E L I N E KO N S T R U KC I J E

PROIZVODI OD ELIKA, SPAJANJE

elik je mjeavina u najveoj mjeri eljeza te ugljika iji udio se kree od 0,2 i 2 procenta. Ukoliko je udio
ugljika vei od 2,1% onda se takav elik naziva lijevano eljezo. Dodavanjem drugih neznatnih
sastojaka postiu se razliite osobine ovog materijala. Kontroliranjem udjela ugljika optimiziraju se
konstruktivne karakteristike ovog metala. U procesu proizvodnje mogu se dodavati i drugi metali kao to
su magnezij, vanadium, nikl ili hrom. Ovakve legure neto su skuplje ali sadre poboljane kvalitete kao
to su tvrdoa, otpornost na koroziju i druge. U finalnom proizvodnom procesu, nakon postizanja eljene
smjese, ovrsnut vru elik izvlai se u razliite profilirane nosae, okrugle ili pravokutne ipke te ravne
ploe. elik se brzo sklapa te omoguava veoma precizne spojeve. Podjednako je otporan na pritisak i
savijanje a jedini nedostaci su neotpornost na visoke temperature i koroziju, to se odgovarajuim
tehnikim mjerama uveliko moe kontrolirati.
elini proizvodi
Proizvodi od elika koji se koriste u graevinarstvu sadre oblike koji su prilagoeni osobinama ovog
materijala a radi se o izduenim ili linearnim profiliranim elementima te plonim ili povrinskim
proizvodima, limovima i ploama. Tu se ubrajaju razni toplo valjani profili kao to su I-profili, Z-profili, Lprofili, C-profili. T-profili, cjevasti profili, te eljezniki profili. Proizvode se u rasponima od nekoliko
centimetara pa do vie desetina centimetara. Pored otvorenih profila ovi linearni nosai se proizvode u
vidu zatvorenih cjevastih presjeka krunog, pravokutnog i kvadratnog oblika. U graevinarstvu se elik
koristi i u vidu plonih proizvoda, elinih ploa debljine vee od 6mm. Proizvodi manji od 6mm
svrstavaju se u limove. elina uad su snopovi umotane eline ice.

9
7

12

8
10

11

(b<=>h)

elini toplo valjani profili:

1,2. k utni profili; 3,4. T-profili; 5. C-profil; 6,7. I-profili; 8. W-profil (HEB,
HEA profil); 9. cjevasti profili; 10. ipk e; 11. ploe; 12. elina uad.
spajanje
Spajanje se izvodi zavarivanjem i(li) zavrtnjima, dok se zakivci danas rijetko primjenjuju. Za spajanje se
koriste i eline ploe i kutni profili kao pomoni spojni elementi.
Spajanje zavarivanjem
Zavarivanje je proces uspostavljanja elektrinog luka izmeu dva metalna elementa pri emu se visokom
temperaturom topi povrina oba spojna mjesta i vrh elektorode. Povlaenjem elektrode du spoja stvara
se monolitan spoj koji se brzo hladi.
Spajanje zavrtnjima
Spajanje zavrtnjima danas je znatno usavreno i ima estu primjenu. Znatno je bre i jednostavnije od
varenja. Ogranieno je na spojeve u kojima se javljaju smiue sile ali je jednostavno izvodljivo u tekim
uvjetima, loem vremenu i nepristupanim mjestima. Ne zahtijeva prisustvo elektrine energije na mjestu
spoja. U praksi se esto kombiniraju veze sa zavrtnjevima i zavarivanje.
Spajanje zakivcima
Spajanje zakivcima danas se rijetko primjenjuje, premda je u poecima graenja elinih konstrukcija
predstavljao najdominantniji metod.

 E L I N E KO N S T R U KC I J E

Spajanje elinih elemenata: 1-zavarivanje; 2-zak ivci; 3-zavrtnji

VIESPRATNE SKELETNE KONSTRUKCIJE

Viespratni elini skeleti primjenjuju se kod stambenih, kolskih, hotelskih, zatim raznih poslovnih,
trgovinskih i uslunih zgrada kao i viespratnih garaa. Kod izbora elinog skeletnog sistema presudni
su trokovi i brzina zgradnje, trokovi odravanja, funkcionalnost i upravljanje instalacijama kao i
arhitektonski razlozi. Primarna uloga skeleta je prihvatanje svih vertikalnih i horizontalnih optereenja te
njihovo prenoenje na tlo preko temeljne konstrukcije.
Dispozicija skeletne konstrukcije
Skelet sainjavaju stubovi i grede te elementi sistema za ukruenje. Tavanice se oslanjaju na paralelno
rasporeene sporedne ili sekundarne grede. Sekundarne grede se oslonjaju na glavne ili primarne grede
koje se oslanjaju direktno na stubove. Optimalno rjeenje predstavlja pravokutni raster sa razmacima
stubova od 6 do 12 metara. Osim pravokutnog primjenjuje se i kvadratni raster.
Lx=6 - 12 m

STUB

PRIMARNE GREDE

STUB

SEKUNDARNE GREDE

KVADRATNI KONSTR. RASTER Lx=Ly

2,4 - 3,6m

pravac oslanjanja tavanice

Ly=6 - 12 m

Ly=6 - 12 m

2,4 - 3,6m

pravac oslanjanja tavanice

Lx=6 - 12 m

SEKUNDARNE GREDE

PRAVOKUTNI KONSTRUKTIVNI RASTER Lx = Ly

elini stubovi
Stubovi su vertikalni nosivi elementi elinog skeleta ija je uloga prvenstveno prihvatanje vertikalnih
aksijalnih sila pritiska. Postavljaju se kontinuirano kroz nekoliko spratova te se odgovarajuim spojevima
nastavljaju do potrebne visine. Stubovi mogu biti izraeni u cjelosti od elika ili u kombinaciji sa betonom.
Stubovi koji se izvode iskljuivo od elinih profila mogu biti od jednog standardnog elementa ili od dva
ili vie spojenih standardnih elinih proizvoda.

 E L I N E KO N S T R U KC I J E

HEB (W) profil

Varene ploe

Kruni profil
(cijev)

Sastavljeni C
profili

Profil sa AB
oblogom

Cjevasti profil
sa ispunom od
betona

Stubovi se mogu formirati na razne naine i od razliitih profila, a najee H - profili jednake irine i
visine (HEB).
eline grede
Grede kod elinog skeleta su horizontalni nosei elementi koji nose tavanice i pripadajua optereenja
te su izloene smiuim silama i savijanju.
eline grede mogu biti razliitih oblika, od zatvorenih do otvorenih presjeka, od standardnih valjanih
profila pa do sloenih zavarenih presjeka. Grede tipinih viespratnih skeleta u najveem broju sluajeva
izvode se od standardnih IPN ili IPE profila, ija je visina vea od irine noice.
Grede viespratnog skeleta mogu biti glavne i sporedne, odnosno primarne i sekundarne. Glavne grede
se oslanjaju direktno na stubove, dok se sporedne oslanjaju na primarne grede. Sporedne ili sekundarne
su manje optereene te su i manjih presjeka od primarnih. Osovinska rastojanja sekundarnih greda
kreu se izmeu 2,4 - 3,6m.

I profil

HEA, HEB (W) profil

dvostruki C profil

zavarene ploe

Veliine greda mogu se priblino odrediti u odnosu na raspon. Tako se visina glavnih greda pretpostavlja
kao 1/15 raspona L, a visina sekundarnih greda kao 1/20 pripadajueg raspona L. irina noice grede,
ukoliko se radi o IPN profilima, iznosi oko 1/2 do 1/3 visine d.
Reetkasti gredni nosai
Reetkasti gredni nosai ili takozvani R - nosai upotrebljavaju se za formiranje meuspratnih i krovnih
konstrukcija. R nosa se sastoji iz paralelnih pojaseva i mree dijagonala, sa ili bez vertikala. Znatno
su laki od odgovarajuih punih valjanih profila. Izrauju se u nekoliko tipova. Skeletna konstrukcija sa R
- nosaima formira se primarnim gredama oslonjenim na stubove u jednom pravcu a zatim lakim
sekundarnim nosaima koji se postavljaju na manjim rastojanjima.

E L I N E KO N S T R U KC I J E

isti raspon L

Statiki raspon L

isti raspon L

Statiki raspon L

sekundarni R-nosa

primarni R-nosai
stub

Izometrijska ema elinog skeleta od ravnih reetkastih nosaa (R-nosaa)

BONA STABILNOST I UKRUENJE SKELETA

elini skelet mora biti koncipiran tako da moe podnijeti sve predviene horizontalne sile. To su
najee sile vjetra, temperaturne promjene ali i druge mogue deformacije kao i sile zemljotresa.
Skeletna konstrukcija moe biti ukruena na tri naina a to su: postavljanje kosih spregova, primjena
krutih zidova ili jezgra te primjena krutih veza.
Kosi spregovi
Kosim spregovima formiraju se trokutaste stabilne forme u ravni vertikalnih okvira tako da bitno ne utiu
na loginost konstruktivnog i tlocrtnog rjeenja.
Kruti zidovi
Kruti zidovi se izrauju na licu mjesta od armiranog betona. Izmeu ovih zidova i elinih okvira
ostvaruje se odgovarajua veza te se na taj nain ostvaruje potrebna otpornost na horizontalne sile.

 E L I N E KO N S T R U KC I J E

Kod visokih zgrada kruti zidovi se postavljaju u zatvorenoj formi i to unutar zgrade kao jezgro koje se
protee od temelja do vrha konstrukcije. Unutarnja jezgra sadre stubita, liftovska okna, sanitarne
prostore, instalacijske i druge tehnike vorove i prolaze.
Krute veze
Skelet se moe oduprijeti horizontalnim silama primjenom krutih ili momentnih spojeva izmeu stubova i
greda. Dakle, ovakvi spojevi pored smiuih sila prihvataju i momente savijanja te tako osiguravaju
cjelokupnu krutost konstrukcije.

Mogui naini ukruenja viespratnih skeleta: 1-dijagonalni spregovi, 2-K-spregovi, 3-ekscentrini

spregovi, 4-kruti (AB) zidovi bez otvora, 5-kruti zidovi sa otvorima, 6-momentne (krute) veze izmeu
elemenata skeleta.

VEZE ELEMENATA SKELETA

Veze elinog skeleta su mjesta promjene profila ili njihovog pravca. Tipine veze su:
- veza grede sa gredom
- veza grede sa stubom
- nastavljanje stuba
- veza stuba sa temeljem
- veze ukrutnih sistema
Veze izmeu elemenata skeleta moraju biti dovoljno vrste i fleksibilne kako bi mogle podnijeti sva
predviena optereenja.
Veze izmeu pojedinih elemenata ostvaruju se varenjem i(li) zavrtnjevima uz pomo spojnih elemenata
kao to su ploe i kutnici. Izbor veze ovisi o vrsti predvienog optereenja.
Greda se krajevima spaja sa dva susjedna stuba ili radi o sekundarnim gredama, takve grede se spajaju

 E L I N E KO N S T R U KC I J E

sa primarnim. Veze izmeu greda i stubova mogu biti izvedene kao jednostavne smiue veze ili kao
krute veze. Krute veze pored smiuih sila primaju i momente savijanja.

Obina smiua veza stuba i grede

Obina veza primarne i sekundarne grede

Kruta momentna veza stuba i grede

Veza stuba sa temeljnom betonskom konstrukcijom

Nastavljanje stubova: lijevo: istog presjeka, sredina: iste veliine a razliite debljine noice, desno:
razliitog presjeka

 E L I N E KO N S T R U KC I J E

KONSTRUKCIJE VELIKIH RASPONA

grede velikih raspona
Gredni nosai koji trebaju imati iznimno velike raspone i pri tome nositi velike terete izrauju se
spajanjem elinih ploa i drugih standardnih profila. Oblik i presjeci grede formiraju se tako da se
postigne maksimalna iskoritenost na svakom mjestu. Drugim rijeima ovakve grede ojaane su na
mjestima najveih naprezanja.

elini ramovi
Ram ili okvir tipina je elina konstrukcija namijenjena formiranju velikih objekata. elini ramovi se
izrauju varenih elinih ploa. Formiranje prostora od okvira zahtijeva ukruenje koje se moe postii
dijagonalnim tapovima ili krutim zidovima.
Vierendeel-ov nosa
Vierendeel-ov nosa sastoji se iz dva paralelna pojasa i vertikalnih veza. Elementi nosaa izloeni su
momentima savijanja te se u tom smislu ostvaruju krute veze izmeu vertikalnih i horizontalnih
elemenata.
Reetkasti nosai
Reetkasti elini nosai primjenjuju se kod
pokrivanja objekata velikih raspona, od desetak pa do
vie desetina metara. Kod oba tipa svi tapovi su
iskljuivo napregnuti na zatezanje i pritisak dok se
sva optereenja prenose preko vornih taaka.
Izrauju se od standardnih elinih profila kao to su
cijevi, valjani profili i hladno savijeni profili.
Formiranje krovne konstrukcije od reetkastih nosaa
ukljuuje i izradu sekundarne konstrukcije na koju se
oslanja pokrov. Sekundarna konstrukcija se sastoji iz
ronjaa popreno rasporeenih u odnosu na
primarne nosae. Ronjae se mogu izvoditi od
standardnih elinih profila ali i drugih materijala kao
to su drvene gredice. Sastavni dio konstrukcije od
reetkastih greda i elinih stubova su ukruenja u
ravni stubova i krovnih kosina. Ukruenja se mogu
izvoditi u vidu dijagonalnih spregova od elinih
profila privrenih izmeu krajnjih stubova, odnosno
dva krajnja reetkasta nosaa.

 E L I N E KO N S T R U KC I J E

Tipovi elinih reetkastih nosaa

Statika ema elinog trokutastog reetkastog nosaa

 E L I N E KO N S T R U KC I J E

Primjer elinog reetkastog nosaa od dvostrukih kutnih profila spojenih vornim ploama i zavrtnjima

ematska skica formiranja objekta sa reetkastim nosaima koji su oslonjeni na stubove. Cjelokupna
konstrukcija mora biti ukruena kosim spregovima u ravni stubova i krovnih kosina.

PROSTORNE KONSTRUKCIJE
ravne prostorne reetke
Ravne prostorne reetke sastoje se od dva horizontalna sloja tapova koji su povezani sa dijagonalama
a nekad i vertikalama. Svi tapovi izloeni su aksijalnim naponima pritiska ili zatezanja. Mogu se
primjenjivati kod raspona i do 100m. U sluaju raspona od preko 100 metara preporuljive su troslojne
prostorne reetke.

 E L I N E KO N S T R U KC I J E

10

Primjer formiranja ravne dvoslojne prostorne reetke.

Zakrivljene i sferne reetkaste konstrukcije
Premda se izvode i od drugih materijala, elini tapovi se najlake prilagoavaju prostornim reetkama
te je tako izvodljiv itav niz razliitih geometrsijkih formi, kao to su jednostavni svodovi, geodezijske
kupole, hiparbolini paraboloidi, toroidalni svodovi. Svi oblici izvode se od metalnih tapova spojenih
prilagodljivim vorovima. Formirana polja mogu imati etverokutne a ee trokutaste oblike.

SPREGNUTE TAVANICE
U sklopu elinih skeletnih konstrukcija izrauju se krute tavanice oslonjene na eline horizontalne
nosae, grede od punih valjanih profila ili R - nosae.

Tipovi spregnutih tavanica: 1-livena AB ploa, 2-prefabrikovane (montane) ploe, 3-polumontane AB

ploe, 4-polumontane tavanice od trapezastih ploa i AB, 5-trapezaste eline krovne ploe.

 E L I N E KO N S T R U KC I J E

11

tavanice od betona
Jednostavne livene ploe od armiranog betona izvode se u privremenoj oplati od perploe kao kod
armiranobetonskih skeleta. Pored monolitnih ploa mogu se primjenjivati i montane ploe i to pune
armiranobetonske trakaste ploe sa nosivom armaturom, zatim uplje ili olakane ploe, i nosive ravne
ploe od plinobetona. Ovakvi tipovi ploa pruaju gotovu ravnu povrinu spremnu za noenje
predvienih optereenja. Nakon polaganja ploa, u ovisnosti od konkretnog tipa spojevi se ispunjavaju
cementnim malterom. esto se preko montiranih ploa izvodi tlana ploa sa mreastom armaturom
debljine 4 ili 6mm.

Tipovi spregnutih livenih tavanica od armiranog betona: 1-ravne ploe oslonjene na nosae i spregnute
elinim trnovima, 2-ploe sa vutama spregnute zavarenim ankerima, 3-ploe sa vutama kod kojih je
gornja noica nosaa uputena u plou, 4-ploa kod koje su nosai obavijeni slojem betona.

tavanice sa trapeznim elinim ploama

Pod pojmom metalne ploe u domenu tavanica sa elinim nosaima podrazumijeva se tanka elina
naborana ploa, nosiva u jednom pravcu. Njena krutost i nosivost proizilazi iz visine i uestalosti
naboranih formi i debljine lima. Konkretna nosivost ugraene naborane ploe ovisi o rastojanju oslonaca,
odnosno elinih greda. irina ploa iznosi 60 do 90cm dok visina rebara iznosi 25, 38, 51, 75 i 100mm
a kod krovnih ploa moe biti i do 170mm. Debljina elinog lima iznosi 0,75 do 1,5mm. Izbor tipa i vrste
ploe ovisi o datom optereenju i razmaku sekundarnih nosaa. Upotrebljavaju se kod izrade krovnih ili
meuspratnih tavanica. Polau se popreno u odnosu na eline nosae a potom se fiksiraju takastim
varenjem za elini nosa.
Ovakve vrste tavanica mogu se izvoditi sa slojem betona tako da trapezna ploa igra ulogu armature.
Drugi nain je da se sloj betona armira mreom kao i kod uobiajenih ploa. Ukupna debljina ploa
zajedno sa visinom profilacije i betona priblino se odreuje u odnosu 1/24 od raspona L.

 E L I N E KO N S T R U KC I J E

12

Kod izrade krovnih tavanica prvenstveno izloenih optereenjima snijega i vjetra primjenjuju se krovne
trapezaste ploe. U ovisnosti od konkretnog sluaja bez oekivanih koncentriranih optereenja, krovne
ploe slue kao samostalna nosea konstrukcija preko koje se formira zatitno-izolacijski sloj.

ras

po
n

L=

1,2
-4,
8m

eline trapezaste ploe oslanjaju se i privruju za sekundarne nosae

Tipovi trapezastih ploa sa karakteristikama: 1-standardne, 2-kompozitne, 3-krovne ploe, 4-elijaste

ploe.

 E L I N E KO N S T R U KC I J E

13

Spregnuta tavanica sa standardnim trapezastim elinim ploama preko kojih se postavlja armatura a
zatim izvodi livena ploa.

spregnuta armirana ploa

elina trapezasta ploa

elina
trapezasta
ploa

elini (sekundarni) nosa

Spregnuta tavanica sa standardnim trapezastim ploama: poduni i popreni presjek tavanice.

Spregnuta tavanica sa krovnim trapezastim ploama preko kojih se postavljaju zatitni slojevi ravnog
krova.