Εννοιολογική

χαρτογράφηση
Μία διδακτική προσέγγιση
με τη χρήση του λογισμικού
Inspiration

Ένα εργαλείο του

μυαλού
 Ο ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Αποτελέσματα για το
μαθητή

Διδακτική αξιοποίηση
Το θέμα
Παιδαγωγικό πλαίσιο
Αποτελέσματα για το
Οι μαθητές δάσκαλο

Ο στόχος Τι είναι…
Εννοιολογικ
Ο χρόνος Ένα σενάριο μάθησης ή
χαρτογράφη
Οι προαπαιτούμενες
ση
γνώσεις Ο χάρτης
Το διδακτικό υλικό εννοιών

Ε. Χ. και Υπολογιστές Το λογισμικό Inspiration Ο χάρτης ιδεών

Οι δραστηριότητες
O ιστός (Web)

Story board
 Τι είναι Εννοιολογικός
Χάρτης

•Ένας εννοιολογικός χάρτης αποτελεί μια

γραφική αναπαράσταση εννοιών
αιτίες
•Οι κόμβοι αντιπροσωπεύουν τις έννοιες
τόπος
•Οι συνδέσεις μεταξύ των εννοιών γίνονται με
αφορμές ιστορικό τόξα ή γραμμές που μπορεί να είναι
μονόδρομες, αμφίδρομες ή μη κατευθυντικές
γεγονός
δεδομένα και αντιπροσωπεύουν τις σχέσεις μεταξύ
των εννοιών.

•Οι έννοιες και μερικές φορές και οι συνδέσεις

συνέπειες πρόσωπα προσδιορίζονται (ονομάζονται).

χρόνος •Πολλές φορές στη θέση κάποιας έννοιας ή

προσώπου χρησιμοποιούνται εικόνες.
 Εννοιολογική χαρτογράφηση &
Εκπαίδευση

Τα αποτελέσματα για το μαθητή

•Ενεργητική-Αποτελεσματική μάθηση

•Εργαλείο δημιουργικής σκέψης (Osborn, 1948 – Dunn,

1981)

•Εργαλείο ανάπτυξης και καλλιέργειας κριτικής σκέψης

(Hannafin, 1992)
•
•Εργαλείο μεταγνώσης (Jonassen & Grabowski, 1993)
•
•Ενίσχυση ομαδοσυνεργατικής μάθησης (Novak & Gowin,
1997)
 Εννοιολογική χαρτογράφηση &
Εκπαίδευση

Τα αποτελέσματα για το δάσκαλο

•Μέσο οργάνωσης και παρουσίασης του μαθήματος στην

τάξη (Anderson-Imman & Zeitz, 1993)

•Διαγνωστικό εργαλείο για την ανίχνευση και

αναπαράσταση των πρότερων γνώσεων (Novak, 1997)

•Εργαλείο αξιοποίησης της μάθησης και της εξέλιξης της

γνωστικής αλλαγής, μετά τη διδακτική παρέμβαση
(Fernantes & Asensio, 1998)
•
Το λογισμικό Inspiration - Ένα εργαλείο οπτικής σκέψης &
μάθησης
Το Inspiration παρέχει όλα εκείνα τα
πλεονεκτήματα που παρέχει η υπολογιστική
υποστήριξη στη χαρτογράφηση των εννοιών:

•Ευκολία αναδιοργάνωσης κόμβων, ετικετών και

δεσμών (δυνατότητα μετακίνησης, προσθήκης
εννοιών)

•Δυναμική μετακίνηση κόμβων χωρίς αλλαγή

δεσμών

•Δυνατότητα μετατροπής των εννοιολογικών

χαρτών σε άλλες ηλεκτρονικές μορφές, όπως
διανύσματα, περιλήψεις κειμένων ή ακόμα και
με δομή υπερκειμένων

•Δυνατότητα επιλεκτικής εστίασης σε μεγάλους

νοητικούς χάρτες (μεγάλη επιφάνεια
σχεδιασμού)
•
•Σύνδεση με το internet

•Δυνατότητα εμπλουτισμού του χάρτη με γραφικά

(χρώματα, εικόνες, σχήματα)
 Το περιβάλλον του
λογισμικού
Το Inspiration έχει δυο κύριες όψεις ή
περιβάλλοντα:

A.το περιβάλλον των διαγραμμάτων που το

χρησιμοποιούμε για να
δημιουργήσουμε ένα γράφημα ή έναν
ιδεολογικό χάρτη που δείχνει πώς οι
ιδέες οι έννοιες διασυνδέονται και
B.
D.το περιβάλλον των περιγραφών που το
χρησιμοποιούμε για να οργανώσουμε
και να γράψουμε ένα κείμενο ή για να
ενισχύσουμε την δημιουργία
ιεραρχικών δομών των ιδεών των
μαθητών
 Τα είδη των διαγραμμάτων

Ο χάρτης εννοιών
(concept map)

βλήματα

Ένας χάρτης εννοιών είναι ένα διάγραμμα

ιεραρχικό που παρουσιάζει ένα σύνολο
είναι
εννοιών και δείχνει πως σχετίζονται
μεταξύ τους. Ξεκινά από τη γενικότερη
αντικείμενα έννοια προς την πιο συγκεκριμένη. Στις
διασυνδέσεις που σχηματίζονται πολλές
φορές περιγραφικές λέξεις που
επεξηγούν καλύτερα τη σχέση των
που μπορούν να που μπορούν να εννοιών.

πεταχθούν εκτοξευθούν

όπως όπως
όπως όπως

μπάλα σφαίρες πύραυλοι

baseball ακόντιο
 Τα είδη των διαγραμμάτων

Ο χάρτης ιδεών
(idea map)

Ο χάρτης ιδεών χρησιμοποιείται για τον

καταιγισμό ιδεών (brainstorming) αλλά
και γενικότερα για την ανάπτυξη της
σκέψης. Ξεκινάμε με την κύρια ιδέα ή το
πρόβλημα ή την αρχική σκέψη. Κατόπιν
καταγράφουμε τις επιμέρους ιδέες που
σχετίζονται με το θέμα και τα συνδέουμε
κύρ
ιαιδέα με αυτή. Οι επιμέρους ιδέες ενώνονται με
τη σειρά τους με νέες ιδέες ή με
συγκεκριμένες πληροφορίες που
αναφέρονται σε αυτές. Κάθε νέα ιδέα
μπορεί να οδηγεί σε νέες συνδέσεις και
έτσι να καταλήξουμε σε ένα πολυσύνθετο
χάρτη.
 Τα είδη των διαγραμμάτων

Ο ιστός (web)

Πρόκειται για έναν οπτικό χάρτη που

2ος
χαρακτήρας
1ος
χαρακτήρας αναδεικνύει με ποιον τρόπο τα
διαφορετικά κομμάτια των πληροφοριών
αφορούν το ένα το άλλο. Ένας ιστός έχει
μια κύρια έννοια στο κέντρο και
διαφορετικές κατηγορίες πληροφοριών
χαρακτήρες-
πρωταγωνιστές
να συνδέονται με αυτήν. Με τις
τίτλος
κατηγορίες πληροφοριών έρχονται να
συγκρούσεις
ιστορίας
θέματα
συνδεθούν γεγονότα, ιδέες και επιπλέον
πληροφορίες για να τις υποστηρίξουν.

σκηνικό
 Τα είδη των διαγραμμάτων

Πίνακας
παρουσίασης έργου
(story board)
3 εικόνες
του
σχολείου
2
προσωπικό

3 φωτογραφίες
το σχολείο μας Ο πίνακας παρουσίασης έργου είναι
του
προσωπικού
ένας οπτικός τρόπος να οργανώσουμε
εργασίες
ένα σχέδιο εργασίας, μία παρουσίαση ή
2 3
μαθητών να σχεδιάσουμε μία ιστοσελίδα. Κάθε
τάξεις
μαθητές
φωτογραφίες
μαθητών σύμβολο μπορεί να αντιπροσωπεύει
μία διαφορετική διαφάνεια, μία οθόνη ή
μία σελίδα. Το σχεδιάγραμμα της
3
δραστηριότητες ιστοσελίδας του σχολείου είναι ένα
σημαντικές Αθλητικές
παράδειγμα ενός πίνακα παρουσίασης
ημερομηνίες δραστηριότητες
έργου.

επισκέψεις -
εκδρομές
παραστάσεις εκθέσεις έργων
Π Υ Ρ Α Μ ΙΠΔΥΑΡ Α
ΜΜΕΣ
Ι ΔΟΑΓ Ε Ι Α Κ Η Σ
ΜΔΕΙΣΑΟΤΓΡΕΟΙ Φ
ΑΚΗΗΣ
Σ
ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ
Φυσικές Επιστήμες

Ι Δ Α
Ρ ΑΜ Κ Η
Υ Α
Π Γ ΕΙ
Ε ΣΟ
Μ Σ
Φ ΗΣ
Τ ΡΟ
ΔΙΑ
Αγωγή Υγείας
 Οι μαθητές

και πηγαίνω στη ΣΤ΄ τάξη του 12ου Δημ. Σχ. Κορυδαλλού
Είμαι η Ελένη και πηγαίνω στη ΣΤ΄ τάξη του 12ου Δημ. Σχ. Κο

πηγαίνω στη ΣΤ΄ τάξη του 12ου Δημ. Σχ. Κορυδαλλού

 Ο στόχος
Λύσ

ν
εω
εις

άσ
στ
Ανάπτυξη κριτικής

ρα
πα
σκέψης

Αν δεώ
να

άδ ν
ι
να

ει
ξη
ικώ
ον
εικ

Να γνωρίσουν οι μαθητές το
ία

Ανά
πρότυπο της Μεσογειακής
ργ

Διατροφής μέσα από την

ιου

π
πυραμίδα και να αναδείξουν τα

τυξ
μ
Δη

προβλήματα υγείας που

σκέ
η
προκύπτουν από την παρέκκλιση
σ η ων

δ
ψης
από το πρότυπο.

ημι
ίλ ά τ
Ε π ημ

Αιτ
ο
υ

ιολ
υ

εις ήσ
βλ

ογ
ο

γική
πρ
ψ

ς
ρο εις
βλέ
Π

υποθέσεων
Διατύπωση
 Ο χρόνος

•Ο χρόνος που απαιτήθηκε για να ολοκληρωθεί

το πρόγραμμα ήταν 6 διδακτικές ώρες.
•
•Πραγματοποιήθηκαν 3 συναντήσεις με τους
μαθητές των 2 ωρών η καθεμιά.
 Οι προαπαιτούμενες
γνώσεις

Οι μαθητές

•είχαν κάποιες αποσπασματικές γνώσεις

σχετικά με τη μεσογειακή διατροφή.

•είχαν πολύ μικρή εμπειρία από τη χρήση

εννοιολογικών χαρτών

•δεν γνώριζαν καθόλου το λογισμικό Inspiration

 Η πυραμίδα της
μεσογειακής
διατροφής Το λογισμικό
Αναζήτηση Inspiration
εικόνων &
άρθρων

Το διδακτικό υλικό

Άρθρα
Φύλλα σχετικά με τη
εργασίας διατροφή
ΠΡΩΤΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ


• Δόθηκε στους μαθητές μία έτοιμη πυραμίδα

στο Inspiration να τη συμπληρώσουν με
εικονίδια τροφών.
•
 Στόχοι δραστηριότητας
• Εξοικείωση με το γραφικό περιβάλλον του
Inspiration (drag and drop, εισαγωγή
γραφικών, χρήση της δυνατότητας
σημειώσεων-notes, γραφή, αλλαγή
γλώσσας).


• Έλεγχος απομνημόνευσης της πυραμίδας

της Διατροφής (στόχος χαμηλά στην
ταξινομία του Bloom). Οι μαθητές
αξιολογούνται για το αν θυμούνται την
πυραμίδα της διατροφής
αναπαράγοντάς τη και εξασκούνται στην
περιγραφή και την καταγραφή στοιχείων
σε κατάλογο-λίστα, εδώ με τη μορφή
πυραμίδας.
ΠΡΩΤΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ


 Αξιολόγηση δραστηριότητας
• Οι μαθητές χρησιμοποίησαν με σχετική
ευκολία τα εργαλεία του Inspiration.


• Οι μαθητές συμπλήρωσαν εύκολα τα

επίπεδα της Διατροφικής Πυραμίδας και
έκαναν με μεγάλη χαρά χρήση των
εικόνων που τους παρείχε το
πρόγραμμα.


• Μικρό πρόβλημα δημιουργούσε στους

μαθητές η αναγκαιότητα μετατροπής της
γλώσσας, την οποία συχνά ξεχνούσαν
να αλλάζουν.


• Οι μαθητές έκριναν ότι η βιβλιοθήκη του

προγράμματος δεν ήταν αρκετά
εμπλουτισμένη σε εικόνες, έτσι
πρότειναν και «κατέβασαν» επιπλέον
εικόνες από το διαδίκτυο.
 ΔΕΥΤΕΡΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

•Οι μαθητές καλούνται να κατασκευάσουν την

πυραμίδα της διατροφής με τη μορφή
Φρούτα Ελαιόλαδο Δημητριακά & διαγράμματος.
και Γαλακτοκομικά π ροϊόντα τους
λαχανικά
Στόχοι δραστηριότητας
Κ αθημερινά καθημερινάκαθημερινά
Κ αθημερινά
γλυκά
•Οι μαθητές να κατανοήσουν σχέσεις που
υπάρχουν μεταξύ των ομάδων τροφίμων
εφαρμόζοντας κριτήρια και διαδικασίες
Πυραμίδα μηνιαία
Μεσογειακής μηνιαία κόκκινο κρέας
ταξινόμησης και αναπαράστασης.
Διατροφής

εβδομαδιαία
εβδομαδιαία

ψάρια εβδομαδιαία εβδομαδιαία εβδομαδιαία τυρί

ελιές,όσπρια,
πουλερικά αυγά ξηροί καρποί
ΔΕΥΤΕΡΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Αξιολόγηση δραστηριότητας
•Η δραστηριότητα αυτή πήρε τη μορφή χάρτη
εννοιών με βάση το κριτήριο της συχνότητας.
Οι μαθητές έθεσαν αρχικά το κριτήριο
της συχνότητας και αφού έφτιαξαν το νοητικό
τους χάρτη στο χαρτί, έπειτα από
συνεργασία η ομάδα τον έφτιαξε με τη
βοήθεια του λογισμικού και τον εμπλούτισε
με εικόνες, παραδείγματα τροφών και λέξεις
κλειδιά για τις συνδέσεις.
 ΤΡΙΤΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
O Δρακούλης έχει
παχύνει υπερβολικά.
Π Ρ Ω ΙΝ Ο 1 •Οι μαθητές καλούνται να επιλέξουν τα σωστά
Κάποιος του μίλησε για ΔΕ ΙΠ Ν Ο 1 γεύματα στη διάρκεια μιας ημέρας και
τη Μεσογειακή
Διατροφή. Βοηθήστε τον ΔΕ ΙΠ Ν Ο 2
προτείνουν δραστηριότητες σωματικής
να κάνει τις σωστές άσκησης σε έναν ήρωα -το Δρακούλη- που
επιλογές σε κάθε γεύμα έχει πρόβλημα υπερβολικού βάρους.
για να μην πάρει
Κ ΥΡ ΙΩ Σ
επιπλέον κιλά. Έπειτα Γ Ε Υ ΜΑ 2
συζητήστε για τις Στόχοι δραστηριότητας
Π Ρ Ω ΙΝ Ο 2
επιλογές σας και
αιτιολογήστε τες. •Οι μαθητές να εφαρμόσουν τις γνώσεις που
Κ Υ Ρ ΙΩ Σ
ΔΕ Κ ΑΤΙΑΝ Ο 1
έχουν αποκομίσει μέσα σε μία
Γ Ε ΥΜΑ 1
ΔΕ Κ ΑΤ ΙΑΝ Ο 2 δραστηριότητα που τους εκθέτει σε πρότυπα
δράσης. Η ομάδα καλείται:
-να λύσει ένα πρόβλημα
-να λάβει αποφάσεις
O Δρακούλης για να -να επιλέξει εξηγώντας και αιτιολογώντας και
αδυνατίσει θα πρέπει να
συνοδεύσει τη σωστή -να προσδιορίσει το αποτέλεσμα.
διατροφή με άσκηση.
Επιλέξτε δυο
δραστηριότητες που
προτιμάτε για το φίλο
μας ή μετά από
αναζήτηση προσθέστε
και κάποιες ακόμα που
θεωρείτε χρήσιμες για
την περίπτωσή του.
ΤΡΙΤΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
Αξιολόγηση δραστηριότητας
•Οι μαθητές συζήτησαν και επέλεξαν τα
κατάλληλα γεύματα με βάση το πρότυπο της
πυραμίδας της μεσογειακής διατροφής.
•Σχολίασαν το συνδυασμό της σωστής
διατροφής με την άσκηση.
•Η επιλογή των αθλημάτων-δραστηριοτήτων
έγινε από τους ίδιους με προσωπικά
κριτήρια. Εδώ δεν υπήρχε σωστή ή λάθος
απάντηση. Απλώς τα παιδιά πρότειναν
δραστηριότητες και αιτιολόγησαν με
σημειώσεις το γιατί.
•Σε συζήτηση που ακολούθησε προέβλεψαν
ένα θετικό αποτέλεσμα για τον ήρωα στην
περίπτωση που αυτός θα ακολουθούσε
πιστά τις συμβουλές τους για αρκετό χρονικό
διάστημα. Πρότειναν επίσης ότι μαζί με την
υγιεινή διατροφή και την άσκηση χρήσιμο θα
ήταν σε κάποιον που επιθυμεί να χάσει
βάρος να συμβουλεύεται και ειδικούς
γιατρούς.
•Χάρηκαν με τον παιγνιώδη χαρακτήρα της
δραστηριότητας.
ΤΕΤΑΡΤΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
•Οι μαθητές μελετούν τα ημερολόγια διατροφής
που συμπλήρωσαν κατά τη διάρκεια της
εβδομάδας.

•Μέσα από τη συζήτηση και τη σύγκριση των

ημερολογίων τους με την πυραμίδα της
Μεσογειακής διατροφής οι μαθητές:
-συνειδητοποιούν ότι καταναλώνουν
ανθυγιεινές τροφές περισσότερο συχνά από
όσο θα έπρεπε
-αναζητούν τις αιτίες για αυτό
-κάνουν σκέψεις που αφορούν την
παρεκτροπή τους από το πρότυπο της
Μεσογειακής διατροφής και
-προτείνουν λύσεις τις οποίες καταγράφουν
σε έναν εννοιολογικό χάρτη.

Στόχοι δραστηριότητας
•Οι μαθητές να εφαρμόσουν τις γνώσεις τους
μέσα από μια δραστηριότητα
προσωποποίησης, αιτιολόγησης και
αναζήτησης λύσεων.
ΤΕΤΑΡΤΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Αξιολόγηση δραστηριότητας
•Οι μαθητές συζητώντας τις προσωπικές τους
εμπειρίες ανακάλυψαν ότι παρεκκλίνουν από
το πρότυπο της πυραμίδας της διατροφής
και εντόπισαν λόγους για αυτό, όπως:
-οι γονείς δουλεύουν πολλές ώρες και έχουν
λίγο ελεύθερο χρόνο για την ετοιμασία
υγιεινού φαγητού στο σπίτι
-τα ίδια μπροστά στην τηλεόραση επιλέγουν
ένα σνακ αντί για φρούτο και ακόμα ότι το
σνακ που θα επιλέξουν είναι συνήθως
κάποιο που έχουν δει στην τηλεόραση

•Η καταγραφή των σκέψεων των μαθητών πήρε

τη μορφή χάρτη ιδεών ((idea map) με κάποια
στοιχεία από διάγραμμα με τη μορφή ιστού.
Οι συνδέσεις μεταξύ των κόμβων που
τοποθέτησαν οι μαθητές περιέχουν ρήματα
που δείχνουν την πορεία της σκέψης τους.
ΠΕΜΠΤΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

•Οι μαθητές σε μια κενή επιφάνεια εργασίας του

Inspiration φτιάχνουν ένα διάγραμμα που
περιλαμβάνει όλες τις πλευρές του θέματος
της κακής διατροφής. (πρόβλημα-
προεκτάσεις, αιτίες. λύσεις). Έπειτα από
μερικά προσχέδια στο χαρτί και συζήτηση τα
παιδιά έφτιαξαν τον εννοιολογικό χάρτη
επιλέγοντας να βάλουν ως κεντρική ιδέα την
«κακή διατροφή».

Στόχοι δραστηριότητας
•Οι γνωστικοί στόχοι κατασκευής ενός τέτοιου
διαγράμματος βρίσκονται σε ανώτερα
επίπεδα της ταξινομίας του Bloom. Οι
μαθητές:
- αναλύουν
- κρίνουν, αξιολογούν
- δημιουργούν και συνθέτουν
ΠΕΜΠΤΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Αξιολόγηση δραστηριότητας
•Σε αυτήν τη δραστηριότητα οι μαθητές έδειξαν
μεγαλύτερο ενδιαφέρον για το θέμα και
λιγότερο για το περιβάλλον του λογισμικού.
Έτσι:
-πέρασαν περισσότερο χρόνο συζητώντας
για το θέμα και τον τρόπο σχεδιασμού του
-κρατώντας σημειώσεις από τη συζήτηση και
-κάνοντας προσχέδια στο χαρτί

•Συνολικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι μέσα

από το ευχάριστο περιβάλλον του
λογισμικού και τις πολυεπίπεδες
δραστηριότητες ικανοποιήθηκαν οι στόχοι
της ανάπτυξης της κριτικής σκέψης των
μαθητών και της προσέγγισης του θέματος
από πολλές οπτικές γωνίες.
•
•Λόγω του περιορισμού του χρόνου δεν θέσαμε
ως στόχο την αλλαγή των διατροφικών
συνηθειών των μαθητών, όμως ο
προβληματισμός υπήρξε έντονος.
 βλήματα

είναι

αντικείμενα

που μπορούν να που μπορούν να

πεταχθούν εκτοξευθούν

όπως όπως όπως

όπως

μπάλα σφαίρες πύραυλοι

baseball ακόντιο
κύρια ιδέα
 2ος 1ος
χαρακτήρας χαρακτήρας

χαρακτήρες-
πρωταγωνιστές

τίτλος
ιστορίας
συγκρούσεις
θέματα

σκηνικό
 3 εικόνες
του
σχολείου
2
προσωπικό

το σχολείο μας
3 φωτογραφίες
του
προσωπικού

εργασίες
μαθητών
2 3 φωτογραφίες
τάξεις
μαθητών
μαθητές

3
δραστηριότητες

σημαντικές Αθλητικές
ημερομηνίες δραστηριότητες

επισκέψεις -
εκδρομές
εκθέσεις έργων
παραστάσεις
 Φρούτα Δημητριακά &
Γ αλακτοκομικά Ελαιόλαδο
και π ροϊόντα τους
λαχανικά

Κ αθημερινά
Κ αθημερινά καθημερινάκαθημερινά
γλυκά

Π υραμίδα μηνιαία
Μεσογειακής μηνιαία κόκκινο κρέας
Διατροφής

εβδομαδιαία
εβδομαδιαία

ψάρια εβδομαδιαία εβδομαδιαία εβδομαδιαία τυρί

ελιές,όσπρια,
πουλερικά αυγά ξηροί καρποί
 Π Ρ Ω ΙΝ Ο 1

ΔΕ ΙΠ Ν Ο 1

ΔΕ ΙΠ Ν Ο 2

Κ Υ Ρ ΙΩ Σ
Γ Ε Υ ΜΑ 2

Π Ρ Ω ΙΝ Ο 2

ΔΕ Κ ΑΤ ΙΑΝ Ο 1
Κ Υ Ρ ΙΩ Σ
Γ Ε Υ ΜΑ 1
ΔΕ Κ ΑΤ ΙΑΝ Ο 2