Predmet: Integralni transport

Tree predavanje1 :

Transport, osnovni pojmovi

INTEGRALNI TRANSPORTNI SISTEMI

2. INTEGRALNI TRANSPORTNI SISTEMI

2.1. INTEGRALNI TRANSPORT
2.1.1. Osnovne karakteristike integralnog transporta

Pri opredjeljenju za korienje naziva drugog poglavlja integralni transportni sistemi,

imalo se u vidu sledee:
Da .integralni transportni sistemi 2 samo su jedan od nekoliko moguih naziva
koji se susreu u domaoj i stranoj literaturi. Ostali nazivi su: kombinovani
transport, nove tehnologije transporta, sredstva savremenih tehnologija
transporta, integralni transport itd. Budui da nijedan naziv u svetskim
razmjerama kao ni u naoj zemlji nije standardizovan (izuzev konvencije o
multimodalnom transportu koju je 1980. godine usvojio UNCTAD), svakom autoru
ostaje sloboda da prihvati naziv koji smatra odgovarajuim.3;
U literaturi iz ove oblasti susreemo se sa jo nizom pojmova koji , u sutini imaju
isto znaenje; savremeni kombinovani transport; savremene tehnologije
transporta...
Na usmjerenju Menadement u agencijskom i pediterskom poslovanju, FMS
postoji samo jedan predmet koji izuava teme direkno vezane za transport pod
nazivom Integralni transport. Kako je nastavni plan i program Fakulteta koncipiran
na nain da studenti izuavaju savremena dostignua u nastavnim cjelinama, to
je i cilj ove knjige, odabrani naziv se smatrao najprihvatljivijim;
Integralni transportni sistemi, sa stanovita jedinstvene cjeline, djele se na tri osnovna
sistema i to4:
integralni transport5 je nain transportne manipulacije pri emu se roba ne tovari
neposredno na transportno sredstvo nego se slae na palete ili na kontejnere,
tako da ona zajedno sa robom postaju teret koji efikasno i racionalno mogu
preuzeti sredstva svih oblika transporta. To znai da je integralni transport takva
tehnologija kojom se umetanjem pomonih sredstava izmeu tereta i transportnih
sredstava teret ukrupnjava i omoguuje korienje mehanizacije tako da se bez
kontakta sa robom ona transportuje "od vrata do vrata".
multimodalni transport je tehnologija kojom se u prevozu robe istovremeno
koriste dva savremena i odgovarajua transportna sredstva, pri emu , prvo
transportno sredstvo zajedno sa teretom postaje teret za drugo transportno
sredstvo, uz uslov da se tranasportni proces odvija izmeu dvije drave .
kombinovani transport je nain prevoza robe kojim se u jednom transportnom
lancu od mjesta proizvodnje do mjesta potronje, kombinovano, koriste najmanje
dvije vrste prevoznih sredstava.
U nastavku se usvaja sledee stanovite:
Integralni, odnosno savremeni kombinovani, transport je transport robe od proizvoaa
do potroaa i od proizvodnje do dalje dorade bez promjene transportnog suda.

Materijal namjenjen studentima VI semestra kolske 2011/2012. godine, Studijski program: Menadment u
carinskom, pediterskom i agencijskom poslovanju koji predstavlja izvod iz cjelovitih predavanja koji e
nastavnik uskoro publikovati.

Page9

2
3
4
5

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

Tj. Integralni transport podrazumeva cjelokupnu distribuciju robe upotrebom savremenih

tehnologija transporta, kombinovanjem vie razliitih vidova saobraaja , korienjem
pozitivnih osobina tih vidova i sredstava za prevoz robe ( palete , kontejneri , izmenjivi
transportni sudovi, transport cjelih vozila sa teretom ).
Pretpostavke za ostvarivanje integralnog prevoza, tj da bi se izvrile izmjene u organizaciji
prevoza potrebno je stvoriti tri preduslova:
a) kooperacija u teretnom prijevozu koja moe biti:
- tehnoloka
- tehnika
- kadrovska
- komercijalna
c) informacioni prevozni sistem,
d) pediterska djelatnost
Bez tehnoloke, tehnike, kadrovske i komercijalne saradnje, te informacionih sistema
koji omoguuju adekvatno praenje procesa i organizatora transporta ne moe se
govoriti o integralnim transportnim sistemima.
Osnovne karakteristike integralnog transporta su :
nov i kvalitetan nain prevoza robe,
paralelno razvijanje sa klasinom tehnologijom transporta
visok stepen standardizacije ,
integrisanje sa proizvodnjom ,
njegovo ne uvodjenje dovodi zemlju u izolaciju
Dva su cilja integralnog transporta: osnovni i posebni:
1. Osnovni: nije samo uteda u vremenu i trokovima prevoza, ve, prije
svega, racionalizacija cjelokupnog sistema distribucije robe
2. Posebni: realizacija transportnog lanca od proizvoaa do potoraa.
Integralni transport obuhvata sistem racionalizacije koji ine sljedee tehnoloke
operacije: pakovanje robe; skladitenje; utovar; prevoz jednom ili vie grana transporta;
pretovar izmeu grana saobraaja; usputna meuskladitenja; istovar; skladitenje;
raspakovanje; vraanje prazne ambalae.
Osnovni elementi integrisanja procesa operacija u transportu su tovarno-manipulativne
jedinice6. To su u stvari standardizovani nosai ukrupnjene ili neukrupnjene robe,
pakovane ili nepakovane, podeeni da se premjetaju primjenom pretovarne
mehanizacije.
U poglavljima koja slijede dae se detaljniji osvrt na tovarne jedinice integralnog
transporta.

2.1.2. Uloga ukrupnjavanja roba u integranom transportu

U literaraturi su u upotrebi i pojmovi: transportni sud; jedinstvena tovarne jedinice; manipulativna

trasportna oprema; logitika jedinica swap bodies

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page10

Preduslov za obavljanje integralnog transporta je ukrupljavanje robe koje se ogleda kroz

faze: jedinica proizvoda; jedinica pakovanja; tovarno-manipulativna jedinica; transportna
jedinica ( Sl 2.1. ).

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

Slijedii osvrt na proces objedinjavaja, okrupnjavanja, proizvoda.

1.

Proizvodom se smatra rezutat ekonomske aktivnosti,odnosno proizvod je

rezultat skupa meusobno povezanih ili meusobno djelujuih aktivnosti, koji
pretvara ulazne u izlazne elemente. Svaki proizvod predstavlja paket sainjen
od kombinacije robe i usluga (materijalnog i nematerijalnog dela).

Slika 2.1. Sistem ukrupnjavanja proizvoda

Klasifikacija proizvoda prema trajnosti i opipljivosti proizvoda vri se na:
potrona dobra proizvodi koji se troe jednokratno ili tokom nekoliko
upotreba, kao npr. okolada, voni sok, dezodorans, sredstvo za ienje
sanitarija itd.
trajna dobra proizvodi koji se koriste tokom dueg vremenskog perioda, a
ako se koriste u skladu sa uslovima njihove upotrebe traju godinama, kao npr.
kuni aparati (televizori, maine za pranje, i sl.), namjetaj, prevozna sredstva
(automobili, jahte i sl.) itd.
2. Pojednostavljeno proizvod se zatvara u ambalau7. U cilju isporuke proizvoda
potroaima on mr biti stvljn u drni sud, mt, rm, dnosn u mblu. Ipk
r mbl im ir znanj i prdstvlj pti pm z sv prblm u vzi s
prmnjm prizvd z prmt.
Prednosti primjene ambalae ogledaju se kroz:
1. titi proizvod od raspadanja, kvarenja i lomljenja, krae i zagaivanja od
spoljnih uticaja atmosfere.
2. Garantuje teinu i koliinu, kvalitet, orginalnost pakovanja i nemogunost
zamjene nekim drugim proizvodom.
3. Smanjuje trokove transporta, skladitenja i rukovanje robom.
4. Omoguava dobru prezentaciju, lako rukovanje, jednostavnu upotrebu i dobro
uvanje, kao i laki izbor kupcu.

Rij mbl potie d frncusk ri emballage t u prvdu znai zmtvnj, pkvnj,

upkivnj, i sl.

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page11

mbl p bliku i dimnzim trb d mgui slaganje robe u vzil i sklditenje

bz vidljivih upljina, uz to mr udovljiti i sttskm izgldu. Prviln blikvna
mbl pgdni z mnipulisnj i prvilnim slgnjm d stbilnije trt.

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

Plzi d rzliitih mjril mbl s djli prm mtrilu d kg izrna,

bliku, namjni, zvisnosti d knstrukci i snvn funkcii u prmtu.
Podjela po osnovu primjenjnog mtrila z mblu vri se na sldi nain (Slika
2.2.):
Ambl d hrti (ks i vr, kuti i stli blici burd, tub);
Drvna mbl (snduci bini ili ni mtlnim djlvim,
hlndzi, gb, bv d hrstv i bukv gr, rmvi i prrd);
Mtlna mbl (limnk, kant, kuti snduci, burd, cistjrne i
kntnijeri, livne bc z thnik gsve

Slika 2.2. Vrste ambalae

Ambalaa od hartije ini vie od polovine cjelokupne koliine materijala koji se
u svijetu upotrebljava za izradu ambae. Osnovni materijali za izradu ambalae
od hartije su : materijali preteno izraeni od stare hartije, hartije izraene od
celuloze ( kraft ili natron hartija ), pergament hartija, krep hartija, hromohartija,
armirana hartija.

Celulozne hartije su vre i ljepeg izgleda, pa se zato upotrebljavaju za

osjetljive i skuplje artikle i kao omotne hartije za namjernice ( za pakovanje
peciva), a bezdrvne hartije za pakovanje kolonijalne robe. Kao omotna hartija, u
sluajevima posebnih zahtjeva u pogledu vrstoe i za proizvodnju vrea od
hartije, upotrebljava se kraft (natron) hartija koja se dobija posebnim sulfatnim
postupkom, a takoe, slui za izradu vrea i talasastog kartona. Ako se trae
hartije nepropustljive za masnoe,
onda se
celulozna
hartija tretira
sa sumpornom kiselinom da se dobije pergament hartija, koja se upotrebljava
za pakovanje prehrambenih proizvoda. Za pakovanje nepravilnih proizvoda
kada se hartija mora prilagoavati obliku proizvoda, odn. kada su neizbjene
Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page12

Materijali izraeni od stare hartije slue samo za najgrublju zatitu proizvoda od

neistoa i oteenja. Od sive omotne ( renc hartije ) koja se dobija iskljuivo od
manje vrijedne nesortirane stare hartije, prave se vree i kese za voe i povre.
2
Omotne hartije teine vee od 60 g/m izrauju se od bolje stare hartije, smee
boje i sa jedne strane je glatka.

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

manje deformacije ambalae, upotrebljava se krep papir . Za pakovanje okolade,

cigarete i etikete koriste se tzv. hromo hartije ije su povrine presvuene,
prevuene punilima i vezivima.
Hartija nepropustljiva za vlagu, pare i arome dobija se presvlaenjem emulzijama
ili rastvorima voskova i parafinom. U sluajevima kada se eli postii vea
vrstoa hartije, upotrebljava se armirana hartija. Kao armature slue vlakna
pamuka sizala, stakla, najlona...
Najei trini oblici ambalae od hartije su : transportne vree i kese.
Transportne vree od hartije prave se ivenjem i ljepljenjem od specijalne vrste
knaf hartije. Mogu se izraivati od jednog ili vie slojeva hartije. Ponekad se
upotrebljavaju hartije razliitih teina, a esto se kombinuju sa slojevima
oplemenjene hartije ili sa metalnim folijama, odn. plastinim masama. Primjena
vrea u transportnom pakovanju je veoma velika. Najvei potroai vrea su :
industrija graevinskih materijala, industrija plemenitih proizvoda ( brano, eer,
stona hrana, povre ), industrija ubriva i drugih hemijskih proizvoda ( boje,
lakovi, deterdenti, pesticidi itd. ).
Kese se izrauju od raznih vrsta hartija za pakovanje, a danas se sve vie
primjenjuje pakovanje u kese od celofana i plastinih masa prvenstveno
od strane proizvoaa robe i u trgovinama sa samoposluivanjem.
Karton se razlikuje od hartije po teini koja se kree izmeu 150 250 g/m2. Od svih
materijala za pakovanje, talasasti karton je doivio najvei razvoj u ovom vijeku. Dobija se
slepljivanjem dva mterijala : talasastog kartona i kraft hartije dobre zatezne vrstoe.
Kao ljepilo se
upotrebljava skrob, vodeno staklo i njihova kombinacija. Pomenuti
materijal, broj slojeva i njihove vrste se kombinuju prema zahtjevima optereenja.
Postoje tri standardna tipa slojeva oznaena sa A, B i C.
Karton tipa A ima grube nabore i slui za transportnu ambalau, a ostali za
potroaku ambalau. Najvii slojevi tipa A dobro amortizuju udarce, pa proizvodi
izraeni od ovog kartona slue za prevoz lomljive robe ( stakla, keramike ) kao i
za prevoz i uskladitenje oseljivih aparata.
Slojevi tipa B, tee amortizuju udarce, imaju veu otpornost na pritisak i koriste se
za pakovanje proizvoda prehrambene industrije, kao i za pakovanje teih vrsta
proizvoda. Najvie upotrebljavan oblik kartonske ambalae su kutije. One slue za
komercijalno pakovanje velikog broja proizvoda, a esto iza zamjenu drvenih
sanduka. Prave se od raznih vrsta kartona i lepenki. Spajanje ivica i zatvaranje
kutija vri se proivanjem metalnim spajalicama i ljepljenjem. Zatvaranje moe biti
runo i mainsko. Kutije se izrauju u velikim koliinama najrazliitijih oblika i
dimenzija.
Metalna ambalaa, prije svega, zbog svojih dobrih fizikih i mehanikih svojstava, vrlo
dobro moe da izdri sve vrste manipulacija bez oteenja. Nedostatak ove ambalae je
nedovoljna hemijska otpornost zbog podlonosti gotovo svih tehnikih metala prema
koroziji. Za izradu metalne ambalae najee se koristi : elik, aluminijum, olovo i kalaj.

Aluminijum je najee upotrebljavan materijal za folije. Kako aluminijum ne

apsorbuje sastojke upakovane robe, ne menja robi organoleptika svojstva, on se
mnogo koristi za komercijalno ambalairanje prehrambenih proizvoda. Mnogo se
upotrebljava u kombinaciji sa drugim materijalima, hartijom, tekstilom, plastikom
Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page13

elik se upotrebljava u obliku crnog ili dekapiranog elinog lima, pocinkovanog

lima , ili bijelog lima kalaisanog toplim ili elektrolitikim postupkom sa prevlakama
razliite debljine od 0,5 1 mm).

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

u obliku laminata, pa se takvi materijali koriste za pakovanje razliite

robe od
farmaceutskih proizvoda do razliitih elektronskih ureaja, rezervnih delova, maina
i aparata. Folije aluminijuma su obino debljine 0,020 mm. Dobre strane
aluminijumskih folija su : postojanost na temperature i svjetlosti, nepropustljivost
gasova, para i masnoa, dobra hemijska otpornost, a nedostaci su : slaba
zatezna vrtoa, mala istegljivost, neosetljivost na previjanje ( pri emu dolazi do
pucanja i prodiranja vazduha ). Nedostaci se otklanjaju elosksiranjem ( anodnom
oksidacijom), lakiranjem i laminiranjem. Najpoznatiji oblik metalne ambalae
predstavljaju limenke koje se prave najvie od bijelog lima, hladno valjanih traka
aluminijuma. Limenke od bijelog lima se upotrebljavaju za konzarviranje
prehrambenih proizvoda. Veliine limenki mogu biti od 100 g do 20 l sadrine. Radi
zatite od agresivnih proizvoda, bjeli lim se prethodno lakira otpornim lakovima.
Na limenku se sa spoljne strane stavlja etiketa, a moe se i tampati bojama
koje su otporne na temperaturu sterilizacije. Uobiajene debljine bjelog lima
su 0,20 0,36 mm. Limenke moraju biti hermetiki zatvorene kako ne bi dolo do
prodora mikro orhanizama iz vazduha. Metalne tube se upotrebljavaju u raznim
granama industrije, kozmetici, hemijskoj industriji, farmaciji i prehrambenoj
industriji. Najvie se koriste kao materijali aluminijum istoe 99,5%, zatim olovo i
kalaj. Aerosol boice su napravljene od elinog lima na ijem se vrhu nalazi
grlo sa ventilom. Mnogo se upotrebljavaju za proizvode kozmetike industrije, za
sredstva protiv insekata i dr.
Staklena ambalaa za ambalairanje karakterie se velikom hemijskom otpornou
stakla prema atmosferskim uslovima, providnosti, dobroj sposobnosti oblikovanja i solidno
sirovinskoj bazi. Kao transportna ambalaa javlja se u obliku raznih balona, boca,
ramova ili sanduka. Kao komercijalna ambalaa koristi se za sitne staklene proizvode u
farmaceutskoj i kozmetikoj industriji i to u obliku boica od 10 ml i ampula od 1 100 ml.
Kao srednja staklena ambalaa koristi se u obliku flaa za pivo, veliine 330 i 500 ml,
flaa za pia, veliine 200 ml, tegli, cilindrinog oblika zapremina 250, 580, 800 ml. Staklo
za proizvodnju ambalae moe biti prozirno ili obojeno. Obojeno staklo se upotrebjava
radi sprijeavanja tetnih uticaja ultraljubiastih zraka ili iz dekorativnih razloga. Staklena
amabalaa se sterilie ili u koju se pune pasterizovani proizvodi, mora biti otporna na
nagle promjene temperatura koje nastaju pri pasterizaciji ili sterilizaciji. Ova mbalaa ima
nedostatke kao to su : krhkost, lomljivost, velika gustina, komplikovano pakovanje i
relativno je skupa.

Plastine mase koje se najvie upotrebljavaju za izradu ambalae su: polietilen niske
gustine (LDPE), polietilen visokegustine (HDPE ), polipropilen (P), polivinilhlorid (PVC)
ipolistiren (PS). Ove plastine mase se lako prerauju, relativno su jeftine, toplotna
postojanost im je razliita, pogodne su za izradu folija, filmova, raznih boca, posuda,
kutija, tuba, gajbi, zatvaraa itd.
Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page14

Ambalaa od plastinih materijala, moe biti lagana kao ambalaa od hartije a porozna
i nepropustljiva za gasove i pare kao staklena ambalaa. Plastini materijali sjedinjuju
u sebi razna pozitivna svojstva drugih materijala za ambalairanje kao i mogunost da
se neka od tih svojstava pogodnim izborom i kombinacijom materijala prema potrebi
modifikuju. Ovu vrstu ambalae insekti ne napadaju; plastini materjali su otporni
prema hemikalijama i atmosferskim uslovima, povrina im je glatka i mogu se dobro
bojiti. Mehanika svojstva prema potrebama mogu biti razliita : od mekih i elastinih do
tvrdih i ilavih. Proizvodi pakovani ovom ambalaom mogu se potpuno zatvoriti u cilju
zatite od praine, vode i dr. Neki od ovih materijala mogu se primeniti u temperaturnom
intervalu od -60C do 200C. Upotrebljavaju se u ra zliitim oblicima a osnovni oblik za
pakovanje je folija. Folija je bitna komponenta veine kompleksnih materijala za
pakovanje. Osim folija od plastiih materijala se izrauju boce i sudovi za
tenosti najrazliitijih veliina i oblika, posue za vrste i polutene materije, kutije, tube,
baloni i drugo.

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

PE Polietilen je mlijeno bjele boje, mastan kao parafin, fleksibilan je na niskim

temperaturama, otporan na kiseline, ne rastvara se u rastvaraima na normalnoj
temperaturi i slabo proputa vlagu. To je najjeftinija plastina masa i ona se za
ambalau najvie koristi. Od polietilena se masovno izrauju: folije, kesice, posue,
boce, itd.
PP Polipropilen se odlikuje dobrim mehanikim osobinama i visokom
temperaturnom otpornou. Najvie se upotrebljava u obliku folija koje su veoma
otporne na niske temperature do 50C, neosetljive s u na vodu, ulja i masti i
organoleptiki su neutralne.
PS Polistiren (stiropor) dobija se polimerizacijom sirena. Slui za pakovanje
osjetljivih ureaja i preciznih instrumenata, od njega se izrauju i materijali za
jastuenje kojima se uvaju upakovani proizvodi od mehanikih oteenja, kao i
tacne za pakovanje voa, povra, mesa i dr. Dosta se koristi kao termoizolacioni
materijal u graevinarstvu jer jako loe provodi toplotu.
PET Polietilen tereftalat po strukturi je drugaiji. Ne proputa ni vodu, ni gasove,
ima dobre mehanike osobine, moe da izdri povean pritisak. Koristi se za izradu
boca za gazirana pia. Pet moe da izdri iroke temperaturne intervale od -80C do
250 C, pa se moe koristiti za posu e otporne i do 220C za mikrotalasne pe nice.
PVC Polivinilhlorid se koristi u obliku razliitih kopolimera vinilhlorida, vinil acetata
ili smjesa sa drugim sintetikim smolama. Tako se dobijaju materijali razliitih
svojstava. Polivinilhloridne folije su dimenziono stabilne, nepropustljive su za vodenu
paru, otporne na neorganske hemikalije, masti i ulja. Mnogo se upotrebljavaju u
kombinaciji sa drugim materijalima, hatrijom, ljepkom i aluminijumskom folijom.
Koristi se za izradu boca, balona i kutija.
Drvena ambalaa je bila po prvi put upotrebljena, u vidu drvenog sanduka, kao tip
moderne transportne ambalae Drvo je jedan od najstarijih materijala za pakovanje.
Drveni sanduk je bio prvi. Kako je drvena ambalaa nefunkcionalna, ona je danas
zamenjena sa lakim materijalom ( kartonom ), koji ima prednost male teine to je
veoma vano kada su u pitanju transportni trokovi. Svojstva drvene ambalae zavise u
velikoj meri od vrste drveta od kojeg je napravljena. Sa aspekta ambalae najvanija
svojstva drveta su njegova vrstoa na savijanje i otpornost na udare. Za proizvodnju
drvene ambalae upotrebljavaju se poluproizvodi mehanike prerade drveta : rezana
graa, etinari ( naroito jela), rezana graa nekih liara ( bukve i topole ), furniri, per
ploei dr. Sama proizvodnja je mehanizovana i sastoji se od pripreme drveta, rezanja i
spajanja prema odreenim modelima. Spajanje drvenih djelova vri se lepljenjem i
pomou eksera. Najpoznatiji oblici ambalae od drveta su: sanduci, cilindrini sudovi,
drvena burad, letvice i dr. Postoji veoma veliki broj sanduka kako po veliini tako i po
obliku: bez poklopca, sa poklopcem, na rasklapanje i neke vrste specijalnih sanduka.
Za transport i uskladitenje tenih i polutenih materijala, slue burad. Hrastova burad
su najpogodnija kada je u pitanju odleavanje alkoholnih pia, dok se za transport vrstih
materijala koriste jelovina, smreka i bukovina. U razvijenim zemljama uee drvene
ambalae je ispod 2% .

Komplaksna ambalaa nastala je kombinacijama raznih materijala radi dobijanja

sloene ili kompleksne ambalae. Naime, niti jedan pomenuti material, koji se koristi pri
Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page15

Tekstilna ambalaa, je zastupljenja preko materijala koji se najvie koriste za izradu

ambalae: juta ( u obliku jutanog platna za pakovanje tee robe ), pamuk, konoplja i lan.
Kako bi se pojaala zatita upakovanog materijala, pojednostavio proces pakovanja i
poboljao izgled ambalae, tekstilni materijali se esto kombinuju sa drugim materijalima
u obliku laminata. Takav kombinovan slojeviti materijal se prema potrebi impregnira
za otpornost prema vodi, radi otpornosti prema plesni i u cilju smanjenja zapaljivosti.
Tekstilne tkanine se upotrebljavaju uglavnom za izradu vrea, kao omoti za bale i
prekrivai za zatitu robe u prevozu i u skladitu. Vree se preteno izrauju od jutanih
tkanina, dok se cerade izrauju od teih lanenih i konopljanih tkanina.

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

izradi ambalae, nije po svojim svojstvima idealani bez nedostataka. Savremena

ambalaa trai dobro rijeenje i prema materijalu se postavljaju vrlo visoki zahtjevi.
Kompleksna ambalaa se dobija iz vie razliitih tehnolokih postupaka kairanjem
dvije ili vie razliitih folia; ekstruzijskim laminiranjem ( oslojavanjem ), povrinskim
oplemenjivanjem ( beihtovanjem ), koekstruzijom.
Kairanje je tehnoloki postupak slepljivanja dvije ili vie istih ili razliitih folija
izraenih od papira, aluminijuma, kositra, plastinih folija pomou adheziva ( ljepkova ).
Najee su u primjeni mokro i suvo kairanje. Mokro kairanje se koristi pri
spajanju alufolija i papira, a suvo kairanje za dobijanje kombinovanih materijala kao to
su: PE/PET, PE/PP, PA/PE, PET/AL, PE/AL, PP/AL, PET/PE/AL/PE i drugi. Kod mokrog
kairanja ljepljenje se vri najee pomou disperzije skroba i dekstrina. Razvoj u ovoj
proizvodnji orijentisan je na iznalaenje ljepka za suvo kairanje bez rastvaraa, ime bi
bili ispunjeni i odreeni ekoloki zahtijevi.
Ekstruziono laminiranje (oslojavanje) je postupak nanoenja stopljenog polimernog
materijala na istu pripremljenu povrinu nekog materijala, ili se polimer izliva izmeu
dva ambalana materijala, kao npr: papir polietilen aluminijumska folija. Ureaji su
veoma fleksibilni i na njima se mogu dobiti mnogi kombinovani materijali.
Beihtovanje (povrinsko oplemenjivanje) je tehnoloki postupak dobijanja kompleksne
ambalae prevlaenjem drugih zatitnih materijala folijama npr. parafinisanjem papira,
nanoenje sintetikih smola, voskova i drugih materijala koji folije namenjene za
pakovanje oplemenjuju i daju ambalai posebna svojstva.
Koekstruzija je tehnoloki postupak kojim se dobijaju vieslojni materijali namjenjeni
specijalnim pakovanjima. Iz vie ekstruderaizlaze plastini materijali razliitih svojstava
koji se meusobno usklauju u adapteru za podeavanje eljene debljine slojeva.
Postupak je sloen jer zahtijeva precizno odravanje temperaturnih granica za pojedine
plastine mase kao i strogu kontrolu slojske debljine. Uporedo sa pojavom kompleksne
ambalae, pojavili su se i njihovi oblici i sistemi pakovanja koji se po proizvodnji i upotrebi
razlikuju od klasinih. Njihov broj se stalno poveava. Nazivi ovakvih oblika i sistema
pakovanja nastali su u zavisnosti od vrste i oblika ambalae, funkcije, naziva materijala,
namene itd. Poznatiji sistemi su:Tetra-pack, Doy-pack, Hura-pack, Tetra-brik, Pure-pack,
Bi-pack, Vacufin i drugi.
Poto ambalaa ima vie razliitih funkcija, na definisanju i izboru optimalne ambalae
treba da radi tim strunjaka koji bi svojom kompetentnou pokrivali sve funkcije
ambalae8. Odluke u vezi sa pakovanjem, odnosno ambalaom proizvoda odnose se na
izbor itavog niza komercijalnih elemenata kao to su : veliina, oblik, materijal, boja,
grafika , tekst i oznaka marke.

Page16

U procesu definisanja i izbora ambalae, treba prije svega, sainiti ek-listu zahteva koje
ambalaa treba da zadovolji u oblasti proizvodnje, marketinga i logistike. Nakon toga se
utvruju trokovi vezani za pojedine karakteristike ambalae kojima ona zadovoljava
definisane zahtijeve. Poto se planirani trokovi ambalae i obino utvruju u
procentualnom iznosu od prodajne cjene, to su zahijtevi koje ambalaa treba da zadovolji
u pojedinim funkcijama, meusobno konkurentni. Polazei od definisanih zahtijeva i
procenjenih trokova izrade ambalae, utvruje se vie alternativnih rijeenja. Optimalno
rijeenje e biti ono koje zadovoljava definisane zahtijeve , a zadrava se u granicama
planiranih trokova. Za izbor optimalnog rijeenja koriste se metode vrijednosne analize.
Vano je ukazati i na pojam paketizacija kojim se oznaava,-spremanje, postavljanje i
zatvaranje proizvoda u ambalau. Osnovni zadatak paketizacije je obrazovanje veih
8

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

paketnih jedinica od malih paketa koji se uklapaju u osnovne module tovarnih jedinica i
omoguavaju mehanizaciju U/I i skladitenja pomou viljukara, dizalica i dr. Paketi se
formiraju u proizvodnim pogonima neposredno posliije izrade i u takvom obliku treba da
prou kroz itav lanac distribucije.
Potencira se injenica da uvoenje paketizacije u indudustriji i transpoortu zahtjeva:
pakovanje tereta u unificiranu ambalau u industrijskim pogonima
kompletiranje jedinice tereta u industrijskim pogonima
pakovanje u skladitima
kompleksnu mehanizaciju transportno manipulativnih sredstava
Vrste pakovanja se mogu klasifikovati:
Na osnovu materijala od kojih je ambalaa napravljena, ambalaa moe biti:
drvena (sanduci, burii, postolja), metalna (limenke, burad, posude), staklena
(boce), kartonska (kutije), tekstilna (vree), plastina;
Na osnovu veze sa proizvodom, ambalaa moe biti sastavni deo
proizvoda (neodvojiva od proizvoda) ili odvojiva od proizvoda.
(Meunarodna pedicija u praksi radi samo sa odvojivom ambalaom);
U odnosu na svrhu kojoj slui, ambalaa moe biti transportna i komercijalna.
U odnosu na upotrebljivost, ambalaa moe biti individualna (upotrebljava
se samo za jednu vrstu robe) i univerzalna.
Prilikom tehnolokih procesa formira se jedinica rukovanja, koja predstavlja
ambalairane ili neambalairane komadne proizvode koji su pripremljeni za
transportovanje ili za skladitenje. U ovu vrstu TMJ spadaju:
Vree; kutije; sanduci; burad; cilindri; boce
Pored ovih kao jedinice rukovanja javljaju se i proizvodi kao to su:
metali u ipkama, koturi ice; metalne ploe
Transportno pakovanje ovih proizvoda satoji se u njihovom vezivanju ili zamotavanju ime
postaju jedan komad.
Teina jedinice rukovanja zavisi od uslova i naina pakovanja,odnosno da li se radi o
runom
manipulisanju ili se manipulacija vri jednostavnim runim oruima ili
mehanikim ureajima. U skladu sa tim moemo ih podjeliti u 4 grupe:
pakovani proizvodi u ambalai do 100 kg (prehrambeni proizvodi, pia, industrijski
proizvodi),
pakovani proizvodi teine od 100-250 kg (proizvodi tekstilne industrije, industrije
papira, naftne industrije),
proizvodi mainske industrije teine 250-500 kg (maine i ureaji)
proizvodi sa jedininom teinom veom od 500 kg (proizvodi teke industrije,
teke maine i ureaji).
3. Pod pojmom tovarno manipulativna jedinica, izmjenljiv transportni sud (snjap
body), tovarna jedinica , podrazumeva se objedinjavanje robe koja se prenosi pomou
posebnog, odnosno transportnog sredstva kod kojeg se od veeg broja manje komandne
robe zajedno sa pomonim prenosnim, odnosno transportnim sredstvom, obrazuje
jedinstvena tovarna jedinica.

Na ovaj nain stvaraju se mogunosti primjene mehanizacije i automatizacije

manipulisanja i transporta robe ije se prednosti ogledaju u sledeem :
1. Ekonomskim efektima na ukrcaju, iskrcaju (U/I) i pretovaru;
Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page17

U tehnolokom smislu tovarna jedinica je svako pomono prenosno sredstvo ili

transportno sredstvo koje se koristi za objedinjavanje veeg broja komada poiljki

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

2. Vremenskom efektu na U/I i pretovaru,

3. Oslobaaju fizikog rada primjenom ukrupljanih tovarnih jedinica
4. Ubrzavanju manipulisanja robom u skladinom prostoru.
TJ predstavlja povezan teret (tovar) odgovarajuih dimenzija i teine, koja se najee,
ali ne i nuno, sastavlja od veeg broja tereta (tovara) manjih dimenzija i manje teine i
kod svih operacija prevoza sadri karakteristiku permanentnosti.
Osnovna svojstva:
Svojstva sastavljanja;
Svojstvo povezanosti;
Svojstvo odgovarajuih dimenzija i teina;
Svojstvo permanentnosti.
Analogno navedenim svojstvima, tehnoloke funkcije tovarno-manipulativne jedinice
ogledaju se kroz: Obezbeenje homogenosti tereta; supstituciju trokova; korienje
veih jedinica i masovnost.

4. Intermodalna transportna jedinica, ITU (Intermodal Transport Unit) u strunoj

literature se definie kako slijedi: Jedinica tereta je ukupljena transportno manipulativna
jedinica sainjena od vee koliine proizvoda, racionalno sloene u jedinstvenu cjelinu,
kojom se moe manipulisati i koja se moe transportovati kao cjelovit komad uz pomo
savremenih pretovarnih i istovarnih transportnih sredstva bez obzira na veliinu ili nain
formiranja. Proces pripreme za formiranje ITU zapoinje u proizvodnim halama, u
proizvodnom procesu, te nakon transporta rasformiranje se obavlja kod korisnika robe.
Tok robe u intermodalnom transportu prikazan je na slici 2.2.

Zakonska definicja glasi: "Intermodalna transportna jedinica" oznaava kontejner

(najmanje 20 stopa dug), izmenljivi sanduk, poluprikolicu ili prikolicu, pogodne za
intermodalni transport.

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page18

Slika 2.2. Tok robe u intermodalnom transportu

Predmet: Integralni transport

Transport, osnovni pojmovi

Slina definicija je sadrana i u Sporazmu o o meunaodnom konbinovanom prevozu

9
stvari izmeu drava nastalih nakon raspada SFRJ . Sa tim u vezi interesantni su i
pojmovne odrednice na srpskom i hrvatskom jeziku za ITJ i IT koje se i navode u
nastavku :
10
"intermodalna transportna jedinica " oznaava kontener, izmenjivi transportni sud,
teretnu poluprikolicu i prikolicu pogodne za intermodalni transport;
"intermodalni transport robe" oznaava transport robe u jednoj istoj intermodalnoj
transportnoj jedinici ili drumskom vozilu koje uzastopno koriste dva ili vie vidova
prevoza bez manipulisanja robom pri promeni vida prevoza.
intermodalna transportna jedinica je kontejner, izmjenljivi tovarni sanduk,
teretena poluprikolica i poluprikolica pogodan za intermodalni prijevoz.
"Intermodalni prijevoz stvari" je prijevoz stvari u jednoj istoj inermodalnoj
transportnoj jedinici ili cestovnom vozilu koje uzastopice koriste dva ili vie oblika
prijevoza bez premjetanja stvari prigodom promjene oblika prijevoza
11

Danas se, u veem ili manjem obimu, primenjuju razliite tehnologije transporta u ijoj
realizaciji uestvuju transportna sredstva vie vidova saobraaja primjenom iste teretne
jedinice. One se zajednikim imenom nazivaju savremene tehnologije transporta i
predstavljaju odreene vrste transporta nove, najprogresivnije transportne tehnologije.
Savremene tehnologije razvijaju se kompleksno, kao sastavni dio svih vidova transporta i
privrede, to zahtjeva nove investicione i organizaciono-tehnoloke mjere. Ekonomski
znaaj razvoja ovakvih tehnologija u svijetu i kod nas prevazilazi okvire transporta i
postaje jedan od najznaajnijih zadataka u racionalizaciji distribucije robe i razvoja
cjelokupne privrede. Da bi se realizovala bilo koja tehnologija transporta, treba preduzeti
vie mjera, a razvoj ove moderne tehnologije treba shvatiti kao jedinstvo tehnolokih,
tehnikih, ekonomskih, organizacionih i pravnih elemenata koji determiniu posebenosti
ove tehnologije manipulacija i transporta.

Page19

Tehnologije sutinski mjenjaju klasini proces transporta i to ne samo javnog, nego i

proces unutranjeg transporta i skladinih sistema, odnosno cjelokupne distribucije robe.
Zajednika nit svih podsistema savremenih tehnologija transporta jeste visok stepen
jedinstva tehnologije, standardizacije jedinica tereta i cjelokupne tehnike baze koja
obuhvata stabilne i mobilne kapacitete u okviru odreene tehnologije. Upravo ove
tehnologije su naredne teme.

9
10

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012