TRIGONOMETRIJSKE FUNKCIJE OTROG UGLA

Trigonometrija je prvobitno predstavlja oblast matematike koje se bavila izraunavanjem

nepoznatih elemenata trougla pomou poznatih. Sam njen naziv potie od dve grke rei
TRIGONOS- to znai trougao i METRON- to znai mera. Kako se definiu
trigonometrijske funkcije?
Posmatrajmo pravougli trougao ABC.
a,b katete
c hipotenuza
a 2 + b 2 = c 2 Pitagorina teorema

naspramna kateta a
=
hipotenuza
c
nalegla kateta b
=
cos =
hipotenuza
c
naspramna kateta a
tg =
=
nalegla kateta
b
nalegla kateta
b
=
ctg =
naspramna kateta a
sin =

PAZI: Sam simbol sin(cos,tg,ctg) sam za sebe ne oznaava nikakvu veliinu!!! Uvek
mora da ima i ugao.
Izraunajmo vrednost trigonometrijskih funkcija za uglove od 30o ,45o i 60 o . Najpre
emo posmatrati polovinu jednakostraninog trougla.
Kao to znamo visina jednakostraninog trougla je
a 3
h=
2
www.matematiranje.com

a
naspramna kateta 2
a 1
sin 30o =
= =
=
hipotenuza
a 2a 2
a 3
nalegla
kateta
3
cos 30o =
= 2 =
hipotenuza
a
2
a
naspramna kateta
1
1
3
3
(racionaliemo) =
tg 30o =
= 2 =

=
3
nalegla kateta
3
3 3
a 3
2
a 3
nalegla
kateta
ctg 30o =
= 2 = 3
a
naspramna kateta
2

Sada emo uraditi (po definiciju) i za ugao od 60o .

a 3
sin 60o = 2 =
a
a
1
cos 60o = 2 =
a 2
a 3
tg 60o = 2 =
a
2
a
ctg 60o = 2 =
a 3
2

3
2

3
3

Za vrednost trigonometrijskih funkcija ugla od 45o upotrebiemo polovinu kvadrata.

Kao to znamo dijagonala kvadrata je d = a 2

www.matematiranje.com

sin 45o =

naspramna kateta
a
1
2
2
=
=

=
hipotenuza
2
a 2
2 2

nalegla kateta
a
2
=
=
hipotenuza
2
a 2
naspramna kateta a
tg 45o =
= =1
nalegla kateta
a
nalegla kateta
a
ctg 45o =
= =1
naspramna kateta a
cos 45o =

Na ovaj nain smo dobili tablicu:

sin

cos
tg
ctg

30 o
1
2

3
2
3
3
3

45o
2
2
2
2
1

60 o
3
2
1
2

3
3

Naravno kasnije emo tablicu proiriti na sve uglove od 0 o 360o.

Osnovni trigonometrijski indetiteti:

1) sin 2 + cos 2 = 1
sin
2) tg =
cos
cos
3) ctg =
sin
4) tg ctg = 1
Da probamo da dokaemo neke od indetiteta:

a
b
i cos = to da zapamtimo)=
c
c
2
2
2
2
2
c
a b
a +b
www.matematiranje.com
+ 2 =
=(vai Pitagorina teorema, a 2 + b 2 = c 2 ) = 2 = 1
2
2
c
c
c
c

1) sin 2 + cos 2 = (pogledajmo definicije: sin =

a
sin c a c a
2)
= =
= = tg slino se dokazuje i za ctg
cos b b c b
c
4) tg ctg = (zamenimo iz definicije, da je tg =

a
a b
b
i ctg = ) = = 1
b
b a
a

Ba lako, zar ne?

Iz osnovnih indetiteta se mogu izvesti razne druge jednakosti:
1) Ako krenemo od:

sin 2 + cos 2 = 1 ovo delimo sa cos 2

sin 2 cos 2
1
+
=
2
2
cos cos cos 2
1
tg 2 + 1 =
Odavde izrazimo cos 2
2
cos
1
cos 2 = 2
tg + 1
Ako sad ovo zamenimo u:
sin 2 + cos 2 = 1
1
sin 2 + 2
=1
tg + 1
1
sin 2 = 1 2
tg + 1
sin 2 =

tg 2 + 1 1
tg 2 + 1

tg 2
sin = 2
tg + 1
2

Ove dve identinosti emo zapisati i koristiti ih u zadacima!!!

Jo jedna stvar, da izvedemo i trigonometrijske funkcije komplementnog ugla. Kako je
kod pravouglog trougla + = 90o tj. komplementni su, vai:
www.matematiranje.com

sin(90 o ) = cos

Tj.

sin = cos

cos(90 ) = sin

cos = sin

tg (90 o ) = ctg

tg = ctg
ctg = tg

ctg (90 ) = tg
o

Odakle ovo?

sa slike (po definiciji) je

a
c
b
cos =
c
a
tg =
b
b
ctg =
a

sin =

b
c
a
cos =
c
b
tg =
a
a
ctg =
b

sin =

1) Date su katete pravouglog trougla a=8cm i b=6cm. Odrediti vrednost svih

trigonometrijskih funkcija uglova i

a = 8cm
b = 6cm
__________

c2 = a2 + b2
c 2 = 82 + 6 2
c 2 = 64 + 36
c 2 = 100
c = 10cm

a 8 4
=
= = cos
c 10 5
b 6 3
= = sin
cos = =
c 10 5
a 8 4
tg = = = = ctg
b 6 3
b 6 3
ctg = = = = tg
a 8 4
sin =

www.matematiranje.com

2) Izraunati vrednost trigonometrijskih funkcija nagibnog ugla dijagonale kocke prema

osnovi.

Izvuemo na stranu ovaj trougao:

Kao to znamo mala dijagonala je d = a 2 , a velika dijagonala (telesna) D = a 3 . Po

definicijama je:
a
1
1
3
3
sin =
=
=

=
3
a 3
3
3 3
cos =

a 2
2
2 3
6
=
=

=
3
a 3
3
3 3

tg =

a
a 2

1
1
2
2
=

=
2
2
2 2

ctg = 2
3)

c = 24cm
sin = 0,8
______________

a=?
b=?

Po definiciji je:
a
sin =
c
a
0,8 =
24
a = 24 0,8
a = 19,2cm
b 2 = c 2 a 2 sad ide Pitagorina teorema
b 2 = 24 2 (19,2) 2
b 2 = 576 368,64
b 2 = 207,36
b = 14,4cm
www.matematiranje.com

4) Izraunati vrednost ostalih trigonometrijskih funkcija ako je:

a) sin = 0,6
12
b) cos =
13
v) tg = 0,225
Reenje:
3
6 3
a) sin = jer 0,6 =
= najpre emo iskoristiti da je sin 2 + cos 2 = 1
5
10 5
2

3
2
+ cos = 1
5

9
cos 2 = 1
25
16
cos 2 =
25
16
cos =
25
4
cos =
5
Poto su otri uglovi u pitanju:
4
cos = +
5
b)
12
cos =
13
2
sin + cos 2 = 1

3
sin 5 3
= =
tg =
cos 4 4
5
1
4
ctg =
=
tg 3

12
sin + = 1
13
144
sin 2 = 1
169
25
sin 2 =
169
25
sin =
169
5
sin =
13
otar ugao uzimamo +
5
sin =
13
2

5
sin 13 5
tg =
=
=
cos 12 12
13
12
ctg =
5

v) tg = 0,225 =

225
9
=
1000 40

Iskoristiemo jednakosti:
tg 2
sin = 2
tg + 1
2

9

40
2
sin = 2
9
+1
40
81
sin 2 = 1600
81
+1
1600
81
2
sin = 1600
81 + 1600
1600

cos 2 =

81
1681
81
sin =
1681
9
sin =
41
9
sin = +
41
sin 2 =

tg + 1
1
cos 2 =
1681
1600
1600
cos 2 =
1681
1600
cos =
1681
40
cos =
41
40
cos = +
41
1
ctg =
tg
40
ctg =
9
2

www.matematiranje.com

5) Izraunaj vrednosti ostalih trigonometrijskih funkcija ako je:

a2 9
a) sin = 2
a +9
a2 4
b) ctg =
4a
a)

sin 2 + cos 2 = 1

36a 2
cos = 2
(a + 9) 2
2

cos 2 = 1 sin 2
a2 9

cos = 1 2
a +9
(a 2 9) 2
2
cos = 1 2
( a + 9) 2

cos =

cos =

tg =

36a 2
(a 2 + 9) 2

a2 + 9
tg =
6a

6a
a +9
2

a2 + 9

(a 2 + 9) 2 (a 2 9) 2
cos =
(a 2 + 9) 2

a2 9
tg =
6a
6a
ctg = 2
a 9

cos 2 =
b)

a 4 + 18a 2 + 81 a 4 + 18a 2 81
( a 2 + 9) 2

4a
a2 4
tg = 2
4a
a 4
2
tg
sin 2 = 2
tg + 1
ctg =

4a
2

a 4
sin 2 =
2
4a
2
+1
a 4
16a 2
(a 2 4) 2
2
sin =
16a 2
+1
(a 2 4) 2
16a 2
sin =
16a 2 + a 4 8a 2 + 16
16a 2
sin 2 = 4
a + 8a 2 + 16
2

sin =
sin =

16a 2
(a 2 + 4) 2
4a
a +4
2

sin
cos
a2 9

cos 2 =
cos 2 =

1
tg + 1
1
2

4a
2
+1
a 4
1
cos 2 =
2
16a + (a 2 4) 2
(a 2 4) 2
1
cos 2 = 2
(a + 4) 2
(a 2 4) 2
cos 2 =

(a 2 4) 2
(a 2 + 4) 2

(a 2 4) 2
cos =
(a 2 + 4) 2
cos =

a2 4
a2 + 4

www.matematiranje.com

1
1

Dokazati identitet 1 + tgx +

= 2tgx
1 + tgx
cos x
cos x

6)

1
1

=
1 + tgx
1 + tgx +
cos x
cos x

1 sin x
1
sin x

+
=
1 +
1 +
cos x cos x cos x cos x
cos x + sin x + 1 cos x + sin x 1

= gore je razlika kvadrata

cos x
cos x
(cos x + sin x) 2 12
= (jedinicu emo zameniti sa sin 2 x + cos 2 x )
cos 2 x
cos 2 x + 2 cos x sin x + sin 2 x sin 2 x cos 2 x 2 cos x sin x
=
=
cos 2 x
cos 2 x
sin x
=2
= 2tgx
cos x
7) Dokazati da je:
a) cos 2 18o + cos 2 36o + cos 2 54o + cos 2 72o = 2

Poto vai da kad je + = 90o cos = sin , cos 54o emo zameniti sa sin 36o a
cos 72o emo zameniti sa sin 18o . Onda je:
cos 2 18o + cos 2 36o + cos 2 54o + cos 2 72o =
cos 2 18o + cos 2 36o + sin 2 36o + sin 2 18o =

= 1+1 = 2
b)
tg1o tg 2o tg 3o...tg 44o tg 45o tg 46o...tg 89o = 1
= Kako je tg = ctg ( + = 90o ) Bie=
tg1o tg 2o tg 3o...tg 44o tg 45o ctg 44o...ctg 2o ctg1o

= Kako je tg ctg = 1
= 11 ... tg 45o = 1
www.matematiranje.com

10

8)

Dokazati identitet

3
= (tg + ctg ) 2
6
1 sin cos
6

3
3
=
= Pokuaemo da transformiemo izraz
6
6
1 sin x cos x 1 (sin x + cos 6 x)
sin 6 x cos 6 x Podjimo od sin 2 x cos 2 x = 1 pa dignemo na trei stepen:
( A + B) 3 = A3 + 3 A2 B + 3 AB 2 + B 3
6

sin 2 x + cos 2 x = 1 /()3

sin 6 x + 3 sin 4 x cos 2 x + 3 sin 2 x cos 4 x + cos 6 x = 1
sin 6 x + 3 sin 2 x cos 2 x(sin 2 x + cos 2 x) + cos 6 x = 1
1442443
1

Dakle: sin 6 x + cos 6 x = 1 3 sin 2 x cos 2 x

Vratimo se u zadatak:
3
3
1
=
=
=
2
2
2
2
2
1 1 + 3 sin x cos x 3 sin x cos x sin x cos 2 x
Da vidimo sad desnu stranu:
(tg + ctg ) 2 = tg 2 + 2tgctg + ctg 2
sin 2
cos 2
=
+2+
cos 2
sin 2
sin 4 + 2 sin 2 cos 2 + cos 4
=
sin 2 cos 2
(sin 2 + cos 2 ) 2
=
sin 2 cos 2
1
=
2
sin cos 2
Ovim smo dokazali da su leva i desna strana jednake:
Uslov je
1 sin 6 cos 6 0
sin 6 cos 6 1
1 3 sin 2 cos 2 1
sin 2 cos 2 0
sin 0 cos 0
www.matematiranje.com

11