BRLEM MLLETLER VE BARIIN KORUNMASI

Hasan DURAN*
ZET
BM, uluslararas siyasal sistemde yeralan devletlerin tamamna
yaknn, gnlllk esasna gre ye olarak bnyesinde barndrmaktadr.
Amac, uluslararas bar ve gvenlii korumak olan BM, uluslararas bar
ve gvenliin korunmasnda, ncelikle sorunun giderilmesi iin bar
zm yollarna bavurmaktadr. Bu zmler, sorunun giderilmesinde etkili
olamadnda, Antlamann VII. Blm gereince silahl kuvvet
kullanlmasna karar verebilir.

Anahtar kelimeler: Uluslararas bar ve gvenlik - Bar

zmler - Silahl kuvvet kullanma
ABSTRACT
United Nations includes almost all the states as members in the
system of international politics in accordance with the principle of
voluntarism. UN that mainly aims at keeping international peace and
security primarily applies to peaceful solution methods to eleminate the
problems. When the solutions are ineffective, UN may decide to apply
armed force using by referring VII. Chapter of the Charter.
Key words: International peace and security - Peaceful solutions Use of armed force

***
BM Antlamasnda, barn korunmasyla ilgili olarak balca iki tr
tedbir ngrlmektedir. Antlama, bir taraftan yelerin uluslararas
nitelikteki uyumazlklarn, uluslararas bar ve gvenlii ve adaleti
tehlikeye drmeyecek biimde bar yollarla zlmesini1 isterken,
dier taraftan da yelerin uluslararas ilikilerinde herhangi bir devletin
toprak btnlne ya da siyasal bamszlna kar BMnin amalarna
aykr olarak kuvvet kullanmalarndan veya kuvvet kullanma tehdidine
bavurmalarndan kanmalarn ngrmektedir.2 BM Antlamasnda,

r. Gr. Dr., A.K.. Fen Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm

BM Antlamas, Ankara, BM Enformasyon Merkezi, 1997, madde 2/3.
2
BM Antlamas, madde 2/4.
1

Hasan DURAN 124

uyumazlklarn zm iin bar ve zorlayc nlemler olmak zere,
bara alan iki ayr zm vardr.3
BM uluslararas bir rgt olduu iin eit, egemen ve bamsz
devletlerden olumaktadr. BMnin ye devletlerin stnde veya dnda bir
iradesi yoktur. Antlamann maddeleri belirlenirken devlet merkezli
zmler getirilmitir. Dzenlemeler devletler arasndaki atmalar iin
yaplmtr.4 Devletlerin egemenlii ilkesi benimsendii iin de i atmalar,
yaygn insan haklar ihlalleri, bloklararas atmalar gibi sorunlarn ya da
uyumazlklarn giderilmesinde bir takm skntlarla karlalmakta ve
bunlarn zlmesinde BM Antlamas yetersiz kalmaktadr.5

1. Uyumazlklarn Bar Yollardan zm

Uyumazlklarn bar yollarla zlmesine ilikin dzenlemeler,
Antlamann VI. Blmnde "Uyumazlklarn Bar Yollarla zlmesi"
bal altnda ele alnmaktadr.6 VI. Blmdeki hkmler Antlamann 33.
ve 39. maddelerini kapsamaktadr. Uyumazlklarn bar yollardan
zlmesinde Gvenlik Konseyi n plana kmaktadr.7 33. maddenin birinci
fkras, uluslararas bar ve gvenlii tehlikeye drecek nitelikte bir
uyumazla taraf olanlarn her eyden nce grme, soruturma,
arabuluculuk, uzlama, hakemlik ve hukuki zm yollar ile, blgesel
rgtler ya da antlamalarla veya kendi seecekleri baka yollarla bu
uyumazl gidermelerini ngrmektedir. Dier bir ifadeyle BM, yelerine
uyumazlklarn kendi seecekleri yntemlerle zmeleri sorumluluunu
yklemektedir.8
37. madde gereince, hibir taraf bar yollarla zme giriiminde
bulunmadan, bir uyumazl Gvenlik Konseyi ve Genel Kurul nne
getiremez.9 BM yeleri, aralarndaki uyumazlklar zmek iin blgesel
antlamalar yapmlar veya blgesel rgtler kurmularsa, uyumazlklarn
Gvenlik Konseyine getirmeden nce, blgesel antlama veya rgtler
3
Peter R. Baehr/ Leon Gordenker, The United Nations in the 1990s, St. Martins Press,
New York, 1992, s. 66.
4
Devletler arasndaki savalarn skl azalmasna ramen, son 10 ylda i savalar 5
milyondan fazla insann lmesine ve bunun birka kat insann yurdundan olmasna neden
olmutur. Kofi Annan, 21. Yzylda Birlemi Milletler Raporu, (evrimii) http//
www.un.org.tr/doc_pdf/milen_raporu.pdf, 14 Nisan 2001.
5
Hugh Miall, The Peacemakers: Peaceful Settlement of Dispute Since 1945, St. Martins
Press, New York, 1992, s. 66.
6
Seha L. Meray, Devletler Hukukuna Giri, 2. C., 4. bs. , Ankara niversitesi Basmevi,
Ankara, 1975, s. 441.
7
BM Antlamas, madde 33/2, 34, 35/1, 36, 37/2 ve 38.
8
Leland M. Goodrich ve Edvard Hambro, BM Antlamas erh ve Vesikalar, ev. lhan
Ltem, Faklteler Matbaas, stanbul, 1954, s. 257.
9
A.g.e., s. 257-258.

Sosyal Bilimler Dergisi 125

araclyla zmeye almaldrlar. Taraflar uyumazlklarn bu yolla
zemezlerse, Gvenlik Konseyine sunabilirler. Konsey, uyumazln
uzamasnn uluslararas bar ve gvenlie bir tehdit oluturaca kanaatine
varrsa, taraflara sorunun zm iin bir takm tavsiyelerde bulunur.10
Konsey, kendisine havale edilen sorunun ya da uyumazln ciddiyetinin
tespiti iin bir soruturma da aabilir.11
BM Antlamasnn 24. maddesinde, uluslararas bar ve gvenliin
korunmasndan Gvenlik Konseyi sorumlu tutulmutur. Konsey, devam
etmesi uluslararas bar ve gvenlie tehdit oluturabilecek bir
uyumazln bar yollarla zlmesinde esas organdr. Antlamann
33/2, 34, 36, 37/2 ve 38. maddelerinde, Gvenlik Konseyinin grev ve
yetkileri dzenlenmektedir.
BMye ye her devlet veya BM yesi olmayp, uluslararas bar ve
gvenlii tehdit eden bir anlamazln taraf olan lkeler de, Gvenlik
Konseyinin ya da Genel Kurulun dikkatini bu uyumazla ekebilirler.12
Gvenlik Konseyi, bir uyumazla bakmaya yetkili olduunu
kararlatrdktan sonra iki trl giriimde bulunabilir. nce, taraflara 36/1.
madde gereince, taraflarca nceden kabul edilmi usulleri gz nnde
bulundurarak zm nerileri tavsiye edebilir, sonra da 37/2. madde
gereince, uygun grd baka zm yollar nerebilir.13 kinci olarak
taraflar, uyumazlklarn kendi belirledikleri yoldan veya Konseyin tavsiye
ettii ekilde zmedikleri taktirde, uyumazl Gvenlik Konseyine
getireceklerdir. Gvenlik Konseyi, bu durumda da sadece zm yollarn
tavsiye etmekle yetinecek, taraflar belli bir zm ekline
zorlayamayacaktr.14
Gvenlik Konseyine verilen yetkiler, aslnda devletlere byk
lde hareket serbestisi getirmektedir. Egemen devletler merkezli bir
yaplanma ve uluslararas ilikilerde temel aktr olarak ulusal devletler kabul
edildii iin; uyumazlklarn bar yollarla zlmesinde, Gvenlik
Konseyine taraflar her hangi bir zm ekline zorlayacak hukuksal
yetkiler verilmemitir.15 Uygulamada, Konseyin zorlamaya varmayan bir
ikna gcnden sz edilebilir.
Genel Kurula verilen yetki ise 35/3. maddede belirtilmitir. Genel
Kurulun dikkatine sunulan uyumazlklarn zmnn, Antlamann 11
10

A.ge., s. 36.
Gnlbol, Milletleraras Siyasi Tekilatlanmalar, Sevin Matbaas, Ankara, 1975, s. 349.
12
BM Antlamas, md. 35/1 ve 35/2.
13
Gnlbol, a.g.e., s. 350.
14
A.g.e., s. 350-351.
15
Orhan Nalcolu, Birlemi Milletler Bar Koruma Harekatnn Hukuksal Esaslar,
Genelkurmay Basmevi, Ankara, 1997, s. 6.
11

Hasan DURAN 126

ve 12. madde hkmlerine gre yaplaca belirtilmektedir.16 Uyumazln
Gvenlik Konseyince grld durumlar dnda, Genel Kurulun da
uluslararas bar ve gvenlii ilgilendiren uyumazlklar grebileceini
ve BM yeleri ile Gvenlik Konseyine uyumazln zm iin
nerilerde bulunabilecei belirtilmektedir. Antlamann 14. maddesinde
Genel Kurula daha zel bir yetki verilmektedir. Buna gre, Genel Kurul,
uluslararasndaki dosta ilikileri bozacak nitelikte grd her hangi bir
durumun kkenine bakmakszn, bar yollarla dzeltilmesi iin gerekli
nlemlerin alnmasn tavsiye edebilir.
Uyumazlklarn bar yollarla zlmesinde, Genel Sekreterin de
nemli bir rol vardr. Genel Sekreter, Antlamann 99. maddesine gre
uluslararas bar ve gvenliin korunmasn tehlikeye drebileceini
dnd her hangi bir konuyu, Gvenlik Konseyinin dikkatine sunar.
Bununla birlikte uygulamada, Gvenlik Konseyinin veto nedeniyle karar
alamad durumlarda nemli grevler stlenebilmektedir.17
Devletler, uyumazlklarn bar yollarla zm ile ilgili
hkmleri ok fazla kullanmamlardr. zellikle Souk Sava dneminde
bu durum ok bariz bir grnm kazanmtr.18 Gvenlik Konseyinin
mdahaleleri genelde hayal krkl ile son bulmutur. Baarya ancak,
uyumazla taraf olan devletler kendi aralarnda anlatklarnda
varlabilmitir. BM, uluslararas uyumazlklarn zmnde gerekli yntem
ve metotlar salamasna ramen, bu yntemlerin kullanlmasn zorlayacak
yetkilere sahip deildir.19 Uyumazlklarn bar yollarla zm
konusunda BMnin en nemli katks uyumazl, taraflarn kat bir ekilde
snrlanm kar atmas kalplarndan kararak, uluslararas bar ve
gvenlik asndan ele alnp incelenmesini salamak olmutur.20
Uyumazlklarn zmnde ngrlen bar yollar balca iki
kategoride deerlendirilebilir:21

a. Zorlayc Bir Unsur Tamayan Gnll Yntemler

Bu yntemler grme, soruturma, arabulma ve uzlatrmadr.

16

BM Antlamas., madde 11 ve 12.

Miall, The Peacemakers, s. 68.
18
Gnlbol, a.g.e., s. 352.
19
Jale Civelek, Devletleraras Tekilatlar, Marmara Mali Mavirlik Organizasyon ve
Turizm Limited irketi, stanbul, 1986, s. 147., Gnlbol, a.g.e., s. 359.
20
Gnlbol, a.g.e., s. 359
21
Goodrich ve Hambro, a.g.e., s. 261-263.
17

Sosyal Bilimler Dergisi 127

(1) Grme
Uluslararas ilikilerde uyumazlklarn zlmesinde en sk
bavurulan yntemdir. Taraflar dorudan bir araya gelerek her trl
diplomatik giriimlerde bulunurlar ve uyumazln bitirilmesi iin zm
ararlar. Grmelerde karlalan ilk sorun, grmelerin nerede
yaplacadr. Grmeler iin en uygun yer genellikle tarafsz bir lke
olmaktadr. Grmelerde, taraflarn uzlaabilecei konularn ncelikle ele
alnmas zme ulalmasn kolaylatrabilir.22

(2) Soruturma
Uyumazlklarn nedeninin doru deerlendirilmesini salamaya
ynelik abalardr. Dar anlamda soruturma, bir zm salamaktan daha
ok zm bulmaya ynelik bir gayrettir.23 En gzel rneini 1907 La Haye
Szlemesi oluturmaktadr. Szlemede, soruturma komisyonlarnn,
uyumazla taraf olan devletlerin aralarnda yapacaklar zel bir anlama ile
kurulaca, ele alnacak konularn, komisyonun kurulu ekli ve yetkilerinin
de bu anlamada belirlenecei ifade edilmektedir.24

(3) Arabulma
Uyumazlklarda gr ayrlklarn azaltmak ve zm salamak
iin nc taraflarn devreye girmesidir. Arabulucu sadece uyumazln
taraflarn bir araya getirip grmelerini salamakla yetinmeyerek taraflar
arasndaki grmelere de katlarak uzlama salamaya alr. Tamamen
tavsiye nitelii tayan arabulucunun nerileri, kabul edilmezse,
arabuluculuk grevi sona erer.25 Devletler veya kiiler arabulucu
olabilirler.Uyumazla taraf olanlar, teklif edilen arabuluculuk nerisini
kabul etmekte veya reddetmekte serbesttirler. Arabulucu ile zm arama
BM tarafndan olduka fazla kullanlan bir yntemdir. rnein, Kbrs
sorununa ilikin olarak, Gvenlik Konseyi 04 Mart 1964 tarihli kararnda
Genel Sekretere, bir arabulucu atamas iin yetki vermitir.26

(4) Uzlatrma
Taraflara aralarndaki uyumazl zmeleri iin izlemeleri gereken
yol veya dorudan uyumazln zm konusunda belirli bir gr
bildirilmektedir. Uyumazla taraf olanlarn, ortaklaa setikleri yelerden
22

Faruk Snmezolu ve dierleri, Uluslararas likiler Szl, Cem Yaynevi, stanbul,

1992, s. 142.
23
Goodrich ve Hambro, a.g.e., s. 261.
24
Snmezolu ve dierleri, a.g.e., s. 289.
25
Snmezolu ve dierleri, a.g.e., s. 26-27.
26
Ali L. Karaosmanolu, atmalarn zm ve Uluslararas rgtler, Gzlem
Matbaaclk, stanbul, 1981, s. 115.

Hasan DURAN 128

oluan komisyonlar aracl ile barn salanmas abalardr. Bu yntemde
komisyon yeleri taraflara uyumazlklarn gidermeleri iin nerilerde
bulunurlar. Genellikle uluslararas rgtler bnyesinde oluturulan
uzlatrma komisyonlar, grnmleri itibariyle arabulucudan daha fazla bir
arla sahiptirler. Srecin ileyii daha resmi bir grnm tar.
Grmeler komisyon tarafndan belirlenen takvime gre yaplr. Sonuta
taraflara zm iin sunulan nerilerin balaycl yoktur.27

b. Birtakm zm Yollar Teklif Edilmesi Nedeniyle

Zorlayc Yntemler
Bu yntemler ise; tahkim ve hukuki giriimlerdir.

(1) Tahkim
Bu ynteme bavurulabilmesi iin uyumazla taraf olanlarn rzas
arttr. Uyumazla taraf olanlarn, nceden, hakemin veya hakem
mahkemesinin kararnn uygulanmasn kabul ettikleri bir bar yoldur.
Taraflar, uyumazlklarnn uluslararas hukuk kurallarna gre zme
kavuturulmas konusunda bir anlamaya varmalar durumunda,
uygulanacak kurallar bir tahkimname ile tespit edilir. Uluslararas hakemlik
bir ok bakmdan uluslararas yargya benzemesine ramen, aralarndaki en
nemli farklar; uluslararas hakemlikte hakemlerin her olay iin ayr ayr
belirlenmesi ve taraflarn hakemlerin yararlanacaklar uluslararas hukuk
kurallarn belirleyebilmeleridir.28

(2) Hukuki Giriimler

Uluslararas Adalet Divan gibi srekli bir ekildeki mahkemenin
adli yntemler uygulayarak bar salamasdr.29 Taraflar dilerlerse,
uyumazlklarnn zm iin, blgesel rgtlere bavurabilirler veya
blgesel antlamalar erevesinde zm arayabilirler. Zaten BM
Antlamasnn 33/1. maddesinde, taraflarn kendilerinin seecekleri baka
yollarla da uyumazlklarn zlebilecei belirtilmektedir.

2. Uyumazlklarn Zorlayc nlemlerle zlmesi

BM'nin uluslararas bar ve gvenliin devam iin bavuraca
zorlayc nlemler, Antlamann VII. Blmnde yeralan 39-51.
maddelerinde, barn tehdidi, bozulmas ve saldr eylemi durumunda
yaplacak hareket bal altnda dzenlenmitir.30 Zorlayc nlemlerin
27

Faruk Snmezolu, Uluslararas Politika ve D Politika Analizi, Filiz Kitapevi, stanbul,

1989, s. 555.
28
Snmezolu, a.g.e., s. 562-563.
29
Goodrich ve Hambro, a.g.e., s. 262.
30
BM Antlamas, maddeler 39-51.

Sosyal Bilimler Dergisi 129

alnmasnda ve uygulanmasnda balca sorumluluk yine Gvenlik
Konseyindedir.31
Gvenlik Konseyi, sz konusu grevlerini yerine getirirken BMnin
ama ve ilkelerine uygun hareket etmelidir.32 Fakat, Gvenlik Konseyinin
bu konuda ald kararlarn BMnin ama ve ilkelerine uygun olup
olmadn kontrol edecek bir makam yoktur.33 Antlamann 39. maddesine
gre, Gvenlik Konseyi, barn tehdit edildiini, bozulduunu veya bir
saldr olduunu ncelikli olarak belirledikten sonra uluslararas bar ve
gvenliin korunmas ya da yeniden salanmas iin alnacak nlemler
hakknda tavsiyelerde bulunur veya karar alr.34
Alnan kararlar, VII. Blmdeki zorlayc nlemlere uygun
olmaldr. Zorlayc nlemlerin alnmas veto edilebilecei gibi, 39. madde
gereince barn tehdidi, bozulmas ve saldr eyleminin belirlenmesi de
veto edilebilir. Veto tehlikesi nedeniyle, Gvenlik Konseyinin srekli
yelerinden birisi hakknda zorlayc nlemler almak mmkn
olmamaktadr. Ayrca srekli yeler, kendi yandalar hakknda da byle bir
nlemin alnmasna engel olmaktadrlar. Souk Sava dneminde, Kore
dnda herhangi bir devlete kar zorlayc nlemlere bavurulamamtr.
40. madde gereince; Gvenlik Konseyi durumun arlamasn
engellemek zere, tavsiyelerde bulunmadan ve alnacak nlemleri karar
balamadan nce, barn korunmas ya da yeniden salanmas iin taraflar
gerekli grd geici nlemlere uymaya arr. zellikle 41. ve 42.
maddelerin hkmlerine uyarak mdahalede bulunan Gvenlik Konseyi,
tpk bir hkmet ya da hkmet st kurulu gibi hareket edecektir.35
Gvenlik Konseyinin barn tehdidi, bozulmas ve saldr
durumunda alaca nlemler balkta deerlendirilebilir;

a. Geici nlemler
Gvenlik Konseyi, durumun arlamasn nlemek zere, 39.
madde uyarnca tavsiyelerde bulunmadan ya da nlemleri kararlatrmadan
nce, ilgili taraflar gerekli ya da istenir grd geici nlemlere
arabilir. Bu geici nlemler taraflarn haklarn, iddialarn ya da
konumlarn hibir biimde zedelemez. Geici nlemlerin yerine
getirilmemesi halinde, Gvenlik Konseyi bunu dikkate alacaktr.

31

BM Antlamas, md. 24.

BM Antlamas, md. 24/2.
33
Gnlbol, a.g.e., s. 359.
34
A.g.e., s. 359-360.
35
Civelek, a.g.e., s. 147.
32

Hasan DURAN 130

Alnacak geici nlemlerin neler olabilecei BM Antlamasnda
belirtilmemitir. Gvenlik Konseyi, geici nlemlerin belirlenmesi
konusunda inisiyatifini kullanabilir. Uygulamada geici nlemler atmann
durdurulmas, silahl kuvvetlerin belirlenen blgelerden geri ekilmesi,
sorunlu blgede uluslararas denetimin kabul edilmesi, taraflarn uyumazlk
nedeniyle bavurduklar zararla karlk verme politikalarndan vazgemeleri
eklinde olabilmektedir.36
Geici nlemlerin alnabilmesi iin, barn tehdit edildiinin veya
bozulduunun ya da saldr fiilinin varlnn sz konusu olmasna ramen,
uygulamada Gvenlik Konseyi, bu tr bir tespiti yapmakszn,
uyumazlklarn giderilmesinde izlenecek yntem bakmndan VI. ve VII.
Blm hkmleri arasnda her hangi bir ayrm yapmadan, uygun grd
zaman, taraflar geici nlemler almaya armaktadr.37

b. Silahl Kuvvet Kullanlmasn ermeyen nlemler

Gvenlik Konseyi, 41. madde gereince, kararlarn yrtmek iin
silahl kuvvet kullanlmasn iermeyen ne gibi nlemler alnmas gerektiini
kararlatrabilir ve BM yelerini bu nlemleri uygulamaya arabilir. Bu
nlemler ekonomik ilikiler ve demiryolu, deniz, hava, posta, telgraf, telefon
ve dier iletiim ve ulatrma aralarnn tamamnn veya bir ksmnn
kesintiye uratlmas olabilecei gibi, diplomatik ilikilerin kesilmesini de
ierebilir.* Bu tedbirlerin balca zellikleri yalnzca ekonomik ve siyasal
olmalar ve askeri bir unsur tamamalardr.38
Gvenlik Konseyinin bavurabilecei nlemler bunlarla snrl
deildir. Konsey, silahl kuvvet kullanlmasn gerektirmeyen dier
nlemlere de bavurabilir. Bu konuda Gvenlik Konseyinin geni bir yetkisi
vardr.39 BM yesi devletler, Gvenlik Konseyinin alm olduu silahl
kuvvet kullanlmasn gerektirmeyen nlemlere uymak zorundadrlar.40
Ancak bu kararn, 39. maddeye gre, uluslararas barn tehdit edildii veya
bozulduu ya da bir saldr eyleminin tespit edilmesi durumunda yeler iin
balayc olmas sz konusudur.
36

Goodrich ve Hambro, a.g.e., s. 296-297.

Gnlbol, a.g.e., s. 362.
*
Gvenlik Konseyi, 6 Austos 1990 tarihli, 2933. oturumunda kabul ettii 661 sayl kararla
Iraka ambargo konmasn kararlatrmtr. Benzer bir ambargo karar daha sonra
Balkanlardaki savata Yugoslavya iin alnmtr.
38
Civelek, a.g.e., s. 147.
39
Nalcolu, a.g.e., s. 10.
40
Krfez Savanda, Gvenlik Konseyinin Iraka kar ald ambargo kararna uyan ye
lkelerin banda Trkiye gelmektedir. Ramazan Gzen, Trkiyenin II. Krfez Sava
Politikas: Aktif Politika ve Sonular, Trk D Politikasnda Gelenek ve Deiim, Der:
hsan D. Da, Siyasal Kitapevi, Ankara, 1998, s. 181-183.
37

Sosyal Bilimler Dergisi 131

Uygulamada, 41. madde erevesinde bavurulan nlemlerden
istenilen sonular elde edilememektedir. Yaptrm kararlarna maruz kalan
tarafn, uygulanan yaptrmlardan etkilenmeyecek derecede gl bir
ekonomik yaps olabilecei gibi, yaptrm kararlarnn uygulanmas sonucu,
ekonomik kayplara urayacak olan ye devletlerin bulunmas veya yaptrm
uygulanan devlete bir takm nedenlerden dolay kendini yakn hisseden ye
devletlerin, konulan yasaklar gizlice ihlal ederek o devlete yardm
gndermeleri sz konusu olabilmektedir.41 Souk Sava sona erdikten sonra,
41. maddenin uygulanmas, Krfez Sava ve Yugoslavya ile snrl
kalmamtr. Gvenlik Konseyi bu yetkisini Somali, Libya, Liberya, Haiti ve
Ruandada ki olaylarda da kullanmtr.

c. Silahl Kuvvet Kullanlmasn Gerektiren nlemler

Gvenlik Konseyi, 41. maddede ngrlen nlemlerin yetersiz
kalaca ya da kald kansna varrsa, 42. madde gereince, uluslararas
bar ve gvenliin korunmas ya da yeniden kurulmas iin hava, deniz ya
da kara kuvvetleri araclyla, gerekli grd her trl giriimde
bulunabilir. Bu giriimler ablukay ve BM yelerinin hava, deniz ya da kara
kuvvetlerince yaplacak baka operasyonlar ierebilir.* Askeri nlemlerin
alnmas karar, Gvenlik Konseyi tarafndan verilmektedir. Konsey,
uluslararas bar ve gvenliin korunmas veya yeniden salanmas iin
hava, deniz ya da kara kuvvetleri araclyla gerekli grlen her trl
giriimlerde bulunabilir. Ancak, Gvenlik Konseyinin bu yola bavurmas,
btn
bar
nlemlerin
alnp
sonu
vermemesi
zerine
gerekleebilmektedir.
Silahl kuvvet kullanmn gerektiren kararlarn alnmas,
Antlamann 27/2. Maddesine gre, yani srekli yelerin tamamnn oylar
da olmak zere 9 yenin olumlu oyu ile alnr. Gvenlik Konseyinin srekli
yeleri isterlerse askeri nlemleri ieren karar veto edebilirler.42
25. madde gereince de btn ye devletler Gvenlik Konseyince
alnan kararlar kabul ederler. Zorlayc tedbirlerle ilgili 41. ve 42. madde
41

Ruslarn Srplar doal mttefik olarak grmeleri ve Yugoslavyaya kar, Gvenlik

Konseyinin ald ambargo kararna, Rusyann sergilemi olduu politika buna iyi bir
rnektir. Mesut Can, Balkan Jeopolitii ve Trajedik Bona-Hersek Sava, Avrasya
Dosyas, C: 3, S: 3, (Sonbahar 1996), s. 115.
*
Gvenlik Konseyi, 25 Austos 1990 ylnda, 2938. oturumunda ald 665 sayl karar ile de
Iraka abluka uygulanmasn istemitir.
42
Souk Sava dneminde oka kullanlmakta olan veto hakkndan dolay BM Gvenlik
Konseyinden karar almak neredeyse imkansz hale gelmiti. 1 Eyll 1999 tarihi itibariyle
srekli yelerden in 4, Fransa 18, ngiltere 32, ABD 72 ve Rusya (eski SSCB) 119 kez
olmak zere toplam 225 kez veto haklarn kullanmlardr. (evrimii)
http://www.un.org.tr/unic_tr/guvenlik_kons_2000.htm, 15 Ekim 2000.

Hasan DURAN 132

gereince alnacak kararlarn balaycl genellikle kabul edilmektedir.43
42. madde, Gvenlik Konseyine 39. madde gereince tannan yetkinin
tatbikatna yneliktir.44 Gvenlik Konseyinin 42. madde gereince ye
devletlerin silahl zorlamaya katlmalarn talep etmesi, 43. maddede
belirtilen artlarn yerine getirilmesine baldr.45
Fakat, BM eski Genel Sekreterlerinden Butros Gali askeri
yaptrmlarn varln, uluslararas bar ve gvenliin garantr olarak
grlen BMnin saygnl asndan zorunlu grmektedir.46 BMnin askeri
yaptrmlar uygulamak amacyla kullanaca bir askeri gc yoktur. Bu
nedenle de bu tedbirlerin uygulanmas iin gerekli silahl kuvvetleri 43.
maddeye gre, ye devletlerle yapaca antlamalarla temin etmektedir.47
43. madde gereince, BM yesi devletler tek tek ya da gruplar
halinde, uluslararas bar ve gvenliin korunmas iin, Gvenlik Konseyi
ile mzakereler yaparak, Gvenlik Konseyinin emrine verecekleri silahl
kuvvetlerin says, nitelii, hazrlk derecesi ile salanacak yardm belirten
zel anlama ya da anlamalar yapacaklardr. Bu anlamalar en ksa
zamanda Gvenlik Konseyince mzakere edildikten sonra, devletlerin
anayasalarna gre onaylanacaktr. Bu ekilde kabul edilecek anlamalarla,
Gvenlik Konseyinin kontrolnde srekli bir askeri g bulunacaktr.
Antlamay hazrlayanlar, uluslararas bar ve gvenliin korunmas
iin, silahl kuvvetler salanmas konusunda farkl olaslk gz nnde
bulundurmulardr. Bunlar:
(i) Ulusal ordularn stnde hatta onlarn yerini alan uluslararas
srekli bir ordu oluturmak, (ii) Belirli amalar iin uluslararas ynetim
altnda ulusal birlikler oluturulmak, (iii) Ulusal stratejik ynetim ve taktik
komutaya dokunmadan, ulusal silahl kuvvetlerin genel bir uluslararas
ynetimde ibirlii iinde olmalar. nc olaslk BM Antlamasnn
kabul ettii sistem olmasna ramen uygulamada gerekletirilememitir.48
Antlamann 43. maddesine gre, her ye devlet Gvenlik Konseyi
ile anlamalar yaparak, BMye verecei askeri gc belirlemesi gerekirken

43

Meray, a.g.e., s. 415.

Goodrich ve Hambro, a.g.e., s. 302.
45
Gnlbol, a.g.e., s. 321.
46
Butros Gali, Bir Bar Gndemi, BM Enformasyon Merkezi, Ankara, 1993, s. 25.
47
43 madde, Gvenlik Konseyi ile silahl kuvvet verecek devletler arasnda kuvvet ve yardm
hakknda antlama yaplmas, bu antlamalarn ye devletlerin anayasalar gereince
onaylanmasn ve Gvenlik Konseyinde mzakere edilmesini ngrmektedir. Bozkurt,
Birlemi Milletler Sisteminde Kuvvet Kullanm ve Krfez Krizi rnei, Atlas Kitapevi,
Konya, 1996, s. 40.
48
Goodrich ve Hambro, a.g.e., 305-306.
44

Sosyal Bilimler Dergisi 133

bu gne kadar bu tr bir anlama yaplamamtr.49 BM, kuvvet kullanma
ihtiyac duyduunda barn ihlal edildii tespitini yaparak ye lkelerin
kuvvet kullanmalarna izin vermektedir. Gvenlik Konseyi, silahl kuvvet
kullanlmasn gerektiren nlemlere bavurulmasna karar verme yetkisini
korumakla birlikte, bu tedbirlerin uygulanmas ile ilgili yetkisini ye
devletlere devretmektedir.
1990 Krfez Savanda, BM ye lkelerin kuvvet kullanmalarna
izin vermi, ABDnin liderliinde baz ye devletler, BM adna askeri g
kullanarak BM kararlarn uygulamlardr.50 Kuvvet kullanlmas
uygulamalarnn ounluunun ABD komutas ve liderliinde
gerekletirilmesi ve yrtlmesi, BMnin uluslararas toplumun ortak
karlarna hizmet etmekten ok, szkonusu lkenin ABD- karlarna
hizmet ettii iddialarna neden olmutur.
45. maddeye gre ye devletler, zorlayc nlemlerin devamn
salamak iin derhal kullanlabilecek ulusal hava kuvveti birlikleri
bulundurmaldrlar. Bu birliklerle ilgili planlar Askeri Kurmay Komitesinin
yardm ile Gvenlik Konseyi tarafndan belirlenecektir.
46. madde, silahl kuvvetlerin kullanlmasna ynelik planlarn
Askeri Kurmay Komitesinin yardmyla Gvenlik Konseyi tarafndan
belirleneceini ifade ederken, askeri, stratejik ve teknik planlamalarda
tavsiyede bulunmada Askeri Kurmay Komitesine genel kurmay grevi
yklemitir.51
47. madde Askeri Kurmay Komitesinin kuruluu ile ilgilidir. Bu
Komite, Gvenlik Konseyinin srekli yelerinin Kurmay Bakanlarndan
ya da onlarn temsilcilerinden oluur. 48. madde, Gvenlik Konseyinin
uluslararas bar ve gvenliin korunmasna ilikin nlemler alrken, bu
nlemlere ait kararlarn BM yelerinin tamam veya bir ksm tarafndan
alnabileceini ngrmektedir.
50. madde ise, Gvenlik Konseyi tarafndan bir devlet aleyhine
alnan nleyici ya da zorlayc nlemlerden dolay, BM yesi olan veya
olmayan her hangi bir devlet, zel ekonomik bir takm zorluklarla
karlarsa, bu zorluklarn zm iin, Gvenlik Konseyine
bavurabilecei belirtilmektedir.52
49

Aslan Gndz, Milletleraras Hukuk Temel Belgeler rnek Kararlar, Beta Yaynlar,
stanbul, 1998, s. 48., Gnlbol, a.g.e., s. 363.
50
Gndz, a.g.e., s. 48.
51
Goodrich ve Hambro, a.g.e., s. 314.
52
Krfez Savanda Iraka uygulanan ambargo nedeniyle, Trkiye, Msr ve rdn, zel bir
takm ekonomik zorluklarla karlatklarn aklayarak zararlarn giderilmesi iin BMye
bavurmulardr. bkz.: Hfz Ouz Bekata, Krfez Savann rettikleri ve

Hasan DURAN 134

Uygulamada, zorlayc nlemlerin kabul edilmesinde Gvenlik
Konseyince glklerle karlalabilecei gz nnde bulundurularak 51.
maddeye meru mdafaa ile ilgili hkm konulmutur.53 Bu maddeye gre;
BM Antlamasnn hibir hkm, BM yelerinden birisinin silahl bir
saldrya uramas halinde, Gvenlik Konseyi, uluslararas bar ve
gvenliin korunmas iin gerekli nlemleri alncaya kadar, bu yenin doal
hakk olan, bireysel ya da ortak meru mdafaa hakkna halel getirmeyecei
belirtilmektedir. Dolaysyla Gvenlik Konseyince
alnacak zorlayc
nlemlerin ilerlik kazanmasna kadar, saldrya urayan devlet bireysel veya
mttefikleri araclyla bu hakkn kullanabilecektir.
Bir saldr olmas halinde, saldrya urayan devlet tarafndan alnan
meru mdafaa kararlarnn derhal Gvenlik Konseyine bildirilmesi gerekir.
Gvenlik Konseyi, bu durumda Antlamann VII. Blm gerei, saldrgana
kar bir takm zorlayc nlemlerin uygulanmasn kararlatrabilir. Eer
Gvenlik Konseyi uluslararas bar ve gvenliin korunmas iin gerekli
nlemleri almazsa, saldrya urayan devlet ya da devletler meru mdafaa
hakkn kullanmaya devam ederler.54
VII. Blm hkmlerinde saldr, 51. maddede de silahl saldr
kavramlar kullanlm olmasna ramen, Antlamann hibir yerinde
saldrnn tanm yaplmamtr. Saldry tanmlamak amacyla BM
tarafndan 1950lerde balayan almalar, 14 Aralk 1974 tarihinde, Genel
Kurulun 3814. kararyla tamamlanmtr.55
Karara gre saldr: bir devletin dier bir devletin egemenliine,
toprak btnlne veya siyasal bamszlna kar veya BM Antlamas
ile badamayan dier herhangi bir ekilde silahl kuvvet kullanlmasdr.
Bir devletin BM Antlamasna aykr ekilde ilk silahl kuvveti kullanmas,
saldrnn gerekletiine karine tekil eder. Kuvvete ilk bavuran devletin
eylemi saldr olarak kabul edilmekle beraber, bu konudaki son tespiti yapan
makam Gvenlik Konseyidir.
Zorlayc nlemlerin alnmasn salayan dier artlar ise,
Antlamann VIII. Blmnde dzenlenmi olan Blgesel Antlamalar ile
Genel Kurulun barn korunmas konusundaki yetkisini arttrmak iin
alnan Bar in Birleme Karardr.

Dndrdkleri, Birlemi Milletler Trk Dernei Yll 1992, Ksmet Matbaas,

Ankara, 1992, s. 14-17.
53
Civelek, a.g.e., s. 148.
54
Gnlbol, a.g.e., s. 365., Civelek, a.g.e., s. 149.
55
Saldrnn tanmland kararn Trke metni iin bkz.: Gndz, a.g.e., s. 118-120.

Sosyal Bilimler Dergisi 135

1945 ylnda kurulmu olan BM, ilk byk snavn Kore olay ile
verdi. Kurulmas ile birlikte kendisinden ok ey beklenilen BM,
uyumazlklarn bar yollarla zmn ngrmekte ve meru mdafaa
haricinde g kullanlmasn yasaklamaktayd. Antlamayla gelen bu yeni
sistemin, uluslararas bar ve gvenliin korunmasnda etkili olmayaca
yaanan ilk tecrbede kendini belli etti.
56

Gvenlik Konseyinin srekli be yesinin sahip olduu veto hakk

nedeniyle Gvenlik Konseyinin karar almas neredeyse imkansz hale
gelmiti. Srekli yeler arasndaki siyasal farkllktan kaynaklanan bu
kilitlenmenin yan sra bir de sistemin yapsndan kaynaklanan kilitlenmeler
de sz konusu olabilmekteydi. Gvenlik Konseyinin srekli be yesi ile
ilgili bir uyumazln gndeme gelmesi durumunda ilgili lke alnan karar
veto etmekteydi.
Yine, uluslararas bar ve gvenliin korunmas iin, 45. maddeye
gre kurulmas dnlen BM Ordusunun ve 47. maddeye gre kurulmas
gereken Askeri Kurmay Komitesinin kurulamamas, BMye
mit
balayanlar iin bir hayal krkl olmutur. ki kutuplu dnemde yaanan
1948 Berlin Ablukas ve 1950 Kore Olaylar,57 BMde kararlarn
alnabilmesinin kolaylatrlmas iin yeni araylara neden oldu.

(1) Birlemi Milletler ve Blgesel Antlamalar

Antlamann VIII. Blmnde 52-54. maddelerde dzenlenmitir.
52/1. madde de ye lkelerin uluslararas bar ve gvenliin korunmas
amacyla, blgesel anlamalar yapp, rgtler kurabileceini belirtmektedir.
52/2. de ise, blgesel anlamalar yapan veya rgtler kuran BM yeleri,
yerel uyumazlklarn Gvenlik Konseyine getirmeden nce, blgesel
anlamalar veya rgtler araclyla, bar yollarla zmeye alabilirler.
Eer bu tr bir giriim baaryla sonulanrsa, uyumazln Gvenlik
Konseyine getirilmesine gerek kalmayacaktr. Gvenlik Konseyi, yerel
sorunlarn blgesel giriimlerle zlmesini desteklemektedir.
53. maddeye gre, blgesel rgtlerin uluslararas bar ve
gvenliin korunmasndaki grevleri belirlenmektedir. Buna gre, Gvenlik
Konseyi gerekli grd durumlarda blgesel rgtlerden, kendi yetkisi
altnda zorlayc nlemleri uygulamasn isteyebilir. Gvenlik Konseyinin
izni olmakszn, blgesel anlamalar veya blgesel rgtlere dayanarak
hibir zorlayc nlem uygulamasna gidilemeyecektir. Gvenlik
Konseyinden zorlayc nlemler iin izin almak vetoya tabi bir karar
olduu iin uygulamada bu tr bir karar karmak ok zordur. Blgesel
56

Ayrntlar iin bkz.: Gnlbol, a.g.e., s. 365-369.

Kore olaynda nasl karar alnd ile ilgili olarak bkz.: Sadi ayc, Silahl Kuvvetlerin
Kullanlmas, Genel Kurmay Basmevi, Ankara, 1995, s. 13.
57

Hasan DURAN 136

rgtlerde bu olumsuzluu gidermek iin, kurulu szlemelerinde,
dorudan doruya 51. maddeye atfta bulunarak mterek (ortaklaa) meru
mdafaa hakkndan yararlanmak istemilerdir. nk mterek veya
bireysel meru mdafaa hakkn kullanmak iin Gvenlik Konseyinden izin
alnmasna gerek yoktur.58

(2) Bar in Birleme Karar

BM Genel Kurulunun uluslararas bar ve gvenliin
korunmasndaki rol ikinci derecededir.59 Gvenlik Konseyi uyumazlkla
ilgilendii srece, Genel Kurul bu konuda karar alamaz. Gvenlik
Konseyinin veto uygulamalar nedeniyle ileyemez duruma gelmesi
zerine, sistemde meydana gelen bu tkankl amak amacyla, Genel
Kurul kendisinin uluslararas bar ve gvenliin korunmas konusundaki
yetkilerini arttran, Bar in Birleme Kararn almtr.60 Genel Kurulun
uluslararas bar ve gvenliin korunmas konusundaki yetkilerini arttran
bu karar, Antlama hkmlerinin yorumlarnn geniletilmesiyle
salanmtr.61
Karara gre Gvenlik Konseyi, uluslararas bar ve gvenliin
korunmas ile ilgili grevlerini, veto hakknn ktye kullanlmas nedeniyle
yerine getiremezse, Genel Kurul barn ihlal edilmesi, tehdit edilmesi veya
saldr eyleminin gereklemesi durumunda, silahl kuvvetlerin kullanlmas
da dahil olmak zere, ye devletlere uygun olan nlemleri tavsiye etmek iin
uyumazl ele alacaktr.
Bar in Birleme Karar, A-B ve C kararlar olmak zere ayr
karardan olumaktadr. Bu kararlar iinde en nemlisi ise A karardr.
A kararna gre; Gvenlik Konseyi srekli yeleri arasnda oybirlii
olmadndan, barn tehdit edilmesi, ihlali veya saldr eyleminin olduu
herhangi bir durumda, uluslararas bar ve gvenlii salamak iin
sorumluluklarn yerine getiremezse, Genel Kurul uluslararas bar ve
gvenlii korumak veya gerekirse, silahl kuvvetlerin kullanlmas da dahil
olmak zere, ye devletlere, ortaklaa nlemlerin alnmas iin, uygun
tavsiyelerde bulunmak amacyla derhal konuyu ele alr. Eer o srada Genel
Kurul toplant halinde deilse, Gvenlik Konseyi yelerinden herhangi
58

Gnlbol, a.g.e., s. 370.

Gndz, a.g.e., s. 48.
60
Birlemi Milletler Genel Kurulunun 3 Kasm 1950 tarihli ve 377 sayl kararyla kabul
edilen metnin tamamnn Trke evirisi iin bkz.: Gndz, a.g.e., s. 114-118., Goodrich ve
Hambro, a.g.e., s. 719-725.
61
Gnlbol, a.g.e., s. 371. Genel Kurulun bu konudaki yetkilerini arttrma abalar BMnin
ilk kurulu yllarna kadar uzanr. 1946 da spanyadaki Franco rejimi ile ilgili sorun, 1947
Yunanistan i sava ile ilgili sorunlar Genel Kurula sunulmutur. A.g.e., s. 371-372.
59

Sosyal Bilimler Dergisi 137

yedisi (bu say gnmz iin 9 olmutur) veya BM yelerinin ounluunun
istei zerine, 24 saat iinde olaanst toplanr.62
Uzamas uluslararas bar ve gvenliin korunmasn tehlikeye
drebilecek nitelikteki uluslararas gerginliklerle ilgili olarak on drt
yeden oluan bir Bar Gzlem Komisyonunun kurulmas ve bu tr
gerginlikleri gzetleyerek raporlar hazrlamas kararlatrlmtr. BMnin
ilke ve amalarna uygun olarak, ve 51.ve 52. maddelerdeki ortaklaa meru
mdafaa ve blgesel anlamalar/rgtleri dikkate alarak, uluslararas bar
ve gvenlii korumak ve kuvvetlendirmek iin kullanlabilecek yntemleri
incelemesi ve Genel Kurul ile Gvenlik Konseyine rapor vermesi iin on
drt yeden oluan bir Ortaklaa nlemler Komitesi kurulmutur.63
Bar in Birleme Kararna o dnemlerde SSCB ve nderliini
yapt Dou Bloku ile dier baz devletler iddetle itiraz ederek, alnan
kararn hukuki olmadn ve Antlamann hkmlerine aykr olduunu
iddia etmilerdir.64 BM Antlamas uluslararas bar ve gvenliin
korunmasnda Gvenlik Konseyini tek yetkili klmtr. Bar in Birleme
Kararnda ise, Gvenlik Konseyinin bu yetkisi devam etmekte, fakat veto
uygulamas nedeniyle, Gvenlik Konseyinin karar alamamas durumunda,
Genel Kurula, gerektiinde silahl kuvvetlerin kullanlmasn da ieren bir
yetki verilerek, bar ve gvenliin salanmas iin harekete geme izni
verilmitir.
Bar in Birleme Karar, Genel Kurula bar iin balayc karar
almak yetkisini vermemekte, sadece, bar ve gvenlik konusunda, bu
organn sahip olduu yetkiyi teyit etmektedir.65 Genel Kurul Bar in
Birleme Karar erevesinde,1950 ylnda inin Kuzey Korenin tarafnda
savaa katlmasnda, 1956 ylnda Svey Krizinde ve ayn tarihlerdeki
Sovyetler Birliinin Macaristandaki isyana mdahale etmesinde, toplantlar
yaparak bu sorunlar grmtr.

Sonu
Uluslararas bar ve gvenliin korunmasnda, BM ncelikle
sorunun giderilmesi iin bar zm yollarna bavurmaktadr. Bu
zmler, sorunun giderilmesinde etkili olamadnda, Antlamann
VII. Blm gereince kuvvet kullanlmasna karar verebilir. Kuvvet
62

A. LeRoy Bennett, International Organizations: Principles and Issues, 6. Edition,

Prentice Hall International, London, 1995, s. 138.
63
Meray, a.g.e., s. 451.
64
Gnlbol, a.ge., s. 373.
65
A.g.e., s. 374.

Hasan DURAN 138

kullanmann nndeki en nemli engeller devletlerin toprak

btnlnn korunmas, siyasal egemenlik ve i ilerine karmama
ilkeleridir. BMnin kurulduu dnemlerde uluslararas gvenlik,
geleneksel olarak devletlerin gvenlii anlamna gelmekteyken,
gnmzde bu anlay geerliliini yitirmektedir. zellikle Souk
Sava dneminin sona ermesi, teknolojideki ilerlemeler, insan haklar
ve evrenin korunmasna ilikin sylemlerin nem kazanmas gibi
deiimler karsnda, bu gvenlik anlay yetersiz kalmaktadr.
Gnmzde gvenlik, sadece devletlerin gvenlik ve
karlarnn korunmasn deil, ayn zamanda insanlarn da gvenlik
ve haklarnn korunmas anlamna gelmektedir. Ayrca devletin
uluslararas sistemin yegane aktr olma durumunun ciddi olarak
tartlmas da gvenlik anlayndaki deiimi hzlandrmaktadr.
zellikle geni apl insan haklar ihlallerinin yaand i atmalar
karsnda BM, bir tarafta uymak zorunda olduu kurucu
Antlamann hkmleri, dier tarafta ise ciddi boyutlara ulaan insan
haklar ihlallerinin varlndan kaynaklanan bir ikileme dmektedir;
Bu ikilemler Irak, Somali ve Bosna Hersek, Haiti ve Ruanda gibi
olaylarda yaanmtr. Yaanan ikilemler BM Antlamasnn
uyumazlklarn zmne ynelik hkmlerinin gncelletirilmesi
zorunluluunu ortaya koymutur.