Loi Noi Co Dang Tin - Joe

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay
facebook.com/sachtamly
Xin chn thnh cm n nhng ngi bn trong page v group NQSTLH

tnh nguyn chung tay gp phn s ha quyn sch ny, v cng l d n ebook
u tin ca page:
ng gp bn scan: B C Ko Mt
nh my:
1. Hong Anh Nguyen
2. Putaajko Nguyn
3. Trng Phc Nguyn
4. Ma C in
5. Mnh Chia Tay Nhe
6. Vinh Quang
7. Jace Nguyn
8. Chia S Ti Liu
9. KuDo Truong
10. Bui Thai
11. Trang Cara Phan
12. Vn An Trn
13. Phuong Le
14. Rui PT
15. Trc Xinh
16. Khuyt Tm
17. Minh Qun (nh my + tng hp)
2
Xin dnh tng b Adelina knh yu i bn tay gy guc ca b, vi tt c tnh yu

thng, nui con khn ln thnh ngi.
----JOE NAVARRO----
Xin dnh tng Edyth ngi bn i lun ng h ti bng chnh tnh yu ca mnh,
gip ti hiu c ngha ca vic tr thnh mt ngi bit quan tm n ngi khc.
----MARVIN KARLINS----
MC LC
Li ta: Ti c c suy ngh ca bn.
Li cm n
Chng Mt:
Lm ch nhng b mt ca giao tip phi ngn t..11
Chng Hai:
Nhng tc ng t di sn ca h no ria...29
Chng Ba:
i chn tit l tt c: .62
Ngn ng khng li ca bn chn v i chn
Chng Bn:
Nhng tn hiu lm l ty ca thn trn: ..95

Ngn ng khng li ca thn trn, hng, ngc v vai
Chng Nm: Tri thc trong tm tay: 121

Nhng hnh vi phi ngn t ca cnh tay
Chng Su:
i bn tay tit l nhng g?: ..149
Ngn ng khng li ca i tay v cc ngn tay

Chng By:
Tm gng phn chiu ni tm: .180
Ngn ng khng li ca khun mt.

Chng Tm:
Pht hin s di tr: Hy bt u bng thn trng!.....................218
Chng Chn: Vi chia s cui cng..242

Th mc
4
y l mt chin cng ca Joe Navarro, mt con ngi phi thng. Ngoi vic lt
mt n tn st nhn, ng cn c cng nhn c thnh tch trong vic iu tra
ti phm, k c vic pht hin gin ip, trong s nghip 25 nm lm vic vi
FBI Mt s nghip xut sc. Lm sao ng c th t c iu ny? Nu bn hi
ng, ng s tr li nh nhng rng: l nh ti c kh nng c c suy ngh
ca ngi khc.
Trn thc t, Joe dnh ton b s nghip ca mnh nghin cu, hon thin v
vn dng khoa hc v giao tip phi ngn t - cc v mt, c ch, ng tc ca c
th (nghin cu ngha ca ngn ng c th), khong cch gia cc c nhn tham
gia giao tip (khng gian giao tip), s ng chm (xc gic), t th, thm ch trang
phc gii m ngi khc ang ngh g, nh hnh ng th no v li ni ca
h chn tht hay gi di. y khng phi tin tt lnh i vi bn ti phm, khng
b v gin ip bi di s quan st k lng ca ng, c th chng thng l
nhng du hiu phi ngn t (nhng s h bit ni) nhiu hn iu ny khin
nhng suy ngh v nh ca chng c bc l r v d b pht hin.
Tuy nhin, y li l mt tin tt cho cc c gi. Bi Joe s chia s vi bn nhng
kin thc v ngn ng khng li nhng kin thc tng gip ng tr thnh bc
thy truy lng gin ip, thnh chuyn gia pht hin k ni di cng nh ngi
hun luyn ti FBI bn c th hiu r hn nhng cm xc, suy ngh v nh
ca nhng ngi xung quanh. L mt tc gi v cng l mt nh gio dc ni ting,
Joe s hng dn bn cch quan st nh mt chuyn gia, cch pht hin v gii m
nhng hnh vi phi ngn t ca ngi khc bn c th giao tip vi h thnh
5
cng hn. Cho d mc ch ca bn l lm kinh doanh hay mun lm hi lng ngi

khc, kin thc ny cng s gip cuc sng ca bn tr nn phong ph hn.
Ch mi mi lm nm trc thi, nhiu kin thc c Joe chia s trong sch
thm ch khng c gii khoa hc cng nhn. Nhng nh vo nhng tin b
gn y trong k thut ni soi ct lp no v chp nh h thn kinh, cc nh khoa
hc c th xc lp c cn c cho nhng hnh vi m ng s m t. Tip thu
kin thc t nhng pht hin mi nht trong tm l hc, sinh hc thn kinh, y hc,
x hi hc, ti phm hc, nhng nghin cu v giao tip v nhn loi hc (cng
vi hai mi lm nm kinh nghim trong vic s dng hnh vi phi ngn t vi t
cch l nhn vin FBI), Joe l ngi duy nht c kh nng gip bn thnh cng
trong vic hiu c nhng giao tip phi ngn t. Trnh chuyn mn ca ng
c tha nhn v t ng cp quc t. Bn cnh vic thng xuyn c phng
vn trong cc chng trnh nh Today Show, CNN Headline News, Fox Cable
News ca NBC v Good Morning America ca ABC, ng cn tip tc hng dn
cc hi tho v giao tip phi ngn t cho FBI v CIA cng nh cho cc thnh vin
khc ca Hi ng Tnh bo. Ngoi ra, Joe cn l c vn cho ngnh ngn hng v
bo him cng nh cho nhng cng ty lut chuyn nghip ti M v nc ngoi.
ng cng ging dy ti trng i hc Saint Leo v nhiu trng y trn khp nc
M (ni m nhng kin thc uyn bc v c o ca ng v giao tip phi ngn t
c mt lng khn gi tip nhn, trong c c nhng bc s thit tha mong
mun chn on cho bnh nhn nhanh hn v chnh xc hn). S kt hp gia
nhng k nng hc thut v phm cht ngh nghip cng nhng phn tch bc
thy v giao tip phi ngn t trong cuc sng thc t, trong nhng tnh hung cc
k cng thng khin ng tr nn ni bt v c xp vo v tr hng u v s
am hiu ngn ng khng li, nh bn s thy trong cun sch ny.
Sau khi lm vic cng Joe, tham d nhng hi tho ca ng v vn dng nhng
tng ca ng vo chnh cuc sng ca mnh, ti tin chc rng nhng kin thc
trong sch s nh du mt bc tin ln trong s hiu bit ca chng ta v mi
kha cnh ca ngn ng khng li. Ti khng nh iu ny vi t cch mt nh
tm l hc c o to bi bn tham gia vit tc phm ny, bi bn thn ti b
cun ht trc cng vic mang tnh t ph ca Joe trong vic chim lnh tri thc
khoa hc v nhng giao tip phi ngn t nhm t c nhng mc tiu trong s
nghip v thnh cng trong cuc sng.
Ti cng rt n tng vi cch tip cn vn hp l v cn thn ca ng. Chng
hn, trong khi vic quan st ngn ng khng li cho php chng ta c chnh xc
nhiu kiu hnh vi, Joe vn cnh bo chng ta rng vic s dng ngn ng c th
6
pht hin s di tr l mt cng vic c bit kh khn v y th thch. y l

mt nhn nh rt c ngha (m nhng ngi khng c chuyn mn hoc cc c
quan thi hnh lut t khi tha nhn), n ng vai tr nh mt li nhc nh cn thit
v su sc rng: bn phi ht sc thn trng trc khi kt lun mt ngi l trung
thc hay gi di da vo nhng hnh vi phi ngn t ca h.
Khng ging nhiu cun sch khc vit v ngn ng c th, thng tin c trnh
by trong sch ny da vo nhng s kin khoa hc v cc khm ph qua thc
nghim hn l kin c nhn v nhng suy on sung. Ngoi ra, sch cn nhn
mnh iu m nhng n phm khc thng b qua: vai tr quyt nh ca h no
ra trong vic hiu v s dng mt cch hiu qu nhung tn hiu phi ngn t.
Bn hon ton c th lm ch ngn ng c th. V quyn sch ny c bin son
l dnh cho bn, d bn ang nghin cu v ngn ng khng li vi mc nh mun
tin xa hn trong cng vic hay ch n gin l mun c mi quan h tt hn vi
gia nh v bn b. c kh nng s dng thnh tho ngn ng c th, bn cn
phi nghin cu k lng nhng chng sau y ca cun sch, ng thi phi
quyt tm dnh thi gian v n lc nghim tc hc hi v vn dng nhng li
hng dn ca Joe vo cuc sng hng ngy ca mnh.
c thnh cng ngh ca ngi khc Hc hi, gii m v vn dng hnh vi phi
ngn t d on hnh ng ca h - l iu rt ng bn quan tm, n s
mang n cho bn nhng phn thng to ln, xng ng vi n lc bn b ra. V
th, bn hy ngi ngay ngn li, lt trang tip theo v sn sng hc cng nh theo
di nhung hnh vi phi ngn t cc k quan trng m Joe s hng dn. Chc chn
rng sau mt thi gian khng lu, ch cn nhn lt qua, bn s khm ph c
thng ip t ngn ng c th ca ngi i din!
LI CM N
Khi bt u vit nhng trang bn tho u tin ca cun sch ny, ti nhn ra rng mnh s
mt nhiu thi gian hon thnh cun sch. im xut pht ca ti khng phi l t nim
am m tm hiu v hnh vi phi ngn t, khng phi t s say m theo ui n v mt hc
thut, cng khng phi t cng vic ca ti ti FBI. Thay vo , trn thc t, cng vic
ny bt ngun t gia nh ti t nhiu nm trc.
Ti hc cch c suy ngh ca ngi khc ch yu t nhng li dy bo ca cha m ti
Albert v Mariana Lopez cng nh ca b ti Andelina Paniagua Espino. Tng hnh
vi trong cch c x ca hc dy ti rng c s khc bit v ngha v sc mnh ca
nhng giao tip phi ngn t. T m, ti hc c rng ngn ng khng li l th ngn
ng cc k c gi tr trong giao tip vi ngi khc. M dy ti rng mt c ch t nh c
th gip trnh c mt tnh th kh x hoc c th khin mt ngi cm thy hon ton
d chu (b vn dng k nng ny trong sut cuc i m chng cn phi n lc). T
cha, ti hc c sc mnh ca s bc l cm xc qua gng mt. Ch bng mt nh
mt, ng c th bc l ht sc r rng rt nhiu iu. V bng cch , ng c mi
ngi tn trng. Cn t b, ngi m ti xin dnh tng quyn sch ny, ti hc c
rng nhng c ch nh nht li c ngha ln lao: mt n ci, mt ci nghing u, mt
c ch chm nh ng lc c th chuyn ti rt nhiu iu, thm ch c th hn gn mt
mi quan h. Nhng li dy bo ca cha m v ca b hng ngy, cng vi nhng vic lm
8
ca h, trang b cho ti kh nng quan st th gii xung quanh mt cch tinh t hn.
Bn s tm thy trong sch ny nhng li dy ca h cng nh ca nhiu ngi khc.
Khi ang theo hc i hc Bringham Young, J. Wesley Sherwood, Richard Townsend
v Dean Clive Winn II dy ti rt nhiu iu v nghip v cnh st v cch quan st ti
phm. Sau , ti FBI, nhng ngi nh Doug Gregory, Tom Riley, Julian Jay Koerner,
tin s Richard Ault v David G. Major dy ti nhng biu hin tinh vi trong hnh vi
ca gii ip vin v phn gin. Ti rt bit n h v h gip ti mi gia nhng k
nng quan st ngi khc. Tng t, ti cng cm n tin s John Schafer, cu nhn vin
FBI ng thi l thnh vin ca i ng u t ca Cc iu tra lin bang mang tn Chng
trnh Phn tch Hnh vi, ngi ng vin ti vit v cho php ti tr thnh ng tc gi
vi ng trong nhiu dp. Marc Reeser, ngi st cnh bn ti trong mt thi gian di
trn mt trn truy lng gin ip, cng xng ng ti ni li cm n. Ti cng xin gi
li cm n n nhng ng nghip khc (trong c nhiu ngi thuc B phn An ninh
quc gia ca FBI) v s ng h ca tt c cc bn.
Nhiu nm qua, FBI m bo rng chng ti c o to bi nhng gio s nh Joe Kulis,
Paul Ekman, Maureen OSullivan, Mark Frank, Bella M. Depaulo, Aldert Vrij, Reid Meloy
v Judy Burgoon, ti tip thu c cc nghin cu v giao tip phi ngn t mt cch
trc tip hoc thng qua nhng bi vit ca h. Ti cng to c mi quan h bn b
vi nhiu ngi trong s ny, k c David Givens ngi ng u Trung tm Nghin
cu ngn ng khng li ti Spokane, Washington (ti cng khc ghi nhng bi vit, bi
ging cng nhng li khuyn bo ca ng). Nhng nghin cu v bi vit ca h gip
cho cuc sng ca ti thm phong ph, v trong quyn sch ny, ti trch dn tc phm
ca h cng nh ca nhng nhn vt v i khc nh Desmond Morris, Edward v Charles
Darwin ngi i tin phong trong lnh vc ny vi cun sch c nh hng su sc: S
th hin cm xc con ngi v ng vt.
Tng khi nhng ngi ny cung cp nn tng hc thut, th nhng ngi khc ng gp
cho quyn sch theo cch ting ca mnh, v ti phi ni li cm n vi tng ngi mt.
Elizabeth Lee Barron mt ngi bn thn ca ti ti i hc Tampa c mt tht ng
lc khi ti ang giai on nghin cu. Ti cng mang n tin s Phil Quinn ca i hc
Tampa v gio s Barry Glover ca i hc Saint Leo v tnh bn lu nm v v sn
lng p ng cho k hoch lm vic dy c ca ti.
Cun sch ny s khng c hon thin nh vy nu thiu nhng bc nh, v chnh v
th, ti rt bit n cng sc ca nh nhip nh danh ting Mark Wemple. Ti cng xin gi
li cm n n Ashlee B.Castle, tr l hnh chnh ca ti. Khi ti hi rng c c vui lng
lm nhn vt minh ho cho cun sch hay khng, c ch p: Chc chn ri, ti sao khng
9
ch?. Tt c cc bn tht tuyt vi. Ti cng mun cm n ho s ca i hc Tampa l

David R. Andrade v nhng hnh nh minh ho ca anh.
Matthew Benjamin, bin tp vin ca ti (con ngi lun kin nhn) ti Nh xut bn
HarperCollins, sa cha quyn sch ny bng cch sp xp cc phn, v anh rt xng
ng ti khen ngi v va l mt ngi n ng lch thip va l mt chuyn gia rt
gii. Ti cng xinh gi li cm n n Tng bin tp Toni Sciarra, ngi lm vic rt
chm ch hon thnh cun sch. Matthew v Toni lm vic vi mt i ng tuyt vi
gm nhung nhn vin ca Nh xut bn HarperCollins, k c bin tp vin bn tho Paula
Cooper ngi m ti cng mun ni li cm n rt nhiu. V trc nht, ti mun cm
n tin s Marvin Karlins v a nhng tng ca ti vo cun sch ny mt ln na
v v nhng li l tt p ca ng trong phn li ta.
Ti xin gi li cm n ti ngi bn thn l Tin s Elizabeth A. Murray, mt nh khoa
hc v nh gio dc chn chnh. D bn rn vi cng vic ging dy, b vn dnh thi gian
bin tp nhng trang bn tho u tin ca cun sch ny, ng thi chia s vi ti kin
thc phong ph ca mnh v c th con ngi.
Xin cm n tt c nhng thnh vin trong gia nh ti (d gn hay xa) v thng cm
vi ti v cng vic vit lch ca ti (l ra ti nn dnh thi gian ngh ngi cng mi
ngi). V Luca i, muito obrigado (*) dnh cho em y. Ti cng gi li cm n ti con
gi ti Stephanie mi ngy v tm hn ng yu ca con.
Tt c nhng ngi ti va k tn u ng gp cho cun sch ny theo cch no . V
bn s bt gp trong sch nhng kin thc cng nh hiu bit su sc ca h d t hay
nhiu. Ti vit sch bng s hiu bit nghim tc v nhiu ngi trong cc bn s s
dng thng tin t trong cuc sng hng ngy ca mnh. Cui cng, ti lm vic cn
mn trnh by mt cch cn thn v r rng c thng tin khoa hc ln thng tin thuc
kinh nghim bn thn. Nu sch c bt c sai st no, th chnh bn thn ti mi l ngi
phi chu trch nhim.
Ngn ng Latinh c c cu : Qui docet, discit (Ngi no dy, tc l hc tht nhiu).
Cho d bng cch no i nhng th cng vic vit lch vn khng c g khc, l mt qu
trnh hc hi, nhn thc v cui cng s tr thnh nim vui. Hy vng rng khi c xong
cun sch ny, bn cng s c c s hiu bit su sc v cch giao tip bng ngn ng
khng li, v cuc sng ca bn s tr nn phong ph hn (nh cuc sng ca ti) v bn
hiu c thng ip t ngn ng c th ca ngi i din.
Joe Navarro
10
LI NI C NG TIN?
CHNG MT
LM CH NHNG B MT CA GIAO TIP PHI NGN T
Mi khi ging dy cho mi ngi v ngn ng c th, ti lun nhn c cu
hi: Ny Joe, iu g khin anh quan tm nghin cu hnh vi phi ngn t ngay
t u vy?. y khng phi l iu nm trong k hoch ca ti, cng khng phi
l kt qu ca nim am m lu di i vi ti ny. N thc t hn rt nhiu. S
quan tm y bt ngun t hon cnh, t nhu cu phi thch nghi vi li sng hon
ton mi. Nm ln tm tui, ti ri Cuba n nc M nh mt k tha hng.
Chng ti ra i ch vi thng sau s kin Vnh Con Heo *, v chng ti thnh tht
ngh rng mnh ch y trong mt thi gian ngn nh nhng ngi t nn.
Lc u, do khng th ni c ting Anh nn ti lm iu m hng ngn ngi
nhp c khch n t nc ny vn lm. Ti nhanh chng bit c rng ho
nhp vi nhng ngi bn mi trng, ti cn phi bit, v nhy bn vi th
ngn ng khc xung quanh ti ngn ng ca hnh vi phi ngn t. Ti nhn thy
l mt ngn ng m ti c th dch ra v hiu ngay lp tc. Trong nhn thc cn
non nt ca mnh, ti xem c th con ngi nh mt tm bng. Tm bng y truyn
t (cho bit) ngh ca mt ngi (m ti c th hiu c) thng qua cc c ch,
v mt v cc ng tc ca c th. Thi gian tri qua, hin nhin l ti hc ting
Anh v thm ch cn qun mt mt t ting Ty Ban Nha nhng cha bao gi
11
qun ngn ng khng li. Ti pht hin ngay t u rng mnh lun c th da
vo nhng giao tip phi ngn t.
Ti hc cch s dng ngn ng c th gii m nhng thng ip m cc bn
cng lp v thy c gio ang c gng chuyn ti n ti cng nh nhng cm nhn
ca h v ti. Mt trong nhng iu u tin ti thy l nhng bn hc sinh
hay gio vin qu ti mt cch chn thnh s nhng my (hoc lng my cong
ln) khi h trng thy thi bc vo lp ln u tin. Mt khc, nhng ngi khng
qu thn thin vi ti s kh lic mt khi ti xut hin hnh vi m mt khi
nhn thy th ti s chng bao gi qun c. Ti s dng nhng thng tin phi
ngn t ny, cng nh rt nhiu ngi nhp c khc s dng, nhanh chng
nh gi v pht trin quan h bn b, giao tip cho d c ro cn r rng v
ngn ng, trnh k th v nui dng nhng mi quan h lnh mnh. Nhiu nm
sau, ti cng s dng ng nhng hnh vi phi ngn t ni trn (nhng hnh vi lin
quan n mt) ph n vi t cch l mt nhn vin c bit ca Cc iu tra
Lin bang (FBI) (Xem khung 1).
Da vo hiu bit, hc vn v qu trnh rn luyn ca bn thn, ti mun ch cho
bn cch nhn th gii nh mt chuyn gia v giao tip phi ngn t ca FBI nhn
nhn n: hy nhn th gii nh mt mi trng sng ng v si ni ni mi giao
tip ca con ngi cng hng vi thng tin, v hy nhn n nh mt c hi
s dng ngn ng khng li ca c th nhm lm phong ph vn hiu bit ca
bn v suy ngh, cm xc v nh ca mi ngi. Vic s dng kin thc ny s
gip bn ni bt gia nhng ngi khc. N cng s bo v bn v gip bn hiu
thu hnh vi ca con ngi iu m trc y bn khng pht hin ra.
GIAO TIP PHI NGN T CHNH XC L G?

Giao tip phi ngn t (thng c gi l hnh vi phi ngn t hoc ngn ng c
th) l mt phng tin truyn t thng tin (cng ging nh li ni) nhng c
thc hin thng qua cc v mt, iu b, s ng chm (xc gic), cc ng tc ca
c th (c ch), t th, vic
Khung 1: Ch trong chp mt
Nhm mt l mt hnh vi phi ngn t c th xut hin khi chng ta cm thy
b e do v/hoc khng thch nhng g mnh nhn thy. Lic mt (nh ti
cp trn v trng hp cc bn cng lp ca ti) v khp hoc che mt l nhng
hnh ng xut hin theo tun t nhm gip b no khi phi trng thy nhng
12
hnh nh khng mong mun v nhm th hin thi khinh b ca chng ta i

vi nhng ngi khc.
L mt nhn vin iu tra, ti s dng nhng hnh vi nhm mt h tr cho
vic iu tra tm th phm trong mt v ho hon thm khc ly i chn mi
by nhn mng ti mt khch sn Puerto Rico. Mt nhn vin bo v b a
vo din nghi can trc tip v ngn la bng chy trong khu vc anh c
giao nhim v canh gc. Mt trong nhng l do m cng ti xc nh anh khng
lin quan vic gy ra v ho hon l thng qua mt s cu hi rt c bit nh:
Anh u trc khi v ho hon xy ra, ti thi im v ho hon xy ra v
anh c chm la hay khng. Sau mi cu hi, ti quan st khun mt c l bt
c du hiu s h no khng. Anh ch nhm mt khi b hi v vic u khi
ngn la bng ln. L thay, ngc li, anh c v khng bi ri trc cu hi:
Anh c chm la khng?. iu ny cho ti bit vn thc s y l anh
ni no vo thi gian xy ra v ho hon ch khng phi l kh nng anh gy
ho hon. Anh c cc nhn vin iu tra hng u thm vn k hn v vn
ny. Cui cng anh tha nhn ri khi v tr bo v i thm c bn gi
cng lm vic ti khch sn . Tht khng may l trong lc anh i khi, nhng
k gy ho hon vo khu vc m l ra anh phi trng chng v chm la.
Trong trng hp ny, hnh vi nhm mt ca anh nhn vin bo v gip chng
ti hiu thu o s vic iu m chng ti ang cn tip tc mt loi cu
hi v nh tm c th phm. Cui cng, ba k gy ra v ho hon thm khc
ni trn b bt gi v b kt n. Cn anh nhn vin bo v, trong lc l l
nhim v phm phi mt ti khng khip li khng phi l th phm.
Khung 2: Cc hnh vi tit l nhiu iu hn li ni

C mt v d ng nh cho thy i khi ngn ng c th c th chn tht hn li
ni, l v mt ph n tr b cng bc Khu Bo tn Th dn Da Parker
thuc bang Arizona. Mt nghi can ca v vic ny b a n thm vn.
Li l ca hn c v thuyt phc v cu chuyn ca hn cng hp l. Hn qu
quyt rng mnh khng nhn thy nn nhn, v trong lc ngoi cnh ng,
hn i xung pha c trng hng bng, r tri ri i thng v nh. Trong khi
cc ng nghip ca ti ghi chp tht nhanh nhng g mnh nghe c th ti li
chm ch quan st nghi can. Ti thy rng khi hn k n on r tri v i v
nh, bn tay hn lm ng tc hng v bn phi ca mnh chnh l hng
n ni xy ra v cng bc. Nu khng quan st hn, chc ti khng pht
hin c s mu thun gia li ni (Ti r tri) v hnh vi phi ngn t (bn
tay lm ng tc hng v bn phi) ca hn. Nhng khi nhn thy iu ,
ti nghi ng hn ang ni di. Ti ch mt lc v tra hi hn ln na. Cui cng,
hn nhn ti.
13
lm p cho c th (Qun o, trang sc, kiu tc, hnh xm), thm ch ging ni,
m sc v m lng ca ging ni (hn l ni dung li ni). Nhng hnh vi phi
ngn t chim khong 60 n 65% tt c cc giao tip gia cc c nhn. Cn trong
lc lm tnh, n c th chim ti 100% giao tip gia hai ngi bn tnh (Burgoon,
1994, 229 285).
Giao tip phi ngn t cng c th tit l nhng suy ngh, cm xc v nh tht
ca mt ngi. V l do ny m i khi nhng hnh vi phi ngn t c gi l
nhng s h (chng tit l cho chng ta bit tm trng tht ca mt ngi). V
khng phi lc no ngi ta cng thc c l mnh ang giao tip bng hnh vi
phi ngn t nn ngn ng c th thng trung thc hn so vi li ni (vn c
ngi ni c tnh nho nn t c nhng mc ch ca mnh). (Xem khung
2).
Bt c khi no vic quan st hnh vi phi ngn t ngi khc gip bn hiu c
nhng cm xc, nh hoc hnh ng ca ngi (hay lm sng t nhng li
ni ca h) th bn thnh cng trong vic gii m v s dng ngn ng khng
li.
S dng hnh vi phi ngn t nng cao cuc sng ca bn

Cc nh nghin cu khng nh mt cch chc chn rng nhng ngi c kh nng c
v gii m tt giao tip phi ngn t ng thi kim sot c vic nhng ngi khc tip
nhn chng nh th no th trong cuc sng, h s thnh cng hn hn nhng ngi thiu
k nng ny ( Goleman, 1995, 13-92). Mc tiu ca sch l hng dn bn cch quan st
th gii xung quanh v xc nh ngha ca nhng hnh vi phi ngn t bt c hon cnh
no. Nhng hiu bit ny s c tc ng mnh m, gip bn nng cao cht lng cc cuc
giao tip gia mnh vi ngi khc v lm phong ph cuc sng ca bn ( cng nh n
vn gip ch cho ti).
Khi nh gi cao v hnh vi phi ngn t, mt trong nhng iu khin mi ngi ht sc
quan tm l kh nng vn dng rng ri ca n. N c s dng bt c ni no c s
giao tip ca con ngi. Hnh vi phi ngn t xut hin khp ni v ng tin cy. Mt khi
14
bit c ngha ca mt hnh vi phi ngn t c th, bn c th s dng thng tin

nhng hon cnh khc nhau v trong mi mi trng. Trn thc t, chng ta kh c th
giao tip hiu qu m khng s dng hnh vi phi ngn t. Nu bn tng thc mc v sao
mi ngi vn p my bay n d cc cuc hp vo k nguyn ca my vi tnh, tin
nhn vn bn, th in t, in thoi v hi tho truyn hnh, th cu tr li chnh xc chnh
l do nhu cu din t v quan st nhng giao tip phi ngn t ca con ngi. Khng c
cch no hiu qu hn vic quan st cc hnh vi phi ngn t tht k lng v trc tip, bi
chng c kh nng tc ng mnh m v c ngha. Bn c th vn dng bt c iu g
hc c t cun sch ny no mi tnh hung v hon cnh. Di y l mt v d rt
ph hp vi vn chng ta ang bn ( xem khung 3):
Khung 3: Gip mt bc s c c bnh nhn ca mnh

Cch y vi thng, ti thuyt trnh mt hi tho v trc mt nhm ngi chi bi
poker v cch s dng hnh vi phi ngn t c ngha ca i th v thng c nhiu
tin hn khi chi bi. V y l tr chi thin v nh la v s dng mnh khe nn ngi
chi phi c s say m trong vic gii m nhng s h ca i phng. i vi h, vic
gii m nhng giao tip phi ngn t l yu t quyt nh thnh cng. Trong khi nhiu
ngi rt cm n v nhng kin thc m ti cung cp, th iu khin ti ngc nhin l c
rt nhiu ngi tham d hi tho c th nhn thy c gi tr ca chng v vn dng
hnh vi phi ngn t vt ngoi phm vi ca vic chi bi poker.
Hai tun sau khi hi tho kt thc, ti nhn c email t mt ngi tham gia- mt bc
s bang Texas. Anh vit nh sau : iu khin ti cm thy kinh ngc nht l nhng g
ti tip thu c trong bui hi tho ca ng cng gip ch cho ti trong ngh nghip ca
mnh. ng dy chng ti nhng hnh vi phi ngn t c c ngh ca ngi chi
poker, v nhng hnh vi y cng gip ti c c suy ngh ca bnh nhn. By gi,
ti c th bit c khi no hc kh chu, tin tng hoc khng hon ton thnh tht. Bc
15
th ca v bc s ni ln tnh ph bin ca hnh vi phi ngn t v gi tr ca chng trong

mi kha cnh ca cuc sng.
Lm ch nhng giao tip phi ngn t i hi phi c s hp tc

Ti tin chc rng bt c ngi no c kh nng tr tu bnh thng u c th hc cch s
dng giao tip phi ngn t nng cao v tr ca mnh trong x hi. S d ti khng nh
iu ny l v trong hai thp k qua, ti dy cho hng ngn ngi ( cng nh bn) cch
gii m thnh cng hnh vi phi ngn t v s dng thng tin lm phong ph cuc
sng ca mnh cng nh ca nhng ngi mnh yu qu, t c nhng mc tiu trong
cuc sng v s nghip. Tuy nhin, mun c c kt qu va nu, bn v ti phi to
c s hp tc khi giao tip, trong mi bn u c s ng gp ng k cho n lc ca
nhau.
Hy lm theo mi li khuyn quan st v gii m thnh cng nhng

giao tip phi ngn t
c thnh cng ngh ca ngi khc tc kh nng hiu c hnh vi phi ngn t
nm bt nhng suy ngh, cm xc v nh ca h - l mt k nng i hi s luyn tp
thng xuyn v phi c hng dn ng cch. hng dn cc bn, ti mun a ra
mt s li khuyn quan trng nhm gip cc bn t c hiu qu ti a trong vic c
ngn ng khng li. Khi bn vn dng nhng li khuyn ny vo cuc sng hng ngy v
bin chng thnh mt phn trong thi quen ca mnh, chng s nhanh chng tr thnh bn
nng ca bn, v khi cn n, bn s khng phi suy ngh nhiu. N rt ging vic hc li
xe. Bn c nh ln u tin mnh li xe khng? Khi khi ng xe, nu ging trng hp
ca ti, chc bn rt lo lng n mc kh c th va theo di nhng vic mnh ang lm
bn trong xe va tp trung vo nhng g ang din ra trn ng ( tc bn ngoi xe).
Ch khi cm thy thoi mi lc ngi sau tay li, bn mi c th va li xe va tp trung
hn vo vic quan st mi th xung quanh. chnh l cch thc bn s thc hin vi
16
hnh vi phi ngn t. Mt khi bn nm vng c cch s dng hiu qu giao tip phi ngn
t, n s tr thnh phn x t nhin v bn c th tp trung ton b s ch vo vic gii
m th gii xung quanh mnh.
Li khuyn th nht : Hy tr thnh mt ngi quan st mi trng xung quanh tht
gii. y l yu cu c bn nht i vi bt k ai mong mun gii m v s dng nhng
giao tip phi ngn t. Th tng tng xem chng ta s tht ng ngn bit chng no khi
c gng lng nghe ai nhng ng thi nt tai li. Chng ta khng th nghe c thng
ip v mi li ni u khng lt c vo tai chng ta. V th, a s nhng ngi lng
nghe chm ch thng khng phn tn t tng v lm ng tc nt tai li. Tuy nhin, khi
cp n vic quan st th ngn ng cm ca hnh vi phi ngn t, c l nhiu ngi cng
cm thy nh ang eo di bng bt mt, nh b m trc nhng tn hiu c th xung quanh
mnh. Bn hy xem xt vn ny. Cng ging nh vic lng nghe chm ch l iu quan
trong hiu c li ni, th vic quan st tht k cng l yu t cn thit hiu c
ngn ng c th. Bn ng lt nhanh cu ny nh. Bi n th hin mt ni dung rt quan
trng. S quan st c phi hp ( n lc) l iu v cng cn thit c c suy ngh ca
mi ngi v pht hin thnh cng nhng s h qua hnh vi phi ngn t ca h.
Vn y l a s mi ngi dnh cuc i mnh nhn nhng li khng quan st
thc s, hoc nh Sherlock Holmes v thm t k tnh ngi Anh ni vi ngi
cng s ca mnh bc s Watson : Anh nhn, nhng anh li khng quan st. Tht ng
bun l phn ng mi ngi nhn mi vt xung quanh nhng li t chu c gng quan st.
H khng th n mun ngn chi tit ang tn ti xung quanh mnh, chng hn nhng
c ng tinh t ca bn tay hoc bn chn nhng c ng c th tit l nhng suy ngh
hoc nh ca ngi no .
Trn thc t, nhng nghin cu khoa hc khc nhau cho thy con ngi quan st th
gii ca mnh rt km. Chng hn, khi c mt ngi mc trang phc ca mt ch kh t
i pha trc mt nhm sinh vin trong lc nhng hot ng khc ang din ra, th n mt
na s sinh vin thm ch khng nhn ra ch kh y ang gia nhm ca h ( Simon
& Chabris, 1999, 1059-1074)!
17
Nhng ngi thiu c quan st khng c c iu m cc phi cng gi l kh nng nhn

bit tnh hung kh nng nhn bit mnh ang u ti mi thi im; h khng c s
nhn thc y v chnh xc v nhng iu ang din ra xung quanh mnh hoc thm tr
trc mt mnh. Hy ngh h bc vo mt cn phng li rt ng ngi, cho h c hi
quan st xung quanh, sau yu cu h nhm mt li v k ra nhng iu nhn thy.
Ban s kinh ngc bi h khng c kh nng nh li ngay c nhng c im r rng nht
trong cn phng.
Ti cm thy nn lng v vic chng ta thng v phi ai hoc c c mu chuyn
v mt ngi lun c v m tt trc nhng s kin ca cuc sng. Nhng li phn nn
ca h gn nh lun ging nhau :
V ti va mi k vo n ly hn. Ti cha bao gi tm thy bng chng no cho
thy c y khng hnh phc vi cuc hn nhn ca chng ti.
Chuyn vin t vn bo ti rng con trai ti s dng cocaine c ba nm ri.
Ti khng ngh rng n b nghin.
Ti ci nhau vi anh chng ny v chng c biu hin no cho thy anh ta la
di ti c. Ti cha bao gi thy trc iu .
Ti ngh ng ch kh hi long vi kt qu cng vic ca ti. Ti chng h ngh mnh
s b sa thi.
l nhng cu ni ca nhng ngi ( c nam gii v ph n) khng bao gi hc cch
quan st th gii xung quanh mnh mt cch hiu qu. Tht ra, s thiu nng lc khng
phi l iu ng ngc nhin. Suy cho cng, t lc b cho n khi trng thnh, chng ta
cha bao gi c hng dn cch quan st nhng tn hiu phi ngn t ngi khc.
Chng c lp no trng tiu hc, trung hc hoc i hc dy con ngi nhn bit tnh
hung. Nu bn may mn, bn t rn luyn mnh c kh nng quan st tt hn. Nu bn
khng may mn, bn s mt c hi c c mt khi lng rt ln cc thng tin hu ch
nhng thng tin c th gip bn trnh c nhng rc ri v lm cho cuc sng ca bn
vin mn hn, nhng thng tin m bn c th s dng khi hn h, lm vic hoc quay qun
bn gia nh.
18
May mn thay, quan st l mt k nng c th hc c. Chng ta khng phi sng n

ht i nh mt k m la. Hn na, v quan st l k nng nn chng ta c th pht trin
n nh luyn tp v c hng dn ng cch. Nu bn b th thch v kh nng quan
st th ng tuyt vng. Bn c th khc phc im yu ca mnh v mt ny nu sn sng
dnh thi gian v n lc cho vic quan st tht k th gii xung quanh mnh.
iu bn cn lm l hy quan st mt s quan st c phi hp cuc sng xung quanh.
Nhn bit v th gii xung quanh mnh khng phi l mt vic th ng. y l mt hnh
vi c thc, ch ng mt hnh vi m mun t c, bn phi c s c gng, ngh lc
cng nh s tp trung, v mun duy tr, bn phi c s luyn tp bn b. Kh nng quan
st ging nh mt c bp. N tr nn khe hn khi dc s dng v teo i nu khng c
s dng. Hy luyn tp c bp quan st ca mnh, bn s tr thnh mt ngi gii m
thnh tho hn v th gii xung quanh.
Nhn ni n s quan st c phi hp, ti ngh bn hy s dng tt c cc gic quan ca
mnh ( ch khng phi ch c th gic). Mi khi bc vo cn h ca mnh, ti u ht mt
hi tht su. Nu c vt g c mi khng bnh thng, ti s cnh gic. C ln ti pht
hin c mi khi thuc (cn vng li) thong qua khi tr v nh sau mt chuyn du
lch. Mi ti cnh bo ti v mi nguy him c th xy ra ngay trc khi mt ti c th
nhn lt qua cn h. Ha ra ngi bo tr cn h gh qua sa mt ci ng b r, v
khi thuc trn qun o cng nh trn da ca ng vn cn vng li trong khng kh vi
gi sau . Tht may mn, ng khng phi l k xm nhp bt hp php; nhng trong
trng hp ny, rt d xy ra kh nng l c mt tn trm ang np trong phng bn cnh.
Vn y l bng cch s dng tt c cc gic quan, ti c th nh gi tt hn mi
trng xung quanh cng nh gp phn mang li s an ton v hnh phc cho chnh bn
thn mnh.
Li khuyn th 2 : Quan st gn lin vi bi cnh l cha kha gip chng ta hiu c
hnh vi phi ngn t. Khi c gng gii m hnh vi phi ngn t trong nhng tnh hung ca
cuc sng thc, nu bn cng hiu c bi cnh m trong hnh vi din ra th bn s
cng hiu r hn ngha ca n. Chng hn, sau mt v tai nn giao thng, iu ti ch
19
i l mi ngi s sc v hoang mang vi v mt kinh ngc. Ti mong thy tay h run

ry v thm ch c nhng quyt nh liu lnh nh lao vo dng xe c ang chy ti ( y
l l do khin cnh xc giao thng yu cu bn ngi trong xe t ca mnh). V sao ti ch
i nhng hnh vi ? Sau v tai nn, mi ngi ang phi gnh chu hu qu ca vic
b no b mt hon ton kh nng suy ngh do mt khu vc ca no c gi l h no
ria gy ra. Hu qu ny bao gm nhng hnh vi run ry, mt phng hng, lo lng v
kh chu. Ngi ta ch i cc hnh vi va nu s xut hin trong bi cnh ny v chng
chng minh cho tm trang cng thng do v tai nn gy ra. Trong bui phng vn xin vic,
ti mong cc ng vin s lo lng lc u v sau s bnh tnh. Nu h li lo lng khi ti
t nhng cu hi c th, th ti s phi t hi v sao nhng hnh vi lo lng t nhin
xut hin tr li.
Li khuyn th 3 : Hc cch nhn bit v gii m nhng hnh vi phi ngn t ph bin.
Mt s hnh vi ca c th c xem l c tnh ph bin v chng c hu ht mi ngi
bc l ging nhau. Chng hn, khi ngi ta khp cht i mi theo kiu lm cho n dng
nh mt i, th l mt du hiu r rng v ph bin cho thy h ang lo lng v c iu
g khng n. Hnh vi phi ngn t ny, c gi l mm mi, l mt trong nhng s h
thng gp v s c miu t trong nhng chng trnh tip theo ( xem khung 4. Bn
cng c kh nng nhn ra v gii m chnh xc nhng hnh bi phi ngn t ph bin ny
bao nhiu, th bn s cng hiu ng nhng suy ngh, cm xc v nh ca nhng ngi
xung quanh.
Khung 4 : Cch mm mi gip hng tu tit kim chi ph

Nhng s h thng gp ca i mi gip cho ti rt nhiu trong thi gian lm c
vn cho mt hng tu Anh. V khch hng ngi Anh ngh ti ngi chng kin sut
t u n cui nhng cuc m phn k kt hp ng gia h vi mt tp on a quc
gia hng mnh nh cung cp trang thit b cho tu ca h. Ti nhn li v ngh h
hy trnh ny bn hp ng d kin theo tng im mt, v mi iu khon nn c thng
nht trc khi chuyn sang iu khon tip theo. Bng cch , ti c th quan st k hn
20
ngi m phn ca tp on bn kia pht hin bt c hnh vi phi ngn t no c th

tit l thng tin hu ch cho khch hng ca ti.
Ti s chuyn li nhn cho ng nu pht hin iu g m ng cn lu , ti
ni nh vy vi v khch hng ca mnh v sau ngi tht thoi mi quan st cc bn
ang xem xt hp ng theo tng iu khon. Sau thi gian ch i khng lu, ti nhn
thy mt s h quan trng. Khi mt iu khon m t chi tit vic trang b cho mt khu
vc c th ca con tu mt khu lp t trang thit b tn hng triu la c c ln,
th v trng on m phn ca tp on a quc gia mm mi li mt du hiu r rng
cho thy ng khng thch iu g trong phn ny ca bn hp ng.
Ti chuyn li nhn cho khch hng ca mnh, cnh bo ng rng iu khon c
bit ny c kh nng gy tranh ci hoc kh hiu v nn c xem li ri tho lun k
lng khi m mi ngi vn cn ang thng lng vi nhau.
Bng cch x l vn ngay lp tc ( v tp trung vo cc chi tit ca iu khon
gy thc mc), hai bn t c mt tha thun trc tip, v cui cng khch hng ca
ti tit kim c 13.5 triu la. Du hiu phi ngn t ( th hin s khng hi lng) m
ngi m phn ca tp on kia bc l chnh l bng chng quan trng v cn thit gip
ti pht hin ra vn c bit cng nh x l n mt cch kp thi v hiu qu.
Li khuyn th 4 : Hc cch nhn bit v gii m nhng hnh vi phi ngn t mang c
im ring ca tng ngi. Nhng hnh vi phi ngn t ph bin to thnh mt nhm tn
hiu c th : chng tng i ging nhau mi ngi. Tn hiu c th cn c mt loi th
hai c goi l hnh vi phi ngn t ring bit. y l tn hiu tng i c o tng
ngi c th.
Trong n lc nhn bit nhng tn hiu ring bit, bn s mun tm kim nhng kiu
hnh vi ca nhng ngi mnh thng giao tip (bn b, gia nh, ng nghip, nhng
ngi cung cp hng ha hoc dch v cho bn thng xuyn). Cng bit r mt ngi
hoc giao tip vi h cng lu, bn s cng d dng khm ph thng tin ny bi khi , bn
s c nhiu d liu hn lm c s cho nhng nhn nh ca mnh. Chng hn, nu bn
21
thy cu hc tr mi ln ca mnh gi u v cn mi khi sp lm bi kim tra, th

y c th l mt manh mi ring bit v ng tin cy cho bit cu ang lo lng hoc thiu
s chun b. Chc chn iu ny tr thnh mt phn trong nhng hnh vi ring bit ca
cu v c bc l khi cu c tm trng cng thng. Bn s thy n lp i lp li bi :
Hnh vi trong qu kh l c s ng tin cy nht d on hnh vi trong tng lai.
Li khuyn th 5 : Khi bn tip xc vi ngi khc, hy c gng xc nh nhng hnh vi
chun mc thng thy ca h. nm c cc hnh vi chun mc thng thy ca
nhng ngi m bn tip xc, bn cn lu xem lc bnh thng trong h nh th no, h
thng ngi nh th no, h t tay u v thng t chn v tr no, hy n t
th v nhng v mt ca h lc bnh thng, c ch nghing u ca h, v thm ch h
thng hoc gi ti sn ca mnh ( chng hn v tin) u ( xem hnh 1 v 2). Bn cn
c kh nng phn bit c v mt bnh thng v v mt cng thng ca h.
Hnh 1 - Hy lu nhng c im ca khun Hnh 2 - Mt khun mt cng thng l r tm

mt khi khng cng thng. i mt bnh thn v trng bn chn v hi nhn nh, long my nhu li
i mi y n.
v trn hn nhng np nhn.
22
Nu khng xc nh c hnh vi chun mc thng thy, bn s ri vo tnh th tng t

trng hp nhng ng b b m khng bao gi nhn vo c hng ca con mnh cho n
khi a tr b m. H gi bc s v c gng m t nhng g mnh nhn thy trong hng n,
nhng li khng c c s so snh bi v h chng bao gi nhn vo c hng a tr khi
n khe mnh. Nh vy, bng cch tm hiu nhng iu bnh thng, chng ta s bt u
nhn ra v phn bit c nhng iu bt thng.
Thm ch trong mt cuc gp ring vi ai , bn nn c gng t th khi ng ca
h ngay t lc bt u cuc ni chuyn. Xc nh hnh vi chun mc thng thy ca mt
ngi l yu t c tnh quyt nh bi n cho php bn xc nh c khi no th h c x
lch chun iu ny c th rt quan trng v cung cp cho bn nhiu thng tin (xem
khung 5).
Li khuyn th 6 : Hy lun c gng quan st mi ngi tm kim nhiu s h - nhng
hnh vi xut hin trong cc nhm c ch hoc xut hin lin tip. Bn s c c ngh
ca ngi khc chnh xc
Khung 5 : Mt cu chuyn v ngi h hng

Hy tng tng mt cht rng bn l cha hoc m ca mt cu b tm tui. Cu ang
ng xp hng n nhng ngi h hng trong cuc hp mt ca i gia nh. V y
l cuc hp mt c t chc hng nm, nn bn phi ng cng con trai mnh trong rt
nhiu dp v n i n lt mnh cho hi mi ngi. N cha bao gi do d khi chy
ti v m cht nhng thnh vin trong gia nh mt cch nng nhit. Tuy nhin ln ny,
khi n lc m bc Harry, n li ng im v chn chn ti ch.
C chuyn g vy con?, bn th thm vi n, v y n v pha ng bc ang ch
i.
Con trai bn khng ni g, nhng n rt min cng khi p li tn hiu c th ca bn.
Bn s lm g? Vn quan trng cn lu y l : hnh vi ca con trai bn c s khc
bit so vi hnh vi chun mc thng thy ca n. Trc y, n cha bao gi lng l
khi cho n v m bc. V sao li c s thay i trong hnh vi ca cu b? Phn ng chn
chn ti ch ca n cho bit n cm thy b e da hoc c iu g khng n. C l ni
23
s ca n khng c l do chnh ng, nhng ngi quan st cng nh cc ng b b m

tinh v thn trng s lu n tnh hiu cnh bo ny. S khc bit con trai bn so vi
hnh vi trc y ca n cho thy mt iu g bt n c l xut hin gia n v ng bc
k t ln gp mt gn y nht. C l l mt bt ng nho nh, mt vn rc ri ca
tui tr, hoc mt phn ng trc vic bc n i x u i vi nhng ngi khc. Li mt
ln na, hnh vi ny c th bo hiu iu g ti t hn nhiu. Vn y l s thay
i trong hnh vi chun mc thng thy ca mt ngi cho thy c iu g khng n,
v trong trng hp c th ny, c l cn c nhng s lu tm c bit hn.
hn khi quan st nhiu s h hoc nhng nhm hnh vi ( tn hiu c th)- c s bn a
ra nh gi. Nhng tn hiu ny kt hp vi nhau ging nh cc mnh ghp ca tr chi
ghp hnh. Bn cng c nhiu mnh ghp th cng c nhng c hi tt hn ghp chng
li vi nhau v thy c bc tranh m chng to thnh. Chng hn, nu ti thy mt i
th kinh doanh bc l hnh vi cng thng ( gm nhiu hnh vi), ngay sau c y li c
nhng hnh vi xoa du, th c th ti cng tin rng c ang v tr ca k yu trong cuc
thng lng.
Li khuyn th 7: iu quan trng l phi tm kim nhng thay i trong hnh vi ca mt
ngi. Nhng thay i ny c th bo hiu nhng thay i trong suy ngh, cm xc, s
thch hoc nh ca ngi . Nhng thay i t ngt trong hnh vi c th gip bn bit
c cch mt ngi ang x l thng tin hoc n nhn nhng s kin c tc ng n
cm xc. Mt a tr ang bc l s chong ngp v vui sng vi ngh c n cng
vin gii tr s thay i hnh vi ca mnh ngay lp tc khi bit cng vin ng ca.
Ngi ln cng c phn ng tng t. Khi chng ta nhn c hung tin qua in thoi
hoc nhn thy iu g c th khin mnh b tn thng, c th chng ta s phn nh s
thay i ngay lp tc.
Nhng thay i trong hnh vi ca mt ngi cng c th tit l s thch hoc nh ca
h trong mt s hon cnh no . Vic quan st k lng nhng thay i ny c th cho
php bn on trc nhiu s vic trc khi chng xy ra, v r rang n cn mang li cho
24
bn mt li th - c bit nu hnh ng sp xy ra c th lm tn hi n bn hoc nhng

ngi khc (xem khung 6).
Li khuyn th 8: Hc cch pht hin nhng tn hiu ngn t sai lch hoc gy nhm
ln cng l iu quan trng. Mun c kh nng phn bit c nhng tn hiu ng tin cy
v nhng tn hiu sai lch, bn cn phi c kinh nghim v s rn luyn. Vic ny khng
ch i hi s quan st c tnh phi hp m cn i hi s suy xt kh thn trng. Trong
cc chng k tip, ti s gii thiu vi cc bn nhng khc bit tinh t trong hnh vi ca
mt ngi nhng
Khung 6 : Ch v ci mi
Mt trong nhng manh mi phi ngn t quan trng nht th hin suy ngh ca mt
ngi l nhng thay i v ngn ng c th to thnh nhng tn hiu th hin nh. y
l nhng hnh vi tit l mt ngi no nh lm g, ng thi gip chi ngi quan st
tinh c them thi gian chun b cho hnh ng c d on trc khi n xy ra.
Ti xin a ra mt v d cho thy r r tm quan trng ca vic quan st nhng thay
i trong hnh vi ca ngi khc ( c bit khi nhng thay i bao gm nhng tn hiu
th hin nh), l trng hp mt ngi n ng c m mu cp mt ca tim ni
ti tng lm vic. Trong tnh hung c bit ny, ti thy mt ngi n ng ang
ng gn my tnh tin ti quy thu ngn. Hnh vi thu ht s ch ca ti bi dng
nh hn chng c l do g ng , hn khng xp hng i tnh tin c cng khng
mua bt c th g. Hn na, hn c ng sut bui, mt dn cht vo chic my tnh
tin.
Nu hn vn ng yn th cui cng, ti s mt hng th i vi hn v hng
s ch ra ch khc. Tuy nhin, trong lc ti vn ang quan st th hnh vi ca hn thay
i. C th, l mi hn bt u phng ln (cnh mi n ra), y l bng chng cho thy
25
hn b thiu oxy trc khi thc hin hnh ng no . Ti on c hnh ng

khong mt giy trc khi n xy ra. V mt giy cho ti ln ting cnh bo. Ti ht
ln vi ngi thu ngn: Hy coi chng!, khi c ba s vic cng xy ra: (a) nhn vin
thu ngn tnh tin cho khc xong, v vy ngn ko ng tin c m ra; (b) g n
ng ng gn my tnh tin lao v pha trc, thc tay vo ngn ko ly tin; v (c) nh
c ting ht cnh bo ca ti, nhn vin thu ngn chp ly tay hn v b qut, iu ny
khin tn cp ht nh ri tin v chy ra khi ca hng. Nu ti khng pht hin ra
du hiu cho thy nh ca hn, ti chc rng tn cp thc hin thnh cng ca
mnh. Tht tnh c, ngi thu ngn chnh l cha ti, ngi trng coi mt tim kim khi nh
Miami vo lc . l nm 1974, khi ti l ngi lm thu cho ng trong dp h.
khc bit tit l mt hnh vi c chn tht hay khng, ng thi gip bn c them c hi
hiu ng v ngi m bn ang tip xc.
Li khuyn th 9 : Bit cch phn bit s thoi mi v s kh chu s gip bn tp
trung vo nhng hnh vi quan trng nht gii m nhng giao tip phi ngn t. Nghin
cu hnh vi phi ngn t k t khi trng thnh v dnh gn c cuc i mnh cho cng
vic ny, ti nhn ra tng c hai vn chnh m chng ta nn tm kim v tp trung
vo; l s thoi mi v s kh chu. y l iu c bn trong cch dy ca ti v nhng
giao tip phi ngn t. Hc cch c chnh xc cc tn hiu (cc hnh vi) th hin cm gic
thoi mi v kh chu ngi khc s gip bn gii m c thng ip tht s t c th
h cng nh hiu c suy ngh tht ca h. Nu bn nghi ng ngha ca mt hnh vi,
hy t hi mnh rng trng n ging mt hnh vi th hin s thoi mi ( nh mn nguyn,
hnh phc, d chu) hay ging mt hnh vi th hin s kh chu (nh s khng hi long,
bun b, trm ut, lo lng, cng thng). Bn c th dnh phn ln thi gian quan st cc
hnh vi theo mt trong hai kha cnh ny (thoi mi v kh chu).
Li khuyn th 10 : Khi quan st ngi khc, bn hy quan st mt cch t nh. Vic
s dng hnh vi phi ngn t i hi bn phi quan st mi ngi tht k lng v gii m
chnh xc nhng hnh vi phi ngn t ca h. Tuy nhin, khi quan st ngi khc, bn li
khng mun bc l nh ca mnh qu l liu. Nhiu ngi thng nhn chm chm vo
ngi khc khi ln u tin c gng nhn bit nhng tn hiu c th. Vic quan st l liu
26
nh vy l iu khng nn. Mc tiu l tng ca bn l quan st ngi khc nhng khng

h bit iu , ni cch khc l quan st mt cch kn o.
Hy hon thin cc k nng quan st ca bn. Nhng n lc ca bn thn s gip bn
quan st t nh v pht hin thnh cng cc tn hiu c th. Tt c vn nm s rn
luyn v kin tr.
Gi y, bn c gii thiu v vai tr ca mnh trong mi quan h hp tc ca
chng ta cng vi mi li khuyn cch lm theo gii m thnh cng giao tip phi ngn
t. Vn by gi l : Ti nn tm kim nhng hnh vi phi ngn t no, v chng tit l
nhng thng tin quan trng no?. Ti s trnh by vn ny phn sau.
Nhn bit nhng hnh vi phi ngn t quan trng v ngha ca chng
By gi bn hy suy ngh iu ny. ng l c th con ngi c kh nng tit l hng
ngn tn hiu hoc thng ip phi ngn t. Vy u l tn hiu quan trng nhy v bn
lm th no gii m chng? Vn y l mun nhn bit v gi m mt cch chnh
xc nhng giao tip phi ngn t quan trng, c th bn phi dnh c i quan st, nh
gi v xc lp cn c tht k lng. Tht may mn, vi s gip ca mt s nh nghin
cu t ti nng cng vi kinh nghim thc t ca ti mt chuyn gia v hnh vi phi ngn
t ca FBI, chng ti c th vn dng mt phng php nhanh chng hn gip bn t
c mc tiu ca mnh. Ti nhn bit c nhng hnh vi phi ngn t quan trng nht,
v vy bn c th s dng kin thc c o ny ngay lp tc. Chng ti pht trin mt
m hnh hoc khun mu gip cho vic c ngn ng khng li tr nn d dng hn. Thm
ch nu khng nh chnh xc ngha ca mt tn hiu c th c th, bn vn c th gii m
n.
Khi c xong nhng trang sch ny, bn s bit c mt s thng tin nht inh v
hnh vi phi ngn t. Nhng thng tin ny cha tng c tit l trong bt k vn bn no
khc ni v ngn ng c th (k c cc dn chng v nhng tn hiu hnh vi phi ngn t
c s dng gii quyt nhng v n c tht cua FBI). Mt s thng tin s khin bn
kinh ngc. Chng hn, nu phi la chn b phn trung thc nht ca c th mt ngi
b phn c kh nng tit l nhiu nht cm xc hoc inh tht ca ngi , bn s
chn b phn no? Hy on xem. Mt khi ti bt m cu tr li, bn s bit c b phn
27
quan trng nht cn quan st khi c gng xc nh xem i tc kinh doanh, ngi thn, i
tng hn h hoc mt ngi hon ton xa li ang c cm xc nh th no, ang ngh g
hoc c nh g. Ti s gii thch c s sinh l ca hnh vi phi ngn t v vai tr ca b
no i vi hnh vi ny. Ti cng s tit l s tht v vic khm ph nhng th on la
gt iu m cha mt ip vin no tng lm trc y.
Ti tin chc rng vic hiu c s sinh hc ca ngn ng c th s gip bn hiu c
hnh vi phi ngn t to ra, c bc l th no v v sao chng li l yu t ng tin cy
n vy trong vic d on nhng suy ngh, cm xc v nh ca mt ngi. V vy, ti
s bt u chng tip theo bng vic nghin cu b phn tuyt diu b no con ngi
v ch cho bn thy n iu khin mi kha cnh ca ngn ng c th nh th no. Tuy
nhin, trc khi thc hin iu ny, ti s chia s mt cu chuyn v s quan st. N cho
thy vic s dng ngn ng c th hiu v nh gi hnh vi ca con ngi l vic c c
s.
Nhng s h gip pht hin i tng no?

Vo mt ngy nh mnh nm 1963, ti Cleveland, bang Ohio, mt trinh st k cu
39 tui tn l Martin McFadden theo di hai g n n i i li li trc ca s mt ca
hiu. Chng nhn trm vo trong ca hiu ri i mt. Sau nhiu ln ln qua ln li, hai
g ny trao i cui con ph v nhn qua vai nhau khi ni chuyn vi mt ngi th ba.
Lo ngi rng bn chng ang bn bc chuyn n v nh cp ca tim, ngi trinh st
i n, v nh vo ngi mt tn v pht hin ra mt khu sung ngn c giu kn. Trinh
st McFadden bt gi ba tn ny, nh m ngn chn c mt v cp cng nh
nguy c xy ra n mng.
S quan st k lng ca vin s quan cnh st McFadden tr thnh c s cho mt
quyt nh c tnh bc ngot ca Ta n Ti cao Hoa K ( o lut Terry v. Ohio, 1968,
392 U.S 1) mt quyt nh m mi s quan cnh st ca nc M iu bit n. K t
nm 1968, o lut ny cho php cnh st chn ng v khm xt cc c nhn m khng
cn c lnh ca cng t khi nhng hnh vi ca h th hin nh phm ti. Vi quyt nh
ny, Ta n Ti cao tha nhn rng nhng hnh vi phi ngn t d on c s phm
ti nu chng c quan st v c gii m ng. o lut Terry v.Ohio cho thy mt
28
bng chng r rang v mi quan h gia nhng suy ngh, nh ca chng ta vi nhng
hnh vi phi ngn t. iu quan trng nht l quyt nh ny th hin s tha nhn v
mt php l rng mi quan h tn ti v c c s vng chc (Navarro & Schafer, 2003,
22-24).
V vy, ln ny, nu ai ni vi bn rng hnh vi phi ngn t chng c ngha hoc
khng ng tin, bn hy nh n o lut ny bi n cho thy iu ngc li v ng
vng qua th thch ca thi gian.
29
Chng hai
Nhng tc ng t di sn l h no ra
30
Bn hy cn mi mnh mt lt. Tht y, bn hy dnh mt giy v thc s lm iu .

By gi hy xoa trn. Cui cng, bn hy v gy ca mnh. y l iu chng ta vn
thng lm. Hy dnh cht thi gian quan st ngi khc, bn s thy h thc hin
nhng hnh vi ny rt thng xuyn.
Bn c bao gi t hi v sao h l lm iu v v sao bn cng lm nh vy khng?
Cu tr li c th c tm thy trong mt chic hp hp s- ni cha ng b no con
ngi. Mt khi bit c v sao b no li iu khin c th bc l cm xc thng qua hnh
vi phi ngn t v iu khin n nh th no, chng ta cng s khm ph ra cch gii m
nhng hnh vi ny. V vy, hy tm hiu k hn phn bn trong chic hp ni trn v xem
xt mt dng vt cht ng kinh ngc nht ( tuy trng lng ch c 1.35kg) c tm thy
trong c th con ngi.
Hu ht mi ngi u cho rng mnh c mt b no v xem b no l nn tng
cho kh nng nhn thc ca mnh. Trn thc t, c n ba b no nm bn trong hp s
ca con ngi, mi b no thc hin nhng chc nng ring v phi hp vi nhau to
thnh mt trung tm ch huy v kim sot c nhiu v iu khin mi hnh vi ca c th.
Tr li nm 1952, mt nh khoa hc i tin phong tn l Paul MacLean bt u gi b no
con ngi l b no ba ngi, bao gm no b st (no trong), no ng vt c v( no
ra) v no ngi(v no mi) (xem s ca no ra). Trong sch ny, chng ti s tp
trung vo h no ra ( MacLean gi l no ng vt c v) bi v n ng vai tr ln nht
trong vic biu l hnh vi phi ngn t ca chng ta. Tuy nhin, chng ta s vn s dng v
no mi ( no ngi hoc no t duy) phn tch mt cch nghim tc cc phn ng ca
no ra nhng ngi xung quanh ta nhm gii m nhng suy ngh, cm xc hoc nh
ca h (LeDoux, 1996, 184-189; Goleman, 1995, 10-21).
31
Hnh 3 - S no ra vi nhng c im chnh nh hch hnh nhn v thy

hi m,
iu quan trng l bn phi hiu c rng b no kim sot mi hnh vi, d l hnh
vi c thc hay thuc v tim thc. y l c s gip chng ta hiu c tt c nhng
giao tip phi ngn t. T vic n gin nh gi u n son mt bn nhc giao hng,
khng c hnh vi no ( ngoi tr mt s phn x v thc ca cc c) m li khng phi do
no iu khin. Da vo logic ny, chng ta c th s dng nhng hnh vi nhm gii
m nhng thng ip c no la chn bc l ra bn ngoi.
No ra khng bit ni di
Trong nghin cu ca chng ta v nhng giao tip phi ngn t, no ra chnh l i
tng c tm hiu, Bi b phn ny ca no phn ng vi th gii xung quanh chng ta
mt cch t ng v ngay tc th, trong mt khong thi gian thc, m khng cn suy ngh.
Chnh v th, n bc l mt phn ng tht trc nhng thng tin t mi trng xung quanh
(Myers, 1993, 35-39). L mt b phn gip duy tr s sng ca chng ta, no ra khng h
ngh ngi m lun hot ng. N cng l trung t ca cm xc. T no ra, cc tn hiu
32
c truyn ti nhiu b phn khc ca no, ri n lt nhng b phn phi hp cc

hnh vi ca chng ta bc l cm xc hoc v mc ch sinh tn ( Ledoux, 1996, 104137). Chng ta c th quan st v gii m nhng hnh vi ny khi chng bc l qua c th
nh bn chn, thn mnh, cnh tay, bn tay v khun mt. Do nhng phn ng no xut
hin m khng cn suy ngh (khc vi li ni) nn chng rt chn tht. V vy, no ra c
xem l b no trung thc khi chng ta ngh n ngn ng khng li (Goleman, 1995, 1329).
Nhng phn ng ni trn ca no ra nhng phn ng c lin quan n s sinh tn
khng ch bt ngun t chnh thi th u ca chng ta m cn t t tin chng ta vi t
cch l loi ngi. Chng c lp trnh trong h thn kinh nn ta kh che giu hoc loi
b chng ( cng ging nh vic c gng giu phn ng git mnh ngay c khi chng ta
on trc c s c mt ting ng ln). Chnh v vy, hin nin, nhng hnh vi ca no
ra l nhng hnh vi trung thc v ng tin cy; chng bc l chn tht nhng suy ngh,
cm xc v nh ca chng ta ( xem khung 7).
B phn th ba ca no ngi l mt b phn mi c b sung vo cu to ca hp
s trong thi gian kh gn y. V th, n c goi l v no mi (neocortex). B phn ny
cng c bit n vi tn gi no ngi, no t duy hoc no tr tu bi n c lin
quan
Khung 7 : Chn ng k t bom

Do khu vc ra ca no khng th b iu khin theo nhn thc, nn chng cn nh
gi cc hnh vi do n to ra mt mc quan trng hn khi gii m nhng giao tip phi
ngn t. Bn c th dung suy ngh c che giu cm xc tht theo mun, nhng h no
ra s t iu khin v tit l nhiu manh mi. Vic quan st nhng phn ng c tnh bo
ng ny cng nh vic nhn thc ng n v ngha v tnh ng tin cy ca n l iu
cc k quan trng, thm ch n c th cu c nhiu mng ngi.
C th dn ra bng chng cho vn ny, l s vic xy ra vo thng 12 nm
1999, khi mt nhn vin ca hi quan Hoa K - vi tnh thn cnh gic ngn chn
c mt tn khng b. Tn ny c bit n vi bit danh k t bom thin nin k.
thy Ahmed Reesa c tm trng lo lng v m hi qu nhiu khi t Canada vo
33
nc M, nhn vin Diana Dean yu cu hn bc ra khi xe hi cht vn them. Lc

, Reesam nh chy trn nhng nhanh chng b bt gi. Cc nhn vin tm thy
cht n v thit b hn gi trong xe hn. Cui cng, Reeseam b kt ti c m mu t bom
sn bay Los Angeles.
S lo lng v m hi m nhn vin Deam quan st c l hnh vi do no iu
khin, n nh mt phn ng trc s cng thng qu mc. Do cc hnh vi ny ca no ra
l hnh vi chn tht nn nhn vin Dean c th t tin bt gi Reeseam. C nhn thc rng
bng s quan st ca mnh, c pht hin ra du hiu ngn ng c th cho thy cn phi
iu tra k hn. V vic Reesean l mt v d cho thy trng thi tm l ca mt ngi
c biu l nh th no qua hnh vi phi ngn t ca c th. Trong v vic ny, h no ra
ca k t bom ht (tn ny r rang v cng hong s trc nguy c pht hin) tit l
tm trng lo lng ca hn, d hn ht sc c gng v c gng mt cch c thc che
giu nhng cm xc bn trong. Chng ta rt bit n nhn vin Dean v c quan st hnh
vi phi ngn t rt tinh v ngn chn c mt hnh ng khng b.
n tr nh v t duy bc cao. N to nn s khc bit gia con ngi vi cc loi ng
vt c v khc nh phn ln khi lng ca n (v no) c dng cho hot ng t duy.
y l phn no gip chng ta t chn ln mt trng. Vi kh nng tnh ton, phn tch,
gii m v trc cm mt trnh m ch duy nht loi ngi mi c, n l phn no v
cng quan trng v mang tnh sng to. Tuy nhin, n cng l b phn t trung thc nht
ca no v v th n l b no bit ni di. Do c kh nng to ra nhng suy ngh phc
tp nn khng ging no ra, b phn ny c tin cy thp nht trong ba b phn chnh
ca no. N l b no c th nh la v s nh la ny din ra thng xuyn (Vrij,
2003, 1-17).
Tr li v d trn, trong khi h no ra c th bt k t bom thin nin k phi tot
m hi qu nhiu lc b nhn vin hi quan tra hi, th v no mi rt c kh nng cho php
hn ni di nhng cm xc tht ca mnh. B phn ph trch hot ng t duy ca no,
b phn iu khin li ni (c bit l vng Broca vng v no vn ng c nhim v
khi ng ngn ng),c th khin k t bom ni rng: Trong xe hi ca ti khng c
34
cht n, nu nhn vin hi quan tra hi trong xe hn c th g, ngay c khi cu tr li

l li ni di hon ton. V no mi c th d dng cho php chng ta ni vi bn mnh
rng ta thch kiu tc mi ca c y trong khi trn thc t ta khng h thch, hoc n c th
gip ta d dng ni mt cu rt thuyt phc nh: Ti khng h c quan h tnh dc vi
ngi ph n tn Lewinsky .
Do v no mi (no t duy) c kh nng nh la nn n khng phi l ngun thng
tin l tng, khng phi l ngun cung cp nhng thng tin ng tin cy hoc chnh xc
(Ost, 2006, 259-291). Tm li, t vn tit l cc hnh vi phi ngn t chn tht cc
hnh vi gip chng ta c c ngh ca ngi khc, c th thy h no ra c vai tr c
bit quan trng i vi lnh vc ngn ng c th. V th, chng ta mun tp trung s ch
vo khu vc ny ca no.
Nhng phn ng ca h no ra Ba ch F ca ngn ng khng li

Mt trong nhng cch in hnh m no ra thc hin m bo cho s sinh tn ca
chng ta (nh mt ging loi) v to ra mt s s h phi ngn t ng tin cy trong qu
trnh l iu khin hnh vi ca chng ta khi ta ng u vi nguy him, cho d l
ngi tin s i mt vi mt con qui vt thi hay mt nhn vin thi nay i mt
vi mt ng sp c tri tim st . Tri qua hng ngn nm, chng ta vn bo tn nhng
phn ng thun thc, mang tnh bn nng trong nhng tnh hung thp t nht sinh nhng
phn ng c k tha t loi ng vt. m bo cho s sinh tn ca chng ta, b no
c nhng phn ng rt tinh t trc him nguy hoc s e da. Nhng phn ng ny
c th hin di ba hnh thc: ng im (freeze), chy trn (flight) v u tranh (fight).
Ging nh cc loi ng vt khc (c no ra bo v theo cch va nu), con ngi
nh c nhng phn ng ny ca no ra vn tip tc tn ti pht trin ni ging v
nhng hnh vi ni trn c lp trnh sn trong h thn kinh ca chng ta.
Ti chc chn rng nhiu ngi trong s cc bn quen vi cm t nh hoc
chy mt thut ng rt thng gp v c s dng miu t cch phn ng ca chng
ta trc nhng tnh hung b e da hoc nguy him. iu khng may l cm t ny ch
ng hai phn ba m li khng phi l cch gii quyt vn khn ngoan nht! Trn thc
t, cch phn ng ca cc loi ng vt (k c con ngi) trc mi nguy him xut hin
35
theo trnh t sau : ng im, chy trn, u tranh. Nu tht s ch c hai phn ng l u
tranh hoc chy trn th a s chng ta s hu nh b thm tm, bm dp v kit sc.
V chng ta bo tn v rn luyn cch thc rt thnh cng ny di mt vi s
cng thng v nguy him (v cch chnh nhng phn ng ny to nn cc hnh vi phi ngn
t - cc hnh vi gip chng ta hiu c nhng suy ngh, cm xc v nh ca mt ngi)
nn chng ta rt xng ng ta dnh thi gian nghin cu, v ta s xem xt tng phn
ng mt cch c th hn.
Phn ng ng im
Mt triu nm trc, khi nhng nhm ngi tin s i qua hoang mc chu Phi, h
i mt vi nhiu ng vt n tht c th chy nhanh hn v khe hn mnh. gip
ngi tin s tn ti c, no ra b phn ta ha t t tin ca chng ta (loi ng vt)
pht trin nhng chin lc cn bng vi u th v sc mnh iu m nhng
ng vt n tht vt tri hn chng ta. Chin ;c , hay cn c gi l s t v u
tin ca h no ra, l vic s dng phn ng ng im trc s xut hin ca mt con th
n tht hay mt mi nguy him khc. Di chuyn s thu ht s ch , cn bng cch ng
im ngay lp tc khi cm thy c mi e da, no ra khin chng ta phn ng theo cch
hiu qu nht c th m bo s sng cho chnh mnh. Hu ht cc loi ng vt, trong
c c th sn mi, u rt nhy phn ng vi s chuyn ng. Kh nng ng im ny
rt c ngha trong trng hp i mt vi nguy him. Nhiu ng vt n tht theo di
nhng mc tiu chuyn ng v thc hin chui ng tc ui bt, v v cn. Cc ng
tc ny c th hin nhng con vt ln thuc h mo loi ng vt n tht u tin m
t tin chng ta phi i mt.
Nhiu ng vt khng ch ngng di chuyn khi b cc ng vt n tht e da m
mt s thm ch cn gi cht phn ng ng im cao cp nht. y l mt chin
lc m loi th c ti s dng, nhng khng phi ch c chng mi lm nh vy.
Trn thc t, nhng bo co v cc v thm st cc trng trung hc Columbine
v i hc k thut Virginia cho thy cc hc sinh sinh vin s dng phn ng
ng im i ph vi nhng tn st nhn cc k nguy him. Bng cch nm yn
36
v gi cht, nhiu sinh vin sng st d ch cch tn st nhn khng y mt

mt. Theo bn nng, h vn dng nhng hnh vi c xa nhng hnh vi tng
mang li hiu qu rt cao. Vic ngng chuyn ng c th khin nhng ngi khc
gn nh khng nhn thy bn mt hin tng m mi binh lnh v ch huy ca i
c nhim iu bit.
Nh vy, phn ng ng im c di truyn t ngi nguyn thy n ngi
hin i v vn cn tn ti trong chng ta ngy nay nh mt bin php phng th
u tin chng li mt mi e da hoc nguy him m ta nhn thc c. Trn thc
t, c th bn vn nhn thy phn ng c xa ny ca no ra trc nhng con vt
ln thuc h mo trn cc sn khu xic Las Vegas ni nhng ch mo ln l
mt phn ca bui trnh din. Khi mt con h hoc s t bc ra sn khu, bn c
th chc chn rng i vi nhng ngi ngi hng gh u tin, cnh tay hoc
bn tay h s khng thc hin bt c c ng no khng cn thit. H s ngi yn
ti ch. Phn ng ngi yn ca h khng phi do l tr iu khin, h lm vy v
no ra lp trnh sn loi ngi hnh ng theo cch khi phi i mt vi
nguy him t hn nm triu nm nay.
n x hi hin i ca chng ta, phn ng ng im c s dng mt cch tinh
vi hn trong cuc sng hng ngy. Bn c th quan st c phn ng ny khi mt
ngi b bt qu tang ang gian ln hay n trm, hoc thnh thong bt gp n lc
h ang ni di. Khi con ngi cm thy b e da hoc b vch trn ti li, h s
c phn ng ng im ging nh t tin chng ta tng lm t mt triu nm trc.
Khng ch c chng ta vi t cch l con ngi hc c cch ng im khi i
mt vi nguy him m mnh nhn thy hoc thc c, m nhng ngi khc
xung quanh ta cng bit cch bt chc hnh vi ca ta v cng c phn ng ng
im, d h khng nhn thy mi e da. Vic lm theo hoc bc chc (isopraxism)
ny pht trin dn bi n rt quan trng i vi s sng cn ca cng ng cng
nh s ha thun trong x hi loi ngi (xem khung 8).
Khung 8: Cu chuyn v nhng bn tay ngng c ng vo mt

m ti
Cch y vi tun, ti nh m ti, ngi xem tivi v n kem vi cc thnh
vin trong gia nh. Ti , khi tri khuya th c ai bm chung ca (iu rt
bt thng khu ph ca b). t nhin, gia lc ang n, bn tay ca mi ngi
ngi ln cng nh tr con u ngng c ng nh th c chun b trc.
37
Tht ngc nhin khi trng thy cnh tt c chng ti u phn ng bng bn tay
bt ng trong cht lt vo ng mt thi im. Ha ra ngi khc l ch gi
ti, ch qun mang theo cha kha. Nhng d nhin, chng ti khng bit ch
chnh l ngi bm chung. y l mt v d tuyt vi v mt phn ng c
lp trnh mi ngi khi nhn thc c mi nguy him, v cng l v d tuyt
vi v phn ng u tin ca no ra phn ng ng im.
Nhng ngi lnh trong chin trn cng phn ng theo cch ny. Khi ngi i
u ng im, mi ngi u lm theo m khng cn phi c mnh lnh.
Phn ng ng im ny i khi cn c gi l hiu ng th sn n n. Khi bt

ng bt gp hon cnh tim n s nguy him, ngay lp tc chng ta ng im trc
khi hnh ng. Trong cuc sng hng ngy ca chng ta, phn ng ny c bc
l mt cch t nhin. Chng hn, mt ngi ang i xung ph th t ngt dng
li, c th anh ta cn t t lng bn tay ln trn, trc khi xoay ngi li v i v
pha cn h ca mnh tt l si. Vic dng li trong chc lt cng no b
c s nh gi no tht nhanh, cho d mi e da xut hin di hnh thc mt
con th n tht hoc mt suy ngh c nh li. D l trng hp no i na th
thn kinh ca chng ta vn phi i mt vi tnh hung tim n b nguy him
(Navarro, 2007, 141-163).
Chng ta khng ch ng yn khi phi i mt vi nhng mi e da m mnh nhn
thy v nguy him n tnh mng. Trong v d va nu v ting chung ca lc na
m, mi e da n t chng ta nghe c (nhng mi e da tc dng n khnh
gic) cng c th cnh bo n h no ra. Chng hn, khi b trng pht nghim
khc hu ht mi ngi u ng im. Chng ta s quan st c hnh vi khi mi
ngi ang b tra hi v nhng vn m h nhn thy c th khin mnh gp rc
ri. Ngi s trn mnh nh ang ngi trn mt chic gh ca phi cng sp b
bn ra khi bung ly v my bay sp ri (Gregory, 1999).
Mt biu hin tng t ca phn ng ng im cng xut hin trong nhng cuc
thm vn, khi ngi ta nn th hoc th rt nng. Mt ln na, y l phn ng
c t rt xa khi con ngi ng trc mi e da. Ngi b thm vn khng ch
n n; tuy nhin, i vi bt k ai c ch quan st th phn ng ny rt d
nhn thy. Ti vn thng phi bo ngi b thm vn v thoi mi phi ht th
mt hi tht su vo gia bui thm vn hoc hi cung, khi h khng nhn ra rng
mnh va ht th rt nng nh th no.
38
Tng t nhu cu phi ng im khi i mt vi mt mi e da, nhng ngi b

tra hi v mt hnh vi phm ti s thng t bn chn trong t th an ton (hai
chn xon vo nhau pha sau chn gh) v gi nguyn t th trong khong thi
gian rt lu. Khi nhn thy hnh vi kiu ny ti hiu rng c iu g khng n;
y l mt phn ng ca no ra v cn phi c tm hiu k hn. Ngi ny c
th ni di hoc khng, bi chng ta khng th nhn bit li ni di mt cch trc
tip. Tuy nhin, t nhng hnh vi phi ngn t ca h, ta c th chc chn rng c
iu g ang khin h cng thng; v th ti s theo ui vic tm hiu nguyn
nhn ti sao h kh chu thng qua vic thm vn hoc ni chuyn.
No ra cng s dng mt bin th ca phn ng ng im theo cch khc, l c
gng bo v chng ta bng cch gip ta hn ch s l din ca mnh. Trong sut
thi gian theo di nhng tn n cp gi lm khch mua hng, mt trong nhng iu
kin d nhn thy l bn trm thng c che du s l din ca c th bng cch
hn ch cc c ng hoc khom ngi nh th ang c gng bin mt. Tht ma
mai l iu ny thm ch cn khin chng ni bt hn bi n khc vi hnh ng
bnh thng khi i mua sm. Hu ht mi ngi do quanh ca hng vi cnh tay
lun hot ng v t th ca h l ng thng thay v khom ngi. Xt v kha
cnh tm l, bn n cp trong ca hng hoc chnh con bn khi chng ln ly
trm mt chic bnh quy trong t thc n ang c gng lm ch tnh th bng
cch c n np gia thanh thin bch nht. Ni cch khc, ngi ta c gng giu
mnh gia thanh thin bch nht bng cch hn ch l b phn u. thc hin
vic ny, h s nh vai ln v ci u xung t th con ra. Hy quan st mt
i bng thua trn bc ra khi sn c sau trn u, bn s nhn thy c iu
ny (xem hnh 4).
39
Hnh 4 T th con ra (vai nh ln v pha

tai) thng thy nhng ngi c v khm
nm t ngt mt t tin.
iu th v v cng tht ng bun l nhng tr em b ngc i thng bc l
nhng hnh vi ng im ny. Trc s c mt ca ngi cha, ngi m hoc mt
ngi ln hay ngc i tr em, cch tay chng ta s khng c ng v c t
hai bn hng, ng thi chng trnh giao tip bng mt nh th iu gip chng
khng b h nhn thy. Bng cch ny, chng ang ln trn gia thanh thin bch
nht y l mt cng c sinh tn i vi nhng a tr ti nghip ny.
40
Phn ng chy trn

Mc ch u tin ca phn ng ng im l trnh b th n tht nguy him tm ra
hoc trnh s pht hin trong nhng tnh th him ngho. Mc ch th hai l gip
ngi b e da c c hi nh gi tnh hung v quyt nh xem nn hnh ng
theo cch no l tt nht. Khi phn ng ng im khng kh nng loi b mi
nguy him hoc khng phi l phng n hnh ng tt nht (chng hn khi mi
e da qu gn), th no ra s to ra phn ng th hai l b chy bng cch s
dng phn ng chy trn. Hin nhin, mc ch ca s la chn ny l thot
khi mi e da hoc t nht l trnh xa s nguy him. D nhin chy trn l mt
hnh ng c ch khi n thit thc, v nh mt c ch sinh tn, b no chng ta
iu khin c th thc hin chin thut ny mt cch khn ngoan qua hng ngn
nm thot khi him nguy.
Tuy nhin, trong th gii hin i, khi sng trong cc th ch khng phi min
hoang d, chng ta tht kh m thot khi nhng mi e da; chnh v th, ta s
dng phn ng chy trn p ng nhng nhu cu trong cuc sng hin i ca
mnh. Cc hnh vi khng c th hin qu l liu nhng chng phc v cho cng
mt mc ch: gip ta thot khi hoc trnh gp nhng ngi hay nhng iu khng
mong mun.
Nu ngh n nhng cuc tip xc x giao tng tri qua trong i, c l bn s nh
li mt s hnh ng lng trnh m mnh thc hin trnh s ch ca
nhng ngi khc (iu m bn khng mong mun). Ging nh mt a tr quay
mt di khi nhn thy mn n khng thch trn bn n ti v xoay bn bn chn v
pha li ra, mt ngi c th quay mt i trnh nhn vo ngi m mnh khng
a, hoc trnh nhng cuc ni chuyn khin mnh kh chu. Nhng hnh vi trn
trnh c th xut hin di hnh thc nhm mt, di mt hoc t bn tay pha trc
khun mt.
Ngi cng c th t ra xa lnh mt ai bng cch ng ngi v pha sau, t
cc vt (v tin) vo lng mnh hoc hng bn chn v pha li ra gn nht. Tt
c nhng hnh vi ny c no ra kim sot v bo hiu rng ngi no mun
trn trnh mt hoc nhiu ngi m mnh khng a hay bt c mi e da no (m
mnh nhn thc c) trong mi trng xung quanh. Mt ln na, chng ta thc
hin nhng hnh vi ny bi v hng triu nm qua, loi ngi trn trnh nhng
iu mnh khng thch hoc c th lm hi n mnh. V vy, n ngy nay, chng
ta vn tip tc thc hin vic trn khi mt ba tic ti t, trnh xa mt mi quan
h xu hoc ng ngi ra sau to khong cch vi ngi m ta ngh rng c th
gy phin phc (hay thm ch vi ngi m ta rt bt ng kin) (xem hnh 5)
41
Ging nh mt ngi n ng c th quay mt trnh nhn i tng hn h, mt

ngi khi tham d cc cuc m phn c th quay mt ra ch khc khng phi
nhn thy i tc nu anh ta nghe thy mt li ngh khng ly g lm hp dn,
hoc cm thy b e da khi tip tc thng lng. Cc hnh vi trn trnh cng c
th c bc l khi mt doanh nhn nhm hay di mt, hoc t bn tay pha trc
khun mt (xem hnh 6). Anh ta c th ng ngi v pha sau trnh xa ci bn
hoc ngi khc cng nh xoay bn chn sang hng khc (i khi l v pha li
ra gn nht). y khng phi l nhng hnh vi biu hin s la di, ng hn chng
l nhng hnh vi bo hiu rng mt ngi ang cm thy kh chu.
42
Hnh 5 Theo tim thc, ngi ta ng ngi v pha sau

trnh xa nhau khi b bt ng kin hoc cm thy kh chu
vi nhau.
Nhng hnh thc ny ca phn ng chy trn mt phn ng c t xa xa l

nhng hnh vi phi ngn t mang ngha trn trnh. Chng mch bo vi bn rng
ngi doanh nhn khng hi lng vi nhng iu ang din ra trong cuc m
phn.
Phn ng u tranh
43
Phn ng u tranh l chin thut cui cng ca no ra nhm gip con ngi
sng st sau cuc tn cng. Khi i mt vi nguy him, nu mt ngi khng th
trnh khi vic b pht hin bng cch ng im v khng th t cu mnh bng cch
trnh xa hoc trn thot (phn ng chy trn), th phng n duy nht cn li chin
u.
Hnh 6 - Nhm mt l mt hnh vi bc l

rt r s khip s, hoi nghi v bt ng.
Trong qu trnh tin ha vi t cch l mt ging loi, chng ta cng vi nhng
ng vt c v khc pht trin chin lc bin ni s hi thnh cn thnh
n chng li k tn cng (Panksepp, 1998, 208). Tuy nhin, trong th gii hin
i, hnh ng da trn s gin d c th khng thc t hoc khng hp php. V
vy, no ra pht trin nhng chin lc khc vt ngoi phm vi ca phn
ng chin u bng c th c t thi nguyn thy.
Trong x hi hin i, cuc tn cng c th hin di hnh thc mt cuc tranh
lun. Mc d ngha gc ca t cuc tranh lun (argument) ch n gin l cuc
tranh ci hoc tho lun, nhng t ny ngy cng c s dng miu t mt
cuc u khu. Mt cuc tranh lun qu gay gt v bn cht chnh l mt cuc u
trnh (theo ngha khng s dng c th). Vic dng nhng li lng m, nhng
cch ni lm tn thng lng t trng ca ngi khc, s phn bc, nhng li ch
bai v a v ngh nghip, nhng li cng kch v ch nho, tt c, theo cch ring
44
ca chng, u l nhng hnh vi tng ng vi s u tranh (nhng c s

dng trong x hi hin i), bi v u l nhng hnh thc ca s tn cng. Nu
bn ngh ti iu ny th nhng v kin dn s thm ch c th c gii thch nh
mt kiu u tranh (hoc tn cng) hin i v c x hi chp nhn, trong
nhng ngi i kin tranh lun hai qun im i lp nhau mt cch hung hng.
Ngy nay tuy con ngi t c nhng hnh ng gy hn nhm vo thn th ca
ngi khc so vi nhng thi im trc y trong lch s, u tranh vn l mt
phn trong phn ng ca no ra. Mc d mt s ngi thin v bo lc hn nhng
ngi khc, nhng phn ng m no ra to ra vn c bc l bng nhiu cch
ch khng ch l cc hnh vi m, v cn. Khng cn dng n chn tay th
ngi ta vn c th bc l s hung hng qua th ng, i mt, cc n ngc hoc
xm phm khng gian ring ca ngi khc. Nhng mi e da i vi khng gian
ring ca chng ta xut pht t mt phn ng ca no ra xt cp c th. iu
th v l nhng xm phm khng gian ny cng c th to ra cc phn ng xt
cp tp th na. Khi mt quc gia xm phm lnh th ca mt quc gia khc th
hu qu thng l nhng s trng pht v kinh t, l ct t quan h ngoi giao
hoc thm ch l chin tranh.
Hin nhin, chng ta d dng nhn ra khi no th mt ngi s dng phn ng u
tranh tn cng thn th i phng. Nhng y ti mun gip bn nhn bit
nhng cch thc khng qu l liu, theo cc c nhn bc l mt s hnh vi t
nh hn v c lin quan n phn ng u tranh. Cng nh chng ta bit n
nhng bin th ca phn ng ng im v chy trn, php ng x trong thi hin
i gip chng ta c gng kim ch khng hnh ng theo khuynh hng nguyn
thy l u tranh khi b e da.
Ni chung, ti khuyn mi ngi nn kim ch thi gy g (bng li ni hoc
bng cch tn cng c th i phng) nh mt phng tin t c mc tiu.
Ging nh phn ng u tranh l bin php cui cng trong vic x l mt mi e
da (ch c s dng sau khi chin thut ng im v chy trn t ra khng hiu
qu). Vic trnh n bt c khi no c th l vic bn rt nn lm. Trong li khuyn
ny, ngoi l do d nhn thy l m bo s tn trng php lut v an ton tnh
mng, cn c mt l do na l cc chin thut gy hn c th dn n s ri lon
cm xc iu ny s khin bn kh tp trung v suy ngh mt cch sng sut v
tnh hung e da sp xy ra. Khi chng ta b kch thch v mt cm xc (mt cuc
chin u d di s dn n iu ) th kh nng t duy hiu qu ca chng ta
s b nh hng. Nguyn nhn l do cc kh nng nhn thc ca chng ta c huy
ng no ra c th tn dng ti a tt c cc ngun lc sn c trong b no
45
(Goleman, 1995, 27, 204-207). Mt trong nhng l do quan trng nht khi nghin
cu cc hnh vi phi ngn t l i khi chng c th cnh bo cho bn bit khi no
th mt ngi nh xm hi n thn th bn, ng thi cho bn thi gian trnh
mt cuc xung t c nguy c bng n.
Hnh vi thoi mi/kh chu v hnh vi xoa du

Li ch th ti cao ca no ra (xin mn mt cm t trong lot phim truen hnh
c Star Trek) c mc ch m bo cho s sinh tn ca chng ta vi t cch l mt
ging loi. N thc hin iu ny nh c lp trnh m bo an ton cho
chng ta (bng cch trnh s nguy him hoc kh chu v tm kim s an ton hoc
thoi mi mi khi c th). N cng cho php chng ta nh li nhng tri nghim t
nhng cuc chm trn trong qu kh v xy dng hnh ng da trn nhng tri
nghim (xem khung 9). Cho n thi im ny, chng ta bit c h no ra
gip ta i mt vi nhng mi e da mt cch hiu qu nh th no. Gi y,
chng ta hy xem xt b no v c th phi hp vi nhau nh th no gip ta
cm thy thoi mi v yn tm vi s an ton ca bn thn mnh.
Khi chng ta cm thy thoi mi (hnh phc), no ra s tit l thng tin ny di
dng ngn ng c th tng ng vi nhng cm xc tch cc ca chng ta. Hy
quan st mt ngi ang ngh ngi trn mt chic vng vo mt ngy c gi nh.
C th anh ta phn nh cm gic v cng thoi mi mt cm gic m no tri
qua. Mt khc, khi chng ta cm thy cng thng (kh chu), no ra s biu l hnh
vi phi ngn t phn nh tm trng tiu cc ca chng ta. Hy quan st nhng ngi
sn bay khi mt chin bay b hy b hoc hon li. C th h n ln tt c iu
. V th, chng ta u mun hc hi tm hiu k hn nhng hnh vi th hin
s thoi mi v kh chu m mnh bt gp hng ngy v s dng chng nh gi
nhng cm xc, suy ngh cng nh nh ca ngi khc.
Khung 9: B no nh dai
No ra ging nh mt chic my vi tnh c kh nng thu np v lu tr d liu t
th gii bn ngoi. Trong qu trnh , n thu thp, sp xp v gi li mt danh sch cc
s kin v tri nghim tiu cc (mt ngn tay b bng do l si nng, tnh hung b mt
ngi hoc mt con th sn mi tn cng, hay thm ch nhng li ni gy tn thng) cng
nh nhng tri nghim th v. Nh s dng thng tin ny, no ra cho php chng ta tn
ti trong mt th gii nguy him v tng khng nhn nhng (Goleman, 1995, 10-21).
Chng hn, mt khi h no ra ghi nhn rng mt con th l i tng nguy him, n tng
46
ny s in su trong k c cm xc ca chng ta ln sau, khi nhn thy con vt , chng

ta s phn ng ngay lp tc. Tng t, nu chng ta gp li k hay bt nt bn cng lp
hai mi nm sau, th nhng cm xc tiu cc vn ny sinh t nhiu nm trc s li xut
hin mt ln na nh no ra.
S d chng ta thng kh qun c khi b ai lm tn thng l v tri nghim
ny uc lu li t trc trong h no ra b phn ca no ch c chc nng thit
lp phn ng ch khng c chc nng suy lun (Goleman, 1995, 207). Gn y ti c gp
mt ngi m ti cha bao gi c mi quan h tt vi anh ta. bn nm tri qua k t
khi ti gp ngi ny ln cui, tuy nhin, cc phn ng bn nng ca ti (do no ra to ra
cng tiu cc nh nhiu nm trc. No nhc nh ti rng ngi ny lun li dng
ngi khc, v vy n cnh bo ti nn trnh xa anh ta. Hin tng ny chnh l iu m
Gavin de Becker ni n trong cun Mn qu ca s s hi (The Gift Fear) mt
cun sch trnh by nhng hiu bit su sc ca ng.
Ngc li, h no ra cng hot ng mt cch hiu qu ghi nhn v gia li danh
sch nhng s kin v tri nghim tch cc (v d: s tha mn cc nhu cu c bn, li
khen ngi v nhng mi quan h th v gia cc c nhn). V vy, mt khun mt thn
thin hoc quen thuc s lm ny sinh mt phn ng tc th cm gic vui thch v hnh
phc. Khi chng ta gp li mt ngi bn c hoc nhn ra mt mi hng d chu t thi
th u, cm gic sung sng s xut hin bi nhng tri nghim c ghi nhn trong
vng thoi mi ca ngn hng k c (vn c lin quan n h no ra).
Bn s lm g? Vn quan trng cn lu y l : hnh vi ca con trai bn c s khc

bit so vi hnh vi chun mc thng thy ca n. Trc y, n cha bao gi lng kh
cho n v m bc. V sao li c s thay i trong hnh vi ca cu b? Phn ng chn
chn ti ch ca n cho bit n cm thy b e da hoc c iu g khng n. C l ni
s ca n khng c l do chnh ng, nhng ngi quan st cng nh cc ng b b m
tinh v thn trng s lu n tnh hiu cnh bo ny. S khc bit con trai bn so vi
Tm li, khi no ra ang trng thi thoi mi, th s khe mnh v tinh thn v
th cht ny c phn nh qua nhng hnh vi phi ngn t biu l s tha mn v
47
t tin cao . Tuy nhin, khi no ra trng thi kh chu, ngn ng c th tng
ng s l nhng hnh vi biu l s cng thng hoc thiu t tin. Kin thc v nhng
s h hoc hnh vi ch im ny s gip bn xc nh c mt ngi no c
th ang ngh g, hnh ng nh th no hoc mong i iu g khi tip xc vi
ngi khc bt k hon cnh no trong cng vic cng nh trong cc mi quan
h x hi.
Tm quan trng ca nhng hnh vi xoa du

Vic hiu c cc phn ng ng im, chy trn v u tranh ca h no ra c nh
hng nh th no n hnh vi phi ngn t ch l mt phn ca vn . Khi nghin
cu hnh vi phi ngn t, bn s khm ph ra rng mi khi c mt phn ng ca no
ra xut hin (nht l i vi mt tri nghim tiu cc hoc c kh nng e da) th
tip sau s l s xut hin ca cc hnh vi m ti gi l hnh vi xoa du (Navarro,
2007, 141-163).
Nhng hnh vi ny (thng c gi mt cch vn ho l cc hnh vi thch ng
(adapters)) c tc dng lm tinh thn chng ta du xung sau khi ta gp phi chuyn
khng vui hoc v cng nguy him (Knapp & Hall, 2002, 41-42). Vi n lc khi
phc li trng thi bnh thng, b no iu khin c th thc hin nhng
hnh vi to cm gic d chu (xoa du). V y l nhng biu hin bn ngoi c th
nhn thy thc s nn chng ta c kh nng quan st v gii m chng ngay lp
thc trong hon cnh chng xut hin.
Hnh vi xoa du khng phi ch c loi ngi. Chng hn, loi mo v loi ch
t lim lng mnh v lim lng nhau xoa du. Tuy vy, loi ngi vn c nhiu
kiu hnh vi xoa du hn. Mt s hnh vi c th hin rt r rng, trong khi mt
s hnh vi khc li tinh t hn nhiu. Hu ht mi ngi s ngh ngay n hnh vi
mt ngn tay ci ca mt a tr khi c yu cu nhn din mt hnh vi xoa du,
nhng h li khng nhn thy rng sau khi trng thnh v b hnh vi bc l s
thoi mi ni trn, chng ta vn chn nhng cch kn o hn v c th c x
hi chp nhn tho mn nhu cu xoa du bn thn (v d nhai ko cao su, cn
bt ch). Tht ng tic l phn ng mi ngi khng ch n nhng hnh vi
xoa du tinh t hn hoc khng thc c tm quan trng ca chng trong vic
tit l nhng suy ngh v cm xc ca mt ngi. c thnh cng hnh vi phi
ngn t, vic hc cch nhn bit v gii m nhng hnh vi xoa du ca con ngi
l v cng quan trng. Bi v cc hnh vi xoa du tit l rt nhiu iu v trng thi
tinh thn ca mt ngi thi im hin ti, v chng thc hin iu vi mt
s chnh xc k l (xem khung 10).
48
Ti tm kim nhng hnh vi xoa du mi ngi bit c khi no th h khng

thoi mi hoc khi no thi phn ng tiu cc vi vic lm hay li ni ca ti. Trong
tnh hung thm vn, mt biu hin nh vy c th l hnh vi phn ng i vi mt
cu hi hoc mt li nhn xt c th. Cc hnh vi biu l s kh chu (v d ng
ngi v pha sau, cau my, v cnh tay khoanh li hoc cng ln thng
Khung 10: Ch hnh vi s tay ln c

S v/hoc vut c l mt trong nhng hnh vi xoa du thng gp v quan trng
nht c chng ta s dng phn ng vi s cng thng. Khi ph n lm ng tc xoa
du c, h thng thc hin bng cch dng bn tay che hoc chm vo khuyt cnh ca
xng c (xem hnh 7). y l khu vc hm nm gia tri c v xng cc, i khi cn
c gi l hm c. Khi mt ph n chm vo vng ny c v/hoc dng bn tay che n
li, th nguyn nhn thng l do c y cm thy cng thng, b e do, kh chu, bt an
hoc s hi. Hnh vi ny l mt manh mi kh quan trng, chng ta c th da vo
pht hin ra s kh chu (trong s rt nhiu iu) mt ngi khi h ang ni di hoc che
giu thng tin quan trng.
C ln ti tin hnh mt cuc iu tra m chng ti cho rng k phm ti (tn ny
c v kh v rt nguy him) c th ang ln trn nh m hn. Ti cng mt nhn vin
khc n nh ngi ph n , v khi chng ti g ca, b ng cho chng ti vo
nh. Chng ti trnh th nhn vin v bt u cht vn b mt lot cu hi. Khi ti hi:
Con trai b c trong nh khng?, b t bn tay ln khuyt cnh ca xng c v ni:
Khng, n khng c y!. Ti ch n hnh vi ca b, v chng ti vn tip tc
cht vn. Vi pht sau, ti hi: Liu c kh nng l khi b i lm, con trai b c th ln
vo trn trong nh khng?. Mt ln na, b t bn tay ln hm c v tr li: Khng u,
nu vy th ti bit ngay m. Lc by gi, ti tin rng con trai b ang trong nh, bi
v b ch a bn tay ln c mi khi ti nu ra kh nng . hon ton chc chn gi
nh ca ti l ng, chng ti vn tip tc ni chuyn vi b. n khi chun b ra v, ti
mi hi cu cui cng: By gi ti c th kt thc vic iu tra. B hon ton chc chn
l con b khng c trong nh, phi khng?. Ln th ba, b a bn tay ln c khi khng
nh li cu tr li trc . By gi th ti chc chn b ang ni di. Ti xin lnh
49
khm xt nh v qu ng l con trai b ang trn trong mt chic t , bn di my

ci chn. B tht may mn v khng b buc ti cn tr ngi thi hnh lut php. S
khng thoi mi m b l khi ni di cnh sch v a con ang ln trn ca mnh
khin h no ra ca b to ra mt hnh vi xoa du. V hnh vi ny iu khin bn tay
ca b cng nh t co ch nhn ca n.
xut hin trc khi b no iu khin bn tay lm ng tc xoa du (xem hnh 8).
Ti tm kim nhng hnh vi ny xc nh xem iu g ang din ra trong tm tr
ca ngi m ti ang tip xc.
Ti xin nu mt v d c th. Nu mi ln ti hi mt i tng: Anh c bit ng
Hillman khng?, v anh ta p: Khng nhng ngay lp tc s vo c hoc ming
mnh, th ti bit rng anh ta ang lm ng tc xoa du trc cu hi c th
(xem hnh 9). Ti khng bit anh ta c ni di hay khng, bi mi ngi u hiu
hnh vi ni di rt kh pht hin. Nhng ti bit rt r rng anh ta ang kh chu
vi cu hi va ri, rt kh chu n mc phi t xoa du mnh sau khi nghe xong.
iu s thc y ti iu tra k hn kha cnh ca cu hi. Vic ch ti cc
c ch xoa du l vic rt quan trng i vi mt nhn vin iu tra bi v i khi
chng gip pht hin li ni di hoc thng tin b che giy. Ti nhn thy rng cc
biu hin xoa du ng vai tr quan trng hn v ng tin cy hn vic c gng xc
minh s tht. Chng gip ti xc nh c nhng vn c th no ang khin
mt ngi lo lng hoc cng thng. Thng thng, khi bit nhng iu ny, chng
ta c th pht hin c nhng thng tin trc y b giu kn nhng thng tin
c th gip ta c ci nhn thu o v mi m hn.
Cc kiu hnh vi xoa du

Cc hnh vi xoa du c rt nhiu dng. Khi b cng thng, chng ta c th xoa du
c bng ng tc massage nh nhng, vut mt hoc mn m tc. iu ny c
thc hin mt cch t ng. Khi b no pht i thng ip: Xin hy xoa du ti
ngay by gi, th
50
Hnh 7 Hnh vi ly tay che hm c gip

lm du cm gic bt an, kh chu, s hi
hoc lo lng mt thi im no . Hnh
vi mn m vng c cng thng c thc
hin nhm mc tiu tng t.
Hnh 8 Hnh vi xoa trn thng l mt du

hiu ng tin cy cho thy mt ngi ang vt
ln vi vn no hoc ang tri qua cm
gic t hi kh chu n rt kh chu.
51
Hnh 9 Hnh vi s c xut hin khi mt Hnh 10 S m hoc mt l mt chch

ngi c cm gic kh chu, ng vc hoc bt xoa du khi ngi no c cm gic
an
bn chn, tc gin hoc lo lng
Hnh 11 Th ra ng thi phng m ln

l mt cch tuyt vi gii ta cng
thng v xoa du. Hy lu l ngi ta rt
thng thc hin hnh vi ny sau khi va
thot nn
52
tay ca chng ta p li ngay lp tc, n thc hin mt hnh ng gip chng ta d

chu tr li. i khi chng ta cn xoa du bng cch xoa m hoc mi t bn trong
bng li, hoc chng ta th ra t t ng thi phng m ln t lm du mnh
(xem hnh 10 v 11). Nu ngi trng thi cng thng l k nghin thuc l, h
s ht thuc nhiu hn; nu ngi nhau ko cao su, h s nhai nhanh hn. Tt
c nhng hnh vi xoa du ny u nhm thoi mn mt nhu cu ca b no: b no
yu cu c th thc hin mt iu g kch thch cc u dy thn kinh, gii
phng cc cht lm du thn kinh trong no; v th b n c th c xoa du
(Panksepp, 1998, 272).
i vi cc mc ch ca chng ta, bt c hnh vi no trong cc hnh vi s vo
mt, u, c, vai, cnh tay, bn tay hoc cng chn phn ng trc mt tc nhn
kch thch tiu cc (v d mt cu hi kh, mt tnh hung khin ngi ta thy xu
h hoc s cng thng cm xc ny sinh khi chng ta nghe, thy hoc suy ngh
v iu g ) l hnh vi xoa du. Nhng c ch vut ve ny khng gip chng ta
gii quyt cc vn nhng gip ta gi c v bnh tnh khi gp rc ri. Ni cch
khc, chng xoa du chng ta. n ng thch s vo mt cn ph n thch s vo
c, qun o, trang sc, cnh tay v tc.
Khi ni n cc hnh vi xoa du, mi ngi u c nhng s thch ring. Mt s
ngi la chn vic nhai ko cao su, ht thuc l, n nhiu hn, lim mi, xoa cm,
vut mt, mn m cc vt (bt mc, bt ch, son mi hoc ng h), ko tc
hoc gi cng tay. Thm ch i khi cc hnh vi xoa du cn c th hin tinh vi
hn, chng hn mt ngi vut vt o hoc chnh li c vt (xem hnh 12). C v
anh ta ch n gin l ang lm m; nhng trn thc t anh ta ang lm du s
cng thng ca mnh bng cch a cnh tay vt sang ngi v gip bn tay c vic
g lm. y cng l nhng hnh vi xoa du, chng ch yu do h no ra iu
khin v c b l phn ng vi trng thi cng thng.
53
Hnh 12 n ng chnh li c vt khi c

cm gic bt an hoc kh chu. Hnh vi
ny cng gip che vng hm c
Di y l mt s hnh vi xoa du d quan st v ph bin nht. Khi bn nhn thy

chng, hy dng li v t hi : V sao ngi ny li lm ng tc xoa du?. Vic
lin h mt hnh vi xoa du vi tc nhn c th gy cng thng ( lm ny sinh
hnh vi ) c th gip bn hiu chnh xc hn nhng suy ngh, cm xc v nh
ca mt ngi.
Cc hnh vi xoa du c
S v/hoc vut c l mt trong nhng hnh vi xoa du thng gp v quan trng
nht c chng ta s dng phn ng li tnh trng cng thng. Mt ngi c
th dng cc ngn tay xoa hoc massage gy; ngi khc c th vut vng cnh
ca c hoc vng ngay di cm pha bn trn tri c, ko mnh vng c nhiu tht
c. Khu vc ny c nhiu u dy thn kinh v khi c vut ve, chng s lm
h huyt p, gim nhp p ca tim v gip lm du trng thi cm xc ca mt
ngi (xem hnh 13 v 14).
Qua nhiu thp k nghin cu cc hnh vi phi ngn t, ti quan st thy c
nhng khc bit v gii tnh trong cch s dng c t xoa du nam gii v ph
n. Thng thng n ng thc hin
54
Hnh 13 n ng c xu hng xoa bp

hoc vut c lm du s cng thng.
Khu vc ny c nhiu dy thn kinh (k
c dy thn kinh ph v). Khi c xoa
bp, chng s lm gim nhp tim.
Hnh 14 Hnh vi che c n ng

thng c th hin r rng hn so
vi ph n. Hnh vi ny nh cch i
ph vi cm gic kh chu hoc bt an.
Cc hnh vi xoa du ny mnh m hn, h dng bn tay nm hoc m ly vng c

ngay pha di cm. iu ny kch thch cc dy thn kinh (c bit l cc dy thn
kinh ph v hoc cc xoang ng mnh cnh) c, nh gip lm gim nhp tim
v t c hiu qu xoa du. i khi, n ng s dng cc ngn tay vut vng
cnh ca c hay gy, hoc chnh nt tht c vt hay c o (xem hnh 15).
Ph n li xoa du theo cch khc. Chng hn, khi lm ng tc xoa du vng c,
i khi h s s, xon hoc ko vng c nu ang eo n (xem khung 11). Nh
cp, khi xoa du vng c, ph n cn c mt cch thng thy khc l dng
bn tay che khuyt cnh ca xng c. Ph n s tay vo chng ny c v/hoc
che n khi cm thy cng thng, bt an, b e do, s hi, kh chu hoc lo lng.
iu th v l khi mt ph n ang mang thai, ti quan st thy bn tay c ta
lc u s di chuyn v pha c, nhng vo pht cui s chuyn xung bng nh
che ch bo thai.
55
Khung 11: Hnh vi xoa du kiu con lc

Bn hy quan st mt cp i khi h ngi ni chuyn ti bn. Nu ngi ph n bt
u mn m vng c th rt c kh nng l c ta hi lo lng. Nhng nu c dch chuyn
cc ngn tay n hm c (khuyt cnh ca xng c), th nhiu kh nng l c mt vn
khin c lo lng hoc c cm thy rt bt an. Trong hu ht trng hp, nu ang
dng bn tay phi t ln khuyt cnh ca xng c th c s a bn tay tri m ly
khuu tay phi. Khi tnh hung cng thng qua i hoc hai ngi tm ngng trao i
trong cuc ni chuyn khng ly g lm d chu , bn tay phi ca c s h thp xung
v t mt cch thoi mi ln cnh tay tri ang gp li. Nu tnh hung tr nn cng
thng ln na, bn tay phi ca c s li a ln chm vo khuyt cnh ca xng c.
Nhn t xa, ng tc ca cnh tay phi trng ging nh kim ch s trn mt ng h o
p lc cng thng, c chuyn ng t v tr nm yn (trn cnh tay) n v tr c (thng
ng) v c lp li ty theo mc cng thng m c ta tri qua.
Hnh 15: Ngay c vic s c tht nhanh cng s gip

lm du cm gic lo lng hoc kh chu. S hoc xoa
bp vng c l hnh vi xoa du cng thng rt hiu qu
v ph bin.
56
Cc hnh vi xoa du mt
S hoc vut mt l phn ng xoa du thng thy con ngi i ph vi tnh
trng cng thng. Tt c cc ng tc nh xoa trn; s, xoa hoc lim mi; dng ngn tay
ci v ngn tay tr ko hoc xoa di tai; vut mt hoc ru v mn m tc u c th c
ngi no s dng t xoa du khi i mt vi mt tnh hung cng thng. Nh
cp phn trc, mt s ngi s xoa du bng cch phng m ln ri t t th ra. Do c
v s u dy thn kinh nn khun mt tr thnh khu vc l tng ca c th c no ra
la chn t xoa du.
Cc hnh vi xoa du bng m thanh

Hut so c th l mt hnh vi xoa du. Mt s ngi hut so t xoa du khi ang
i trong mt khu vc l ca mt thnh ph hoc i trong bng ti, trn hnh lang hoc con
ng vng. c gng xoa du trong thi gian b cng thng, mt s ngi thm ch cn
ni chuyn mt mnh. Ti c mt ngi bn (v ti chc chn l tt c chng ta u c mt
ngi bn nh vy) c th ni rt nhanh khi bn chn hoc lo lng. Mt s hnh vi li kt
hp s xoa du thnh gic v xc gic nh g nh bt ch hoc g g cc ngn tay.
Ngp qu nhiu
Thnh thong chng ta bt gp nhng ngi ngp rt nhiu khi ang trong tnh trng
cng thng. Ngp khng ch l hnh thc ht mt hi tht su m trong thi gian cng
thng, khi ming tr nn kh, ngp c th to p sut ln tuyn nc bt. Nhiu cu trc
khc nhau bn trong v xung quanh ming b cng ra khin cc tuyn ny tit nc bt
trong lc ngi ang lo lng. Trong nhng trng hp ny, ngi ta ngp khng phi
v thiu ng m v s cng thng.
Hnh vi ch tay vo chn

Ch tay vo chn l mt hnh vi xoa du thng khng c ch v n thng xuyn
xut hin di gm bn (bn lm vic hoc bn n). Trong ng tc xoa du ny, mt ngi
t lng bn tay (ca mt hoc hai bn tay) ln i (hoc chn) ri y chng dc theo i
v pha u gi (xem hnh 16). Mt s ngi s ch lm ng tc ch tay
57
Hnh 16: Khi cng thng hoc lo lng, ngi ta

s ch lng bn tay ln i t xoa du.
ng tc ny thng b khut di gm bn,
nhng li l mt du hiu rt chnh xc cho
thy ngi no ang kh chu hoc lo lng.
vo chn mt ln, nhng thng th n c lp i lp li hoc c thc hin ch n

gin l chn c xoa bp. ng tc ny cng c th c thc hin nhm lau kh lng
bn tay m m hi (do tm trng lo lng gy ra), nhng ch yu l loi b s cng
thng. y l hnh vi phi ngn t ng chng ta tm kim bi n l du hiu ng tin
cy cho thy mt ngi ang trong tnh trng cng thng. kim tra v pht hin c
hnh vi ny, chng ta hy quan st phn trn ca nhng ngi ang t mt hoc c hai
cnh tay di gm bn. Nu h ang lm ng tc ch tay vo chn, bn s thng nhn
thy cnh tay trn v vai h chuyn ng cng vi bn tay c s dng xoa dc chn.
58
Theo kinh nghim ca mnh, ti nhn thy hnh ng ch tay vo chn rt quan trng
bi n xut hin rt nhanh phn ng trc mt s vic tiu cc. Ti tng quan st ng
tc ny nhiu nm v trong nhng tnh hung m cc nghi can c cho xem chng c
phm ti, nh nhng bc nh v mt cnh phm ti m h quen thuc (bit l mnh gy
ra). Hnh vi ch/xoa du ny cng lc thc hin c hai iu: lau kh lng bn tay m
m hi v xoa du bng cch vut ve xc gic. Bn cng c th bt gp hnh vi ny khi
mt i nam n ang ngi tr chuyn th b quy ry hoc b cn tr do s xut hin khng
ng lc ca ngi no , hoc khi mt ngi ang c gng nh li mt ci tn.
Trong cng vic ca cnh st, bn hy ghi nhn cc hnh vi xoa du bng bn tay/chn
xut hin khi bui thm vn bt u, sau hy xem chng c tng dn ln hay khng
khi ngi thm vn t nhng cu hi kh. Nu ngi no ch tay vo chn cng nhiu
hoc cng mnh th l du hiu ng tin cy cho thy c mt cu hi khin anh ta
cm thy kh chu, bi anh ta bit mnh phm ti, ang ni di hoc bn ang sp khm
ph c iu m anh ta khng mun ni ra (xem khung 12). Hnh vi ny cng c th xut
hin do ngi b thm vn, trc cu hi ca chng ta, ang cng thng v vn m mnh
b yu cu tr li. V vy, bn hy theo di xem iu g ang din ra bn di gm bn
bng cch quan st c ng ca hai cnh tay. Bn s ngc nhin v lng thng tin c th
thu c t nhng hnh vi ny.
Khung 12: T Facebook n Disgracebook (*)

Trong mt cuc phng vn xin vic, mt ng vin c sp tng lai ca mnh
phng vn. Mi vic din ra rt tt cho n khi ng vin bt u ni v mng v tm
quan trng ca Internet lc bui phng vn sp kt thc. Nh tuyn dng khen ngi
anh v li bnh ny v tnh c cp n vic rt nhiu sinh vin tt nghip s dng
Internet giao lu theo mt cch rt thiu suy ngh. Nhng ngi ny dng cc mng
x hi nh Facebook ng tin v hnh gy sc ca h. Nhiu ngi trong s h
phi gnh ly nhng rc ri trong cuc sng sau ny v nhng mu ng thiu suy ngh
. Vo lc y, nh tuyn dng thy ng vin dng bn tay phi ch rt mnh dc
theo i vi ln. Nh tuyn dng khng ni g vo lc y, ch cm n chng trai tr
n phng vn v tin anh ra v. Sau ng quay tr li my tnh ca mnh (hnh vi
xoa du ca ng vin gi ln trong ng s nghi ng) v kim tra xem l lch ca anh
59
ta c trn mng Facebook hay khng. Chc chn ri, n c trn . V y khng
phi l iu lm anh ta hnh din!
Hy ch n li cnh bo ny v ng tc ch tay vo chn. Trong khi chng ta chc
chn bt gp hnh vi ny nhng ngi ang ni di, th ti cn quan st thy n nhng
ngi khng phm ti nhng ngi ch n thun ang lo lng. V vy, bn hy thn
trng trnh i n bt c kt lun no qu vi v (Frank et al., 2006, 248-249). Cch tt
nht gii m hnh vi ch tay vo chn l chng ta phi nhn thy rng n phn nh nhu
cu cn c xoa du ca b no v do vy, chng ta nn iu tra k hn nhng nguyn
nhn dn n hnh vi .
(*)Disgracebook: H s c nhn ng xu h (cch chi ch i km vi Facebook) (ND).
Hnh 17: Thng kh cho vng c gip lm du s cng thng v cm gic kh

chu. Din vin hi Rodney Dangerfield ni ting v hnh vi ny khi ng khng
nhn c bt c s tn thng no.
60
ng tc thng kh
Trong ng tc ny, mt ngi (thng l n ng) t nhng ngn tay ca mnh
gia c o v c ri ko c o ra xa phn da (xem hnh 17). ng tc thng kh ny thng
l mt phn ng trc s cng thng v l du hiu ng tin cy cho thy ngi ny khng
vui vi nhng iu mnh ang ngh n hoc tri qua trong cuc sng. Mt ph n c th
thc hin hnh vi phi ngn t ny tinh t hn ch bng cch thng kh cho vt o hoc ht
tc pha sau lng ln khng kh gip c c thng kh.
T m ly c th mnh
Khi i mt vi nhng tnh hung cng thng, mt s ngi s t xoa du bng cch
khoanh cnh tay li v dng bn tay xoa vai nh th ang b lnh. Vic quan st mt ngi
s dng hnh vi xoa du ny gi ta nh n cch ngi m m a con nh. y l hnh
ng che ch v an i c chng ta s dng t xoa du khi mun c cm gic an ton.
Tuy nhin, nu bn nhn thy ai khoanh tay trc ngc, ngi v pha trc v nhn
bn bng nh mt thch thc th khng phi l hnh vi xoa du!
S dng cc hnh vi xoa du c ngh ca ngi khc mt cch hiu

qu hn
hiu mt ngi thng qua cc hnh vi xoa du, bn cn lm theo mt vi ch dn
sau:
(1) Nhn bit cc hnh vi xoa du khi chng xut hin. Ti va cung cp cho bn tt c
nhng hnh vi xoa du ch yu. Nu bn n lc (c s phi hp) pht hin ra
nhng tn hiu ny ca c th, bn s khng kh nhn ra chng trong nhng cuc
tip xc vi ngi khc.
(2) Xc nh hnh vi xoa du chun mc thng thy mt ngi. Bng cch , bn
c th xem hnh vi xoa du ca ngi c bt c s gia tng no hay khng
v/ hoc thc hin vi cng no c cch hnh ng ph hp.
(3) Khi bn thy ngi no lm mt ng tc xoa du, hy dng li v t hi: iu
g khin anh ta thc hin ng tc ny?. Bn bit rng anh ta ang cm thy kh
chu v iu g . Cng vic ca bn (vi t cch ngi thu thp thng tin v hnh
vi phi ngn t) l tm ra l iu g.
(4) Bn nn hiu rng cc hnh vi xoa du gn nh lun c ngi ta s dng t
xoa du sau khi c mt s vic cng thng xy ra. V vy, nh mt nguyn tc chung,
61
bn c th gi nh rng nu mt ngi thc hin hnh vi xoa du, th c mt tc

nhn kch thch hoc s vic no gy cng thng xut hin trc v khin
hnh vi ny xy ra.
(5) Kh nng lin h mt hnh vi xoa du vi tc nhn gy cng thng c th (l nguyn
nhn dn n hnh vi ny) c th gip bn hiu r hn v ngi m bn ang giao
tip.
(6) Trong nhng hon cnh nht nh, bn thc s c th ni hoc lm iu g
xem iu c lm cho mt ngi cng thng hay khng (th hin qua vic cc
hnh vi xoa du c thc hin nhiu hn) nhm hiu r hn nhng suy ngh v
nh ca anh ta.
(7) Hy xem mt ngi xoa du b phn no ca c th. iu ny rt quan trng,
bi v ngi cng cng thng th h s thc hin hnh vi vut mt hoc c cng
nhiu.
(8) Hy nh rng ngi cng cng thng hoc kh chu th kh nng thc hin cc
hnh vi xoa du sau s cng ln.
Cc hnh vi xoa du l phng tin hu hiu nh gi cm gic thoi mi v kh
chu ca mt ngi. Xt v mt no , cc hnh vi ny l cc tr th cho nhng phn
ng ca no ra. Tuy nhin, chng li tit l nhiu iu v trng thi cm xc ca chng ta
v cho bit ta ang thc s c cm gic nh th no.
Lu cui cng v di sn h no ra
By gi bn ang c trong tay cc thng tin m a s mi ngi u khng bit. Bn
bit rng chng ta c mt c ch sinh tn rt mnh m (ng im, chy trn hoc u tranh)
v s hu mt h thng cc hnh vi xoa du i ph vi s cng thng. Chng ta tht
may mn khi c c nhng c ch ny, chng khng ch gip ta sinh tn v thnh cng
m cn c s dng nh gi nhng tnh cm suy ngh ca ngi khc.
Trong chng ny, chng ta cng bit c rng (tr mt vi phn x no ) tt c
cc hnh vi u do b no iu khin. Chng ta xem xt hai trong s ba b no chnh
nm trong hp s (v no mi thc hin chc nng t duy v no ra thc hin cc hnh vi
thin v bn nng hn) ng thi xem xt vai tr ca chng khc nhau nh th no. C hai
b no u thc hin nhng chc nng quan trng. Tuy nhin, i vi mc tiu ca
chng ta, h no ra quan trng hn bi v n l b no trung thc nht c vai tr to
62
ra nhng tn hiu phi ngn t quan trng nht gip ta xc nh nhng ngh v cm xc
tht (Ratey, 2001, 147-242).
By gi bn quen vi nhng kin thc c bn v cch b no phn ng vi th gii
xung quanh. C l bn s thc mc vic pht hin v gii m nhng hnh vi phi ngn t c
phi l vic d dng hay khng. Cu hi ny rt thng c cp. V cu tr li l va
d va kh. Mt khi bn c cun sch ny th mt s manh mi phi ngn t ca c th s
tr nn ni bt. Chng thc s thu ht s ch . Mt khc, c nhiu kiu ngn ng c th
c bc l tinh vi hn nn kh pht hin hn. Chng ta s tp trung vo nhng hnh vi
c bc l r rng ln tinh vi m no ra iu khin c th thc hin. Cng vi thi gian
v s rn luyn, vic gii m chng s tr thnh phn x t nhin, tng t vic bn nhn
sang hai bn trc khi bng qua mt con ng ng c xe c. iu ny khin ta nh n
chn v bn chn nhng b phn gip ta bng qua ng t ng v chng ta s tp
trung ni v chng trong chng tip theo.
Chng 3 :i chn tit l tt c

Ngn ng khng li ca bn chn v i chn
Trong chng th nht, ti yu cu bn on xem u l b phn trung thc
nht ca c th b phn c kh nng tit l nhiu nht nh tht ca mt con ngi
v v vy, l v tr ch yu gip tm kim cc tn hiu phi ngn t phn nh chnh xc
suy ngh ca ngi . C th bn s ngc nhin nhng cu tr li l: bn chn. ng
vy, bn chn, cng vi i chn, chnh l b phn trung thc nht ch khng phi bn
tay-hoc ti nn ni nh th ny chng-feet down thay v hands down(*).
By gi ti s gii thch v vn lm th no on c nhng tnh cm v
nh ca ngi khc bng vic tp trung vo nhng ng tc ca bn chn v i chn.
Ngoi ra, bn s hc c cch tm kim nhng tn hiu lm l ty - nhng tn hiu
gip tit l iu g ang din ra di gm bn, ngay c khi bn khng th quan st c
i chn. Tuy nhin, trc ht ti mun chia s cho bn nguyn nhn khin bn chn
tr thnh b phn trung thc nht ca c th, t , bn s hiu r hn v sao b phn
ny li l nhng chic my o tnh cm v nh tht ca ngi khc chnh xc n
vy.
Mt ghi ch mang tnh tin ha(**)
63
Trong hng trm triu nm, bn chn v i chn l phng tin vn ng quan
trng nht i vi loi ngi, chng l phng tin ch
(*) Thnh ng hands down c ngha l chc chn, chnh xc (without any doubt ).
Tc gi c chi ch (ND).
(**) Nguyn vn l An Evolutionary Foot Note. Tip tc mt trng hp chi ch
(ND).
yu chng ta di chuyn, chy trn v sng st. K t khi t tin chng ta bt

u vt qua nhng ng c chu Phi vi t th thng ng th qu tht, bn chn
mang chng ta i khp th gii. L mt cng trnh k diu, bn chn cho php chng
ta cm nhn, bc i, i hng, chy, xoay ngi, gi thng bng, , leo tro chi
a, cm nm v thm ch l vit. Mc d chng thc hin mt s cng vic no
khng hiu qu nh i bn tay (do ngn ci khng ln), nhng Leonardo da Vinci
c ln ni, i bn chn v nhng g chng ta c th lm c l bng chng cho
thy chng ta l mt to vt tinh t (Morris, 1985, 239).
Nh vn ng thi l nh ng vt hc Desmond Morris quan st thy rng bn
chn truyn t chnh xc nhng suy ngh ca chng ta v cm nhn trung thc hn bt
c b phn bo khc ca c th(Morris, 1985, 204). V sao bn chn v i chn li l
yu t phn nh cc cm xc ca chng ta chnh xc n vy? Trong hng trm triu
nm, rt lu trc khi con ngi bit ni, i chn v bn chn ca chng ta phn
ng li vi nhng mi e da t mi trng xung quanh (nh ct nng,nhng con rn
b ngon ngoo, nhng con s t hung d) ngay tc khc m khng cn n s suy
ngh c thc. No ra m bo rng bn chn v i chn chng ta phn ng li
khi cn bng cch ngng di chuyn, chy tht xa hoc cng c li mi e da tim
n.C ch sinh tn ni trn (m chng ta c tha hng t t tin) rt c ch vi
chng ta v iu ny vn c tip tc duy tr cho en ngy nay.Trn thc t,nhng
phn ng c t xa xa ny vn cn in su trong chng ta n mc khi ta i mt vi
iu g nguy him hay thm ch khin ta kh chu, th bn chn v i chn vn
phn x nhn chng ta lm thi tin s. Trc tin, chng ng im, sau c
gng chy tht xa v cui cng,nu khng cn cch no khc i ph th chng
chun b chin u v khng c.
C ch ni trn (vi cc phn ng ng im,chy chn hoc u tranh)khng i
hi qu trnh nhc thc cp cao. N mang tnh cht phn x. Bc tin quan trng
ny gip ch cho tng c nhn cng nh c loi ngi ni chung. B quyt tn ti
64
ca loi ngi chnh l vic cng nhn thy v phn ng trc nhng mi e da hoc
cn c vo du hiu cnh gic ca ngi khc khi a ra quyt nh ph hp. Khi mt
nhm ngi b e da, d tt c h c nhn thy mi nguy him hay khng, th h vn
c th phn ng ng lot bng cch cc ng tc ca nhau. Trong th gii hin
i, cc binh lnh tun tra s ch n ngi ng u.khi ngi ny ng im, tt c
h u ng im. Khi anh ta np vo bn ng,h cng n np. Khi anh ta ra lnh mai
phc, h cng ng lot lm theo. Khi ni n nhng hnh vi ny-nhng hnh vi mang
tnh tp th bo v mng sng ca chng ta.
Kh nng giao tip bng ngn ng khng li m bo cho s sinh tn ca chng
ta vi t cch l mt ging loi. Mc d ngy nay chng ta thng mc trang phc v
mang giy che i chn v bn chn th chng ta vn phn ng khng ch vi cc
mi e da v tc nhn gy cng thng m cn vi cm xc, c tiu cc v tch cc. V
th bn chn v i chn l nng b phn truyn t thng tin v s cm nhn,suy ngh
v cm xc ca chng ta. Hnh ng khiu v v nhy cng ln m chng ta thc hin
ngy nay l s pht trin ca nim vui sng (mt hnh thc n mng m con ngi
th hin hng triu nm trc sau khi kt thc mt cuc sn bn thnh cng). D
l nhng chin binh Masai nhy cng ln n mng chin thng hay mt i trai gi
nhy khiu v mt cch say sa, khp ni trn th gii, bn chn v i chn u
truyn ti nim hnh phc. Thm ch chng ta cng dm chn trong mt trn bng
i chng ta bit rng ta ang c v cho h.
Cc bng chng khc ca nhng cm xc c biu hin qua bn chn xut hin
rt nhiu trong cuc sng hng ngy. Chng hn hy quan st tr con v cc ng tc
bn chn ca chng c c hiu bit thc s v tnh trung thc ca bn chn. Mt
a b gi c th ang ngi n, nhng nu n mun ra ngoi chi, hy cch n
lc chn, cch n dui chn vi ti nn nh khi ang ngi trn mt chic gh cao,
ngay c khi n vn cha n xong. B hoc m n c th c gng gi cho n ngi yn
ti ch, nhng bn chn ca c b s dch chuyn dn dn ra xa ci bn. ng b b m
c th gi cht thn mnh n, nhng a b s xoay mnh ng thi vn vo i chn
v bn chn rt nhiu ln v pha ca-s phn nh chnh xc ni m n mun ra i.
y l mt tn hiu th hin nh. L ngi ln, d nhin chng ta bit km ch nhng
biu hin ny hn, nhng cng ch mc no m thi.
B phn trung thc nht ca c th chng ta

Khi c ngn ng c th, hu ht mi ngi u bt u quan st phn trn ca
c th mt ngi (khun mt) v nhn t xung, d khun mt l b phn s dng
thng xuyn nht nh la v che y nhng cm xc tht. Phng php ca ti
65
ha ton ngc li. Tng m nhn hng ngn cuc phng vn cho FBI, ti bit tp
trung vo bn chn v di chn ca nhng k tnh nghi trc tin sau quan st ngc
tr ln v cui cng l quan st khun mt. Khi cp n vn trung thc, bn nn
bit rng trung thc gim dn khi chng ta chuyn hng nhn t bn chn ln u.
iu ng tic l trong nhng vn bn thi hnh lut trong hn su mi nm qua, k
c nhng vn bn hin ti, u nhn mnh khun mt l b phn cn tp trung khi
phng vn hoc c gng c suy ngh ca ngi khc. Trn thc t vic tm hiu s
trung thc ngy cng tr nn kh khn i vi a s ngi thm vn c php che
giu bn chn v oi chn ca mnh di gm bn.
Nu suy ngh v vn ny mt cht, bn s thy c mt nguyn nhn r rng l
gii cho bn cht ni di ca v mt. Chng ta s dng khun mt ni di bi v
iu l iu m chng ta c dy t thi th u. ng lm b nh vy!, cha m
cu nhu khi chng ta ra mt phn i mn n c t trc mt . t nht th cng t
ra vui v khi h hng ca con n chi ch!, cha m dy bo nh vyv bn hc cch
c nn ra mt n ci. Cha m v x hi tht ra ang bo chng ta hy dng khun mt
che giu, la gt v ni di nhm t c s ha hp x hi. V vy,chng c g
ng ngc nhin khi chng ta c xu hng lm iu rt tuyt, rt gii. Trn thc t,
khi to ra mt b mt vui v trong bui hp gia nh, c l trng nh chng ta rt yu
qu gia nh thng gia, trong khi tht ra, chng ta ang m mng v vic lm th no
h chng ra v.
Nu bn mun gii m th gii xung quanh mnh v hiu c cc hnh vi mt
cch chnh xc, hy quan st bn chn v i chn, chng th c s ng ch v s
chuyn ti thng tin trung thc. Cc chi di phi c xem l b phn quan trng
trong ton b c th khi bn thu thp nhng thng tin t ngn ng khng li.
Nhng hnh vi phi ngn t quan trng lin quan n bn chn v i chn
i bn chn nhn nhy
i bn chn nhn nhy c ngha l hai bn chn lc l v hoc nhy ln v vui
sng. Khi ngi ta t nhin lm ng tc bn chn nhn nhy nht l nu ng tc
ny xut hin ngay sau khi h va nghe hoc nhn thy mt iu quan trng-th nguyn
nhn l do iu tc ng tch cc n cm xc ca h. i bn chn nhn nhy
l tn hiu cho thy ngi v cng t tin-mt tn hiu th hin rng ngi cm
thy mnh ang c c iu mong mun hoc ang trong tnh th c li dnh
c mt iu qu gi t ngi khc hay t iu khc trong cuc sng ca mnh (xem
66
khung 13). Nhng ngi ang yu khi gp nhau sau mt thi gian di xa cch s lm
ng tc bn chn nhn nhy nh lc on t sn bay.
Bn khng cn phi nhn xung gm bn quan st bn chn nhn nhy .Bn ch
cn nhn vo ci o v /hoc vai ca ngi .Nu bn chn anh ta ang lc l hoc
nhn nhy o v vai anh ta s rung chuyn hoc chuyn ng ln xung.y khng
phi l nhng ng tc c b l qu l liu m thc ra chng kh tinh t .Tuy nhin,
nu bn chu kh quan st th chng ta li rt r nhn thy.
Bn hy th thc hin ng tc ny mt cht. Hy ngi trn gh, trc mt tm
gng tht di v bt u lc l hoc nhn nhy bn chn.Khi lm nh vy bn s bt
u trng thy o v /hoc vai bn chuyn ng .Trong lc ngi ni chuyn vi ngi
khc nu bn khng quan st tht k pha trn mt bn tm kim nhng tn hiu
lm l ty ny (nhng tn hiu cho bit cc ng tc ca chi di) th bn c th b
qua chng. Nhng nu bn sn sng dnh thi gian quan st v c gng lm vic
ny, bn s c kh nng pht hin ra chng. B quyt gip bn s dng ng tc bn
chn
Khung 13: i bn chn bit nhn nhy c ngha l cuc sng tht
th v
Bn hy quan st mt cp i khi h ngi ni chuyn ti bn. Nu ngi ph n bt
u mn m vng c th rt c kh nng l c ta hi lo lng. Nhng nu c dch chuyn
cc ngn tay n hm c (khuyt cnh ca xng c), th nhiu kh nng l c mt vn
khin c lo lng hoc c cm thy rt bt an. Trong hu ht trng hp, nu ang
dng bn tay phi t ln khuyt cnh ca xng c th c s a bn tay tri m ly
khuu tay phi. Khi tnh hung cng thng qua i hoc hai ngi tm ngng trao i
trong cuc ni chuyn khng ly g lm d chu , bn tay phi ca c s h thp xung
v t mt cch thoi mi ln cnh tay tri ang gp li. Nu tnh hung tr nn cng
thng ln na, bn tay phi ca c s li a ln chm vo khuyt cnh ca xng c.
Nhn t xa, ng tc ca cnh tay phi trng ging nh kim ch s trn mt ng h o
p lc cng thng, c chuyn ng t v tr nm yn (trn cnh tay) n v tr c (thng
ng) v c lp li ty theo mc cng thng m c ta tri qua. Trc y c ln ti
ang theo di mt cuc chi bi poker trn tivi v thy mt anh chng c nc thng
(*)(mt nc mnh). Bn di gm bn bn chn anh ta ang mt t th rt thoi mi
! Chng ang lc l v nhn nhy nh bn chn ca mt a tr khi n va bit c
67
mnh s c i cng vin Disney. Khun mt ca ngi chi rt lnh lng, hnh vi m
anh ta l bn trn mt bn rt bnh tnh, nhng pha di gn nn nh, bn chn
anh li ang thc hin rt nhiu ng tc lc l ! Trong khi y, ti ch vo mn hnh tivi
v c ni n nhng ngi chi khc sp bi v ng theo anh ta. Nhng iu ng tic l
h khng th nghe ti ni, bi v c hai ngi t v mt tin v nc bi rt mnh .
Cao th ny hc c cch to ra b mt lnh nh tin rt gii. Tuy nhin,r rng
l anh ta cn phi hc rt nhiu bit cch gi i bn chn hon ton khng ca quy.
Tht may cho anh ta cc i th ca anh (cng nh hu ht mi ngi), trong c cuc
i h, khng ch n nhng s h phi ngn t quan trng m h c th tm thy
c th con ngi t ngc tr xung.
Bn c th bt gp i bn chn nhn nhy khng phi ch phng chi bi poker.
Ti tng bt gp trng hp ny nhiu phng hi ngh, phng hp ban gim c v
hu nh khp ni, trong khi vit chng trnh ny, ti ang sn bay v tnh c nghe
thy mt ngi m tr ngi bn cnh ni chuyn qua in thoi vi nhng ngi thn
trong gia nh. u tin, bn chn c yn trn sn, nhng khi con trai c nghe in
thoi th i bn chn c bt u nhn nhy ln xung rt nhiu ln. Ti chng cn c
ni vi ti rng c ang cm thy nh th no v a con ca mnh hoc n rt quan
trng trong cuc sng ca c. i bn chn c gip ti ni ln iu .
(*)Nm qun bi cng mu hoa(ND).
Hy nh rng d bn ang chi bi, lm vic hay ch n gin l ang tr chuyn vi
bn b, i bn chn nhn nhy l mt trong nhng cch trung thc nht cho thy no
chng ta thc s reo ln : Ti rt vui sng.
68
Khung 14:Tn hiu ca bn chn

Julie, mt chuyn vin ph trch ngun nhn lc ca mt tp on ln, k vi
ti rng c bt u ti cc hnh vi ca bn chn sau khi tham d mt trong nhng
cuc hi tho ca ti dnh cho cc chuyn vin ngn hng . C vn dng rt tt kin
thc mi hc ch vi ngy sau khi tr li vi cng vic . Ti ph trch vic tuyn
nhn vin cho cng ty i lm vic nc ngoi,c k li. Khi ti hi mt ng vin
tim nng rng c y c mun lm vic nc ngoi hay khng,c p li bng ng
tc i bn chn nhn nhy v khng nh : C !. Tuy nhin, khi ti ni tip rng ni
lm vic s l mumbai, n th i bn chn ca c ngng c ng hn . n s
thay i trong hnh vi phi ngn t ca c, ti hi v sao c khng mun n . C
gi rt kinh ngc: iu r nhn thy ti lm ? Ti u c ni ra iu g u.
Chng l c ai ni vi ch ?, c hi bng mt ging hong ht. Ti bo rng
ti c th linh cm c l c khng hi lng vi ni lm vic d nh .C tha nhn:
Ch ni ng. Ti ngh rng mnh s c cn nhc b tr cng tc Hng Kong
,ti c vi ngi bn . R rng l c y khng mun n n , v i bn chn
c chc chn khng ni di iu ny.
Nhn nhy nh mt tn hiu phi ngn t hiu qu l: trc ht hy n nhng ng

tc bn chn ca mt ngi, sau hy quan st tm kim bt c s thay i t ngt no
ca ng tc (xem khung 14).
Hy cho php ti nhc li bn hai iu thn trng. Th nht ging nh tt c cc hnh vi
phi ngn t, ng tc bn chn nhn nhy phi c t trong bi cnh xc nh xem n th
hin mt cm xc tht hay ch l mt hnh vi b l tm trng qu bn chn .
Chng hn nu mt ngi vn thch lc l i chn (mt dng hi chng chn lun
rung),th c l kh phn bit c ng tc bn chn nhn nhy vi tm trng lo lng thng
thng ca ngi Nu ngi lc chn cng nhanh cng mnh, nht l sau khi nghe thy
hoc chng kin mt chuyn quan trng, ti c th xem l du hiu tim n cho thy gi
y h cm thy t tin hn v hi vi tnh trng ca mi chuyn .
Th hai, vic lc chn v i chn c th ch n gin biu l s mt kin nhn hoc ang
ch i mt iu g . Hy quan st mt lp hc c ng sinh vin v cc c ng chn
v bn chn h nh git, lc l, dch chuyn v ln xung trong sut bui hc .ng tc
thng xut hin nhiu khi bui hc gn kt thc. y lun l du hiu ng tin cy cho thy
69
s mt kin nhn v nhu cu kt thc mi vic nhanh chng ch khng phi l ng tc bn

chn nhn nhy. Trong nhng lp hc ti ph trch, nhng hnh ng nh vy xut hin cng
nhiu khi bui hc sp kt thc .C l cc sinh vin ang c gng ni vi ti iu g .
Khi bn chn i hng, c bit hng v pha hoc xoay ra xa mt

ngi hay mt vt
Chng ta c xu hng xoay ngi v pha nhng iu mnh thch hoc khin
mnh d chu, trong c c nhng ngi m ta tip xc. Trn thc t, chng ta c th
s dng thng tin ny xc nh xem ngi khc vui v khi gp chng ta hay mun
chng ta cho h yn.Gi s bn ang bc n ch hai ngi ang ni chuyn vui
v vi nhau. l nhng ngi bn gp trc y, v bn mun tham gia vo cu
chuyn ca h. V th, bn bc n ch h v ni: Xin cho!. Vn y l bn
khng chc chn h c thc s mun bn tham gia hay khng. Vy c cch no bit
c iu khng? Cu tr li l c. Hy quan st ng tc ca bn chn v thn trn
ca h. Nu h di chuyn bn chn cng vi thn trn cho n bn, th l s
n tip nng nhit v chn thnh. Tuy nhin nu h khng dch chuyn bn chn m
ch xoay hng cho bn th iu ny c ngha l h thch c mt mnh hn.
Chng ta c xu hng quay i khi nhn thy nhng iu mnh khng thch
hoc khin mnh kh chu. Cc nghin cu v hnh vi trong phng x n tit l rng
khi khng thch mt nhn chng, cc thnh vin ban hi thm xoay bn v pha li ra
gn nht (Dimitrius & Mazzarella, 2002, 193). H i din vi nhn chng ang pht
biu mt cch lch s k t phn tht trn, nhng h s xoay bn chn v pha li
thot t nhin nh cnh ca dn n hnh lang hoc phng hi thm on.
Ni chung, hnh vi ca cc thnh vin ban hi thm trong phng x n cng
xut hin trong nhng cuc tr chuyn gia cc c nhn. Chng ta s i din vi ngi
m mnh ang ni chuyn t phn hng tr ln. Nhng nu chng ta khng hi lng
vi cuc ni chuyn ,bn chn chng ta s xoay sang hng khc, th thng l
mt tn hiu rt lui-mt tn hiu cho thy h mong mun thot khi ni mnh ang
ngi. Khi bn ang ni chuyn vi ai v thy anh ta t t hoc t ngt quay
bn chn ra xa bn, th y l thng tin cn s l. V sao hnh ng ny li xut hin?
i khi l tn hiu cho thy ngi ny ang tr hn v thc s phi i, c lc li
l mt tn hiu cho bit h khng mun bn bn lu na. C l bn va ni iu g
cng kch h hoc c hnh ng khin h kh chu. ng tc chuyn hng bn
chn l mt tn hiu cho thy ngi mun i (xem hnh 18 ). Tuy nhin, nhim v
ca bn by gi l da vo bi cnh xung quanh hnh vi y xc nh xem v sao h
li nn nng v mun i khi (xem khung 15).
70
Khung 15: i bn chn cho tm bit nh th no

Khi hai ngi ni chuyn vi nhau thng thng i chn h cng s i din nhau
.Tuy nhin, nn mt trong hai ngi nh nhng xoay bn chn sang hng khc hoc
lp i lp li mt ng tc dch chuyn mt bn chn v pha li ra (theo hnh ch L vi
mt bn chn hng v pha bn v mt bn chn hng ra xa bn ), bn c th chc
chn rng anh ta mun i hoc ao c c mt ni khc. Kiu hnh vi ny ca bn
chn l mt v d v tn hiu th hin nh(Givens,2005,60-61). Trn thn th ca
ngi c th vn i din vi bn theo php lch s x giao, nhng bn chn c th
phn nh trung thc hn nhu cu hoc mong mun trn thot ca no ra (xem hnh 18).
Gn y, ti c lm vic vi mt khch hng ,ng y ni chuyn vi ti trong vng
nm gi ng h. Lc sp tm bit nhau vo bui ti, chng ti nhc li nhng vn
bn ngy hm .Mc d cuc ni chuyn gia chng ti rt bnh ng, nhng ti
thy v khch ca mnh ang t mt chn bn pha bn phi ng ta, dng nh
ng ta mun ng ln bng chnh i chn y. Lc ti ni vi ng ta : ng thc s
phi i by gi, c phi vy khng ? Vng. ng tha nhn v ni tip : Ti rt xin
li. Ti khng mun khim nh nhng ti phi gi in i LonDon, v ti ch c nm
pht thi!. Trong trng hp ny, ngn ng ca v khch v gn nh ton b c th
ng khng tit l bt c iu g ngoi nhng cm xc tch cc. Tuy nhin, bn chn ng
li l mt b phn chuyn ti thng tin trung thc nht, v chng tit l vi chng ti r
rng rng ng mun li ,nhng ng cn nhim v phi gi in.
Bn tay m u gi
Ti s trnh by mt s v d khc v cc ng tc th hin nh ca i chn khi
ngi no mun di khi v tr hin ti ca mnh. Hy xem mt ngi ang
ngi xung c t hai bn tay ln u gi v m u gi hay khng (xem hnh 19). y
l mt du hiu rt
71
Hnh 18 Trong mt cuc ni chuyn, khi ai

hng bn chn v mt pha v xoay n ra
xa, th l du hiu cho thy h phi i,
chnh xc l i v pha . y l du hiu
tit l nh.
r rng cho thy trong s suy ngh ca mnh, anh ta sn sng kt thc cuc gp v ra
v. Thng thng, tip theo c ch t bn tay ln u gi ,ngi s thc hin ng
tc ng thn v pha trc v /hoc dch chuyn thn di v mp gh, c hai ng tc
ny u l ng tc th hin nh. Khi bn thy cc tn hiu ny, nht l khi cp
trn ca bn bc l, th iu c ngha l n lc kt thc cuc ni chuyn ca
mnh. Bn hy kho lo v dng nn n.
72
Hnh 19 ng tc bn tay m u gi v
chuyn trng tm xung bn chn l mt du
hin th hin nh, n cho thy mt ngi
mun ng dy v i khi.
Nhng ng tc chng li trng lc ca i bn chn

Khi ang c tm trng vui v v phn khi, chng ta i nh bc trn khng kh
.Chng ta bt gp iu ny nhng ngi yu nhau say m ang cun qut bn nhau
cng nh nhng a tr ang h hi bc vo cng vin gii tr .Trng lc dng
nh khng phi l do cn i vi nhng ngi ang c tm trng vui v .Nhng hnh
vi ny c bc l rt r rng .Tuy xut hin ngy cng xung quanh chng ta nhng
nhng ng tc chng li trng lc dng nh khng c chng ta quan st .
Khi thch th mt iu g hoc cm thy rt lc quan v tnh th ca mnh,
chng ta c xu hng chng li trng lc bng cch lm nhng ng tc nh nhy ln
nhy xung trn mu trn ca bn chn hoc bc i vi bc chn hi nhn nhy. Mt
ln na, no ra li t b l nhng hanh vi phi ngn t ca chng ta.
Gn y, ti c quan st mt ngi l ni chuyn qua in thoi. Khi anh ta lng
nghe, bn chn tri ca anh ta t ch yn trn sn nh thay i t th. Gt giy
vn trn sn
73
Hnh 20 Khi cc ngn chn hng ln

trn nh trong hnh, th tn hiu ny
thng c ngha l ngi no ang c
tm trng vui v, ang suy ngh hoc nghe
thy iu g lc quan.
nhng phn cn li ca chic giy c dch chuyn ln hng ln trn, do cc

ngn chn ca anh hng ln tri (xem hnh 20). Ngi bnh thng s khng ch hoc
b qua hnh vi ny nh mt iu khng quan trng. Nhng i vi mt ngi quan st
c rn luyn th ng tc bn chn chng li trng lc c th c gii m mt
cch d dng, ng tc ny ng ngha vi vic ngi n ng ang ni chuyn qua
in thoi va nghe thy mt tin tt lnh. y l iu chc chn v khi i ngang qua,
ti nghe anh ta ni : Tht ?iu tht tuyt vi !. Bn chn ca anh thm
ni ln iu y.
74
Ngay c khi ng yn, mt ngi ang k chuyn vn c th dch chuyn mi

chn ln cao hn, iu ny khin cho bn thn anh ta phn chn khi nhn mnh nhng
kin ca mnh, v anh ta c th lp li ng tc y. Ngi ny thc hin ng tc
trn theo tim thc; v vy, y l mt tn hiu rt trung thc, c xu hng b l chn
tht cm xc (vn gn lin vi cu chuyn ). Ni xut hin ti thi im no trong
sut cu chuyn v c lin quan n nhng cm xc c b l qua li ni ca anh ta.
Ging nh vic dch chuyn bn chn theo nhp iu ca mt bi ht m mnh thch,
chng ta s cng iu khin bn chn v i chn chuyn ng cho ph hp vi thng
tin lc quan m mnh ang ni.
Tht th v l chng ta him khi gp cc ng tc chng li trng lc ca bn chn
v i chn ca nhng ngi ri v tm trng chn nn cng cc. C th thy c th
phn nh mt cch chnh xc trng thi tnh cm ca mt ngi. V th, khi mi ngi
vui v, chng ta thng bt gp nhiu ng tc chng li trng lc hn.
Liu ngi ta c th gi v thc hin nhng ng tc ny khng ?Ti cho l c
th, nht l i vi nhng din vin thc s gii v c nhng k ni di k cu, nhng
nhng ngi bnh thng li hon ton khng bit cch iu khin cc hnh vi ca h
(cc hnh vi do no ra to ra ). Khi ngi ta c gng kim sot cc phn ng ca no
ra hoc cc ng tc chng li trng lc ca bn thn, chng ta c v gi to. Chng
xut hin qu trnh th ng, thiu t nhin trong tnh hung hoc thiu sinh ng.
Mt cnh tay gi ln mt cch gi to vy cho s khng dng li t ngt. Hnh
vi ny c v khng tht bi cnh tay khng vn ra qu di v khy tay thng cong.
y l c ch c tt c nhng yu t chng t s gi to. ng tc chng li trng lc
tht s s trng rt thnh tht v thng l chic phong v biu tuyt vi cho trng thi
tch cc ca mt con ngi .
Mt ng tc chng li trng lc c gi l t th khi ng (xem hnh 21) c
th cung cp rt nhiu thng tin i vi ngi quan st
75
Hnh 21 Bn chn chuyn t t th nm yn

sang t th khi ng l mt manh mi th
hin nh. N cho bit ngi no ang
mun i.
tinh . hnh vi ny, mt ngi i bn chn t th nm yn (t trn sn) sang t
th sn sang hon t th xut pht bng cch nhc ngn chn ln v dn trng lng
ln cc mu trn ca bn chn. y l mt tn hiu th hin nh, n mch bo vi
chng ta rng ngi ny sn sng thc hin hnh ng no -iu ny khin bn chn
phi di chuyn. N c th mang ngha l ngi nh ni chuyn vi bn nhiu hn,
thc s thch th hoc mun ra i. Ging nh mi tn hiu phi ngn t th hin
nh,mt khi nhn thy mt ngi nh lm iu g , bn cn da vo bi cnh v
nhng hiu bit ca mnh v ngi no c th nh gi chnh xc nht nh ca
h.
Hai chn choi ra

Nhng ng tc khng th nhm ln v d b pht hin nht ca bn chn v chn
l nhng ng tc chim hu khng gian. Hu ht cc ng vt c v, con ngi ln
cc ng vt khc, u c biu hin chim hu khng gian khi ang cng thng hoc
lo lng, khi ang b e da hay ngi li, ang e da nhng vt khc. Trong mi
trng hp, chng ta s thc hin hnh vi cho thy chng ang c gng lp li quyn
kim sot i vi tnh hung v lnh th ca mnh. Cc cnh st v binh lnh trong
qun i s dng nhng hnh vi ny v h quen thuc vi vic ch huy ngi khc.
i khi h s c ganh ua vi nhau v lc , s vic tr nn khi hi khi mi ngi
76
u c choi chn rng hn ng nghip ca mnh vi mt ngh trong tim thc l

phi n lc chim nhiu khng gian hn.
Khi ngi ta nhn thy mnh ang ri vo tnh hung i u, chn v bn chn
h s chui rng ra. H thc hin hnh vi ny khng ch thng bng tt hn m cn
khng nh mnh chim nhiu khng gian hn. Hnh ng ni trn gi n nhng
ngi quan st k tnh mt thng ip rt r rng rng t nht th cng c mt s vn
ang din ra hoc c nguy c xy ra mt rc ri thc s. Khi hai ngi kt thc mt
cuc gp trong tnh trng bt ng kin, bn s chng bao gi nhn thy h bt cho
chn n mc b mt thng bng. n gin l no ra khng cho php hnh vi ny
xy ra.
Nu quan st thy hai bn chn ca mt ngi chuyn t t th t canh nhau sang
t th m rng ra hai bn, bn c th thc s tin rng ngi ny ang ngy cng tr
nn bun bc. T th lm ch khng gian ny r rang chuyn ti thng ip: C
iu g khng n v ti sn sng gii quyt n. i chn choi ra m rng
khng gian l mt du hiu cho bit ngi c nguy c ni cn thnh n. V th, d
nhn thy mnh l ngi quan st hay thc hin kiu hnh vi phi ngn t ny th bn
cng nn cnh gic vi rc ri c th xy ra.
Do mi ngi thng thc hin ng tc choi chn rng hn khi mi bt ng
gia h tng ln, nn ti bo vi cc nhn vin cng nh cc cnh st rng c mt cch
lm gim i u l trnh thc hin nhng ng tc m rng khng gian nh vy.
Nu chng ta bt gp mnh ang c t th choi chn trong mt cuc u khu ny la
th hy khp hai chn li ngay lp tc, iu ny thng gim bt mc i u cng
nh gim bt cng thng.
Cch y vi nm, trong khi ti ang ch tr mt hi tho, c mt khn gi n
k chuyn chng c ca c tng hm da c mi khi ci nhau bng cch ng ca
nh, choi chn ra v chn li thot ca c. Khng nn sem nh hnh vi hm da ny,
v n tc ng ln th gic cng nh cm gic v c th c s dng kim sot,
da dm, uy hip. Trn thc t, nhng ngi khin ngi khc s hi (nh cc bnh
nhn tm thn, hay nhng ngi lnh lng) thng s dng hnh vi choi chn ng
thi nhn chm chm kim sot ngi khc. Mt phm nhn trong t c ln ni
vi ti : y tt c u ph thuc vo iu b, cch ng, cch nhn ca chng ti.
Chng ti khng th no t ra yu ui d ch trong chc lt!. Ti cho rng bt c
ni u c mi e da t nhng k tn cng th chng ta cn phi thc v iu b v
t th ca mnh.
77
D nhin, vn c nhng lc bn c th s dng ng tc choi chn to ra li

th cho mnh nht l khi bn mun thit lp quyn lc v s kim sot i vi nhng
ngi khc v ng c tch cc. Ti tng hng dn cc n cnh st s dng ng
tc choi chn to ra t th chn p khi phn ng trc m ng gy mt trt t
trong lc ang lm nhim v. T th ng chm hai bn chn vo nhau (c gi l t
th phc tng) s gi mt tn hiu sai lch ti k thch i u. Bng cch dch chuyn
hai bn chn ra xa nhau, cc n cnh st c th to ra t th mnh m hn, l t th
ti mi l ngi c quyn y. T th ny to n tng trn p v v vy gip h
ch ng c nhng k manh ng mt cch hiu qu hn. C th bn s mun nhn
mnh vi cu con trai mi ln cm ngh ca mnh v vic ht thuc khng phi bng
cch ln ging m bng cch s dng ng tc m rng khng gian.
Nhu cu chim hu khng gian

Ni n t th choi chn v s chim hu khng gian, chng ta phi ghi nhn
cng trnh ca Edward Hall, ngi nghin cu tm quan trng ca khng gian i
vi loi ngi v cc loi ng vt khc. Nh nghin cu v vn ny m ng t
tn l nhu cu chim hu khng gian, ng c ti liu chng minh cho cc nhu cu
ca chng ta v khng gian iu m ng gi l khng gian giao tip (proxemics)
(Hall, 1969). Hall khm ph ra rng chng ta cng c u th v in kin kinh t x
hi hoc a v th chng ta cng i hi khng gian rng hn. ng cng pht hin rng
nhng ngi c xu hng chim nhiu khng gian (lnh th) hn trong nhng hot
ng hng ngy thng t tin, bo dn hn, v d nhin l c nhiu kh nng hn trong
vic t n a v cao hn. Hin tng ny c chng minh trong sut lch s ca
nhn loi v hu ht cc nn vn ha. Tht vy nhng ngi Ty Ban Nha i chinh
phc Trung v Nam M chng kin iu ny khi t chn n tn th gii. Ti y,
mt ln na h li thy c iu tng t vng triu ca n hong Isabella, nhng
ln ny l nhng ngi th dn chu M: gii quyn th thng lu cho d bt
c ni u u c quyn ra lnh v c p ng mt khng gian ln hn
(Diaz,1988).
Trong khi nhng lnh o cp cao, cc nguyn th quc gia v nhng ngi c
a v cao c th i hi nhng khng gian ln hn, th i vi nhng ngi cn li
nh chng ta, iu ny khng d dng cho lm. Tuy nhin, tt c chng ta li rt c
thc bo v khng gian ring ca mnh, bt k n rng hay hp. Chng ta khng thch
ngi khc ng qu gn mnh. Trong cng trnh nghin cu ca mnh, Edward Hall
pht hin ra rng mi chng ta u c nhu cu v khng gian m ng gi l khng
gian giao tip, n xut pht t c yu t c nhn ln vn ha. Khi ngi khc xm phm
78
khng gian , chng ta c phn ng mnh m (do ra no to ra) biu l s kh chu.

Hnh vi xm phm khng gian ring khin chng ta tr nn v cng cnh gic, mch
p nhanh ln v chng ta c th b kch ng (Knapp & Hall,2002,146-147). Th
ngh xem bn cm thy th no khi ai n qu gn, d l trong thanh my ng
ngi hay khi bn ang thc hin mt giao dch ti my rt tin t ng. Ti cp
n nhng vn ny ca khng gian giao tip ln sau nu ai n qu gn bn
hoc bn xm phm khng gian ca ngi khc, th bn s nhn ra s xut hin ca
cc phn ng tiu cc do ra no iu khin.
Nhng ng tc ca i chn/ bn chn bc l tm trng v cng thoi

mi
Vic quan st k lng i chn v bn chn c th gip cc bn xc nh xem mnh
thy thoi mi n mc no khi giao tip vi ngi khc v ngc li. Bt cho chn
l mt ng tc phn nh cc k chnh xc mc thoi mi m chng ta cm nhn
c khi tip xc vi ngi khc, chng ta thng khng thc hin ng tc ny nu
cm thy kh chu (xem hnh 22). Chng ta cng bt cho chn trc mt ngi khc
khi chng ta t tin v s t tin l mt phn ca cm gic thoi mi. Ta hy cng xem
xt v sao hnh vi ny ca chi tit di li tit l nhiu thng tin v trung thc n
vy.
79
Hnh 22 - Chng ta thng bt cho chn

khi cm thy thoi mi. Nu mt ngi
m ta khng thch t ngt xut hin th
ta s bung chn.
Khi bn bt cho mt chn trc mt ngi khc trong lc ang ng, trng thi thng
bng ca bn b gim ng k. Xt v kha cnh an ton, nu c mt mi e da thc
s, bn khng th ng yn d dng cng khng th b chy bi trong t th , v
c bn bn ch gi thng bng trn mt chn. Do , no ra cho php chng ta thc
hin hnh vi ny ch khi chng ta cm thy thoi mi hoc t tin. Gi s mt ngi
ang ng mt mnh trong thang my, mt chn bt cho ln chn kia. Nu c ngi
l bc vo thang my, c ta s bung chn ngay lp tc v ng bng c hai chn
tht vng vng trn sn. Vi tn hiu ny, no ra ang truyn i thng ip: Khng
th ph thc cho s may ri; c th c phi i mt vi mt mi e da tim n hoc
mt vn rc ri ngay by gi, v th hy t hai bn chn tht vng trn sn!.
Khi thy hai ng nghip ang ni chuyn vi nhau v c hai u bt cho chn, ti
bit rng h ang cm thy d chu v nhau. Trc tin, t th ny cho thy c s bt
chc v hnh vi gia hai ngi (mt tn hiu bc l s thoi mi c gi l bt
chc isopraxism) v th hai l bi v ng tc bt cho chn th thin tm trng
v cng d chu (xem hnh 23). Hnh vi phi ngn t ny c th c s dng trong
nhng mi quan h gia cc c nhn thng bo cho ngi khc bit rng mi chuyn
gia hai ngi ang din ra tt p, rt tt l ng khc, rng bn c th hon ton
80
thoi mi (cm gic do no ra to ra) khi giao tip vi ngi . V th, bt cho chn
tr thaanhf mt cch hu hiu chuyn ti mt cm xc tch cc.
Gn y, ti c d mt ba tic Coral Gables, bang Florida. , ti c gii
thiu vi hai ngi ph n, c hai u mi bc vo tui su mi. Trong lc gii
thiu, mt trong hai ngi ph n t nhin bt cho chn ng trn mt chn v
nghing ngi v pha bn mnh. Th l ti nhn xt: Hai ch hn bit nhau lu
ri nh?. i mt h ngi sng v nt mt rng r hn ln, ri mt ngi hi lm
th no ti bit c iu . Ti ni: Mc d cc ch mi
Hnh 23 - Nu hai ngi ang ni chuyn vi

nhau v c hai u bt cho chn, th y l
mt tn hiu cho thy h rt thoi mi khi
giao tip vi nhau.
81
gp ti mt ngi l - ln u tin nhng mt trong hai ch li bt cho chn v

nghing ngi v pha ngi kia. iu ny rt khng bnh thng tr phi hai ch thc
s qu mn v tin tng nhau. C hai ngi u ci khc khch v mt ngi hi
ti: Anh cng c th c c suy ngh ca ngi khc na ?. Ti ci v p:
Khng u. Sau khi ti gii thch iu g tit l tnh bn lu nm gia h, mt
trong hai ngi ph n tha nhn rng h mi bit nhau t khi cn hc trng tiu
hc Cuba vo thp nin bn mi. Mt ln na, vic bt cho chn li chng t n
l mt ng tc phn nh chnh xc nhng tnh cm ca con ngi.
y l mt c trng th v ca ng tc bt cho chn. Chng ta thng thc hin
ng tc ny theo tim thc by t thin cm vi ngi m mnh yu qu nht. Ni
cch khc, chng ta bt cho chn theo cch nghing ngi v pha ngi m
mnh c thin cm. iu ny c th mang li mt s pht hin th v trong nhng cuc
hp mt gia nh. nhng gia nh ng con, s l iu bnh thng nu ngi cha
hay ngi m l rng h yu thng mt a con nhiu hn nhng a khc bng
cch bt cho chn nghing ngi v pha a tr .
Bn cng nn bit rng thnh thong nhng tn ti phm (trong lc ang lm vic
xu) s ta vo tng ng thi bt cho chn khi nhn thy cnh st li xe n, v
chng s gi v lnh lng. Bi v y l hnh vi i lp vi mi e da m no ra
ang cm nhn nn thng thng, nhng tn ti phm ny khng duy tr c hnh vi
trn qu lu. Khi ang i tun tra, nhng cnh st giu kinh nghim c th ngay lp
tc nhn thy nhng i tng ny ang lm iu b gi to, khng t nhin; nhng
i vi nhng ai khng bit, h c th tng nhm chng l ngi tt.
Nhng ng tc ca bn chn/i chn trong thi gian tn tnh

Trong nhng cuc gp x giao v cng d chu, bn chn v chn ca chng ta s bt
chc bn chn v chn ca ngi m mnh ang ni chuyn cng nh gi nguyn t
th mt cch thoi mi. Trn thc t, vo nhng giai on cc k d chu trong
thi gian tn tnh, bn chn cng s thu ht s ch ca i tng bng nhng c ch
chm chn hoc vut ve tinh t (xem khung 16).
Trong thi gian tn tnh, v nht l t th ngi, thng thng mt ph n s nghch
i giy ca mnh v ung a chng bng cc u ngn chn khi cm thy d chu
vi i tng giao tip. Tuy nhin, hnh vi ny s nhanh chng chm dt nu ngi
ph n t nhin cm
82
Khung 16: Nhn bit mt mi quan h lng mn

Nm nay, ti ti Los Angeles ging v giao tip phi ngn t cho mt khch hng
ang lm vic trong ngnh cng nghip truyn hnh. Anh ta rt t t a ti i n ti
mt nh hng Mexico ni ting gn nh anh. Trong lc nh hng, anh mun tip tc
hc ngn ng c th v ch v pha mt i trai gi ang ngi chic bn gn y. Anh
hi: Da vo nhng g nhn thy, ng c ngh l h gn b vi nhau khng?. Khi quan
st hai ngi, chng ti thy lc u h ci ngi v pha nhau, nhng trong lc
ang n ti v tr chuyn vi nhau, c hai u ng lng vo gh ca mnh v cch xa
nhau, v thc s h cng khng ni chuyn nhiu. Ngi khch hng ca ti ngh
rng mi chuyn gia h ang tr nn xu i. Ti bo: Anh ng ch nhn pha trn
bn, hy nhn di gm bn na. Vic ny tht d dng, v khng c khn tri bn
cng chng c vt chn no di gm bn c .Hy bn chn h nm st nhau
nh th no kia!, ti ch cho v khch hng ca mnh thy. Nu h khng gn b vi
nhau th bn chn h s khng nm st nhay nh th. n gin l no ra s khng cho
php iu xy ra. By gi ti khin v khch hng tp trung vo bn chn ca i
trai gi. Chng ti thy mi ln bn chn h chm hoc c vo nhau th khng ai
rt chn li c. Ti lu v khch hng: Hnh vi ny rt quan trng. N cho thy h
vn cm thy gn b vi nhau. Khi hai ngi ng dy ra v, chng trai vng tay quanh
eo c gi, v h i ra khi nh hng m khng ni mt li no. Ngn ng khng li ca
h ni ln tt c, ngay c khi h khng thch ni chuyn.
Nu bn tng thc mc v sao li c qu nhiu hnh ng chm chn v tn tnh di
gm bn hoc trong b bi, th c l n lin quan n hai hin tng. Th nht, khi cc
b phn ca c th chng ta b che khut, nh di gm bn hoc trong b bi, th c
l n lin quan n hai hin tng. Th nht, khi cc b phn ca c th chng ta b che
khut, nh di gm bn hoc di nc (hoc di mt vt che chn no ), th
chng ta dng nh khng n chng Hoc t nht chng cng vt khi tm
quan st ca chng ta. Tt c chng ta u bt gp nhiu ngi hnh ng b bi cng
cng nh th ang chn ring t. Th hai, bn chn chng ta cha v s c quan cm
th xc gic, nhng ng truyn ca chng dn n v kt thc ti mt khu vc ca
no khu vc gn vi ni m nhng cm gic ca cc c quan sinh dc ngoi c ghi
nhn (Givens, 2005, 92-93). Ngi ta chm nh chn di gm bn bi n mang li
cm gic rt d chu v khi gi cm xc v gii tnh rt mnh. Ngc li, khi chng ta
83
khng thch ai hoc khng cm thy gn gi h, chng ta s dch chuyn bn chn

mnh ra xa ngay lp tc nu h tnh c chm vo ta di gm bn. Khi mt mi quan
h tr nn nht nho th mt tn hiu rt r rng m cc i thng b qua l ng tc
chm bn chn s gim dn di bt k hnh thc no.
thy kh chu. Mt chng trai c kh nng chim c cm tnh ca c c th c kh

thnh tho din bin tm l ca c gi da vo ng tc nghch giy ny. Nu trong
lc ang tip cn mt ph n (hoc sau khi ni chuyn vi c c mt lc) m c
khng nghch giy na, x li vo chn (v nht l sau khi thc hin nhng ng tc
, c nh nhng xoay ngi ra xa anh chng trng cy si v c l cn c gng tm
chic v ca mnh) th theo ngn ng bng chy, anh chng ny gn nh nh
bng ht. Ngay c khi mt ph n khng chn bn chn vo anh chng ang theo
ui mnh, th kiu ung a bn chn v nghch giy ny cng l mt dng c ng,
m s c ng li thu ht s ch . V vy, hnh vi phi ngn t ni trn tit l rng:
Hy ch n ti. N tri ngc hon ton vi phn ng ngi im v l mt phn
ca phn x c iu kin phn x mang tnh bn nng. N ko chng ta xch li gn
nhng iu v nhng ngi mnh yu thch hay khao kht, v trnh xa nhng iu
mnh khng thch, khng tin tng hoc khng chc chn.
T th bt cho chn khi ngi cng tit l rt nhiu iu. Khi mi ngi ngi cnh
nhau, hng ca i chn bt cho tr nn quan trng. Nu gia h ang c mi quan
h tt p th phn i c bt cho s hng v pha i tng giao tip. Nu mt
ngi khng thch vn m bn anh ta ang ni, anh ta s i t th chn
84
Hnh 24 - Trong bc nh ny, ngi n ng t chn phi

theo cch nh vy u gi c tc dng nh mt ro chn
gia mnh v ngi ph n.
85
Hnh 25 - Trong bc nh ny, ngi n ng t chn

theo t th sao cho u gi cch xa ngi ph n hn,
iu ny gip xa b ro chn gia anh ta v ngi ph
n.
i tr thnh mt ro chn (xem hnh 24 v 25). Hnh vi to ro chn nh vy l mt

v d khc y ngha cho thy no ra ang bo v chng ta. Nu cch ngi v bt
cho chn ca hai bn c s ph hp th iu c ngha l gia h c s ha hp.
Nhu cu ca chng ta v khng gian

Bn c bao gi t hi mnh to c loi n tng u tin no trong mt ngi khc
cha? Liu h c v thch bn ngay t u hay c th s c nhng kh khn tim n?
C mt cch gip bn bit c iu ny: l phng php bt tay v ch i.
Di y ti s trnh by cch vn dng phng php ny.
ng tc ca bn chn v i chn l nhng ng tc c bit quan trng bn quan
st khi gp g mi ngi ln u tin. N tit l nhiu iu cho thy cm nhn ca h
v bn. V phn ti, khi gp ai ln u tin, ti thng ci ngi v pha trc, bt
tay h tht nng nhit (ty theo cc quy tc vn ha ph hp trong tnh hung ),
giao tip bng mt tht tt, sau li li mt bc v theo di xem iu g s xy ra
86
tip theo. Mt trong ba phn ng c kh nng xy ra l: (a) ngi s ng yn ti

ch, iu ny cho ti bit rng h thoi mi vi khong cch ni trn; (b) ngi s
li li mt bc v kh xoay ngi sang hng khc, iu ny cho ti bit h cn c
thm khng gian hoc mun i ch khc; (c) ngi s thc s tin ln mt bc
cho gn ti hn, iu ny c ngha l h cm thy thoi mi v/hoc qu mn ti. Ti
khng ph phn hnh vi ca ngi bi ti ch l mt vic n gin l tn dng c
hi ny bit cm nhn tht s ca h v ti.
Bn hy nh rng bn chn l b phn trung thc nht ca c th. Nu mt ngi cn
c thm khng gian, ti s p ng nhu cu ca h. Nu h thy thoi mi, ti s
khng phi lo lng v vic gii quyt vn khong cch. Nu ai tin thm mt
bc v pha ti, ti hiu rng h cm thy thoi mi hn khi gn ti. y l thng
tin hu ch trong bt k mi quan h x giao no, nhng cng cn nh rng i vi
vn khng gian giao tip, bn nn t ra cc gii hn m mnh cm thy thoi mi.
Dng i
Khi cp n bn chn v i chn, s l thiu st nu ti khng nhc n nhng
tn hiu phi ngn t c bc l qua cc dng i khc nhau. Theo Desmond Morris,
cc nh khoa hc pht hin ra c khong bn mi dng i khc nhau (Morris,
1985, 229-230). Nu con s c v nhiu, th bn hy nh li nhng iu mnh bit
v dng i ca nhng ngi sau y khi h din xut trong nhiu b phim: Charlie
Chaplin, John Wayne, Mae West hoc Groucho Marx. Trong phim, mi nhn vt ny
u c mt dng i c trng, v tnh cch ca h c bc l mt phn qua dng i.
Dng i thng phn nh tm trng v thi ca chng ta. Chng ta c th bc i
mt cch nhanh nhn v c thi ca chng ta. Chng ta c th bc i mt cch
nhanh nhn v c ch ch hoc bc chm chp trong tm trng hoang mang. Chng
ta c th i tng bc thong th, nhn nh, ung dung, c th bc nhng bc nng
n, i lch bch hay khp khing, c th l tng bc, i lng vng, hi h, bc u,
i do, nhn chn, i vi dng v nghnh ngang, y ch l mt vi dng i d nhn
thy (Morris, 1985, 233-235).
i vi ngi quan st ngn ng khng li th nhng dng i ny rt quan trng, bi
nhng thay i trong dng i bnh thng ca mt ngi c th phn nh nhng thay
i trong suy ngh v cm xc ca h. Mt ngi bnh thng lun vui v v h hi
c th t ngt thay i dng i khi nhn c tin ngi m h yu qu va b thng.
Nhng tin tc xu hoc bun thm c th khin mt ngi vt chy ra khi phng
trong tm trng tuyt vng thot khi ni au kh, hoc c th khin ngi bc
i mt cch bnh thn d i vai ang tru nng ni au khn cng.
87
Nhng thy i trong dng i l nhng hnh vi phi ngn t quan trng bi chng
cnh bo chng ta rng c th c iu g khng n, c mt vn ang b che giu
hoc mt tnh th va thay i, tm li l c th c chuyn quan trng xy ra. Mt
s thay i mch bo rng chng ta cn xem xt ti sao ngi t nhin thay i
dng i, nht l v mt thng tin nh vy thng c th gip chng ta ng x vi h
kho hn trong nhng cuc gp tip theo. Dng i ca mt ngi c th gip chng
ta khm ph nhng iu m h v tnh l (xem khung 17)
Khung 17: Bn ti phm gi lm khch hng

Bn ti phm khng phi lc no cng nhn ra rng mnh ang l nhiu thng tin
n mc no. Khi ti lm vic thnh ph New York, ti cng cc ng nghip thng
theo di bn ti phm trn ng ph khi chng c ha vo ng ng. Chng thng
i pha trong va h, thng thay i tc i nh th ang xem hng mt cch khng
c ch ch. y l mt trong nhng chiu c chng s dng, tuy nhin, cch ny
khng gip chng thnh cng trong vic ha vo m ng. Hu ht mi ngi u c
mt ni n v mt cng vic phi hon thnh, v th h bc i c ch ch. Trong
khi , bn ti phm (nhng tn trn lt, bun bn ma ty, n trm v la o) li rnh
m ch i nn nhn tip theo ca chng; v th, iu b v tc i ca chng s
khc. Chng khng c mt hng i c th cho n khi nh dng li. Khi mt tn ti
phm i v pha bn, d l mt ngi n my hay mt k trn lt, bn s cm thy
kh chu. Cm gic ny xut hin chnh l nh no ra ang tnh ton c ngn bn
tr thnh mc tiu tip theo ca hn. V vy, ln sau, khi trong mt thnh ph ln, bn
hy mt n bn ti phm. Nu bn thy mt ngi i quanh qun khng c ch ch
nhng t ngt li i thng ti ch bn th bn hy cnh gic! Tt hn l hy trnh xa
hn tht nhanh. Ngay c khi ch linh cm iu ny s xy ra th bn hy lng nghe ting
ni bn trong bn thn mnh (de Becker, 1887, 133).
i bn chn hp tc v i bn chn bt hp tc
Nu bn ang ni chuyn vi mt ngi d ha ng hoc c thin ch hp tc vi
bn, bn chn ca ngi s bt chc bn chn bn. Tuy nhin, nu trong lc c
th mt ngi hng v pha bn m bn chn anh ta li hng sang pha khc th bn
88
nn t hi ti sao li nh vy. D y l hng ca c th nhng n khng phi l du

hiu th hin s hp tc chn thnh m bo hiu rng c mt s vn cn phi c
tm hiu. T th ny cho thy ngi cn phi i hoc mun nhanh chng ra v,
phn nh s th ca h i vi vn ang c tho lun, hay xa hn na l thi
min cng trc mt yu cu nh gip , hoc s thiu nhit tnh i vi vn
ang c ni n. Hy lu rng khi mt ngi khng quen bit n gn chugns ta
trn ng ph, chng ta thng dnh cho h s ch t phn hng tr ln nhng
vn gi bn chn hng v pha m mnh mun i. y, chng ta ang gi i thng
ip: Ti s ch n anh mt lt v php lch s x giao, nhng ring phn mnh, ti
ang sn sng i tip hoc b i.
Tri qua nhiu nm, ti ging dy cho cc thanh tra hi quan M v nc ngoi.
Ti bit c mt lng thng tin ng kinh ngc t h, v ti hy vng h tip thu
c mt s li khuyn ca ti. Ti hng dn h hy tm kim nhng khch hng
hng bn chn v pha li ra trong lc vn quay mt v pha nhn vin lm t khai
hi quan (xem hnh 26). C th ch n gin l h ang vi bt kp chuyn bay,
nhng hnh vi ny cng c th khin thanh tra nghi ng. Qua cc cuc nghin cu,
chng ti pht hin ra rng c nhng ngi c khng khng tuyn b: Ti chng
c g khai c, tha ng, nhng bn chn h li xoay sang hng khc nh ang
che giu iu g m l ra h phi khai bo. Thc ra, khun mt h t ra st sng,
li ni ca h rt dt khot, nhng bn chn h li tit l rng h ang thiu s hp
tc.
89
Hnh 26 - Khi mt ngi ni chuyn vi bn

m bn chn h li hng sang pha khc,
th y l mt du hiu ang tin cy cho thy
h mun i ni khc. Hy quan st nhng
ngi c l khng thn mt v ang trong
t th ny, bi y l mt hnh thc th hin
s xa lnh.
S thay i quan trng v cng trong cc ng tc ca bn chn

v/hoc i chn
Rung chn v ung a chn l hnh vi bnh thng; mt s ngi lun thc hin
hnh vi ny trong khi nhng ngi khc th chng bao gi thc hin. y khng phi
l du hiu ca vic ni di nh mt s ngi nhm tng, v c ngi trung thc ln
ngi gi di u c hnh vi ny. iu ch yu m bn cn xem xt l nhng hnh vi
90
trn bt u xut hin v thay i vo thi im no. Chng hn, cch y nhiu nm,
Barbara Walters tng phng vn ng vin ca gii Oscar l Kim Basinger trc khi
l trao gii din ra. Trong sut bui phng vn, c Basinnger ung a bn chn,
cn bn tay c c v rt bn chn. Khi c Walters bt u hi c Basinger v mt s
kh khn v ti chnh v v mt khon u t ng ng m c v chng thc hin,
th c Basinger chuyn t t th ung a bn chn sang t th chn mt ng
tc xy ra ngay tc th v rt ng ch . Mt ln na, iu ny khng c ngha l c
ta ang ni di hoc thm ch c nh ni di khi tr li cu hi trn, nhng r rng
l phn ng bn nng trc mt tc nhn kch thch tiu cc (cu hi c nu ra)
v phn nh s kh chu ca c trc cu hi ny.
Theo tin s Joe Kulis. Mi khi c s thay i t ng tc ung a bn chn sang
ng tc chn mt ngi ang ngi, th l du hiu ng tin cy cho thy
ngi ny va nhn thy hoc nghe thy iu g tiu cc v khng hi lng vi iu
(xem hnh 27). Trong
Hnh 27 - Khi ngi no d t ngt bt u chn ln xung,

th thng l du hiu ng tin cy cho bit h ang cm
thy kh chu. Bn c th bt gp hnh vi ny nhng ngi
ang c phng vn, ngay sau khi ngi phng vn t mt
cu hi m h khng thch.
khi ng tc ung a bn chn c th l biu hin ca tm trng lo lng th chn

l mt cch chng li s kh chu mt ng tc thuc tim thc. Ci hay c hnh vi
ny nm ch n xut hin mt cch v thc, v hu ht mt ngi thm ch khng
91
nhn ra h ang thc hin hnh vi . Bn c th s dng tn hiu phi ngn t va nu

to thun li cho mnh. Hy lm iu ny bng cch t nhng cu hi khin ngi
khc l phn ng chn (hoc bt c thay i ng ch no ca ngn ng khng
li) nhm xc nh xem nhng cu hi hoc vn c th no cn ng ng. Bng
cch ny, thm ch chng ta c th moi c nhng s tht cn n giu t ngi
khc, d h c tr li cu hi hay khng (xem khung 18).
Khung 18: Hy qun Bonnie v i tm Clyde

Ti vn cn nh rt r bui thm vn mt ph n - ngi c cho l nhn chng trong
mt v n nghim trng. Sau nhiu gi tra hi m chng thu c kt qu g, ti rt
chn nn v mt mi. Ngi b thm vn khng l hnh vi no quan trng; tuy nhin,
ti thy c ta lun ung a mt bn chn. Bi y l ng tc c thc hin
lin tc nn n khng em li kt qu no cho n khi ti hi: C c bit Clyde
khng?. Ngay lp tc, ng lc nghe thy cu hi , v mc d c khng p li (t
nht l khng p li bng li), nhng bn chn c li chuyn t ng tc ung a
sang ng tc ln xung. y l mt manh mi quan trng cho thy ci tn ny
c tc ng tiu cc n c. Sau , khi b thm vn thm, c tha nhn rng
Clyde cng c nh cp nhng ti liu ca chnh ph t mt cn c c. Phn
ng chn ca c l mt du hiu quan trng mch bo vi chng ti rng cn phi
tm hiu thm mt s vn na, v cui cng, li th ti ca c ta chng t iu
nghi ng ca ti l chnh xc. Tr tru thay, ci hnh vi chn c v nh vo
chnh bn thn c ta, bi rt cuc, n bt c phi tr gi gng hai mi lm nm trong
nh t lin bang.
Bn chn bt ng
Nu bn chn hay i chn ca mt ngi lin tc ung a hoc nhn nhy ri t
ngt dng li th bn cn phi ch . iu ny thng cho thy ngi ang tri qua
cm gic cng thng, ang c s thay i cm xc hoc cm thy b e da theo cch
no . Bn hy t hi v sao h no ra li tc ng n bn nng sinh tn ca h
di hnh thc bt ng. C l nhng vn c ni ra hoc c hi lm l
thng tin m h khng mun bn bit. Cng c th h lm chuyn g v s bn
s pht hin ra b mt ca mnh. Bn chn bt ng l mt v d khc v phn ng do
92
no ra kim sot, th hin xu hng ngng hot ng khi mt ngi i mt vi nguy

him.
i bn chn xon vo nhau v bt ng
Khi mt ngi t nhin xoay cc ngn chn hng vo trong hoc xon hai bn
chm ca mnh li, th l mt du hin cho thy anh ta ang bt an, lo lng, v/hoc
cm thy b e da. Khi cht vn nhng nghi phm trong cc v n, ti thng
thy h xon hai bn chn v con chn phn mt c lc ang cng thng. Nhiu
ngi, c bit l ph na, c dy ngi theo cch ny, nht l khi ang mc vy
(xem hnh 28). Tuy nhin, ng tc xon chn phn mt c theo cch ny, c bit
trong thi gian di, l iu khng t nhin v cn c xem xt, nht l khi n xut
hin nam gii.
ng tc xon chn phn mt c cng l mt phn ca phn ng do no ra kim
sot nhm to ra trng thi bt ng khi ngi no i mt vi mt mi e da.
Nhng ngi giu kinh nghim trong vic quan st ngn ng khng li s xe
nhng ngi ang ni di c bao lu th khng c ng bn chn trong mt cuc thm
vn, c bao lu th h dng nh bt ng hoc xon bn chn theo cch nh vy
hn ch s c ng. iu ny hon ton ph hp
93
Hnh 28 - ng tc xon chn t ngt c th

cho bit ngi no cm thy kh chu hoc
bt an. Khi c cm gic thoi mi, ngi ta
thng khng xon chn phn mt c.
vi cc nghin cu; cc nghin cu cng ch ra rng ngi ta c xu hng hn ch cc

c ng ca cnh tay v chn khi ni di (Vrji, 2003, 24-27). Nh ni trn, ti
mun cnh bo vi bn rng s thiu vng cc c ng bn thn n khng phi l du
hiu ca hnh vi ni di. N ch l du hiu ca s t kim ch v cnh gic iu
m c nhng ngi lo lng v ni di u s dng lm du tm trng u lo ca
mnh.
Mt s ngi xon bn chn hoc xon chn phn mt c cch xa nhau mt qung,
tht ra l h xon bn chn quanh gh (xem hnh 29). y l hnh vi kim ch (bt
ng). Mt ln na, n mch bo chng ta rng c iu g ang lm ngi ny kh
chu (xem khung 19).
94
Hnh 29 - ng tc t ngt xon chn quanh

chn gh phn mt c l mt phn ca
phn ng bt ng. N l du hiu cho thy
mt ngi ang kh chu, lo lng hoc bn
chn.
Khung 19: S kt hp hai ng tc kim ch

iu bn nn lm l hy n nhiu s h (cc nhm s h) a n cng mt kt
lun v cc hnh vi. Chng gip cho kt lun ca bn tng thm chnh xc. Trong
trng hp xut hin ng tc xon bn chn vo nhau, bn hy theo di ngi no
xon bn chn quanh chn gh v k dch chuyn bn tay dc theo ng qun (nh
th mun lau kh bn tay vo qun). Xon bn chan l mt phn ng bt ng v xoa
chn l mt hnh vi xoa du. Khi hai ng tc ny c kt hp vi nhau th cng c
nhiu kh nng ngi ny b l ty, anh ta s iu mnh lm s b pht hin v ang
cng thng v l do .
95
i khi, mt ngi s biu l s cng thng bn cch c giu c hai bn chn ca

mnh. Khi ang ni chuyn vi mt ngi, bn hy quan st xem ngi c dch
chuyn bn chn t pha trc chic gh n v tr gm gh hay khng. Khng (vn
cha) c mt nghin cu khoa hc no chng minh cho iu ti nh ni. Tuy nhin,
qua nhiu nm, ti quan st thy rng trc mt cu hi cc k cng thng, ngi
b hi s thng rt bn chn ca mnh v gn gh. Hnh vi ny c th c xem l
mt phn ng ln trnh v ngi ang c gng hn ch n mc thp nht vic
l cc b phn ca c th. y l manh mi c th c s dng chng minh s
kh chu v mt s vn c th v gip nh hng cu hi thm vn. Theo nhng
ngi quan st, i tng b cht vn s tit l vi bn nhng iu anh ta khng mun
ni thng qua bn chn v i chn ca mnh. Khi vn thay i v tr nn bt cng
thng, ngi s li l bn chn. iu ny cho thy s du xung ca no ra khi
vn cng thng khng cn c ni n na.
Kt lun
Do c vai tr quyt nh trc tip n s sinh tn ca chng ta trong sut qu trnh
tin ha ca loi ngi, nn bn chn v i chn l nhng b phn trung thc nht
ca c th. Cc chi di cung cp nhng thng tin vn khng chu s kim sot v
chnh xc nht cho nhng ngi quan st tnh to. Nu c s dng kho lo, thng
tin ny c th gip bn c thng tho hn ngha ca ngi khc trong mi hon
cnh. Khi kt hp kin thc ca mnh v ngn ng khng li lin quan n bn chn
v i chn vi nhng tn hiu t cc b phn khc ca c th, thm ch bn cn c
kh nng tt hn trong vic hiu nhng suy ngh, cm xc v nh ca mi ngi.
V vy, ngay t by gi, chng ta hy hng s ch n nhng b phn . chng
tip theo, ti s trnh by vi cc bn v phn thn trn ca con ngi.
Chng bn
Nhng tn hiu lm l ty ca thn trn
Ngn ng khng li ca thn trn, hng, ngc v vai
96
Trong chng ny ti s cp n hng, bng, ngc v vai nhng b phn c

gi chung l thn trn hoc thn mnh. Ging nh i chn v bn chn, nhiu hnh vi lin
quan n thn trn cng phn nh nhng tnh cm tht ca no cm xc (no ra). Do thn
trn cha nhiu c quan ni tng quang trng nh tim, phi, gan v b my tiu ho nn
chng ta c th on c rng b no s c gng bo v khu vc ny tht cn thn khi b
e do hoc thch thc. Trong thi gian gp nguy hi, l mi nguy him thc s hay
ch o cm gic, b no s t chc phn cn li ca c th bo v cc b phn quang
trng ny bng nhiu cch nhng cch kn o cho n nhng cch li liu hn. Chng
ta s tm hiu mt s tin hiu phi ngn ng t ph bin hn ca thn trn cng mt s v
d v cch biu l nhng iu ang din ra bn trong b no c bit l no ra ca cc
hnh vi ny.
Nhng hnh vi phi ngn t quan trng ca thn trn, hng, ngc v vai
ng tc nghing thn trn
Ging nh nhiu b phn ca c th, thn trn s phn ng trc nhng mi nguy
him m ta nhn bit c bng cch c gng trnh xa bt c iu g gy cng thng hoc
khng mong mun. Chng hn khi ai nm mt vt vo nguwofi chng ta, h no ra s
gi cc tn hiu n thn trn n lp tc dihcj chuyn ra xa mi e do . Thng thng,
iu ny s xy ra m khng ph thuc vo tnh cht ca vt c nm ti. Neesuc m
nhn c vt angc huyn ng v pha mnh, chng ta s xoay ngi sang hng
khc, d n l mt qu bng chy hay mt chic xe hi ang chy trn ng.
Trong trng hp tng t, khi ai ang ng cnh mt k ng ght hoc mt
ngi m mnh khng thch, thaanh trn ca anh ta s xoay ra xa k (xem khung 20).
Do thn trn mang phn ln trng lng ca chng ta v tuyn sc nng n cc chi
di nn bt c s thay i no phn ny ca c th u i hi sc lc v s thng bng.
V vy, khi thn trn ca mt ngi tht s xoay ra xa mt vt no , th nguyn nhn l
97
do b no iu khin n lm nh vy. Do , chng ta c th tin vo s trung thc ca

nhng phn ng ny. giu dduwojx nhng t th trn, chng ta phi tn nhiu sc lc
v phi rt c gng. Ch cn c duy tr bt c kiu t th mt thng bng no, d l ci
ngi xung hay xoay nguwofi i, bn s nhn thy rng c th mnh nhanh chng mt
mi. Tuy nhin, khi ng tc mt thng bng c thc hin do b no xc nh l
iu cn thit ( theo tim thc), th bn cng khng h n n.
Chng ta khng ch nghing ngi ra xa nhng i tng khin mnh kh chu, m
c l ta cn xoay ngi n mt t th no lm khut mt nhng i tng ny.
Khng lu sau khi Bo tng Holocaust(*) th Washington m ca, ti a con gi
ti . y l iu nn lm i vi mi du khch n th ny. Khi chng ti i quanh
cc hin vt ng nh ti n cch nhng ngi tr v ngi gi ln u tin tip
xc vi nhng vt trng by y. Mt s ngi bc thng ti, ci ngi v pha chng
trong lc c nm bt tng chi tit. Mt s ngi li bc n gn mt cch lng l, trong
khi nhng ngi khc th tin li gn sau bt u xoay ngi sang hng khc tht nh
v chm nh th s v nhn o ca ch c quc x tc ng mnh n nhng cm
gic ca h. Mt s ngi, do b sc trc s tn c m mnh ang chng kin, xoay
(*) Bo tng lch s v tri tp trung c quc x (ND)
98
Khung 20: Ranh mnh hay khc thng?

Cch y nhiu nm, ti c iu n lm vic ti vn phng ca Fbi New
York. Trong thi gian lm vic ti , ti c v s c hi i tu ho v tu in ngm
ra vo thnh ph. Ti khng mt nhiu thi gian nhn ra rng ngi ra s dng
nhiu chiu khc nhau chim khng gian khi i trn cc phng tin cng cng.
Dng nh lun c kiu ngi ngi trn gh vi phn thn th ca h lc l t
bn ny sang bn kia nh mun chn p ngi khc, hoc cnh tay h c vung vy khng
nh hng trong khi ang gi ly mt trong nhng tay nm. Nhng ngi ny dng
nh lun chin c nhiu khng gian xung quanh mnh hn bi khng ai mun n gn
h. Khi buc phi ng hoc ngi cnh nhng k khng bnh thng ny, ngi ta s
ng thn trn ra cng xa cng tt khng phi tip xuacs vi h. Bn phi i tu in
ngm New York tri nghim iu ny. Ti cam oan rng mt s hnh khch c
x s khch thng v thc hin qu nhiu ng tc ca c th khin ngi khc phi
cch xa thn trn ca mnh. Tht vy, mt ngi sng New York lu nm c ln ni
vi ti: Nu anh mun ngn bn ngi n gn mnh th phi t ra hi hung hng
mt cht!. C l ng ta ni ng.
Ngi 180 v hng khc nh ang i bn b mnh kt thc cuc kho st

cc hin vt. No h ang ni rng: Ti khng th chu ng c iu ny v v th, c
th h xoay sang hng khc. Loi ngi tin ho n mc chng ta nghing ngi
ra xa khong ch v gn mt i tng mnh khng thch, m thm ch l cn v cc hnh
nh v nhng chuyn khng vui ( nh nhng bc nh).
L mt ngi quan st k lng hnh vi ca con ngi, bn cn bit rng i khi
hnh vi trnh n din ra mt cch bt ng hoc rt kn o; ch mt ng tc hi xoay ngi
cng th hin cm xc tiu cc. Chng hn, mt i nam nu khng cn tnh cm su
m vi nhau th c th h cng s bt u cch xa nhau. Bn tay h khng chm vo nhau
99
nhiu, v h tht s trnh chm vo nhau phn thn trn. Khi ngi cnh nhau, h s ng
ngi ra xa nhau. H to ra mt khng gian im lng gia h. V khi buc phi ngi cnh
nhau ( chng hn gh sau xe hi), h s ch xoay u, ch khng phi c th, v pha sau.
Xoay thn trc sang hng khc v xoay thn trc v pha ngi i din
Nhng ng tc ny ca thn trn (phn nh nhu cu to khong cch v n trnh
ca no ra) l nhng tn hiu ng tin cy bc l nhng tnh cm tht. Trong mt s mi
quan h, khi mt ngi cm tht c iu bt n trong cch m mi vic ang din ra, anh
ra hoc c ta gn nh cm nhn c rng doois tng ca mnh hi trnh ngi ra xa.
Hnh ng trnh n cng th c thc hin di hnh thc m ti gi l xoay thn trc
sang hng khc. Thn trc (mt trc) ca chng ta (ni c cc b phn nh mt, ming,
ngc, v, c quan sinh dc,) rt nhy cm vi nhng iu chng ta thch v khng thch.
Khi mi vic din ra tt p, chng ta l thn trc v pha nhng g mnh thch, k c
nhng ngi khin ta cm thy d chu. Khi mi vic tr nn xy i, cc mi quan h thay
i, hoc thm ch khi cc vn chng ta khng thch c em ra tho lun, chng ta s
c ng tc xoay thn trc i bng cch dch chuyn ra xa hoc xoay ngi sang hng
khc. Thn trc l khu vc d b tn thng nht ca c th, v th no ra c mt nhu cu
c hu l bo v n khi nhng iu gy au n hoc phin nhiu cho chng ta. y l
nguyn nhn khin chng tam theo tim thc bt u kh xoay ngi sang hng khc
ngay lp tc khi ngi m chng ta khng thch tin n gn chng ta trong mt ba tic.
Trong tnh yu, ng tc xoay thn trc sang hng khc xut hin cng nhiu chnh l
mt trong nhng tn hiu ng tin cy nht cho thy mi quan h gia 2 ngi ang c vn
.
Ngoi vic tip nhn thng tin qua th gic, no ra cng c th phn ng trc
nhng cuc ni chuyn m chng ta cm tht kh chu. Bn hy xem bt k chng trnh
i thoi no trn truyn hnh v tt m thanh i, sau hy cch cc v khch ng
ngi ra xa nhau khi h trnh by nhng l l i lp nhau. Cch ay khng lu ti
chng kin cuc tranh lun gia cc ng vin tng thng ca ng cng ho v thy
100
rng mc d nhng ng vin c sp xp ngi cch nhau rt xa, h vn lm ng tc ng

ngi ra xa nhau khi khng ng vi nhng vn c a ra.
i lp vi hnh vi xoay thn trc sng hng kahcs l hnh vi l thn trc
hoc, nh ti vn thch gi, xoay thn trc v pha ngi i din. Chng ta ph by thn
trc v pha nhng ngi mnh thch> khi con ci chy n m chng ta, chng ta s
dch chuyn vt, thm ch c cnh tay mnh, ra khi li i dn ng cho chng chy
vo lng ta (tc phn thn trc). Chng ta l thn trc bi y l khu vc chng ta
cm thy m p v d chu nht. Trn thc t, chng ta s dng cm t quay lng i
din t s kh chu i vi mt ngi hoc mt iu g ,bi chng ta hng thn trc
v pha nhng iu mnh quan tm v quay lng li i vi nhng iu mnh khng quan
tm.
Tng t, chng ta th hin cm gic d chu bng cch nghing thn trn v vai v
pha nhng iu mnh thch trong mt lp hc s l iu bnh thng nu ta bt gp cc
sinh vin nghing ngi v pha gio vin m h yu qu trong khi khng nhn ra rng
mnh ang khom nguwofi v pha trc, gn nh ri khi gh, nut tng li ging.
Bajncos nh cnh cc sinh vien ng ngi v pha trc nghe thy gio ging bi trong
b phim Raiders of the Lost Ask khng? R rng hnh vi phi ngn t ca h cho thy h
ngng m thy mnh.
Chng ta c th nhn thy nhng ngi yu nhau nghing ngi qua chic bn khi
ung c ph, khun mt h tr nn gn nhau nhn ngm nhau mt cch thn mt hn.
H thng hng thn trc v pha sau, l nhng b phn d b tn thng nht ca
mnh. y l iu t nhin, l phn ng tin ho ca no ra mt phn ng mang li li
ch trong quan h x giao. Bng cch xch li gn nhau hn v l thn trc (ch yu
nht trn c th) khi thch ai hoc iu g chng ta ang th hin rng mnh ang
ph by thn th m khng c s kim sot. Hnh vi p li t th ny (bng cch bt
chc) bc l s ho hp trong quan h x giao thng qua vic by t s thn mt v
th hin thi nh gi cao.
101
Cc hnh vi phi ngn t ca thn trn nh nghing ngi, trnh n, l thn trc
hoc xoay thn trc sang hng khc lun din ra phng hp ban gim c v trong
nhng cuc hp khc. Nhng ng nghip c cng quan im s ngi xch li gn nhau
hn,xoay thn trc v pha nhau nhiu hn v s ng ngi v gn nhau hn mt cch
ho hp. Khi ngi ta bt ng kin, h s giu cho c th mnh ngi im, trnh xoay thn
trc v pha ngi i din ( tr phi b thch thc ) v rt c kh nng ng ngi ra xa
nhau ( xem hnh 30 v 31) Hnh vi ny, theo tim thc, mch bo vi nhng ngi khc
rng : Ti khng ng vi kin ca anh!. Cng nh mi hnh vi phi ngn t, nhng
hnh ng ny cn c phn tch trong bi cnh. Chng hn, nhng nhn vin mi dng
nh c dng v cng khi d hp thay v th hin thi khng thch hoc bt ng,
iu b cng nhc ny cng vi s hn ch cc ng tc ca cnh tay c th ch n gin
bo hiu rng h ang lo lng khi trong mt mi trng mi.
Chng ta khng ch s dng thng tin ny c ngn ng c th ca ngi khc
m cn phi lun nh rng mnh ang l ngn ng khng li ca chnh mnh. Trong
nhng cuc ni chuyn hay hp hnh, khi cc thng tin v kin c a ra, cm gic
ca chng ra v nhng tin tc v quan im cng s xut hin v c phn nh qua nhng
hnh vi phi ngn t ca chng ta nhng hnh vi lun thay i. Nu ta nghe thy iu g
khng va v sau li nghe thy mt tin th v, th c th s phn nh s thay i
ny trong cm xc ca chng ta.
102
Hnh 30 - Ngi ta ng ngi v pha nhau khi cm thy v

cng thoi mi v c s nht tr cao . Hnh vi bt chc
ny xut hin t khi chng ta cn b.
103
Hnh 31 - Chng ta ng ngi ra xa nhng vt v nhng ngi

mnh khng thch, thm ch l cc ng nghip khi h ni nhng
iu m chng ta khng ng tnh.
C mt cch rt hiu qu ngi khc bit rng bn ng tnh vi h hoc ang

c gng hiu nhng iu h ni, l nghing ngi v pha h hoc xoay thn trc v
pha h. Cch ny c bit hiu qu khi bn ang d mt cuc hp v khng c c hi pht
biu.
L chn bo v thn trn

Khi vic nghing ngi ra xa ai hay vt g m mnh khng thch l mt hnh
vi khng t nh hoc khng th chp nhn c trong quan h x giao th theo tim thc,
chng ta thng s dng cnh tay mnh hoc cc vt to thnh l chn (xem hnh 32)
104
Hnh 32 - Khi mt ngi t ngt

khoanh tay trong lc ang ni chuyn
th c th l tn hiu cho bit anh ta
cm thy kh chu.
Khung 21: Tn hiu lm l ty t chic gi

Khi ta nhn thy nhng ngi t ngt che chn thn trn ca mnh, chng ta c
th cho rng h khng thoi mi v h cm thy mnh ang trong tnh hung b e do
hoc nguy him. Nm 1992, trong khi ang lm vic cho Fbi, ti thm vn mt chng
105
trai tr v cha cu ta trong mt cn phng ca mt khch sn khu vc Boston. Ngi

cha min cng ng a con trai n thm vn. Trong khi ngi trn chic gi trn
i vng v m n gn ngc mnh hu nh trong sut bui thm vn ko di ba gi ng
h. Mc d ngi cha ang c mt, cu vn cm thy bt an. V vy, cu cn phi m
ct mt chic chn bo v. Mc d ch l chic gi nhng l chng ny c l rt c
tc dng i vi chng trai, bi v chng c vt no khc che chn cho cu ta. Ti nhn
tht c mt iu ang lu l khi chng ti nhc n cc ch bnh thng nh vic
cu ta chi th thao, th cu t chic gi sang mt bn. Tuy nhin, khi chng ti ni v
kh nng ng lo ca cu trong mt v n nghim trng th cu ly li chic gi v p
cht ni vo thn trn. R rng, ln duy nht m no ra xa cu cm thaasyc n bo v
thn trn l khi cu cm thy b e do. Chng trai cha bao gi thc s tit l bt c
iu gid trong cuc gp ny, nhng trong ln thm vn tip theo, chc chn s khng c
chic gi xoa du no cho cu ta m na
Qun o hoc nhng vt gn (xem khung 21) cng c s dng vo mc ch

ny. Chng hn, mt doanh nhn c th t nhin quyt nh ci khuy o vt li khi ang
ni chuyn vi mt ngi m mnh cm thy kh chu, v anh ta s ch ci khuy o vt
ngay sau khi cuc ni chuyn kt thc.
D nhin, ng tc ci khuy o vt khng phi lc no cng l du hiu cho thy s
kh chu. Thng thng, n ng s lm ng tc ny chnh li trang phc hoc th hin
s tn trng i vi cp trn. y khng phi l kiu hnh vi th hin s thoi mi hon
ton m chng ta c th bt gp mt ba tic nng ngoi tri, nhng n cng khng
cho thy thi kh chu. Trang phc v cch chng ta chm cht trang phc ca mnh c
th tc ng n nhn thc v thm ch gi cho chng ta cch tip cn hoc t ra ci m
vi ngi khc (Knapp & Hall, 2002, 206-214).
Ti lun c n tng v vic cc v tng thng thng n Tri David(*) trong nhng
chic o phng c l lm nhng iu m dng nh h khng th lm khi mc com-l
106
v lm vic ti Nh Trng cch bn mi dm. Bng cch l thn trc (khi b o

khoc ra), h ang ni rng: Ti rt ci m vi cc bn. Cc ng vin tng thng cng
gi i thng ip phi ngn t tng t ti nhng cuc mt tinh khi h b o vt ra ( l chn
ca h, nu bn mun gi nh vy) v xn tay o s mi ln trc bn dn thin h.
C l khng c g ng ngc nhin khi ph na c khuynh hng che thn trn ca
mnh thm ch nhiu hn so vi nam gii nht l khi h cm thy bt an, lo lng hoc cnh
gic. Mt h n c th khoanh tay ngang bng, v tr ngay di v, c gng che chn
thn trn v gip cho bn thn thy d chu. C ta c th khoanh mt cnh tay pha trc
v nm ly khuu tay ca cnh tay kia to thnh mt ro chn trc ngc. Trong tim
thc, c hai hnh vi ny u nhm mc ch t v v che chn, nht l trong nhng tnh
hung x giao gy kh chu.
Trn sn trng, ti thng nhn thy cc c gi tp v ngang ngc khi bc vo
lp, nht l trong vi ngy u mi nhp hc. Khi cm thy thoi mi hn, h s i sang
mang tp v bn hng. Trong thi gian thi c, ng tc che ngc ny thng xut hin
nhiu hn, thm ch nhng nam sinh. Cc c gi cng s dng ba l, cp ti liu hawocj
v che chn cho mnh, nht khi ngi mt mnh.
(*) Camp David: Tri ngh dng dnh cho cc tng thng Hoa K ng chc, rng 841
hecta bang Maryland. i khi cc tng thng M cng t chc cc cuc gp thn mt
vi nguyn th quc gia khc y
Ging nh bn thng ko chn bng p ln ngi khi ang xem tivi, vic t mt
vt ngang thn trc cng c tc dng bo v v xoa du chng ta. Nhng vt chng ta ko
v mnh nht l v pha thn trc thng c t v trsi to ra cm gic d
chu m chng ta cn vo lc y, d trong bt c tnh hung no. Khi trng thy mt ngi
ang bo v thn trn ca mnh vo thi im no , bn c th xem l u hiu chnh
xc cho bit h cm thy kh chu. Bng vic nh gi cc tnh hung tht k lng, nguyn
nhn gy ra s kh chu c th cho php bn gip h hay it ra l hiu h hn.
107
Cho d v l do no i na (c l l t b ch hn) th nam giwosi vn s che

chn thn trn ca mnh, nhng bng nhng cch kho lo hn. Mt ngi n ng c th
vi tay ngang pha trc ngi mnh mn m chic ng h hoc, nh thi tu Charles
ca nc Anh vn thng lm khi xut hin trc cng chng, vi tay ngang ngi
chnh li tay o s mi hoc mn m chic khuy mng st. H cng c th chnh li nt tht
c vt ca mnh lu hn bnh thng v ng tc ny cho php h dng cnh tay che khu
vc thn trc ni c ngc v c. y l nhng hnh thc che chn gi i thng ip ngi
ny c hi bt an vo thi im .
C ln ti ng xp hng quy tnh tin trong siu th v cho ngi ph n ng
trc ti thanh ton xong. R rng c ta dng th thanh ton, nhng chic my lin tc
t chi th ca c ta. Mi ln c th v n s pin, c li khoanh tay trc ngc v ch tn
hiu tr li ca my. Cui cng, c nh chu thua, b i v v cng tc gin. Mi ln
chic th b t chi, c khoanh tay li v nm cht hn, ay l au hiu r rng cho thy
cng lc c cng tc gin v kh chu (xem hnh 33 v 34).
Chng ta c th nhn thy tr con khoanh tay hoc xon hai cnh tay ngang ngi
khi cm thy kh chu hoc t ra bng bnh, thm ch t khi cn nh. Nhng hnh vi to
ra l chn ny xut hin di
108
Hnh 33 - ni cng cng, nhiu ngi Hnh 34 - ng tc khoanh tay vi hai

trong chng ta khoanh tay mt cch thoi ban tay nm cht hay cnh tay r rng
mi khi ch i hay lm nghe ngi khc cho thy s kh chu.
ni. Cn nh, chng ta t khi ngi t th
ny, tr phi c iu g khin ta kh chu
(nh phi ch mt ngi v mun).
Nhiu hnh thc khc nhau t hnh ng bt cho hai cnh tay ngang bng cho
n t th bt cho cnh tay v tr cao hn vi b tay m cht b vai pha bn kia.
Cc sinh vin thng hi ti rng nu h ngi trong lp v khoanh tay pha trc
th hnh ng c ng ngha vi vic h c vn bt n hay khng. Vn y
khng phi l c hay khng c vn bt n, cng khng phi l t th ny ng ngha vi
vic h gy tr ngi cho gio vin, m l hai cnh tay xon vo nhau pha trc tr ngi
cho gio vin, m l hai cnh tay xon vo nhau pha trc c th l mt t th rt d chu
i vi nhiu ngi. Tuy nhin, khi mt ngi dt nhin khoanh tay, th ay l du hiu
cho thy s kh chu. Bn hy nh rng, nh phn on nhng tay i so vi cc t th
chun mwucj thng thy m chusngt a c th nhn ra khi no th mt ngi bt u kh
chu. Hy quan st xem nguwofi ny c l thn trc hay khng khi h tr nn thoi
mi hn. Ti nhn thy rng khi ti ging bi th lc u nhiu hc vin s ngi khoanh
109
tay, nhng dn dn h s ni lng cnh tay. R rng, c iu g xut hin thi thc
h thc hin hnh vi ny, c l l cm gic thoi mi hn vi nhng ngi xung quanh
v gio vin ca h.
Ph n (hay nam gii) khoanh tay li ch n gin v lnh, iu ny c th gy tranh
ci. Tuy nhin, n khng ph nhn ngha ca ngn ng khng li, bi lnh l mt trng
thi ca s kh chu, Nhng ngi khng thoi mi khi b thm vn ( chng hn nhng
nghi can trong cc cuc iu tra ti phm, nhng a tr gp rc ri vi cha m hoc mt
nhn vin b cht vn do c hnh vi khng tt) thng phn nn rng mnh cm thy lnh
trong sut thi gian . Cho d v l do g th khi chng ta cng thng, no ra s tc ng
n nhiu h thng ca c th chun b cho phn ng sinh tn: ng im, chy trn hoc
chng tr. Mt trong nhng tc ng l mu c chuyn v nhng c ln ca cc chi
v cch xa da, trong trng hp nhng c ny cn c s dng chy trn hoc chng
tr mi e do. Khi mu c chuyn vo nhng khu vc quan trng ny, da ca mt s
ngi s khng cn gi c sc thi bnh thng, h s thc s trng xanh xao hoc ging
nh ang b sc. Do mu l ngun chnh gip lm m c th nn vic a mu ra xa da v
chuyn vo cc c nm su hn s khin ta cm thy lnh hn bn ngoi c th ( xem
khung 22) (LeDoux., 1996, 131-133). Chng hn nh cp phn trc, trong cuc
thm vn chng trai tr m cht chic gi cu phn nn rng mnh b lnh trong sut thi
gian mc d ti tt my iu ho khng kh. C cha cu v ti u cm thy bnh
thng, ch c cu phn nn v nhit thi.
ng tc ci thn trn
ng tc khom lng hu nh c s dng ph bin th hin s l php, tn trng hoc
khim tn khi mt ngi cm thy vinh d, v d khi c v tay khen ngi. Chng hn,
bn hy cch ngi Nht v ( t thy hn trong x hi hin i) ngi Trung Quc ci
u t lng tn trng v knh n. Chng ta th hin rng mnh
110
Khung 23: ng tc ci u ca v t lnh ti cao

S ph bin ca ng tc ci thn trn t nhin khin ti nh n mt b phim
thi s c v tng Douglas MacArthur lc ng c b nhim lm vic bn cnh chnh
ph Philippin trc khi TH chin th hai n ra. B phim chiu cnh mt s quan qun
i M ang i ra khi vn phng ca MacArthur sau khi giao cho ng mt s ti liu.
Trong lc ri khi phng, vin s quan ci u v quay lng v pha ca. Khng ai
yu cu anh ta lm nh vy; hnh vi ny c b no vin s quan iu khin mt cch
t ng ngi c chc v cao hn kia bit bng a v ca ng c xc nh rt
r rng ngha l n tha nhn MacArthur l ngi ch huy (kh t, ch, si v nhng
ng vt khc khng phi con ngi cng th hin iu b phc tng ny). iu ng
lu l vin s quang tng ci ngi cho khi ri khi vn phng khng ai khc chnh
l ngi sau ny tr thnh v t lnh ti cao ca qun ng minh chu u, kin trc s
ca b ln Normandy v l v tng thng th ba mi t ca Hoa K: Dwight David
Eisenhower. Tht tnh c, nhng nm sau , khi bit Eisenhower ang tranh c tng
thng, MacArthur nh gi Eisenhower l nhn vin u t nht m ng tng c
(Manchester, 1978, 166).
Bng chnh iu b , v n s gip nhng ngi phng Ty (nhng ngi sn

lng th hin hnh ng ny) c c li th trong quan h x giao ( xem khung 22 ). Tht
ngu nhn, nhng ngi ng u, nht l ngi gi, vn thch nhn gt chn v ci nh
ngi by t s tn trng. Mi ln nhn thy ng tc ny, ti li ngh rng tht th v
khi mi ngi vn th hin thi lch s v knh trng trong thi i ngy nay. D c
thc hin mt cch c thc hoc theo tim thc, ng tc ci thn trn vn l mt c ch
thin hin s quan tm ngi khc.
Vic lm p thn trn

Do giao tip phi ngn t cn bao gm c nhng vt tng trng nn chng ta phi
ch n trang phc v nhng vt dng khc m mnh mc hoc eo phn thn trn (
111
ni chung l ton b c th). Ngi ta cho rng trang phc to nn con ngi, v ti ng
vi iu , t nht l v phng din hnh thc. Nhiu nghin cu chng minh rng
nhng trang phc chng ta mc, d l com-l hay qun o bnh thng ( thm ch l mu
sc trang phc, mt b com-l mu xanh tng phn vi b com-l mu nu), s nh hng
n nhng ngi khc (Knapp & Hall, 2002, 206-214)
Qun o tit l rt nhiu iu v chng ta v c th gip ch cho chng ta rt nhiu.
Xt v kha cnh no , thn trn ca chng ta l tm bng qung co gip chng ta
thng bo cm xc ca mnh. Trong giai on tn tnh, chng ta din tht p t c
thnh cng. Tng t, chic o khoc c in ch ca hc sinh trung hc, chic ph hiu
cnh st v huy chng qun i, tt c u c mt hoc eo thn trn nh mt cch
khin ngi khc ch n nhng thnh tch ca chng ta. Nu chng ta mun ngi khc
ch n mnh th thn trn chnh l ni c th gy ch . Khi tng thng c thng ip
ln bang trc Quc hi, nhng ph n mc qun o mu m bn nhn thy gia mt
bin ngi mc ton mu xanh dng v mu xm chnh l nhng ngi ang mc cc
mu sc ni bt v d gy ch . H nh nhng ch chim ang khoe b lng ca mnh.
Qun o c th rt gin d, c th rt k qui (bn hy xem nhng k u trc n
mc ra sao hay nhng k c cch n mc qui n to cho bn n tng th no), hoc
c th rt lo lot ( nh trang phc ca nhc s Liberace hay Elton John); n phn nh tm
trng hoc tnh cch ca ngi mc. Chng ta c th chn cch khc, l s dng cc
trang sc cho thn trn hoc nhng ch trn ca thn trn thu ht ngi khc,
khoe rng chng ta c c bp rn chc hay thn hnh cn i nh th no, hoc thng
bo a v x hi, ch ng v kinh t hoc trong ngh nghip ca chng ta. iu ny c
th gii thch ti sao c rt nhiu ngi qu lo lng v vic nn mc trong phc g khi tham
d mt s kin ni bt hoc khi ti ni hn h. Nhng vt trang sc ca ring chng ta cho
php ta th hin dng di ca mnh hoc s ng h i vi mt nhm ngi c bit (
chng hn ta thng mc trang phc c cng mu vi qun o ca i bng m mnh yu
thch)
112
Qun o c th cho bit nhiu thng tin, chng hn n tit l khi no th ngi ta
vui v hoc au bun, h c a v cao hay thp, h tun theo nhng chun mc x hi hay
l thnh vin ca gio phi (v d cng ng Hasidic ca ngi Do Thi, cng ng cc
nng dn Amish hoc gio phi Hare Krishna). mc no , chng ta n mc nh th
no th chng ta l ngi nh th y ( xem khung 24). Nhiu nm qua, ngi ta bo ti
rng ti n mc nh mt ip vin FBI, v h ng. Ti mc ng phc chun ca mt
ip vin: b vest mu xanh nc bin, o s mi trng, c vt mu ru vang , giy en
v tc ngn.
D nhin, do mi ngi c nhng vai tr no trong cng vic (vai tr ny i hi
phi mc trang phc c bit) v do h c thc chn trang phc, nn chng ta cn phi
thn trng khi nh gi nhng thng ip t mt b trang phc. Xt cho cng, anh chng
ang ng bn ngoi ca nh bn trong b ng phc ca nhn vin sa cha in thoi
c th l mt tn ti phm k mua hoc n cp ng phc ca ai t nhp vo
nh bn ( xem khung 25).
Cho d c nhng li cnh bo va nu, chng ta cn xem xt trang phc trong bi
cnh bao qut khi nh gi ngn ng khng li. V l do ny m iu quan trng l chng
ta mc nhng trang phc
Khung 24: Bn n mc nh th no th bn l ngi nh th y

Th tng tng cnh ny: Bn ang bc trn mt con ng tha ngi qua
li vo mt bui ti v bn nghe thy c ai ang i sau lng mnh. Bn khng th
nhn r khun mt hay i bn tay ca ngi ny trong m ti nhng vn c th xc
nh c anh ta ang mc com-l, tht c vt v mang mt chic cp h s. By gi,
vn trn va h ti tm nh vy nhng ln ny, hy tng tng rng tt c nhng g bn
c th nhn thy sau lng mnh l bng dng ca mt ngi trong b qun o lum thum
v rng thng thnh, qun tr xung, m i lch, o phng ng mu, i i giy th thao
mn v rch t ti. Trong c hai trng hp, bn khng th nhn r ngi nhn
ra bt c chi tit no khc; v ch n gin da vo qun o, bn cho rng l mt
113
ngi n ng. Tuy nhin, khi ch da vo cch n mc bn s c kh nng rt ra nhng

kt lun khc v mi e do tim n n t hai ngi n ng ny i vi s an ton ca
bn thn mnh. Cho d c hai ngi u n gn, no ra ca bn s b kch thch ( tuy
phn ng ca bn i vi h ch da vo yu t duy nht l phn ng trc cch n mc
ca h). S nh gi ca bn v tnh hung s khin bn cm thy thoi mi hoc kh
chu, ngay c khi bn c nguy c b e do.
Ti th khng bo vi bn rng ngi no khin bn cm thy thoi mi hn, iu
do bn quyt nh. Nhng d ng hay sai th khi tt c nhng yu t khc u nh
nhau, chnh trang phc l yu t c tc ng rt ln n suy ngh ca chng ta v mi
ngi. Mc d bn thn trang phc khng th gy tn hi cho chng ta v mt th cht
nhng n c th tc ng n tinh thn ca chng ta. Bn hy mt s ngi M, k
t sau s kin ngy 11 thng 9 nm 2001, tr nn xt nt v hoi nghi nh th no khi
nhn thy mt ai mc trang phc ca ngi Trung ng. V bn cng s hnh dung
xem s kin ny khin mt s ngi M gc Trung ng cm thy nh th no.
Ti ni vi cc sinh vin i hc rng cuc sng khng phi lc no cng cng
bng v iu khng may l h s b nh gi thng qua trang phc ca mnh, v th, h
cn phi suy ngh tht k v vic la chn trang phc v nhng thng ip gi n ngi
khc
Khung 25: Khng phi lc no v ngoi cng phn nh ng con ngi

chng ta
R rng, chng ta phi thn trong khi nh gi mt ngi m ch da vo trang
phc, bi v i khi iu c th dn ti kt lun sai lm. Nm ngoi ti ti London v
ti mt khch sn rt p. Khch sn ny ch cch cung in Buckingham bn to nh.
Tt c cc nhn vin y, k c nhng c phc v, u mc trang phc ca hng
Armani. Nu nhn thy h ngi trn tu in i lm, c l ti d nhm ln rng h c
a v tng i trong x hi. V vy bn hy nh rng, do trang phc b chi phi bi yu
t vn ho v d thay di nn n ch lm mt phn ca bc tranh ngn ng khng li.
114
Chng ta nh gi trang phc xc nh xem n c gi i mt thng ip no hay khng

ch khng phi da vo xt on ngi khc.
Sao cho ph hp vi thng ip m mnh mun gi n ngi khc vi gi nh

rng chng ta mun tc ng n hnh vi ca h theo chiu hng tch cc hoc nhm
mang li li ch cho chnh mnh.
Khi chn qun o v ph kin, bn hy lun c thc v vic mnh ang gi i
thng ip g qua trang phc cng nh ngi khc c th nhn ra ngha no t cch n
mc ca bn. Bn cng nn cn nhc iu ny: mc d c th bn c mun s dng trang
phc ca mnh gi mt tn hiu n mt ngi hay mt nhm ngi vo mt thi gian
v ti mt a im c th, th c kh nng bn s phi chp nhn s tht rng nhiu ngi
khng th tip thu thng ip ca bn theo cch .
Ti nhng cuc hi tho, ti thng t cu hi: Hm nay cs bao nhiu ngi trong
s cc bn c m mc qun o cho no?. D nhin l mi ngi u ci v chng ai
gi tay ln c. Sau ti ni: , vy th tt c cc bn u t chn cho mnh cch n mc
nuhw th ny phi khng?. Khi , mi ngi u nhn xung quanh v c l ay l ln
u tin h nhn ra rng mnh c th mc p hn v th hin bn thn tt hn. Xt cho
cng, trc khi hai ngi gp nhau ln u tin th thng tin duy nht m mi ngi phi
tm hiu ngi kia l ngoi hnh cng vi nhng giao tip phi ngn t khc. C l n
lc bn cn tnh n vic ngi khc nh gi mnh nh th no.
Lm m
Khi kho mnh c v th cht ln tinh thn, chng ta s quan tm n v ngoi ca
mnh v v vy s lm m cng nh t chi chut cho mnh. Con ngi khng phi l loi
duy nht bit lm m cc loi chim v ng vt c v cng c nhng hnh ng tng
t. Mt khc, khi chng ta bnh hoc mt mi v tinh thn th t th ca thn trn v vai,
cng nh ton b dng v b ngoi, c th bo hiu rng tnh trng sc kho ca chng ta
115
khng c tt (Hip hi Tm thn Hoa K, 2000, 204=307, 350-352). Nhiu ngi v

gia c bt hnh phi kh s v chng tm thn phn lit v him khi quan tm n qun o
ca mnh. Qun o ca h thng bn thu v ph y bi, nhiu ngi trong s thm
ch cn chng c li khi ngi khc c gng tm hoc thay qun o sch cho h. Nhng
ngi suy nhc thn kinh s ci ngi khi i hoc ng, dng nh sc nng ca c th
gii ang ko h xung.
Hin tng t chi chut khi cn ngi b m v bun b c cc nh nhn loi
hc, nhng ngi lm cng tc x hi v nhng nh cung cp dch v chm sc sc kho
trn khp th gii ch n. Khi b no ang trong trng thi u ut hoc khi chng ta b
m, vic lm m v chng din l hai trong s nhng vic u tin chng ta ngng thc
hin (Darwin, 1872, chng 3, nhiu trang). Chng hn cc bnh nhn ang hi sc sau
phu thut c th i b hnh lang bnh vin vi mi tc ri b, mc nhng chic o thng
l mng v chng thm quan tm n v ngoi ca mnh. Nu thc s b m c th bn
s nm l trong nh v trng nhch nhc hn bnh thng. Bi khi mt ngi thc s khng
kho hoc thc s c chuyn bun, b no ca h s c nhng vic khc cn c u tin
hn, v lm m li khng nm trong s nhng vic . V vy, tu theo hon cnh, chng
ta c th da vo hin tng mt ngi hon ton khng lm v sinh c nhn v/hoc chi
chut a ra cc gi nh v tm trng hoc tnh trng sc kho ca ngi .
ng tc ng ngi
Ng ngi trn i vng hoc gh thng l du hiu cho thy s d chu. Tuy nhin,
khi c nhng vn nghim tc cn c bn bc th ng tc ny li l biu hin cho thy
ngi no mun khng nh khng gian ring hoc quyn lc (xem hnh 35). c bit,
cc thanh thiu nin thng ngi ng ngi trn gh ta hoc gh di nh mt cch ngm
th hin s kim sot i vi khng gian ca chng khi b cha m trch mng. Hnh vi ng
ngi ny l mt hnh vi v l v th hin thi bang quan i vi nhng ngi b trn.
y l mt biu hin khng nh khng gian ring, mt biu hin m chng ta khng nn
khuyn khch hoc dung th.
116
Nu bn c con v n lun thc hin hnh vi ng ngi mi khi phm li nghim

trng th bn cn gip con b thi quen ny ngay lp tc bng cch yu cu n ngi thng
ngi ln, nu khng c th hy xm phm khng gian ca n mt cch m thm (bng
cch ngi cnh hoc ng st ng sau n). Ngay lp tc, no ra ca a tr s c phn
ng trc s xm chim ca bn v iu ny s khin n ngi thng ngi ln. Nu bn
cho php con bn trn trnh bng
Hnh 35 Ng ngi v pha sau l mt biu hin

khng nh khng gian ring. Hnh v ny c chp
nhn khi n xy ra nh bn nhng khng c chp
nhn ni lm vic, c bit l trong mt cuc phng
vn xin vic.
cch ngi ng ngi khi tranh ci vi mnh th bn ng ngc nhin nu n ngy cng thiu
tn trng bn. Bi v bng cch cho php con c nhng biu hin nh vy, v c bn, bn
ang khng nh vi n rng: Con khng tn trng b/m cng chng sao!. n lc
trng thnh, c th chng s tip tc thc hin hnh vi ng ngi mt cch khng ph
117
hp ni lm vic ni m l ra chng nn ngi thng ngi v chm ch vo cng vic.

N s khng th lm vic lu di bi hnh vi trn gi i mt thng ip phi ngn ng t
cc k tiu cc v thi thiu tn trng i vi cp trn.
ng tc n ngc
Ging nh nhiu loi ng vt khc (k c mt s loi nh thn ln, chim, ch v linh
trng loi vt c h hang vi chng ta), loi ngi n ngc khi c gng thit lp quyn
kim sot khng gian (Givens, 1998-2007). Hy quan st hai ngi ang tc gin nhau; h
s n ngc ra ging nh nhng ch kh t c lng lng mu bc. Mc d hnh vi n
ngc dng nh c v rt bun ci khi chng ta nhn thy ngi khc thc hin, nhng
y li l hnh vi khng nn b qua. Bi vic quan st ch ra rng ngi ta s n ngc
khi sp tn cng ai . Bn c th thy cnh ny trn sn trng khi bn tr sp nh nhau.
Bn cng c th bt gp n u nhng vn ng vin m bc chuyn nghip khi h
khiu khch nhau bng li trc mt trn u quan trng (h n ngc ra, ci ngi v
pha nhau v tuyn b mnh chc chn ginh chin thng). Tay m lng danh Muhammad
Ali thc hin hnh vi ny thnh tho hn bt c ai khc trong nhng trn u quan trng.
Anh khng ch c v e da m cn rt khi hi trong tt c cc hip u, iu ny khin
trn u hp dn hn v d nhin v cng c bn chy hn.
Ph by thn trn
i khi trong nhng v u trn ng ph, nhng k ang trong t th sn sng
tn cng i phng s ci trang phc ra b bt mt th trang phc nh o s mi hoc
m. Chng ai bit chc ng tc ny ch n gin l chng t mnh khe mnh, gi cho
trang phc ci ra khng b h hi hay l trnh b i phng li dng tm cht nhng
trong bt c tnh hung no, nu bn phi tranh ci vi ai v ngi ny b m, o hay
mt th khc trn trang phc ra, th rt c kh nng l mt v u sp din ra (xem khung
26).
118
Thn trn v ng tc th
Khi mt ngi ang cng thng, ta c th nhn thy ngc h phng ln hoc n ra v xp
xung nhanh chng. Khi h no ra b kch thch v thc hin hnh ng chy trn hoc
khng cc, c th s
Khung 26: Cu chuyn v mt ln bn khng mun ngi khc ci o

ca h
Cch y nhiu nm, ti chng kin hai ngi hang xm li qua ting
li vi nhau v vic h thng phun nc chng chy bt ng phun nc vo chic
xe hi va mi c nh bng. Khi mi chuyn tr nn cng thng, mt trong
hai ngi bt u ci cc o ca mnh. V ti bit rng h s m nhau. iu ny
l chc chn v chic o s mi ri xung v h bt u m vo ngc nhau.
y ch l im bo trc v trn u sp xy ra sau . Hai ngi n ng
trng thnh nh nhau ch v nc phun vo mt chic xe hi, y dng nh l
chuyn khng th tin c. Tuy nhin, iu thc s ng ch y l hai anh
chng ny m vo ngc nhau nh th h thuc h hang nh kh. Ti thc s
rt xu h khi phi chng kin hnh ng l bch y ca h. L ra h khng nn
c x vi nhau nh vy.
c gng np cng nhiu kh oxy cng tt (bng cch ht th su hn hoc th nhng hi
th ngn v nhanh). Khi ngi no ang trong tnh trng cng thng, ngc h s php
phng do no ra ang pht i thng ip: Nguy c tim n s thc y nhanh vic s
dng kh oxy trong trng hp chng ta phi b chy hoc chin u t ngt!. Khi bt
gp kiu hnh vi phi ngn t ny mt ngi khe mnh khc thng, bn nn xem xt
v sao h li qu cng thng n vy.
ng tc nhn vai
ng tc kh nhn c hai vai c th ni ln rt nhiu iu trong mt bi cnh c th. Khi
v sp hi mt nhn vin: Anh c bit g v li phn nn ca khch hang ny khng? v
anh nhn vin tr li khng trong lc ch nhn mt bn vai, th c nhiu kh nng l anh
119
ta khng trung thc vi cu tr li ca mnh. Mt phn ng trung thc v thnh tht s

khin c hai vai nh ln r rang v ngang bng nhau. Chng ta cho rng mi ngi s nhn
c hai vai hoc nh
Hnh 36 ng tc hi nhn vai bo Hnh 37 Chng ta nhn vai bo hiu

hin s thiu qu quyt hoc bt an.
mnh khng bit hoc cn hoi khi. Hy
quan st c hai vai nh ln, khi ch c
mt bn vai nh ln th thng ip tr
nn rt ng ng.
cao vai khi h khng nh iu mnh ang ni vi s tin tng. Chng c g ng nghi ng
khi h ni: Ti khng bit! trong lc c hai vai nh cao v pha tai. Nh cp phn
trc, y l mt hnh vi chng li trng lc, hnh vi ny thng bo hiu ngi no
ang thoi mi v t tin v nhng hnh ng ca mnh. Nu bn nhn thy hai vai ca mt
ngi ch nh ln mt cht hoc ch c mt bn vai nh ln th c nhiu kh nng l ngi
ny, di s iu khin ca no ra, khng chc chn v nhng iu mnh ang ni, v c
l h cn trnh n hoc thm ch ni di (xem hnh 36 v 37).
ng tc rt c
120
Khi cp n i vai, bn hy n nhng ngi dch chuyn c th ca mnh sao

cho i vai t t nh ln v pha tay v khin c dng nh bin mt trong lc tr chuyn
hoc phn ng trc mt s vic tiu cc (xem hnh 38). ng tc quan trng y l i
vai t t nh ln. Tht ra, ngi ang bc l kiu ngn ng c th ny
Hnh 38 Vai nh ln v pha tai to nn

hnh nh ra rt c. N gi i thng ip
v s yu ui, bt an v nhng cm xc
tiu cc. ng tc ny gi chng ta nh
n hnh nh cc vn ng vin bi trn
trn ng tr v phng thay qun o.
ang c gng lm cho u mnh bin mt nh con ra rt c. Nhng ngi nh vy thng

ang trong trng thi thiu t tin v rt kh chu. Ti tng bt gp hnh vi ny trong
121
nhng cuc hp bn v cng vic khi v sp bc vo v ni: No, ti mun nghe mi

ngi bo co v nhng vic mnh lm. Khi nhng ngi khc trong phng ni v
nhng thnh tch ca mnh mt cch y t ho th cc nhn vin km ci dng nh s
cng h thp ngi hn, vai h s cng nh cao hn v trong tim thc, h c gng che
du u mnh.
Hnh vi ging nh ra rt c ny cn xut hin trong cc gia nh khi ngi cha ni: Cha
rt phin long khi pht hin ai lm v chic n c sch ca cha m chng ni mt
li no. Khi ngi cha quan st tng a con ca mnh th s bt gp c mt a nhn
xung, vai n nh ln v pha tai. Bn cng s nhn thy ng tc rt c ny c bc l
mt i bng bi trn khi h tr li phng thay qun o i vai dng nh nut chng
ly u h.
Nhn xt sau cng v thn trn v i vai

C nhiu cun sch khi vit v hnh vi phi ngn ng qun cp n thn trn v i
vai. y l iu ng tic bi chng ta c th tm thy nhiu thng tin gi tr t b phn
ny ca c th. Nu bn khng ch quan st b phn ni trn tm kim nhng manh
mi phi ngn t, th ti hy vng nhng kin thc trong chng ngy s thuyt phc bn
m rng tm quan st ca mnh hiu r b phn ng vai tr tm bng thng bo ca
c th. Nhng phn ng ca n v cng trung thc bi vi rt nhiu c quan ni tng quan
trng nm bn trong n, no ra s rt ch trng n vic bo v cho thn trn ca chng
ta.
Chng nm
Tri thc trong tm tay
Nhng hnh vi phi ngn t ca cnh tay
Xt trn phng din qun st ngn ng c th th cnh tay l b phn b nh gi kh
thp. Chng ta thng ch n khun mt v i bn tay nhiu hn khi c gng gii m
122
hnh vi phi ngn t. Tuy nhin, khi quan st cc du hiu th hin s d chu, kh chu, t
tin hoc cc biu hin khc ca cm gic th cnh tay chnh l phng tin chuyn ti cm
xc v cng hiu qu.
K t khi t tin ca chng ta loi linh trng bt u i thng ngi th hai cnh tay
ca con ngi c gii phng lm nhiu cng vic quan trng. Chng ta c kh
nng mang nhng vt nng, to ra nhng c m, cm nm vt v nng chng ta ln
khi mt t. Chng thon gn, linh hot v c th to ra phn ng tc thi rt mnh m
trc bt c mi e da no t bn ngoi, nht l khi c kt hoc vi cc chi di.
Nu ai nm mt vt vo ngi chng ta th theo bn nng, cnh tay ca chng ta s gi
ln chn vt li mt cch chnh xc. Trong vic bo v chng ta, hai cnh tay, ging
nh i chn v bn chn, s phn x nhy bn v ch ng n mc chng ta s gi ln
ngay c khi iu khng hp l hoc km khn ngoan. Trong cng vic ca mnh FBI,
ti chng kin nhiu ngi b bn vo cnh tay khi s dng cc chi trn c gng bo
v mnh khng b trng n. B phn no t duy s nhn ra rng chng ta khng th chn
c vin n ch bng mt cnh tay, nhng no ra vn s iu khin cnh tay ca chng
ta a ln v chn chnh xc mt vin n ang lao ti vi tc 900 feet (khong 270m)
mt giy. Trong khoa hc php y, nhng vt thng c gi l nhng chn thng do
t v.
Mi ln cnh tay bn b va p (c bit khi bn va phi vt sc nhn), hy ngh xem n
va mi bo v thn th bn khi mt tai ha cht ngi nh th no. Mt ln, trong mt
cn ma dng Florida, khi ti ang cm che u th gc nhn cnh ca xe t ca ti
bt tr li v p vo mt bn ngi ti, lm gy mt xng sn bn tri (vn khng
c cnh tay che chn v ti ang cm tay ). K t ln y, ti c mt k nim
au n, n lun nhc nh ti phi trn trng cnh tay mnh v cch m cnh tay bo v
ti.
Do hai cnh tay cng ging nh bn chn c to ra h tr cho s sinh tn ca
chng ta nn chng c th c xem l b phn tit l nhng tnh cm hoc nh tht. V
123
th, khng ging vi khun mt l b phn hay thay i v c kh nng nh la, cc chi
trn cung cp nhng tn hiu phi ngn t ng tin cy nhng tn hiu phn nh chnh xc
hn nhng suy ngh, cm xc hoc nh ca chng ta cng nh nhng ngi xung quanh
mnh. Trong chng ny, chng ta s tm hiu ngha ca mt s ng tc ph bin nht
ca cnh tay.
Nhng hnh vi phi ngn t quan trng lin quan n cnh tay
Nhng ng tc ca cnh tay lin quan n trng lc
Mc c ng ca cnh tay l du hiu quan trng v chnh xc cho thy thi v tnh
cm ca chng ta. Nhng ng tc ny c th c sp xp t lnh lung (b kim ch v
co rt li) cho n hn hoan (khng b kim ch v thoi mi). Khi chng ta hnh phc v
hi long, cnh tay s c ng t do, thm ch cn trng kh vui mt. Bn hy quan st
nhng a tr ang chi a. Cnh tay ca chng c ng mt cch d dng trong khi
chng ni chuyn vi nhau. Bn s nhn thy chng thc hin cc ng tc nh ch tr,
khoa tay ma chn, cm nm, nhc, m v vy.
Khung 27: Hy gi bn tay ca bn ln khng trung!

bt ngi khc gi tay ln, bn khng cn phi dng sng. Bn hy lm cho h
cm thy vui v, h s t ng lm iu . Trn thc t, c l ngi ta s va gi
bn tay ln cao li va cm thy rt bc mnh ch vo mt thi im duy nht l b
cp gia ng. Bn hy ngh n vic cc vn ng vin nhy ln cao v v tay
sau mi ln chi thnh cng; hy quan st nhng c ng vin bng gi cnh
tay ln tri sau khi i nh ghi bn thng. Cc ng tc chng li trng lc ca
cnh tay l mt phn ng thng gp trc nim vui sng v s kin gy phn
khch. D Brazil, Belize, B hoc Botswana, ng tc vy tay vn l mt biu
hin tht s ph bin cho bit chng ta cm thy hn hoan n mc no.
Khi vui v, chng ta khng hn ch cc c ng ca cnh tay; thc ra, chng ta c xu
hng t nhin l chng li trng lc v a cnh tay ln cao qu u (xem khung 27). Khi
mi ngi thc s trn tr sinh lc v hnh phc, cnh tay ca h s thc hin ng tc
chng li trng lc. Nh cp chng trc, cc hnh vi chng li trng lc c lien
124
quan n nhng cm xc tch cc. Khi mt ngi cm thy thoi mi hoc t tin, anh ta s
vung vy cnh tay mt cch dt khot, chng hn trong lc ang bc i. Chnh nhng
ngi c cm gic bt an thng kim ch cnh tay ca mnh theo tim thc, dng nh
h khng th chng li sc nng ca trng lc.
Hy ni thng vi mt ng nghip v mt sai lm nghim trng v phi tr gi t m c
ta va phm phi trong cng vic, bn s thy hai vai v cnh tay ca c ta h thp v
bung thng xung. Bn bao gi c cm gic gc xung nh vy cha? y l phn
ng ca no ra trc mt s vic tiu cc. Cc cm xc tiu cc khin c th ta h thp
xung. Nhng phn ng ny ca no ra khng ch trung thc m cn din ra trong khong
thi gian kh lu. Chng ta nhy cng ln v gi cnh tay ln khng trung vo khonh khc
bn thng c ghi, nhng chng ta s h i vai xung v bung thng cnh tay khi b
trng ti pht v phm lut. Nhng hnh vi c lin quan n trng lc va nu chuyn ti
cc cm xc mt cch chnh xc v vo ng thi im chng ta b tc ng. Hn na, cc
hnh vi ny cng rt d lan truyn, d chng ta ang sn vn ng xem bng , ang
d mt bui ha nhc thng thc nhc rock hay d mt bui hp mt nhng bn b thn
thit.
ng tc rt cnh tay li
Khi lo lng hoc s hi, chng ta rt cnh tay mnh li. Thc ra, khi chng ta b thng, b
e da, lng m hoc lo lng, cnh tay thng rt ngay v bn hng hoc bt cho ngang
ngc. y l mt chin thut sinh tn c tc dng bo v mt ngi khi h thy mt
mi nguy him thc s hoc mi nguy him m mnh linh cm. Chng hn, khi lo lng
cho a con trong lc n ang chi vi nhng a tr th l hn, thng thng ngi m
s khoanh tay v gp cnh tay ngang bng. C ta mun can thip nhng vn ng bn
ngoi v kim ch bn thn bng cch gi ly cnh tay ca mnh, hy vng bn tr s chi
a m khng b thng tch.
Khi hai ngi ang tranh ci, c th h u c hnh vi rt cnh tay li mt hnh vi c
kh nng che ch c th rt hiu qu m c hai u c th nhn thc c. ng tc kim
125
ch ny c ngha sinh tn, n bo v c th khi ang t th khng khiu khch. Thc

ra, h ang kim ch bn thn, bi ng tc dang rng cnh tay c th c hiu l h
mun nh nhau hoc lm cho i phng b thng iu ny tt s dn n u .
Vic t kim ch khng ch gip ta dn xp c mi quan h vi nhng ngi khc m
cn gip ta an i bn thn khi c nhu cu. Chng hn, khi thn trn v cnh tay b au hoc
b thng, chng ta thng c gng hn ch c ng cnh tay au hoc t xoa
du. Chng ta c th rt hai cnh tay v pha vng b au ca c th. Nu bn tng tri qua
mt cn au rut d di, bn s gn nh rt cnh tay v pha bng xoa du cn au. Vo
nhng lc nh vy, hai cnh tay khng dch chuyn ra pha ngoi bi h no ra i hi
chng ta phi ch n nhu cu ca chng ta nhu cu quan tm n bn thn trc .
S hn ch c ng ca cnh tay
S hn ch cc c ng ca cnh tay (hay cn gi l s bt ng ca cnh tay), c bit
khi iu ny xut hin tr em, i khi c th n cha nhng thng ip ng s hn. Khi
nghin cu nhng du hiu cho thy s ngc i tr em, ti rt ra kinh nghim sau:
nhng a tr ny s hn ch cc c ng ca cnh tay khi c mt nhng ngi cha, ngi
m ngc i chng hoc nhng k nguy him khc. iu ny gip bn nng sinh tn tr
nn hon thin, bi tt c cc loi ng vt, c bit l th n tht, thng ch n nhng
mc tiu chuyn ng. Theo bn nng, a tr b ngc i bit rng n cng c ng th
cng c kh nng b ch v s c nguy c tr thnh mc tiu ca k ngc i. V th,
theo bn nng, h no ra ca a tr s t iu chnh m bo rng hai cnh tay ca
n khng thu ht s ch . Hnh vi bt ng ny c th cnh bo nhng ngi ln c trch
nhim (d l thy c gio, hng xm, h hng hay bn b) rng mt a tr c th l
nn nhn ca s ngc i (xem hnh 28).
C l ti khng th gt b khi ngi thi quen hay iu tra ca mt nhn vin FBI. Tuy
nhin, khi nhn thy nhng a tr trn sn chi, ti lun lic nhn cnh tay ca chng
xem c vt thm tm hay vt thng no khng. Tht ng bun l c qu nhiu v ngc
tr em trn th gii, v trong thi gian c o to, ti c hng dn cch tm
126
kim nhng du hiu ca s th v ngc i i vi tr em v nhng ngi khc. Khng

ch xut pht t ngh nghip ca mnh mt ngi thi hnh lut m cn xut pht t
nhng nm thng lm ngi cha trong gia nh, ti bit nhng vt
Khung 28: Nhng ngi bo v tr em c khp ni

tp th dc, ti thng i bi mt b bi gn nh. Cch y nhiu nm, ti c
bit mt b gi. Trong khi t ra ha ng v ni chuyn thoi mi vi mi ngi,
c b thng t rt cnh tay li mi khi m n c mt . Ti ch n phn
ng ny trong nhiu ngy. Ngoi ra, ti cn thy ngi m thng xuyn ni
vi c con gi bng nhng li lnh lung, cay c v mang tnh tha m. Ti tn
mt chng kin ngi m thng c nhng hnh vi th bo i vi con gi thay
v nh nhng khi tip xc vi thn th c b; iu ny rt ng lo ngi tuy cha n
mc b xem l phm ti. Vo ngy cui cng gp c b, ti n vi vt thm
tm ngay pha trn khuu tay ca b, mt trong ca cnh tay (phn cnh tay hng
vo thn trn khi cnh tay bung xung bnh thng bn hng). Lc ny, ti
khng
th
gi
kn
mi
nghi
ng
c
na.
Ti bo cho cc nhn vin ca b bi rng ti nghi ng c tr em b ngc i v
yu cu h mt n c b. Mt nhn vin bo vi ti rng l a tr cn
c h tr c bit, v nhng vt thm tm xut hin c l l do c b khng
vng li. Ti cm thy ngi ta ang l i nhng iu m ti lo ngi, v vy ti
n gp gim c khu b bi v trnh bay nhng lo lng ca mnh. Ti gii thch
rng nhng vt thng do t v khi ng s khng xut hin mt trong ca bp tay
m xut hin khuu tay hoc mt ngoi ca cnh tay. Ngoi ra, ti cn bit rng
khng phi ngu nhin m a tr ny trng nh mt ngi my mi khi m n n
gn. Ti cm thy nh nhm khi bit rng vn ny sau c kin ngh
ln cc nh chc trch (sau khi nhng ngi khc b bi cng quan st thy
nhng
iu
tng
t).
Hy cho php ti cp n mt vn rt quan trng. Nu bn l nhng ng b
b m, thy c gio, ngi hng dn hc sinh khi i cm tri hoc gim th, v
bn bt gp nhng a tr c s thay i rt mnh m hoc c hnh vi kim ch
cnh tay khi gn cha m chng hoc nhng ngi ln khc, th t nht bn cng
nn quan tm v quan st k lng hn. Vic ngng cc c ng ca cnh tay l
mt phn ca phn ng bt ng do h no ra iu khin. i vi a tr b ngc
i th hnh vi thch nghi ny c th mang ngha sng cn.
127
thm tm do b ng hoc va p trng nh th no v xut hin v tr no trn c th.

Nhng vt thm tm do b ngc i s khng ging nh vy. V tr v hnh dng ca chng
s khc, v nhng s khc bit ny u c th pht hin di con mt ca nh chuyn mn.
Nh trnh by chng trc, loi ngi s dng cnh tay ca mnh t v, y l
mt phn ng ca no ra m chng ta c th on trc c. Do tr em s dng cnh tay
che chn c th nh mt phng tin phng v ch yu (ngi ln c th s dng cc
vt), nn khi cnh tay a tr c vt thm tm, cc ng b b m hay ngc i con ci
s vin vo vo l do u tin l chng b ng. Khi tm ly con mnh mt cch th bo theo
cch ny, h s li nhng du vt mt trong ca cnh tay a tr. c bit, nu h lc
con mnh t th ny, vt thm tm s c mu sm hn (do tay b bp mnh hn) v c
hnh dng to hn ca bn tay ngi ln hoc c hnh dng b ko di ca ngn tay ci hoc
nhng ngn tay khc.
Trong khi cc bc s v nhng nhn vin bo v an nnh trt t ni cng cng hng ngy
lun nhn thy nhng vt thm tm nh vy nhng nn nhn nh tui hoc cc bnh nhn,
th nhiu ngi trong chng ta li khng nhn bit c s ph bin hoc ngha ca
chng. Nu hc c cch quan st tr em mt cch k lng v tm kim nhng du hiu
r rang cho thy s ngc i, th tt c chng ta u c th gp phn bo v nhng a
tr v ti. Khi cp n iu ny, ti khng c gng khin cc bn tr nn hoang tng
hoc nghi ng mt cch v l, ti ch mun cc bn thc c iu m thi. Nu tt
c nhng ngi ln c trch nhim cng hiu bit v hnh dng ca cc chn thng do t
v cng nh cc vt thng khc tr em do b ngc i, v nu chng ta cng quan
st cc vt thng th con ci chng ta s cng c an ton. Chng
Khung 29: S h ca nhng k cp gi lm khch mua hng

Cch y hn 35 nm, ti c kt c mt trong nhng kinh nghim u tin v hnh
vi kim ch cnh tay ti mt ca hng sch ni ti c thu pht hin nhng k cp
gi lm khch mua hng. T mt v tr cao pha trn quy bn hng, ti nhanh chng nhn
ra rng vic pht hin nhng tn ti phm ny l kh d dng. Mt khi hiu c ngn ng
c th thng thng ca nhng k cp gi lm khch mua hng, ti c th nhn ra chng
128
hng ngy (v tht ng ngc nhin l ti c th nhn ra chng ngay c khi chng mi bc
chn vo ca). Th nht, chng c xu hng s dng cc c ng ca cnh tay t hn
nhng ngi mua hng bnh thng. Dng nh chng ang c gng bin mnh thnh
nhng mc tiu nh b khi i quanh ca hng. Tuy nhin, vic khng s dng cc c ng
ca cnh tay li tht s khin chng ni bt v d b pht hin hn. iu ny cho php
ti tp trung ch n chng nhiu hn khi chng nh gi nhng mnh khe trm cp ra.
ta mun chng c hnh phc v ung a cnh tay mt cch vui v ch khng phi rt
cnh tay li v s hi.
Hnh vi rt cnh tay li khng ch xut hin tr em. Chng ta cn c th bt gp n
ngi ln v nhiu l do khc nhau (xem khung 29).
Ti c mt ngi bn lm thanh tra hi quan Yuma, bang Arizona. Anh k vi ti rng
mt trong nhng iu anh lu ca khu l cch ngi ta cm ti xch v v khi t chn
vo bin gii nc M. Mt ngi lo lng v nhng hng ha trong ti xch ca mnh (cho
d v gi tr ca mn hng hay v l hng lu) thng cm chic ti cht hn, nht l
khi c ta n gn bn ca nhn vin hi quan. Chng ta khng ch dng cnh tay bo v
tht cn thn nhng vt quan trng m cn dng n bo v nhng th ta khng mun
ngi khc ch n.
S dng cc tn hiu ca cnh tay nh gi tm trng hoc cm xc

Nu bn xc nh c y cc hnh vi chun mc thng thy bng cch quan st cc
hnh vi ca cnh tay mt ngi no trong mt khong thi gian, bn c th pht hin
c cm xc ca anh ta khi da vo cc ng tc ca cnh tay. Chng hn, cc c ng
ca cnh tay c th cho bn bit mt ngi ang cm thy th no khi t cng ty tr v
nh. Sau mt ngy lm vic vt v hoc khi cm thy chn nn hay bun b, ngi ta s
bung hai cnh tay xung bn hng v h thp i vai. Nu c trang b kin thc ngy,
bn c th an i h v gip h phc hi sc khe sau mt ngy mt nhc. Ngc li, hy
quan st nhng ngi ang on t sau mt thi gian di xa cch. H cm ly nhng cnh
129
tay ca nhau nhng cnh tay ang cha ra ngay lp tc. Hnh ng ny c mt ngha
rt r rang: Hy n y no, ti mun m bn!. Hnh nh p khin chng ta nh
li nhng lc cha m u ym nm ly cnh tay chng ta v chng ta cng p li bng c
ch nh vy. Cnh tay ca chng ta vn ra, chng li trng lc v l ton b c th,
bi nhng cm xc ca chng ta l nhng cm xc tht s tch cc.
iu g s xy ra vi cc c ng ca cnh tay khi chng ta thc s khng c nhng cm
xc tch cc? Cch y nhiu nm, khi con gi ti cn nh, chng ti d mt cuc hp
mt gia nh. Khi mt ngi h hng bc n ch ti, thay v a cnh tay thng ra th
ti ch dang cng tay ra, cn bp tay th p st vo hai bn sn. iu th v l con gi ti
cng chiu chnh cnh tay ca n nh vy khi ngi h hng ny a tay ra m n.
Theo tim thc, ti gi i thng ip rng mnh cho n ngi ny nhng li khng
hng th cho lm khi gp ch ta. Con gi ti p li c ch tng t, v sau n ni vi
ti rng n cng khng thch ngi h hng ny. Cho d nhng cm xc ca con gi ti l
c cn c hay do n nhn thy iu qua thi ca ti i vi ngi h hng ny th
theo tim thc, c ti v con gi u th hin cm xc tht s ca mnh bng cch khng
dang rng hon ton hai cnh tay.
Cc hnh vi ca cnh tay cng gip chuyn ti nhng thng ip hng ngy nh: cho,
xin cho, hy n y no, ti khng bit, ng kia, di y, trn , dng
li, quay li, hy i khut mt ti v ti khng th tin vo iu va mi xy ra!.
Ngi ta c th hiu nhiu c ch trong s ny bt c ni no trn th gii v thng s
dng chng vt qua nhng ro cn v ngn ng. Trong s cc c ch lin quan n
cnh tay, cng c nhiu c ch th tc, mt s c ch mang c trng ring ty tng nn
vn ha, nhng c ch cn li th rt ph bin.
Nhng tn hiu ca cnh tay th hin s xa cch

C mt s hnh vi ca cnh tay truyn i thng ip: ng li gn ti, ng chm vo
ti!. Chng hn, bn hy quan st mt s gio s i hc, bc s hay lut s khi h i
hnh lang; ngoi ra, bn hy nhn n hong Anh hay phu qun ca b ng hong Philip.
130
Khi ngi ta chp tay sau lng th trc tin h mun ni: Ti l ngi c a v cao.
Th hai, h ang gi i thng ip: Xin ng n gn ti, ti khng mun b chm vo.
Ngi ta thng hiu nhm hnh vi ny ch l t th m chiu hoc ang suy ngm, nhng
tht ra n khng mang ngha nh vy (tr phi bn bt gp n mt ngi ang nghin
cu mt bc tranh vin bo tng chng hn). Chp tay sau lng l mt tn hiu r rang
mang hm : ng n gn, ti khng mun ni chuyn vi anh (xem hnh 39). Thng
ip trn c th c nhng ngi ln chuyn cho nhau v gi ti tr em thm ch nhng
con vt nui chng nhy cm i vi nhng c ch th hin thi xa cch ny ca cnh
tay (xem khung 30). Th hnh dung mt a tr s c n n mc no nu n ln ln
trong mt gia nh m mi khi n khao kht c m p th m n li rt hai cnh tay ra
sau lng. iu ng tic l nhng thng ip phi ngn t nh vy
131
Hnh 39 Hnh vi chp tay sau lng

c ngha l ng n gn ti, i khi
n cn c gi l t th vng gi.
Bn s thy nhng ngi trong hong gia
s dng hnh vi ny gi khong cch
vi mi ngi.
thng c nhng nh hng lu di n a tr; ging nh nhng biu hin khc ca s

th v ngc i, cc thng ip nu trn sau ny s lun c a tr lm theo v truyn
li cho th h tip theo.
Chng ta cm thy bun lng khi b khc t s ng chm. Khi mt i nam n bc i
bn nhau v mt ngi chp cnh tay sau lng th iu ny c ngha l h ang kim ch
bn thn. D nhin, hnh vi ny khng phn nh s gn gi hay thn mt. Bn hy
132
xem mnh cm thy th no khi a cnh tay ra bt tay ai nhng anh ta khng p
li. Khi a tay ra chm vo ngi khc m khng c p li, chng ta s cm thy
b ht hi v tht vng.
Khung 30: Vt nui cng ni gin

Nhng ngi hun luyn ng vt ni vi ti rng nhng ch ch khng th chu
ng c khi con ngi trnh nhn v m chng. V bn cht, hnh vi ca chng
ta ang gi n ch ch mt thng ip rng: Tao s khng chm vo my u!.
Nu bn c nui mt con ch, hy th lm th nghim ny; bn hy ng trc ch
ch, dui hai cnh tay v bn tay v ph trc nhng ng chm vo n. Sau ,
hy rt hai cnh ty ra sau lng v theo di xem i u g s xy ra. Ti ngh bn s
thy ch ch ca mnh phn ng mt cch tiu cc.
Mt nghin cu khoa hc c tin hnh trn quy m ln ch ra rng s ng chm rt
quan trng i vi sc khe con ngi. Ngi ta cho rng sc khe, tm trng, s pht
trin tr tu v thm ch tui th b nh hng bi s ln chng ta chm vo ngi khc v
tn sut ca s ng chm tch cc (Knapp & Hall, 2002, 290-301). Tt c chng ta u
c nhng nghin cu cho thy ch cn vut ve mt cht ch cng khin nhp tim ca
ca mt ngi gim xung v c ch ny c tc dng nh mt liu thuc gim au. C l
iu ny ng bi cc con vt nui thng mang n cho chng ta tnh yu thng v iu
kin n mc chng ta khng bao gi phi lo lng v vic p li.
L mt ging loi, chng ta bit cch s dng hnh vi ng chm nh mt chic phong
v biu o cm xc ca mnh. Chng ta a tay v pha nhng vt mnh thc s thch
v gi khong cch vi nhng vt mnh khng thch. Nu a cho ai mt ming t lt
bn vt i, bn s thy phn ng xy ran gay tc khc l ngi dng rt t ngn tay
(cng t cng tt) cm n v gi cho cnh tay xa c th. Chng ai dy ta lm iu .
Th nhng tt c chng ta u lm c bi no ra hn ch s tip xc vi cc vt
gy kh chu, mt v sinh hoc nguy him i vi chng ta.
Hin tng gi khong cch ny khng ch xut hin khi chng ta tip xc vi nhng vt
mnh khng thch m cn xut hin khi ta gn nhng ngi m mnh khng a. Cnh tay
133
chng ta s ng vai tr nh ro chn hoc b my che chn (ging nh ng tc truy cn

tin o i phng trong mn tc cu) bo v v/hoc gi cho chng ta trnh xa mi
e da hoc bt c iu g ta cho l tiu cc trong cuc sng ca mnh. Bn c th bit
c nhiu iu v cm xc ca mt ngi i vi ai hoc vt g bng cch
xem cnh tay h a v pha hay cch xa i tng, vt . Hy quan st nhng ngi
sn bay hoc trn mt va h ng c v xem h s dng cch tay nh th no
t v hoc ngn ngi khc n qu gn mnh khi ang len li qua m ng. Sau , hy
xe, nhng ngi m bn ang tip xc cho bn nh th no trong nhng tnh hung
x giao hoc cng vic. Ti ngh bn s bt u nhn ra rng cu ni hy gi khong cch
vi mi ngi thc s c ngha v mang tnh thc t.
Nhng ng tc ln chim khng gian ca cnh tay

Ngoi vic c s dng t v hoc gi khong cch vi ngi khc, hai cnh
tay cn c th c s dng xc lp khng gian. Tht vy, khi vit chng ny, ti ang
ngi trn my bay ca hng hng khng Canada n Calgary. Cnh ti l mt v khch
ngi trn chuyn bay. C lc dng nh ti tht bi; ti ch s hu mt gc nh tay
gh, cn anh ta chim ht phn cn li ngha l ton b phn khng gian bn tri ca ti.
Tt c nhng g ti c th lm l ta ngi vo ca s. Cui cng, ti quyt nh khng
c ginh thm bt c mt khong khng gian no, v th anh ta thnh cng cn ti tht
bi. Nhng t nht ti cng c c mt v d cho cun sch ny t hnh vi ln chim
khng gian ca anh ta. Hng ngy, tt c chng ta u gp nhng rc ri nh vy trong
thang my, ca ra vo hoc trong lp hc. Cui cng, nu khng c s iu chnh hoc
dn xp, mt s ngi s b cuc v tr thnh k thua cuc. Tt nhin l khng ai thch
cm gic ny c.
Bn cng s nhn thy nhng ng tc chim khng gian phng hp ban gim c hoc
cc phng hp khc.Ti y,mt ngi s tri rng tp ti liu ca mnh v dng khuu tay
chim din tch ng k ca bn hp, nhng v tr thuc khng gian ca ngi khc .Theo
Edward Hall,v bn cht khng gian chnh l sc mnh (Hall,1969; Knapp &
134
Hall,2002,158-164).Phn khng gian ginh c c th to ra nhng nh hng rt mnh

m v tiu cc(va ngn hn va di hn) v kt qu l xung t c th xy ra t mc
nh n nghim trng.Nhng cuc tranh ginh khng gian bao gm nhiu kha cnh,t vn
trn tu in ngm ng c cho n cuc chin gia Argentina v Anh tranh ginh
o FalkLand(Knapp & Hall,2002,157-159).Lc ny ti ang ngi y sau khi bay n
Calgary c vi thng;v khi bin tp chng ny,ti vn c th cm nhn c s kh
chi m mnh tri qua lc ngi ngi ln ch tay gh.R rng,nhng biu hin xm
phm khng gian rt quan trng i vi chng ta,v khi ta ln chim khng gian ca ngi
khc,cnh tay gip ta khng nh quyn lc ca mnh trc h.
Bn th xem nhng ngi t tin hoc c a v cao s s dng hai cnh tay nh th
no chim nhiu khng gian hn nhng ngi km t tin,c a v thp.Chng hn,mt
ngi n ng y quyn lc c th t cnh tay quanh thnh gh mi ngi bit rng
y l lnh a ca anh ta;hoc trong ln hn h u tin,anh ta c th t tin qung cnh
tay qua vai mt ngi ph n nh th c y thuc v mnh..Ngoi ra,khi cp nphp
tt ngi bn n,bn nn bit rng thng thng,ngi c a v cao s chim nhiu khng
gian (cng nhiu cng tt) ngay khi va ngi xung h dang rng hay cnh tay hoc tri
rng c ca mnh(cp ti liu,v,giy t) trn mt bn.Nu bn l nhn vin mi ca
cng tin hy quan st nhng ngi ny-h s dng vt dng c nhn(s sch ,lch) hoc s
dng cnh tay mnh chim nhng phn khng gian ln hn hu ht mi ngi.Ngay c trn
bn hp,khng gian cng tng ng a v v quyn lc.V vy,bn hy quan st hnh
vi phi ngn t ny v s dng n nh gi v tr m h to ra trong mt bn.Ngoi ra,nhng
ngi t khuu tay ta vo tht lng v t cnh tay gia hai chn cn gi i thng ip
rng h l ngi yu ui hoc thiu t tin.
Hai tay chng nnh

Hai tay chng nnh l hnh vi xm chim khng gian c s dng khng nh v th
v to ra mt hnh nh qui quyn.Hnh vi phi ngn t ny c thc hin khi mt ngi
dang rng c hai cnh tay theo hnh ch V v t hai bn tay bn hng(ngn tay cha ra
135
pha sau).Bn hy quan st cc s quan cnh st hoc qun nhn trong lc lng v trang
khi h ang ni chuyn vi nhau,gn nh h lun c t th hai tay chng nnh.Mc d
hnh vi ny l mt phn ca qu trnh hun luyn th hin tc phong quyn quy,nhng
n li khng c li trong lnh vc kinh doanh.Cc qun nhn sau khi ri khi qun ng
bc vo lnh vc kinh doanh s nhn c li khuyn chn thnh rng hy lm di i
hnh nh trong h khng qu trch thng di mt nhng ngi xung quanh (xem
hnh 40).Thng thng,vic s dng hn ch ng tc chng nnh c th ci thin c
tc phong qun i nu trn-tc phong thng khin gii dn s cm thy kh chu(xem
khung 31).
i vi ph n,ng tc chng nnh c th mang li li ch rt thit thc.Ti dy nhng
n nhn vin qun tr rng y l mt hnh vi phi ngn ng rt mnh m.M h c th s
dng khi i mt vi nhng ngi n ng trong phng hp ban gim c. l bin php
hiu qu i vi bt c ai(c bit l ph n) th hin rng mnh khng d tha hip,rng
mnh t tin v khng d bt nt.Rt nhiu ph n tr n cng s v b mt s ngi n
ng bt nt thng quan hnh vi phi ngn t,nhng ngi n ng ny c khng
136
Hnh 40 - Hai tay chng nnh l mt

hnh vi mnh m nhm khng nh
khng gian. Hnh vi ny c s dng
xc lp v th hoc thng bo gia
mi ngi ang c vn .
khng i ni chuyn vi h trong t th chng nnh th hin kim sot v khng gian
(xem hnh 41).Bt chc ng tc ny (hoc thc hin n trc) s to th bnh ng cho
nhng ngi ph n no khng mun s dng cc bin php khc th hin s quyt
on. Hnh vi chng nnh-hnh vi khng nh khng gian-l mt cch hiu qu gi
thng ip rng h c vn , mi chuyn khng n hoc ti khng d tha hip
(Morris,1985,195).
137
Ngoi ng tc chng nnh thng thng (thng c thc hin vi hai bn tay t hai
bn hng v ngn ci cha ra pha sau), cn c
Khung 31:Hnh vi chng nnh khng ng ca cnh st

Nhng ai cn nghi ng sc mnh ca ngn ng khng li v nh hng ca n
n hnh vi ngi khc c l mun tm hiu iu ny:chuyn g xy ra khi cnh
st thc hin hnh vi chng nnh khng ng lc.C nhng tnh hung m vic
s dng hnh vi ny khng ch lm hng cng vic ca s quan cnh st m cn
gy nguy him cho tnh mng ca h.
Theo tim thc, chng nnh l mt ng tc th hin quyn lc mnh m v v
th cng nh khng nh khng gian.Trong nhng v bo hnh gia nh,nu s
quan cnh st th hin ng tc ny th n thng khin cc thnh vin khc c
cm xc tiu cc v c th khin tnh hnh tr nn nghim trng. iu ny c
bit ng nu s quan thc hin ng tc ca ra vo, chn li ra ca ngi
ch nh. ng tc khng nh khng gian nh chng nnh c th khin ngi
khc ni cn thnh n, bingi nh ca mi ngi l mt ta lu i ca h v
khng c ng vua no mun ngi ngoi kim sot ni ca mnh.
Mt tnh hung khc cng tm n nguy him l vic cc s quan tr tui s dng
ng tc chng nnh. Nhng ngi ny va thi m nhim cc cng vic iu
tra thng l chuyn sang hot ng chm. Khi nhng ngi mi vo ngh
cnh stchm, bc chn vo ni no ln u tin, chng hn nh mt qun
bar m mnh nh xm nhp,c l h s ng vi t th hai tay chng nnh.iu
ny c th thnh thi quen ca h, trong khi ,nhng ni ny hon ton khng
ph hp h th th hin uy th trc nhng ngi m h khng bit r. Do v
, h bc l l cm hay cnh st chm. Vic thm vn nhiu ti phm
khng nh rng hnh vi s dng cnh tay khng nh khng gian l mt trong
nhng du hiu m chng tm kim pht hin nhng cnh st chm. Ngoi
tr nhng ngi c quyn lc th a s ngi dn him khi ng t th chng
nnh. Ti lun nhc nh cc s quan ph trch cng tc o to v cc s quan
gim st phi ch n iu ny,ng thi phi m bo rng nhng cnh st
chm b c thi quen ni trn khng t tit l mnh v t mnh vo
tnh trng nguy him.
138
mt ng tc chng nnh khc trong ngi thc hin t hai bn tay ln hng nhng
ngn ci cha ra pha trc (xem hnh 41 v 42). Chng ta thng bt gp t th ny
nhng ngi t m nhng c tm trng lo lng. H c th tip cn tnh hung trong t th
chng nnh khc thng ny (hai bn tay t bn hng ngn ci cha ra v pha trc,
khuu tay cha ra ngoi).
Hnh 41 - Ph n thng thc hin

ng tc chng nnh t hn nam gii.
Bn hy v tr ca ngn ci trong
trng hp ny
Hnh 42 - Trong hnh trn, ngi ph

n ang chng nnh, nhng bn hy
ngn tay ci cha v pha trc.T th
ny cho thy c y c v t m hn v
t ph trng quyn lc hn hnh 41.
hnh 41, ngn ci cha ra pha sau
trong t th c vn .
139
nhn nh xem iu g ang din ra,sau xoay bn tay sao cho ngn ci cha v pha
sau to t th gy n tng su sc hn khi th hin tm trng lo lng (nu cn).
ng tc hai tay che u
Thng thng,c hng ta c th bt gp mt ng tc khng nh khng gian khc
(tng t chng nnh) trong nhng cuc hp bn v cng vic cng nh nhng cuc gp
g x giao khc khi mt ngi ng lng v pha sau v an hai bn tay pha sau u (xem
hnh 43). Ti k vi mt nh phn loi hc vn ha v hnh vi ny ,v c hai chng ti
kt lun rng y l hnh vi khin chng ta lin tng n mt con rn h mang phng
mang cnh bo.
Hnh 43 - ng tc hai bn tay sau u l

mt du hiu th hin s thoi mi v quyn
lc. Thng thng, nhng ngi c a v
cao trong cuc hp s c t th che du nh
th ny
cc ng vt khc v s thng tr v sc mnh ca n. ng tc ly tay che u va nu
khin chng ta thu ht hn v gi n ngi khc thng ip rng: y ti l ch huy.
140
ng tc ny v nhng ng tc th hin uy quyn khc cng c mt tn ti trt t. Chng

hn, trong lc ch i cuc hp bt u, mt nhn vin cp cao s th hin ng tc an
hai tay pha sau u vi khuu tay cha ra ngoi. Tuy nhin, khi sp bc vo phng ngi
s ngng lm ng tc ny. Vic khng nh khng gian ch dnh cho nhng ngi c
a v cao hoc c quyn hnh. V th, ch c sp mi c quyn thc hin hnh vi ny
trong khi nhng ngi khc phi t tay xung bn th hin thi tn trng mt c
ch thch hp vi h.
T th khng nh uy quyn
Thng thng, ngi ta s s dng cnh tay ca mnh va nhn mnh mt quan im
va ln chim khng gian. Hnh vi ny xut hin thng xuyn trong cc cuc ni chuyn
m ngi tham gia bt ng v vic no . Ti nh li mt s kin gn y khi ti i ngh
New York. Mt ngi khch trong khch sn bc ti bn tip tn hay cnh tay p st
vo ngi v yu cu ngi gip . Khi b t chi, ngi khch lin chuyn i li
ngh thnh mnh lnh v hai cnh tay ng ta cng thay i t th (dang rng hn v
cch xa nhau hn, chim nhiu khng gian hn) khi cuc i thoi cng ngy tr nn cng
thng. Hnh vi dang rng cnh tay ny l mt phn ng mnh m ca no ra, c s
dng xc lp uy quyn v nhn mnh quan im ca mt ngi (xem hnh 44).Nh mt
qui lut ph bin, ngi phc tng s rt cnh tay li; cn nhng ngi c sc mnh quyn
lc hoc nhng ngi ang tc gin s dang rng cnh tay chim nhiu khng gian hn
(xem khung 32).
141
Hnh 44 - Cc u ngn tay choi rng v chng ln

mt bn l ng tc khng nh khng gian quan trng.
N th hin s t tin quyn uy ca mt ngi.
142
Hnh 45 - Cnh tay dang rng v t trn thnh gh

nh mun ni vi c th gii rng bn ang cm thy
t tin v thoi mi.
Khung 32: Cnh tay dang rng nh mt li cnh bo

Cch y vi nm ti c ph trch mt kha o to cho b phn an ninh hi
ngoi ca hng hng khng American Airlines. Mt trong nhng nhn vin
ch cho ti thy cc nhn vin bn v thng c kh nng nhn dng c nhng
ngi khch c vn da vo mc dang rng cnh tay khi hng khch
ng quy v. K t hm tr i,ti tm kim hnh vi ny v chng
kin n v s ln trong nhng cuc i u gia hnh khch v nhn vin quy
v.
C mt ln,ti ngi sn bay v tnh c nghe c nhn vin quy v ang ni
vi hnh khch v mt qui nh mi,qui nh ny buc anh ta tr thm tin cho
s hnh l vt qu trng lng qui nh ca mnh. Ngay lp tc(nh th phn
ng ny kch hot ng lc), ngi n ng dang rng cnh tay ca mnh v t
chng cch xa nhau trn quy bn v n lc anh ta tht s phi ci lng xung.
143
Trong cuc tranh ci xy ra sau ,nhn vin hng hng khng li l i v

khoang tay trc ngc v thng bo cho hnh khch kia bit rng nu khng
chu hp tc v bnh tnh tr li ,anh ta s khng c php ln my bay. Ngu
nhin l khng phi lc no cng nhn thy hai hnh vi ng ch ny ca cnh
tay xy ra cng lc; tnh hung trn c v nh mt cuc u vt bng tay
khong cch xa.
Trong cc cuc hp bn v cng vic nhng ngi ng ln pht biu ng thi thc hin
(v duy tr) ng tc xm chim mt khong khng gian ln c th rt t tin v nhng vn
ang bn bc (xem hnh 45).Cnh tay dang rng l mt trong nhng hnh vi phi ngn
t c chnh xc cao bi n bt ngun t ra no v chuyn thng ip rng: ti t tin.
Ngc li, bn hy xem mt ngi dang rng cnh tay qua vi chic gh s rt cnh
tay ca mnh li nhanh chng no khi c hi v vn mnh cm thy kh chu (xem
khung 33).
Khung 33: Khi ngi ch huy i c nhim bung thng cnh tay
Cch y nhiu nm,ti c tham gia vo vic lp k hoch cho mt hot ng
i c nhim SWAT. Theo d tnh ,hot ng ny s c tin hnh
Lakeland ,bang Florida. Khi ngi ch huy ang trin khai k hoch hnh ng,
dng nh anh ta bao qut ht mi vn . Cnh tay anh ta dang rng qua hai
chic gh khi anh ta t tin ni n k hoch bt gi nghi phm - mt k hoch rt
chi tit. t nhin c ngi hi: cn i nhn vin y t h tr Lakeland th
sao?. Chng ta lin lc vi h cha?. Ngay lp tc anh ta rt tay li v bung
thng chng gia hai u gi, hai lng bn tay p vo nhau. y l mt thay i
quan trng trong hnh vi chim hu khng gian. Ngi ln k hoch chuyn
i t th chim hu mt khong khng gian rng ln sang chim mt khong
khng gian hp nht c th, tt c l do anh ta khng c c nhng sp xp
cn thit. t nhin, anh ta khng cn t nhin na. y l mt v d ni bt
cho thy cc hnh vi ca chng ta thay i nhanh n chng no,chng ph thuc
vo tm trng, mc t tin hoc nhng suy ngh ca chng ta. Nhng hnh vi
phi ngn t ny xut hin rt nhanh v c truyn t ngay lp tc. Khi t tin,
chng ta dang rng cnh tay; ngc li, khi thiu t tin, chng ta s rt cnh tay
li.
144
Nhng hnh vi ca cnh tay trong giai on tn tnh

Trong hnh vi tn tnh thng thng n ng s l ngi t cnh tay ln i tng hn h
ca mnh, nht l khi c kh nng nhng ngi n ng khc s tn tnh ngi ph n ca
anh ta. Hoc anh ta s t c nh mt cnh tay sau lng bn gi v qung cnh tay quanh
ngi c khng ai c th m tng hoc xm phm n khng gian ny. Vic quan st
nhng hnh vi tn tnh c th rt hu ch l th v - nht l khi bn bt gp nhng ngi
n ng theo tim thc, t nhin xc lp quyn s hu i vi khng gian v i tng
hn h ca mnh.
C mt v d khc v hnh vi ca cnh tay trong giai on tn tnh. Hnh vi ny lin quan
n mt i nam n s (hoc s khng) t cnh tay mnh gn ngi khc n mc no khi
h ngi mt chic bn. Cnh tay chng ta c mt s lng ln cc c quan cm th xc
gic, v vy, s dng chm cnh tay c th to ra khoi cm. Tht vy, ngay c vic chm
vo tc ngi khc bng cnh tay trn hoc chm vo qun o cng c th kch thch cc
u dy thn kinh. V th,khi chng ta t cnh tay mnh gn cnh tay ngi khc th cng
l lc ra no ang bc l rng chng ta cm thy rt d chu, v s ng chm thn th l
iu chp nhn c. Hnh vi ny c mt bt tin l chng ta s dch chuyn cnh tay mnh
ra xa i tng khi mi quan h tr nn xu i, hoc khi ngi ngi gn chng ta (d i
tng hn h hay ngi l) khin chng ta cm thy kh chu.
Vic lm p v nhng trang sc cho cnh tay

khp ni trn th gii ngi ta thng ph trng s giu c bng vic eo nhng
vt hoc trang sc qu gi trn cnh tay. nhiu nc thuc khu vc Trung ng, vic
ph n eo trang sc th hin s giu c ca mnh nh nhn vng, vng vng vn cn ph
bin, n cho thy s cao qu v a v ca dng h. Tng t, nam gii s eo nhng chic
ng h t tin th hin a v kinh t x hi hoc mc giu c ca mnh. Vo nhng
nm 1980, n ng Miami rt m eo ng h hiu Rolex; n tng trng cho a v ca
mt qu ng v hnh vi ny xut hin khp ni m ch nhn ca n l nhng k bun ma
ty v nhng k giu mi pht.
145
Nhng biu tng x hi khc, k c du n v l lch c nhn hoc l lch ngh nghip ca
mt ngi cn c th bc l bng nhiu cch khc nhau trn cnh tay chng ta. Nhng
ngi lm vic trong ngnh xy dng, cc vn ng vin v s quan i khi s l nhng
vt so do chn thng trong ngh nghip ca mnh. B ng phc c th c nhng min
can c khu bp tay. Ging nh thn trn, cnh tay cng c th l tm bng qung
co tit l nhng kha cnh trong tnh cch chng ta. Bn ch cn nhn vo s a dng ca
nhng hnh xm m ngi ta trang tr trn cnh tay mnh hoc nhng c bp m lc s th
hnh ph by mt cch y t ho qua nhng chic o b st ngi.
i vi nhng ngi c k nng quan st gii, vic quan st k lng cnh tay ca mt
ngi i khi i khi c th tit l thng tin v li sng ca h. Hai khuu tay trn nhn
c chm sc k ca ngi c nung chiu s hon ton khc xa khuu tay ca nhng
ngi b so hoc c ln da rm nng do lm vic hng ngy ngoi tri. Nhng ngi
trong qun ng hoc b giam trong t c th c nhng du vt trn cnh tay cho thy s
tng tri ca mnh k c nhng vt so v hnh xm. Nhng ngi c lng th hn i vi
mt nhm ngi hoc mt i tng c th s thng v hoc sm ln cnh tay nhng hnh
v nh bng chng th hin lng cm th . Nhng ngi s dng ma ty bng cch tim
vo tnh mch c th c nhng du vt hn thnh ng nm dc theo tnh mch ca cnh
tay. Nhng ngi c vn do mc chng ri lon v tm thn (c gi l chng ri
lon nhn cch ranh gii) c th c nhng vt ct v vt rch do h c tnh gy thng tch
cho cnh tay mnh (Hip hi thn kinh Hoa K, 2002, 706-707).
Ring i vi hnh xm, chng ta thy rng vic trang tr cho c th theo kiu ny ngy
cng thnh hnh trong mi lm nm tr li y, nht l nhng quc gia tin tin hn.
Tuy nhin cch trang tr ny c s dng trn khp th gii t nht trong mi ba ngn
nm nay. Nh mt phn ca ngn ng c th, nhng hnh xm cng truyn ti thng ip
v trong nn vn ha hin nay, thng ip ny l vn nn c bn lun. Cng lc vi
vic xm mnh xut hin cng nhiu trong thi gian kh gn y, ti tp trung tin hnh
cuc kho st cho cc thnh vin tm nng ca nhng ban hi thm, c bit l nhng vn
v mt nhn chng hay mt b co s b nh gi th no nu ngi anh ta c hnh xm.
146
c thc hin nhiu ln vi nhm nam gii v ph n ,cc cuc kho st kt lun rng
cc thnh vin ban hi thm xem hnh xm nh vt trang tr ca nhng ngi c a v thp
(thuc tng lp thp) v l du vt cho thy s bn bt ca tui tr - nhn chung h khng
yu thch iu ny cho lm.
Ti ni vi cc sinh vin rng nu trn ngi h c hnh xm th h nn che chng li, nht
l khi i xin vic (v c bit nu lm trong nghnh cng ngh thc phm hoc nghnh y).
Nhng ngi ni ting c th s khng nhn c s ng h khi c hnh xm, thm ch h
che giu chng khi lm vic. im mu cht ca vn v hnh xm l: nhng cuc
kho st ch ra rng hu ht mi ngi khng thch nhn thy chng. iu ny c th thay
i vo mt ngy no , nhng hin gi, nu ang c gng tc ng n ngi khc theo
cch tch cc th bn nn che giu hnh xm i.
Cnh tay l phng tin truyn ti tnh yu mn

Tr em cn c v v mt cch u ym chng c th ln ln, c th cm thy an ton
v c nng niu; nhng ngay c nhng ngi ln cng c th m nhau tht nng nhit.
Ti thng m cht ngi khc mt cch v iu kin bi c ch ny truyn i s quan
tm v tnh yu hiu qu hn rt nhiu so vi nhng li l n thun. Ti cm thy tic
cho nhng ngi khng bit m ngi khc, cuc sng ca h qu n iu.
m cht ngi khc l mt hnh vi mnh m v c th hiu qu n mc c th khin mt
ngi c yu mn v gip h t c hiu qu trong giao tip vi ngi khc. Tuy
nhin, n cng c th b mt s ngi xem l hnh vi xm phm khng gian ring - mt s
xm phm khng mong mun. Trong thi i chng ta ang sng - thi i m cc v kin
tng rt hay xy ra v mt ci m y ngha c th b hiu sai thnh li dng v tnh dc,
mi ngi phi ht sc thn trng trnh thc hin hnh vi ny khi n khng c hoan
nghnh. Khi giao tip vi ngi khc, s quan st v gii m tht k hnh vi ca h s lun
l c s ng tin cy nht cho bit vic bn m h l hnh vi thch hp hay khng trong
bt k hon cnh c th no.
147
Tuy nhin, ngay c khi khng m ngi i thoi th ngi ta vn c th s dng cnh tay
by t s nng nhit v nh s c thm c hi c ngi khc n nhn bng nh
mt thin cm. Khi n gn mt ngi li trong ln gp u tin, bn hy th hin thi
nng nhit bng cch th lng hay cnh tay, tt nht l l thn trn v thm ch lng
bn tay sao cho ngi c th nhn thy r. y l mt cch rt hiu qu gi n h no
ra ca h thng ip nh sau: Xin cho,ti l ngi v hi. l cch tuyt vi gip h
cm thy d chu hn v k , n gip cc bn d dng ni chuyn vi nhau hn.
M Latinh, hnh vi abrazo (tc hnh vi m ngi khc trong cht lt) l mt phn trong
vn ha ng x gia nhng ngi n ng. l cch gi i thng ip: Ti qu anh..
thc hin hnh vi abrazo, hai ngi phi bc n sau cho ngc h gn chm ngi v
cnh tay ngi ny m lng ngi kia. iu ng tic l ti bit nhiu ngi vn min
cng hoc cm thy lng tng khi thc hin hnh vi ni trn. Ti tng nhn thy doanh
nhn M chu M Latinh t chi m ngi khc hoc khi thc hin hnh vi ny, trong
h nh ang nhy vi b mnh. Ti khuyn cc bn nn n nhn v thc hin hnh vi ny
ngay lp tc, bi trong bt k nn vn ha no, nhng c ch lch s d khng quan trng
cng cha nhiu ngha.
Khung 34: ng tc gin nu ngi khc m bn

Cch y nhiu nm, ti mt phin ta xt x ti phm gin ip Tampa, bang
Florida, lut s c y quyn bin h cho b co bt ti ng ln lm nhn
chng v mun ti phi xu h hoc mt th din, anh ta hi ti mt cch ma
mai: ng Navarro, c phi ng tng m thn ch ca ti, tc b co, mi khi
gp anh ta khng?. Ti p li: Khng phi ti m b co, m ti thc hin
hnh vi abrazo, gia hai hnh vi ny c s khc bit.. Ti t ngt dng li mt
giy ri ni tip tc: cng l mt cch xem thn ch ca ng c v kh hay
khng, bi trc kia ng ta cp ngn hng. V lut s bin h cho b co
git mnh v chm dt nhng cu hi ma mai lc y,bi anh ta khng bit thn
ch ca mnh trc y cp ngn hng bng sng.
iu th v l cu chuyn v hnh vi abrazo khin bo ch tn nhiu giy mc
nh th ngi dn thnh ph Tampa v thnh ph Ybor gn (ni c ngi
148
M Latinh nh c) cha bao gi nghe n hnh vi ny vy. K t sau phin ta

xt x, v lut s v ti tr thnh bn thn v hin anh ta l thm phn lin
bang. Sau gn 20 nm, chng ti vn cn ci khi nht n s kin abrazo .
Hc cch thc hin hnh vi abrazo sao cho ph hp cng chng khc g hc cch bt tay
cho ng v cm thy thoi mi khi lm iu . Nu bn l mt doanh nhn v s lm
vic Chu M Latinh, bn s b xem l ngi lnh lng hoc th nu khng hc hi
cch cho hi thn thin ny. Bn khng nn mnh b nh gi nh vy khi m mt c
ch n gin c th by t rt nhiu thin ch v gip bn c mi ngi yu mn (xem
khung 34).
Mt s nhn xt c tnh kt lun v hnh vi phi ngn t ca cnh tay

Cnh tay chng ta c th chuyn ti nhiu thng tin gip gii m nhng nh v cm xc
cu ngi khc. Theo quan im ca ti, mt trong cch hiu qu nht thit lp mi
quan h vi ngi no l hy chm vo cnh tay h ( v tr no khuu tay v vai).
D nhin, s lun l iu khn ngoan nu bn nh gi thin hng v tnh cch v vn ha
ca mt ngi trc khi thc hin hnh vi ny. Tuy vy, nhn chung, mt s ng chm
trong giy lt nh ti va trnh by thng l mt hnh ng hiu qu v an ton bt
u cuc ni chuyn gia mi ngi ngi khc bit bn rt ha nh. cc nc a
Trung Hi, Nam M v Rp, s ng chm l mt yu t quan trng trong giao tip v
ha hp x hi. Khi i du lch, bn ng t nhin git mnh hay hong ht nu ngi ta
chm vo cnh tay bn (gi s h lm iu mt cch hp nh ti trnh by). y
l mt cch hiu qu gi thng ip: Chng ti ng tnh. Tht vy, do hnh vi ng
chm ca con ngi c lin quan mt thit n giao tip, nn khi khng c s ng chm
gia mi ngi th bn nn lo lng v t hi v sao nh vy.
149
Chng su
i bn tay tit l nhng g?
Ngn ng khng li ca i bn tay v cc
ngn tay.
Trong tt cc ging loi, con ngi c mt i bn tay tht c bit khng ch v i bn
tay c th lm c nhiu vic, m cn v chng c s dng nh mt cng c giao tip.
i bn tay chng ta c th qut sn qut Nh nguyn Sistine, lt trn nhng dy n
guitar, s dng kho lo nhng dng c phu thut, chm khc tng David, ti luyn thp
v vit nn nhng ng th. i tay c th cm nm, cm nhn v nho nn ra th gii xung
quanh chng ta. Hn th na, chng cn l cng c cc k hiu qu bc l cm xc,
chng hn ra hiu cho ngi khim thnh, tham gia vo vic k chuyn hoc tit l nhng
suy ngh thm kn nht ca chng ta. Khng c mt ging loi no khc ngoi con ngi
li s hu nhng kh nng tuyt vi nh vy t i tay.
Nh thc hin nhng c ng rt phc tp nn i tay c th phn nh nhng sc
thi tnh cm rt kh nhn ra bn trong u chng ta. V hu nh tt c nhng vic i tay
u do b no iu khin (mt cch c thc hoc v thc) nn vic hiu r cc ng tc
ca i tay l iu kin quan trng gii m nhng hnh vi phi ngn t. Mc d con
ngi c c ngn ng bng li thng qua qu trnh tin ha hng triu nm, nhng
b no vn c lp trnh iu khin i tay th hin mt cch chnh xc nhng cm
xc, suy ngh v tnh cm. do , d mi ngi c ang tr chuyn hay khng th cc c
ch ca i tay u ng chng ta lu , chng l nhng hnh vi phi ngn t phong ph
gip chng ta hiu c nhng suy ngh v cm xc ca ngi khc.
c im v ngn ng ca i tay nh hng nh th no n s nh gi

gia cc c nhn.
Nhng tc ng ca i tay khng ch gip chng ta hiu thm v nhng ngi khc m
cn nh hng n vic ngi khc nh gi chng ta nh th no. V vy, cc ta s ng
di tay mnh cng nh nhng g ta hiu c qua cch ngi khc s ng di tay h s ng gp phn to nn mi n tng gia ta v h. Hy bt u bng vic tm xem
nhng ng tc i tay nh hng nh th no n suy ngh ca ngi khc v ta.
150
Nhng tc ng tch cc va i tay lm tng kh nng thuyt phc ca

chng ta v s tn nhin ca mi ngi dnh cho ta.
B no ca chng ta c lp trnh cm nhn nhng c ng nh nht ca bn
tay v cc ngn tay. Tht vy, no tp chung iu khin c tay, lng bn tay v ngn tay
nhiu hn cc b phn khc ca c th (Givens, 2005, 31, 76; Ratey, 2001,162-165) bn
s thy vn r rng hn khi st trn quan in tin ha. Khi con ngi bit ng thng
v b no pht trin hn v cng nguy him hn. Chng ta c nhu cu sinh tn v phn
on nhanh chng ng tc i tay ca nhau xem ngi kia mun i thoi hay i u
(khi h ang cm v kh). V b no c xu hng t nhin l tp trung vo i tay, nn
nhng ngi ni ting, cc nh o thut v nhng nh hng bin u li dng iu ny
lm cho phn trnh din hoc trnh by ca mnh th v hn hoc thu ht chng ta (xem
khung 35)
Con ngi c xu hng phn ng tch cc vi cc ng tc thin ch ca i tay. V
vy, nu bn mun gy n tng mnh m hn (nh mt nh hng bin ti ba chng hn)
khi nh, ni lm vic
Khung 35: Hy bit nm gi thnh cng trong tay mnh

Hu nh cc nh hng bin thnh cng u s dng nhng c ch rt hiu qu
ca i tay. Nhng tht ng bun v mt trong nhng v d in hnh m ti s
gii thiu vi cc bn ngi t to ra cc ng tc cho i tay hon thin
k nng giao tip ca mnh li chnh l Adolf Hitler. V xut pht im ch l
mt binh nh trong Chin tranh th gii th nht, l mt ngi v thip mng v
vi vc dng nh b, Hitler khng h c mt t cht tim n hoc ti din xut
no ca mt ngh s sn khu c th tr thnh mt nh hng bin thin ti.
Nhng bng n lc ca bn thn, Hitler bt u tp ni trc gng, sau ghi
hnh li trong lc luyn tp cc ng tc ca bn tay rn luyn mt phong cch
ni chuyn nh ang din kch trn sn khu. V nhng vic tip theo sau
lm nn lch s. Mt con ngi y d tm ni ln thnh mt nh lnh o ca
tam ch nh vo vic s dng nhng k nng hng bin ca mnh. Mt s
b phim ni v vic Hitler luyn tp cc ng tc ca i tay vn cn c gi
trong ti liu lu tr. Chng l bng chng r rng cho thy qu trnh ng tr
thnh mt nh hng bin ngi tp trung vo vic s dng i tay m
hoc v iu khin thnh gi.
151
Hay thm ch vi bn b, th hy c ging bc l cm xc nhiu hn na qua cc ng tc

ca i tay. i vi mt s ngi th vic giao tip hiu qu bng cch s dng i tay l
vic lm rt t nhin, chnh l kh nng bm sinh. Tuy nhin, vi nhng ngi khc th
iu ny i hi n lc hc v rn luyn nhiu hn. D bn c ni chuyn t nhin hay khi
thc hin cc ng tc tay hay khng, th hy nh rng chng ta truyn t tng ca
mnh hiu qu hn khi s dng i tay.
Vic giu i tay s to nn n tng tiu cc: Hy mi ngi nhn thy

chng.
Khi ni chuyn trc tip vi ngi no , hy lun m bo rng h nhn thy i
tay ca bn, nu khng h s nghi ng bn. v nu bn tng ni chuyn vi ai m
ngi ny tay di gm bn th chc hn bn s nhanh chng cm thy cuc ni chuyn
khng c thoi mi. (xem khung 36). Khi giao tip vi ngi khc, chng ta lun mun
nhn thy i tay ca h, bi b no xem i tay nh mt phn khng th thiu ca qu
trnh giao tip. Khi ngi khc khng nhn thy tay bn hoc bn t buc l cm xc qua
i tay th iu ny s lm gim gi tr v tnh chn tht ca cc thng tin trao i qua li.
Sc mnh ca ci bt tay.
Thng thng, bt tay chnh l hnh vi ng chm u tin v c l l duy nht m chng ta thc hin vi ngi khc. Cch chng ta bt tay, k c vic bt tay mnh hay
nh v thi gian bt tay, u c th nh hng n cch nh gi ca ngi i thoi v ta.
Tt c chng ta u c th ghi nh ngi no nm tay ta v khin ta cm thy kh
chu v h hay tnh hung lc y. V vy, bn ng bao gi b qua sc mnh ca ci bt
tay khi to n tng. iu ny rt quan trng.
Vic dng tay cho hi l hin tng ph bin trn khp th gii, mc d cc nn
vn ha c nhng nh hng khc nhau n cch th hin ca i tay khi cho hi, n
vic i tay c s dng trong thi gian bao lu v vi mnh nh ra sao. Khi ln u
chuyn n Utah theo hc i hc Brigham Young, ti c gii thiu v hnh vi m
cc sinh vin y gi l ci bt tay Mormon. y l ci bt tay rt mnh v lu, c
dng rng ri khng ch trong gii sinh vin m cn trong cc thnh vin ca nh
152
Khung 36: Mt kinh nghim v vic giu i tay.

Cch y nhiu nm, ti tin hnh mt cuc th nghip trong ba lp hc ca
mnh. Ti yu cu cc sinh vin phng vn ln nhau v hng dn mt na lp tay
di gm bn, mt na lp cn li th ngi phng vn thy tay mnh khi ni chuyn.
sau mi lm pht phng vn, chng ti pht hin ra em tay di gm bn nhn chung
b ngi i thoi nh gi l kh chu, khng thn mt, c v ln lt hc thm ch la
di. Cc em t tay ln bn ngi i thoi nhn thy li c nh gi l thn thin
v ci m hn, v khng em no b nh gi l la di c. y cha phi l mt th
nghim c tnh khoa hc chuyn su nhng li l mt bi hc tuyt vi.
Mt khc, khi tin hnh iu tra v cc bi thm on th c mt iu ng lu
l cc thnh vin ban hi thm khng thch lut s ng giu mnh sau bc ni. H mun
nhn thy i tay ca lut s nh gi chnh xc hn phn bin h. Cc thnh vin ban
hi thm cng khng thch nhn chng giu i tay; h cho rng vic ny mang tnh tiu
cc v ngh rng nhn chng t hn ang che du iu g hoc thm ch c th ni
di. Mc d bn thn cc hnh vi y cha ni ln diu g v s la di nhng cch nh
gi ca bi thm on th rt r rng, n nhc chng ta rng vic giu i tay l iu nn
trnh.
th Jesus Christ Latter-day Saints (Mormons). Trong sut nhng nm , ti thy

cc sinh vin nc ngoi thng rt sng st trc ci bt tay qu nng nhit ny, bi trong
nhiu nn vn ha, c bit l chu M latinh, ngi ta bt tay rt nh (mt s ngi
thch m thm thit (abrazo) hn nh cp chng trc).
V ci bt tay thng l nhng giy pht u tin hai ngi tht s va chm vo
nhau nn n c th c xem l thi im bc ngot trong mi quan h ca h. Ngoi
vic c s dng khi gp g v cho hi, ci bt tay c mt s ngi dng thit lp
a v. Vo thp nin 80, ngi ta tn khng bit bao nhiu l giy mc ni v vic
bn c th bt tay nh th no gy nh hng v to lp v th, v vic s dng i tay
mt cch kho lo theo cch ny hay cch kia cng nh vic m bo rng tay bn lun
trn. Tht l vic lm tn cng ph sc.
Ti khng khuyn bn s dng i tay to ra v th v mc ch ca chng ta l
li n tng tch cc khi giao tip vi nhng ngi khc ch khng phi nhng n tng
tiu cc. Nu bn cm thy cn to lp v th th vic s dng i tay khng phi l cch
thch hp. C nhiu cch khc hiu qu hn gip bn lm c vic ny, k c hnh vi
xm phm khng gian v nhn chm chm vo ngi i thoi. y mi l nhng cch
khn ngoan hn
153
Ti tng bt tay vi nhng ngi c to lp v th thng qua vic cho hi ny

v ti lun ra v vi nhng cm gic kh chu. H chng h lm ti cm thy mnh thp
km hn, ti ch cm thy khng thoi mi m thi. Cng c nhng ngi khi bt tay li
ch trng n vic chm vo mt trong ca c tay bn bng ngn tr. Nu bn cm thy
kh chu khi ai bt tay mnh theo kiu ny th cng ng ngc nhin, bi hu ht mi
ngi u c cm nhn ging bn.
Tng t, thng thng bn cng s cm thy kh chu khi ai bt tay mnh theo
kiu chnh khch, ngha l h p bn tay tri ln ci bt tay. Theo ti th cc chnh
khch ngh rng mnh s thn thin hn khi bt tay bng c hai bn tay m khng nhn ra
rng nhiu ngi khng thch kiu bt tay . Ti bit mt s ngi (a s l nam gii) c
thi quen bt tay theo kiu ny v to ra nhng cm xc tiu cc ngi i thoi. Do
, hiu r rng l chng ta nn trnh ti a cc kiu bt tay bnu bn khng mun lm
cho ngi khc xa lnh mnh.
Khng ging nh ngi phng ty, nam gii trong nhiu nn vn ha c thi quen
nm tay nhau. Hnh vi ny rt ph bin trong th gii hi gio cng nh cc nc Chu ,
c bit l Vit Nam v Lo. Nam gii M thng khng tha mi khi nm tay nhau
v hnh vi ny xa l vi nn vn ha m h c gio dc t nh hoc trong cc nghi thc
tn gio no . Trong thi gian ging dy ti hc vin FBI, ti yu cu nhn vin tr
ng dy v bt tay nhau. H khng cm thy c tr ngi g khi lm nh vy, ngay c khi
c yu cu bt tay lu hn mt cht. Tuy nhin, khi ti yu cu h ng cnh nhau v
nm tay nhau th h nhanh chng c thi chm chc v phn i, h t ra do d v ch
thc hin khi yu cu ca ti mt cch d dt. Sau , ti nhc nh cc nhn vin mi rng
chng ta tip xc vi nhng ngi n t nhiu nn vn ha v h thng biu l nin n
vi chng ta bng cch bt tay. Chng ta cn phi hc lm quen vi cch thc giao tin
y, c bit khi giao tip vi nhng ngi cung cp tin tc n t nhiu quc gia khc nhau
(xem khung 37).
nhiu nn vn ha, hnh vi ng chm cn c dng tht cht hn tnh cm
gia nhng ngi n ng vi nhau, iu ny khng ph bin m. Cu chuyn v qu
ng ngi Bungar khng ch tit l nhng khc bit v vn ha m cn l v d cho thy
tm quan trng ca hnh vi ng chm i vi loi ngi chng ta. Trong mi mi quan
h gia cc c nhn (d l mi quan h gia nhng ngi n ng, gia nhng ngi
ph n, gia cha m v con ci hay gia nhng ngi ang yu nhau), vic ng chm
nhau v nh gi hnh vi ny xc nh mi quan h ang mc no l iu v cng
quan trng. Mt trong nhng du hiu cho thy mi quan h tr nn xu i hay ngui lnh
i l s ln thc hin hnh vi ng chm (nu c) t ngt gim st. Hy nh rng trong
154
bt k mi quan h no khi ngi ta c s tin tng ln nhau th h cng thc hin hnh vi
ng chm nhiu hn.
Nu bn ang i du lch nc ngoi hoc c d nh trong tng lai th hy m
bo rng bn hiu c phong tc tp quan ca t
Khung 37: Kt hp tp qun vi cng tc tnh bo

Khi c phn cng n lm vic ti vn phng Manhattan ca FBI, ti
lm vic chung vi mt ngi cung cp thng tin o thot t Bungary. ng
thuc tp ngi hi c in, khi chng ti ang cng thng thc tr trn i vng
ti nh ng (mt loi s thch vo cui ngy ca ng, ti c nghe k nhng
cu chuyn v cng vic v cuc sng ng sau bc rm st ca ngi bn ny.
ng nm tay tri ca ti v gi n n na gi ng h. Khi ng k v cuc
sng ca mnh trong ch c, ti c th thy rng cuc gp g ny c gi tr
nh mt liu php tm l hn l mt cuc bn lun v cng vic. iu r rng l
ngi n ng ny cm thy phn khch v thoi mi hn rt nhiu khi nm bn
tay ca ngi khc. Hnh vi y l du hiu cho thy khi ni chuyn, ng rt tin
tng ti, iu ny c ngha xa hn l mt cuc khai thc thng tin thun tnh
cht cng vic ca FBI. Vic ti ng ng nm tay cng gp phn ng k
ng cung cp thng tin b sung v quan trng. V th, ti lun t hi lng
thng tin mnh tip nhn c s t hn n bao nhiu nu nh ti rt bn tay li
v s ng chm hoc nm bn tay ca ngi n ng khc.
nc mnh n, c bit l cch ngi ta cho hi. Nu ai bt tay rt nh, ng nhn
nh. Nu ai tm ly tay bn rt nh, ng nhn nh. Nu ai tm ly cnh tay bn, cng
ng cau my. Nu bn ang Trung ng v c ngi mun nm bn tay bn, hy nm
li bn tay h. Cn nu bn l nam gii v n thm nc Nga th ng ngc nhin khi ng
ch nh hn ln m bn thay v bt tay bn. Tt c nhng kiu cho hi ny u l cch th
hin nhng tnh cm chn thnh, n cng t nhin nh ci bt tay ca ngi M. V ti rt
ly lm vinh d khi mt ngi n ng rp hoc Chu ngh nm tay ti v ti bit
l du hiu cho thy h rt tin tng ti v tn trng ti. Vic chp nhn nhng s khc
bit v vn ha nu trn chnh l bc u tin gip bn hiu r v nm bt c s a
dng.
Hy trnh s dng ng tc ca bn tay khin ngi khc kh chu

nhiu quc gia trn th gii, hnh vi ch bt tay c xem l mt trong nhng c
ch xc phm nht m con ngi c th thc hin. Cc nghin cu ch ra rng mi ngi
155
khng thch ai ch tay vo mnh (xem hnh 46). trng hc cng nh nh t, hnh
vi ch tay thng l nguyn nhn dn n cuc u . Khi ni chuyn vi con ci, chng
hn ni nhng cu nh: B m bit con lm vic , cc bc ph huynh nn thn trng
trnh ch tay vo chng. Hnh vi ch tay gy kh chu n mc n tht s c th khin
a tr khng ch n li ni ca b m, v chng s lu tm n thi hn hc m c
ch trn chuyn ti (xem khung 38)
Hnh 46 C l mt trong nhng c ch xc

phm nht m con ngi thc hin l ch tay vo
ngi khc. C ch ny mang ngha tiu cc
trn khp th gii.
156
Khung 38: Ti khng hiu ca ng

Cng trnh nghin cu da vo cc nhm kho st ch ra rng lut s
bn nguyn cn phi ht sc thn trng khi chia ngn tr vo b co trong phin
ta xt x. Bi thm on khng thch nhn thy hnh vi ny v theo h, lut s
khng c quyn ch tay vo b co khi cha chng minh c mnh ng. Tt
hn l hy hng c bn tay nga v pha b co thay v ch dng mt ngn.
Mt khi chng minh c b co phm ti, lut s c th cha ngn tr v pha
b co trong cuc tranh lun sau . iu ny thot nghe c v nh khng my
quan trng. Tuy nhin, hng chc cuc kho st vi cc bi thm on gi nh
ch ra rng cc thnh vin ban hi thm rt kht khe vi hnh vi ch tay. V
vy, ti khuyn cc lut s nn trnh thc hin hnh vi ny ti phin ta. Cn vi
chng ta th sao? Bn thn vic ch tay l mt hnh vi xc phm, do chng
ta khng nn c hnh vi ny khi ng x vi ngi bn i, vi con ci hoc vi
ng nghip.
Vic ch tay l mt trong nhiu c ch xc phm m con ngi c th thc hin bng
cch s dng bn tay hoc cc ngn tay . iu r rng l c mt s c ch c rt nhiu
ngi bit v chng ta chng cn bnh lun thm, chng hn c ch cha ngn tay gia(*).
Bn cnh , vic bng tay v pha ngi khc cng b xem nh l bt lch s, v bn ng
bao gi c ging gy s ch cho ngi khc bng c ch tng t cch bn dng gi ch.
Trong phin ta xt s Michael Jackson nm 2005, mt trong cc b m ca nguyn n
li n tng rt xu cho cc thnh vin bi thm on v b bng tay v pha h. Nu
c gi no quan tm hn n vic gii m cc ng tc ca i tay trn khp th gii th
hy tham kho cun Bodytalk: The Meaning of Human Gestures ca Desmond Morris v
cun Gtures: The Dos and Taboos of Body Langguage the World ca Roger R. Axtell.
Hai cun sch tuyt vi ny s gip bn hiu r hn s a dng ca cc c ch trn th gii
v kh nng c bit ca i tay trong vic th hin cm xc ca con ngi.
Hy cn thn khi c thc hin hnh vi chi chut lin quan n bn

tay
Chng ta thng dng ngn tay sa li qun o, u tc v chm cht c th khi
lo lng v v ngoi ca minh. Trong giai on tn tnh, con ngi cng chi chut nhiu
hn chng ta khng ch quan tm n v b ngoi ca bn thn m cn chi chut cho
i tng ca mnh. S gn gi thn mt khin c gi nh nhng ly ra mt si vi trn
ng tay o ca chng trai cng nh khin chng trai lau nh mt mu thc n dnh trn
khe ming ca c gi. Chng ta cng c th gp nhng hnh vi ny ngi m v a
157
con (khng ch loi ngi m cn nhng ng vt c v khc cng nh loi chim),

l du hin th hin s chm sc v mi quan h gn gi. Trong mt mi quan h, tn
sut thc hin cc hnh vi chi chut gia nhng ngi yu nhau chnh l c s ng tin
cy cho thy s ha hp v mc thn mt gia h.
Tuy nhin, vic chi chut cng c th khin ngi khc c nhng nh gi tiu
cc. Chng hn, nu ngi no ty tin chm cht cho bn thn qu k lng trong khi
l ra phi lng nghe ngi khc ni th l hnh vi bt lch s v thiu tn trng ngi
i thoi (xem hnh 47). Ngoi ra, c mt s hnh vi chi chut c mi ngi chp
nhn hn so vi cc hnh vi khc. Vic ly mt si vi ra khi chic o len ca bn ang
mc khi i trn xe but l iu bnh thng, nhng hnh vi ct mng tay ch ng ngi
li l c vn . Hn na, mt hnh vi chi chut c chp nhn hon cnh hoc nn
vn ha ny c th s khng c chp nhn nh vy hon cnh
Hnh 47 Chi chut cho bn thn l iu c th

chp nhn c, nhng bn hy trnh thc hin
hnh vi ny khi ngi khc ang ni chuyn vi bn.
y l mt du hiu cho thy s thiu tn trng
ngi khc.
(*) Hnh vi cha ngn tay gia thng ng l hnh vi xc phm ngi khc. Nhng thut
ng trong ting Anh dng ch hnh vi ny bao gm: the one-finger salute, the highway
158
salute, flipping (someone) off, flipping the bird, showing someone the middle finger,
digital signaling hoc the Trudeau salute (ND).
Hoc nn vn ha khc. V cng l iu khng ph hp khi mt ngi c chm cht cho
ngi khc khi mi quan h gia h cha thc s thn thit lm nh vy.
c im ca i bn tay bn
i khi bn c th on c ngi ta lm cng vic g hoc tham gia cc hot ng
no bng cch nhn vo i bn tay ca h. Bn tay ngi lao ng chn tay s th rp v
chai sn. Nhng vt so c th cho bit ngi no lm cng vic ng ng hoc l mt
vn ng vin (vt so cho bit h b thng khi chi th thao). T th ng v hai bn
tay t hai bn hng vi cc ngn tay co li c th bo hiu ngi ny c thi gian rn
luyn trong qun i trc . V mt ngh s chi guitar c th c nhng chai trn u
ngn tay ca mt bn tay.
i tay cng c th cho bit chng ta chm cht bn thn nh th no ng thi ni
ln nhn sinh quan ca chng ta. Bn tay c th c chm sc k hoc c th bn thu,
mng tay c th ct sa gn gng hoc trng nham nh. Nam gii mng tay di c th
b xem l k quc hoc trng ging ph n, v ngi ta thng cho rng hnh bi cn mng
tay l du hiu s cng thng hoc bt an (xem hnh 48). V b no tp chung qu nhiu
vo i tay nn bn cn ch nhiu hn na n vic v sinh cho i tay, ng thi cng
cn ch n cc b phn khc ca c th.
Hc cch x l s c ra m hi tay
Khng ai thch bt tay vi mt ngi c bn tay n t. V vy, khi gp g ngi khc
(c bit l cc nhn vt quan trng nh nh tuyn dng y tim nng, ngi k hp ng
trong tng lai hoc cc v trong mt t chc ti chnh no ), nhng ngi hay ra m hi
tay nn lau kh bn tay trc khi mun bt tay. Khng nhng khi
159
Hnh 48 - Nhn chung, hnh vi cn mng tay c cho

l du hiu ca s bt an hoc cng thng.
qu nng m khi cm thy bn chn hoc cng thng, chng ta u b m hi tay. Khi
tip xc vi mt ngi m bn tay h m m hi, bn c th bit rng h ang cng thng
(v vic kch thch h no ra s gy ra tnh trng m hi). Bn hy s dng c hi ny
lm iu g cho mi quan h gia hai bn, chng hn bng cch kn o gip h bnh
tnh li. Gip ngi khc cm thy thoi mi khi h ang cng thng l mt trong nhng
cch tt nht lm cho mi quan h tr nn tt p hn, chn thnh hn v c trin vng
hn.
C mt s ngi rt sai lm khi tin rng vic m hi lng bn tay ng ngha vi
vic ni di. iu ny hon ton khng ng. H thn kinh giao cm h thn kinh hot
ng khi ta thc hin cc phn ng ca no ra nh ng im, chy trn hoc chng tr cng iu khin cc tuyn m hi. V ngay c mt vic n gin nh gp ngi l cng c
th khin bn m hi tay nn hin tng ny hon ton khng th c xem l du hiu
ca s la di. C khong 5% dn s mc chng ra m hi nhiu, v bnh m hi mn
tnh lm cho lng bn tay m t rt kh chu (hin tng ny c gi l chng ra m hi
qu mc) ( Collect, 2003, 11). Lng bn tay t m hi khng phi l biu hin ca vic
ni di. ch l biu hin ca tnh trng cng thng hoc i khi l chng ri lon gen.
V bn hy thn trng khi nh gi nhng nguyn nhn gy ra hin tng m hi tay.
160
Mc d vn c nhng ngun thng tin cho rng khi ai ra nhiu m hi tay th h ang
ni di, iu ny hon ton l sai s tht.
Gii m nhng hnh vi phi ngn t ca i tay.

phn trn, chng ta tm hiu nhng hnh vi v c im ca bn tay c nh hng
th no n cch ngi khc nh gi chng ta. By gi, chng ta s tm hiu mt s hnh
vi phi ngn ng t i tay nhng hnh vi gip chng ta c c suy ngh v cm xc
ca ngi khc. Ti s bt u bng vic nu mt s nhn xt khi qut v cch i tay tit
l thng tin, sau s trnh by mt s hnh vi c th ca i tay cho thy mt ngi km
t tin hoc rt t tin nhng hnh vi ny rt c ch trong vic gip ta hiu c nhng
ngi mnh tip xc.
i tay run ry lo lng chuyn ti mt thng ip quan trng.

Cc c iu khin i tay v cc ngn tay c to ra thc hin nhng c ng chnh
xc v tinh t. Khi no ra b kch thch v khi chng ta ang trong tnh trng cng thng,
bn chn th cc cht dn truyn thn kinh v cc hormone nh adrenalin (epinephrine)
tng ln s gy hin tng run tay khng kim sot c. Ta cng s b run tay khi nghe,
nhn hay ngh v nhng iu c kt cc khng hay. Bt c vt g ta cm trong tay dng
nh cng th hin r s run ry v chuyn ti thng ip: Ti ang b cng thng
(xem khung 39). Hnh vi ny cng d nhn thy khi ngi no cm trong tay mt vt
c chiu di nh cy bt ch, iu thuc l hay mt vt tng i to nhng nh nh t giy
chng hn. Cc vt ny s rung ngay sau mt li tuyn b hoc s kin gy ra tnh hung
cng thng.
Nhng cm xc tch cc cng c th khin ta run tay, v d khi ta trng s hoc thng
mt vn bi poker. Khi thc s phn khch, chng ta s run tay, i khi khng kim sot
c. y chnh l nhng phn ng do no ra iu khin. Ti sn bay, khi nhng ng b
b m, nhng ngi v chng hay cc thnh vin khc trong gia nh ang nng lng ch
n ngi con trong qun ng hoc ngi h hng tr v, thng thng bn tay h s run
run trong nim vui sng. H c th km nn hi run tay bng cch nm bn tay ngi
khc, lun hai bn tay di nch hoc sit cht chng v t trc ngc. Trong mt s
video c ghi hnh chuyn thm u tin ca nhm nhc Beales n nc M c rt nhiu
hnh nh cc c gi sit cht tay nhau khng b run tay iu vn xut hin cng lc
vi nim vui sng tt cng ca h.
161
Khung 39: Khng c la lm sao c khi

Trong thi gian iu tra mt v gin ip quan trng, ti thm vn mt
ngi n ng c lin quan. Khi ti quan st ng ta th ng chm i u thuc v
bt u ht. Lc ti thc s khng h c manh mi v kh nng ng c lin
quan n v n, khng c nhn chng cng khng c hng gii quyt c th, ti
ch c nhng tng m hi v nhng ngi lin quan. Trong bui thm vn,
ti a ra mt lot nhn vt kh nghi trong FBI v qun i. V mi khi ti nhc
n mt ngi tn Conrad th iu thuc trong tay ngi n ng li rung ln
nh kim ch s trn my o kim loi. tm hiu xem y l vic ngu nhin hay
c ngha, ti nu ra thm cc tn khc nhm kim tra phn ng ca ng; kt
qu l ng khng h c phn ng. Tuy nhin, trong bn trng hp khc nhau,
khi ti nhc n tn Conrad th iu thuc l li rung. iu ny ti khng
nh rng gia ngi n ng y v Conrad c mi quan h mt thit hn chng
ti bit. iu thuc l rung l mt phn ng ca no ra trc mi e da.
cng l mt du hiu cho ti bit rng ng ta cm thy c s nguy him no
khi nghe ci tn ny. V vy, c l ng bit c s tht en ti no hoc
trc tip nhng tay vo v n.
Trong bui u tin thm vn ngi n ng , ti khng h bit ng ta
thc s c dnh lu n v n hay khng bi thnh tht m ni, ti khng bit y
v v n ny. iu duy nht khch l chng ti theo ui cng vic iu tra
v tip tc thm vn l ng c phn ng run tay khi nghe nhc n mt ci
tn. C l nu khng v mt cht s h th ng ta thot ti. Nhng cui
cng, sau nhiu cuc thm vn t nguyn trong vng mt nm, ng tha nhn
mnh c lin quan ti Conrad trong cc hot ng gin ip v cui cng th
nhn ton b ti trng ca mnh.
R rng, vic u tin bn phi xc nh xem bn run tay v s hi hay vui mng, bng
cch t hnh vi vo bi cnh ngha l xem hnh vi xy ra trong tnh hung no. Nu
s run tay i km vi cc hnh vi xoa du nh s c hoc mm mi th ti cho rng n c
lin quan n tnh trng cng thng (hay mt vic khng hay) hn l nhng vic vui .
Cn lu rng hin tng run tay ch c ngha nh giao tip phi ngn t khi l s
thay i so vi cc c ng bnh thng ca i tay. Nu ngi no b run tay v nghin
c ph nng, nghin ru hay ma ty chng hn, th iu ny, d cung cp nhiu thng tin,
vn tr thnh mt phn ca cc hnh vi chun mc thng thy h xt v kha cnh giao
162
tip phi ngn t. Tng t, nhng ngi mc mt s bnh ri lon thn kinh (v d bnh
Parkinson), hin tng run tay khng ni ln trng thi cm xc. Tht ra, i vi mt ngi
nh th, nu bn tay ngng run trong mt khong thi gian th iu ny mi l du hiu
cho thy h ang n lc mt cch c ch tp trung su hn vo vn va c
cp (Murray, 2007). V hy nh rng chnh s thay i trong hnh vi mi l iu c
ngha nht.
Ti c li khuyn dnh cho cc bn: bt k hnh vi rung lc no xut hin hay kt thc
t ngt, hoc c s khc bit ng ch so vi hnh vi chun mc thng thy, u ng
chng ta xem xt k lng hn. Vic tm hiu xem hnh vi xut hin trong bi cnh
no, vo thi im no cng vi bt k s h no khc (nhng s h c th gip ta l gii
c iu g ) s gip bn nng cao kh nng ca mnh trong vic c chnh xc ngha
ca ngi khc.
Nhng hnh vi ca i tay c th biu hin s t tin cao .

Nhng hnh vi th hin s t tin cao cho thy ngi no rt tin tng vo bn
thn v cm thy rt thoi mi. Mt s hnh vi th hin s t tin i km theo c ng ca
i tay cn bo hiu cho chng ta bit ngi cm thy thoi mi v hi lng vi cng
vic hin ti ca mnh.
ng tc chp tay hnh thp chung.

ng tc chp tay hnh thp chung c th l ng tc hiu qu nht trong vic th hin
s t tin cao (xem hnh 49). ng tc ny, bn dui cc ngn tay ra v cc u
ngn tay ca hai bn tay chm vo nhau nh i bn tay cu nguyn, nhng cc ngn
khng an vo nhau v hai lng bn tay khng chm nhau. ng tc ny c gi l chp
tay hnh thp chung v hai bn tay trng nh chp nhn ca thp chung nh th. M,
ph n thng chp tay v tr thp (c th tht lng) nn i khi chng ta kh quan st
hn. Nam gii li c khuynh hng chp tay v tr cao hn ( ngc) nn ng tc ny
h d nhn thy hn v mang li hiu qu cao hn.
163
ng tc chp tay hnh thp chung cho thy bn tin tng vo suy ngh v quan im
ca mnh. N gip ngi khc bit chnh xc cm nhn ca bn v vic g v s tm
huyt ca bn i vi quan im ca mnh (xem khung 40). Nhng ngi c a v cao
(nh lut s, thm phn hay bc s) thng s dng ng tc chp tay hnh thp chung
nh mt phn trong chui hnh vi thng ngy v h tin tng vo bn thn v a v ca
h. Tt c chng ta u thc hin hnh vi ni trn vo lc ny hay lc khc nhng vi
nhng mc v cch thc khc nhau. Mt s ngi lc no cng chp tay kiu ny, mt
s ngi t khi lm nh vy, nhng ngi khc li chp tay hnh thp chung nhng c s
thay i i cht (chng hn ch c hai ngn tr v ngn ci dui ra v chm nhau, cc
ngn cn li vn an vo nhau). Mt s ngi chp tay di gm bn, nhng ngi khc
tay cao ngay pha trc mnh, mt s ngi thm ch cn chp tay trn u.
i vi nhng ngi khng bit ngha ngm v su xa ca hnh vi chp tay hnh thp
chung th hnh vi ny c th c duy tr trong mt khong thi gian ng k, c bit
khi tnh hung c li cho h. Ngay c khi bit c ngha ca hnh vi trn, ngi ta
164
Hnh 49 - ng tc chp tay hnh thp chung

vi cc u ngn tay chm vo nhau l mt trong
nhng ng tc hiu qu nht th hin s t tin
m chng ta c th thc hin.
cng kh m che giu n. i vi nhng ngi ny, no ra khin hnh vi chp
tay hnh thp chung tr thnh mt phn x t ng n mc h kh c th khng thc
hin n, nht l khi h ang phn khch, v h qun mt vic theo di v kim sot phn
ng ca mnh.
Cc tnh hung c th thay i nhanh chng v khin cho phn ng ca chng
ta trc s vic v con ngi cng thay i. Khi iu ny xy ra, ch trong chp mt, bn
tay ta c th chuyn t t th chp theo hnh thp chung (th hin s t tin cao ) sang
mt ng tc khc th hin s t ti. Khi lng t tin ca ta b lung lay hoc khi tm tr ta
xut hin mi nghi ng, cc ngn tay s khng chm vo nhau nh hnh thp chung na
m an vo nhau nh trong t th cu nguyn (xem hnh 50). Nhng thay i ny trong
hnh vi phi ngn ng xy ra rt nhanh, phn nh rt chnh xc v cho thy nhng phn ng
165
bn trong ca chng ta thi im no trc nhng s kin ang thay i. Mt ngi

c th chuyn t t th chp tay hnh thp
Hnh 50 - Sit cht bn tay l mt cch ph bin

th hin rng chng ta ang cng thng hay lo
lng.
chung (th hin s t tin cao ) sang vic an cc ngn tay vo nhau (th hin s km
t tin) ri tr li t th chp tay hnh thp chung iu ny cho thy lng tin vo bn thn
v s hoi nghi c bin mt ri li xut hin.
Bn cng c th s dng ng tc chp tay hnh thp chung v cch t bn tay thch
hp to n tng tch cc. ng tc chp tay nh trn l du hiu th hin s t tin, n
ng tin cy n mc chng ta kh c th nghi ng mt ngi ang thc hin hnh vi ny.
y l ng tc rt hu ch chng ta s dng. Cc din gi v nhn vin bn hng nn
s dng n thng xuyn nhn mnh, v bt k ai cng nn lm ng tc ny khi c
gng chuyn ti mt im quan trng. Hy lu n mc t tin m cc ng tc ca
bn tay th hin khi bn c v sp tng lai phng vn, khi trnh by mt ti liu trong
cuc hp hay ch n gin l tho lun cc vn vi bn b.
166
Khung 40: Bi thm on cng quan tm n ng tc chp tay hnh

thp chung.
Hiu qu ca hnh vi phi ngn t c th c chng minh bng cch nghin
cu nh hng ca ng tc chp tay hnh thp chung trong mt s tnh hung
x giao khc nhau. Chng hn, ng tc ny rt hu ch khi lm chng trc ta;
ngi ta ng h vic s dng ng tc ny thng qua s hun luyn c nhng
nhn chng giu kinh nghim. Cc nhn chng nn chp tay hnh thp chung
khi mun nhn mnh mt quam im hoc th hin rng h rt tin tng vo li
ni ca mnh. Khi h lm nh vy, bi thm on s nh gi li khai ca h c
sc thuyt phc hn so vi khi h ch t bn tay vo lng hoc an cc ngn tay
vo nhau. iu th v l nu bn nguyn n chp tay hnh thp chung trong lc
nhn chng ca mnh khai th li khai s cng gi tr hn, v khi ngi ta cho
l lut s rt tin li ni ca nhn chng. Cn nu bi thm on thy cc nhn
chng an ngn tay vo nhau hoc sit cht hai bn tay, h c khuynh hng lin
tng hnh vi vi s cng thng hoc thng xuyn lin tng n vi s la
di. Bn cn lu l c ngi trung thc v ngi gi di u thc hin hnh vi
ny, v chng ta khng nn ty tin nh gi l h ang ni di. Ti c li khuyn
rng khi lm chng, mi ngi nn chp tay hnh thp chung hoc khum hai bn
tay li nhng khng an cc ngn vo nhau, bi cc c ch ny c nh gi l
c cn c, ng tin cy v chn tht hn.
Thng xuyn tham d cc bui hp chuyn , ti nhn thy ph n thng chp tay
di gm bn hoc tay v tr rt thp iu ny lm gim s t tin vn c ca h. Ti
hy vng rng khi h nhn thc c ngha ca ng tc chp tay hnh thp chung nh
mt biu hin ca nng lc v lng t tin nhng c im m hu ht mi ngi u
mun c tha nhn l mnh s hu th s c nhiu ph n s dng ng tc ny v th
hin n trn bn.
Nhng ng tc ca ngn tay ci.

C mt iu th v l i khi li ni li phn nh ngn ng khng li theo cch no .
Khi cc nh ph bnh phim gi hai ngn tay ci ln trc mt b phim no th iu ny
cho thy h tin tng vo cht lng ca b phim. Gi ngn tay ci ln gn nh lun l
du hiu phi ngn t th hin s t tin cao . iu th v l n cng c lin tng vi
a v cao. Hy nhn vo cc bc nh ca John F.Kennedy, bn s thy ng rt thng
xuyn t tay vo ti o khoc v th ngn ci ra ngoi (xem hnh 51). Em trai ng, Bobby,
cng c hnh vi tng t. Chng ta thng bt gp cc lut s, gio s i hc v
167
Hnh 51 - Th ngn tay ci ra ngoi ti

o l ng tc thng c thy
nhng ngi c a v cao. N th hin
rng h rt t tin.
bc s nm ly ve o ca mnh vi ngn ci hng ln trn. Hng lot hiu nh hay studio
thi trang trn khp t nc lun trng by nh cc ngi mu n vi t nht mt bn tay
nm cht ly c o v gi ngn ci ln. Hnh nh b phn marketing cng nhn thy ng
tc gi ngn tay ci ln l biu hin ca a v cao v s t tin cao .
Nhng ng tc ca ngn tay ci th hin a v cao v s t tin cao .

Khi mt ngi gi ngn tay ci ln th l du hiu cho thy h ang cao bn thn
v /hoc tin tng vo nhng suy ngh hay hon cnh hin ti ca mnh (xem hnh 52 v
53). ng tc ny l mt v d khc v c ch chng li trng lc, mt kiu hnh vi phi
ngn t thng c lin tng vi s thoi mi v t tin cao . Thng thng, vic an
cc ngn tay vo nhau l c ch th hin s t ti, tr trng hp cc ngn ci c dui
168
thng v hng ln. Ngi ta thy nhng ngi s dng cc ng tc ca ngn ci

nhn chung c xu hng hiu bit nhiu hn v mi trng xung quanh, nhy
Hnh 52 - ng tc gi ngn tay ci ln

thng l du hiu ng tin cy th
hin nhng suy ngh tch cc. N c th
rt d thay i trong mt cuc ni
chuyn.
Hnh 53 - Ngi ta c th t ngt che

giu ngn tay ci nh trong hnh trn.
iu ny xy ra khi ngi no cm
thy khng chc chn hoc cm xc
ca h chuyn sang hng tiu cc.
bn hn trong suy ngh v sc so hn trong vic quan st. Bn hy quan st nhng ngi
thc hin ng tc gi ngn tay ci ln v xem h x l tnh hung nh th no. Thng
thng ngi ta s khng lm c ch ny, v vy khi h s dng n th bn c th tng
i tin chc rng y l mt ng tc c ngha v n cho bit h ang c nhng cm xc
tch cc.
Nhng ng tc ca ngn tay th hin a v thp v s t ti

Khi mt ngi (thng l nam gii) t ngn tay ci vo ti qun v l cc ngn cn
li hai bn hng th iu ny c th chng t h c cm gic t ti (xem hnh 54). c bit
trong tnh hung xin vic lm, tn hiu ny chuyn ti thng ip: Ti ang rt thiu t
tin. Nhng ngi lnh o hay qun l khng thc hin ng tc va nu khi ang din
thuyt hay lm vic. Thnh thong khi th gin, mt ngi c a v cao c th lm ng
tc ny trong thi gian
169
Hnh 54 - ng tc t ngn tay ci vo ti

qun th hin a v thp v s t ti. Nhng
ngi c quyn th nn trnh thc hin ng
tc ny v n gi i thng ip sai lch.
Khung 41: t ngn tay ci sai v tr

Khi ti ngh li ti mt khch sn ni ting Bogota, Colombia, v qun l
ni vi ti rng ng va tuyn mt s nhn vin bo v mi, v mc d ng khng
xc nh c nguyn nhn c th nhng vn c iu g h khin ng kh
chu. ng bit ti tng lm vic FBI nn hi xem ti c thy bt k iu
g khng n nhng nhn vin ny. Chng ti cng i ra ngoi, n ch nhng
ngi bo v c phn cng lm nhim v v lic nhn tht nhanh. Ngi qun
l thy mc d h mc ng phc mi v mang giy ng sng bng nhng c
iu g khng n. Ti ng rng ng phc ca h trng rt chuyn nghip
nhng ch ra rng cc nhn vin bo v ang ng v t ngn tay ci vo ti
qun, iu ny khin h trng yu t v thiu nng lc. Lc u, ngi qun l
dng nh khng hiu li ti, nhng khi ti yu cu ng ng ng t th th
ng lin ni: ng y. Trng h nh nhng a tr ng ch nghe m ch bo
nhng vic phi lm. Ngy hm sau, cc nhn vin bo v c hng dn cch
ng v trng nghim ngh hn (chp tay sau lng v ngc cm ln) nhng
khng c v e da khch hng. i khi nhng iu nh nht mang nhiu ngha.
170
Trong trng hp ni trn, ng tc t ngn tay ci vo ti qun l du hiu th

hin rt r s thiu t tin v bn khng h mun iu ny xy xut hin trong
lc lng an ninh, nht l Bogota, Colombia.
Bn hy th thc hin hnh vi trn. Hy ng v t ngn tay ci vo ti qun
ri hi xem mi ngi ngh g v bn. Nhng nhn xt ca h s cng khng nh
rng t th va nu th hin thi t ti v khng gy c n tng tt. Bn s
chng bao gi nhn thy mt ng vin tng thng hoc nh lnh o mt quc
gia c hnh vi t tay vo ti. Bi hnh vi ny khng xut hin nhng ngi t
tin (xem hnh 55).
ngn, nhng n s khng bao gi xut hin khi h ang lm vic. Bi n gn nh lun th
hin s t ti hoc a v thp.
171
Hnh 55 - ng tc t ngn tay ci vo

ti qun thng c s dng nh mt
du hiu ca s bt an hoc th hin
cm xc kh chu trong tnh hung x
giao. N d dng chuyn ti thng ip
va nu trn y l hnh vi cn trnh.
Nhng ng tc ca ngn tay ci gi i cc thng ip chnh xc n mc chng c th
gip bn nh gi ng ngi no cm thy hi lng v bn thn v ngi no ang vt
ln vi kh khn. Ti tng chng kin nhiu qu ng ang thuyt trnh rt thuyt phc
v ngt qung phn trnh by ca mnh bng ng tc chp tay hnh thp chung, nhng
khi thnh gi tit l mt li trong bi ni ca h th h lin t ngn tay ci vo ti. Nhng
ng tc ny ca ngn ci khin ngi ta lin tng n mt a tr ng trc ngi m
ang tht vng v n. Hnh vi ny gi i thng ip rng ngi no ang chuyn rt
nhanh t s t tin cao sang thi t ti (xem khung 41)
ng tc khng nh gii tnh

172
i khi nam gii, t trong v thc, s mc ngn tay ci vo bn trong cp qun (t c

hai bn dy kha ko) v ko qun ln hoc thm ch cn ngn ci v tr , v cc
ngn tay ung a l cch h khng nh gii tnh (xem hnh 56). ng tc khng nh
gii tnh l ng tc rt hiu qu trong vic th hin u th ca bn thn. Thc cht, n gi
i thng ip: Hy xem ny, ti l mt ngi n ng ch thc y.
Khng lu sau khi bt u vit cun sch ny, ti tho lun v hnh vi phi ngn t
trn khi ging dy trong mt lp hc ca FBI ti Quantico, Virginia. Cc hc vin u phn
i v ni rng chng c ngi n ng no, c bit t trong v thc, li khng nh gii
Hnh 56 - Chng ta thng bt gp cc

chng trai v c gi tr s dng bn tay
khng nh gii tnh trong giai on tn
tnh. y l hnh vi th hin u th ca bn
thn.
tnh ca mnh mt cch l liu nh vy c. Ngay ngy hm sao, mt sinh vin ln lp v
k vi lp rng mnh trng thy mt anh bn ng trc gng trong nh tm, chi
chut, eo knh rm v lm ng tc khng nh gii tnh ch trong giy lt trc khi
bc ra khi nh tm mt cch mn nguyn. Ti chc chn chng trai ny thm ch
173
khng thc c nhng vic mnh lm. Nhng trn thc t, ng tc khng nh gii tnh
li xut hin thng xuyn hn chng ta ngh, v khng ch xut hin trong cc b phim
cao bi m thi. Hn bn cn nh Fonz trong phim Happy Days c chiu trn truyn
hnh ch? *
Nhng ng tc ca i tay th hin s thiu t tin hoc cng thng.

Nhng hnh vi th hin s thiu t tin l nhng hnh vi tri ngc vi hnh vi th hin
s t tin cao . Chng phn nh trng thi kh chu, bt an v hoi nghi ca b no. Chng
bo hiu cho ta bit rng ngi no ang c nhng cm xc tiu cc. Vic ri vo mt
tnh hung kh chu, nhng suy ngh to ra mi nghi ng hoc lm gim st lng t tin
chnh l nguyn nhn lm ny sinh nhng cm xc tiu cc .
i tay cng
Nghin cu ch ra rng nhng ngi ni di c xu hng t lm cc iu b hn, t thc
hin cc hnh vi ng chm hn v t c ng tay chn hn so vi nhng ngi trung thc
(Vrij, 2003, 65). iu ny ph hp vi cc phn ng ca no ra. Khi i mt vi mt mi
e doi (trong trng hp ny l vic ni di b pht hin), chng ta t di chuyn hn hoc
ng im nhm trnh s ch . Hnh vi ny thng rt d nhn ra trong cuc tr chuyn,
bi cnh tay
Khung 42: Mt cu chuyn gy xc ng cho ngi nghe.

Nhng c ch iu b ca k ni di c khuynh hng km linh ng hn so vi ngi
ni tht. y l nguyn nhn quan trng khin ti khng tin li mt ph n tr - ngi
bo vi ph cnh st trng khu vc rng a con trai su thng tui ca mnh b bt
cc trong bi gi xe ca Wal-Mart Tampa, Florida. Ti quan st c ta t phng ghi
hnh v sau khi chng kin hnh vi ca c, ti bo vi cc iu tra vin rng ti khng
tin ton b cu chuyn ca c. Thi ca c qu th . Khi k s tht, ngi ta n lc
n mc ti a m bo rng ngi nghe hiu mnh. H khoa tay v bc l cm xc
rt r trn khun mt. Nhng ngi ph n ny li khng h th hin nhng iu . i
vi mt ngi m yu thng con v qun tr v mt con, vic k li mt cu chuyn bt
cc khng khip s i km vi nhng hnh vi th hin cm xc mnh lit hn. S thiu
vng nhng hnh vi ny ngi ph n cnh bo chng ti. Cui cng, c ta th
nhn mnh git con bng cch nht n vo ti nha ng rc. Cu chuyn v v bt cc
hon ton l ba t. Chnh phn ng ngi im phn ng do h no ra iu khin v
khin c ta khng thc hin c cc c ng t co rng c ta ang ni di.
174
ca mt ngi c khuynh hng b km gi v khng c ng khi h n di nhng li rt

linh ng khi h ni tht. Nhng thay i nh vy c iu khin bi h no ra ch
khng phi no t duy, do chng ng tin cy hn b c ch hn li ni. Chng cho bit
nhng g ang tht s din ra trong tm tr ca ngi ni (xem khung 42). V vy, bn hy
ch tm kim nhng c ng b km nn t ngt ca bn tay v cnh tay, chng s tit
l nhiu iu gip bn bit c suy ngh ca mt ngi.
ng tc sit cht bn tay.

Khi ngi ta sit cht bn tay hoc an cc ngn tay vo nhau, c bit khi phn ng
li mt li bnh phm, mt s kin hoc mt.
Thay i quan trng ca mi trng xung quanh, th thng l du hiu cho thy h
ang cng thng hoc thiu t tin (xem hnh 50 trang 197). y l hnh vi t xoa du rt
ph bin, chng ta c th bt gp hnh vi ny nhiu ngi trn khp th gii. N tht s
khin h trng nh ang cu nguyn v c l t trong tim thc hay theo cch no , h
ang cu nguyn. Khi ta sit cht bn tay cng mnh th mt s vng trn ngn tay s c
mu xanh ti v mu b y ra khi nhng ch b sit cht. R rng l vn cng tr nn
ti t hn khi hnh vi ny c thc hin.
ng tc ch xt bn tay vo nhau hoc ch xt km theo an cc ngn

tay li.
Khi c cm gic nghi ng (mt biu hin ca s thiu t tin mc nh ) hi cng thng
mt cht, ngi ra s ch ch xt
175
Hnh 57 - Chng ta thng lm du

s lo lng v cng thng bng cch
ch nh cc ngn tay vo khp lng
bn tay hoc ch xt hai bn tay vo
nhau.
Hnh 58 - Khi ngi no an

cc ngn tay vo nhau v ch xt
ln xung nh hnh trn, th iu
c ngha l b no ang yu
cu h lm cho hai bn tay tip
xc vi nhau nhiu hn lm
du ni lo lng ang mi lc mt
tng.
nh hai lng bn tay vo nhau (xem hnh 57). Tuy nhin, nu tnh hung tr nn cng thng
hn hoc nu ngi cng thiu t tin hn, bn s thy rng t ch ch nh ngn tay vo
lng bn tay, h t ngt chuyn sang an cc ngn tay vo nhau v ch xt mnh hn
(xem hnh 58). Vic an cc ngn tay vo nhau l mt du hiu rt chnh xc th hin s
cng thng tt - iu m ti tng thy rt r trong cc bui thm vn (c FBI ln
nhng ngi tr li cht vn trc quc hi). Ngay khi mt vn rt t nh c a ra
bn bc, cc ngn tay ca h dui ra v an vo nhau, sau hai bn tay bt u ch xt
ln xung. Ti on rng vic ch xt hai bn tay bo nhau cng nhiu s chuyn n b
no nhng thng ip c tnh xoa du hn.
Hnh vi s c.
Ti cp n hnh vi s c trong chng ny chng bn v nhng ng tc ca
bn tay v nu bn mt n bn tay th n s khin bn ch n c. Trn thc t, khi
ngi ta s ln bt k v tr no trn c trong lc ni chuyn th iu ny c ngha l h
ang km t tin hn bnh thng hoc ang xoa du cng thng. Vic che vng c, c hng
176
v /hoc hm c khi ang cng thng l du hiu ph bin y sc thuyt phc cho thy
b no ang x l rt linh hot vn g c kh nng e da, c th b phn i, cha
c gii quyt, nhng vic ng ng hoc gy xc ng. N khng lin quan n s di
tr, mc d nhng k ni di c th thc hin hnh vi ny khi gp rc ri. V vy, bn hy
n i tay ca ngi khc; khi nhng cm xc kh chu v cng thng xut hin
h th bn tay h s a ln ngay lc y v che hoc s vo c.
Ti bt gp hnh vi ny v s ln, tuy nhin, hu ht mi ngi u khng bit
ngha ca n (xem khung 43). Mi gn y, khi ti ang tn gu vi mt ngi bn bn
ngoi phng hi ngh th c mt ph n bc ra vi mt tay t trn hm c cn tay kia
Khung 43: Ni di khng tic li

i khi vic khng che vng c c th l mt manh mi lm l ty, ni cho bit c iu
g bt n. C ln ti cng tc vi mt c quan thi hnh lut iu tra mt v n
c cho l v cng bc. Khi tng thut li s vic, ngi ph n c lin quan k
ba v cng bc khc nhau trong khong thi gian nm nm mt tn sut him thy
nu xt v mt thng k. Khi xem li cc on bng ghi hnh cuc thm vn c ta, ti
thy trong lc din t li mnh s hi v cm thy khng khip n th no, c ta rt
th ng v khng h che hm c d ch mt ln. Ti nhn thy vic thiu vng hnh
vi ny c ta c iu ng ng v ni cho cc iu tra vin bit. Ngi ph n ny
ch n gin l khng th hin cc du hiu in hnh ca tnh trng cng thng. Trong
thc t, ti tng iu tra cc v cng bc khc, v ngi ph n - nn nhn trong
nhng trng hp s che hm c trong lc tng thut li v vic (ngay c khi n
xy ra t vi thp k trc). Khi chng ti iu tra k hn, v n lin quan n ngi
ph n ni trn c lm sng t. Cui cng, chng ti pht hin ra rng c ta ba
t ton b cu chuyn (iu ny khin chnh quyn thnh ph tn hng ngn la) ch
v cm thy phn khch trc vic nhn c s ch ngy cng nhiu ca cc vin chc
th l v n, cc nhn vin iu tra v lut s bin h - tt c nhng ngi ny lc u
tin v mun gip c ta.
cm in thoi. Ngi bn ca ti vn tip tc tr chuyn nh th khng c chuyn g bt

thng. Khi ngi ph n y kt thc cuc ni chuyn qua in thoi, ti lin ni: Chng
ta nn n xem c y th no i, c chuyn khng n ri. S tht ng nh vy. Mt a
con ca c b st cao trng v cn c a v nh cng sm cng tt. C th thy s
c l mt trong nhng hnh vi ng tin cy v chnh xc n mc n tht s ng chng
ta ch k hn.
177
Cc ng tc km nn cm xc ca i tay
ng tc km nn cm xc l hnh vi phi ngn t ch xut hin thong qua khi mt ngi
c gng km nn phn ng bnh thng trc mt tc nhn gy kch thch tiu cc (Ekman,
2003,15). Trong nhng tnh hung ny, hnh vi cng c tnh bn nng ch tn ti trong thi
gian ngn th thng thng cng chn tht. Chng hn, th tng tng mt nhn vin
c sp gi ti v yu cu lm vic vo cui tun ny v mt ng nghip b m. Khi
nghe tin , anh ta t nhin nhn mi hoc hi mm ci, nhng tt c ch xut hin
thong qua. Nhng ng tc km nn cm xc ny biu l thi khng thch v l du
hiu rt chnh xc cho thy cm xc tht ca mt ngi. Tng t, i tay cng c th thc
hin ng tc km nn cm xc v c th bn s ngc nhin v iu ny(xem khung 44).
Khung 44: Ngn tay gia cng c th tit l thng tin

Trong cun sch ng ch ca mnh c tn l Ni di (Telling Lies), tin s Paul Ekman
m t cng trnh nghin cu ca mnh, trong ng s dng cc camera tc cao
tm hiu nhng ng tc km nn cm xc nhng ng tc xut hin mt cch v
thc v th hin thi cm ght hoc cm xc tht ca mt ngi (Ekman, 1991,129131). Mt trong nhng ng tc km nn cm xc c ng lu l ng tc gi ngn
tay gia ln. Trong mt v n quan trng n an ninh quc gia m ti c tham gia quan
st, mt i tng lin tc dng ngn tay gia sa li knh eo mt mi khi vin
trng nhm thm vn thuc B t php (ngi m i tng ny rt khinh thng) hi
ng ta. Hnh vi va nu khng xut hin khi ng ta gp ngi thm vn khc, n ch
xut hin trc mi mt ngi ny thi. Lc u, chng ti khng ngh rng c ch m
mnh nhn thy rt r v thong qua li c mi lin h r rng vi ngi thm vn duy
nht. Tht may l cc bui thm vn u c ghi hnh li theo yu cu ca php lut
(i tng ng hp tc vi chng ti s c xem xt gim nh ti), v vy chng ti
c th xem li on bng khng nh nhng g mnh nhn thy.
Mt iu c l cng rt th v l v trng nhm thm vn ni trn khng h nhn thy
hnh vi lin quan n ngn tay gia , v khi c k li, ng vn khng tha nhn l
du hiu cho thy i tng c c cm vi mnh. Tuy nhin, khi v vic kt thc, i
tng y d ni mt cch kh chu rng ng ta khinh thng v trng nhm kia n
mc no v r rng l ng ta t ra bt hp tc trong phin lm vic vi v y xut pht t
s khinh thng ni trn.
Cc ng tc km nn cm xc ca bn tay xut hin di nhiu dng, k c vic y hai
bn tay dc theo chn v hng xung pha di ri gi ngn tay gia ln khi lng bn
tay chm u gi. Chng ta c th bt gp iu ny c nam ln n. Mt ln na ti xin
178
nhc li rng nhng ng tc km nn cm xc xut hin rt nhanh v c th c che

giu d dng bng cc hot ng khc. Bn hy quan st nhng hnh vi ny v ng b
qua nu nhn thy chng. Trong mt chng mc nht nh, cc ng tc km nn cm
xc nn dc xem xt trong bi cnh nh l cc du hiu ca s th hn, cm ght hoc
khinh mit.
Nhng thay i trong ng tc ca i tay c th tit l thng tin quan

trng
Cng nh i vi tt c cc hnh vi phi ngn ng khc, nhng thay i t ngt trong c
ng ca i tay th hin s thay i t ngt trong suy ngh v cm xc ca mt ngi.
Trong ba n nu ai rt nhanh bn tay mnh ra khi bn tay ngi mnh yu th l
du hiu cho thy c chuyn khng hay va xy ra. Mc d ngi ta c th ch rt tay li
trong vi giy, nhng l biu hin chnh xc v trung thc tit l cm xc ca h.
Vic rt bn tay dn dn cng ng ngi ta ch . Cch y mt thi gian, ti c
hai v chng ngi bn (vn chi vi ti t lc cn hc i hc) mi n n ti. Cui ba
n, chng ti ngi quanh bn tn gu v cp n vn ti chnh. H tit l rng h
ang gp kh khn v chuyn tin nong. Khi ngi v phn nn: Tin ca chng ti dng
nh khng cnh m bay th cng lc y, ngi chng cng dn rt tay ra khi mt bn.
Khi ngi v ni , ti quan st thy anh chng c rt tay t t v cui cng t bn tay vo
lng. S dch chuyn ny l mt manh mi th hin tm l chy trn (mt phn trong c
ch sinh tn ca no ra). Hin tng ny thng xut hin khi chng ta b e da. Hnh
vi rt tay cho ti bit rng ngi chng ang che giu iu g . Ha ra anh y ln
lt rt tin t ti khon chung ca hai ngi nh bc mt thi quen xu m anh
phi tr gi bng chnh cuc hn nhn ca mnh. Vic bit mnh c hnh vi sai tri (ln lt
rt tin) chnh l nguyn nhn khin anh rt tay ra khi bn. V mc d ch l s thay
i dn dn nhng cng khin ti nghi ng rng c chuyn khng hay xy ra.
Khi tm hiu cc ng tc ca i tay, bn nn quan st k v xem khi no th i tay
nm im. Khi mt ngi ngng s dng i tay minh ha hoc nhn mnh iu g, th
khi thng l manh mi cho thy c s thay i trong hot ng ca b no (c th l
do thiu nhit tnh) v n khin khc thc nh gi hnh vi ny nhiu hn. Chng ti
tng lu rng s hn ch cc ng tc ca bn tay c th l du hiu ca s la di, nhng
bn ng vi a ra kt lun nh vy. Khi i tay ca ngi no khng c ng th iu
duy nht b c th suy on l b no ca h ang chuyn ti mt tnh cm hoc suy ngh
khc. S thay i c th ch phn nh s thiu t tin hoc thiu tm huyt vi nhng iu
mnh ang ni (v nhiu l do khc nhau). Hy nh rng bt k s thay i no so vi ng
179
tc bnh thng ca i tay (chng hn thc hin cc ng tc ca i tay nhiu hn, t hn

hoc ch n gin l ng tc c iu g bt thng) u ng chng ta xem xt v
n tht s c ngha.
Mt s nhn xt c tnh kt lun v ngn ng khng li ca i tay v cc

ngn tay
a s chng ta u dnh nhiu thi gian quan st khun mt ca ngi khc m qun
mt thng ip m i bn tay h chuyn ti. i bn nhy cm ca chng ta khng ch
cm nhn v nhn bit th gii xung quanh m cn phn nh nhng phn ng ca chng
ta trc th gii . Khi ta ngi trc mt gim c ngn hng v t hi khng bit ngn
hng c chp nhn cho ta vay vn hay khng, ng thi bn tay pha trc v an ngn
tay vo nhau (nh ang cu nguyn), th l du hiu phn nh s cng thng v lo u
trong chng ta. Hoc trong mt bui hp bn v cng vic, chng ta c th chp tay hnh
thp ngi ta bit rng ta ang rt t tin. Bn tay chng ta c th run ln khi nhc n
mt ngi phn bi chng ta trong qu kh. Bn tay v cc ngn tay c th cung cp v
s thng tin c ngha. Bn ch cn quan st v gii m nhng ng tc ca bn tay tht
chnh xc da vo hon cnh ph hp vi hon cnh.
Bn c th bit c cm nhn ca ngi khc v mnh ch bng mt ci chm nh. i
bn tay chnh l phng tin rt hiu qu trong vic chuyn ti cm xc ca chng ta. Bn
hy s dng chng trong giao tip phi ngn t ca mnh v da vo hiu nhng hnh
vi phi ngn t rt c ngha ca ngi khc.
Chng by
Tm gng phn chiu ni tm
Ngn ng khng li ca khun mt
Khi cp n cm xc th khun mt chnh l ni th hin nhng suy ngh v cm xc
ca con ngi. Tt c nhng g ta cm nhn u c chuyn ti mt cch tinh t thng
qua mt n ci, ci cau my hoc v vn sc thi an xen nhau. chnh l mt may mn
m con ngi c c t qu trnh tin ha, n tch chng ta ra khi tt c cc loi vt
khc v khin chng ta tr thnh sinh vt c kh nng bc l cm xc nhiu nht trn hnh
tinh.
180
Hn bt c th g khc, nt mt ng vai tr l ngn ng ph bin trn th gii ngn ng

chung ca cc nn vn ha khc nhau cho d bn ang bt c ni no. Th ngn ng
mang tnh quc t ny c xem l phng tin giao tip thit thc t bui bnh minh ca
loi ngi, n gip con ngi hiu nhau hn khi cha c ngn ng chung.
Khi quan st ngi khc, chng ta c th nhanh chng nhn ra lc no th h ngc nhin,
thch th, bun chn, mt mi, lo u hay nn lng. Chng ta c th nhn vo gng mt
bn mnh v bit c khi no th h bc dc, hi lng, au kh tht vng, hoi nghi hoc
lo lng. Nt mt ca tr con cho chng ta bit chng ang bun, phn khch, bi ri hay
cng thng. Chng ta cha bao gi c dy d bi bn v cch to ra hoc th hin nhng
nt mt , tuy nhin tt c chng ta u bit, u th hin nhng nt mt , u th hin
gii m c chng cng nh truyn ti thng ip thng qua chng.
Vi tt c cc c khc nhau c kh nng iu khin chnh xc ming, mi, mt, mi, trn
v hm, khun mt ca con ngi c to ha ban cho y mi yu t th hin v
vn nt mt khc nhau. Ngi ta c tnh con ngi c kh nng th hin hn mi nghn
nt mt (Ekman, 2003, 14-15).
Chnh s linh hot ny khin ngn ng khng li ca khun mt tr nn cc k hiu qu
cng nh rt chn tht (khi khng chu s tc ng no). Chng ta c th nhn ra nhng
nt mt hnh phc, bun b, gin d, s hi, ngc nhin, gh tm, vui sng, xu h, au
kh v thch th khp mi ni (Ekman, 2003, 1-37). V bt k ni u trn th gii,
chng ta cng nhn ra c cm gic khng thoi mi con ngi d n biu l trn
gng mt tr em hay ngi gi. Tng t, chng ta c th nhn ra nhng nt mt tit l
cho ta bit mi chuyn ang din ra tt p i vi ngi no .
Mc d khun mt l mt b phn rt trung thc trong vic bc l cm xc nhng khng
phi lc no n cng th hin nhng tnh cm tht ca chng ta. V mt mc no ,
chng ta c th kim sot c nt mt ca mnh v do c th to ra mt b mt khng
tht. Ngay t khi chng ta cn nh, b m dy ta rng khng c nhn mt khi khng
thch thc n, hoc bt ta gi v ci khi cho hi nhng ngi m mnh khng thch. Thc
cht, chng ta c dy cch ni di bng khun mt, v vy ta rt thnh tho trong vic
che giu nhng tnh cm tht trn gng mt mnh, mc d i khi ta c th l nhng
tnh cm .
181
Khi dng khun mt ni di, chng ta thng b ngi khc gi l ng kch. iu

r rng l cc din vin tm c quc t c th s dng bt c nt mt no th hin nhng
cm xc theo yu cu ca vai din. Tht khng may l nhiu ngi, nht l nhng k la
o hoc nhng tn ti phm x hi khc nguy him him hn, c th lm c iu ny.
Chng c th eo mt n khi ni di, khi thng ng vi nhau hoc c gy tc ng
n nhng n ci gi di, nhng git nc mt c su hoc mt v ngoi di tr.
Nt mt c th gip ta hiu r nhng suy ngh v cm xc ca mt ngi. Chng ta cn
lu rng nt mt c th gi to; v vy du hiu ng tin cy nht xc nh tnh cm
tht ca h chnh l cc nhm hnh vi (bao gm nhng manh mi c bc l trn khun
mt v cc ng tc ca c th). Cc nhm hnh vi ny lun h tr b sung cho nhau. Bng
cch quan st nt mt trong tng tnh hung c th v so snh n vi nhng hnh vi phi
ngn t khc, chng ta c th bit c b no x l, cm nhn iu g v/hoc c nh
g. V b no c xu hng s dng cc b phn nm pha trn i vai nh mt chic gi v
(canvas) th hin cm xc v chuyn ti thng ip, nn chng ta s nghin cu chung
c khun mt v tr th ca n vng c, ngha l c b mt ca chng ta trong ci
nhn ca ngi khc.
S bc l cc cm xc tch cc v tiu cc qua khun mt

Nhng cm xc tiu cc (nh bc tc, phn n , c cm, s hi v gin d) lm cho chng
ta cng thng. Tnh trng cng thng ny c th hin di nhiu hnh thc, c bn trong
ln bn ngoi c th. Khun mt ca chng ta c th bc l ng thi nhiu manh mi tit
l trng thi cng thng nh: cc c quai hm cng ln, hai cnh mi phng ln (gin n
ra), mt lic nhn, ming run run, mi mm cht. Nu quan st k hn, bn c th thy i
mt ca ngi ang cng thng c nhn chm chm, c cng , u khng h nghing.c
th ngi ta khng h ni li no rng mnh ang cng thng, nhng nu c nhng biu
hin ny th chc chn ngi ang lo lng v b no ca h ang x l vn no
vn gy cm xc tiu cc. Trn khp th gii, ngi ta bc l nhng manh mi l vic lm
tht s c ngha.
Khi c tm trng lo u, mt ngi c th bc l tt c hoc ch mt vi hnh vi phi ngn t
ni trn. Cc hnh vi ny c th xut
182
Hnh 59 Mt nheo i, trn ln nhng

np nhn, mt my nhn nh l nhng
du hiu th hin s cng thng v kh
chu.
hin m nht v thong qua hoc c th xut hin rt r v ng ch , c th xut hin
trong vi pht hoc thm ch lu hn. Hy nh li Clint Eastwood trong cc phim cao bi,
hy nh li lc ng ta lic nhn i th trc cuc u sng. Ci nhn ni ln tt c.
D nhin l cc din vin c o to lm cho khn gi d nhn ra v mt ca mnh.
Tuy nhin, trong thc t, nhng manh mi phi ngn ng ni trn i khi li kh pht hin
hn, v chng c bc l rt tinh vi,v ngi ta c tnh lm cho chng ta tr nn kh hiu,
hoc ch n gin v chng ta khng ch n chng (xem hnh 59 ).
Chng hn, chng ta th xem xt biu hin cng quai hm nh mt du hiu ca s cng
thng. Sau mt cuc hp v cng vic, mt nhn vin iu hnh c th ni vi ng nghip
rng Anh c thy quai hm ca Bill cng ln nh th no khi ti a ra ngh
khng?. Bn s ch nghe ng nghip p li rng Khng, ti khng thy iu
(xem khung 45). Chng ta b qua nhng manh mi l ra tr khun mt v chng ta c
dy l khng c nhn chm chm vo ngi khc v/hoc v ta tp trung vo nhng iu
ngi khc ni hn l cch h ni.
183
Khung 45: Ming anh ni anh yu em, nhng v mt anh cho thy iu
khc hn
Ti rt ngc nhin v khng bit bao nhiu ln, ngi ta tht ln nhng li l lc quan
trong khi gng mt li l nhng hnh vi phi ngn t tiu cc r rng mu thun vi
li ni ca mnh. Ti bui tic gn y, mt ngi khch ni vi ti rng anh rt hi
lng khi cc con mnh tm c cng vic tt. Nhng ngi ng xung quanh chc
mng anh. Tuy nhin, khi ni n iu ny, anh khng h ci ti v cc c quai hm
th cng ln. Sau v anh ln ting vi ti rng tht ra anh rt bun v cc con ch
kim c nhng cng vic v ngha v khng c tng lai. Trong trng hp ny, li
ni ca ngi khch y hon ton khc hn vi nhng g gng mt anh th hin.
Hy lun nh rng ngi ta thng che giu nhng cm xc ca mnh, iu ny khin cho
chng tr nn rt kh pht hin hn nu chng ta khng quan st k. Hn na, nhng manh
mi trn khun mt c th xut hin thong qua ( l nhng c ch km nn cm xc) nn
chng ta kh nhn bit c. Trong mt cuc ni chuyn bnh thng, nhng hnh vi trn
c th khng mang nhiu ngha; nhng trong mt cuc i thoi quan trng gia cc c
nhn (chng hn gia nhng ngi yu nhau, gia cha m v con ci, gia cc i tc kinh
doanh hoc trong mt bui phng vn xin vic), nhng hnh vi th hin s cng thng
d c v khng quan trng lm nhng c th phn nh mu thun su sc trong cm xc.
V b no vn hot ng c thc c th c gng che giu nhng cm xc do no ra
iu khin nn chng ta cn phi pht hin bt k du hiu no c th hin ra bn ngoi
v chng c th tit l chnh xc hn nhng nh v suy ngh thm kn ca mt ngi.
Mc d chng ta d dng nhn ra v rt thng nhn ra nhng nt mt th hin nim vui
sng, nhng ngi ta cng c th km nn hoc che giu chng v nhiu l do khc nhau
iu ny khin ta
Khung 46: Khun mt v bn chn bc l cm gic hnh phc

Cch y khng lu, ti ang ngi ch chuyn bay Baltimore th ngi n ng ng
cnh ti (ti quy v) nhn c tin vui l mnh s c chuyn ln khoang hng nht.
Khi ngi xung anh ta c km nn khng ci, v vic anh qu vui mng vi may mn
ca mnh s b nhng hnh khch khc nhng ngi ang ch c chuyn v nh
184
gi l khim nh. Nu ch da vo nt mt kt lun rng anh ang sung sng th tht

thiu c s. Tuy nhin, sau , ti tnh c nghe c nah k vi v v tin vui ny qua
in thoi. V mc d anh ni rt kh nhng ngi ngi gn khng nghe thy,
nhng bn chn anh li nhn nhy nh bn chn ca a tr ang ho hc m qu sinh
nht. Di bn chn sung sng cho ti thm bng chng v tm trng vui v ca anh.
V vy, bn hy nh tm kim cc nhm hnh vi c thm c s vng chc cho nhng
g mnh quan st.
kh pht hin nhng nt mt y hn. Chng hn lc chi bi poker, chc chn chng ta
khng mun bc l nim vui sng khi nm gi nhng l bi c li trong tay; hoc chng
ta c th khng mun bit cc ng nghip bit mnh c thng nhiu tin hn h.
Chng ta bit c che giu nim hnh phc v phn khch trong nhng tnh hung ta ngh
rng vic tit l vn may ca mnh l iu di dt. Tuy nhin, cng nh vi nhng manh
mi tiu cc m h l, nhng hnh vi phi ngn t tch cc (d kh nhn ra hoc b km
nn) vn c th c pht hin nu ta quan st k cng nh xem xt thm nhng hnh vi
khc (cng c bc l tinh vi). Chng hn khun mt ta c th thong bc l nim vui,
nhng bn thn iu ny c th cha thuyt phc mt ngi quan st sc so rng
chng ta tht s hnh phc. Tuy nhin, bn chn ta c th tit l thm nhng chng c th
hin nim vui, iu ny gip hc c c s tin rng cm xc tch cc chng ta l cm
xc tht (xem khung 46).
Khung 47: Mt hnh vi m bn s khng tm thy thang my

Bn hy th nghing u khi ng trong mt thang my c ng ngi l v gi nguyn
t th trong sut thi gian n di chuyn. i vi a s ngi, iu ny rt kh thc
hin. V hnh vi nghing u ch xut hin vo thi im chng ta thc s thoi mi, m
vic ng trong thnag my vi ton ngi l xung quanh chc chn khng phi l mt
trong nhng thi im . Hy th nghing u khi nhn thng vo mt ngi no
trong thang my. Bn s cm thy iu ny thm ch cn kh thc hin hn, nu khng
mun ni l khng th.
Nhng cm xc hnh phc m chng ta thc s tri qua v khng th km nn s c

phn nh qua khun mt v vng c. Khi ta c nhng cm xc tch cc, cc np nhn trn
trn s gin ra, cc c quanh ming c ni lng, i mi tr nn y n (ch khng
mm cht li) v i mt m to v cc c xung quanh c th gin. Khi ta tht s thoi
mi v d chu, cc c trn khun mt s gin ra v u
185
Hnh 60 Hnh vi nghing u l mt

cch rt hiu qu chuyn ti thng
ip: Ti rt thoi mi, ci m v thn
thin. Hnh vi ny rt kh thc hin khi
chng ta giao tip vi nhng ngi m
mnh khng thch.
ta nghing sang mt bn, l vng d b tn thng nht vng c (xem hnh 60). Ta
thng bt gp hnh vi ny trong giai on tn tnh, n cho thy ngi no v cng
thoi mi. V y l hnh vi m ta gn nh khng th bt chc c khi cm thy kh
chu, cng thng,ng vc hoc b e da (xem khung 47).
Gii m nhng hnh vi phi ngn t ca i mt

i mt c gi l ca s tm hn, v vy chng ta cn tm hiu hai ca s ny bit
c nhng thng ip phi ngn t chuyn ti cm xc hoc suy ngh ca ngi khc. Mc
d nhiu bi ht c li nh i mt la di ca em, nhng i mt chng ta li bc l
nhiu thng tin hu ch. Tht vy, i mt c th l chic phong v biu rt chnh xc cho
bit nhng cm xc ca chng ta, v mt mc no , chng ta c rt t kh nng kim
sot chng. Khng ging nhng b phn khc trn khun mt (m cc c ng ca chng
t c tnh phn x hn), qu trnh tin ha lm bin i cc c trong v quanh mt
bo v i mt khi nguy him. Chng hn, cc c bn trong nhn cu s bo v nhng b
phn d b tn thng khi nh sng gay gt bng cch lm ng t co li, v cc c quanh
mt s lm cho i mt khp li ngay lp tc nu c vt nguy him n gn. Nhng phn
ng v thc ny gip i mt tr thnh b phn rt trung thc trn khun mt. V vy,
186
chng ta s nghin cu mt s hnh vi c bit ca i mt nhng hnh vi c th gip ta

hiu r suy ngh nh ca ngi khc.
ng t co li v hnh vi nheo mt l mt cch hn ch vic s dng mt
Nghin cu ch ra rng khi khng trong tnh hung b git mnh th nu ta thch nhng
th mnh mun nhn thy, ng t ca ta s gin ra; cn nu ta khng thch, ng t s co
li (xem li hnh 61) (Hess, 1975a; Hess, 1975b)
Hnh 61 Trong hnh v trn, bn c th nhn thy ng t co li

v gin ra. Ngy t lc mi sinh, chng ta cm thy d chu khi
ng t gin ra, c bit khi nhn thy nhng ngi m mnh yu
thch.
Chng ta khng th kim sot ng t mt cch c thc, v ng t phn ng vi cc
kch thch bn ngoi (nh nhng thay i ca nh sng) ln cc kch thch bn trong (nh
suy ngh) ch trong chp mt. V ng t rt nh, kh nhn thy (c bit nhng ngi
c i mt en) v v n thay i kch c rt nhanh nn chng ta kh quan st nhng phn
ng ca n. Mc d nhng hnh vi ny ca i mt rt hu ch, nhng khi tm hiu nhng
g m mt ngi yu thch v mt ngi khng thch, ngi ta thng khng ch tm
kim chng, thng b qua chng hoc nu c nhn thy chng th li ng gi thp nhng
thng ip c ch m chng chuyn ti.
Khi chng ta b kch ng , ngc nhin hoc b e da t ngt th i mt s m to ra khng ch i mt m to ra m ng t cng nhanh chng gin ra thu vo lng nh
sng nhiu nht, sau gi nhng thng tin di dng hnh nh (vi s lng cc ln) v
no. R rng, phn ng t ngt ny gip ch cho chng ta rt nhiu trong hng nghn
nm qua. Tuy nhin, mt khi chng ta kp x l thng tin v nhn thy thng tin tiu
cc (v d mt s vic gy ngc nhin nhng khin bn kh chu hay mt mi e da tht
187
s) th ch trong chp mt, ng t s co li (Ekman, 2003, 151) (xem khung 48). Bng
cch lm cho ng t co li, chng ta s tp
Khung 48: Nu ng t co li, bn c th kt ti h

Nm 9, khi cng FBI iu tra mt v vic lin quan n an ninh quc gia, chng ta
thm vn tn gin ip rt nhiu ln. D t ra hp tc , hn vn min cng khi khai tn
cc ng phm. Chng ti c gng khi dy lng yu nc ca hn, v mi quan tm
ca hn trc tnh cnh nguy him ca hng triu ngi nhng chng thu c kt qu
g; mi vic ri vo b tc. Vic nhn dng cc tn ng phm ca hn l vic ht sc
quan trng, bi chng ang c t do v l mi e da ln i vi nc M. Khng
cn cch no khc, Marc Reeser mt ngi bn v l mt chuyn gia xut sc trong
vic phn tch tnh bo cho FBI ngh s dng hnh vi phi ngn ng t c gng
thu thp thng tin cn thit.
Chng ti a cho tn gin ip 32 tm danh thip (kch thc 3x5 inch) m Reeser
chun b trc. Trn mi tm c ghi tn mt ngi tng lm vic vi hn v c kh
nng l k ng phm. Khi nhn vo tng tm danh thip , hn c yu cu ni mt
cch khi qut nhng g mnh bit v tng ngi. Chng ti hon ton khng quan tm
n cu tr li ca hn v r rng hn c th ni di; iu chng ti cn quan st l khun
mt ca hn. Khi nhn thy hai ci tn c bit, u tin hn m to mt nhn dng,
sau ng t nhanh chng co li v hn hi nheo mt. T trong tim thc, r rng hn
khng thch nhn thy hai ci tn ny v cm thy mnh gp nguy him. C l hai tn ti
phm da hn khng c tit l tn chng. ng t co li v hnh vi hi nheo
mt l nhng manh mi duy nht m chng ti c th nhn dng ng phm ca tn gin
ip. Hn khng h thc c nhng du hiu phi ngn t m mnh l, v chng
ti cng khng bn lun v chng. Tuy nhin, nu khng tm kim hnh vi ni trn ca
i mt, chng ti s khng bao gi nhn dng c hai tn ng phm kia. Cui cng,
hai tn ny b bt, b thm vn v th nhn vai tr ca chng trong v n. n by
gi, tn gin ip vn khng bit bng cch no chng ti c th nhn dng c nhng
k ng phm vi hn.
Trung cao vo mi th phia trc c th nhn thy chng r rng v chnh xc
nhm t v v thot khi nguy him (Notle, 1999, 413-432). iu ny rt ging vi c ch
hot ng ca m ng knh camera: m cng b tiu c ln, v hi t cng r nt
hn. Nhn y ti cng xin ni thm, nu bn cn gp mt ci knh eo mt c m
khng tm c cp knh no th ch cn c mt l thng nh trn t giy v n gn
mt, ci l b xi s gip bn tp trung vo nhng g mnh ang c. Nu dng t co
188
n mc ti a m vn khng gip bn c, th bn hy nheo mt li lm l hng y

cng nh cng tt ng thi vn bo v c mt (xem hnh 62)
Cch y vi nm, trong lc i b, ti v co gi i ngang qua mt ngi. Con ti nhn ra
ngi ny. N hi nheo mt khi a tay tht thp vy c b va gp. Ti nghi ng hai
a xy ra chuyn khng hay, v vy ti hi xem v sao n bit bn y. N p rng c
b ny l bn cng lp vi n trng trung hc v
Hnh 62 Chng ta nheo mt ngn cn

nh sng hoc cc vt gy kh chu. Ta
cng lm nh vy khi tc gin hoc thm
ch khi nghe nhng ging ni, nhng m
thanh hay nhng bn nhc m mnh
khng thch.
Hnh 63 Hnh vi nheo mt c th xut hin

trong thi gian rt ngn 1/8 giy nhng
tht s c th phn nh suy ngh hoc cm
xc tiu cc.
trc y hai a tng ci nhau. Hnh vi vy tay vi bn tay thp khng phi l hnh
ng cho hi x giao. Tuy vy, ci nheo mt l mt hnh vi trung thc v tit l nhiu
iu v nhng cm xc tiu cc cng nh thi khng yu thch ( hnh thnh sut 7
nm ri). Con b khng thc c rng hnh vi nheo mt tit l nhng cm xc tht
ca n v c bn gi, nhng i vi ti iu l qu r rng (xem hnh 63)
Chng ta bt gp hin tn tng t trong gii kinh doanh. Khi khch hng bng dng
nheo mt li khi c hp ng th c th h ang gng sc hiu iu g qua cu t ca
vn bn, s kh chu hoc hoi nghi lp tc c biu l qua i mt ca h. V rt c th
189
nhng i tc kinh doanh ny s hon ton khng thc c mnh ang gi i thng ip
ni trn mt thng ip rt r rng v s bt ng hoc khng a thch.
Bn cnh hnh vi nheo mt khi khng thoi mi , mt s ngi s nhu my sau khi quan
st thy iu g y khng n xung quanh mnh. Hnh vi nhng my th hin thi
rt t tin v nhng cm xc
Khung 49: Bn nhu my n mc no

Hnh ng nhu my c th mang nhiu ngha khc nhau. phn bit cc ngha
ny, bn cn nh gi xem ngi nhu my mc no v trong hon cnh no.
Chng hn, chng ta thnh thong nhu my v nheo mt khi gy hn hoc i u vi
ngi khc. Tng t chng ta cng nhu my khi i mt vi nhng mi e da, mi
nguy him tng tng hay c tht. Chng ta lm iu ny khi bc dc, cm thy khng
hi lng hoc tc gin. Tuy nhin, nu chng ta nhu my qu nhiu (ta c th bt gp
hnh vi ny mt a b lun thua cuc ), th y l mt du vt rt thng gp cho
thy s yu ui v bt an. l hnh vi th hin thi khm nm, xum xoe hoc phc
tng (i i vi s khut phc hoc lun ci) v c th b nhng tn ti phm x hi li
dng (khng loi tr nhng bnh nhn tm thn). trong nhng cng trnh nghin cu,
cc t nhn k li rng khi c bn t mi tri giam, h s tm kim nhng hnh vi nhu
my y lo u ny nhng ngi xem ngi no l k yu ui s st. trong cc
cuc gp x giao bn v cng vic, bn c th quan st nhng c ng ni trn ca i
lng my bit mt ngi no yu ui hay mnh m.
tch cc (mt hnh vi chng li trng lc), trong khi hnh vi nhu my thng l du
hiu th hin s km t tin v nhng cm xc tiu cc mt hnh vi cho thy s yu ui
v bt an ngi no (xem khung 49).
Nhm mt l cch b no ngh ngi

i mt ca chng ta b phn vt tri hn bt k loi camera no tin ha v tr
thnh phng tin quan trng nht gip con ngi tip cn thng tin. Tht vy chng ta
thng c gng kim sot thng tin tip nhn thng qua c ch sinh tn do no ra iu
khin (tc hnh vi nhm mt), mt c ch tin ha gip no khng
190
Hnh 64 Nhm mt v ly tay che mt

l mt cch hiu qu chuyn ti
thng ip: Ti khng thch nhng g
mnh va nghe, thy hoc bit.
Hnh 65 Hnh vi chm tay ln mt

tht nhanh trong mt cuc ni chuyn
c th l manh mi tit l cho bn bit
rng ngi ang c nhn nh tiu
cc v vn ang c tho lun.
Hnh 66 Nhm mt tm thi khi nghe

mt thng tin no hoc nhm mt
lc lu l du hiu th hin nhng cm
xc tiu cc hoc thi khng hi
lng.
Hnh 67 Khi ngi no nhm mt

tht cht nh trong hnh trn, th iu
ny c ngha l h ang c gng chi
b hon tn mt tin xu hoc s kin
khng hay no .
191
phi nhn thy nhng hnh nh khng mong mun. Vic lm gim kch c ca mt bt
k mc no, d lm bng cch nheo mt hay cho ng t co li, cng u l mt dng
ca hnh vi nhm mt v thc. V tt c cc hnh vi nhm mt u l du hiu th hin s
lo lng, thi khng a thch, bt ng hoc cho thy ngi no nhn thc c mi
e da c nguy c xy ra.
Nhiu dng ca hnh vi nhm mt mt phn trong nhng hnh vi phi ngn t ca chng
ta - qu ph bin v l phn x qu t nhin n mc a s ngi khng n chng
hoc khng quan tm n ngha ca chng (xem hnh 64-67). Chng hn, bn hy ngh
n thi im mt ngi no bo vi bn tin xu. C l bn khng ch , nhng gn
nh bn nghe thng tin th m mt bn khp li trong chc lt. Kiu hnh vi nhm mt ny
c ngun gc t xa xa v c lp trnh sn trong b no ca chng ta; ngay c thai nhi
nm trong bng m cng c hnh vi nhm mt mt cch t nhin khi nghe nhng ting
ng ln. Thm ch ng ngc nhin hn l nhng tr em b m bm sinh s che mt li
khi nghe tin d (Knapp & Hall, 2002, 42-52). Trong sut cuc i mnh, chung ta s dng
hnh vi nhm mt mt hnh vi do no ra iu khin khi nghe chuyn g khng khip
, d hnh vi ny khng ngn c chng ta tip tc nghe hoc suy ngh v n sau . C
l hnh vi nhm ch c tc dng gip b no tm thi ngh ngi hoc chuyn ti nhng tnh
cm su kn nht ca chng ta. Nhng d vi l do no i chng na th no vn bt chng
ta thc hin hnh vi ny.
Hnh vi c th hin di nhiu dng v ta c th quan st thy khi thy bt k s kin
khng vui no, d l mt tin xu ang lan truyn hay c mt chuyn au bun sp xy n
vi chng ta. Ngi ta c th khum mt bn tay che ton b hai mt, c th dng hai
bn tay che mt nhng h tay mi mt, hoc c th dng mt vt (nh t bo hay quyn
sch ) che ton b khun mt. Ngay c suy ngh bn trong u cng c th khin bn c
phn ng ny. Khi cht nh ra mnh qun chuyn g quan trng, mt ngi c th
nhm mt ngay lp tc v ht mt hi tht su bi anh ta ang ngh n ni lm ca mnh.
Khi c xem xt trong hon cnh c th, cc hnh vi nhm mt c th l hnh vi ng tin
cy tit l nhng suy ngh cm xc ca mt ngi. Cc manh mi to khong cch ny
xut hin nay khi h nghe c mt chun khng hay. Trong cuc tr chuyn, y l mt
trong nhng du hiu ng tin cy cho chng ta bit rng ngi ni thng bo mt iu
i vi ngi nghe thng tin, li l iu bt n.
192
Ti nhiu ln s dng hnh vi nhm mt nh mt manh mi khi tm thng tin khi lm

vic vi FBI. V n m hung th s dng dao cht nc v v ha hon ti mt khch
sn Puerto Rico (m ti cp phn u quyn sch) ch l hai trong s rt nhiu ln
ti c thy ngha ca hnh vi ny. V hng ngy, ti vn quan st hnh vi nhm mt
nh mt c s nh gi nhng cm xc v suy ngh ca ngi khc.
Cc hnh vi nhm mt thng lin quan n vic nhn hoc nghe thy mt iu g khng
hay v khin ta kh chu. Bn cnh , chng cng c th l du hiu th hin thi km
t tin. Cng nh vi hu ht cc manh mi khc, phn ng nhm mt l tn hiu c gi tr
v ng tin cy nht khi n xut hin ngay sau mt s kin quan trng (mt s kin m bn
c th nhn bit). Nu mt ngi nhm mt ngay sau khi bn ni vi h mt thng tin c
th hay hay a ra mt ngh, th hnh vi ny tit l rng iu ny khng n v h ang
kh chu. V c th bn phi suy ngh li xem mnh nn c x nh th no nu mun c
thm nhiu c hi giao tip thnh cng vi h.
ng t gin ra, hnh vi nhng my v m mt sang rc

i mt chng ta thc hin nhiu hnh vi th hin nhng cm xc tch cc. Lc cn b,
mt ta biu l s d chu khi ta nhn thy m. Mt tr s sinh s nhn chm ch vo gng
mt m trong vng 72 gi sau sinh ,v i mt n s m to khi m bc vo phng - iu
ny th hin rng n rt thch th v mn nguyn. Tng t ngi m y tnh yu thng
cng s bc l s u ym, d chu qua i mt; v a b nhn chm chm vo i mt y
nhn c cm gic d chu t m. Hai mt m to l mt tn hiu tch cc; n bo hiu
rng mt ngi ang quan st thy iu g khin h cm thy hnh phc.
Tri vi hin tng ng t co li, hin tng ng t dn ra th hin cm xc tch cc v
mn nguyn. Khi thc, b no thc cht ang gi i thng ip: - Ti thch nhng g
mnh nhn thy, hy ti nhn n nhiu hn na! khi ngi ta tht s hi lng vi nhng
g mnh nhn thy th khng ch ng t ca h gin ra m lng my cng nhng ln iu ny gip m rng khu vc mt v lm cho i mt h trng to hn (xem hnh 68,69,70)
(Knapp & Hall,2002,62-64). Hn na, mt s ngi cn t ngt lm cho ng t ca mt
gin ra bng cch m tht to - hnh vi ny trng ging kiu m mt sng rc. Hnh vi m
to mt nh va nu thng c lin h vi s ngc nhin hoc nhng s kin vui v (xem
khung 50). y cng l mt dng khc ca cc hnh vi chng li trng lc (thng c lin
quan ti nhng cm xc tch cc).
Hnh vi m mt sng rc
193
Du hiu nhn bit ai ang m mt sng rc l lng my nhng ln hoc mt long lanh
- iu ny xut hin rt nhanh (ging nh mt h hi git) trong mt tnh hung em li
cho h cm xc tch cc. Hnh vi trn thng c xem l du hiu th hin s ngc
Hnh 68 Khi chng ta cm thy hi Hnh 69 Hnh trn th hin mt

lng, i mt ta th gin v ch hi ngi hi nhng my ln mt hnh
cng ra mt cht.
vi chng li trng lc. y l du hiu
chc chn cho thy h ang c nhng
cm xc tch cc.
194
Hnh 70 Hnh vi m mt sng rc c

th xut hin khi chng ta cm thy
phn khch khi nhn thy ai hay khi
lng ta y p nhng cm xc tt p
m ta khng th km nn c.
Khung 50: Khi i mt sng rc bng nhin li dn

Khi nhn thy mt ngi mnh yu qu hoc khi ngc nhin v tnh c gp mt ngi m
mnh khng tip xc mt thi gian, chng ta thng m mt tht to, cng lc ng
t cng gin ra.Trong cng vic,nu xp cng m mt tht to khi nhn bn, th bn c
th hiu rng xp tht s qu mn bn hoc bn lm g rt tt.
Bn c th s dng hnh vi ny - mt hnh vi biu l thi tch cc - xc nh xem
mnh c ang i ng hng hay khng, d bn ang tn tnh ai , ang tin hnh cng
vic kinh doanh hoc ch n gin l c gng kt bn.Chng hn,bn th tng tng
i mt sng long lanh,m mng ca mt c gi ang yu khi c u ym nhn ngi bn
trai ca mnh.Hy nhn vo i mt y trong khonh khc:chng cng m to bao nhiu
th mi chuyn cng tt p by nhiu!Ngc li,khi bt u thy i mt h thu nh
dn (chng hn h nheo mt,nhu my hay lm cho ng t co li) th c th bn phi
suy ngh li v thay i hnh vi chin thut ca mnh.
Bn cng cn lu rng hin tng ng t co li v gin ra c th do nhng yu t
khng lin quan n cm xc hoc tnh hung gy ra,nh s thay i ca nh sng,mt
195
s cn bnh v loi thuc no .V vy hy thn trng khi xem xt nhng yu t ny,nu

khng bn s phm sai lm.
nhin thch th (v d h c d mt ba tic bt ng). Khng nhng th, n cn c
dng nhn mnh hoc th hin cm xc mnh lit. Bn s thng xuyn thy ngi ta
tht ln ting ! khi h nhng my ln v m mt sng rc. y l hnh vi rt chn
tht biu l nhng cm xc tch cc. Khi ngi no ang ho hng nhn mnh mt im
hay k mt cu chuyn,h cng s nhng my ln. N phn nh tm trng tht ca h v
gip bn nhn thy vn r rng hn.
C l li ch ln nht ca hnh vi nhng my l n gip ta xem khi no th mt ngi
ngng thc hin hnh vi ny trong lc k chuyn. Thng thng,khi khng phn khch vn
ang ni, chng ta s khng dng mt nhn mnh.Vic thiu s quan tm ni trn
(nu chng ta quan st thy) c th ch phn nh rng ta gim hng th i vi vn
hoc c th xy ra do vn khng phi l s tht. Tht kh phn bit cc nguyn nhn
ny; v vy v c bn, tt c nhng g bn c th lm l hy quan st xem khi no th h
khng nhng my qu cao hoc khi no th h bng dung khng nhng my na, nhng
hnh vi ny tit l cho bn c iu g thay i. iu ng ch l thng thng, ngi
ta s thay i s nhn mnh trn khun mt (lng my nhng ln ri nhu li) khi h cng
gim nim say m i vi nhng g mnh ang ni hoc ang lm.
Hnh vi nhn chm chm

Khi chng ta nhn thng vo mt ngi khc th iu c ngha l chng ta thch h, t
m v h hoc mun e do h. Nhng cp tnh nhn rt thng nhn nhau m ui,
nhng b m cng nhn chm chm a con nh vy; nhng nhng k gy ti c li s
dng hnh vi ny thi min hoc e do (hy ngh n nh nhn chm chm ca Ted
Bundy v Charles Manson). Ni cch khc, b no ch s dng duy nht mt hnh vi ca
i mt ci nhn chm chm vi s tp chung cao - biu l tnh yu thng, s
quan tm hoc cm ght. V vy, chng ta phi da vo nhng biu hin khc trn khun
mt - nhng biu hin i km vi hnh vi nhn chm chm - xc nh xem hnh vi ny
th hin s yu thch (nu ngi no n mt n ci thoi mi) hay thi khng a
thch (nu quai hm h cng ra, mi mm cht).
Ngc li,trong cuc ni chuyn, khi nhn chm chm i ch khc, chng ta c khuynh
hng tp trung s ch hnh dung r hn mt ngh (m khng b chi phi bi s
giao tip bng mt vi ngi m mnh ang ni chuyn). Hnh vi ny thng b hiu nhm
l thi bt lch s hoc thiu quan tm n ngi i thoi. Nhng s tht khng phi
196
nh vy. N khng phi l du hiu ca s la di hoc th, n tht s l hnh vi th hin

s d chu (Vrij, 2003,88-89). Khi tr chuyn cng bn b,ta thng xuyn nhn i ch
khc v cm thy thoi mi khi lm nh vy; lc no ra nhn thy khng thy mi e
do no t ngi ny. V vy ng nh gi mt ngi no ng la di,thiu quan tm
hoc bc dc ch v h nhn i ch khc.Khi nhn i ch khc,ta s hnh dung r hn mt
ngh no , v l nguyn nhn khin ta thc hin hnh vi ny.
Ngoi ra, cn c nhiu nguyn nhn khc khin chng ta nhn i ch khc ch khng nhn
vo ngi ni. Hnh vi nhn chm chm v hng xung c th biu l rng ta ang c
mt tnh cm hoc cm xc ang dn dt ngi khc vo mt cu chuyn tnh cm hoc
c th biu l s phc tng.Trong nhiu nn vn ho, ngi ta c dy l phi nhn xung
t hoc nhn i ch khc khi c s hin din ca cp trn hoc ngi c quyn th. Tr
con cng thng c dy phi nhn xung mt cch nhn nhng khi cha m hoc ngi
ln pht (Johnson, 2007, 277-290). Trong nhng tnh hung gy lng tng, ngi nghe c
th nhn i ch khc v php lch s i hi nh vy. V nhng l do trn, bn ng bao
gi kt lun rng hnh vi nhn chm chm v hng xung t l du hiu ca s la di.
Trong tt c nhng nn vn ho ni m hnh vi ni trn c nghin cu, gii khoa hc
tha nhn rng nhng ngi c a v cao thng thoi mi hn khi thc hin hnh vi nhn
chm chm.V c bn, h c quyn nhn bt c ch no h mun. Tuy nhin, nhng ngi
c a v thp li b hn ch hn v phm vi nhn cng nh thi im nhn. S khim
nhng khin ngi ta phi ci u trc s hin din ca nhng thnh in thuc hong
gia, chng hn trong nh th. Nh mt quy lut ph bin,nhng ngi c a cao thng
khng nhn nhng ngi c a v thp, trong khi c nhng ngi c a v thp thng
nhn chm chm vo ngi c a cao t xa. Ni cch khc, nhng ngi c a v cao c
th t ra th , cn nhng ngi c a v thp c yu cu phi ch bng cch nhn
chm chm. Tm li, mt v vua c th nhn bt c ngi no mnh mun, nhng tt c
thn dn u phi hng mt v pha ngi, ngay c khi h li bc co t.
Nhiu nh tuyn dng ni vi ti rng trong mt cuc phng vn,h rt ght nhng ng
vin c o mt khp phng nh th mnh l ch y vy. Bi vic o mt nhn khp
ni s khin mt ngi trng th hoc trch thng,v hnh vi ny lun li n tng
xu. Ngay c khi bn ang c tm hiu xem mnh c thch lm vic ni ny hay khng
th c th bn s chng bao gi c c hi nu mt bn khng tp trung vo nh tuyn dng
trong bui phng vn.
Hnh vi chp mt
197
Chng ta chp mt nhiu hn khi b kch ng, khi cm thy kh chu, cng thng hoc lo
lng; v ta s chp mt bnh thng khi cm thy thoi mi. Hnh vi chp mt nhanh v
lin tc c th phn nh mt s ging x ni tm. Chng hn, nu ai ni mt iu m
ta khng thch, ta c th chp m mt. Tng t,ta cng c th lm nh vy nu khi tr
chuyn, ta gp kh khn trong vic th hin bn thn (xem khung 51). Hnh vi chp mt
l du hiu rt r rng cho thy ta ang vt ln vi bi pht biu ca mnh, vi cch din
t thng tin hoc vi vic tip nhn thng tin. C l nam din vin ngi Anh Hugh Grant
l ngi s dng hnh vi chp mt nhiu hn bt k din vin no khc, anh chp mt
nhiu hn bt k din vin no khc, anh chp mt th hin mnh ang m mn c
ngi, ang lng tng, ang vt ln vi iu g hoc gp rc ri.
Cc sinh vin nghin cu v giao tip phi ngn t thng thy tng thng Richard
Nixon chp mt nhiu hn khi c bi din vn Ti khng phi l k bt lng. S tht
l ngi ta c th chp
Khung 51: Tp chung vo hnh vi chp mt

Vic quan st hnh vi chp mt c th gip bn c c suy ngh ca ngi khc v
iu chnh hnh vi ca mnh sao cho ph hp. Chng hn, trong mt cuc gp g tm
kim hnh vi nh gi mc hi lng ca nhng ngi tham gia. Nu ngi no
ang chp mi mt th hnh vi ny ng ngha vi vic c iu g ang khin h kh
chu. Hnh vi phi ngn t ny rt chnh xc,v mt s ngi,n s xut hin ngay lc
mt vn no c nu ra. V d, trong mt cuc ni chuyn, hnh vi chp mt bt
u xut hin l du hiu cho thy ch c trnh by c kh nng gy tranh ci hoc
khng c chp nhn, v vic i ch c l l cch thch hp. S xut hin t ngt
ca hnh vi phi ngn t ny l tn hiu quan trng v bn khng nn b qua, nu bn
mun cc v khch ca mnh c thoi mi. Mt khc, s ln chp mt mt s ngi
c s thay i - c bit nu h ang iu chnh knh p trng mi, v vy bn nn tm
kim s thay i v s ln chp mt (chng hn h bng dung khng chp mt na hoc
chp mt nhiu hn) hiu c nhng suy ngh v cm xc ca mt ngi.
mt thng xuyn hn khi b cng thng, d h ang ni di hay khng. Ti xem li s
ln chp mt ca tng thng Bill Clinton khi ng khai trc to, n tng ln gp nm
ln v chnh l kt qu ca vic ng b cng thng. Ti rt min cng khi kt lun ai
l k ni di ch v h chp mt nhiu hn, mc d chng ta rt d kt lun nh vy.
Bi v bt k s cng thng no - k c vic b cht vn trc cng chng cng c th
khin ngi ta chp mt nhiu hn.
198
a mt lm ngi khc
a mt lm ngi khc l hnh vi c thc hin vi s kt hp gia u v mt (xem
hnh 71). N c th c biu hin di dng nh: nhn sang mt bn, nghing u ng
thi lic nhanh
Hnh 71 Chng ta lm ngi khc

khi ta nghi ng hoc khng vng tin vo
h, nh trong hnh trn.
sang mt bn hoc o mt tht nhanh. Chng ta thc hin hnh vi ny khi nghi ng ngi
khc hoc nghi ng tnh hp l ca nhng iu h ang ni. i khi hnh vi ny xut hin
rt nhanh; c nhng lc n c th gn nh c cng iu mt cch ma mai v ko di
trong sut cuc gp. Hnh vi phi ngn t ny th hin s t m v cnh gic hn l thi
thiu tn trng mt cch l liu, n tng i d pht hin v chuyn ti thng ip: Ti
ang lng nghe anh nhng ti khng tin nhng g anh ni t nht l vo lc ny.
Tm hiu nhng hnh vi phi ngn t ca ming

Ging nh i mt, ming cung cp mt s manh mi tng i tin cy v ng ch ,
chng gip bn giao tip vi mi ngi hiu qu hn. V ging nh mt, ming cng c
th c iu khin bi no t duy gi i nhng tn hiu nh la, v vy bn cn phi
luyn tp c s thn trng trong vic gii m nhng tn hiu ny. Di y l mt s
im ni bt m bn cn quan tm khi cp ti ngn ng c th ca ming
199
N chn tht v n ci gi to
Cc nh nghin cu pht hin ra rng con ngi c c hai kiu ci: ci chn tht v
ci gi to (Ekman, 2003, 205-207). Chng ta s dng n ci gi to gn nh mt quy
tc x giao khi gp nhng ngi khng thn thit vi mnh, trong khi ta dnh n ci
chn tht cho nhng ngi v nhng s vic m mnh tht s quan tm (xem khung 52)
Khung 52: N ci chic phong v biu o cm xc

Nu c s luyn tp, bn s nhanh chng phn bit c n ci gi to v n ci chn
tht. V mt cch d dng gip bn bit phn bit nhanh hn l: hy quan st nhng
ngi bn quen bit cho hi ngi khc nh th no da vo cm nhn ca h v ngi
. Chng hn, nu bn bit i tc kinh doanh ca mnh cm thy hi lng v i tng
A nhng khng thch i tng B v c hai c mi n d ba tic vn phng do
anh t chc, th hy quan st khun mt ca anh ta khi anh tng ngi ca. Bn s
khng phi mt nhiu thi gian phn bit hai kiu ci ni trn.
Mt khi c th phn bit c n ci chn tht v n ci gi to, bn c th s dng
b nh mt chic phong v biu bit c cm nhn thc s ca ngi khc v mnh
v c x sao cho ph hp. Bn cng c th tin nhng kiu ci khc phn on xem
cc tng hoc xut ca mnh gy n tng nh th no i vi ngi nghe. i
vi nhng tng c n cho bng n ci chn tht, bn nn xem xt k hn v
da vo danh sch u tin thc hin trc. Cn i vi nhng ngh c n nhn
bng n ci gi to, bn nn nh gi li hoc tm gc sang mt bn gii quyt sau.
N ci cng c th mang li hiu qu trong mi quan h vi bn b, ngi bn i,
ng nghip, con ci v thm ch xp ca bn. N cung cp thng tin v nhng cm xc
ca ngi khc (vi mi cung bc) cng nh nhng giai on trong mi quan h gia
cc c nhn.
N ci chn tht xut hin ch yu do hot ng ch ca hai b c: cc c chnh g m
(cc c ko di t kho ming n xng g m) v cc c vng mt (cc c nm xung
quanh mt). Khi hot ng ng thi, cc c ny s ko hai kho ming ln v lm cho
phn ui mt nhm li, iu ny to ra vt chn chim - c im ca n ci thn thin,
m p v chn tht ( xem hnh 72).
Khi chng ta ci gi to (hay x giao). Th kho mi s c ko sang hai bn thng qua
mt h c c gi l c ci (risorius).Khi c s dng ng thi, nhng c ny s ko
hai kho ming sang hai bn nhng khng th ko chng ln pha trn nh i vi n ci
200
chn tht (xem hnh 73). iu th v l cc b s sinh c vi tun tui s dnh cho m
n ci tht ti do c g m iu khin v ch mm ci vi tt c nhng ngi khc.
Nu khng vui, bn s khng th ci tht ti - n ci s dng c cc c chnh g m
ln cc c vng mt, V khi tht s khng c cm xc, chng ta kh m to ra c n
ci chn tht.
Hnh 72 N ci chn tht khin hai Hnh 73 y l n ci gi to hoc

khe ming c ko ln hng v n ci x giao. Hai khe ming
pha mt.
dch chuyn v pha hai tai v i mt
th hin rt t cm xc.
Hnh vi mm mi, mm cht mi v mm mi sao cho mi to thnh hnh

ch U ngc
Gi s gn y bn c xem mt bc nh chp ngi no ang tr li chp vn trc
Quc hi. Nu bn thy h mm mi th nguyn nhn chnh l do cng thng. Ti khng
nh iu ny mt cch chc chn v khi ai c tm trng cng thng (v d khi tr li
chp vn trc Quc hi), th mm mi l hnh vi ph bin nht c thc hin. Nhng
lc cng thng, chng ta c khuynh hng mm mi mt cch v thc.
Chng ta thc hin hnh vi mm mi nh th no ra ang bo vi ta rng hy ngm ming
li v ng cho bt c vt g vo c th (xem hnh 74), bi lc ny ta ang i mt vi
nhng vn quan trng. Mm mi l tn hiu cho thy ta thc s c cm xc tiu cc 201
cm xc ny c bc l rt r ngay ti thi im (xem khung 53). N l du hiu r

rng tit l rng mt ngi ang lo u v c iu g khng n. Hnh vi mm mi nu c
th cng rt t khi mang
Hnh 74 Khi ai mm mi th nguyn

nhn thng l do cng thng hoc lo
lng.
Khung 53: Khi mm mi khng phi l hnh vi duy nht c che

giu
Ti thng tm kim hnh vi mm mi trong cc cuc tham vn hoc khi ai ang c
mt bo co. y l manh mi ng tin cy n mc n s ch ra mt cch chnh xc
rng c mt cu hi kh c t ra vo lc y. Nu bn bt gp hnh vi ny th n khng
nht thit ng ngha vi vic ngi ang ni di. Thay v vy, n bo hiu rng mt
cu hi rt c bit tr thnh tc nhn khch thch tiu cc v thc s khin h lo lng.
Chng hn, nu ti hi mt ngi: Anh ang giu ti chuyn g phi khng? v anh ta
mm mi li khi ti hi, th hnh vi ny c ngha l anh ta ang giu gim ti chuyn g
. iu ny c bit chnh xc nu l ln duy nht anh ta mm mi trong bui ni
chuyn. Hnh vi va nu l du hiu ti cn tm hiu k hn trong vic thm vn iu
ny.
202
ngha tch cc. N khng ng ngha vi vic ngi no ang la di, n ch cho bit
h ang cng thng ngay lc y.
Trong lot hnh trang 244 (xem hnh 75-78), ti s trnh by cc bn thy i mi dn
dn chuyn t trng thi y n (cho thy mi vic khng n). Hy c bit ch n
hin tng kho ming tr xung hnh cui cng (hnh 78), iu ny khin ming trng
ging ch U ngc. Biu hin trn l du hiu ca s cng thng tt (cm gic kh
chu). y l manh mi cho thy r ngi no ang tri qua tm trng cc k cng
thng.
Trong cc lp hc do ti ph trch (c th bn mun th lm th nghim ny vi bn b
ca mnh), ti yu cu cc sinh vin mm mi v nhn cc bn xung quanh. Cc em nhanh
chng nhn ra rng (khi ti ch cho cc em thy) mnh c th mm mi nhng thng th
mi vn nm trn ng thng. Hu ht nhng ngi th lm iu ny u khng th ko
kho ming xung thnh hnh ch U ngc.
Hnh 75 Hy ch rng i mi y Hnh 76 Khi b cng thng, ngi ta

n thng l du hiu cho thy ngi s bt u mm mi li.
no cm thy hi lng.
203
Hnh 77 Hnh vi mm mi cho thy

ngi no ang cng thng hoc lo
lng. i mi h c th cng lc cng
mm cht v cui cng mm cht n
mc ti a (nh trong hnh trn)
Hnh 78 Khi mi mm tht cht v hai

khe ming b ko xung th iu ny
ngha l cc cm xc v lng t tin ca
mt ngi ang gim st trong khi s
cng thng v lo lng li tng ln.
Bi y l phn ng do no ra iu khin - mt phn ng rt kh bt chc tr phi chng

ta tht s ang cng thng hoc au bun. Hy nh rng i vi mt s ngi, vic ko
kho ming xung l hnh vi bnh thng v khng phi l du hiu chnh xc th hin s
cng thng. Tuy nhin, i vi a s chng ta, y li l manh mi chnh xc tit l nhng
tnh cm hoc suy ngh tch cc.
Hnh vi bu mi
Hy m bo rng bn n nhng ngi c hnh vi bu mi khi bn hoc ngi khc
ang ni chuyn (xem hnh 79). Thng thng, hnh vi ny c ngha l h khng ng
vi nhng vn ang c ni hoc ang tm n mt tng hay mt suy ngh khc.
Vic bit c thng tin ny c th l iu rt hu ch, n gip bn xc nh c cch
trnh by hon cnh ca mnh, thay i mt ngh hoc dn dt mt cuc ni chuyn.
xc nh chc chn hnh vi bu mi th hin thi khng tn thnh hoc cho thy
204
Hnh 79 Chng ta bu mi hoc chu

mi khi khng ng vi iu g hay
ngi no , hoc khi ta ang ngh n
mt gii php kh thi.
ngi no ang ngh n mt quan im khc, bn nn theo di din bin ca cuc ni
chuyn trong thi gian tng i lu nhm thu thp thm nhng manh mi khc.
Chng ta thng bt gp hnh vi bu mi trong cc cuc tranh lun cui cng ti mt phin
to. Khi lut s mt bn ang bin h th lut s bn kia s bu mi th hin thi khng
ng . Cc thm phn cng thc hin hnh vi ny khi khng ng tnh vi cc lut s
trong nhng cuc tho lun ring. Khi xem li cc bn hp ng, vic quan st - v pht
hin hnh vi bu mi c th gip cc lut s gii m c vn m lut s pha bn kia
quan tm. Chng ta cng c th bt gp hnh vi ny trong cc cuc thm vn ca cnh st,
c bit khi h iu tra mt nghi phm vi thng tin sai lch. K tnh nghi s bu mi phn
i v bit rng cc iu tra vin thu thp nhng chng c sai.
Trong mi trng kinh doanh, cc hnh vi bu mi lun xut hin v nn c xem nh l
mt cch hiu qu thu thp thng tin v mt tnh hnh no . V d, khi ch to ang
c n mt on vn trong mt bn hp ng, nhng ngi khng ng tnh vi mt cu
hay mt vn s bu mi ngay lc nhng t ng c lin quan c ni ra. Hoc trong
trng hp nghe xng tn cc c nhn c thng chc, bn s bt gp hnh vi bu mi
khi ngi gii thiu c tn ca ai t c mi ngi mong i.
205
Bu mi l hnh vi phi ngn t rt chnh xc n mc bn tht s nn ch n n nhiu

hn. N xut hin trong nhiu hon cnh, tnh hung v l du hiu ng tin cy tit l mt
ngi ang ngh khc i hoc hon ton phn i nhng vn ang c pht biu.
Hnh vi nhch mp
Tng t vic o mt, nhch mp l hnh vi thng gp th hin s khinh mit. y l
hnh vi thiu tn trng ngi khc v phn
Hnh 80 Ci nhch mp thong qua th

hin thi thiu tn trng hoc khinh
mit. N gi i thng ip: Ti khng
quan tm lm n anh hay suy ngh ca
anh.
nh ngi no t quan tm hoc thong cm vi chuyn . Khi chng ta nhch mp,
cc c mt (buccinators) (nm hai bn mt) phi hp ko hai kho mi v pha hai
bn tai v to ra mt vt lm trn m.Biu hin ny rt d nhn ra v rt c ngha, ngay
c khi n xut hin thong qua trong giy lt (xem hnh 80). Hnh vi nhch mp cng c
th rt hu ch trong vic gip ta hiu iu g ang din ra trong tm tr mt ngi v on
trc chuyn g s xy ra (xem khung 54).
Cc hnh vi ca li
206
Nhiu tn hiu ca li c th rt c ch trong vic gip ta hiu c nhng suy ngh hoc
tm trng ca mt ngi.khi ta cng cng thng,ming ta s kh v vic dng li lim
mi lm t mi l iu bnh thng.Tng t trong lc cng thng, chng ta c khuynh
hng lm c xt qua li gia hai kho mi t xoa
Khung 54: Chng c vic g ng nhch mp c

Thng qua vic ho gii cho cc cp v chng, nh nghin cu John Gottman thuc
trng i hc Washington khm ph ra rng, nu mt hoc c hai ngi u nhch
mp th y l mt du hiu quan trng v y sc thuyt phc gip ta d on c
cuc hn nhn ca h c kh nng v. Mt khi trong u h xut hin s thiu
quan tm hoc khinh mit (v iu ny c tit l qua hnh vi nhch mp), th mi quan
h gia h ang gp trc trc hoc thm ch ang bn b vc thm. Qua cc cuc iu
tra ca FBI,ti thy nghi phm s nhch mp trong bui thm vn khi ngh rng
mnh bit nhiu hn ngi thm vn hoc cm thy iu tra vin khng bit ton b s
vic. Trong cc trng hp cn li, hnh vi nhch mp l tn hiu rt r cho thy s thiu
tn trng hoc khinh mit ngi khc.
du v t trn an. Ta c th l li ( thng l sang mt bn) khi tp trung cao vo cng
vic (chng hn khi ngi sao bng r Michael Jordan sp ghi bn). Ta cng c th th li
chng i mt ngi m mnh khng thch hoc biu l s cm ght (tr con lun thc
hin hnh vi ny).
Khi mt ngi l cc manh mi khc ca ming cc manh mi c lin quan n s
cng thng (nh cn mi, s ln ming, lim mi hoc cn vt), th chng gip nhng
ngi quan st k lng cng tin chc rng ngi ang c tm trng bt an (xem hnh
81). Hn na, nu ngi ta s v/ hoc lim mi khi cn nhc cc la chn, t bit khi h
cn nhc trong khong thi gian lu bt thng, th y chnh l du hiu ca s bt an.
Nhng ngi ngh rng mnh va thot nn hoc b bt qu tang ang lm vic g thng
thc hin hnh vi th li. ti d tng nhn thy hnh vi ny ti cc ch tri M ln Nga,
nhng ngi bn hng rong ti khu Lower manhattan, cc song bi ti Las Vegas,
207
Hnh 81 Lin mi l hnh vi xoa du.

N gip bn bt cng thng v trn
tnh li. Bn c th thy n trong lp
hc ngay trc gi kim tra.
trong cc bui thm vn ti FBI v trong nhng cuc hp bn v cng vic. Trong tng
trng hp, ngi ta thc hin hnh vi th li (li c t gia hai hm rng v khng
chm mi) khi hon tt mt tho thun no hoc thc hin n nh li tuyn b cui
cng bng hnh vi phi ngn t (xem hnh 82). Hnh vi ny, trong cch th hin ca chnh
n,c lin quan n hot ng giao tip. Dng nh n xut hin mt cch v thc vo lc
kt thc cc cuc gp x giao. N mang nhiu ngha khc nhau v cn c xem xt
trong tng hon cnh c th. Chng hn, n c th c ngha l: ti lm mt chuyn ngc
nghch hoc ti tht h n.
Vo ng ngy hm nay,khi ti i thu thp thm mt s thng tin cho cun sch ny,
c nhn vin ti qun n t phc v ca trng i hc t nhm rau vo a ca mt
sinh vin ngay pha trc ti. Khi bn sinh vin yu cu i li, c nhn vin th li
gia hai hm rng v nhn vai nh mun ni: i, ti nhm ri.
208
Hnh 82 Ngi ta th li khi b bt

qu tang ang lm mt vic m mnh
khng nn lm, khi lm vic g rt
km hoc khi thot nn. Hnh vi ny ch
xut hin thong qua.
Trong cc bui ni chuyn x giao hoc bn v cng vic, hnh vi th li ni trn
thng xut hin lc cuc i thoi kt thc, khi mt ngi cm thy mnh thot khi
mt chuyn v ngi kia khng th pht hin hoc truy hi n cng vn . Nu bt gp
hnh vi ny, bn hy t hi mnh chuyn g va xy ra. Hy tm hiu xem bn b la gt
hay bn (hoc ngi khc) va phm mt sai lm. y l thi im gip bn nh gi c
ngi no ang la di bn hay khng.
Nhng hnh vi phi ngn t khc ca khun mt

Nhn trn
Ngi ta thng nhn trn (v cau my) khi bn khon, lo lng, bun b, bi ri, gin
gi hoc khi ang tp trung (xem hnh 83). Hnh vi nhn trn cn c xem xt trong hon
cnh c th xc nh
209
Hnh 84 Hnh vi nhn trn l du hiu

gip bn d dng kt lun ngi no
ang kh chu hoc lo lng. Bn hu nh
khng nhn thy hnh vi ny khi ngi ta
hnh phc v tha mn.
ngha thc s ca n. Chng hn, ti tng thy mt nhn vin thu ngn siu th m
ngn ko quy tnh tin ca mnh v nhn trn li khi m s tin trong . Bn c th nhn
thy s tp trung cao m c bc l khi c tnh ton tng s tin v lc ca lm vic ca
mnh kt thc. Ta c th quan st thy hnh vi ny mt ngi va b bt gi v b dn
qua mt rng phng vin. Hnh vi nhn trn cng thng xut hin khi ngi no nhn
thy mnh ang trong tnh hung khng th bin h hoc kh chu v khng th thot ra
c. y l l do gii thch v sao bn thng nhn thy hnh vi ny trong cc bc nh
chp nhng k trn lt b bt gi.
Nhn y ti cng ni thm, hnh vi nhn trn bt ngun t rt xa xa v qu ph bin
ng vt c v n mc ngay c loi ch cng nhn ra hnh vi ny khi ta nhn chng ng
thi nhn trn. Chnh cc ch ch cng c th thc hin hnh vi tng t khi chng lo lng,
bun b hay ang tp trung. Mt s tht th v khc c lin quan ti hnh vi nhn trn l
khi chng ta cng ln tui v cng tch ly c nhiu kinh nghim sng, th cc np nhn
trn trn s hn su hn v cui cng tr thnh nhng np nhn vnh vin. Cng ging nh
n ci lun thng trc trn khun mt l kt qu ca nhng hnh vi phi ngn t tch cc
c thc hin trong sut cuc i v phn nh mt cuc sng hnh phc, mt ngi c
210
cc np nhn trn trn c th tri qua mt cuc i y sng gi cuc i khin h

thng xuyn nhn trn.
Hin tng gin n cnh mi (phng mi)

Nh cp phn trc, l mi phng ln l mt manh mi trn khun mt, n bo
hiu mt ngi ang b kch ng. Thng thng, ngi ta c th nhn thy nhng i tnh
nhn qun qut bn nhau, l mi h hi phng ln trong nim sung sng v s ha quyn.
Gn nh nhng i tnh nhn y lm iu ny mt cch v thc v h cun ht v mi
hng ca nhau mi hng ca sc hp dn gii tnh dc gi l pheromones (Givens,
2005, 191-208). Phng mi cng l mt manh mi th hin nh, mt du hiu y sc
thuyt phc cho thy mt ngi c nh lm iu g bng sc lc ca c th, v n
khng nht thit c lin quan n sc hp dn gii tnh. c th l bt c vic g, t vic
sn sng leo ln cc bc thang dc ng n vic chun b di mt t sch. Khi chun b
sc lc c th thc hin cng vic g , ngi ta s ht kh oxy y l nguyn nhn
khin l mi phng ln.
L mt ngi thc thi php lut, nu ti bt gp ai trn ng m anh ta ang nhn
xung, bn chn trong t th sn sng hoc t th ca v s quyn Anh chuyn nghip
v mi phng ln, th ti ng rng c l anh ta ang chun b lm mt trong ba vic sau:
ci nhau, b chy hoc nh nhau. Gin n cnh mi l iu bn lun nu ang giao
tip vi mt ngi c nh tn cng hoc b chy trnh xa mnh. y ch l mt trong
nhiu hnh vi kh nghi m bn nn dy con mnh phi ch . Nh , chng s c thc
r hn khi no th mt ngi tr thnh i tng nguy him, c bit l trng hc hoc
cc sn chi.
Hnh vi cn mng tay v cc du hiu lin quan n s cng thng

Nu bn nhn thy mt ngi cn mng tay trong lc ch i kt thc mt tha thun mua
bn, th c l n tng m anh ta li trong bn khng phi l thi rt t tin. Hnh vi
cn mng tay l du hiu ca s cng thng, lo u hoc kh chu. Khi bt gp hnh vi ny
trong mt bui thng lng mua bn, ngay c khi n ch xut hin trong giy lt, th bn
c th kt lun rng y l biu hin ca s thiu tin tng vo bn thn v/hoc anh ta
ang thng lng v tr ca k yu. Nhng ngi d phng vn xin vic hoc cc bn
nam ang mong ngng n ngy hn h ca mnh nn trnh cn mng tay khng ch v
hnh vi ny trng kh coi m cn v n chuyn ti mt thng ip: Ti cm thy lo lng.
Tht ra, chng ta cn mng tay ch yu khng phi v mng tay ca ta cn c ct s gn
gng m v l mt hnh vi xoa du.
211
Hin tng mt v ti mt
i khi chng ta s v tnh mt hoc ti mt ty vo nhng cm xc su kn trong lng.
trnh by v hin tng mt trong cc lp hc do mnh ph trch, ti s yu cu mt
sinh vin ng ln trc mt nhm ri i t pha sau v tin st li gn c ca em .
Thng thng, hnh vi ny hnh vi xm phm khng gian ca ngi khc cng gy
ra mt phn ng ca ra no, y l nguyn nhn khin mt chng ta ln. mt s
ngi, c bit nhng ngi c ln da sng, hin tng mt c th rt d nhn ra. Ngi
ta cng s mt khi thch mt ngi nhng khng mun ngi bit. V thng thng,
cc em v thnh nin khi p mt tnh yu thm kn vi ngi bn no s mt khi
ngi bn c bit ca mnh ng gn. y l mt phn ng chn tht ca no ra, c
c th gi n ngi khc v tng i d pht hin.
Ngc li, chng ta c th ti mt khi no ra thc hin mt phn ng tiu cc c gi l
sc. Ti tng thy hin tng ny sau khi mt v tai nn giao thng xy ra hoc trong
mt cuc thm vn, lc mt ngi t nhin b vch trn chng c khng th chi ci
v ti li ca mnh. Hin tng ti mt xy ra khi h thn kinh thc vt khng ch tt c
cc mch mu nm ngay bn di da v a mu n cc c ln hn chun b b chy
hoc tn cng. Ti c bit t nht mt trng hp trong mt ngi, khi b bt, qu
ngc nhin n mc t ngt ti mt v b try tim ri t vong. Mc d cc biu hin trn
ch xut hin bn ngoi da nhng chng ta khng nn b qua, bi chng l du hiu ca s
cng thng cao v s c biu l theo nhiu cch khc nhau ty theo tnh cht ca cc
tnh hung v khong cch thi gian xy ra tnh hung.
Cc manh mi ca khun mt th hin thi phn i

Nhng manh mi th hin thi phn i c bc l khng ging nhau trn khp th
gii, chng phn nh nhng chun mc x hi mt nn vn ha c th. Nga, ti
tng b ngi ta nhn vi nh mt y khinh mit v va hut so va i b dc hnh lang
ca mt bo tng ngh thut. Dng nh t nc ny, mi ngi khng chp nhn vic
hut so trong nh. Ti Montevideo, ngi ta trng pht ti v nhm bn bng cch
lic nhn chng ti v sau lnh lng quay mt i. Hnh nh nhm ti ni chuyn qu
to v ngi dn a phng khng thch cu chuyn hi hc n o ca chng ti. Cn
M, v t nc ny rng ln v c nhiu s khc bit ring nhng vng khc nhau s c
nhng hnh vi th hin s phn i khc nhau, v nhng g bn thy vng Trung Ty
nc M s khc so vi nhng g bn nhn thy vng New England hay New York.
Hu ht nhng hnh vi th hin s phn i u bc l trn khun mt, chng nm trong
s nhng thng ip u tin m chng ta hc c t b m v anh ch mnh. Nhng
212
ngi quan tm n ta s lm kiu mt ta bit mnh c ang lm iu g sai hay

khng hoc hnh vi ca mnh c ang lch chun hay khng. Cha ti, mt ngi rt cng
rn, c kiu nhn hng xung rt nhanh tt c nhng g ng phi lm l lic nhn ti
mt cch nghim ngh v nh vy l . Ngay c bn b ti cng s ci nhn . Cha cha
bao gi nng li trch mng chng ti, ng ch lic nhn chng ti nh th - ci lic nhn
khng th nhm ln c v iu ni ln tt c.
a s chng ta kh nhanh nhy trong vic hiu nhng manh mi th hin s phn i, mc
d i khi chng ta c th rt kh pht hin (xem khung 55). Vic nhn thc c thi
phn i l cha kha gip ta bit c nhng quy nh bt thnh vn v phong tc tp
qun ca mt t nc hay vng min no , v n bo hiu cho ta bit khi no th ta lm
tri vi nhng quy nh, phong tc y. Nhng tnh hiu nu trn cng gip ta bit khi no
th ta tr nn khim nh. Tuy nhin, nhng hnh vi th hin s phn i khng ph hp
cng ging vi hnh vi khim nh. Mt hnh vi th hin s phn i rt thng gp nc
M l hnh vi o mt. y l du hiu th hin s thiu tn trng v l iu khng th
chp nhn c, c bit khi ngi thc hin hnh vi ny l tr con, nhn vin hoc nhng
ngi cp di.
Nhng hnh vi th hin s phn i c bc l trn gng mt l nhng hnh vi rt chn
tht, chng phn nh nhng g ang din ra trong u chng ta. Thi phn i c th
c biu l ch yu trn khun mt, bi y l mt phn c th c iu chnh qua
hng triu nm , t chi nhng thc n hng hoc bt c th g khc c th gy hi
cho chng ta. Mc d nhng hnh vi ny c th c bc l t tinh vi n rt r rng v
d ta ang i mt vi thng tin tiu cc hoc kho chu hay ang nm thc n khng ngon
th chng u do b no iu khin v to ra cm xc nh nhau, u gi i thng ip:
Ti khng thch ci ny, hay n ra xa. Cc biu hin nhn nh, nh nhn khng thch
hoc kh chu d kh pht hin n u th chng ta cng c th t tin gii m mt cch
chnh xc, v chng c iu khin bi h no ra (Xem khung 56).
213
Khung 55: Mt v mi gii tht bi

Cch y khng lu, c mt ngi ph n bn hng tin li gn ti gii thiu chui
phng tp th dc trung tm Florida. C gi tr rt nhit tnh ngh ti tham gia v
khng nh ti ch tn mt la mi ngy t thi im tham gia n ht nm. Khi ti
lng nghe th c thm ch cng hng hi hn, v ti ngh c y cho tin l mt khch hng
tim nng. n lt mnh, ti hi phng tp th dc c b bi khng. C p rng khng,
nhng cho bit thm n c nhng c im khc tht tuyt vi. Sau , ti ni rng hin
gi mnh tr 22 la mi thng n mt phng tp v c mt b bi to c b bi
dng cho thi u Th vn hi Olympic. Khi ti ni, c y nhn xung hai bn chn
mnh ng thi thc hin mt c ch km nn cm xc th hin s phn i (mi hch
ln v phn bn tri ca ming nhch ln) (xem hnh 84). C ch ny ch xut hin thong
qua, v nu ko di lu hn, n s khin c trng nh ang cu nhu. C ch km nn
cm xc ni trn ti bit rng c y kh chu vi nhng iu ti ni. Sau mt hai
giy, c xin li phi i v n tip cn mt ngi khc. Th l v mi gii kt thc!
y khng phi l ln u v cng khng phi ln cui cng ti quan st thy hnh vi
nh th. Tht vy, ti thng bt gp hnh vi ny trong cc cuc thng lng, khi mt
ngh c a ra v mt trong s cc i tc lin quan thc hin n mt cch v thc.
chu M Latinh, khi t chi thc n c mang ra, ngi ta rt thng thc hin hnh
vi ni trn km theo ci lc u v khng ni g. iu th v l nhng c ch c xem
l khim nh hon cnh hoc quc gia ny li c th hon ton c chp nhn hon
cnh hoc quc gia khc. V vy, b quyt gip bn c c chuyn du lch thnh cng
l tm hiu trc phong tc tp qun ca ni mnh s n bit mnh cn lm g v yu
cu iu g.
214
Hnh 84 Chng ta chun mi li th

hin thi khng thch hoc gh tm.
y l du hiu rt chnh xc nhng i
khi ch xut hin thong qua. mt s
nn vn ha, hnh vi ny tht s rt d
nhn thy.
Khung 56: Khi c ch th hin s phn i lm chia la i la

C ch th hin s phn i tit l chnh c n mc no nhng nh v suy ngh bn
trong ca chng ta? Sau y l mt v d. Khi ti tham quan cng mt ngi bn v v
hn th ca anh y, anh ni v m ci sp ti v k hoch hng tun trng mt
ca mnh. Anh khng h bit rng ti nhn thy v hn th ca anh thc hin c ch
km nn cm xc th hin s phn i mt c ch c bc l rt nhanh qua khun mt
khi anh nhc n t m ci. Ti ngh c ch ny tht l cng v anh ang cp n
vn m c hai ngi l ra phi phn khi. Vi thng sau, anh gi in ni vi ti rng
c y khng ng lm m ci na. Ch qua mt c ch duy nht , ti bit c ta
bc l rt r nhng cm xc tht. Chnh ngh lm m ci khin c cm thy kh
chu.
215
Cc hnh vi chng li trng lc c bc l qua khun mt

Cu tc ng hy ngc cm ln l li khuyn dnh cho nhng ngi ang trong tm
trng bun nn hay ang gp nhng chuyn khng may (xem hnh 85 v 86). Cu tc ng
ph bin ny phn nh chnh xc phn ng ca no ra trc nghch cnh. Mt ngi hng
cm xung b xem l thiu t tin v ang c nhng cm xc tiu cc, trong khi mt ngi
ngc cm ln c nh gi l ang c tm trng tch cc.
iu ny cng ng vi mi. C ch hch mi ln Mt c ch chng li trng lc l
hnh vi phi ngn t th hin s t tin cao , cn nu mi hng xung th l du hiu
th hin s thiu t tin. Khi ngi ta cng thng hay lo u, cm ca h (v c mi na v
chng phi i lin vi nhau) thng hng xung. Hnh vi rt cm li l mt kiu thu mnh
hoc lng trnh v c th l du hiu rt chnh xc gip ta nhn r cm xc tiu cc m
mt ngi ang tht s tri qua.
Hnh 85 Khi thiu t tin hoc lo lng Hnh 86 Khi c cm xc tch cc, ta
v bn thn, ta s rt cm li iu ny s ngc cm v hch mi ln: c hai
khin mi hng xung.
tn hiu ny u th hin s thoi mi
v t tin.
c bit l Chu u, bn s bt gp nhng c ch ny nhiu hn, nht l c ch hch mi
ln khi nhn xung nhng ngi thuc tng lp thp hn hoc t thi khinh thng ai
. Khi ang i du lch nc ngoi, ti c xem trn truyn hnh Php bui phng vn mt
216
chnh khch. Ti thy khi c hi mt cu m ng cho l khng xng ng vi v

th ca mnh, ng ch hch mi ln, a mt nhn xung phng vin v p: Khng, ti
s khng tr li cu ny. Chic mi phn nh a v ca ng cng nh thi khinh
thng ca ng i vi phng vin. Charles de Gaulle, mt nhn vt c tnh cch tng
i phc tp v cui cng tr thnh tng thng Php, rt ni ting vi vic th hin hnh
nh v thi cao ngo kiu ny.
Quy tc gii m nhng du hiu mang cc thng ip tri ngc

i khi chng ta khng ni ra nhng g mnh ang thc s ngh nhng khun mt chng
ta li phn nh iu ny theo cch no . Chng hn, nu ai c lin tc nhn ng h
ca mnh hoc dn mt v li ra gn nht, th h ang mun cho h bit rng h ang tr
gi, c mt cuc hn hoc phi n mt ni khc. Kiu nhn ny l mt manh mi th hin
nh.
Cng c lc chng ta ni mt ng nhng trong u li ngh mt no. iu ny cho chng
ta mt quy tc chung khi tm hiu cm xc v gii m li ni bng cch nhn vo nt mt.
Khi gp cc du hiu mang nhng thng ip tri ngc c bc l trn khun mt (v
d nhng manh mi th hin nim hnh phc i km vi nhng tn hiu th hin s lo u,
hoc nhng hnh vi biu l nim vui i km nhng hnh vi biu l s kh chu), hoc nu
thng ip t li ni v thng ip t tn hiu phi ngn t trn gng mt khng n khp
vi nhau, th bn hay lun chn du hiu th hin cm xc tiu cc v l du hiu trung
thc hn trong hai du hiu tri ngc. C ch th hin cm xc tiu cc s gn nh lun
l c ch chnh xc v trung thc hn trong vic bc l tnh cm v cm xc ca mt ngi.
Chng hn, nu ngi no ni rng : Tht vui khi c gp bn m quai hm h li
cng ra th iu c ngha l h ang ni di. S cng thng trn gng mt mi tit l
cm xc tht ca mt ngi. Ti sao chng ta li chn nhng manh mi th hin cm xc
tiu cc? V hu ht phn ng tc thi ca ta trc mt tnh hung kh chu thng l
manh mi chnh xc nht. Ch sau khi nhn ra rng ngi khc c th bt gp manh mi
ny ta (iu ny ch din ra trong giy lt), ta mi che giu phn ng ban daafu bng nt
mt no d c chp nhn hn trong php x giao. V vy, khi bt gp nhng tn hiu
mang cc thng ip tri ngc, bn hy tin vo tn hiu u tin m mnh quan st thy,
c bit nu l tn hiu th hin cm xc tiu cc.
Kt lun v ngn ng khng li ca khun mt

V chng ta c kh nng th hin nhiu nt mt khc nhau v v ta c dy phi che giu
nhng biu hin trn khun mt ngay t nh, nn bn cn so snh bt c biu hin no
mnh quan st c trn gng mt vi nhng hnh vi phi ngn t ca cc b phn cn li
217
ca c th. Hn na, do cc manh mi c bc l qua khun mt qu phc tp nn chng

ta c th kh bit c chng phn nh s thoi mi hay kh chu. Nu bn lng tng v
khng hiu c ngha ca mt v mt no , hy bt chc v mt y v cm nhn
xem n gy cho bn cm xc th no. Bn s thy rng mo nh ny c th gip bn gii
m c nhng iu mnh va quan st thy. Khn mt c th tit l v s thng tin nhng
cng c th khin ta hiu nhm . Bn cn tm kim cc nhm hnh vi, thng xuyn xem
xt nhng c ch mnh nhn thy trong nhng hon cnh c th, v xem v mt c n
khp vi (hoc tri ngc vi) nhng tn hiu t cc b phn khc ca c th hay khng.
Ch khi thc hin c tt c nhng iu ny, bn mi c th t tin trong vic nh gi
nhng nh v cm xc ca ngi khc.
Chng tm
Pht hin s di tr
Hy bt u bng s thn trng!
Xuyn sut quyn sch, chng ti cp n nhiu v d v hnh vi phi ngn t - nhng
tn hiu ca c th m chng ta c th s dng hiu r hn nhng cm xc, suy ngh v
nh ca ngi khc. Cho n lc ny, ti hi vng thuyt phc bn tin rng vi nhng
manh mi phi ngn t y, bn c th nh gi chnh xc cc thng ip c chuyn ti t
ngn ng c th ca ngi i thoi trong bt k hon cnh no. Tuy nhin, c mt loi
hnh vi ca con ngi m chng ta vn kh gii m c, l s di tr.
Bn c th cho rng vi t cch l mt nhn vin FBI dy dn kinh nghim (i khi cn
c gi l chuyn gia pht hin s di tr con ngi), ti c th nhn ra hnh vi di tr
kh d dng, v thm ch c th hng dn bn tr thnh chuyn gia trong lnh vc ny
bng vi gch u dng ngn gn. Nhng s tht hon ton khng phi nh vy. Tht ra,
pht hin s di tr l vic cc k kh khn, kh hn rt nhiu so vi vic gii m chnh
xc cc hnh vi khc cc hnh vi m chng ti cp xuyn sut quyn sch.
Ni mt cch chnh xc, nh da vo kinh nghim ca mnh (kinh nghim ca mt nhn
vin FBI trong lnh vc phn tch hnh vi ca mt ngi dnh ton b s nghip ca
mnh nhm c gng pht hin li ni di), ti thy c v hiu nhng kh khn trong
218
vic nh gi chnh xc hnh vi la di. y cng l nguyn nhn khin ti dnh ton b
mt chng cng l chng cui cng ca quyn sch a ra nhng nh gi thit
thc v cch ng dng cc hnh vi phi ngn t trong vic pht hin s di tr. Nhiu cun
sch vit v ti nu trn iu ny khin vn nghe c v d gii quyt, ngay c
i vi nhng ngi khng chuyn nghip. Nhng ti cam oan vi bn rng s tht khng
phi nh vy.
Ti tin rng y ln u tin mt nhn vin phn gin v thc thi php lut chuyn nghip
nh ti (ngi c mt vn kinh nghim ng k trong lnh vc ny v hin vn ang ging
dy ti cc trung tm tnh bo) ln ting cnh bo rng: hu ht mi ngi c ngi khng
c chuyn mn ln cc chuyn gia u khng thnh tho lm trong vic pht hin li ni
di. Ti sao ti li tuyn b nh vy? Tht ng tic l v trong nhng nm qua, ti
chng kin qu nhiu iu tra vin hiu lm nhng hnh vi phi ngn t - iu ny khin
nhng ngi v ti cm thy c ti hoc kh chu v c. Ti cng chng kin c ngi
khng c chuyn mn ln cc chuyn gia a ra nhng tuyn b xc phm, t lm tn
thng nhiu mnh i. C qu nhiu ngi phi vo t khi nhn ti khng ng, nguyn
nhn ch v iu tra vin hiu nhm phn ng th hin s cng thng thnh li ni di. Bo
ch cng y ry nhng cu chuyn ng s, trong c cu chuyn v mt ngi chy b
ti cng vin trung tm New York. Cc iu tra vin hiu nhm hnh vi phi ngn t th
hin s cng thng ca ngi ny thnh s di tr, buc con ngi v ti y phi nhn
ti (Kassin, 2004, 172 194; Kassin, 2006, 207 227). Ti hi vng rng cc c gi ca
quyn sch s c mt ci nhn thc t v chn tht hn v nhng g c th v khng th t
c thng qua phng php pht hin s la di da vo hnh vi phi ngn t, cng nh
v nhng g m lng kin thc ny c th v khng th mang li. Chng i hi bn phi
c mt phng php thn trng v hp l hn kt lun khi no mt ngi ang ni tht
hoc ang ni di.
S di tr: mt ti ng c nghin cu
Tt c chng ta u t cc vo s tht. Mi vic trong x hi u da trn mt gi nh
rng con ngi s lm ng theo nhng g mnh ni s tht ny ln t nhng iu di tr.
iu ny ng trong a s trng hp. Nu khng, cc mi quan h s ch tn ti trong
thi gian ngn, giao dch thng mi s chm dt, lng tin gia cha m v con ci s sp
. Tt c chng ta u da vo s trung thc, v khi s tht khng tn ti th chng ta v
c x hi s gnh chu thit hi. Khi Adolf Hitler ni di Neville Chamberlain, thi i
chng ta khng c c s bnh yn, v hn 50 triu ngi phi tr gi bng sinh mng
ca mnh. Khi Richard Nixon ni di dn tc mnh, th lng knh trng m bit bao ngi
dnh cho b my quyn lc ca tng thng khng cn na. Khi ban qun tr Enron ni
219
di cc nhn vin, cuc sng ca hng ngn ngi b hy hoi chi qua mt m. Chng
ta tin chc rng chnh ph v cc c s kinh doanh s trung thc v khng bao gi la di.
Chng ta cn v mong ch s trung thc bn b cng nh gia nh. S tht l iu ht
sc cn thit i vi tt c cc mi quan h, d l quan h gia cc c nhn, gia cc
ng nghip hay gia nhng cng dn.
iu may mn l trong a s trng hp, ngi ta lun thnh tht v hu ht nhng li ni
di chng ta nghe thy hng ngy tht ra u l nhng li ni di x giao hoc v hi
ngha l chng gip chng ta trnh tr li tht trc nhng cu hi nh : Ti mc b qun
o ny trng c bo khng?. Nhng chc chn l i vi nhng vn quan trng hn,
v li ch ca bn thn m chng ta s phi nh gi v xc nh u l s tht trong s
nhng thng tin nghe c. Tuy nhin, y khng phi l vic d dng. Qua hng nghn
nm, con ngi vn nh n cc thy bi v tt c nhng phng php cha c chng
minh nh t mt con dao nng ln li mt ngi pht hin s di tr. Thm ch
ngy nay, nhn din k ni di,mt s t chc s dng cc mu ch vit tay, my phn
tch s cng thng qua ging ni hoc my pht hin ni di. Tt c cc phng php ny
u mang li nhng kt qu khng chc chn. Trn thc t, khng c mt phng php
no, mt loi my mc no, mt bi kim tra no hoc mt c nhn no c th pht hin
s di tr chnh xc n 100%. Ngay c my pht hin ni di ng tin cy nht cng ch
cho kt qu chnh xc t 60 n 80%., v iu ny cn ty thuc vo ngi iu khin c
my (Ford, 1996, 230 232; Cumming, 2007).
Pht hin k ni di
C mt thc t l vic nhn bit s di tr qu kh n mc theo rt nhiu nghin cu bt
u t nhng nm 1980, hu ht chng ta (bao gm cc thm phn, lut s, bc s, cnh
st, nhn vin FBI, chnh tr gia, gio vin, cc ng b b m v nhng i v chng) lm
vic ny da vo vn may (t l thnh cng ch t 50%) (Ford, 1996, 217; Ekman, 1991,
162). Thng tin va nu khin bn kh tin nhng li l s tht. i vi a s ngi, k c
cc chuyn gia, vic nhn bit chnh xc s la di khng khc g vic tung ng xu
(Ekman & OSullivan, 1991, 913 920). Thm ch nhng ngi tht s c nng khiu bm
sinh trong lnh vc ny ( c l chim cha n 1% dn s th gii) cng t khi ng c
hn 60%. Hy xem xt trng hp ca rt nhiu thnh vin ban hi thm nhng ngi
phi da vo kh nng nhn nh ca mnh v cc hnh vi di tr xc nh xem ngi
no trung thc hay khng trung thc, c ti hay v ti. iu khng may l nhng hnh
vi ny nhng hnh vi rt thng b hiu lm l du hiu ca s khng trung thc li
ch yu l nhng hnh vi th hin s cng thng (Ekman, 1991, 187-188). y l nguyn
nhn gii thch v sao ti sng theo phng chm: Hon ton khng c mt hnh vi ring
220
l no l du hiu ca s di tr mt phng chm m nhng ngi hiu bit tng

dy ti (Ekman, 1991, 162- 189).
iu ny khng c ngha l chng ta t b n lc tm hiu s di tr v quan st cc hnh
vi (trong hon cnh c th) c lin quan n n. Ti khuyn cc bn hay t ra mt mc
tiu thit thc c th gii m c cc hnh vi phi ngn t mt cch r rng v chc chn,
v hay c th ngi khc chuyn ti n bn nhng suy ngh, cm xc hoc nh ca
h. Cui cng, y l nhng mc tiu hp l hn; chng khng ch gip bn hiu r hn
v ngi khc (ni di khng phi l hnh vi duy nht ng ta pht hin!) m cn cung
cp cho bn nhng manh mi v s di tr nhng manh mi bn s tnh c nhn ra trong
lc quan st cc hnh vi phi ngn t.
iu g khin s di tr rt kh pht hin?

Nu bn bn khon khng bit v sao vic nhn bit s di tr li qu kh th hy chim
nghim cu tc ng ny: C cng mi st c ngy nn kim. Chng ta hc ni di t khi
cn rt nh (v lm iu ny qu thng xuyn) n mc chng ta rt gii ni di mt cch
thuyt phc. minh ha cho iu va nu, bn hay ngh xem bao nhiu ln mnh nghe
cu i loi nh: Ni vi h l chng ti khng c nh, Hy c t ra vui v hay
ng cho cha m bn bit chuyn g xy ra, nu khng chng ta s gp rc ri. Do l
nhng sinh vt sng theo cng ng nn chng ta khng ch ni di v li ch ca chnh
mnh m cn ni di v li ch ca nhng ngi khc (Vrij, 2003, 3-11). Ni di c th l
mt cch gip ta trnh phi gii thch di dng, c th l mt s c gng nhm trnh b
trng pht, l con ng tt ly c tm bng tin s gi hoc ch n gin l t ra
lch thip. Ngay c m phm v trang phc c n lt cng gip chng ta nh la ngi
khc. Tht ra, i vi loi ngi, ni di l mt cng c sinh tn trong x hi (StYves, 2007).
Mt phng php mi gip pht hin s di tr

Trong nm cui cng lm vic ti FBI, ti trnh nghin cu v cc pht hin ca mnh
v s di tr, k c bn tng hp cc ti liu trong bn mi nm trc . iu ny
dn n vic FBI cng b mt bi bo c nhan M hnh Bn Lnh vc pht hin S
di tr: M hnh Thm vn khc (Navarro, 2003, 19-24). Bi bo gii thiu mt phng
php mi gip nhn bit s gi di phng php ny da trn khi nim s kch thch
ca no ra cng nhng hnh vi th hin s thoi mi v kh chu (hay cn gi l hnh vi
thoi mi/kh chu). Ni mt cch n gin, ti cho rng khi ni tht v khng lo lng iu
g, chng ta c xu hng thoi mi hn so vi khi ni di hoc lo lng mnh b bt qu tang
(v che giu manh mi phm ti). Phng php nu trn cng ch ra rng chng ta c xu
221
hng thc hin nhng hnh vi c tnh nhn mnh hn khi ta thoi mi v thnh tht, cn
khi cm thy kh chu, chng ta s khng thc hin nhng hnh vi nh th.
Phng php ny hin ang c s dng trn khp th gii. Mc d mc ch ca n l
o to cc nhn vin thc thi php lut c kh nng pht hin s di tr trong cc cuc
iu tra ti phm, nhng n cng c th c p dng cho bt k mi quan h no gia
cc c nhn - ni lm vic, nh hoc bt c ni u m vic phn bit s gi di v
s tht tr nn quan trng. Khi ti gii thiu phng php nu trn vi bn phn ny, th
bn c chun b k lng c th tip thu n (da vo nhng kin thc bn bit
trong cc chng trc).
Vai tr quyt nh ca s thoi mi/ kh chu trong vic pht hin s di

tr
Khi ang ni di hoc lm iu g sai tri v phi che giu s di tr v/hoc ti li, ngi
ta thy rng mnh rt kh c c cm gic thoi mi, ng thi ngi khc c th d dng
quan st thy s cng thng v lo lng ca h. Vic c gng ch giu ti li hoc s la di
ca mnh khin h chu sc p rt ln trong suy ngh, v h phi rt vt v ba ra cu tr
li cho nhng cu hi rt n gin (DePaulo et al, 1985,323-370).
Nu mt ngi cng thoi mi khi ni chuyn vi chng ta, th cc hnh vi phi ngn t
quan trng th hin tm trng kh chu (c lin quan n s di tr) cng tr nn d pht
hin hn. Vic bn cn lm l to ra khng kh tht thoi mi trong giai on u ca bt
k mi quan h no hoc trong giai on xy dng mi quan h. iu ny gip bn xc
nh c cc hnh vi chun mc thng thy trong thi gian mt ngi khng cm thy
b e da (hy vng l vy).
To khng kh thoi mi pht hin s di tr

Khi theo ui vic pht hin s di tr, bn phi nhn thc c nh hng ca mnh i
vi nhng hnh ng ca k b nghi ng l ni di, ng thi phi thy rng cch c x
ca bn s tc ng n hnh vi ca h (Ekman, 1991, 170-173). Cch bn t cu hi (vi
v buc ti), cch bn ngi (qu gn) v cch bn nhn ngi khc (y v nghi ng) s
khin h cm thy thoi mi hn hoc khng cn thy thoi mi na. Ngi ta cng chng
minh rng nu bn xm phm khng gian ca h, c nhng hnh ng th hin s ng vc,
nhn h y ng hoc t cu hi vi ging iu ca ngi buc ti, th iu ny s tc
ng tiu cc n cuc phng vn. Trc ht v quan trng hn ht, m ng hn l
vic bn quan st v t cu hi cho ngi khc nh th no pht hin s la di. Ni
cch khc, l s thu thp cc thng ip ca nhng hnh vi phi ngn t. Bn bt gp
222
cc nhm hnh vi cng nhiu th c th bn s cng t tin hn khi quan st, v cng c
nhiu c hi pht hin khi no th mt ngi khng thnh tht.
Ngay c khi bn ang n lc tm kim s la di trong mt cuc tranh lun hay mt bui
phng vn, th bn nn th hin thi trung lp ( mt mc c th) v trnh thi
ng vc. Hy nh rng ngay lc bn tr nn nghi ng th chnh bn ang tc ng n cch
phn ng ca ngi khc i vi mnh. Nu bn ni: Anh ang ni di hoc Ti ngh
rng anh khng ni tht (hay thm ch ch cn nhn h bng nh mt ng vc), th bn s
lm nh hng n nhng hnh vi ca h (Vrij, 2003, 67). Cch tt nht pht hin s
di tr l ch cn t cu hi lm r hn nhng chi tit lin quan n vn , chng hn
bn c th ni nhng cu n gin nh : Ti khng hiu hoc Anh c th gii thch li
xem chuyn xy ra nh th no khng?. Thng thng, bn ch cn yu cu ngi
no gii thch r hn nhng li h ni iu ny cng phn bit tht gi vo pht
cui. D bn ang c gng tm hiu kh nng tht s ca mt ngi trong bui phng vn
xin vic, xc minh s tht v mt v trm ni lm vic, hoc c bit nu bn ang tham
gia vo mt cuc tho lun quan trng v vn ti chnh hoc kh nng ngoi tnh, th
vic gi thi im tnh l iu ht sc cn thit. Hy c gi bnh tnh khi bn t cu
hi, ng thc hin hnh ng vi thi ng vc, ng thi hay t ra thoi mi v ng
xt on ngi khc. Nh , i tng m bn ang giao tip s t c kh nng che giu
v/hoc t ra min cng khi tit l thng tin.
Xc nh nhng du hiu th hin s thoi mi

S thoi mi l iu rt d nhn ra trong cc cuc tr chuyn vi gia nh v bn b. Chng
ta cm thy mi ngi vui v v thoi mi khi chng ta c mt. Trong lc ngi ni chuyn
quanh bn, nhng ngi cm thy thoi mi vi nhau s di vt trn bn sang mt bn
tm nhn ca mnh khng b cn tr. Dn dn, h xch li gn nhau hn khng phi
ni to. Nhng ngi c tm trng thoi mi thng ph by c th mt cch ci m hn,
h l nhiu hn phn thn trn, mt trong ca cnh tay v i chn (phn bng hoc
hng trc din). Khi c s xut hin ca ngi l, ngi ta s kh cm thy thoi mi
hn, c bit trong nhng trng hp cng thng nh trong mt cuc hi cung hoc thm
vn chnh thc. iu ny gii thch v sao vic n lc ti a nhm to khng kh thoi mi
ngay t lc bt u cuc tip xc vi ngi khc l iu v cng quan trng.
Khi chng ta thoi mi, cc hnh vi phi ngn t ca chng ta nn c s n khp vi nhau.
Hai ngi c tm trng thoi mi s c cng nhp th; ging iu, cao thp ca ging
v cch c x cng ging nhau. Hy ngh n mt i tnh nhn ang ngi ng ngi v
pha nhau trong mt qun c ph khi c hai cm thy v cng thoi mi. Nu mt ngi
ng v pha trc, ngi kia s lm theo, hin tng ny c gi l bt chc
223
(isopraxism). Trong lc ni chuyn vi chng ta, nu ai ang ng m ng ngi sang

mt bn, hai tay t vo ti qun v hai chn bt cho, th rt c kh nng chng ta s thc
hin hnh ng tng t (xem hnh 87). Bng cch bt chc hnh vi ca ngi khc, t
trong v thc, chng ta ang gi i thng ip rng: Ti thy thoi mi khi tip xc vi
bn.
Trong mt cuc phng vn hoc bt k tnh hung no khi m mt vn kh c a
ra tho lun, ngi ny nn bt chc ging iu ca ngi kia nu kin ca h c s n
khp (Cialdini, 1993, 167 207). Nu nhng ngi c lin quan khng ha hp vi nhau
th gia h cng s khng c s n khp ny v h s suy xt thn trng. H c th ngi
cch xa nhau, cch ni v ging iu cng khc nhau, hoc t nht s bc l cm xc h
s c bt thng nu khng hon ton khc hn nhau. S khng n khp chnh l mt ro
cn i vi giao tip hiu qu v l mt tr ngi ln i vi cc cuc tho lun hoc phng
vn thnh cng.
Trong mt cuc tr chuyn hoc phng vn, nu bn ang thoi mi v im tnh trong khi
ngi khc lin tc nhn ng h hoc ngi t th cng thng hay g b (trng thi cng
thong qua), th iu ny cho thy h khng thoi mi, mc d i vi mt s ngi
224
Hnh 87 - y l mt v d v s bt chc: c
hai ngi ang bt chc t th ca nhau v
ng ngi v pha nhau, ng thi l nhng
du hiu cho thy h rt thoi mi.
khng tinh tng th c v nh mi vic u n (Knapp & Hall, 2002, 321; Schafer &
Navarro, 2004, 66). Nu ngi khc c gng ct ngang cu chuyn hoc c lp i lp li
rng hy chm dt cuc i thoi th chnh l nhng du hiu th hin s kh chu.
R rng, cc hnh vi th hin s thoi mi xut hin thng xuyn hn nhng ngi ni
tht; h khng c s cng thng che giu, khng c manh mi phm ti cm thy
kh chu (Ekman, 1991, 185). V vy, bn nn tm kim nhng du hiu th hin s kh
chu (chng xut hin khi no v trong hon cnh no) nh gi xem ngi no c
kh nng la di bn hay khng.
Nhng du hiu th hin s kh chu trong mt mi quan h

225
Chng ta th hin s kh chu khi khng thch nhng g ang xy ra vi mnh, khi khng
thch nhng g mnh ang nhn thy hoc nghe thy, hay khi ta b p buc phi ni v
nhng iu mnh mun gi kn. Chng ta bc l s kh chu trc ht l v mt sinh l, do
s kch thch ca h no ra. Tim ta p nhanh hn, tc dng ng ln, ta m hi nhiu
hn v th gp hn. Bn cnh nhng phn ng mang tnh sinh l (nhng phn ng xut
hin mt cch v thc v khng i hi chng ta phi suy ngh), c th ta cn bc l s
kh chu qua cc hnh vi phi ngn t. Chng ta c xu hng dch chuyn c th c gy
tr ngi cho ngi khc hoc to khong cch; chng ta i t th, ung a bn chn, ca
quy, vn hng hoc g g ngn tay khi hong s, cng thng hay cc k kh chu (de
Becker, 1997, 133). Tt c chng ta u thy cc hnh vi th hin s kh chu nh
trn nhng ngi khc, d trong mt bui phng vn xin vic, bui hn h hoc khi c
hi v mt vn quan trng ni lm vic hay nh. Hy nh rng nhng hnh ng
ny t n khng bo hiu s di tr; tuy nhin, chng li bo hiu rng mt ngi ang
cm thy kh chu trong tnh hung hin ti v bt k l do g.
Nu bn ang c gng quan st t kh chu nh mt du hiu c kh nng th hin s di
tr, th trng hp l tng nht bn lm iu ny l khi khng c vt no (nh c,
bn gh) chn gia bn v ngi m bn ang quan st hoc phng vn. Bi chng ta lu
rng cc chi di l b phn v cng trung thc; nu mt ngi ang pha sau mt
chic bn hoc gh, c gng dch chuyn n hoc ng cch xa n, th nguyn nhn l v
mt chng ngi vt nh vy s che khut phn ln (gn 80%) b mt c th - phn m
chng ta nn quan st. Tht vy, hy nhn nhng k ni di s dng cc chng ngi vt
hoc vt (nh gi, ly ung nc hoc mt ci gh) to thnh ro chn gia bn v h
(xem khung 57). Vic s dng cc vt ni trn l mt du hiu cho thy ngi no
Khung 57: To khong cch

Khi ti cn lm vic cho FBI cch y nhiu nm, ti v nhn vin ca mt c quan thc
thi php lut khc cng thm vn mt i tng. Trong bui thm vn, vi thi rt
kh chu v gi di, mt ngi n ng dn dn to ro chn trc mt mnh bng cch
s dng nhng lon nc ngt, qun bt v nhiu ti liu khc nhau (vn ang nm trn
bn ca ngi nhn vin kia). Cui cng, anh ta t ba l ln chic bn chn gia anh ta
v chng ti. Hnh vi to ro chn ni trn din n dn dn n mc chng ti khng
nhn ra, sau , cho n khi xem cun bng ghi hnh chng ti mi thy. Hnh vi
phi ngn t ny xut hin v i tng ang c gng ly li s thoi mi bng cch n
mnh sau mt ro chn (c to thnh t cc vt) ro chn ny to ra khong cch
gia anh ta vi nhng ngi thm vn. R rng, chng ti nhn c qu t thng tin
hoc s hp tc t pha anh ta, v trong a s trng hp th anh ta ni di.
226
mun to khong cch, to s ngn cch v mun che giu mt phn s vic v h thiu
ci m - iu ny thng i cng vi thi kh chu hoc thm ch s la di.
Nhn y, ti cng mun ni rng trong mt cuc phng vn hoc bt k cuc i thoi
no m bn quan tm n vic xc minh s tht hoc mc chn tht trong li ni ca
mt ngi, bn c th thu thp c nhiu thng tin hn t hnh vi phi ngn t nu bn
ang ng; khi ng bn c th quan st c nhiu hnh vi m lc ngi mnh khng
. Trong mt s trng hp (chng hn trong mt cuc phng vn xin vic trang trng),
khi m ngi ta c cc hnh vi lc ng (nh khi cho hi hoc chuyn tr trong lc ch
bn trng vo gi n tra).
Khi cm thy kh chu vi nhng ngi xung quanh mnh, chng ta c xu hng gi
khong cch vi h. iu ny c bit ng i vi nhng ngi ang c nh la chng
ta. Ngay c khi ang ngi cnh nhau, chng ta s ng ngi ra xa nhng i tng m
mnh cm thy kh chu, ta thng dch chuyn thn trn hay bn chn ra xa h hoc hng
v pha li ra. Nhng hnh vi ny c th xut hin trong cc cuc i thoi do mi quan h
gia nhng ngi tham gia i thoi tr nn xu i, khng c thoi mi hoc thun
li; nguyn nhn cng c th xut pht t vn c tho lun.
Nhng du hiu r rnh khc cng th hin s kh chu (m ta c th bt gp mi ngi
trong mt cuc tr chuyn khng sun s) bao gm: xoa trn ch gn thi dng, s nn
khun mt, xoa c hoc dng tay vut gy. Ngi ta c th bc l s kh chu bng cch
o mt vi thi thiu tn trng, ly cc si vi ra khi ngi (lm m) hoc ln ging
k c vi ngi t cu hi; h tr li cc lc, c thi chng i, cm ght, ma mai
hoc thm ch thc hin cc c ch km nn cm xc mt cch khim nh nh gi ngn tay
ln (Ekman, 1991, 101 103). Th tng tng mt a tr v thnh nin ang tc gin
v t thi khinh khnh khi b tra hi v chic o len mi v t tin chic o m m
cu nghi ng con mnh ly cp trong khu mua sm, bn s hiu r hn tt c nhng hnh
vi phng th m mt ngi c cm gic kh chu c th thc hin.
Khi ni khng ng s tht, nhng k ni di s t khi ng chm hoc c hnh vi tip xc
vi c th bn. Ti nhn thy iu ny c bit ng i vi nhng ngi cung cp tin tc
khi h bin cht v cung cp cc thng tin gi di ch ly tin. V nhng ngi ni
tht thc hin hnh vi ng chm thng xuyn hn nhm mc ch nhn mnh, nn vic
to khong cnh s gip lm du cm gic lo lng k ni di. Nu bn quan st thy ngi
no gim bt hnh vi ng chm trong mt cuc i thoi, c bit khi ang nghe hoc
tr li nhng cu hi trng tm, th c nhiu kh nng l du hiu ca s la di
(Lieberman, 1998, 24). Nu c th c, bn hy quan st mt i tnh nhn ngi cnh
nhau lc mt ngi hi ngi kia v chuyn h trng no , hoc thm ch bn hy nm
227
bn tay con mnh khi ni v mt vn hc ba. Bng cch ny, bn c th d dng

thy nhng thay i trong hnh vi ng chm xuyn sut cuc i thoi.
Vic khng ng chm bn thn n khng phi l du hiu ca s la di. Tuy nhin, c
mt iu r rng l trong mt s mi quan h gia cc c nhn, s ng chm c mong
i v l hnh vi ph hp hn so vi nhng mi quan h khc. S tht l vic thiu vng
hnh vi ng chm c th bo hiu rng ngi no khng thch bn, v chng ta cng
khng ng chm vo nhng ngi mnh khng tn trng hoc khinh mit. iu ch yu
m bn cn lu l: s nh gi mc t nhin thoi mi v bn vng ca mt mi quan
h cng c vai tr quan trng trong vic nhn bit ngha ca hnh vi to khong cch.
Nu mun tm cc du hiu th hin s thoi mi hoc kh chu trn khun mt, bn hy
ch n nhng hnh vi c bc l tinh vi nh c ch nhn mt hoc nh nhn y khinh
mit (Ekman, 1991, 158 169). Bn cng hy quan st xem ming ca mt ngi c run
run hoc ng y v khng thoi mi trong mt cuc tho lun quan trng hay khng. Bt
k nt mt no c duy tr qu lu cng u khng bnh thng, d l mt n ci,
mt ci cau my hay mt nh nhn y ngc nhin. Trong cuc i thoi hoc thm vn,
hnh vi gi to nh vy c thc hin nhm gy tc ng n quan im v thiu tnh
chn tht. Thay v th hin s thoi mi, n ci gi to ny tht s l mt biu hin ca
s kh chu.
Khi khng thch nhng g nghe c, d l mt cu hi hay cu tr li, chng ta thng
nhm mt li nh th nhm ngn chn iu mnh va nghe. Cc hnh thc khc nhau ca
hnh vi nhm mt cng tng t hnh vi khoanh tay tht cht trc ngc hoc xoay ngi
sang hng khc trnh xa nhng i tng m mnh bt ng. Nhng hnh vi gy cn
tr ny c thc hin mt cch v thc v xut hin thng xuyn (nht l trong mt bui
thm vn chnh thc), chng ta cng quan st n mt ch c bit. Thnh thong chng
ta cng quan st thy hnh vi chp mt trong trng hp c mt vn c bit no
gy ra s cng thng (Navarro & Schafer, 2001, 10).
Tt c cc hnh vi ny ca i mt l nhng manh mi nh tin cy cho bit thng tin c
chuyn ti nh th no hoc u l nhng cu hi kh hiu i vi ngi tr li. Tuy nhin,
chng khng nht thit l nhng du hiu trc tip ca s di tr. Vic khng giao tip
bng mt hoc giao tip bng mt qu t khng phi l manh mi th hin s di tr (Vrij,
2003, 38 39), n xut pht t nhng nguyn nhn c trnh by trong chng trc.
Hy nh rng nhng tn ti phm v nhng ngi ni di thng xuyn s giao tip bng
mt nhiu hn so vi a s mi ngi, v s che giu s tht trc mt bn. Nghin cu
ch ra rt r rng nhng ngi gian xo hoc khng bnh thng (chng hn ngi bnh
228
tm thn, k la o v nhng k ni di thng xuyn) s tng cng giao tip bng mt

khi nh la ngi khc (Ekman, 1991, 141 142). C l cc i tng trn tng cng
giao tip bng mt mt cch c ch v hu ht mi ngi u tin rng nhn thng vo mt
ngi khc l mt du hiu th hin s chn tht (mc d iu ny hon ton sai lm).
Bn cng cn thc rng vic giao tip bng mt v hnh vi nhn chm chm cn b chi
phi bi nhng khc bit v vn ha y l iu bn phi xem xt khi c gng pht hin
s di tr. Chng hn, nhng c nhn thuc cng ng ngi no (v d ngi M gc
Phi v M Latinh) c th c dy phi nhn xung hoc trnh nhn thng vo cha m
th hin s knh trng khi c hi hoc b qu trch (Johnson, 2007, 280 281).
Khi ni chyn vi ngi no , bn hy xem u h thc hin nhng ng tc no.
Nu mt ngi bt u lc l u khi ang ni (d khng nh hay ph nhn iu g), v
ng tc ny xut hin cng lc vi iu h ang pht biu, th thng thng ngi ta tin
rng h ni tht. Tuy nhin, nu hnh vi lc l u hoc ng tc ca u c thc hin
chm hay xut hin sau khi h ni, th rt c kh nng li ni ca h l gi di v khng
thnh tht. Vic chm thc hin ng tc u (d c th rt kh pht hin) l mt c gng
nhm lm cho li ni ca mnh tr nn hp l hn v y khng phi l du hiu ca cuc
tr chuyn t nhin, sun s. Hn na, cc ng tc chn tht ca u nn c s ph hp
vi nhng li ni ph nhn hoc khng nh. Nu mt ng tc no ca u khng ph
hp hoc tri ngc vi li ni ca mt ngi th c th l du hiu ca s di tr. S
khng n khp gia li ni v cc du hiu phi ngn t (d thng thng c lin quan n
cc ng tc ca u c bc l tinh vi hn l nhng ng tc c bc l r rng) xut
hin thng xuyn hn chng ta ngh. Chng hn, mt ngi c th ni: Ti khng lm
iu nhng li kh gt u khng nh.
Trong thi gian ngi ta cm thy kh chu, h no ra gi vai tr kim sot v khun mt
h c th chuyn sang ng hoc ti nht. Trong nhng cuc i thoi khng sun s,
bn cng c th bt gp ngi no m hi nhiu hoc th gp hn; v bn hy quan
st xem h c ch lau m hi hoc c gng kim sot hi th gi bnh tnh hay khng.
S run ry xut hin bt k b phn no (d l bn tay, ngn tay, i mi) hoc bt c
mt n lc no nhm che giu hay kim ch i tay, i mi (bng cch mm mi) u c
th l manh mi ca s kh chu v/ hoc di tr, c bit nu n xut hin sau khi nhng
cng thng bnh thng khng cn.
Ging ni ca mt ngi c th lc i hoc dng nh thay i khi h ni di; vic nut
tr nn kh khn do c hng kh v cng thng, v vy bn hy ch tm kim biu hin
kh nut. Nhng du hiu ny c th c chng minh qua vic tri c chuyn ng ln
xung v c th i km vi hnh vi hng ging (mt hoc nhiu ln). Tt c u bo hiu
229
rng ngi cm thy kh chu. Hy nh rng nhng hnh vi ny l tnh hiu ca s cng
thng, chng khng m bo rng h ang la di. Ti tng thy nhiu ngi rt trung
thc khi lm chng trc ta thc hin tt c nhng hnh vi ni trn ch v h lo lng
ch khng v ni di. Thm ch sau nhiu nm lm chng ti cc phin ta ca bang hoc
lin bang, ti vn cm thy lo lng khi ng ch dnh cho ngi lm chng. V vy, iu
bn cn lm l lun gii m nhng du hiu th hin s cng thng trong tng hon cnh
c th.
Cc hnh vi xoa du v s khng thoi mi

Khi thm vn nhng i tng b tnh nghi trong thi gian lm vic cho FBI,ti ch
tm kim cc hnh vi xoa du nhm h tr cho vic iu tra ca mnh v nh gi xem vn
no khin ngi b thm vn cc k cng thng. Mc d bn thn cc hnh vi xoa du
khng phi l bng chng chc chn ca s di tr (v chng c th c bc l nhng
ngi v ti khi h lo lng), nhng chng li cung cp nhng thng tin khc gip ta xc
nh c nhng suy ngh v cm xc tht s ca mt ngi.
Di y l 12 iu ti thc hin (v l nhng im ti lun ghi nh) khi mun gii m
cc hnh vi phi ngn t c tc dng xoa du trong cc cuc tip xc vi mi ngi. Bn c
th xem xt lm theo cch tng t khi phng vn hoc ni chuyn vi ngi khc,
chng hn trong mt cuc iu tra chnh thc, mt cuc ni chuyn quan trng vi mt
thnh vin trong gia nh hoc cuc tip xc vi mt i tc kinh doanh.
(1)
Quan st tht r. Khi thm vn hoc tip xc vi ngi khc, ti khng mun c bt
c vt g che khut tm nhn khi ti nhn v pha h, v ti khng mun b qua bt k hnh
vi xoa du no. Chng hn nu mt ngi lm ng tc xoa du bng cch lau hai bn tay
vo vt o th ti mun mnh c th nhn thy hnh vi iu ny kh thc hin c
nu c mt chic bn che khut. Cc chuyn vin qun l ngun nhn lc nn bit rng
cch tt nht phng vn l ngi trong mt khng gian khng c vt che khut nhng
ngi tham gia (khng c bt c vt g chn tm nhn khi bn nhn v pha ng vin). Nh
, bn c th quan st ton din ngi m mnh ang phng vn.
(2)
Trng tm mt s hnh vi xoa du. mt mc no , hnh vi xoa du l hnh vi
bnh thng trong s nhng hnh vi phi ngn t m chng ta thc hin hng ngy; ngi
ta lm nh vy trn tnh mnh. Lc cn nh, con gi ti t ru mnh vo gic ng bng
cch mn m tc, dng ngn tay cun cc ln tc li, dng nh n ang lng qun th
230
gii xung quanh. V vy, ti cho rng ngi ta s thc hin hnh vi xoa du (bng cch ny
hay cch khc) cng tng t vic h phi th v thch nghi vi mi trng khng ngng
thay i.
(3)
Trng tm s cng thng lc ban u. Trong mt cuc phng vn hoc mt cuc i
thoi quan trng, tm trng cng thng xut hin vo lc ban u l iu bnh thng, nht
l khi hon cnh xung quanh cuc gp g cng y cng thng. Chng hn, khi hi a
con trai v bi tp v nh ca n, mt ngi cha s khng c tm trng cng thng nh khi
hi con v vic n b ui hc v quy ph.
(4)
Trc tin hy lm cho ngi m bn ang tip xc cm thy thoi mi. Khi mt
cuc phng vn, mt cuc hp hoc tho lun quan trng din ra, nhng ngi tham gia
nn gi bnh tnh v to cho mnh tm trng thoi mi hn. Tht vy, mt ngi phng vn
gii s m bo cho iu ny xy ra, h dnh cht thi gian lm cho ng vin cm thy
thoi mi hn trc khi t cu hi hoc xem xt nhng vn c th gy cng thng.
(5)
Xc nh hnh vi chun mc thng thy. Mt khi cc hnh vi xoa du ca ngi
no gim bt v n nh mc bnh thng(i vi ngi ), th ngi phng vn
c th s dng mc xoa du ny nh mt hnh vi chun mc thng thy nh gi
cc hnh vi sau .
(6)
Hy ch n ngi no thc hin cc hnh vi xoa du ngy cng nhiu. Khi
cuc phng vn hoc i thoi tip din, bn nn quan st cc hnh vi xoa du v/hoc quan
st s gia tng ca cc hnh vi y so vi mc bnh thng, nht l khi chng xut hin nh
mt phn ng trc mt cu hi hoc thng tin c th. S gia tng ny l mt manh mi
cho thy c iu g lin quan n cu hi hoc thng tin khin h phi trn tnh li, v
n cng cho thy ch no ng c ch k hn cng nh ng c tp trung su
hn. iu quan trng l bn cn phi xc nh chnh xc tc nhn gy kch thch c th (c
th l mt cu hi, thng tin hay s kin) khin h thc hin phn ng xoa du; nu
khng, bn c th rt ra kt lun sai lm hoc dn dt cuc ni chuyn i lch hng.
Chng hn, trong cuc phng vn xin vic, nu ng vin bt u ni rng c o cho thong
(mt hnh vi xoa du) khi c hi mt cu hi v v tr trc y trong cng vic, th cu
hi gy nn s cng thng b no yu cu anh ta thc hin hnh vi xoa du.
231
iu ny bo hiu rng vn cn c tm hiu k hn. Hnh vi ni trn khng nht thit

ng ngha vi s i tr, n ch n gin cho thy vn c trao i ang khin ng
vin cng thng.
(7)
Hy t cu hi, ngng li v quan st. Nhng ngi phng vn gii, cng ging
nh nhng ngi c ti ni chuyn, s khng hi dn dp bng cch lin tc t ht cu
hi ny n cu hi khc. Bn s kh pht hin chnh xc s di tr nu thi thiu kin
nhn hoc xc xc ca bn lm pht lng ngi m bn ang ni chuyn. Hy t mt
cu hi v sau ch i quan st ton b phn ng ca h. Hy cho ngi c phng
vn thi gian suy ngh v tr li, v hy to ra khong ngng y ngha t c
iu ny. Bn cng nn t cu hi mt cch kho lo theo cch nh vy khi gi nhng
cu tr li c th nhm tp trung k hn vo cc thng tin la di. Cu hi cng c th th
bn cng c kh nng khi gi cc hnh vi phi ngn t chnh xc, v hin gi, khi hiu
r hn ngha ca cc hnh ng v thc th bn s cng nh gi chnh xc hn. Tht
khng may l trong cc cuc thm vn iu tra ti phm, nhiu ngi th ti khng
ng vi s tht do b hi dn dp iu ny gy ra s cng thng tt v lm cho cc
manh mi phi ngn t tr nn ri rm, kh hiu. By gi th chng ta iu bit rng nhng
ngi v ti s th ti v thm ch ghi li khai, chm dt cuc thm vn qu cng thng
v gy p lc i vi h (Kassin,2006,207-228). iu ny cng ng i vi nhng a
con, nhng ngi v, ngi chng, ngi bn v cc nhn vin khi b nhng ng b b
m, ngi bn i, ng nghip hoc ng ch qu st sng t cu hi mt cch dn dp.
(8)
Hy lm cho ngi m bn ang phng vn gi c s tp trung. Nhng ngi
phng vn nn nh rng thng thng, khi ngi ta ang ni (ang k mt kha cnh no
trong cu chuyn ca h), th cc hnh vi phi ngn t ng tin cy s t c thc hin
hn so vi khi ngi phng vn kim sot phm vi ca vn ang trao i. Nhng cu
hi xoy vo trng tm mi khin h bc l hnh vi - iu ny rt c ch trong vic nh
gi s trung thc ca mt con ngi.
(9)
Nhng li ni huyn thuyn khng phi l s tht. C nhng ngi phng vn c
kinh nghim ln nhng ngi mi vo ngh u mc mt sai lm l c khuynh hng xem
nhng li ni huyn thuyn, di dng l s tht. Khi ng vin ang trnh by, chng ta
thng tin h; cn khi h t ra d dt, chng ta li cho rng h ang ni di. Trong mt
cuc i thoi,nhng ngi cung cp mt lng ln thng tin v chi tit v mt s kin
232
hoc tnh hung c v nh ang ni tht. Tuy nhin, c th h ang to ra mt mn sng

gi to v hy vng rng n s lm cho cc s kin tr nn ri rm hoc li cu chuyn sang
hng khc. Nhng s tht khng nm s lng cc thng tin c ni m c tit l
thng qua cng c ca cc s kin do ngi ni cung cp. Cho n khi c kim tra th
cc thng tin s t chng minh v c l ch l nhng d liu khng c gi tr (xem khung
58).
(10) S cng thng xut hin v bc l ra bn ngai. Da vo kinh nghim qua nhiu
nm nghin cu cc hnh vi ca ngi b thm vn, ti
Khung 58: Tt c iu l li ni di
Ti nh c ln thm vn mt ph n Macon, Georgia. Trong ba ngy lin tip, c
ta tnh nguyn cung cp cho chng ti hng my trang thng tin. Ti tht s cm thy
hi lng vi lng thng tin thu thp c sau cuc thm vn, v ti ch bit c s
tht cho n khi xc minh nhng g c ni. Trong hn mt nm, chng ti iu tra li
khai ca c (c M ln chu u); cui cng, sau khi tiu tn kh nhiu sc lc v
tin bc, chng ti pht hin ra rng nhng g c ta khai iu khng phi l s tht. C
cung cp cho chng ti rt nhiu thng tin c ba t kho lo, thm ch cn ko c
ngi chng v ti ca mnh vo cu chuyn. ti bit rng mi s hp tc khng phi
lc no cng ng ngha vi s tht v ti phi xem xt li khai ca c k hn, nhng
chng ti lng ph qu nhiu thi gian v tin bc. Nhng thng tin m ngi ph n
cung cp nghe c v hu ch v dng nh ng tin cy, nhng tt c u khng c
gi tr. c g ti c th ni rng v vic ny xy ra vi ti khi ti mi vo ngh, nhng
s tht khng phi nh vy. Ti khng phi l ngi thm vn u tin v s khng
phi l ngi cui cng b nh la theo cch ny. Mc d mt s ngi ni chuyn t
nhin hn nhng ngi khc, nhng bn cn phi lun cnh gic vi mnh khe gii
by kiu ny.
rt ra kt lun rng mt ngi c manh mi phm ti s thc hin lin tip hai kiu hnh
vi khc nhau khi c hi mt cu hi kh nh: Anh bao gi vo nh ng Jones cha?.
Hnh vi u tin s phn nh s cng thng khi anh ta nghe cu hi. Ngi ny s phn
ng mt cch v thc bng cc hnh vi to khong cch, k c vic rt bn chn li (dch
chuyn chng ra xa ngi iu tra); anh ta c th ng ngi ra xa hoc cn cht hm v
mm mi li. Theo sau phn ng ny l mt lot hnh vi th hai c lin quan, l cc
phn ng xoa du s cng thng nh s c, vut mi, xoa c - nhng phn ng ny c
thc hin khi anh ta cn nhc cu hi hoc cu tr li.
233
(11) Tch bit nguyn nhn gy cng thng. Hai kiu hnh vi ni trn (vi mt lot phn
ng) cc du hiu th hin s cng thng v theo sau l cc hnh vi xoa du thng
c lin h mt cch sai lm vi s di tr. y l iu ng tic, bi nhng biu hin
ny cn c gii thch mt cch n gin hn, ng nh bn cht ca chng ( l nhng
du hiu th hin s cng thng v xoa du cng thng ch khng nht thit l s la di).
iu chc chn l mt ngi ang ni di c th thc hin nhng hnh vi tng t, nhng
mt ngi ang lo lng cng bc l hnh vi ny. Thnh thong ti nghe c ai ni rng:
Nhng ngi ang ni chuyn m s tay ln mi l nhng ngi ni di. iu ny c
th ng, nhng nhng ngi trung thc cng thc hin hnh vi ny khi h cng thng. S
mi l mt hnh vi xoa du c tc dng lm gim s cng thng bn trong d nguyn
nhn gy ra s cng thng l g i na. Ngay c mt nhn vin FBI v hu cng s
c hnh vi s mi khi b cnh st chn li v li xe vt tc cho php (ti cam oan vi
cc bn nh vy). y chnh l iu ti mun ni. V vy, ng vi kt lun ngi no
la di khi bn nhn thy h s mi. C mt ngi thc hin hnh vi ny khi ni di, bn
s thy c 100 ngi cng lm nh vy v thi quen xoa du s cng thng.
(12) Cc hnh vi xoa du tit l rt nhiu iu. Bng cch gip ta xc nh khi no th
mt ngi ang cng thng, cc hnh vi xoa du s gip ta xc nh nhng vn cn c
o su, tm hiu k hn. Thng qua vic t cu hi mt cch kho lo, chng ta c th
va khi gi va nhn bit c cc hnh vi xoa du ny trong bt k cuc tip xc no
gia cc c nhn nhm hiu r hn nhng suy ngh v nh ca mt ngi
Hai kiu hnh vi phi ngn t quan trng m chng ta cn xem xt pht
hin s di tr.
Khi cp n cc tn hiu ca c th cnh bo vi chng ta v kh nng c s di tr,
bn nn quan st cc hnh vi phi ngn t lin quan n s n khp v nhn mnh
S n khp
phn u ca chng ny, ti cp n tm quan trng ca s n khp nh mt
cch gip ta nh gi mc thoi mi trong mi quan h gia cc c nhn. Tuy nhin,
y cng l iu quan trng trong vic nh gi s di tr. V vy, bn hy ch tm kim
s n khp gia li ni v hnh vi phi ngn t, gia hon cnh v thng ip m ch
cuc ni chuyn ang chuyn ti, gia cc s kin v cm xc, thm ch gia thi gian v
khng gian.
234
Khi c hi, mt ngi c cu tr li khng nh phi thc hin ng tc u tng ng

v n h tr cho li ni ngay lp tc; mt khc, ng tc ny khng din ra qu chm. S
thiu n khp c bc l lc mt ngi ni rng: Ti khng lm iu trong khi li
gt u khng nh. Tng t, s khng ph hp cng xut hin lc mt ngi n ng
c hi: Anh ni di chuyn ny phi khng? li kh gt u trong khi tr li Khng.
Khi pht hin mnh tr li h, ngi ta s thay i hon ton ng tc ca u c
gng che giu s h. Khi chng ta quan st thy hnh vi khng n khp n trng c v gi
to v thm hi. Thng thng, sau mt cu pht biu di (v d Ti khng lm iu ),
ngi ta s thc hin ng tc u rt chm (chm n mc ng lu ) v ng tc ny
li t mang ngha ph nh cng nh t c nhn mnh. Cc hnh vi trn khng n khp
vi nhau v v vy rt c th b nh gi l gi di, bi chng bc l s kh chu ngay t
lc xut hin.
Ngoi ra, cng cn c s n khp gia li ni v s kin xy ra ngay ti thi im ni.
Chng hn, khi nhng ngi lm cha m tng thut li cu chuyn c cho l mt v
bt cc tr em th ta cn phi thy s n khp gia cc hnh ng (bt cc) v cm xc ca
h. iu phi thy l ngi cha v ngi m qun tr ang ku go s tr gip ca php
lut, nhn mnh n tng chi tit, cm thy tuyt vng n cng cc, dc ht sc phi hp
vi cnh st, v sn sng k i k li cu chuyn ngay c khi tnh mng b e da. Khi
ngi ta tng thut cu chuyn trn l nhng ngi im tnh, lo lng nhiu hn v vic
phi k li s vic mt cch chi tit v thiu nhng hnh vi bc l cm xc ph hp, hoc
l nhng ngi quan tm nhiu hn n s an ton ca bn thn v cch ngi khc
nh gi mnh, th nhng hnh vi ny hon ton khng n khp vi tnh hung v khng
trung thc.
Cui cng, cc s kin, thi gian v khng gian xy ra s kin cng nn c s n khp vi
nhau. Khi ngi no chm tr trong vic tng thut li mt s vic quan trng (nh v
cht ui ca mt ngi bn, ngi bn i hay con mnh) hoc i n a ht khc khai
bo, th h l nhng ngi rt ng chng ta nghi ng. Hn na, i vi nhng s kin
m ngi ta khng th quan st c t v tr thun li th vic tng thut s khng n
khp v v vy rt ng ng. Nhng ngi ni di thng khng xem xt n tm quan
trng ca s n khp, v vy cui cng, cu chuyn h k v cc hnh vi phi ngn t ca
h s khng c s ph hp. To c s n khp l mt hnh thc th hin s thoi mi v
nh chng ta thy, n ng vai tr quan trng trong nhng cuc thm vn ca cnh st
cng nh trong nhng bui tng thut li cc v n; khng nhng th, n cn to iu
kin thun li cho nhng cuc ni chuyn thnh cng v y ngha v tt c nhng vn
quan trng nhng cuc ni chuyn m ngi ta cn phi pht hin s di tr.
235
S nhn mnh
Khi ni chuyn, chng ta s dng mt cch t nhin cc b phn khc nhau ca c th
(nh lng my, u, bn tay, thn mnh, cng chn v bn chn) nhn mnh mt im
m mnh cm thy su sc hoc c nhiu cm xc. Quan st s nhn mnh l vic quan
trng v iu ny rt thng gp khi ngi ta thnh tht. N l phn ng do ra lp trnh
gip chng ta giao tip, l mt cch ngi khc bit rng chng ta cm thy mnh c
sc thuyt phc nh th no. Ngc li, khi no ra khng xc nhn nhng iu chng ta
ni, th ta s nhn mnh t hn hoc hon ton khng thc hin hnh vi nhn mnh. Theo
kinh nghim ca ti v ca nhng ngi khc, trong a s trng hp, nhng k ni di
khng thc hin hnh vi nhn mnh (Lieberman, 1998, 37). Bn chng s dng no t duy
xc nh cn ni g v la di bng cch no, nhng li t khi ngh n cch th hin li
ni di. Khi buc phi ni di, hu ht mi ngi u khng thc c s nhn mnh
tham gia vo cc cuc i thoi hng ngy nhiu n mc no. Khi nhng k ni di c
gng ba ra mt cu tr li th hnh vi nhn mnh ca chng trng gi to hoc c thc
hin rt chm; chng t khi nhn mnh ng ch hoc ch la chn nhng vn khng
quan trng lm nhn mnh.
Chng ta nhn mnh c li ni ln hnh vi phi ngn t. Chng ta nhn mnh li ni thng
qua ging, cao thp ca ging, thanh iu hoc thng qua vic lp li. Chng ta cng
nhn mnh hnh vi phi ngn t, v nhng hnh vi ny thm ch c th chnh xc hn, hu
ch hn li ni khi ta c gng pht hin s tht hoc s gi di trong mt cuc ni chuyn
hay phng vn. Nhng ngi thng s dng bn tay trong lc ni chuyn s ngt qung
cc nhn xt ca mnh bng cc c ch ca bn tay, thm ch i xa hn l m tay xung
bn khi h nhn mnh. Mt s ngi khc nhn mnh bng u ngn tay, h lm iu b
vi chng hoc s vo cc vt. Cc ng tc ca bn tay b sung cho nhng suy ngh,
bi pht biu trung thc cng nh nhng tnh cm tht (Knapp & Hall, 277 284). Hnh
vi nhng my v m to mt cng l nhng cch nhn mnh mt lun im (Morris, 1985,
61; Knapp & Hall, 2002, 68).
Mt biu hin khc ca s nhn mnh l hnh vi ng thn mnh v pha trc, hnh vi ny
th hin s quan tm. Khi nu mt lun im quan trng hoc lun im m mnh tm c,
chng ta thc hin cc c ch chng li trng lc nh nhn gt chn. Lc ang ngi, ngi
ta lin tc nng u gi ln khi nu bt nhng im quan trng; v nu mun nhn mnh
hn na, h c th v vo u gi khi nng gi ln hnh vi ny l du hiu ca tm trng
h hi. Cc c ch chng li trng lc u l nhng c ch c trng ca s nhn mnh v
cm xc tht iu m nhng k ni di t khi bc l.
236
Ngc li, khi khng nhn mnh hoc bc l s thiu nhit tm i vi bi pht biu ca
chnh mnh, ngi ta dng tay che ming trong lc ni hoc l mt gng mt rt t cm
xc. Khi khng c nhit tm vi nhng iu mnh ang pht biu, ngi ta s kim sot v
mt, hn ch cc c ng v thc hin cc hnh vi thu mnh li (Knapp & Hall, 2002, 320;
Lieberman, 1998, 37). Nhng k di tr thng c hnh vi th hin s thn trng hoc suy
t (nh s cc ngn tay ln cm hoc vut m) nh th chng vn ang suy ngh v nhng
g cn ni; iu ny hon ton tri ngc vi nhng ngi trung thc nhng ngi nhn
mnh lun im m mnh trnh by. K gi di phi mt thi gian cn nhc nhng iu
mnh ni v nh gi xem chng c ngi khc tip nhn nh th no iu ny i lp
vi hnh vi trung thc.
Cc hnh vi phi ngn t c bit cn xem xt pht hin s di tr.

Di y l mt s hnh vi c bit m bn mun quan st khi xem s nhn mnh l mt
cch pht hin s di tr.
Thiu s nhn mnh trong cc ng tc ca bn tay

Nh Aldert Vrij v nhng ngi khc vit, vic thiu cc ng tc ca cnh tay v thiu
s nhn mnh l du hiu ca s gi di. Vn l chng ta khng c cch no kim
chng iu ny, nht l ni cng cng hoc trong tnh hung x giao. Tuy nhin, hy c
gng xem n xut hin vo thi im no v trong hon cnh no (c bit nu n
xut hin sau khi mt ch quan trng c nu ra) (Vrij, 2003, 25 27). Bt k s thay
i t ngt no trong cc ng tc u phn nh hot ng ca b no. Khi cnh tay ca
ngi no chuyn t trng thi c ng linh hot sang ngng c ng th t hn phi c
nguyn nhn, nguyn nhn l s chn nn hoc cng c th l s di tr.
Theo kinh nghim thm vn ca ring mnh, ti thy nhng k ni di s c khuynh
hng t thc hin ng tc chp tay hnh thp chung. Ti cng ch n hin tng cc
khp t ngn tay tr nn trng bch khi mt ngi nm cht ly tay gh nh th ang
ngi trn chic gh dnh cho phi cng khi thot him. iu tr tru l phi cng th c
th nhn nt thot him cn nhng ngi ny th khng th thot khi cuc thm vn.
Nhiu nhn vin iu tra ti phm pht hin ra rng khi u, c, cnh tay v i chn ca
mt ngi gi nguyn t th, t c ng, ng thi bn tay v cnh tay nm ly tay gh,
th hnh vi nh vy rt ph hp vi nhng ngi c nh la di; tuy nhin, mt ln na
ti nhc li rng iu ny khng chc chn (Schafer & Navarro, 2003, 66) (xem hnh 88).
iu th v l khi pht biu khng ng s tht, ngi ta s khng ch trnh chm vo
ngi khc m cn trnh chm vo cc vt (nh bc ni hoc chic bn). Ti cha bao
gi nhn thy hoc nghe thy mt ngi ang ni di m li ht ln mt cu khng nh
237
Ti khng lm chuyn ng thi m tay xung bn. Thng thng, iu m ti

chng kin l nhng cu pht biu rt yu t, khng dt khot km theo nhng c ch nh
nhng. Nhng ngi di tr lun thiu nim say m v s tin tng vo nhng g mnh
ang ni. Mc d no t duy (v no mi) ca h s xc nh cn ni g nh lc hng
ngi khc, nhng no cm xc (h no ra phn trung thc ca b no) s khng c
lp trnh thc hin mu mo , v vy n s khng nhn mnh li ni ca h bng cch
s dng cc hnh vi phi ngn t (v d cc c ch). V vy, chng ta kh m xem
Hnh 88 Ngi trn gh rt lu, nh th ton

thn cng trong giy lt trn chic gh
dnh cho phi cng khi thot him, l bng
chng cho thy ngi no cc k cng
thng v kh chu.
238
thng nhng cm xc ca no ra. Bn hy c ci tht ti vi ngi m mnh khng

thch. iu ny rt kh thc hin. Cng nh i vi n ci gi to, nhng li ni gi di
s i km vi cc hnh vi phi ngn t yu t hoc th ng.
T th khu cu
Khi mt ngi dui hai cnh tay ra v t chng pha trc vi lng bn tay nga th
t th ny c gi l t th khn cu (xem hnh 89). Nhng ngi n d l nh th s
nga lng bn tay ln xin Cha ban phc lnh cho mnh. Tng t, cc t binh s t lng
bn tay hng ln khi tin n gn nhng k bt gi h. Hnh vi ny
Hnh 89 Lng ban tay nga hoc t th khn cu

thng l du hiu cho bit ngi no mun c
tin tng hoc mun c chp nhn. y khng phi
l hnh vi th hin u th v s t tin.
cng xut hin nhng ngi ang pht biu iu g khi h mun bn tin tng h.
Trong mt cuc tho lun, hy quan st ngi m bn ang i thoi. Khi c ta pht biu,
hy xem lng bn tay c nga ln hay p xung. Trong nhng cuc ni chuyn bnh
thng khi m cc kin c a ra trao i v c hai bn u khng c nim say m
239
mnh lit i vi vn no , ti u trng tm c hnh vi nga lng bn tay ln v hnh

vi p lng bn tay xung.
Tuy nhin, khi ngi no tuyn b mt cch thit tha v qu quyt rng: Anh phi tin
ti, ti khng git c y th bn tay ca h nn p xung (xem hnh 90). Nu li ni i
km vi lng bn tay nga v ngi ni n mi ngi tin mnh, th ti nhn thy cu
ni trn rt ng ng. Trong khi iu ny cn cha c khng nh chc chn, ti s cm
thy nghi ng bt k li pht biu no km theo ng
Hnh 90 Nhng cu ni i km vi ng tc p
lng bn tay xung s c nhn mnh hn v ng
tin cy hn so vi nhng cu ni i km vi ng
tc nga lng bn tay trong t th khn cu.
tc nga lng bn tay. Lng bn tay nga khng phi l t th th hin s khng nh,
n cho bit ngi no ang van ni mi ngi tin mnh. S tht khng cn phi khn
cu c chp nhn; khi ngi ta ni s tht, bn thn iu c sc thuyt phc.
Cc hnh vi khng nh khng gian v s di tr
240
Khi cm thy t tin v thoi mi, chng ta s dang rng tay chn. Khi cm thy khng an
ton, chng ta c xu hng thu hp khng gian ca mnh li. Trong nhng tnh hung
nguy him, nhng ngi ang cng thng c th co chn tay li st ngi gn ging nh
t th ca bo thai. Nhng cuc phng vn v tr chuyn khng thoi mi c th n n
rt nhiu t th thu mnh nh: hai cnh tay xon vo nhau nh bnh quy xon v/hoc bt
cho chn phn mt c, i khi ngi quan st cm thy chng ta gn nh rt au. c
bit, bn hy ch tm kim nhng thay i t ngt trong t th c th bo hiu s di
tr, nht l khi chng xut hin cng lc vi s thay i no v ti c trao i.
Khi c nim tin hoc tin tng vo nhng iu mnh ang ni, chng ta c xu hng ngi
thng lng vi vai v lng m rng. N cho thy t th thng ngi v l du hiu th
hin cm gic an ton. Khu chng ta la di hoc ang ni di mt cch l liu, h c xu
hng ci xung hoc h thp ngi xung ch mnh ang ngi mt cch v thc, nh
th h ang c gng chy trn nhng iu ang c pht biu ngay c khi chnh h
ni ra iu . Nhng ngi khng cm thy an ton, khng tin chc vo bn thn, vo
suy ngh v nim tin ca mnh c th bc l iu ny qua t th (thng thng h hi ci
ngi xung, nhng i khi h t ngt ci u v nh cao hai vai v pha tai). Bn hy
tm kim hiu ng con ra ny mi khi ngi khc thy khng thoi mi v c gng
trnh mt mi ngi. y chc chn l hnh vi bo hiu cm gic bt an v kh chu.
Hnh ng nhn vai

Tt c chng ta u nhn vai vo lc ny hoc lc khc khi khng chc chn v iu g
. Nhng k ni di cng nhn vai nhng l ci nhn vai c iu chnh khi
chng khng tin tng chnh mnh. Ci nhn vai ca chng rt khc thng, n c
gin lc v thay i v chng hon ton khng c hng th vi nhng iu ang c
trnh by. Nu ch c mt bn vai nh ln, hoc nu c hai bn vai u nh cao gn ti tai
v u ngi ci thp xung, th l du hiu ca s kh chu tt v i khi, du
hiu ny xut hin mt ngi sp ni di.
Kt lun
Nh ti cp phn u chng, cc nghin cu trong 20 nm gn y cho kt
qu rt r rng. Khng c hnh vi phi ngn t no bn thn n li th hin r s di tr
(Ekman, 1991, 98; Ford, 1996, 217), nh tin s Mark G. Frank mt ngi bn ca ti
v l mt nh nghin cu nhiu ln bo ti: Ny Joe, tht ng tic l chng ta
khng c hiu ng Pinocchio(*) pht hin s di tr (Frank, 2006). V ti buc
phi ng tnh vi kin ny. V vy, phn bit s tht v s gi di, chng ta ch c
mt cch duy nht v thit thc l da vo nhng hnh vi th hin s thoi mi hoc kh
241
chu, nhng hnh vi th hin s n khp v nhn mnh. Chng chnh l c s hng dn
chng ta pht hin s di tr, v tt c ch c vy m thi.
Khi mt ngi khng cm thy thoi mi, khng thc hin hnh vi nhn mnh v giao
tip khng c s n khp th trong trng trng hp may mn, h l ngi giao tip
km hoc trong trng hp xu nht, h l k la di. S kh chu c th bt ngun t
nhiu nguyn nhn, c th do nhng ngi tham gia cuc tho lun c c cm vi nhau,
c th do hon cnh din ra cuc i thoi hoc c th do s cng thng trong thi gian
phng vn. V r rng, n cng c th xut pht t cm gic c ti, t mang mi phm
t, t vic phi giu gim thng tin hoc n gin l t s ni di. C nhiu kh nng c
th xy ra, nhng hin gi bn bit cch t cu hi vi ngi khc kho lo hn,
nhn bit c nhng du hiu th hin s kh chu h cng nh tm quan trng ca
vic xem xt hnh vi ca h trong hon cnh c th (t nht th bn cng c c s
khi u). Ch c s tm hiu k hn, s quan st v chng thc nhiu hn mi c th
m bo cho chng ta tm ra s tht. Chng ta khng c cch no ngn c ngi khc
ni di mnh, nhng t nht ta c th cnh gic khi h c la di ta.
*Pinocchio l nhn vt trong phim hot hnh. Khi cu ni di th chic mi b ko di
thm (ND).
Cui cng, bn ht sc thn trng v ng gn cho ngi no ti ni di ch vi
nhng thng tin t i hoc ch da vo mt ln quan st. Nhiu mi quan h tt p
v v nguyn nhn ny. Hy nh rng trong vic pht hin s di tr, ngay c cc chuyn
gia gii nht (trong c ti) cng ch da vo vn may, v kh nng chng ta ng hay
sai ch chim t l 50%. Nu c phn on mt cch n gin th qu l iu khng hay!
Chng chn
Vi chia s cui cng
Gn y, mt ngi bn c k cho ti nghe mt cu chuyn. Cu chuyn c lin quan
n ni dung ca quyn sch ny v tht tnh c, n c th gip bn trnh c nhng rc
ri khng nh nu bn tng c tm kim mt a ch Coral Gables, Florida. Ngi
bn ti li xe ch con gi n mt hiu nh Coral Gables ni cch nh h Tampa
vi gi li xe. V cha bao gi n Coral Gables trc nn c xem bn xc nh
l trnh thun tin nht. Mi chuyn u n cho ti khi c n th trn v bt u tm cc
242
tm bin ghi tn ng. y khng c tm bin no c. C tip tc li xe thm hai

mi pht qua cc giao l bnh thng nhng cng chng nhn thy tm bin no. Cui
cng, tuyt vng, c dng li ti mt trm xng v hi c ai bit ng ny l ng g
khng. Khng h ngc nhin trc cu hi ca c, ng ch trm xng gt u vi thi
thng cm: C khng phi l ngi u tin hi nh vy. ng ni tip: Khi n giao
l, c phi nhn xung ch ng nhn ln. Bin ghi tn ng l nhng hn ngoi
tri to khong 15 phn, trn c sn tn ng. Chng c t di t, ngay bn
ngoi va h. C bn ti nghe theo li ch dn v tm c hiu nh trong vi pht.
C ni: R rng l ti ch tm nhng tm bin cch mt t khong 2 mt hoc hn ch
khng phi l nhng hn to khong 15 phn di t Tht khng th tin c.
C cho bit thm: Mt khi ti bit mnh cn lm ci g v tm ch no th nhng tm
bin tr nn r rng v khng th nhm ln c. Ti d dng tm thy ng i ca
mnh.
Cun sch ny cng ni v nhng bin bo. Khi cp n hnh vi ca con ngi, v
c bn c hai loi bin bo: bng ngn t v phi ngn t. Tt c chng ta u c dy
tm kim v nhn bit nhng bin bo bng ngn t. Ging nh trng hp trn,
y l nhng bin bo c t ngay trc mt chng ta, v chng ta c th nhn thy
r rng khi li xe vo nhng ng ph ca mt thnh ph xa l. Nhng bin bo phi
ngn t cng lun c t , nhng nhiu ngi trong chng ta khng bit cch pht
hin bi chng ta khng c hng dn tm kim v nhn bit nhng bin bo
c t di t. iu th v l khi bit ch t1 n v gii m nhng bin bo phi
ngn t, chng ta s c phn ng ging nh ngi bn ti: Mt khi ti bit mnh cn tim
ci g v tm ch no th nhng tm bin tr nn r rng v khng th nhm ln c.
Ti d dng tm thy ng i ca mnh.
Hy vng rng thng qua vic hiu bit hnh vi phi ngn t, cc bn s c c ci nhn
su sc hn, c ngha hn v th gii xung quanh cc bn c th nghe v thy c hai
ngn ng: ngn ng bng li v ngn ng khng li (chng kt hp vi nhau th hin
nhng tri nghim phong ph, a dng ca con ngi trong tt c s phc tp th v ca
n). y l mc tiu ng chng ta theo ui, v ti bit bn c th t c mc tiu
ny bng n lc ca bn thn. Hin gi bn ang s hu mt cng c rt hiu qu. l
nhng kin thc s lm phong ph cc mi quan h gia bn v ngi khc iu ny s
din ra trong qung i cn li ca bn. Cui cng, hy tn hng nim vui khm ph
nhng thng ip c chuyn ti t ngn ng c th ca ngi ngi, v ti dnh
nhiu cng sc vit cun sch ny v gi n n bn.
243
Joe Navarro
Tampa, Florida
M
244

Loi Noi Co Dang Tin - Joe

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Loi Noi Co Dang Tin - Joe

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Loi Noi Co Dang Tin - Joe

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

Xin chn thnh cm n nhng ngi bn trong page v group NQSTLH

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

Xin dnh tng b Adelina knh yu i bn tay gy guc ca b, vi tt c tnh yu

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

Lm ch nhng b mt ca giao tip phi ngn t..11

i chn tit l tt c: .62

Ngn ng khng li ca bn chn v i chn

Nhng tn hiu lm l ty ca thn trn: ..95

Chng Nm: Tri thc trong tm tay: 121

i bn tay tit l nhng g?: ..149

Ngn ng khng li ca i tay v cc ngn tay

Tm gng phn chiu ni tm: .180

Ngn ng khng li ca khun mt.

Pht hin s di tr: Hy bt u bng thn trng!.....................218

Chng Chn: Vi chia s cui cng..242

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

cng hn. Cho d mc ch ca bn l lm kinh doanh hay mun lm hi lng ngi

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

pht hin s di tr l mt cng vic c bit kh khn v y th thch. y l

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

ch?. Tt c cc bn tht tuyt vi. Ti cng mun cm n ho s ca i hc Tampa l

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

GIAO TIP PHI NGN T CHNH XC L G?

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

hnh nh khng mong mun v nhm th hin thi khinh b ca chng ta i

Khung 2: Cc hnh vi tit l nhiu iu hn li ni

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

S dng hnh vi phi ngn t nng cao cuc sng ca bn

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

bit c ngha ca mt hnh vi phi ngn t c th, bn c th s dng thng tin

Khung 3: Gip mt bc s c c bnh nhn ca mnh

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

th ca v bc s ni ln tnh ph bin ca hnh vi phi ngn t v gi tr ca chng trong

Lm ch nhng giao tip phi ngn t i hi phi c s hp tc

Hy lm theo mi li khuyn quan st v gii m thnh cng nhng

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

Nhng ngi thiu c quan st khng c c iu m cc phi cng gi l kh nng nhn

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

May mn thay, quan st l mt k nng c th hc c. Chng ta khng phi sng n

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

i l mi ngi s sc v hoang mang vi v mt kinh ngc. Ti mong thy tay h run

Khung 4 : Cch mm mi gip hng tu tit kim chi ph

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

ngi m phn ca tp on bn kia pht hin bt c hnh vi phi ngn t no c th

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

thy cu hc tr mi ln ca mnh gi u v cn mi khi sp lm bi kim tra, th

Hnh 1 - Hy lu nhng c im ca khun Hnh 2 - Mt khun mt cng thng l r tm

v trn hn nhng np nhn.

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay

Nu khng xc nh c hnh vi chun mc thng thy, bn s ri vo tnh th tng t

Khung 5 : Mt cu chuyn v ngi h hng

Page Nhng Quyn Sch Tm L Hay