim ve uygulamalar bu kapsamda deerlendirilir.
TOPLUMSAL OLAYLAR (Social incidents): Toplumsal dzeni etkileyen veya bozan, kamu otoritesini
zaafa dren, maddi hasarlara, yaralanmalara ve can kayplarna da yol aabilen, organize gsteri ve
eylemlere verilen genel addr.
TOPLUMU BLGLENDRME (Community awareness): Afetle ilgili inceleme ve aratrmalarla elde
edilen veya renilen haber, bilgi ve gereklerin bir btnlk iinde halka aklanmasn ifade eder. Afet
sonrasnda ise meydana gelen olay, idarece yaplan ve yaplmas planlanan iler hakknda, ayrca halkn nasl
davranmas gerektii, halktan beklenen katklar gibi konularda toplumun aydnlatlmasn kapsamaktadr.
TOPRAK DOLGU BARAJ (Earth dam): Geirimsiz bir kil i ekirdek ve kaya dolgularla oluturulmu
baraja verilen addr.
TORNADO (Tornado): Baknz; Hortum.
TRAVMA (Trauma): Fiziksel, kimyasal veya psikolojik nedenlerle meydana gelen yaralanmalara verilen
genel addr.
TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUU (Post traumatic stress disorder): Doal afet yada beklenmedik
bir olayla karlaan kiilerde meydana kabilen, psikolojik davran ve kayglan farklln ifade eder.
Ar korku, aresizlik, tepkisizlik, ie kapanma, ar uyarlmlk, olay yeniden canlandrma gibi durumlar
kapsamaktadr. Baz kiilerde ok youn yaanabilir, psikolojik destek alarak zaman ierisinde normale
dnebilmek mmkndr.
TRYAJ (Triage): Afet sonrasnda ok sayda yaralnn tbbi nceliklerini belirleme ve ayrma amacyla
muayenesine verilen addr. Tbbi mdahale nceliklerini gsteren, Krmz (acil), Sar (geciktirilebilir), Yeil
(bekleyebilir), Siyah (kayp) anlamna gelen snflandrmay kapsar. Mevzuatmzda; ok sayda hasta ve
yaralnn bulunduu durumlarda, bunlarn ncelikli tedavi ve nakil edilmesi gereklerinin tespiti amacyla
olay yerinde veya bunlarn nakledildikleri yerde sadece doktorlar tarafndan yaplan ayrma ilemi olarak
ifade edilir.
TROPK FIRTINA DDET LE (Hurricane intensity scale): Yeryzndeki tropik frtnalar genelde
Tayfun Typhoon olarak adlandrlmakta ancak Kuzey yarkrede Atlantik okyanusu ve Pasifik okyanusunun
Uluslararas Tarih izgisine kadar olan blmndekiler hurricane adn almaktadr. Frtnann oluturduu
rzgar hz ve dalga ykseklii dikkate alnarak 5 ayr kategori tanmlam olan Saffire-Simpson Hurricane
Scale iddet cetveli bulunmaktadr.
TSUNAM (Tsunami): Deniz veya okyanus tabanlarndaki depremler yada byk heyelanlarn yol at,
dey yer deitirmeler sebebiyle oluan dalgalara verilen addr. Sahile yaklatka hzlar ve ykseklikleri
artan bu dalgalar, kylarda byk ykma ve can kaybna yol amaktadr. Tsunami, Japonca kkenli olup
liman dalgas anlamna gelmektedir.
TSUNAM ERKEN UYARI SSTEM (Tsunami early warning system): Tsunami oluumunu alglayp,
etkileyecei yerlerde yaayanlar haberdar etmek zere kurulmu gzlem, deerlendirme ve iletiim
sistemidir. Tsunami dalgalarnn hz sismik dalgalarn hzna gre ok daha yava kald iin, belirli koullar
dahilinde erken uyar verme imkan olabilmektedir. ABD, Japonya ve Pasifik Okyanusu evresindeki lkeler
iin tsunami uyar merkezi bulunmaktadr. 2004 ylndaki Sumatra depreminin yaratt tsunami felaketinin
ardndan Gney Asya iin de tsunami uyar merkezi kurulmutur.
TKETC (Consumer): Bir mal veya hizmeti zel amalarla satn alarak kullanan veya tketen, gerek
veya tzel kiilere verilen genel addr.
346
TRKYE ACL DURUM YNETM GENEL MDRL (General Directorate of Turkish

Emergency Management). 1999 depremlerinin ardndan, acil durum hizmetlerini koordine etmek zere
Babakanlk bnyesinde kurulan koordinasyon birimidir. Amac; her trl doal ve insan kaynakl afetlerle
ilgili acil durum ynetiminin lke dzeyinde etkin bir biimde uygulanabilmesi iin, acil durum ncesi, an
ve sonras eitli alanlarda almalar yrten kurum ve kurulular arasndaki egdm salamak, olarak
tanmlanmtr. 600 sayl Kanun Hkmnde Kararname ile kurulmu olup 14 Haziran 2000 tarihinde Genel
Mdrlk olmutur.
TZEL KLK (Incorporated body). irket, dernek, vakf, sendika v.b. gibi yasalara uygun olarak
rgtlenmi kurulularn, bal bana bir varlk olarak sahip olduu fiili ehliyeti ifade eder.
U
UAK KAIRMA (Aircraft hijack): Terr veya farkl amalarla bir ua, silah veya bomba tehdidiyle
baka bir yne gtrmek veya alkoymak iin iindekilerle birlikte rehin almay ifade eder. 11 Eyll terr
saldrlarnda karlan yolcu uaklar, bomba olarak kullanlmtr.
UAK KAZALARI (Aircraft crashes): Meteorolojik, teknik ya da baka nedenlerle uaklarn arpmas,
dmesi veya zorunlu inileri sonucunda oluan kazalardr. Uaklarn havada arpmasn nlemek iin
elektronik gvenlik sistemi gelitirilmitir.
UYDU GRNTS (Satellite imagery): Yeryzne 700 km veya daha yakn yrngelerde bulunan
uydular tarafndan srekli olarak elde edilen ve farkl hassasiyete sahip saysal grntlere verilen genel addr.
Afet ynetimi amacyla da yaygn olarak kullanlan uydu grntlerinin 1970lerde 80 m. olan hassasiyeti,
gnmzde 1 m. ve altna inmi bulunmaktadr.
UYGULAMA MAR PLANLARI (Implementation urban development plans): Halihazr harita zerine
ilenmi kadastro parsellerini gsteren imar planlarn ifade eder. Nazm imar planlarndaki ilke ve esaslar
dorultusunda hazrlanan haritalarda; ticaret, sanayi, konut gibi blgelerdeki yap adalarn, yap adalar
ierisindeki imar parsellerini, binalarn younluk ve dzenini, yollar, plan uygulama etaplar ile dier tm
ayrntlar gsteren, 1/1 000 lekli olarak yaplmaktadrlar.
UZAKTAN ALGILAMA (Remote sensing): Uaklar veya uydular gibi uzak gzlem aralar kullanlarak, bir
blgenin veya bir olayn bir sre ierisinde incelenmesi yntemine verilen genel addr. Uydu grntlerinin
Corafi Bilgi Sistemi imknlaryla deerlendirilmesi sayesinde, doal kaynaklarn aratrlmas ve Afet
ynetimi almalarnda kullanlmaktadr.
V
VAKIF (Foundation): Gerek veya tzel kiilerin yeterli miktardaki mal ve haklarn, belirli ve srekli bir
amaca tahsis etmeleriyle oluan tzel kiilie sahip mal topluluunu ifade eder. Vakf senedinde belirtilen
artlar erevesinde faaliyet gsterir, yelik sistemi yoktur. lk vakf 1074 ylnda Anadoluda kurulmutur.
VER TABANI (Database): Belirli bir formatta ve eriim gvenliine uygun olarak bilgisayar ortamna
aktarlan nitelikli veri btnn ifade eder. Gerektiinde gncellenmesi ve zerinde ilem yaplmasna imkan
veren yazlmlarla ynetilen ve kullanlan saysal bilgi depolardr.
347
VBRASYON (Vibration): Genellikle kat ortamlarda yaylan ve dokununca hissedilen, byk genlikli ve
dk frekansl olan periyodik ve mekanik titreimlere verilen genel addr.
VBRATR (Vibrator): Betonarme yaplarda betonun kalp ierisine boluk kalmadan yerletirilmesi iin
beton dkm srasnda kullanlan titreim reten cihaza verilen addr.
VZYON (Vision): Kuruluun gelecekte nasl bir konumda olmak istediini ve uzun vadeli hedeflerinde
varmak istedii aamay ifade eder. Kuruluun geleceini sembolize ettii iin zgn, idealist, ayrt edici
nitelikte ve nispeten ksa cmleli tanmlamalar kapsar.
VOLKANK DEPREM (Volcanic earthquake): Aktif volkanlarn evresinde patlama ncesinde meydana
gelen, genellikle byklkleri M=5ten kk olan depremlere verilen addr. Volkan patlamalar bu
depremlerin yer, zaman ve sklk dalmlar incelenerek tahmin edilmeye allmaktadr.
Y
YAMUR BOMBASI (Cloud seeding). Baknz; Bulut Tohumlama.
YANGIN (Fire): Maddenin yeterli derecede s ve oksijen (hava) ile birlemesi sonucunda yanarak kimyasal
ekil deiliine uramas olaydr. Yangnn oluabilmesi iin yanc madde, yksek s ve oksijene ihtiya
vardr.
YANGIN MERDVEN (Fire stairway): Bir yangn veya acil durumda yksek katl binay terk etmeye
yarayan ve bina dnda yer alan etraf ak zel merdiveni ifade eder. Yksek katl binalarda yangn merdiveni
bulunmas zorunlu klnmtr.
YANGIN TATBKATI (Fire drill): Yangn annda nasl davranlaca konusunda deneyim kazanmak
amacyla yaplan tatbiki provay ifade eder. Konut, i yeri, okul, otel gibi yerlerdeki genel yangn tatbikatlar
ile itfaiyecilerin ve gnlllerin yeni sndrme teknolojileri ve ekipmanlar konusunda eitimi ve deneyim
amacyla yaptklar tatbikatlar bu kapsamdadr.
YANGIN TEHLKES (Fire hazard): Konutlar, tesisler, nakil aralar ve ormanlarda farkl nedenlerle
balayabilen, yakc etkisiyle madde ve eyalar kullanlmaz hale getiren, boucu etkisiyle canllarn yaamna
son veren en byk tehdittir.
YAPI (Building). mar mevzuatnda; Karada ve suda, daimi veya geici, resmi ve zel, yeralt ve yer
st inaatlar ile bunlarn ilave, deiiklik ve onarmlarn iine alan sabit ve hareketli tesisler olarak
tanmlamtr.
YAPI DENETM LABORATUARI (Building construction supervision/ inspection laboratory):
Mevzuatmzda; naat ve yap malzemeleri ile ilgili ham madde ve mamul madde zerinde, ilgili standartlarna
veya teknik artnamelerine gre lm, muayene, kalibrasyon yapabilen ve zgl arlk, basn ve ekme
dayanmlar, kvam limitleri gibi dier zelliklerini tayin eden, Bayndrlk ve skan Bakanlnn izniyle
alan tesisler olarak tanmlamaktadr.
YAPI DENETM(Building constructin supervision / inspection): Gvenli, salkl ve ekonomik yap ina
edebilmek amacyla yaplarn, ilgili idare ve ykleniciden (mteahhit) bamsz olarak, tasarm (proje) ve
yapm (ina) aamalarnda, yrrlkteki ynetmelik ve standartlara uygun imalinin, denetimler yoluyla
salanmas srecini ifade eder.
348
YAPI DENETM KURULUU (Building construction supervision /inspection corporate): Bayndrlk

ve iskan bakanlndan ald izin belgesiyle mnhasran yap denetimi grevini yapan, ortaklarnn tamam
mimar ve mhendislerden oluan tzel kiilere verilen addr.
YAPI ENVANTER (Building inventory): Mevcut her tr yapnn adedi, yap malzemeleri, yap sistemi,
ya v.b. gibi zelliklerin belirlenmesi iin yaplan tespit ve kayt ilemi sonucunda oluturulan bilgilerin
tmn ifade eder.
YAPI HASARI (Building damage): Kullanmdan doan hasarlar hari, yapnn fen ve sanat kurallarna
aykr, eksik, hatal ve kusurlu yaplmas nedeniyle meydana gelen ve yapnn kullanmn engelleyen veya
yapda kapasite ve deer kayb oluturan her trl hasardr.
YAPI HASARI TESPT (Building damage assessment): Bir afet sonrasnda yaplarn grm olduu
hasarlarn teknik ekipler tarafndan nceden tanmlanm form ve standartlara uygun olarak belirlenmesi ve
kullanmlarna karar verilmesi ilemidir. Uygulamada n hasar tespiti ve kesin hasar tespiti olarak iki aamal
yaplmaktadr. Afetlerde halkn can ve mal gvenlii asndan yaplarn kullanp kullanlamayacana
zellikle art depremler dikkate alnarak hemen karar verilmesi gereken durumlarda inaat mhendisleri ve
mimarlardan oluan ekipler tarafndan yap hasarlarnn tespiti yaplmaktadr.
YAPI KULLANMA ZN BELGES (Certificate of permission for building occupation): Belediye ve
mcavir alan snrlar iinde veya dndaki yerlerde ina edilen yaplarn, tamamen veya ksmen kullanlmasna
msaade veren izin belgesidir. Bu izni Belediyeler veya Valilikler verir. Bu, uygulamada Oturma zni olarak
bilinmektedir.
YAPI MTEAHHD (Building contractor): Yapm ilerini szleme ve eklerine uygun olarak yapmay,
yap sahibine kar taahht eden, ticari amala ya da kendisi iin ahsi finans kaynaklarn kullanarak stlenen
ilgili Ticaret Odasna kaytl gerek veya tzel kiilere verilen addr.
YAPI RUHSATI (Building construction permit): mar mevzuat hkmlerine gre dzenlenen inaat izin
belgesine verilen addr. Belediye ve mcavir alan snrlar iinde ve dnda kalan yerlerde ina edilecek
yaplar iin, belediye veya valilik tarafndan verilir. Bu, naat Ruhsat olarak bilinmektedir.
YAPI SAHB (Building owner): Yap zerinde mlkiyet hakkna sahip olan gerek veya tzel kiileri ifade
eder.
YAPI STOKU (Building stock): Baknz; Yap Envanteri.
YAPIM SRES (Construction duration): Yap sahibinin, yap ruhsat tarihten itibaren, yap kullanma
ruhsatn ald tarihe kadar geen zaman ifade eder.
YAPISAL HASAR (Structural damage): Bir yapnn tayc sisteminde, afet veya baka bir nedenle
meydana gelen atlak, krlma, yer deitirme v.b. gibi hasara verilen addr.
YAPISAL OLMAYAN HASAR (Non-structural damage): Bir binann kaplamalar dolgu duvarlar,
merdivenler ve tesisatlar gibi tayc olmayan elemanlarn da meydana gelen hasara verilen addr. Afet
nedeniyle bina ierisindeki eya ve ekipmanlarda oluan hasarlara da yapsal olmayan hasar denilmektedir.
YAPISAL OLMAYAN RSKLER (Non-structural risks): Yapsal olmayan tehlikelerin yol aabilecekleri
zarar ve kayp olaslklarn ifade eder..
YAPISAL OLMAYAN TEHLKELER (Non-structural danger) : Yaplarn, yk tayan ve aktaran
elemanlarnn dnda kalan blme ve kalkan duvarlar, i ve d cephe kaplamalar, tesisatlar, avizeler,
tavan kaplamalar v.b. gibi elemanlar ile yap ierisindeki eyalar, ekipman ve malzemelerden kaynaklanan
tehditlere verilen genel addr.
349
YAPISAL NLEMLER (Structural counter-measures): Yaplarn yk tayan ve yk aktaran elemanlarnda

onarm veya glendirme amacyla alnan nlemleri ifade eder.
YAPISAL RSKLER (Structural risks): Yaplarn yk tayan ve yk aktaran elemanlarnda meydana
gelebilecek hasar veya yklma olasldr.
YAPISAL TEHLKELER (Structural hazards): Yaplarn kolon, kiri, deme, temel gibi yk tayan ve
yk aktaran elemanlar ile zemin zelliklerinden kaynaklanan tehditleri ifade eder.
YARDIM (Aid): Baknz; Acil Yardm.
YASAKLANMI AFET BLGELER (Prohibited or excluded disaster areas): Yetkili makamca tehlikeli
grlerek, snrlar harita veya krokilerle belirlenen yerleri ifade eder., Bayndrlk ve skan Bakanlnn
teknik heyetlerince, Afete maruz blgelerdeki yerlemelerin, afet blgesi olarak ilan edilerek yasaklanan
alanlarnda bina ve konut yapm izin verilmez, mevcut veya yaplmakta olanlar ise yerel ynetimlerce
yktrlr. Afet blgesinin hudutlar, Bakanlka daraltlabilir veya tamamen kaldrlabilir.
YAVA GELEN AFETLER (Slow onset disasters): Olumsuz sonular aniden deil de zamanla ve
giderek arlaan boyutlarda ortaya kan afetlere verilen genel addr. Kresel snma, kuraklk, erozyon,
lleme gibi doal afetler ile sosyal dengenin bozulmas gibi toplumsal afetler bu kapsamdadr.
YENDEN NA (Reconstruction): Afet ynetimindeki iyiletirme dneminin ardndan balar, evre
planlamas ve ehircilik ilkelerine uygun ada bir yaplama faaliyetini ifade eder. Afet nedeniyle yklan,
yanan veya kullanlamaz duruma gelen bina, tesis ve alt yaplarn ilevlerini grmek zere, afetlere daha
dayankl ve evreye uyumlu bina ve tesislerin ina edilmesi almalardr.
YENDEN YAPILANMA (Restructuring): Bir kurum veya kuruluun deien koullara uyum ve verimlilik
art iin, ynetim, sorumluluk, effaflk v.b gibi prensipler erevesinde gelierek rgtlenmesini ifade eder.
Afetlerden sonra baz kurumlarda, karlalan aksaklklar ve alnan dersler nda yeniden yaplanmaya
gidilmektedir.
YENLENEBLR KAYNAKLAR (Renewable resources): Gne, rzgar, jeotermal, akarsu, gel-git,
biomas enerjisi gibi doal, tkenmeyen ve evre sorunu yaratmayan nitelikteki enerji kaynaklarna verilen
genel addr.
YENLENEMEYEN KAYNAKLAR (Non-renewable resources) : Kmr, petrol, doal gaz, nkleer
maddeler gibi yer kabuunda snrl rezerve sahip olan, kullanmyla nemli lde evre kirlilii yaratan,
doal enerji kaynaklarna verilen genel addr.
YER HAREKET (Ground motion): Bir deprem veya yeralt patlamasyla yeryznde meydana gelen
sarsnt ve titreimleri ifade eder. Sismoloji bilimince, kuvvetli ve zayf yer hareketi olarak iki ayr alma
alannda ele alnp deerlendirilmektedir.
YER HAREKET BYTMES (Ground motion amplification): Ana kayadaki deprem yer hareketinin,
yerel zemin zelliklerine bal olarak frekans veya genliindeki deiimleri ifade eder. Depremlerin yol
at kuvvetli yer hareketine etki eden en nemli faktr yerel zemin koullardr. Tabakalarn fiziksel
zellikleri, derinlikleri, S dalga hzlar, yer alt su seviyesinin mevcudiyeti ve derinlii, yzeydeki hareketin
bykln etkilemektedir. Yerel lekte deprem yer hareketinin bymesi, zeminlerin ana kaya derinlii,
hakim periyodu gibi parametreler, mikrotremor lmleri, iki veya boyutlu modelleme yntemleriyle
belirlenerek sismik mikro blgeleme almalarnda yaygn olarak kullanlmaktadr.
YER KAYMASI (Landslide): Baknz; Heyelan.
YEREL GNDEM -21 (Local agenda-21): Birlemi Milletler tarafndan kresel lekte srdrlebilir
kalknma yaklamn desteklemek iin hazrlanan programa verilen addr. 1997 Rio Konferansnda kabul
350
edilen esaslarla, 21. yzylda insan ve evre arasndaki ilikilerin dzenlenmesini, hkmetler ve yerel
toplum kesimlerinin destei ile gerekletirmeyi amalamaktadr.
YEREL YNETM (Local administration): Baknz; Mahalli dare.
YERNDE SIINAK (Shelter in place): Bulunulan veya yaanlan mekanda, baz basit nlemleri alarak,
dardan gelen tehditlere kar nispeten gvenli bir alan oluturma faaliyetini ifade eder.
YERLEK ALAN (Habitat area): Belediye ve mcavir alan snrlar ierisindeki imar plan bulunmayan
mahalle, ky, mezra gibi mevcut yerlemelerin mstakbel gelimelerini de iine alan ve snrlar belediye
meclisince kararlarlatrlan yerleri ifade eder.
YERLEM YER ANALZ (Town watching): Deneyimli insanlar veya gnlller tarafndan gzleme
dayal olarak yaplan, yerleim yerlerindeki tehlike ve risk belirleme yntemini ifade eder.
YERLEME ALANI (Settlement area). mar plan snr ierisinde kalan yerleik durumdaki ve gelime
alan niteliindeki blgelerin tmn ifade eder.
YIMA YAPI (Masonry building): Tayc sistem elemanlar rme duvarlar olan yap trn ifade eder.
Betonarme temeller zerine oturan ta, dayankl tula gibi malzemeyle rlm tayc duvarlar ile balayc
ve yk aktarc kiri, hatl, betonarme veya ahap demelerden oluur. lkemizde demelerinin betonarme
veya ahap olmasna bal olarak, yma kagir ve yarm kagir adlaryla adlandrlmaktadrlar.
YIKIK (Collapsed): Binalarda tayc sistemlerinin byk oranda kalc yer deitirerek ksmen veya
tamamen yklmas ve atnn kmesi durumunu ifade eder. nsanlarn can ve mal gvenlii bakmndan
bu tr yaplara girmesine kesinlikle izin verilmez. Ayakta kalabilen yaplar ise yerel ynetimlerce ivedilikle
gertilip, tehlikesiz hale getirilmesi yasa gereidir.
YILDIRIM (Thunderbolt, lightning). Yeryz ile bulutlar arasnda meydana gelen elektrik boalmas olayna
verilen addr.
YILDIRIM ARPMASI (Thunderstrike): Canllarn yldrma maruz kalarak yaralanmas veya lmesidir.
Frtnal havalarda ok yakndaki imek akyor olmas, ak alanda, kara, deniz ve hava tatlarnda yldrm
arpma riskini arttrr.
YNETM (Governance): Katlmc ve paylamc bir anlaya sahip olan ve gelecee ynelik bir
baka sahip ynetim anlayn ifade eder. Sonu ve hedef odakl olaylara ynelmi, vatandaa hizmeti esas
alan, katlmc, effaf, hesap verebilir ada bir ynetim biimine imkan veren yaklamdr. Mevzuatta;
saydamlk, hesap verebilirlik, katlmclk, alma uyumu, yerli yerindelik ve etkenlik gibi kriterlere
dayanan ok aktrl ve toplumsal ortaklara dayal ynetim anlay olarak tanmlanmaktadr.
YUMUAK KAT (Soft storey): Genellikle binalarn zemin katlarnda olmak zere, dier katlara oranla daha
esnek ina edilmi katlara verilen addr.
YZ YILLIK SEL YATAI (100-year flood plane): Bir nehrin etrafnda, 100 yl iersinde en az bir kez
sel sular ile kaplanm alan ifade eder. Bu alan ierisinde her yl sel olma ihtimali en az % 1 veya daha
fazladr.
Z
ZARAR (Loss): Doal, teknolojik ve insan kkenli olaylarn neden olduu fiziksel, ekonomik ve sosyal
kayplarn tmn ifade etmektedir.
351
ZARAR AZALTMA (Mitigation): Afet tehlikesi ve riskinin belirlenmesiyle bunlardan kanlmas,

etkilerinin nlenmesi veya en aza indirilmesi, kanlmaz kayplarn tazmini iin tedbir alnmas faaliyetini
ifade eder. Toplumun afet tehlikesi ve riski konusunda bilgilendirilmesi, bilinlendirilmesi ve ba edebilme
kapasitesinin gelitirilmesi, afet ncesi ve sonrasnda uygulanan mevzuat ve yerel ve merkezi dzeylerdeki
kurumsal yaplanmalarn gelitirilmesi, aratrma-gelitirme politika ve stratejilerinin, ihtiya ve ncelikler
dorultusunda, belirlenmesi ve uygulanmas gibi almalar kapsamaktadr. Bunlar, birok kurum, kurulu
ve meslek guruplarnca belirlenen stratejik ama ve hedefler dorultusunda, etkin bir ibirlii ierisinde
yrtlecek uzun vadeli ve srekli almalardr. Bata sivil toplum olmak zere, tm kesimlerin ilgi, destek
ve katksyla olumlu sonular alnabilir.
ZARAR AZALTMA PLANLAMASI (Mitigation planning): lke, blge, il ve yerleme dzeyindeki
stratejik planlamayla ele alnarak, gelime hedefleri ile zarar azaltma amalarn birletiren, afet zararlar
azaltlm, ba edebilme kapasitesi ve yaam kalitesi arttrlm bir toplum oluturma ynnde dinamik ve
katlmc bir planlama srecini ifade eder.
ZARAR GREBLRLK (Vulnerability): Bir tehlikenin gereklemesi halinde, canllarn ve insan eliyle
oluturulmu yaam evresinin, fiziksel, sosyal, ekonomik veya evresel bakmdan urayabilecei zarar ve
kayplara karsndaki hassasiyetini ifade eder. Birey veya sosyal gurubun tehlikeyi alglama, olas etkilerini
tahmin etme, zararlarn azaltma, meydana gelmesi halinde sonular ile ba edebilme ve yaam bir an nce
normal hale dndrmedeki kapasite eksiklii olarak ta tanmlanmaktadr. Baka bir ifade ile zarar grebilirlii
bir toplumun, bir sistemin veya bir yapnn var olan bir tehlikeden etkilenebilme oran veya grebilecei
hasar, zarar veya kaybn bir ls olarak da tanmlamak mmkndr. Baz yaynlarda, Savunmaszlk,
Krlganlk, Hassasiyet gibi terimlerle ifade edilmektedir.
ZAYIF KAT (Weak story): Bir yapda yatay yk tama kapasitesi (takati), dier katlara gre daha dk
olan kata verilen addr.
ZEMN ETTLER (Soil investigations): Yaplarn temel tasarm iin, zemin temel etkileiminin
irdelenmesi almalarna verilen addr. Zemin zellikleri ve zemin parametrelerinin tayini iin yap alan
ve evresindeki zemin ile yeralt suyu ile ilgili btn verilerin zel yntemlerle toplanmas almalarn
kapsamaktadr. Bayndrlk ve skan Bakanlnca hazrlanm olan, zemin ve temel etd raporlarnn
hazrlanmasna ilikin esaslar hakkndaki yaynda, bu yntemler hakknda ayrntl bilgi mevcuttur.
ZEMN HAKM PERYODU (Soil fundamental period): Ana kaya zerindeki zemin katmanlarnn bir
btn olarak doal titreim zelliklerinin temsil edildii tipik periyodu ifade eder. Bu deer, yerinde S dalga
hz lmleri, gerek deprem kaytlar, mikrotremor lmleri, zeminlerin matematik modellenmesi gibi
yntemler kullanlarak belirlenmektedir.
ZEMN KAT (Ground floor): Bir binaya kot verilen nokta seviyesinde veya bu seviyenin zerinde taban
demesine sahip olan ilk kata verilen addr.
ZEMN MEKAN (Soil mechanics): Mekanik ve hidrolikle ilgili kural ve yntemleri kullanarak,
zeminlerin statik, dinamik ve mekanik zellikleri ile d etkiler altndaki davran zelliklerini inceleyen,
inaat mhendisliinin bir alt uzmanlk alandr.
ZEMN OTURMASI (Soil settlement). Zeminlerin ve yap temel zeminlerinin eit veya farkl oturmas
olaylarna verilen genel addr. st yapdan gelen yklerin etkisi, killi zeminlerde yer alt suyunun etkisi
ile gelien ime ve bzlme, yer alt suyunun ekilmesi veya yer alt galerileri ve maden ocaklarndaki
gmeler nedeniyle meydana gelebilirler.
ZEMN SERBEST BASIN DAYANIMI (Unconfined soil strength): Zeminlerin herhangi bir ekil
deitirmeye uramadan tayabildikleri yk ifade eder.
352
ZEMN SINIFLAMASI (Soil classification _ Ground Classification): Zeminlerin mhendislik zellikleri

ile mekanik ve dinamik zelliklerinin yerinde(sahada) ve laboratuarlarda yaplan deneylerle belirlenerek
fiziksel zelliklerine gre gurup ve snflara ayrlmas ilemidir.
ZEMN TAIMA GC (Soil bearing capacity): Zeminlerin st yapdan gelen ykleri hibir ekil
deitirmeye uramadan gsterdikleri tama kapasitelerini ifade eder.
ZONNG (Zoning): Baknz; Blgeleme.
ZORUNLU DEPREM SGORTASI (Compulsory earthquake insurance): Deprem ile deprem sonucu
oluan yangn, infilak ve yer kaymas gibi rizikolara kar poliesinde belirtilen esaslar kapsamnda gvence
veren sigortay ifade eder. Bu gvence 2006 yl iin, her cins yapda daire bana 100 000.- YTL olarak
belirlenmi olup, sigortal isterse sigorta irketlerinden ilave pirim deyerek ek teminat alabilmektedir.
ZORUNLU G (Compulsory immigration): nsanlarn hayatta kalabilmek iin sava, ktlk, salgn
hastalk, etnik basklar ile dier sosyal ve ekonomik sebeplerle topluca yer deitirmesini ifade eder.
BAVURULAN KAYNAKLAR
ADRC; www.adrc.or.jp
Afet Ynetiminin Temel lkeleri; JICA Trkiye Ofisi,
Mart- 2006, Ankara. ISBN 975-98140-0-5
ODT Afet Ynetimi Uygulama ve Aratrma Merkezi;

www.dmc.metu.edu.tr
Salk Bakanl; www.saglik.gov.tr
Basic Terms of Disaster Risk Reduction; SDR
T.C. Yasalar ve ynetmelikleri; www.tbbm.gov.tr
Comprehensive
Disaster
Risk
Mananagement
Framework; The World Bank Institute Distance
Learning
Trk Dil Kurumu; www.tdk.org.tr
Deprem Aratrma Dairesi; www.deprem.gov.tr

Deprem uras Komisyon Raporlar; Bayndrlk ve
skan Bakanl, 2004, Ankara.
Disaster Preparedness Glossary; Donwoody Press,
2004, USA ISBN 1-931546-08-8
Gvenli Yaam reniyorum; Trkiye Kzlay Dernei,
Eyll 2004, Ankara. ISBN 975-92079-1-5
IADB; www.iadb.org/
Trkiye Kzlay Dernei; www.kizilay.org.tr

Trkiyede Doal Afetler Konulu lke Strateji Raporu;
JICA Trkiye Ofisi, Temmuz- 2004, Ankara.
UNDP; www.undp.org/
UNEP; www.unep.org/
UNESCO; www.unesco.org
UNOCHA; www.unocha.org
Wikipedia; www.wikipedia.org
WMO; www.wino.org
IT Afet Ynetimi Uygulama ve Aratrma Merkezi;

www.aym.itu.edu.tr/yay_00.html
Kariyer Pusulas; www.kariyerpusulas.com
Kresel klim Deiimi ve Trkiye; Mikdat Kadolu,
Aralk 2001, stanbul. ISBN 975-8621-08-4
Meteoroloji Genel Mdrl; www.meteor.gov.tr
Meteoroloji szl; Devlet Meteoroloji leri Genel
Mdrl
353

4D2 Afet

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

4D2 Afet

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

JICA TRKYE OFS, YAYIN NO: 2

AFET ZARARLARINI AZALTMANIN

MART 2008, ANKARA

Afet Zararlarn Azaltmann Temel lkeleri

JICA Trkiye Ofisi

Modern, Btnleik Afet Ynetimin

Prof. Dr. Mikdat KADIOLU

Zarar Azaltmann Temel lkeleri

Afet Zararlarn Azaltmada Psikolojinin nemi

Prof. Dr. A. Nuray KARANCI

Zarar Azaltma ve ehir Planlama

Y. Do. Dr. Azime TEZER

Mikroblgeleme almalar ve Afet

Yerleim nitesi Analizi

Do. Dr. smail Hakk HELVACIOLU

Yapsal Riskler ve Risklerin Azaltlmas

Do. Dr. Alper LK

Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar

Depreme Dayankl Olmayan Binalar

Afet Blgelerinde Yapsal Hasarn Azaltlmasnda

Dr. Gkhan EVKBLEN

Yapsal Olmayan Deprem Risklerinin

Do. Dr. Eser DURUKAL

Mahalli dareler Reformu Sonrasnda

Belediye alanlar in Afet Acil

Prof. Dr. Mikdat KADIOLU

Yerel Yneticiler / Saha Uygulayclar

Yerel Ynetim Teknik Personeli in Saha

Toplumda Afet Bilincini Artrma Yntemleri

Prof. Dr. Mikdat KADIOLU

Toplum Afet Mdahale Ekipleri

Sel, Heyelan ve in Risk Ynetimi

Prof. Dr. Mikdat KADIOLU

Kuraklk Kran Risk Ynetimi

Prof. Dr. Mikdat KADIOLU

Afet Ynetimi ile lgili Terimler

AFET ZARARLARINI AZALTMANIN

Afet Zararlarn Azaltmann Temel lkeleri

Modern, Btnleik Afet Ynetimin Temel lkeleri

Principles of Modern Integrated Disaster Management System

JICA Trkiye Ofisi, Yayn No: 2

Birlemi Milletlerin kabul ettii ve en genel

Gnmzde birok ehrimiz nemli lde,

Afet Zararlarn Azaltmann Temel lkeleri

JICA Trkiye Ofisi, Yayn No: 2

Tehlike: Can ve mal kayplarna neden olmak

Savunmaszlk (Zarar Grebilirlik, Hassasiyet): Kiilerin, mallarn ya da evrenin bir

Afet Zararlarn Azaltmann Temel lkeleri

Afet Zararlarn Azaltmann Temel lkeleri

JICA Trkiye Ofisi, Yayn No: 2

mevzuat ve kurumsal yaplanmalarn oluturulmas veya yeniden dzenlenmesi ve etkin

Kanunu, 01.04.1988 gn ve 88/12777 sayl

Ayrca, Trkiyede 1959 tarihli 7269 sayl

Ancak hizmet birimleri, Olay Komuta Sistemi

Olay Komutan (OK): Bu plan dhilinde

3. Afet Ynetiminin Belli Bal Evreleri

olaya ilk mdahale eden kii o an iin olay

Modern Afet Ynetim Sistemi

ekil 6. Modern afet ynetim sistemi ve evreleri.

ekil 6. Modern afet ynetim sistemi ve evreleri.

Dier bir deyile, Bilimsel ve Btnleik Afet

1. Kayp ve Zarar Azaltma

JICA Trkiye Ofisi, Yayn No: 2