5

1. SAVIJANJE:
Razlikujemo dve vrste savijanja:
Kruno
Profilno-ugaono
1.1 KRUNO SAVIJANJE se primenjuje za savijanje limova, traka, ipki,
profila i cevi prilikom kontsruisanja kotlovskih bojlera, vagonskih i ostalih
cisterni, rezervoara, posuda i dr. Okruglo savijanje limova I traka izvodi se na
mainama presama sa valjcima odgovarajuih prenika I duina. Prema
brojevu valjaka najee se upotrebljavaju maine sa tri I etiri valjaka. Slika
1.1 definie naela rada na maini sa tri valjka i to dva donja pogonska i jedan
neto vei gornji valjak, koji nema pogona I moe se vertikalno pomerati. Savijanje lima
na zavrni prenik esto se izvodi postepeno, u veem broju prolaza kroz valjke, pri emu
se nakon svakog prolaza, gornji valjak sputa I pribliava donjim valjcima, da bi se u
sledeem koraku dobila manji prenik. Pri tom postupku ostaju krajevi lima na nekoj
duini x ravni, tj. nesavijeni, to bi zahtevalo naknadnu obradu. Duina x priblino je
jednaka polovini razmaka donjih valjaka. Da bi se to izbeglo potrebno je krajeve lima pre
putanja kroz valjke presaviti na nain prikazan na slici 1.2. Postoje medjutim, vrste
maina sa mogunou poprenog pomeranja gornjeg valjka (slika 1.3), koje omogua to
presavijanje krajeva, kao I vrste (slika 1.4) koji omoguava menjanje relatvinog
vertikalnog I horizontalnog razmaka donjih valjaka u svrhu presavijanja.
Slika 1.1 Savijanje

Slika 1.2 Presavijanje krajeva lima

Slika 1.3 Presavijanje krajeva lima

Na slici 1.5 nam je prikazana ema maine sa etiri valjka. Pogon dobija samo gornji,
vei, valjak koji je kruto fiksiran, dok je valjak ispod njega mogue vertikalno pomerati I
slui za presovanje lima uz gornji valjak. Manji levi I desni valjak je mogue premetati u
smeru oznaenom strelicama.

Slika 1.4 Maine za presavijanja sa pokretnim valjcima

Slika 1.5 Kruno savijanje

Najpre se izvri presavijanje oba kraja lima prema slici 1.6 pa se zatim postepeno savija
na zavrni prenik.
Vadjenje savijenog plata iz maine zahteva skidanje prednjeg leaja gornjeg valjka, to
se olakava odgovarajuom pokretnom konstrukcijom leita.

Slika 1.6 Presavijanje krajeva lima

Slika 1.7 Maina za savijanje sa etiri

valjka

Te maine slue I za savijanje lomova I traka u obliku konusnih omotaa.

Slika 1.7 pokazuje popreni presek maine sa etiri valjka, a tabela 1 daje osnovne
podatke za tri razliite veliine tih maina.
2500

2500

3000

Debljina lima (m = 40 kp/mm2)

16

24

25

Prenik gornjeg I donjeg valjka

330

410

430

Najmanji pernik izvaljanog plata

450

550

600

Brzina okretanja radnog valjka m/min

4,7

4,6

Snaga elektromotora kW

18

25

30

Radna duina valjka (mm)

7
Sile I momenat savijanja na valjku. Pri savijanju na maini sa tri valjka prema slici 1.1
odredjuje se sila Fd na donje valjka iz izraza:

m = vrstoa
Drugi lan u zagradi je esto relativno mali I moe se zanemariti. Na gornji valjak deluje
sila:
Fg = 2 Fd cos
Momenat savijanja odredjuje se iz izraza:
M = Fd sin
Najvea debljina lima s koji se jo moe savijati na pomenutoj maini. Prelazom na
manje irine istog lima b moe se za isto optereenje valjka poveati debljina lima s.
Najvea debljina s2 do koja se moe postii, odredjuje se iz izraza:

Ovde je
l
=
s1
=
s2 > s1 =

duina valjaka izmedju leita

debljina lima za irinu lima b2
debljina lima za manju irinu b2< b1
Slika 1.8 Kruno savijanje

profila, ipki, cevi

1.2 Kruno savijanje profila, ipki i cevi izvodi se na mainama sa tri valjka u kojima
su predvidjeni odgovarajui alati, sto se vidi na sledea etiri primera na slici 1.8. Valjci
su promenljivi i mogu se uzduno premetati, kako to zahteva oblik savijenog profila.
Ose valjka mogu biti horizontalne i vertikalne. Za savijanje krutih profila 60 x 60 x 6 do
100 x 100 x 14 mm, U profilu NP 8 do 16 i cevi prenika 48 90 mm, brzine savijanja
na tim mainama iznose od 4 do 6 m/min, a snage elektromotora od 4 do 9 kW.
1.3 Profilno savijanje. Radi se o presavijanju trake
oblika kao na slici 1.9, porebne u gradjevinarstvu,
gradhevinskoj bravariji, mainogradnji I brodogradnji, u
pojedinanim duinama od 5 I vie metara, iz lima
debljine od 2 do 20 I vie mm. Postupak se sastoji u
postepenom presavijanju trake od zavrnog profila.
7

8
Pokretni alat utiskuje traku u donji kalup (slika 1.10) I time izvodi odredjeno oblikovanje
u obliku otrog presavijanja, zaobljivanja, ovijanja, sabijanja, zatvaranja I dr.

Slika 1.9 Profilno savijanje

Slika 1.10 Maina za profilno savijanje

Na slici 1.1 je prikazan redosled operacija kroz 4 primera. Postupak se provodi na

mehanikim kolenastim presama, gde dva osna kolena vertikalno pokreu dobro vodjenu
plou sa alatom za pritiskanje. Te se prese grade na duine od 6 metara I za pritiske do
600Mp.

Slika 1.11 Redosled operacija za profilno savijanje

1.4 Proizvodnja profila iz traka pomou valjanja

Proizvodnja tankoslojevitih profila za potrebe gradjevinske bravarije, za industriju
metalne robe I pokustva u veim koliinama I u veim duinama pojedinih ipki
rentabilno se provodi pomou kontinuiranog hladnog valjanja trake na maini sa veim
8

9
brojem pari horizontalnih valjaka poredjanih u seriji I povezanih preko prensivih
zupanika sa zajednikim elektro-motorom. Svaki par valjaka obavlja samo odredjenu
operaciju presavijanja, koje mora ii dovoljno postepeno. Vano je da brzine prolaza
materijala kroz pojedine parove valjaka budu medjusobno dobro ujednaene. Slika 1.12
pokazuje postepeno preoblikovanje trake na prolazu kroz devet pari valjaka do zavrnog
izlaznog profila. Postupak se primenjuje za trake debljine do 2 mm. Svaki pojedini valjak
je sastavljen od centralnog dela i periferijskih izmenjivih prsrenova, sa urezanim
kalibrima za razliite profile.

Slika 1.12 Postepeno preoblikovanje trake

serijske proizvodnje

Slika 1.13 Primeri

1.5 Alati za savijanje

Posebnu skupinu ine alati za velikoserijsku proizvodnju razno oblikovanih artikala
(prema slici 1.13) iz tankog lima. Polazni oblik je traka lim odgovarajue irine i duine.
Do zavrnog oblika dolazi se kod sloenih oblika postepenim savijanjem trake u vie
operacija, koje se nastoje provesti u istom alatu, no to nije uvek izvodljivo.

10
Slike 1.14 1.16 pokazuju est izgled alata za ugaono presavijanje trakastih odrezaka.
Graninici na alatu osiguravaju pravilan smetaj trake. Njeno klizanje za vreme savijanja
spreava nazubljeni vrh izbacivaa.

Slike 1.14 i 1.15 Alati za ugaono presavijanje

ugaono presavijanje

Slika 1.16 Alat za

Zbog elastinog vraanja krakovi ivadjenog V-profila zatvaraju neto vei ugao (slika
1.17) nego to je ugao na alatu. Da bismo dobili krakove pod uglom , saviemo ih
pod neto manjim uglom , gde je
= . Spomenuto elastino otvaranje profila uopteno zavisi od vrste
deformisanog materijala, od radijusa zaobljenosti vrha iga i od veliine ugla . Ako su
r
s

=
=

radijus zaobljenosti vrha iga

debljina lima

tada se za = 90 moe raunski odrediti otvaranje krakova iz

= 0,43 r/s 0.61 za mekani elik .1120 i .VII-23
= 0,43 r/s 0.40 za elike .1220
= 0,43 r/s 0.79 za elike .1330 i .1430

Slika 1.17 Uglovi

V-profila i alata

Iz tih se izraza vidi da e za relativno male radijuse zaobljenosti i za r/s = 1 do 1,5 biti
otvaranje krakova
= 0. Savijanje za manje uglove daje uz inae iste ostale uslove rada vee otvaranje
.
Pri savijanju traka uz velike radijuse zaobljenosti je otvaranje
usled elastinog vraanja znatno i moe se odrediti iz izraza:

Gde je r0
r

=
=

radijus zaobljenosti na savijenom predmetu

radijus zaobljenosti na vrhu iga.

Radijus zaobljenosti iga r odredjuje se iz izraza:

10

11

Slika 1.18
Kompenzacija
otvaranja
krakova bombiranjem dna

Otvaranje krakova pri savijanju U profila na alatu prema slici 1.18 moe se kompezovati
na dva naina:
1. neto jaim zatvaranjem krakova, slika 18 levo
2. bombiranjem dna, prema slici 18 desno
Sike 1.19 1.22 pokazuju nekoliko primera alata za savijanje.

Slika 1.19 Alati za savijanje

Slika 1.20 Alati za savijanje

Slika 1.21 Alati za savijanje

Slika 1.22 Alati za savijanje

1.6 Sile savijanja

Razlikujemo tzv. slobodno savijanje, pri kojem je spoljnja (donja) povrina savijene trake
samo na uskim povrinama podupore u dodiru sa donjim kalupom, i savijanje u kalupu,
pri kojem i vee povrine kalupa dolaze u dodir sa trakom.

11

12
Savijanje V profila. Zbog zaobljenosti ulaznih ivica kalupa smanjuje se uopteno razmak
podupora l tokom sputanja pritisnog iga. Ako je taj razmak bio pri savijanju V-profila
na poetku savijanja jednak l0 (slika 1.23), tada se sila F za slobodno savijanje V-profila
odredjuje iz izraza:

gde je:
rk
r

b
p

=
=
=
=
=

radijus zaobljenosti donjeg kalupa

radijus zaobljenosti iga
ugao izmedju savijenih krakova V-profila
irina trake
granica poboljanja 0.8m

izlazi:
Slika 1.23 Slobodno savijanje

F = 0,06bsm
Ako u obzir uzmemo i ovrenje materijala,
do kojeg dolazi za relativno male radijuse
zaobljenja, sila e biti jednaka:
F = 0,1bsm.
Pri savijanju V-profila u kalupu menja se
tokom rada sa krakom savijanja i sila
savijanja (slika 1.24):

Ako i ovde uzmemo u obzir ovrenje materijala, imaemo:

Slika 1.24 Savijanje profila na

poetku i kasnije

Sadrava li alat i izbaciva sa perom, imaemo silu:

Savijanje |_|-profila. Za savijanje pravougaone trake u otvorenom kalupu (slika 1.25) uz

reltivno vee radijuse rk, r sila je:

Za savijanje istog profila u zatvorenom kalupu sa ugradjenim izbacivaem sila

deformacije je:
12

13

Gde je uzeto u obzir jale ovrenje hladno oblikovanog materijala, savijanog uz

relativno male radijuse rk , r (npr. rk/S i r/S samo 1,5 do 2,0).
Zbog izbacivaa ukupna sila F1 e biti za otprilike 25% vea, tj. F1 = 1,25F.

Slika 1.25 Savijanje U-profila

Slika 1.26 Savijanje U-profila

velikog radijusa

Savijanje U-profila (slika 1.26). Radi se o savijanju uz relativno veliki radijus iga r, pa
se stoga sila deformacije F rauna prema izrazu:

U sluaju izbacivaa potrebna je za 20% - 30% vea sila:

Pri savijanju profila treba raunski proveriti da li je radijus iga r dovoljno mali da bi se
u spoljnim zonama preseka savijene trake pojavila naprezanja dovoljno visoka za trajne
plastine deformacije. U tu svrhu mora biti zadovoljen sledei uslov:

Bude li vei r od tako izraunate vrednosti, materijal e biti napregnut samo elastino, pa
e se oblikovati profil nakon vadjenja iz kalupa ispruiti i vratiti u prvobitnu ravnu traku.
1.7 Kalibrisanje profila. Ukoliko se zahteva poravnanje povrine, tzv. stanovito
ovrenje materijala i ukruenje oblika savijenog profila kalibrisanje, koje se izvodi
presovanjem profila u kalupu (slika 1.21 i 1.22), tada je potrebna znatno vea sila od
same sile savijanja. Sila kalibrisanja odredjuje se iz izraza:
F=pA
Vrednosti za specifian pritisak p iznose najmanje:
p = 10 15 kp/mm2 za elik . 1120 do . 1220
p = 15 20 kp/mm2 za elik . 1330 do . 1440
p = 5 8 kp/mm2 za aluminijum
p = 10 15 kp/mm2 za bronzu.
13

14

Nie vrednosti biraju se za debljine limova ispod 3 mm, a vee za limove debljina 6 do
10 mm. Kod kosih povrina uzima se za A njihova horizontalna projekcija.
1.8 Podaci o dimenzijama kalupa za savijanje V-profila i |_|-profila
Ako je L debljina krakova profila u mm, tada dimenzije l (slika 1.27) i radijusi
zaobljenosti rM zavise od debljine zida s i od duine krakova L, kako je i prikazano u
tabeli 1.2.

Slika 1.27 Dimenzionisanje kalupa za savijanje

Zavisnost dimenzija kalupa za savijanje od debljine zida

Duina
L mm
20
35
50
75
100
150

Ispod 1 mm
l
rM
8-10
12
15
-

3
4
5
6
-

Debljina zida s u mm
1 2 mm
3 4 mm
l
rM
l
rM
12
15
20
25
35
35

4
5
6
8
12
12

15
20
25
30
40
40

5
6
8
10
15
15

5 7 mm
l
rM
20
25
30
35
50
50

8
8
10
12
15
20

Zazor z izmedju kalupa i iga odredjuje se kod kalupa za |_|-profila prema izrazu:
z = 1,1 Smax
gde je Smax najvea debljina stenke i ona je jednaka:
Smax = S + S
za dotinu nominalnu debljinu S prema standardu.

14