Monopoli

Fjala monopol rrjedh nga greqishtja:

mono q do t thot i vetm dhe polein
q do t thot me shit.
Pra, monopoli prfaqson nj firm
t vetme e cila prodhon dhe shet
gjith produktin e nj dege

I. Monopoli dhe tiparet e tij

Ekzistenca e nj shitsi t vetm n
deg
Mungesa e zvendsuesve t afrt
Aftsia pr t ndikuar mbi mimin.
Ekzistenca e pengesave t hyrjes

Kush i pengon firmat t hyjn n deg

a) Monopoli q mbshtetet n
kontrollin e nj imputi baz t
prodhimit.
b) Monopoli q mbshtetet n
pengesat ligjore.
c) Monopoli q krijohet nga bashkimi
i firmave.
d) Monopolet natyrore.

II. Kurba e krkess dhe maksimizimi i

fitimit n firmn monopol
Synimi i firms monopol, si pr do firm tjetr,
sht maksimizimi i fitimit, prandaj ajo zgjedh at
nivel mimi q maksimizon fitimin.
Vini re dallimin: firma ne konkurenc t plot
mund t zgjedh vetm nivelin e prodhimit,
kurse firma monopol mund t ndikoj mbi mim,
pra mund t zgjedh mimin.
Edhe n kt rast maksimizimi i fitimit bhet sipas
t njjtit rregull, MC=MR.

Tabela 9.1. T ardhurat pr nj firm monopol.

Sasia

mimi
T ardhurat
mesatare

T ardhurat
totale

T ardhurat
marxhinale

Q (njsi)

P=AR (euro/njsi)

TR=QxR (euro)

MR (euro)

25

25

25

23

46

21

21

63

17

19

76

13

17

85

15

90

13

91

11

88

-3

81

-7

10

70

-11

Figura 9.1.: Kurba e krkess pr nj firm monopol

2x3=6

21

19 x 1 =
19

19

D = AR
3

Figura 9.2.: Kurba e krkess s firms monopol dhe

t ardhurat marxhinale
P

E>1
E=1
E<1
D=AR

MR

TR
MAX

Nga paraqitja grafike nxjerrim disa

prfundime
Kurba e t ardhurave marxhinale MR shtrihet posht
kurbs s krkess D (=AR) dhe ka pjerrsi zbritse.
E ardhura marxhinale q i prgjigjet pjess me
elasticitet E >1 t kurbs s krkess, sht pozitive
(MR>O) dhe vjen duke u zvogluar.

E ardhura marxhinale q i prgjigjet pjess

inelastike t kurbs s krkess sht
negative,
S fundi, edhe nj prfundim tjetr i
rndsishm. Nj firm monopoliste nuk do t
prodhonte kurr n nivelet e prodhimit kur
MR<O sepse, prderisa kostot marxhinale (MC)
jan pozitive dhe MR sht negative, edhe
fitimi marxhinal do t jet negativ.

Figura 9.3: Maksimizimi i fitimit n firmn monopol

P
P

Fitimi ekonomik

MC
MC

A
A

P
P1

ATC
ATC
E

B
B

E
Q1

Q1

D = AR
MR

MR
Q

Lidhur me maksimizimin e fitimit nga

monopolisti,
ekzistojn
edhe
mendime iluzioniste. Po prmendim
dy prej tyre.
A. Ekziston mendimi se monopolet
marrin gjithmon fitim t teprt .

Figura 9.4.: Minimizimi i humbjes n firmn

monopol
P

ATC
Humbje

C1

MC

B
AVC

P1

E
D = AR
MR
Q1

B. Ekziston nj mendim tjetr, sipas t cilit

monopolisti sht krejt i lir n caktimi e
mimeve.
Fitimi ekonomik q merr firma monopoliste n
periudha afatgjata nxit dy prirje:
S pari, nxiten prpjekjet e firmave t tjera pr
t kaprcyer pengesa t caktuara t hyrjes,
si sht kontrolli mbi burimet kritike, etj.
S dyti nxitet shteti pr t ndrhyr, duke
vendosur taksa q zvoglojn fitimet e firms
monopol.

III. Efienca n kushtet e monopolit dhe

kritika e tij
Ashtu si n konkurrencn e plot, shtrojm pyetjen: a
arrihet efienca n kushtet e monopolit? A
plotsohen konditat e Paretos lidhur me alokimin e
burimeve n rastin e firms monopoliste?
Shprndarja joefektive e burimeve n monopol duket
qart n qoft se analizojm nj deg n
konkurrenc t plot, e cila n kushte t caktuara
kalon n zotrimin e nj firme t vetme, pra
kthehet n monopol.

Figura 9.5: Humbja neto n firmn monopol

P

Pm
Pc

C
B
E
MR
Qm

S=MC (konkurrenca e plote)

ACm = MCm (monopol)
D=AR

Qc

Por, kritika ndaj monopolit nuk sht vetm

negative.
N rrethana t caktuara monopoli mund t ket
edhe avantazhe
Avantazhet q vijn nga ekonomizimet e
shkalls. Kto avantazhe jan karakteristike
pr monopolet natyrore.
Avantazhet q vijn nga mundsia e nxitjes s
progresit teknik.

IV. Diskriminimi i mimeve n kushtet e

monopolit
Diskriminim mimi kemi ather kur nj
firm cakton mime t ndryshme pr
blers t ndryshm, por jo pr shkak t
kostove t ndryshme.
Qllimi i mimeve diskriminuese sht
q t rritet fitimi i firms.

Pr t zbatuar mime diskriminuese nj firm duhet

t plotsoj kushtet e mposhtme :
1.

Ajo duhet t zotroj fuqi tregtare.

2.

Firma duhet t jet n gjendje t ndaj

konsumatort ne kategori t ndryshme, q
prfaqsojn tregje t ndryshme, me elasticitet t
ndryshm t krkess.

Firma monopol mund t diferencoj konsumatort,

pra edhe tregjet, sipas disa kritereve
kryesore:
Kriteri
Kriteri
Kriteri
Kriteri

gjeografik.
i destinacionit ekonomik.
i kohs kur realizohet shitja.
i natyrs s produktit.

3. Firma duhet t jet n gjendje t

parandaloj mundsin e rishitjes s
produkteve.
Mundsia e diferencimit t mimeve sht
edhe mundsi rishitjeje e produkteve t
blera me mime t ulta.

Figura 9.6: Diskriminimi i mimit

a) Krkes joelastike

b) Krkes elastike

P1

P1

MC
MR
Q1

MC
D

MR
Q1

V. Politikat shtetrore pr kontrollin e

monopolit
Firms i hiqet aftsia pr t ndikuar mbi
mimin dhe kjo realizohet n dy mnyra :
Kalimi i firms monopol n pronsi
shtetrore dhe m tej prcaktimi i mimit
n nivelin P2.
Monopoli natyror nuk shtetzohet, por
nprmjet agjensive rregulluese shteti i
dikton firms mimin.

Figura 9.7: Rregullimi shtetror i monopolit

natyror
P

E1

P1

AC
P2

MC

MR
Q1

E2

D=AR
Q

Figura 9.8: Vendosja e mimit sipas

kostos mesatare
P

E3

P3

AC
MC

P2
E2

Humbje
Q3

Q2

D=AR
Q

Caktimit t mimit sipas kostos marxhinale plus

subvencionin shtetror pr humbjet q pson
firma
Teorikisht kjo metod duket trheqse, por n praktik ajo
has dy vshtirsi kryesore:
Pr publikun do t dukej pa kuptim q shteti nga njra
an kufizon fuqin tregtare t monopolit dhe, nga ana
tjetr, e subvencionon at.
Firma nuk sht e nxitur pr uljen e kostos, prderisa
subvencionohet pr do humbje.

FORMA TJERA T KONKURRENCS

JO T PLOT
Tiparet e konkurrencsmonopolistike

1.
2.
3.
4.

Numri i madh i firmave.

Diferencimi i produktit.
Vendosja.
Shrbimet.
Ndryshimet e cilsis..
Imazhi i produktit.

Kontrolli i kufizuar i mimit

Lehtsia relative e hyrjes
Konkurrenc jo vetm
nprmjet mimeve

III. Oligopoli, llojet dhe baza e

ekzistencs s tij
Oligopoli prfaqson at lloj tregu ku
sundojn nj numr i vogl firmash,
vendimet e t cilave jan t ndrvarura

Tiparet kryesore t nj tregu oligopolistik

jan:
Ekzistenca e nj numri t vogl
firmash
Standartizimi ose diferencimi i
produkteve
Ndrvarsia n kontrollin e
mimeve
Hyrja me vshtirsi n deg

Pengesat e hyrjes
Ekonomizimet e shkalls
Kostot e diferencimit t produktit.
Pengesa tjera, si liensa apo
kontrolli mbi burimet kryesore

IV. Modele t oligopolit

A. kurba e krkess me knd
B. Marrveshjet e fshehta
(kartelet)
C. modeli i firms sunduese

A. kurba e krkess me knd

P
D
D
P0

M
M

ATC
E
D

A
D

B
M
Q0

M
Q

C. modeli i firms sunduese

P
MC = S
D
P0

MC

P1
D

ED
MR

Q2

Q1