Mainski fakultet Sarajevo

TEHNOLOGIJE OBRADE
II parcijala
abovi Azra

Postupci u kojima se koriste alati sa geometrijski neodreenom reznom ivicom su:

BRUENJE,
HONOVANJE i
LEPOVANJE

BRUENJE

glavnoobrtnoalat
posminopravolinijsko ili obrtnoobradak
Vrste brusilica:

za vanjsko okruglo,
za unutranje okruglo,
za okruglo bez iljaka i
za ravno bruenje.

tocilo ili brusrezni alat za bruenje

sastoji se iz dva osnovna materijala: sredstva za bruenje i vezivnog materijala (brusnih zrna,
pora i veziva)
Karakteristike tocila:

geometrijski oblik i mjere,

sredstvo za bruenje,
veliina zrna,
vrsta veziva,
struktura,
tvrdoa...

Oblici tocila:
o
o
o
o

koturasta,
prstenasta,
valjkasta,
konusna...

Materijali za bruenje:

normalni ili plemeniti korund,

silicijumov karbid,
borov nitrid,
prirodni ili vjetaki dijamant i
kubini bor nitrid.

Srednje aritmetiko odstupanjesrednja aritmetika sredina odstojanja svih taaka efektivnog

profila p od srednje linije profila

VANJSKO OKRUGLO BRUENJE:

Imamo:
-uzduno bruenje je postupak gdje tocilo rotira dok izradak izvodi takoer rotaciju i uzdunu
translaciju.
-popreno bruenje kod ove obrade popreni posmak izvodi tocilo radijalno.
-uzduno ljutenje bruenjem tocilo se dovede izvan zahvata sa izratkom i tada zauzme najvea
dubina rezanja.
-bruenje kosim primicanjem omoguava istovremeno bruenje cilindrine i ravne povrine.
Bruenje bez iljaka:
Imamo:
-protono bruenje
-bruenje poprenim primicanjem
Kod bruenja bez iljaka izradak lei slobodno na ipkastom drau. Ovaj postupak je pogodan za
protono brunje malih cilindrinih dijelova ili popreno brunje profilisanih izradaka.
Uzduna posmina brzina je Vl=dR nR sin
Kod maina za bruenje bez iljaka razlikuju se tri tipa:
Masine sa nepokretnim vretenitem tocila i pokretnim saonama regulacionog diska (obrada malih
izradaka)
Masine,kod kojih izradak ima fiksno mjesto nezavisno od veliine habanja tocila i regulacionog diska
(obrada duih izradaka)
Maine kod kojih ose tocila i regulacionog diska se nalaze u kosim ili okomitim ravnima (obrada
tekih izradaka).
UNUTRANJE OKRUGLO BRUENJE
Kod ovog bruenja razlikuju:
-Obodno uzduno bruenje
-Obodno popreno bruenja
Kinematika ovog bruenja je identina sa onom kod vanjskog okruglog bruenja.Kod unutr.bruenja je
luk kontakta tocila i izradka znatno vei. Zbog toga je otezano odvodjenje strugotine i dovodjenje RM
sredstava. Zato se koriste tocila koja rade sa manjim pritiskom na izradak i manjim temp na dodir.
OBODNO POPRENO BRUSENJE
Za bruenje vanjskog ili unutranjeg ela izradaka ,zbog postizanja okomitosti na cilindar,koristi se
brusilica za unutranje bruenje sa dodatnim pristrojem tzv.ureajem za ravanjsko bruenje.
RAVNO BRUENJE
Za bruenje ravninskih ili profilisanih prizmatinih dijelova koristi se ravno bruenje i to sa: diskastim
tocilom u obodnom bruenju i lonastim tocilom u eonom bruenju.Kod oba tipa obrade radni stol
moe izvoditi uzduno ili rotaciono kretanje.

Postupci obrade bruenjem:

Prema obliku P koja se
obrauje
vanjskih okruglih P
unutranjih okruglih
ravnih
Sloenih

Prema poloaju radne P i

brusnog tocila
Obodno
eono
Profilno

Prema veliini brzine rezanja

Sa uobiajenim brzinama
rezanja (oko 30 m/s)
Sa povienim brzinama rezanja
(preko 50 m/s).

HONOVANJE
Razlika izemu honovanja i bruenja je u tome to se kod honovanja u prvom redu nastoji jo vie
poboljati kvalitet obraene povrine i tanost dimenzija.
Razlikuju se dva tipa ove obrade:
dugohodo honovanje i
kratkohodo honovanje.
DUGOHODO HONOVANJE:
Kod ovog postupka se finozrnasti kamen za honovanje ,iji je vezivo keramiko ili umjetna masa,vodi
kroz otvor izratka laganim okretajem i aksijalnim naizmjeninim kretanjima.
Brusni kameni se pritiu oprugama,hidraulino ili krutom formom na povrinu izradka.
Upotreba duih kamenova poboljanje odstupanja cilidrinosti,
Upotreba irih kamenova eliminisanje greaka okruglosti.
KRATKOHODO HONOVANJE:
Kod ovog postupka obrade kamen za honovanje je svojim oblikom podeen na koturu izratka i na nju
nalijee pod silom pritiska.Normalno na glavno kretanje alat izvodi kratkohoda oscilatorna kretanja
(1 do 6 mm) sa frekvencom od 30 do 50 Hz.
Kratkohodo honovanje ima raznovrsnost primjene:
- honovanje ravne povrine,
- honovanje staze kotrljajueg leaja,
- honovanje poprenim posmakom,
- honovanje uzdunim posmakom izmeu iljaka,
- protono honovanje.

LEPOVANJE
Lepovanje oblika je postupak obrade u kojem se izradak i alat meusobno taru uz primjenu tenog
sredstva za lepovanje.
Sredstvo za lepovanje sastoji se od finih abrazivnih zrna i tekuine kao nosioca,koja je na bazi
mineralnog ulja.
Za vrijeme postupka lepovanja zrnca se lome usljed mehanickog optereenja. To kontinuirano vodi
do skidanja sve manjih strugotina, ime se dobija finija povrina izratka.
Imamo:
Iepovanje oblikom,
lepovanje u paru ,
lepovanje potapanjem,
lepovanje mlazom.
Kod lepovanja oblikom obrada nastaje usljed relativnog kretanja izratka koji je pritisnut na alat, a u
paru usljed relativnog kretanja dva izratka koji e kasnije u funkciji biti par.
Kod lepovanja potapanjem odnoenje materijala nastaje opstrujavanjem izratka sredstvom za
lepovanje.
Kod lepovanja mlazom odnoenje materijala se dogaa pod dejstvom udara sredstva za lepovanje u
struji zraka.
*ravno lepovanje sa jednim diskom
*ravno i okruglo lepovanje sa dva diska.

OBRADA BLANJANJA
Blanjanje je postupak obrada rezanjem sa glavnim pravolinijskim i periodinim kretanjem / takoer
periodinim pomonim posmanim kretanjem.
DUGOHODO BLANJANJE RAVNIH POVRINA

Izradak izvodi radni hod brzinom Vc kao i povratni hod brzinom Vp. Kretanje
zauzimanja dubine ap i posmaka f izvodi alat na kraju svakog povratnog hoda.
KRATKOHODO BLANJANJE RAVNIH POVRINA

Razlika u odnosu na dugohodo blanjanje je u prvom redu ta, da alat izvodi radni i povratni hod (Vc i
Vp). Zauzimanje dubine rezanja se moe ostvariti ili pomjeranjem izratka ili sputanjem i dizanjem
alata. Posmak f se ostvaruje pomjeranjem stola sa izratkom poslije svakog povratnog hoda.
Vrste noeva za obradu blanjenja:

Za grube obrade se po pravilu koriste pravi i savijeni no, dok se za fine obrade primjenjuju iljati i
iroki.
Alati za blanjanje se izrauju od alatnog i brzoreznog elika te ilavog tvrdog metala.

MAAG
To je postupak izrade ozubljenja blanjanjem, ali sada sa alatom koji se zove zupasti ealj. Alat je
zupasta letva sa podbruenim zupcima () i bruenom stranicom za formiranje ().
Ovim postupkom se izrauju samo vanjska ozubljenja i to:prava i kosa.

OBRADA METALA PLASTINOM DEFORMACIJOM

Plastina deformacija se moze vriti u vruem i hladnom stanju:
Oblikovanje u vruem stanju se dogaa na temperaturama kovanja. Sa
poveanjem temperature opada vrstoa materijala, a poveava se istezanje.
Kod oblikovanja u hladnom stanju nastaje poveanje vrstoe zbog promjene
kristalne reetke i smanjenje deformabilnosti.
Postupci obrade plastine deformacije:
1. Razdvanjanje makazama i presama,
2. Savijanje,
3. Izvlaenje,
4. Duboko izvlacenje,
5. Razna oblikovanja (suzavanje,prosirivanje itd.),
6. Presovanje istiskivanjem i
7. Kovanje.
PROSJECANJEprosjeeno jezgro radni komad
PROBIJANJEprobijeno jezgro-otpadak, traka-radni komad
Prilikom projektovanja tehnologije savijanja rjeavaju se sljedei zadaci:
a)
b)
c)
d)
e)

odreivanje dimenzije izratka u razvijenom obliku,

def.se minimalni poluprenik savijanja,
veliina ugla elastinog vraanja materijala,
odabiranje maine i
konstrukcija alata za savijanje.

DUBOKO IZVLAENJEproces obrade pl.def.-om kod kojeg se iz ravne ploe dobijaju posude
razliitih oblika sa zatvorenim dnom
poetni oblikravna ploa/platina

ZAVARIVANJE
izvor toplote gasni plamen

VRSTE
topljenjem/bez sile

pritiskom/sa silom
Elektroluno zavarivanje epova
Eksplozivno
Elektrootporno: takasto,bradaviasto,izmeu
diskova i eono varnienjem (toplotu stvara
el.struja)
Ultrazvuno
Zavarivanje trenjem

Gasno
Elektrinim lukom
Snopom zraenja

Oblici plamena:
neutralni (kiseonik:acetilen=1),
redukujui (kiseonik:acetilen<1) i
oksidirajui (kiseonik:acetilen>1).

Parametri zavarivanja
Primarni
napon elektrinog luka
jaina struje zavarivanja
brzina zavarivanja

Sekundarni
ugao elektrode u odnosu na pravac zavarivanja
ugao elektrode popreno u odnosu na pravac zavarivanja
udaljenost vrha elektrode od radnog komada

Zavarivanje u lijevo
Smjer kretanja gorionika je s desna u lijevo. Pri tome je plamen usmjeren ispred kupke. ica se dodaje
u zonu plamena lijevom rukom, ispred gorionika, dok se gorionik dri desnom rukom i ujedno malo
klati popreno na spoj. Dodatna ica se vodi samo pravolinijski.

Zavarivanje u desno
Kod zavarivanja u desno gorionik se dri u desnoj, a ica u lijevoj ruci. Kretanje gorionika je s lijeva u
desno, plamen je usmjeren na rastop, voenje gorionika je pravolinijsko, ica ide iza gorionika.

NUMERIKO UPRAVLJANJE ALATNIM MAINAMA

CNC
Najvaniji zadaci CNC upravljanja su:
unos,
memorisanje,
prerada i davanje podataka,
kao i stalna kontrola procesa regulacije.

Prednosti CNC proizvodnje:

1. Pouzdano visoka tanost proizvodnje
2. Kratko vrijeme proizvodnje
3. Mogua izrada komplikovanih izradaka
4. Jednostavno optimiranje procesa rezanja
5. Jednostavno ponavljanje memorisanih programa
6. Visoka fleksibilnost
7. Dobra mogunost automatiziranja
8. Mogue je opsluivanje vie maina.
Unos programa za obradu dijela kojeg je napravio programer ili unos izmjena programa moe se
izvriti:
1. Runo preko tastature
2. Pomou nosioca podataka
3. Preko interfejsa, prikljuka utikaem

nulta takazajednika nula koordinata maine koja se nalazi u radnom prostoru maine
osnovna takaobrazuje je osa draa alata i ravan kojom nalijee nosa i njom se odreuje
referentna taka
Upute:

uvjeti puta,
geometrijske upute,
tehnoloke upute,
upute ukljuivanja i
pozivi ciklusa ili podprograma.

Oznake i znaenja G funkcija prema DIN-u

G00 brzi hod
G01 pravolinijska interpolacija
G02 kruna interpolacija, kretanje u smjeru kazaljke na satu
G03 kruna interpolacija, kretanje u suprotnom smjeru kazaljke na satu
G04 programirani zastoji u sekundama
G90 dimenzioniranje u apsolutnim koordinatama
G91 dimenzioniranje u relativnim koordinatama
G94 posmak u mm/min
G95 posmak u mm/o i aktivna je pri ukljucenju masine
G96 konstantna brzina rezanja
G97 konstantan broj obrtaja i aktivna je pri ukljucenju masine

Oznake i znaenja M funkcija prema DIN-u

M00 programski stop
M03 okretanje vretena CLW
M04 okretanje vretena CCLW
M08 hladjenje ukljuceno
M09 hladjenje iskljuceno
M30 kraj programa

OBRADA PROVLAENJEM
Provlaenje je postupak obrade rezanjem sa glavnim pravolinijskim kretanjem koje izvodi vierezni
alat, iji zubi lee jedan za drugim i to istureni za debljinu strugotine ime se obezbjeuje posmak.
Kretanje rezanja je translatorno, a u posebnim sluajevima moe biti zavojno i kruno.
Prednost postupka provlaenjem je u visokoj proizvodnosti uprkos maloj debljini strugotine, zbog
velike irine rezanja.
Vrste prema DIN 8589:

ravno,
okruglo,
zavojno,
provlaenje ozubljenja,
profilno i
provlaenje ljebova.

Kod unutranjeg provlaenja alat se provlai kroz ve izbuen otvor, dok kod spoljanjeg se
prinudno dovodi i vodi ispred vanjske povrine.

LIVENJE

OBLIKOVANJE LIVENJEM
U IZGUBLJENE KALUPA/JEDNOKRATNE KALUPE

Sa trajnim modelima/pod teinom

Sa izgubljenim modelima/ pod teinom

U TRAJNE KALUPE/BEZ MODELA

Pod teinom
Pod dejstvom sile
Centrifugalno

Kokile su trajni kalupi izraeni od metala.

Modeli se koriste za izradu jednokratnih kalupa i izrauju se od drveta,umjetnih materijala ili metala.
Grozd model je ulivni sistem koji obrazuje vie pojedinih modela.