1

CHUYỂN ĐỘNG TRONG TRƯỜNG HẤP DẪN

Trường hấp dẫn và đinh luật Kepler 1

Trường hấp dẫn

Hai chất điểm bất kỳ có khối lượng là m1 và m2 đặt cách nhau một khoảng r sẽ tác
dụng với nhau một lực hút gọi là lực hấp dẫn. Lực hấp dẫn giữa chúng được cho bởi
công thức:
F=Gm1m2rr3 , G=6,6732±0,0031.10-11Nm2kg
Gia tốc do lực hấp dẫn của vật A gây ra cho vật khác không phụ thuộc vào khối lượng
của vật đó. Để đặt trưng cho gia tốc nầy ta dùng khái niệm trường hấp dẫn.
g=Fm=GM rr3
Trường hấp dẫn là một trường thế hay trường xuyên tâm, các đường sức là đường thẳng xuất
phát từ một từ tâm của trường.
Trộng trường
Xét một vật đứng yên cách tâm trái đất một khoảng r≥R. Trái đất sẽ tác dụng lên vật
một lực F=GMmr2≈GMmR2. Lực nầy hướng vào tâm của trái đất và truyền cho vật
một gia tốc g=Fm=GMR2=9,8ms2 gia tốc nầy không phụ thuộc vào khối lượng của
vật.

Trường hấp dẫn của trái đất gọi là trộng trường, gia tốc do lực hấp đẫn của trái đất gây
ra cho vật gọi là gia tốc trộng trường

Định luật Kepler 1

Dưới tác dụng của lực hấp dẫn, một thiên thể có khối lượng m có thể chuyển động
trong trường hấp dẫn của thiên thể khối lương M với m≪M theo một trong các đường
conic, tùy thuộc vào vận tốc lúc đầu v0.
Nếu v02=GMr thì quỹ đạo của là hình tròn bán kính r.

Nếu v02=GM( 2r-1a ) thì quỹ đạo là ellipse bán kính trục lớn là a.
Nếu v02=2GMr thì quỹ đạo là parabol.
Nếu v02=GM 2r+1a thì quỹ đạo là hyperbol

Các dạng quỹ đạo

Xét một vật (vệ tinh) cách tâm trái đất một khoảng r≥R vận tốc ban đầu v0 theo
phương tiếp tuyến với mặt đất. Dưới tác dụng của trộng trường vật sẽ với quỹ đạo tuân
theo định luật kepler 1.

Quỹ đạo tròn.

Khi vật có quỹ đạo tròn thì lực hấp dẫn chính là lực hướng tâm. Nếu r=R thì
mv02R=GMmR2⇒v0=GMR
vI là vận tốc ban đầu cần thiết để vật trên mặt đất có thể bay vòng quanh trái đất theo
quỹ đạo tròn gọi là vận tốc vũ trụ cấp 1.
 2

Trường hợp r>R thì vật sẽ chuyển động cách mặt đất một khoảng h=r-R và có vật tốc
v0=GMr
Vệ tinh địa tĩnh là vệ tinh đứng yên trên so với mặt đất. Muốn vậy, vệ tinh phải có quỹ đạo
tròn nằm trong mặt phẳng của xích đạo và tốc độ góc ω quanh trục Bắc Nam của Trái đất
bằng với tốc độ góc ωĐ của Trái đất. Điều kiện cùng quay v0r=ωĐ .
⇔GMr3=ωĐ⇒r=3GMωĐ2=42000km
Khoảng cách nầy gấp 6,5 lần bán kính của Trái đất. Vệ tinh địa tĩnh đứng rất cao nên sóng
điện từ vi ba mà vệ tinh phát theo đường thẳng có thể phủ hơn 1/3 diện tích Trái đất. Do đó,
chỉ cần ba vệ tinh địa tĩnh ở các đỉnh một tam giác đều là có thể phủ sóng toàn bộ Trái đất.
Trên thực tế rất khó đạt được quỹ đạo tròn tuyệt đối, quỹ đạo của vật thường là một ellipse
với tâm sai e rất nhỏ nên có thể coi là quỹ đạo tròn được.
Quỹ đạo ellipse.
Nếu v0=GM(2r-1a) thì quỹ đạo của vật là ellipse.
Khi vật đặt trên trái đất (r=R), nếu v0 rất nhỏ cở vài m/s và song song với mặt đất thì
quỹ đạo là một ellipse dẹt có a<R và a gần bằng R trong khi bán kính trục nhỏ b của
ellipse rất nhỏ. Trong một khoảng hẹp trên trái đất dạng vĩ đạo nầy giống với đường
parabol là kết quả thu được khi coi mặt đất là mặt phẳng. Đây là trường hợp ném
xuyên.

Nếu v0 khá lớn nhưng vẫn nhỏ hơn vI thì quỹ đạo là ellipse chưa trọn vẹn như trong
trường hợp tên lửa xuyên lục địa. Nếu v0>vI và song song với mặt đất thì vệ tinh có
quỹ đạo ellipse kín có một tiêu điểm là tâm trái đất. Nếu vật tốc v của vệ tinh càng
tăng thì vễn điểm càng xa trái đất, đây là trường hợp phóng các tàu vũ trụ lên mặt
trăng hoặc lên các hành tinh khác.

Quỹ đạo hyperbol và parabol.

Tăng dần v0 thì viễn điểm của ellipse càng xa khi v0≥vII thì vật sẽ chuyễn động theo quỹ đạo
hyperbol và parbol. vII gọi là vật tốc vũ trụ cấp 2 của trái đất, với vII=2GMR=2vI.
Xét r=R nếu v0=2GMR=vII thì quỹ đạo là một parabol. Nếu v0>vII thì quỹ đạo là một
hyperbol. Khi đó vật sẽ tách khỏi trái đất và trở thành vệ tinh nhân tạo của mặt trời.
Muốn vật thoát khỏi mặt trời vật phải đạt được vận tốc trong giới hạn 16,6kms≤v0≤72,8kms ,
tùy theo các phóng vật. Vận tốc vIII=16,6kms gọi là vận tốc vũ trụ cấp ba của tría đất.

Phóng vệ tinh

www.nasa.gov
dang ký trang tailieu.vn