Uredjenje Osmanskog carstva

i poloaj Srba

Dravno uredjenje Osmanskog

carstva
Osmansko carstvo bila je centralizovana
apsolutistika drava, sa elementima teokratske
vladavine (oblik vladavine u kojem svetenstvo
ima i politiki uticaj)
Sultan je od poetka 16.veka, od Selima I, imao
i titulu kalife, to znai da je bio i islamski verski
poglavar
Dobilo je ime po osnivau osmanske dinastije,
Osmanu
Na elu drave nalazio se sultan

 Osmanska drava imala je veoma sloen

dravni aparat
Vlast je skoncentrisana oko sultana, dok je
izvrnu vlast vrio Carski divan (savet), koji je
bio poznatiji pod imenom Visoka porta, koju su
inili veziri, na elu sa velikim vezirom
Veliki vezir je bio drugi ovek u dravi, sultanov
zamenik u upravljanju dravom, on je bio glavni
vojni komandant, postavljao slubenike po
provincijama

 Posle osvajanja Carigrada, 1453.god.,

osmanska prestonica preneta je iz
Jedrena u Carigrad
Na mestu stare vizantijske carske palate
podignut je sultanov dvor, Topkapi saraj

Topkapi palata

 U administrativnom smislu Osmansko carstvo bilo je

podeljeno na beglerbegluke (ejalete), oni su se dalje
delili na sandake, a sandaci na nahije
U poetku, do sredine 16.veka, carstvo je imalo samo
dva beglerbegluka: Rumeliju (evropski deo) i Anadoliju
(azijski deo), kasnije su osnovani novi
Na elu beglerbegluka nalazio se beglerbeg, koji je
upravljao tom oblau u ime sultana, od 16.veka nosili
su titulu vezira
Sandaci su se delili i na kadiluke (sudske oblasti),
kojima je upravljao kadija
Kadija je sudio na osnovu erijata (islamsko versko
pravo) i kanuna (sultanovo zakonodavstvo)

Drutveno uredjenje Osmanskog

carstva
Stanovnitvo carstva delilo se po stalekoj
pripadnosti na vladajui vojniki stale,
asker i pokoreno stanovnitvo, raju
U poetku askere su inili iskljuivo
muslimani, ali od 16.veka i mnogi hriani
su bili ukljueni u vojniki sloj
Isto tako, raja je mogla biti i muslimanska i
hrianska

 Najvaniji i najbrojniji deo vojske inile su spahije, turski

feudalci
Oni su sluili u vojsci kao konjanici
Spahije su od sultana dobijale zemljini posed, spahiluk, uz
obavezu da lino uestvuju u vojnim pohodima i povedu
odredjeni broj vojnika
Posedi su se prema veliini delili na timare, zeamete i hasove
Timari su bili najmanji posedi, bilo ih je najvie, pa se turski
feudalni sistem drugaije naziva timarski sistem, zeameti su
bili posedi srednje veliine
Hasovi su bili najvei posedi, to su bili sultanovi posedi,
njegovih rodjaka ili visokih dravnih slubenika
Janiari su bili stalna vojska, koja je regrutovana putem
danka u krvi, oni su sluili kao peadija

 Raja je imala obaveze prema sultanu;

najznaajnija je plaanje haraa
(glavarina)
Hara je porez koji je plaao svaki
punoletni hrianin
Osim haraa, raja je imala obaveze i
prema spahijama, tzv.spahijska glavnica,
kao i deo poljoprivrednih proizvoda
(desetak)

Poloaj Srba u Osmanskom

carstvu
Krajem 16. i poetkom 17.veka pojavljuju se
slabosti osmanskog feudalnog sistema
Tada dolazi do finansijske krize, korupcije u
dravnom sistemu, bezakonja u provincijama
Uzroci krize bili su viestruki:
Prestanak turskih osvajanja (nije bilo vie novih
timara, nije bilo ni ratnog plena, to se negativno
odraavalo na dravne finansije)
Kriza turske privrede i njeno ekonomsko
zaostajanje

 Kriza osmanskog carstva najvie se

odrazila na poloaj raje
Usled poveanih finansijskih potreba
drave raslo je optereenje stanovnitva,
porezi se stalno poveavaju a uvode se
novi vanredni nameti (kuluk, prinudni rad)
Poloaj raje posebno je pogoran
pojavom itluenja

 itluenje je proces pretvaranja dravnih

feudalnih poseda u privatnu svojinu,
uglavnom od strane janjiara ili spahija
Oni su na taj nain postajali itluk-sahibije
(gospodari itluka)
itluk-sahibije su seljacima nametali
veoma teke obaveze

 Srbi su se povlaili pred turskom vlau i

naseljavali nova podruja
Prvi talasi iseljavanja poinju jo nakon Marike
bitke (1371.god.) sa prostora Makedonije prema
severu, u Moravsku Srbiju
Novi talas seobe usledio je nakon Kosovske
bitke, uglavnom na prostor june Ugarske
Nakon pada despotovine, 1459.god., poinju jo
intenzivnije seobe severno od Save i Dunava

Poloaj Peke patrijarije pod

turskom vlau
Sa postepenim turskim osvajanjem srpskih
zemalja, nad njima se irila nadlenost grke
Ohridske arhiepiskopije
Nakon smrti patrijarha Arsenija II (oko
1463.god.) nije biran novi patrijarh
Smederevski episkop Pavle je u periodu 15301541.god. pokuao da obnovi Patrijariju, borei
se protiv ohridskog arhiepiskopa, ali je na kraju
osudjen i rainjen

Peka patrijarija

 Peka patrijarija obnovljena je 1557.god.

velikom zaslugom velikog vezira Mehmed
pae Sokolovia
Tome je doprinelo uee Srba u turskom
osvajanju Banata 1552.god.
Prvi patrijarh Makarije i njegovi naslednici
bili su bliski rodjaci Mehmed pae
Sokolovia

 Mehmed paa
Sokolovi
Poreklom je bio Srbin
iz Hercegovine
Veliki vezir 1565-1579

 U nadlenosti Peke patrijarije nali su se ne samo Srbi pod

turskom vlau, ve i srpsko stanovnitvo izbeglo u Ugarsku,
Austriju, Veneciju
Obnova Peke patrijarije doprinela je ograniavanju procesa
islamizacije
Islamizacija uglavnom nije bila prisilna
Proces islamizacije bio je posebno izraen u oblastima u
kojima pravoslavna i katolika crkva nisu imale dovoljno
uticaja, to je prostor Bosne
U islam su uglavnom prelazili pripadnici povlaenih slojeva
da bi zadrali svoj poloaj, prelazak u islam oslobadjao je
plaanja haraa
Islamizovano stanovnitvo identifikovalo se sa Osmanskim
carstvom, tako da je ono promenom vere vremenom izmenilo i
svoju nacionalnu pripadnost (poturenjaci)

 Srpska crkva je negovanjem kultova Nemanjia i

kneza Lazara uvala tradicije srpske dravnosti i
srpsku nacionalnu svest u periodu strane
vladavine
Do poetka 17.veka crkva je uspevala da odri
dobre odnose sa osmanskim vlastima
Kriza u Osmanskom carstvu, koja je pogadjala
pravoslavne vernike, uticala je na to da
svetenstvo pone da se okree hrianskim
silama, da od njih trai pomo i podrava ratove
hrianskih sila protiv Osmanskog carstva.

 Porta je konano izgubila poverenje u Peku patrijariju

nakon dve velike seobe Srba na austrijsku teritoriju: prve
1690.god., koju je predvodio Arsenije III arnojevi i
druge iz 1739.god., koju je predvodio Arsenije IV
Jovanovi akabenta
Posle II velike seobe, na mesto patrijarha uglavnom su
postavljani Grci, koji su Peku patrijariju sve vie
dovodili u zavisnost od Vaseljenske (grke) patrijarije
Sultan Murat III je 1766.god. izdao ferman o ukidanju
Peke patrijarije, nakon ega su Srbi u crkvenom
pogledu doli u nadlenost Vaseljenske patrijarije