KLASIFIKACIJA POREMEAJA

MENTALNOG ZDRAVLJA
DECE I MLADIH
epidemiologija i etiologija

Definicija mentalnog zdravlja

Mentalno zdravlje je stanje dobrobiti u kome
pojedinac realizuje svoje sposobnosti, moe da
se nosi sa normalnim stresovima ivota, moe
da produktivno radi i zarauje i u stanju je da
doprinosi zajednici u kojoj ivi.
(SZO, 2001)

Definicija poremeaja mentalnog

zdravlja dece i mladih
Abnormalnost emocija, ponaanja ili odnosa koji
su dovoljne teine i trajanja da ozbiljno ometaju
dete u njegovom socijalnom ili linom
funkcionisanju i/ili uzrokuju patnju (distress)
deteta, njegovih roditelja ili ljudi u okruenju.

Mentalni poremeaji su:

univerzalni
pogaaju sve zemlje i drutva, sve uzraste

uestali
prisutni kod 10% odraslih u svakom trenutku,
kod 25% ljudi tokom nekog perioda svog ivota,
kod 20% pacijenata u primarnoj zdravstvenoj zatiti

dovode do teke invalidnosti

naroito depresivni poremeaji, shizofrenija, Alzheimerova
demencija, zloupotreba PAS, mentalna retardacija, epilepsija

negativno utiu na kvalitet ivota obolelog i porodice

usled emocionalnog i ekonomskog tereta, stigmatizacije i
diskriminacije

Klasifikacija mentalnih poremeaja

dece i mladih
Etioloka klasifikacija je neprimerena zbog
multifaktorske uzronost mentalnih poremeaja.
Deskriptivna ili fenomenska (simptomska)
klasifikacija:
o
o
o
o

poremeaji emocija (emocionalni poremeaji)

poremeaji ponaanja
razvojni poremeaji
poremeaji u odnosima

Veina pacijenata ima simptome iz vie oblasti

Glavne grupe poremeaja

mentalnog zdravlja dece i mladih 1
Emocionalni poremeaji:
o
o
o
o
o

poremeaji sa anksioznou
fobije
depresija
opsesivno-kompulzivni poremeaj
neke somatizacije

Nazivaju se i internalizujui poremeaji.

Glavne grupe poremeaja

mentalnog zdravlja dece i mladih 2
Poremeaji ponaanja:
o poremeaji ponaanja
o izazivako drsko ponaanje (Oppositional Defiant
Disorder - ODD)
o hiperaktivnost

Nazivaju se i eksternalizujui poremeaji

Glavne grupe poremeaja

mentalnog zdravlja dece i mladih 3
Razvojni poremeaji:
o
o
o
o

zaostajanje u govorno-jezikom razvoju

zaostajanje/ tekoe u itanju
mentalna retardacija
autistini spektar poremeaja (ubraja se i u
poremeaje odnosa)
o enureza i enkopreza

Glavne grupe poremeaja

mentalnog zdravlja dece i mladih 4
Poremeaji u odnosima
o poremeaji privrenosti
o poremeaj odnosa sa vrnjacima
o poremeaji odnosa sa lanovima poprodice, bratom i
sestrom (npr. ljubomora itd)
o autistini spektar poremeaja (ubraja se i razvojne
poremeaje)

Preklapanje izmeu etiri grupe.

Mnogi poremeaji se ne mogu uklopiti u ove
grupe (npr. shizofrenija sa ranim poetkom,
anorexia nervosa itd).

Klasifikacija mentalnih poremeaja

prednosti
proces uspostavljanja
reda meu podacima
putem grupisanja u
kategorije, na osnovu
njihovih zajednikih
karakteristika
olakava razumevanje
pojave
omoguava komunikaciju
meu strunjacima

mane
Ni jedna klasifikacija do
sada nije sveobuhvatna
Veina pacijenata ima
simptome iz vie oblasti

Principi dobre klasifikacije

1. injenice, a ne pretpostavke, operacionalna definicija
2. klasifikuju se poremeaji i problemi, a ne deca
3. detinjstvo nema starosnu granicu, ali neki razvojni problemi
su karakteristini za odreeno ivotno doba
4. obuhvatnost
5. pouzdanost
6. distinkcija razliitih poremeaja meusobno (po etiologiji,
simptomatologiji, toku, dijagnozi...)
7. logika postojanost- sistem baziran na konstantnom broju
principa i pravila
8. povezanost sa klinikom slikom
9. praktinost
Rutter,M.

Klasifikacije mentalnih poremeaja

dece i mladih
MKB-10 Meunarodna klasifikacija bolesti
International Classification of Diseases ICD 10
Svetska zdravstvena organizacija, 1992
1968. u ICD 8 prvi put se min. pominju poremeaji razvojnog doba; u ICD 9
izdvojeni
u ICD 10- grupisani u V poglavlje

DSM IV i DSM V
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Ameriko udruenje psihijatara, APA, 1994, 2014

ICD klasifikacija
Koristi alfanumerike ifre
(jedno slovo i dva broja: A00-Z99)
etvrti znak se koristi za oznaavanje stepena
udruenog poremeaja ponaanja:
o bez ili minimalan poremeaj ponaanja
o znaajan poremeaj ponaanja koji zahteva panju ili
tretman
o drugi poremeaji ponaanja
o bez napomene o poremeaju ponaanja

F 70-79 Mentalna retardacija

F70
F71
F72
F73
F79

Laka mentalna retardacija

Umerena mentalna retardacija
Teka mentalna retardacija
Duboka mentalna retardacija
Nespecifikovana men.retardacija

F80-F89 Poremeaji psihikog razvoja

F80 Specifini razvojni poremeaji govora i jezika
F81 Specifini razvojni poremeaji kolskih vetina
F82 Specifini razvojni poremeaji motorne funkcije
F83 Meoviti specifini razvojni poremeaj
F84 Pervazivni razvojni poremeaji
F88 Drugi poremeaji psihikog razvoja

F90-F98 Poremeaji ponaanja i emocija sa

poetkom obino u detinjstvu i adolescenciji
F90 Hiperkinetiki poremeaji
F91 Poremeaji ponaanja
F92 Meoviti poremeaji ponaanja i emocija
F93 Emocionalni poremeaji sa poetkom specifinim za
detinjstvo
F94 Poremeaji socijalnog funkcionisanja sa
specifinim za detinjstvo i adolescenciju
F95 Tik poremeaji
F98 Drugi poremeaji ponaanja i emocionalni
poremeaji sa poetkom obino u detinjstvu i
adolescenciji

poetkom

Epidemiologija
mentalnih poremeaja dece i mladih
Epidemiologija izuavanje distribucije poremeaja i
povezanih inilaca u odreenoj populaciji
(reprezentativni, visoko rizini ili neki poseban uzorak)

Prevalenca ukupan broj/udeo posmatranog

poremeaja u populaciji (uestalost, najee izraena u
%)

Incidenca broj novo otkrivenih sluajeva u

posmatranom periodu (npr. u toku jedne godine)

Istraivanja prevalenca psihijatrijskih

poremeaja dece i mladih 1
Studije Ratera (Rutter) i sar.; ostrvo Vajt (Isle of Wight, 1979-75):
7% kod dece uzrasta 10-11 god.
Deca sa hroninim bolestima ili hendikepom znaajno vie
poremeaja:
deca sa astmom ili dijabetom 2x vie poremeaja
deca sa epilepsijom ili cerebralnom paralizom 5x vie
poremeaja
U Londonu (1975):
14% kod dece uzrasta 10 god.
veza sa veom uestalou predisponirajuih faktora (nesloga
u porodici, psihijatrijski poremeaj roditelja, nepovoljne
socijalne okolnosti, lo kvalitet kole)

Istraivanja prevalenca psihijatrijskih

poremeaja dece i mladih 2

Studije na predkolskoj deci (N. Richman, 1975-82):

20% dece ispoljavalo znaajne probleme ponaanja
kod 7% su poremeaji bili teki
80% poremeaja su inili emocionalni poremeaji,
poremeaji ponaanja i meane kategorije
kod 60% problemi perzistirali i na kolskom uzrastu,
najee kod hiperaktivnih deaka sa niskim intelektualnim
sposobnostima
znaajna veza izmeu zaostajanja u govorno-jezikom
razvoju i poremeenog ponaanja
Velike epidemioloke studije:
Ontario (Kanada), Dunedin i Christchurch (Novi Zeland), Great
Smoky Mountains (USA), Porto Ricco.

inioci koji utiu na razvoj linosti

deteta
1. Konstitucionalni inioci
2. Sredinski inioci
3. Fizike bolesti i smetnje u razvoju (hendipek)

1. Konstitucionalni inioci
a. genetski inioci - najee poligenski uticaji (npr. kod
autizma, Gilles de la Tourette sindroma itd)

b. inteligencija
c. temperament genetska predispozicija za
reagovanje na sredinske stimuluse na odreeni nain
(karakteristian stil interakcije sa sredinom)

a. rodne razlike (razlike po polu) npr. razlike u

eksploratornoj aktivnosti, agresiji, nivou aktivnosti
izmeu deaka i devojica

Dimenzije temperamenta
Thomass&Chess, 1982
Dimenzija temperamenta

Opis

Nivo aktivnosti

Pozciija na dimenziji preterana aktivnost sniena

aktivnost

Ritminost

Iregularnost u ritmu spavanja, hranjenja itd.

Pribliavanje/povlaenje

Inicijalni odgovor na novu situaciju npr. hrana, osoba,

igraka

Adaptabilnost

Sposobnost da efektivno upravlja novom situacijom

Prag za odgovor

Nivo intenziteta stimulusa potreban za izazivanje

odgovora

Intenzitet odgovora

Snaga odgovora nezavisno od kvaliteta odgovora

Kvalitet raspoloenja

Predominacija zadovoljstva naspram nezadovoljstva u

ponaanju

Distraktibilnost

Lakoa kojom stimulus odvlai panju oid trenutnog

zadatka

Raspon i postojanost
panje

Sposobnost da se istraje u vrenju zadatka

Klasteri temperamentalnih karakteristika

( Thomass & Chess, 1982)
Klaster

Opis

Lak
temperament

Kombinacija regularnosti ritmova, tendencija

ka pribliavanju u novim situacijama, brzo
prilagoavanje i predominatno pozitivno
raspoloenje

Teak
temperament

Iregularnost ritmova, tendencija ka

povlaenju, slabo prilagoavanje i
predominatno negativno raspoloenje
(suprotno lakom temperamentu)

Sporo se
otkravljuje,
zagreva

Tendencija ka povlaenju u novim

situacijama i sporo prilagoavanje, este
negativne reakcije. esto se karakterie kao
stidljivo dete

Poslednje dve grupe (teak temperament i sporo se otkravljuje) su pod

veim rizikom za razvoj poremeaja ponaanja

2. Sredinski inioci
Porodica

Zadovoljava fizike potrebe (hrana, smetaj)

Obezbeuje ljubav i sigurnost
Razvija socijalne odnose sa odraslima/braom i sestrama
Stimulie kognitivne i jezike sposobnosti
Prua odgovarajue modele ponaanja i socijalizacije
Obezbeuje sticanje etikih i moralnih vrednosti

kola
Sticanje kolskih vetina
Unapreenje odnosa sa vrnjacima
Prihvatanje autoriteta odraslih van porodice

ire okruenje (zajednica)

Fizike bolesti i hendikep

Psihosocijalni uzroci poremeaja mentalnog

zdravlja dece i mladih
(rezultati epidemiolokih istraivanja, Rutter i sar. 1970-1975)

Porodina nesloga

Socijalne neprilike

brana nesloga
deca data na starateljstvo
deca koja ne ive sa oba
roditelja

velika porodica
mnogolana porodica u
istom stanu
otac obavlja
niskokvalifikovane poslove

Devijantnost roditelja

kolsko okruenje

psihijatrijski poremeaji
majke
krivini prestupi oca

mnogo uenika, nedovoljno

nastavnika
este promene nastavnika

Interakcija biolokih, psiholokih i socijalnih faktora

u razvoju mentalnih poremeaja

inioci rizika za poremeaj mentalnog

zdravlja u detinjstvu
Mogu biti vezani za:
1) dete
2) porodicu
3) drutvenu zajednicu

1. inioci rizika vezani za dete

- nizak IQ kod tekih MR rizik je vei za 40%
- teak temperament
- somatsko oboljenje, posebno CNS-a
- kod epilepsije rizik je vei za 20%
- specifini poremeaj razvoja
- tekoe u komunikaciji
- kolski neuspeh
- nisko samopotovanje

2. inioci razvoja vezani za porodicu

slom porodice
duevna bolest majke
kriminalitet (alkoholizam, psihopatija) oca
nasilje u porodici
nedosledna, nejasna ili kruta disciplina
siromatvo bez obzira na uzrok
smrt i gubitak bliskih srodnika
neprijateljski ili odbacujui stav prema detetu
neprilagoavanje potrebama deteta

3. inioci vezani za socijalno okruenje

deteta
kola
- loa organizacija, nejasna disciplina
- nepotovanje individualnosti deteta
- este promene, nizak moral nastavnika
Sociokulturalni inioci
- pritisak vrnjaka- ismevanje
- socijalna deprivacija

Rizici za poremeaj mentalnog

zdravlja na ranom uzrastu
loa materinska briga u detinjstvu majke
maloletnika trudnoa
loi odnosi meu roditeljima
odsutnost ili slaba ukljuenost oca
niske intelektualne sposobnosti (IQ ispod 70)
depresija majke
uporno neprihvatanje deteta i posle tri meseca
samohrani roditelj bez podrke

inioci koji tite dete od poremeaja

mentalnog zdravlja (Garmezy, 1987)
1. inioci vezani za dete
- lak temperament
- iznad proseni IQ
- enski pol pre, muki pol nakon adolescencije
- pozitivna slika o sebi, visoko samopotovanje
2. inioci vezani za porodicu
- visok stepen kohezije u porodici
- dobar odnos bar sa jednim roditeljem
3. inioci vezani sa okruenje deteta

dobra kola

dobro strukturisana sredina

Rezilijentnost
Rezilijentna osoba je ona koja, uprkos
stresovima, pronalazi ubeenje da je unutranje
i spoljnje okruenje predvidivo, da ivot ima
smisla i da se stvari mogu razreiti na najbolji
mogui nain.
E. Werner,1982