MADDE VE ZELLKLER

ATOM VE PERYODK TABLO

BLEKLER
KMYASAL DENKLEMLER
KMYASAL HESAPLAMALAR
GAZLAR
ZELTLER
RADYOAKTFLK
REAKSYON ENTALPS
REAKSYON HIZI
KMYASAL DENGE
ZNRLK DENGES(K)
AST BAZ KAVRAMI
ELEKTROKMYA
KMYASAL BALAR
HDROKARBONLAR
FONKSYONEL GRUPLAR

MADDE ve ZELLKLER
MADDE
Ktlesi, hacmi ve eylemsizlii olan herey maddedir. Buna gre ktle hacim ve eylemsizlik
maddenin ortak zelliklerindendir.
evremizde grdmz, hava, su, toprak v.s gibi herey maddedir.
Maddeler tabiatta kat, sv, gaz olmak zere halde bulunurlar.

Element
Tek cins dan olumu saf maddeye element denir.
Manezyum (Mg), Hidrojen (H2) gibi.
Elementler
Homojendirler (zellikleri heryerde ayndr.)
Belirli erime ve kaynama noktalar vardr.
Yap ta dur.
Kimyasal ve fiziksel yollarla daha basit paraya ayrlamazlar.
Bileik
Birden fazla elementin belirli oranlarda kimyasal yollarla bir araya gelerek, kendi
zelliklerini kaybedip oluturduklar yeni zellikteki saf maddeye bileik denir.
rnein; ki hidrojen (H) uyla, bir oksijen (O) u birleerek hidrojen ve oksijenden
tamamen farkl olan su (H2O) bileiini oluturur.
Bileikler
Homojendirler.
Belirli erime ve kaynama noktalar vardr.
Yalnzca kimyasal yollarla bileenlerine ayrlabilir. Fiziksel yollarla bileenlerine
ayrlamazlar.
Yap ta molekldr.
Bileii oluturan elementler sabit ktle oran ile birleirler. Bu oran deiirse
baka bir bileik oluur.
Kimyasal zellikleri kendisini oluturan elementlerin zelliine benzemez.
Formllerle gsterilirler.
Moleklnde en az iki cins vardr.

KARIIM
Birden fazla maddenin her trl oranda (rastgele oranlarla) bir araya gelerek, kimyasal
zelliklerini kaybetmeden oluturduklar maddeye karm denir. Karmda maddeler
fiziksel zelliklerini kaybedebilirler.
Karmlar
a. Homojen karm: zellikleri her yerde ayn olan karmlara denir. (zeltiler,
alamlar, gaz karmlar v.s.)
b. Heterojen Karm: zellikleri her yerde ayn olmayan karmlara denir.
Sspansiyon: Kat + Sv heterojen karmlarnn zel addr. Bir katnn sv iinde
znmeden asl kalmasna denir.
Tebeir tozu + Su karm gibi.
Emlsiyon: Sv + Sv heterojen karmlarnn zel addr.
Zeytin ya + Su karm gibi.
Karmlarn zellikleri
Karmlarda maddeler kendi zelliklerini korurlar.
Karmlar fiziksel yollarla bileenlerine ayrlabilirler.
Erime ve kaynama noktalar sabit deildir.
Homojen ya da heterojen olabilirler.
Yapsnda en az iki cins vardr.
Saf deildirler.
Formlleri yoktur.
Maddeler belirli oranlarda birlemezler.
Fiziksel Deime
Maddenin d grn ile ilgili olan zelliklere fiziksel zellikler denir. Younluk,
sertlik, renk, koku, tad ...... gibi.
Maddenin d grnndeki deiiklikler fiziksel olaydr. ekerin suda znmesi,
kadn yrtlmas, buzun erimesi....... gibi.
Kimyasal Deime
Maddenin i yaps ile ilgili olan zelliklere kimyasal zellikler denir. Yanc olup
olmamas, asidik ya da bazik zellik ..... gibi.
Maddelerin ve molekllerinde meydana gelen deiiklikler kimyasal olaydr.
Kadn yanmas, hidrojen ve oksijenin birleerek su oluturmas, demirin
paslanmas ...... gibi.
Maddelerin ayrdedici zellikleri
Ayn artlarda miktara bal olmayan yalnzca o maddeye ait olan zelliklere ayrt edici
zellikler denir.
a. zktle (younluk)
b. Erime noktas
c. Kaynama noktas
d. znrlk
e. Esneklik
f. letkenlik
g. Genleme
zktle
Maddelerin 1 cm3 ndeki madde miktarnn gram cinsinden deeridir.

Erime ve kaynama noktas

Kat fazdaki maddenin sv faza getii scaklk erime noktas, sv fazdaki maddenin
kaynamaya balad scaklk kaynama noktasdr. Erime ve kaynama srasnda scaklk
sabit kalr. Scakln sabit kald zamanlarda potansiyel enerji artarken dier zamanlarda
kinetik enerji artar.

znrlk
Belirli bir scaklkta 100 gram zcde znebilen maksimum madde miktardr.
znrlk ; zc ve znenin cinsine, scakla, basnca bal olarak deiir.
Esneklik
Kat maddelerin yaps ile ilgili bir zelliktir. Madde zerine bir kuvvet uygulandnda
eklin deitii kuvvet ortadan kaldrldnda eski haline geldii durum esnekliktir. Yalnz
katlar iin ayrt edici zelliktir.
Genleme
Istlan cismin hacminde, yzeyinde veya boyundaki deimedir. Genleme kat ve svlar
iin ayrt edici zelliktir. Her kat ve sv maddenin ayr bir genleme katsays vardr.
Ancak btn gazlarn genleme katsays ayndr.
Elektrik letkenlii
Metaller elektrik akmn iletir, ametaller iletmez. zelti bazndaki maddelerde ise
yapsnda iyon bulunduranlar elektrik akmn iletir.
Maddelerin bu ayrd edici zellikleri ayn artlarda farkl maddelerin birbirinden
ayrt edilmesinde yararlanlan zelliklerdir.
MADDELERN AYRILMASI
a. Elektriklenme le Ayrlma
Cam, ebonit ve plastik ubuklar ynl giyeceklere veya samza srtldklerinde elektrik
yk kazanrlar.
Kat parac, karabiber gibi hafif baz tanecikler de ykl bu ubuklar tarafndan
ekilirler.
Ykl cisimden etkilenen madde ile etkilenmeyen madde bir arada bulunursa bu
zelliklerinin farkllndan yararlanlarak karm bileenlerine ayrtrlr.
b. Mknats le Ayrma
Mknats demir, kobalt ve nikel metallerini ve bu metallerden yaplm olan teneke, toplu
ine gibi cisimleri eker. Mknats tarafndan ekilen maddelere ferromanyetik maddeler
denir.
c. z Ktle Fark le Ayrma
Younluklar farkl olan iki maddeden oluan karm, z ktle farkndan yararlanlarak
ayrtrlr.
Kat - kat karmlarn ayrtrmak iin rzgr ya da bir svdan yararlanlr. Kullanlan
svnn younluunun katlardan birisininkinden byk dierininkinden kk olmas
gerekir.
Dikkat edilecek baka bir nokta ise iki katnn da bu svda znmemesi ve kimyasal
deiiklie uramamas gerekir.
Su ve zeytinya birbiri ierisinde znmez. Bu iki madde kartrldnda z ktlesi
kk olan sv dier svnn zerinde toplanr. Oluan karm bir huni yardmyla
ayrtrlr. Ayrtrma ileminde z ktle farkndan yararlanlm olur.
Su ile zeytinya kartrldnda z ktlesi byk olan sv altta toplanr. Musluk

aldnda su baka bir kaba alnr.

d. Eleme Yntemi le Ayrma
Tanecik byklkleri farkl olan kat kat karmlar elenerek birbirinden ayrtrlabilir.
e. Szme le Ayrma
Kumlu su szge kadndan geirilirse su szlrken, kum szekte kalr. te byle
heterojen kat - sv karmlar szlerek birbirinden ayrtrlabilir.
Halanm olan makarna kevgir ile szlerek suyundan ayrtrlr.
amurlu su, bulank baraj sular bu medod ile ayrtrlr.
f. znrlk Fark le Ayrma
Kat ieren sv karm szlr. Sv alta geerken kat ksm szekte kalr ve karm
ayrtrlm olur.
Tuz ile kumun karm olduunu dnelim. Karm su ierisine atlrsa tuz znrken
kum znmez. Oluan yeni karm szelerek kum ile tuzlu su ayrtrlr. Suda znm
olan tuz ise buharlatrma ile yeniden elde edilir.
Yemek tuzu ve tala, yemek tuzu - kum karmlar znrlk farkndan yararlanlarak su
yardm ile birbirinden ayrtrlm olur.
g. Hl Deitirme Scaklklar Fark le Ayrma
Kat - kat karmlar erime noktas farkndan yararlanlarak ayrtrlr.
Kartrlan maddeler sv olabilir. Karmdaki bir sv buharlatrlp tekrar younlatrma
ile dierlerinden ayrtrlabilir. Bu ynteme ayrmsal damtma denir.
Gazlarn ve ham petroln ayrtrlmas da ayrmsal damtma ile yaplmaktadr.
Gaz karm soutulur. Kaynama noktas en yksek olan gaz younlamaya balar ve gaz
ksmndan ayrlm olur.
h. Gaz Karmlarn znrlk Fark le Ayrma
Gazlar kimyasal zelik olarak deiik deiiktir. Bu zellikten yararlanlrak gaz karmlar
ayrtrlabilir. Belli bir zcde znrlkleri farkl olan gaz karm bu zc ierisine
gnderilirse gazlardan biri znr dieri znmez. Karm da bylece ayrtrlm olur.
BLEKLERN AYRIMASI
Karmlarn ayrtrlmasnda ayrt edici zelliklerden yararlanlr. Fiziksel yntemlerle
elementler ve bileikler ayrtrlamaz.
a. Is Enerjisi le Ayrma
Baz bileikler stldklarnda kendisini oluturan element ya da bileiklere paralanr.
KClO3(kat) KCl(kat) +
O2(gaz)
CaCO3(kat) CaO(kat) + CO2(gaz)
b. Elektrik Enerjisi le Ayrma (Elektroliz)
Baz bileikler elektrik enerjisi ile kendisini oluturan elementlere ayrtrlabilir. Bu olaya
elektroliz denir. Su (H2O) elektroliz edildiinde H2 ve O2 gazlarn dnr.
2H2O(s) 2H2(g) + O2(g)
c. Baka Ayrtrma Teknikleri
Baz bileikleri elementel hale getirmek iin elektroliz yapmaya gerek yoktur. Bileikte
bulunan element ile reaksiyon verebilecek madde, bileik ile reaksiyona sokulur.
FeO + C Fe + CO

ATOM ve PERYODK TABLO

ATOM ve YAPISI
Elementin zelliini tayan en kk parasna denir.

Atom Numaras
Bir elementin unda bulunan proton saysdr. Protonlar (+) ykl olduklarndan pozitif yk
says ya da ekirdek yk eklinde ifade edilebilir.
Atom numaras = Proton says = ekirdek yk
Ktle Numaras = Proton says + Ntron says
eitlii yazlabilir.
Ntr (yksz) bir iin, ekirdekte ka proton varsa ekirdein etrafndaki yrngelerde de
o kadar elektron dolar.
YON
(+) veya () ykl ya da gruplarna iyon denir.

elektron verirse (+) ykl iyon oluur ve katyon olarak isimlendirilir.

elektron alrsa () ykl iyon oluur ve anyon olarak isimlendirilir.

Bir X atomu iin;

gsterilir.
Buradan ntron says, elektron says bulunabilir.
ZOTOP
numaralar ayn ktle numaralar farkl olan atomlara izotop atomlar denir.

birbirinin izotopudur.
 zotop atomlarn kimyasal zellikleri ayndr. Fiziksel zellikleri farkldr.
 zotop iyonlarn elektron saylar farkl ise kimyasal zellikleri de farkldr.

ALLOTROP
Kimyasal zellikleri ayn (ayn dan olumu), fiziksel zellikleri (renk, kaynama noktas,
erime noktas, uzaydaki dizilileri v.s.) farkl olan maddelere allotrop maddeler denir.
Elmas, grafit, amorf karbon, madde de yapsnda yalnzca karbon (C) u ierir. Fakat
uzaydaki dizilileri ve balarn salaml farkl olan maddelerdir.
O2 gaz ve O3 (Ozon) gaz birbirlerinin allotropudur. Allotrop iin bilinmesi gereken en
nemli zellik ise;
Allotrop maddeler bir baka madde ile reaksiyona girdiklerinde ayn cins rnler
oluur.
2Ca + O2 2CaO
3Ca + 2/3 O3 2CaO gibi.

Modern Teorisi
Elektron dalga zellii gstermektedir.
Atomdaki elektronun ayn anda yeri ve hz bilinemez.
Elektronlarn bulunma ihtimalinin fazla olduu kre katmanlar vardr ve bu
katmanlara orbital denir.
ELEKTRONLARIN DZL
Pauli Prensibi
Elektronlar yrngelere yerletirilirken ;
2n2 formlne uyarlar.
(n : yrnge says, 1,2,3 .......... gibi tamsaylar)
Son yrngede maksimum 8 elektron bulunur.
Buna gre, her yrngedeki elektron says :
1. yrnge : 2.12 = 2 elektron
2. yrnge : 2.22 = 8 elektron
3. yrnge : 2.32 = 18 elektron
4. yrnge : 2.42 = 32 elektron alr.

Elektronik konfigrasyon
Bir atomun elektronlarnn hangi yrngede olduu ve orbitallerinin cinsinin belirtildii
yazma dzenine Elektronik konfigrasyon denir.
n : Ba kuant says olup 1, 2, 3, ... gibi tam saylardr. Elektronun hangi yrngede
olduunu belirtir.
l : Yan kuant says olup, orbital ad olarak bilinir, s, p, d, f gibi harflerle anlr.
Elektronlar nce dk potansiyel enerjili orbitallere yerleirler. Drt deiik enerji dzeyi
vardr.
s : Enerji seviyesi en dk orbitaldir. 2 elektron alabilir.
p : s orbitalinden sonra elektronlar p orbitallerine yerleir. px , py , pz olmak zere 3
tanedir. p orbitalleri toplam 6 elektron alabilir.
d : 10 elektron alr ve toplam 5 tanedir. p orbitallerinden sonra elektronlar d orbitallerine
yerleirler.
f : f orbitalleri toplam 14 elektron alr ve 7 tanedir. Enerji dzeyi en yksek olan orbitaldr.
Yrnge Says (n)
Yrngedeki orbital says(n2)
Yrngedeki elektron says (2n2)
1..........
1 (1 tane s)
2
2. .........
4 (1 tane s, 3 tane p)
8
3. .........
9 (1 tane s, 3 tane p, 5 tane d)
18
4. .........
16 (1 tane s,3 tane p, 5 tane d,

7 tane f)
32

Bir atomun elektronlar yrngelere yerletirilirken oklarn sras takip edilir. Bunlar bu
sra ile yazlrsa aadaki gibi olur.
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p6 5s2 4d10 5p6

Peryot : Dizilii yaplan elementin en son yazlan s orbitalinin bandaki sayya periyot
denir.
Grup : Son yrnge orbitalleri s ve p ile bitiyorsa A grubu, d ve f ile bitiyorsa B grubu
elementidir.
A gruplar son yrngelerindeki s ve p orbitallerindeki elektronlarn toplamyla
bulunur.
X: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 diziliine gre atom 3. periyot, 8A grubundandr.
PERYODK TABLO
Elementlerin atom numaralarna gre belirli bir kurala uyarak sralanmas ile
periyodik cetvel oluur.
Periyodik cetvelde yatay sralara periyot, dey sralara grup denir. Periyodik
cetvelde 7 tane periyot, 8 tane A grubu, 8 tane B grubu vardr. 8B grubu 3 tanedir.
Her periyot kendine ait olan s orbitali ile balar p orbitali ile biter. Diger bir ifade ile
1A grubu ile balayp 8A grubu ile sona erer.

A grubu elementleri s ve p blokunda,

B grubu elementleri d ve f blokunda bulunurlar.
B grubu elementlerine gei elementleri denir. Bunlarn tamam metaldir.
Periyodik cetvelde A grubu elementlerinin zel isimleri vardr.

Periyodik cetvelde ayn grupta bulunan elementlerin deerlik elektron saylar ayn
olduundan benzer kimyasal zellik gsterirler.

METAL-AMETAL ve SOYGAZ'IN ZELLKLER

Metal
Ametal
Soygaz
1. Grup numaras 1A,2A, 3A, ve B gruplarnda bulunan elementler metaldir.
2. Kendilerini soygaza benzetmek iin son yrngelerindeki elektoronlar vererek
(+)deerlik alrlar.
1A(+1), 2A (+2)
Kesinlikle (-) deer almazlar.
1.
2.
3.
4.
5.

Kendi aralarnda bileik oluturmazlar.Ametallerle bileik olutururlar.

ndirgen zellik gsterirler.
Tel ve Levha haline gelebilirler.
Elektirik akmn iletirler.
Tabiatta genellikle kat halde bulunurlar .

1. Grup numaras 5A ,6A,7A, olanlar ametaldir.

2. Soygaza benzeme yani son yrngelerindeki elektronlar 8'e tamamlamak iin
elektron alarak(-) deerlik allar.

5A(-3),6A,(-2)7A(-1)...
Fakat(+) deerlik alabilirler.
1. Kendi aralarnda ve me-tallerle bileik oluturur-lar.
2. Ykseltgen zellik gste-rirler.
3. Tel ve levha haline gel-mezler.
4. Elektirik akmn iletmez-ler.
5. Tabiatta genelde gaz ve ift atomlu molekller halinde bulunurlar. (F2,N2,02...)
1.
2.
3.
4.
5.

Grup Numaras 8A olanlar soygazdr.

Kararldrlar,elektron al-verii yapmazlar.
Bileik yapmazlar
Orbitalleri doludur.
Tabiatta tek atomlu gaz halinde bulunur-lar.

BLEK OLUUMU
a. Metal + Ametal
b. Ametal + Ametal
Metaller son yrngelerindeki elektronlar vererek (+) deerlik alrlar.
Ametaller ise son yrngedeki elektronlar 8'e tamamlamak iin elektron alarak (-)
deerlikli olurlar.
Bileik formln bulabilmek iin ncelikle bileii oluturacak elementlerin deerlikleri
tespit edilir. Bu deerlikler en kk katsaylar eklinde aprazlanr.
En genel ifadesi ile X+m ile Y-n iyonu XnYm
bileiini oluturur.
Bileii oluturan atomlarn her ikisi de ametal olduunda farkl bileik formlleri
oluabilir.
ATOM ve YON API (HACM)
Peryot numaras (yrnge says) arttka atom hacmi byr.
Grup numaras arttka atom hacmi klr. nk yrnge says ayn kalmakta
fakat ekirdek yk ve ekirdein elektronlar ekme gc artmaktadr.
Bir atom ya da iyon elektron aldka ap byr, elektron verdike ap klr.
rnein; X atomunun hacmi X-n iyonunun hacminden kk, X+n iyonunun hacminden
byktr.
rnek - 1
6C, 14Si, 3Li
atomlarnn aplarn karlatrnz?
zm

Peryot numaras byk olann ap en byk olduundan Si ap en byktr.

6C, ile 3Li ayn peryotta olduundan, grup numaras (proton says) artt iin
ekirdek ekimi byk olann ap kk olacandan 3Li ap 6C nun apndan byktr.
Sonu olarak aplar arasnda Si > Li > C ilikisi vardr.
YONLAMA ENERJS
Gaz halindeki bir atomdan bir elektron koparmak iin verilmesi gereken enerjiye

iyonlama enerjisi (1. iyonlama enerjisi) denir.

2'inci elektronu koparmak iin verilen enerjiye 2. iyonlama enerjisi denir.
3'nc elektronu koparmak iin verilen enerjiye 3. iyonlama enerjisi denir.
Herhangi bir atom iin daima 1.i.E < 2.i.E < 3.i.E ... geerlidir. Yani bir sonraki elektronu
koparmak daha fazla enerji gerektirir.
Periyot numaras arttka iyonlama enerjisi azalr.
Gruplarda iyonlama enerjisi sralamas,
1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A
eklindedir.
rnek - 2
Bir X atomu iin;
X(g) X+2(g) + 2e
X+1(g) X+2(g) + e
X+1(g) X+3(g) + 2e
H = 340 k.kal.
H = 215 k.kal.
H = 625 k.kal.
Verildiine gre X atomunun 1. iyonlama enerjisi, 2. iyonlama enerjisi ve
3. iyonlama enerjisi deerleri katr?
zm
1. denklem: 2 elektronu uzaklatrmak iin verilen enerjidir. Yani 1. ve 2. iyonlama
enerjileri toplamdr. 2 elektronu koparmak iin toplam 340 k.kal enerji harcanmtr.
215 kkal. 2'inci elektronu uzaklatrmak iin verilen enerji olduuna gre 2. iyonlama
enerjisi 215 k.kaldir. O zaman 340 215 = 125 k.kal 1. iyonlama enerjisidir. 625 k.kal.
X atomunun 1 elektronu uzaklam durumundan 2e daha uzaklatrmak iin gereken
enerjidir. (Yani: 2. ve 3. iyonlama enerjileri toplamdr.)
2. .E = 215 k.kal olduuna gre;
3. iyonlama enerjisi = 625 215 = 410 k.kal dir.

ELEKTRON LGS
Gaz halindeki ntr bir atomun elektron yakalamasyla aa kan enerjidir. Aga
kan enerji ne kadar byk ise elektron ilgisi o kadar fazladr.
X(g) + e X(g) + Enerji
Periyodik cetvelde 7A grubu elementlerinin elektron ilgisi en byktr.
Metallerin ve soygazlarn elektron ilgileri yok kabul edilir.
KMYASAL BALAR
Bileiin en kk paras olan ve en az iki atomun birlemesinden meydana gelen kararl
yap molekldr. Molekldeki atomlar bir arada tutan kuvvet ise kimyasal balardr.

Kimyasal balar ikiye ayrlr.

1. yonik ba
2. Kovalent ba
YONK BA
Metallerle ametaller arasnda meydana gelen balardr. Metaller elektron vererek
(+) ykl iyon, ametaller elektron alarak (-) ykl iyon olutururlar. Bu zt ykl
iki iyonun birbirlerini coulomb ekim kuvveti ile ekmesinden iyonik bag oluur.
rnek olarak NaCI bileiinde Na atomunun iyonlama enerjisi kk olduundan
1 tane deerlik elektronunu vererek (+1) ykl iyon, klor ise Na atomunun verdii
elektronu alarak (-1) ykl iyon oluturur. Bu iki iyonun birbirini coulomb ekim
kuvveti ile ekmesi sonucu NaCI bileii oluur ve meydana gelen ba iyonik
badr.
iyonik ba oluurken metal ve ametal ne kadar aktifse ba o kadar salam olur.
rnek - 3
13Al ve 16S atomlar arasnda oluan bileiin 1 molekl iin:
I. Al atomlar toplam 6 elektron verir.
II. S atomlar toplam 3 elektron verir.
III. Al2S3 iyonik bileii oluur.
hangileri doru olur?
A) Yalnz I
B) Yalnz III
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
zm
Al ve S atomlarnn elektronlarnn dizilii
Al : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p1
S : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p4
eklindedir. Al atomunun son yrngesinde 3 elektron, S atomunun son yrngesinde 6
elektron vardr. Al metal, S ametaldir.
Al ve S atomu arasnda oluan bileik (Al+3 ve S-2 iyonlarnn ykleri aprazlanrsa)
Al2S3 olarak bulunur. Oluan bileik iyonik bileiktir.
Al2S3 bileiinde 2 tane Al atomu vardr. 1 tane Al atomu 3 elektron verdiinden 2 tane
Al atomu 6 elektron verir. 3 tane S atomu 6 elektron alr.
Buna gre I ve III dogru, II yanltr. Cevap C dir.
KOVALENT BA
Ametallerin (C, N, P, S, O, H, F, CI, Br, I) kendi aralarnda elektron ortakl ile
oluturduklar badr.
rnek olarak hidrojen molekl arasndaki ba incelersek;
Hidrojenin atom numaras 1 olduundan, 1 tane elektronu vardr. Bu elektron 1s
orbitalinde bulunmaktadr. ki hidrojen atomundaki birer elektronun
etkilemesinden H2 molekl oluur, aradaki ba kovalent badr. Hidrojen
molekl H H veya HH eklinde gsterilir.
Ayn cins ametal atomlar arasnda oluan kovalent ba apolar, farkl cins ametal
atomlar arasnda oluan kovalent ba polardr. H2 moleklndeki H - H ba
apolar, HCl moleklndeki H - Cl ba polardr

BLEKLER

 BLEKLER
Birden fazla elementin belirli oranlarda kimyasal yollarla bir araya gelerek, kendi zelligini
kaybedip oluturduklar yeni saf maddeye bileik denir. Bileikteki atomlarn cins ve
saysn ifade etmeye bileik forml denir.
Kaba (Basit) Forml
Bileikteki atomlarn cinsini ve orann belirten formldr.
Kaba forml ile bileiin molekl arl hesaplanamaz.
Gerek (molekl) forml
Bileikteki atomlarn cinsini, orann ve saysn belirten formldr.
Bileiin molekl arl hesaplanabilir.
yonik bal bileiklerin kaba formlleri ile gerek formlleri ayndr. Kovalent bal
bileiklerde ise bir tane kaba formle ait ok sayda gerek forml olabilir.
Fe2O3

Fe2O3
NO2

NO2, N2O4
CH2

CH2, C2H4, C5H10 ... gibi

BAZI ELEMENT VE KKLERN SMLER ve DEERLKLER

Forml Yazma ve simlendirme

1. Metal + Ametal Bileikleri
sim: Metalin ad + Ametalin ad + R. eki
Ametal Oksijen ise, oksit eklinde isimlendirme yaplr.

Not: Farkl degerlik alabilen metal bileikleri isimlendirilirken metalin, o bileikte ald
deerlik belirtilmelidir.
Ba+2 Br

BaBr2 Baryum bromr

Al+3 S-2

Al2S3 Aliminyum slfr

Na+1 O-2

Na2O Sodyum oksit

Fe+2 Cl

FeCl2 Demir (II) klorr

Fe+3 Cl
FeCl3 Demir (III) klorr
Fe+2 O
FeO Demir (II) Oksit
Kurun(II)Oksit

Pb+2O-2 PbO
Mangan(IV)oksit

Mn+4O-2 MnO2
2. Metal + Kk Bileikleri
sim: Metalin ad + Kk ad

3. Ametal + Ametal Bileikleri

Bileik isimlendirilirken bileikteki atomlarn says, 1(mono), 2(di), 3(tri), 4(tetra),
5(penta), 6(hegza) gibi latince harflerle ifade edilir. Formlde nce yazlan atom bir tane
ise yalnzca ad sylenir.
lk yazlan atomun says birden farkl ise onun da latince olarak ka tane olduu belirtilir.
Sonraki atomun says ka olursa olsun says belirtilmelidir.
CO

Karbon monoksit
CO2

Karbon dioksit
N2O5

Diazot pentaoksit
SF6

Kkrt hekza florr

DEERLK BULMA
1. A grubu metalleri bileiklerinde daima ayn deerlii alrlar.
2. B grubu metalleri (Gei metalleri) bileiklerinde farkl (+) deerlik alabilirler.
3. Ametallerin (-) deerlikleri genellikle bir tanedir. Fakat farkl (+) deerlik
alabilirler.
4. Hidrojenin deerligi ametallerle yapt bileiklerde (+1), metallerle yapt
bileiklerde (-1) dir.
5. Oksijenin degerligi peroksitler hari (-2) dir.
6. Element halindeki atomlarn deerlii ve bileiin toplam yk sfrdr.
Not: Deerlii bilinen elementler yardmyla bilinmeyenler bulunabilir. Bileik ntr ise
ykler toplam sfr olacaktr.
rnek
Aadaki elementlerin deerlik bulunmalarn inceleyiniz.
?
1. K2CrO4 K = +1,O = 2 olduundan
2(+1) + Cr + 4 . ( 2) = 0
Cr = + 6 bulunur.
2.

iyonundaki P nin deerliini bulalm.

+ 1 + P + (8) = 2
P = + 5 olarak bulunur.

BLEKLERN SINIFLANDIRILMASI ASTLER

ASTLER
1. Suya H+1 iyonu verebilen bileiklere asit denir.
2. (Cu, Hg, Ag, Pt, Au) metalleri hari dier tm metallerle H2 gaz aa kar.
3. Sulu zeltileri elektrik akmn iletir.
4. Turnusol kadn krmzya boyarlar.
5. Bazlarla reaksiyona girerek tuz olutururlar.
6. Tadlar ekidir.
7. Asidin deerlii: Suya verdii H+ iyonu saysdr.
HBr H+ + Br (1) deerlikli
H2CO3 2H+ + CO32 (2) deerlikli
CH3COOH CH3COO + H+ (1) deerlikli
8. Asitin kuvvetlilii: Suda %100 iyonlaabilen asitlere kuvvetli asit, %100
iyonlaamayanlara zayf asit denir.
Elektrik akmn iyi ileten asitlere kuvvetli asit, iyi iletmeyenlere zayf asit denir.
Periyotlar cetvelinde ise soldan saa doru ve yukardan aaya doru asitlik
kuvveti artar.
BAZ
1. Suya OH- iyonu verebilen bileiklere baz denir. Metal hidroksitler bazdr.
NH3 Amonyak baz
2. Kuvvetli bazlar anfoter (Al, Zn) metallerle H2 gaz aa karrlar.
3. Sulu zeltisi elektrik akmn iletir.
4. Turnusol kadn maviye boyarlar.

5. Asitlerle reaksiyona girerek tuz olutururlar.

6. Tadlar acdr. Ele kayganlk hissi verirler.
7. Bazn deerlii: Suya verdii OH- iyonu saysdr.
KOH K+ + OH- (1) deerlikli
Ca(OH)2 Ca+2 + 2OH- (2) deerlikli
8. Bazn kuvvetlilii:suda %100 iyonlaabilen bazlara kuvvetli, suda %100
iyonlaamayanlara zayf baz denir.
Elektrik akmn iyi ileten bazlara kuvvetli, iletmeyenlere zayf baz denir.
Periyotlar cetvelinde sadan sola ve yukardan aaya bazlk kuvveti artar.
TUZLAR
Baz katyonu ile, asit anyonundan oluan bileiklere tuz ad verilir.
HCl + KOH KCl + H2O
Ca(OH)2 + HCN Ca(CN)2 + H2O
CH3COOH + Mg (OH)2 Mg(CH3COO)2 + H2O
1. Kuvvetli asit + Kuvvetli baz Ntr tuz
2. Kuvvetli asit + Zayf baz Asidik tuz
3. Zayf asit + Kuvvetli baz Bazik tuz
OKSTLER
Flor haricindeki elementlerin O2 ile yapt bileiklere oksit ad verilir.
1. Asidik oksit
Ametallerin oksijence zengin olan bileiklerine denir.
CO2, SO2, SO3, P2O5 ...
a. Su ile asitleri olutururlar.
CO2 + H2O H2CO3
b. Bazlarla tuz olutururlar.
CO2 + 2KOH K2CO3 + H2O
2. Bazik oksit
Genellikle metal oksitler bazik oksittir.
Na2O, CaO, Ag2O, CuO ...
a. Su ile bazlar olutururlar.
Na2O + H2O 2NaOH
b. Asitlerle tuz olutururlar.
K2O + 2HNO3 2KNO3 + H2O
3. Ntr oksit
Ametallerin oksijence eit veya fakir olan oksitlerine ntr oksit denir.
CO, NO, N2O ...
a. Asitlerle, bazlarla ve su ile etkilemezler.
b. Oksijen ile tekrar yaklabilirler.
CO + 1/2 O2 CO2
4. Anfoter oksit
Hem asit ile hem de bazla ayr ayr reaksiyona girebilen maddelere anfoter maddeler
denir.
Asitlere kar baz, bazlara kar asit zellii gsteren maddelere denir.
Al2O3, ZnO, Al(OH)3, Zn(OH)2
5. Peroksit
iki tane Oksijenin toplam deerlii (O2)2 ise, bu bileiklere peroksit denir.

a. Bu oksitler stlnca kolayca O2 gaz verirler.

s
CaO2
CaO + 1/2O2
6. Bileik Oksit
Farkl deerlik alabilen metal oksitlerin birlemesi ile oluan bileiklere bileik oksit denir.
Bileiin yapsnda metal her iki deerliini de bulundurur.
FeO + Fe2O3 Fe3O4
PbO + PbO2 Pb2O3
2PbO + PbO2 Pb3O4

KMYASAL DENKLEMLER
KMYASAL DENKLEMLER
ki ya da daha fazla maddenin birbirleri ile etkileerek kendi zelliklerini kaybedip
yeni zelliklerde bir takm rnler meydana getirmesine kimyasal olay, bunlarn
formllerle gsterilmesine kimyasal denklem denir. Kimyasal denklemlerde ()
iaretinin sol tarafnda reaksiyona girenler, sa tarafnda da rnler bulunur.
Hidroklorik asit ve sodyum hidroksitin reaksiyonundan yemek tuzu ve su meydana
gelir. Bu kimyasal olayn denklemi
HCl + NaOH NaCl + H2O
eklindedir. Bu olayda reaksiyona giren ve kan atom saylar birbirine eittir.
Kimyasal reaksiyonlarda deimeyen baz zellikler.
Atom says ve cinsi
Toplam ktle
Toplam proton says
Toplam ntron says
Toplam elektron says
Ktle numaralar
ekirdek kararllklar
Kimyasal reaksiyonlarda;
Mol says, molekl says, basn, hacim, scaklk deiebilir.
BAST DENKLEM DENKLETRME
Kark redoks reaksiyonlarnn dndaki denklemleri denkletirmek iin atom says en
fazla olan bileiin kat says 1 olarak alnr. Dierlerinin katsays buna bal olarak
saylarak bulunur.
DENKLEM KATSAYILARININ YORUMU ve ANLAMI
Bir kimyasal denklemde maddelerin ba tarafnda bulunan katsaylar mol olarak
yorumlanr.

ayet reaksiyona giren ve oluan maddelerin tamam gaz olursa kat saylar hacim (lt)
olarak da yorumlanabilir.
N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g) denklemi;
1 mol N2(g) ile 3 mol H2 tepkimeye girmi 2 mol NH3 olumutur. eklinde yorumlanr.
Bu denklemde maddelerin tamam gaz olduundan 1 hacim N2 ile 3 hacim H2 tepkimeye
girmi ve 2 hacim NH3 olumu eklinde de yorumlanabilir.
Ya da 1 lt N2 ile 3 lt H2 tepkimeye girerse 2 lt NH3 oluur da denilebilir.
REAKSYON TPLER
1. Asit - Baz reaksiyonlar
Asit ve bazlarn reaksiyonundan tuz ve su oluur. Olaya ntrleme denir. Su
oluurken asidin H+ iyonu ile bazn OH- iyonu birleir.
HCI + NaOH NaCI + H2O
Asit ve oksitlerin bazlarla, bazik oksitlerin asitlerle ve asit oksitlerin bazik oksitlerle
reaksiyonlar da asit baz reaksiyonudur.
CO2 + 2NaOH Na2CO3 + H2O
Anhidrobaz olan NH2 n asitlerle reaksiyonundan yalnz tuz oluur.
2NH3 + H2SO4 (NH4)2SO4
Na2CO3 ve CaCO3 gibi bazik tuzlarn asitlerle reaksiyonundan tuz ve su oluur,
CO2 gaz aga kar.
CaCO3 + 2HCI CaCI2 + CO2(g) + H2O
2. Metallerin asitlerle reaksiyonu
Hidrojenden aktif metallerin asitlerle reaksiyonundan tuz oluur. Hidrojen gaz
aga kar.
Mg + 2HCI MgCI2 + H2(g)
Zn + 2HCI ZnCI2 + H2(g)
Soy ve yar soy metallere oksijensiz asitler etki etmez.
Cu + HCI Reaksiyon vermez
Ag + HCI Reaksiyon vermez.
Yarsoy metallere (Cu - Hg - Ag) HNO3 ve H2SO4 gibi asitler ykseltgen zellikte
etki ederler. Reaksiyon sonucu H2 gaz aga kmaz.
Deriik H2SO4 kullanldnda SO2 gaz aa kar. Seyreltik H2SO4 reaksiyon vermez.
Deriik HNO3 den NO2(g), seyreltik HNO3 den NO(g) elde edilir.
3. Metallerin bazlarla reaksiyonu
Kuvvetli bazlarla yalnzca anfoter metaller (Al, Zn, Sn, Pb ...) reaksiyon verir. Tuz oluur.
Hidrojen gaz aa kar.
Zn + 2NaOH Na2 ZnO2 + H2(g)
AI + 3NaOH Na3AIO3 + 3/2 H2(g)
4. Organik bileiklerin yanma reaksiyonu
Hidrokarbon; yapsnda C ve H atomu bulunduran bileiklerdir. Baz organik bileiklerin
yapsnda C - H - O atomlar bulunur. Organik bileiklerin yanmasndan CO2 ve H2O
oluur.
C3H6 + 9/2 O2 3CO2 + 3H2O
C2H5 OH + 3O2 2CO2 + 3H2O
5. Yer deitirme reaksiyonlar
Aktiflik: Metallerin elektron verebilme, ametallerin elektron alabilme kabiliyetine aktiflik
denir.
Aktif olan bir metal daha pasif olan metal katyonu ile yer deitirir.

Fe(k) + 2AgNO3(ag) Fe(NO3)2(ag) + 2Ag(k)

Aktif olan bir ametal daha pasif olan ametal anyonu ile yer deitirir.
2NaI + Br2 2Na Br + I2
Anyon ve katyon her ikisi de yer deitirir.
AgNO3 + NaCI AgCI + NaNO3
6. Aktif metallerin su ile reaksiyonu
Li K Ba Sr Ca Na gibi aktif metallerin su ile reaksiyonundan hidrojen gaz aga karken
metal hidroksit oluur.
Na + H2O NaOH + 1/2 H2(g)
7. Analiz (Ayrma) Reaksiyonlar
Bir bileiin kendisinden daha basit maddelere ayrtrlmasna analiz denir.
Aadaki denklemler analiz reaksiyonlarna rnek olarak verilebilir.
CaCO3 + s CaO + CO2(g)
elektroliz
H2O
H2 + 1/2 O2
8. Sentez (Birleme) reaksiyonlar
Birden fazla maddenin birleerek yeni zellikte yeni bir madde oluturmas olayna sentez
denir.
H2 + 1/2 O2 H2O
N2 + 3H2 2NH3
Redoks Reaksiyonlar
Kimyasal reaksiyonlarn birounda reaksiyona giren maddeler arasnda elektron alverii
olur. Byle reaksiyonlara redoks reaksiyonlar denir.
Redoks, ykseltgenme (elektron verme) ve indirgenme (elektron alma) olaylarnn
birleimidir.
Elektron veren atom kendisi ykseltgenirken karsndakini indirgediinden dolay
indirgendir. Elektron alan atom kendisi indirgenirken karsndakini ykseltgedii iin
ykseltgendir.
Ykseltgenme (Elektron verme)
Al0 Al+3 + 3e3e- vermi, ya da 3e- ile ykseltgenmi
Cl-1 Cl+7 + 8e8e- vermi, ya da 8e- ile ykseltgenmi
2Cl Cl2 + 2e2e- vermi, ya da 2e- ile ykseltgenmi
S3-2 3S+6 + 24e24e- vermi, ya da 24e- ile ykseltgenmi
ndirgenme (Elektron alma)
Mg+2 + 2e- Mg0 2ealm ya da 2e- ile indirgenmi
P+5 + 2e- P+3 2ealm ya da 2e- ile indirgenmi
N2 + 6e- 2N-3 6ealm ya da 6e- ile indirgenmi
Redoks Denklemlerinin Denkletirilmesi
Sras ile u ilemler yaplmaldr;
1. Deerlik deitiren elementler tespit edilerek her iki taraftaki deerlikleri bulunur.
2. Ykseltgenme ve indirgenme yar tepkimeleri ayr ayr yazlr.

3. Verilen elektron says alnan elektron saysna eit olmas gerektiinden uygun
katsaylar kullanlarak elektron eitlii salanr.
4. Reaksiyon, iyon reaksiyonu ise (asidik ortamda ya da bazik ortamda gerekleen
bir tepkime ise) H+ ya da OH- iyonlar ekleyerek veya denklem zerinde H+ ya da
OH- iyonlar gzkyorsa bunlarn katsaylar deitirilerek yk denklii salanr.
Gerekli tarafa H2O yazlr.
5. Reaksiyona giren atomlarn cins ve says, reaksiyondan kan atomlarn cins ve
saysna eit olmas gerektiinden dolay atom eitlii salanmam atomlar uygun
katsaylarla eitlenir.
rnek - 1
KMnO4 + HCI KCI + MnCI2 + CI2 + H2O
denklemini en kk tam saylarla denkletiriniz.
zm
Elementlerin denklemde deerliklerini bulalm.

Deerlik deitiren elementler Mn ve CI dir. Mn+7 den Mn+2 ye indirgenmi, CI- den
CI20 a ykseltgenmitir. indirgenme ve ykseltgenme yar reaksiyonlarn yazalm.
Mn+7 + 5e- Mn+2 (indirgenme)
2CI- CI02 + 2e (ykseltgenme)
Elektron saylarn eitlemek iin indirgenme yar reaksiyonunu 2, ykseltgenme yar
reaksiyonunu 5 ile arpalm.
2/ Mn+7 + 5e- Mn+2 (indirgenme)
5/ 2CI- CI2 + 2e (ykseltgenme)
2Mn+7 + 10CI 2Mn+2 + 5CI2
rnlerin katsaylarn esas denkleme yazalm.
KMnO4 + HCI KCI + 2MnCI2 + 5CI2 + H2O
Sa tarafta 2 tane Mn vardr. KMnO4 n katsays 2 olursa sol taraftaki Mnde 2 tane olur.
Solda 2K vardr, sadaki KCI nin katsays 2 olmaldr.
Klor atomlar sa tarafta toplam 16 tane vardr. HCI nin katsays 16 olmaldr.
Solda 16 tane H atomu varsa, H2O nun katsays 8 olmaldr.
Denklemin denkletirilmi hali;
2KMnO4+16HCI 2KCI + 2MnCI2 + 5CI2 + 8H2O
eklinde olur.
rnek - 2
Asidik ortamda gerekleen
tepkimesini en kk katsaylarla denkletiriniz?
zm
Elementlerin deerlikleri bulunur.

Deerlik deitiren elementler Sb, S ve Ndur.

Sb ve S ykseltgenirken verdikleri elektronlar N alarak indirgenmitir.

N+5 + e N+4
Elektron saylarn eitlemek iin ykseltgenme yar reaksiyonlarn 1 ile, indirgenme yar
reaksiyonunu 28 ile arpalm.
1/Sb2+3 Sb2 + 4e. (Ykseltgenme)
1/S2-2 3.S+6 + 24e (Ykseltgenme)
28/N+5 + le N+4 (ndirgenme)
_______________________________
rnlerin kat saylarn esas denkleme yazalm.
yonik olduu iin yk denklii eitlenmeli. Soruda verilen iyonlar esas alnarak asitli
ortam olduu iin H+ ve H2O yazlacak. Girenlerin yk toplam ( 28), kanlarn yk
toplam (6). Ykleri eitlemek iin girenler tarafna 22 H+ yazlmaldr. 22 H+ yazlnca H
eitliini salamak iin kanlar tarafna 11 H2O yazlmaldr.
Denklemin denklemi hali,
eklinde olur.

KMYASAL HESAPLAMALAR

MOL KAVRAMI
Mol: 6,02.1023 tanecie 1 mol denir.
Bu sayya Avogadro says denir.
Baz ilemlerde ksaltma olarak (No: Avogadro says) gsterilir.
1 mol Mg atomu 6,02.1023 tane atom ierir.
1 mol H2SO3 molekl 6,02.1023 tane molekl ierir.
1 mol Al2(SO4)3 molekl 6,02.1023 tane molekl ierir.
1 mol H2 molekl 6,02.1023 tane molekl ierir.
Bir atomun gram trnden miktarna atom-gram (1 mol atom) denir.
Bir bileiin molekl ktlesinin gram trnden miktarna molekl-gram (1 mol molekl)
denir.
1 mol H2SO4 bileii: H: 1, S: 32, O : 16 olmak zere 2.1 + 32 + 4.16 = 98 gram olarak
bulunur.
Bir iyonun gram trnden miktarna iyongram denir.
Gazlar iin;
Normal artlar altnda (N..A.), (0C, 1 atm) 1 mol gaz, 22,4 lt.dir.
rnek - 1
Normal artlar altnda 11,2 lt. hacim kaplayan SO3 gaz iin;
(S: 32, O: 16)
1. Ka moldr?
2. Ka gramdr?
3. Ka tane molekl ierir?
4. Ka tane atom ierir?
sorularn cevaplaynz?

zm
a. 1 mol gaz N..A 22,4 lt.
x 11,2 lt.
x = 0,5 mol.
b. 1 mol SO3'n ktlesini hesaplayalm.
32 + 3.16 = 80 gram
1 mol SO3 80 g ise
0,5 mol x
x = 40 gram.
c. 1 mol SO3 6,02.1023 tane molekl ierir ise
0,5 mol SO3 x
x = 3,01.1023 tane SO3 molekl vardr.
d. 1 mol SO3 4.6,02.1023 tane atom ise
0,5 mol SO3 x
x = 12,04.1023 tane atom vardr.
BLEK FORML BULMA PROBLEMLER
Kaba Forml (Basit Forml)
Bir bileii oluturan atomlarn cinsini ve orann belirten formldr. Kaba formlde
molekl oluturan atomlarn kaar tane olduu bilinemez.
Gerek Forml (Molekl Forml)
Bir bileii oluturan atomlarn cinsini orann ve saysn belirten formldr. Molekl
formlnde simgelerin altndaki saylar, bileiin bir molekl iindeki element atomlarnn
gerek saylarn gsterir.
Bir bileiin kaba formlnn bulunabilmesi iin bileii oluturan atomlarn ayr ayr mol
saylar bulunur ve bu saylar en kk tamsaylar haline getirilir. ayet bileiin gerek
(molekl) forml isteniyorsa kaba forml bulunduktan sonra bileiin mol arl ya da
ierdii toplam atom says verilmelidir.
KMYA KANUNLARI
1. Ktle Korunumu Kanunu
Reaksiyona girenlerin ktleleri toplam, reaksiyondan kanlarn ktleleri toplamna eittir.
rnek - 2
Aada baz maddelerin molekl arlklar verilmitir.
X in mol arl : 160 g/mol
Y nin mol arl : 28 g/mol
Z nin mol arl : 56 g/mol ise
X + 3Y 2Z + 3T
Tnin mol arl katr?
zm
Verilenler mol arl ise katsays ile arplp rnler girenlere eitlenmelidir.

2. Sabit Oranlar Kanunu

Bir bileii oluturan elementlerin arlklar arasnda sabit bir oran vardr.
Fe2O3 bileiinde (Fe: 56, O: 16)
2.56 = 112 gram Fe'ye karlk
3.16 = 48 g O vardr.
birleme oran en sade ekilde 7 gram Fe'ye kar 3 gram oksijendir.
rnek - 3
X2Y3 bileiinin birleme oran

ise hangi sonular karlabilir?

zm
11 gram X2Y3 bileiinin 8 gram X, 3 gram Y'dir.
Veya: X'in atom arl 4 ise Y'nin atom arl 1'dir, sonular karlabilir.
3. Katl Oranlar Kanunu
ki element arasnda birden fazla bileik oluabiliyorsa, bu bileiklerde elementlerden
birinin sabit miktarna kar dierinin deien miktar arasnda basit ve tam saylarla ifade
edilen orana katl oranlar denir.
ATOM AIRLII BULMA PROBLEMLER
Bir bileik ierisinde atom arl bilinmeyen elementlerin atom arln bulabilmek iin
ncelikle bileiin 1 molnn arl bulunmaldr. Atom arl verilenler kullanlarak
sorulan atom bulunur.
rnek - 5
9,6 gram oksijen ieren X2O3 bileii 32 gram ise X in atom arl katr? (O : 16)
zm
nce bileiin mol saysn hesaplayalm.
1 mol X2O3 te 48 gram oksijen varsa
x mol X2O3 9,6 gram oksijen varsa
__________________________________
x = 0,2 mol
0,2 mol X2O3 32 gram ise
1 mol X2O3 x
__________________________________
x = 160 gram
1 mol X2O3 160 gram olduuna gre
2X + 3.16 = 160
x = 56 olarak bulunur.
DENKLEML KMYA PROBLEMLER
Kimyasal hesaplamalarn denklemler yardmyla yaplmasn bu balk altnda
inceleyeceiz.
Bu tip problemlerde;
1. Denklem verilmi ise denklemin denk olup olmad kontrol edilmeli, denklem denk
deilse denkletirilmelidir.
2. Hangi maddelerin reaksiyona girip hangi maddelerin olutuu verilir. Bunlar
denklemde yerine yazlmal ve denklem denkletirilmelidir.
3. Reaksiyona giren maddeler verilir fakat rnler belirtilmez. Bu durumda denklem
yazlmaldr ve denkletirilmelidir.

2Al +
1.
2.
3.

3S Al2S3 denklemine gre (Al: 27,S: 32);

2 mol alminyum 3 mol S ile reaksiyona girmi 1 mol Al2S3 olumutur.
54 g Alminyum 96 gram S ile reaksiyona girerse 150 gram Al2S3 oluturur.
2. 6,02.1023 tane Al, 3.6,02.1023 tane S ile tepkimeye girdiinde 6,02.1023 tane
Al2S3 oluur.

yorumlar yaplabilir.
rnek - 6
9 g Al yeterli miktarda HNO3 ile reaksiyona girerek znyor.
a. Ka mol HNO3 gerekir?
b. Oluan H2 gaz normal koullarda ka litredir?
zm
Denklem yazlp eitlenir.
Al + 3HNO3 Al(NO3)3 + 3/2H2
1 mol 3 mol 1 mol 1,5 mol

a. nce Al nin mol saysn bulalm

mol Al 3 mol HNO3 ile reaksiyona girerse

x
x = 1 mol HNO3 gerekir.
b. 1 mol Al dan 1,5 mol H2 oluursa
x
x = 0,5 0,5 0,5 0,5 mol H2(g) oluur.
VH2 = 0,5 x 22,4 = 11,2 Lt H2 oluur.
ARTIK MADDE PROBLEMLER
Reaksiyona giren maddelerden herhangi birinin balangta alnan miktarnn snrl olmas
durumunda dier maddeler ne kadar fazla olursa olsun reaksiyona giremeyecek, yani
madde art olacaktr.
Oluan rn miktar ise snrl olana yani tamamen harcanana bal olacaktr.
rnek - 7
0,3 mol N2 ile 2 gram H2 gazlarnn karmndan birisi bitinceye kadar NH3(g)
oluturuluyor.
Aadaki sorular yantlaynz? (N : 14, H : 1)
a. Ka mol NH3(g) oluur?
b. Reaksiyondan sonra toplam gaz NA da ka lt gelir?
zm
Reaksiyon denklemi yazlp eitlenirse
N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g)

elde edilir. Soruda N2 ve H2 verildiinden hangisinin az ya da ok olduu tespit

edilmelidir. H2 nin mol says N2 mol saysnn 3 kat olacakm. N2 gaz 0,3 mol girerse
H2 gaz 0,9 mol reaksiyona girer yani H2 gaznn 0,1 mol fazladr. Bu durumda;
a.
Alnan: N2 + 3H2 2NH3
Reaksiyona giren:0.3 MOL 1MOL 0
Sonu: 0,3 mol 0,9 mol 0,6 mol

0,3 mol 0,9 mol 0,6 mol

Biter 0,1 mol 0,6 mol
Artar oluur.
b.
Ortamda
Artan gaz : 0,1 mol
Oluan gaz : 0,6 mol
Toplam gaz :0,7 mol
1 mol N..Ada 22,4 lt ise
0,7 mol x
x =15,68 lt gelir.
KARIIM PROBLEMLER
Bir karmdaki herbir maddenin miktarn tespit etmeye ynelik soru tipleridir.
Denklemsiz ya da denklemli olarak karmza kabilir. Reaksiyonlu sorularda maddelerin
verdii reaksiyonlar bilinmelidir. Sorularn zmnde mol ile ilem yapmakta fayda
vardr.
0,7 mol X
rnek - 8
Eit ktlede CH4 ve SO2 den oluan karm 3,01.1022 tane molekl iermektedir.
Buna gre karmdaki herbir madde kaar mol dr?
(H: 1, C: 12, O: 16, S: 32,)
zm
CH4 ve SO2 den oluan karmn molekl says 3,01.1022 tane ise mol says 0,05 mol
dr.
Karmdaki gazlarn ktleleri eit olduuna gre mol oranlar SO2 iin x mol ise
CH4 iin 4x mol dr.
Buna gre 0,05 mollk karmn 0,01 mol SO2'ye 0,04 mol CH4 e aittir.

GAZLAR

 GAZLAR
Maddeler tabiatta kat, sv ve gaz olmak zere halde bulunurlar.
Gaz hali genel olarak molekl ve atomlarn birbirinden uzak olduu ve ok hzl
hareket ettii bir haldir.
Gaz moleklleri birbirine uzak olduu iin aralarnda etkileim yok denecek kadar
azdr. Bu sebeple gaz moleklleri birbirinden bagmsz hareket ederler.
Gazlarn hacim ve ekilleri igal ettikleri kaba gre deiir. Bulunduklar kab
doldururlar.
Gazlar kolaylkla sktrlabilirler.
Gazlar birbiriyle her oranda kararak birinin yalnz bana igal ettii hacmi bu
sefer beraberce doldururlar.
Gazlar hzl hareket ettiklerinden bulunduklar kabn eperine arparlar ve bu
arpma neticesi kaba basn uygularlar.
Bulunduklar kap ierisinde btn ynlerde ayn basnc uygularlar.
Younluklar kat ve svya gre ok kktr.
Istldklarnda btn gazlar scaklk deiimi karsnda ayn oranda genleirler.
Kolaylkla bir ortamda yaylrlar.
Gazlarn taneciklerinin oluturduu hacim, molekller arasndaki boluk yannda
ihmal edilebilecek kadar kktr.
Gaz moleklleri sabit bir hzla hareket ederken birbiriyle ya da bulunduklar kabn
duvarlaryla arprlar. Bu arpmalarda taneciklerin hz ve dorultusu deiebilir.
Fakat arpmalar esnek olduundan kinetik enerjide bir deime olmaz.
Gaz taneciklerinin scaklk deiimi ile hzlar deieceinden ortalama kinetik
enerjileri de deiir.
Scaklklar ayn olan btn gazlarn ortalama kinetik enerjileri birbirine eittir.
Gaz moleklleri yksek basn dk scaklklarda svlatrlabilirler.
DEAL GAZ
z hacmi olmayan, molekller arasnda hibir itme ve ekme kuvveti bulunmayan ve gaz
molekllerinin birbiriyle arpmasnda hibir kinetik enerji kayb olmayan bir hayali gaz
rneine ideal gaz denir.
Tabiattaki gazlar gerek gazlardr. Gerek gazlar yksek scaklk ve dk basnta ideale
yaklarlar.
Farkl gazlarn ideal olmalar karlatrmasnda ise;
Younlama noktas dk olan, molekl arl kk olan gazlar dierlerine gre daha
idealdir, yorumu yaplabilir.
GAZLARIN ZNRL
Bir gazn herhangi bir svdaki znrl;
1. Gazn cinsine baldr.
2. Scaklk arttka azalr.
3. Basn arttka artar.
GAZ BASINCININ LLMES
Gaz basncn lmeye yarayan aletlere manometre denir.
Torielli deniz seviyesinde civa kullanarak yapm olduu deney sonucu ak hava
basncn hesaplamtr.

Svlar, basnc her tarafa eit olarak iletirler. Sv basnc svnn yksekliine ve
younluuna baldr. Cvann younlugu 13,6 g/cm3, suyun younluu 1 g/cm3 tr.
Yukardaki deney civa yerine su kullanarak yaplsayd,
Borudaki su ykseklii: 76.13,6 = 1033,6 cm olurdu.
76 cm Hg = 760 mm Hg = 1 atm
1. Kapal Manometre

2. Ak Manometre
a.

Cva seviyelerinin eit olmas X gaznn basncnn ak hava basncna eit olduunu ifade
eder.
b.

X gaznn basnc ak hava basncndan h cm daha fazladr.

c.

X(g) nn basncnn ak hava basncndan daha kk olduu grlmektedir.

DEAL GAZ DENKLEM
P.V=n.R.T
P:
Basn (atm),
76 cm Hg = 760 mm Hg = 1 atm eitlii unutulmamaldr.
V:
Hacim (t)
n:
Mol says
R:
Raydberg gaz sabiti olup btn gazlar iin
litre.atm/mol.K
T:
Scaklk birimi olarak daima kelvin kullanlr.
Kelvin = C + 273eitlii vardr.
rnek - 1
2 mol H2 gaznn 5,6 lt'lik bir kapta 8 atm. basn yapmas iin scakl ka C
olmaldr?
zm:
P.V = n.R.T denkleminden;

T= 273 K kmaldr.
Ka C olduu sorulduundan K = C + 273 eitliinden gazn scakl 0C olacaktr.
GAZLARIN YOUNLUU
Gazlarn younluu basn ve scaklk deiimi ile deiir.
P . V = n . R . T denkleminde;
Mol saysn gram cinsinden yazarsak,
gazn mol says; gaz ktlesinin, gazn mol arlna oranna eittir.

p.MA = d.R.t forml karlabilir.

Younlukla ilgili sorularda bu eitlik kullanlmaldr.
rnek - 2
N2 gaznn normal koullarda younluu 1,25 g/lt dir.
N2 gaznn 0,2 atmosfer 273 Cdeki younluu katr? (N : 14)
zm :
P.MA = d.R.T denklemindeki sabit olan

artlar deisede R deimeyeceinden,

Ayn gaz olduu iin MAlar sadeleir. Verilenler yerine yazlrsa

GAZLARIN KARILATIRILMASI
Farkl gazlar birbiriyle karlatrldnda ya da herhangi bir gazn farkl ortamlardaki
halleri birbiriyle kyaslandnda;

Buradan genel olarak aadaki forml karlr.

Forml karlatrma sorularnda kullanlacaktr.

rnek - 3
2 litre hacimli kapta mutlak scakl T olan m gram CH4 gaz, 3 litre hacimli kapta mutlak
scakl 2T olan 2m gram SO2 gazlar vardr.
SO2 gaznn basncnn CH4 gaz basncna oran katr?
(H : 1, C : 12, O : 16, S : 32)
zm
CH4 gaz iin basn :

, hacim 2 litre, scaklk T dir.

SO2 gaz iin basn :

, hacim 3 litre scaklk 2T dir.

rnek - 4
Aagdaki grafiklerden hangisi yanl izilmitir?

zm:
P.V = n.R.T denklemi esas alnarak yorumlanrsa A, B, C, E klarnda izilmi olan
grafikler doru izilmitir. D kknda ise basn, C grafii, gazn scakl 0 C iken
273K'dr. Basnc sfr olamaz. Yani grafik sfr noktasndan balayamaz.
Cevap D
GAZLARIN KARITIRILMASI
Farkl kaplarda bulunan gazlarn yeni bir kapta kartrlmas ya da musluklarla birbirine
bal olan kaplarn musluunun almas ile gazlarn birbirine kartrlmas eklindeki soru
tipleri bu balkta incelenecektir. Kartrlan gazlar birbiriyle reaksiyon verebilir ya da
vermeyebilir.
Gazlar sabit scaklkta kartrlyorsa;
P.V = n.R.T denklemine gre;
T sabit ise, P.V deeri, mol says (n) ile doru orantldr.
Gazlar kartrldnda;
Pson.Vson =P1.V1.+P2.V2+...............Pn.Vn
formlnden yararlanarak ilemler yaplr.
KISM BASIN
Ksmi basntan bahsedilebilmesi iin ayn kap ierisinde birden fazla gazn bulunmas
gerekir. Kapta bulunan btn gazlar iin hacim (V) ve scaklk (T) ayn olacandan,
basn mol saysyla doru orantl olacaktr.

PA : A gaznn ksmi basnc

nA : A gaznn mol says
nT : Toplam mol says
PT : Toplam basn
Ksmi basnc, karmdaki herbir gazn tek bana o kab doldurduunda yapaca basn
olarak da tarif edebiliriz. Herbir gazn yapm olduu ksmi basnlarn toplamna ise
toplam basn denir.
rnek- 5
4 mol H2, 3 mol CO2 ve 2 mol He gaznn bulunduu kabn toplam basnc 1,8 atm.'dir.
Buna grenin ksmi basnc nedir?
zm:
Ksmi basn sorularnda ayn kapta birden fazla gazn bulunmas sz konusudur.
Dolaysyla herbir gaz iin hacim (V) ve scaklk (T) ayndr.

GAZLARIN KNET VE DFZYON HIZI

Gazlar uzayda birbirinden olduka uzak mesafelerde hareket eden molekller topluluu
olup, gaz taneciklerinin z hacmi gazn kaplad toplam hacim yannda yok denecek
kadar azdr.
Gaz moleklleri sabit bir hzla hareket ederler ve bu hareketleri srasnda birbirleriyle ve
iinde bulunduklar kabn eperiyle arprlar. Bu arpmalar esnek olup arpma
srasnda kinetik enerji deimez.
Gaz moleklleri s enerjisini kinetik enerjiye dntrrler. Sabit scaklkta btn gazlarn
ortalama kinetik enerjileri ayndr.
Yani kinetik enerji yalnzca scakla baldr.
Difzyon hz iin;
Ayn basn ve scaklk altnda X ve Y gazlarn zde bir kaba koyalm. Bu iki gazn
ortalama kinetik enerjileri birbirine eittir.

Molekl arl kk olan gazlar hzl, byk olan gazlar yava hareket ederler.

Ayn formlden hz ile younluk arasnda;

Kinetik enerjisinin scaklk ile ilikisi

eitlii de karlabilir.

eklindedir.

ki denklem birletirilirse,

eitliide karlr. Yani mutlak scaklk 4 katna karldnda hz 2 katna kar.

SIVI-BUHAR BASINCI
Svlarn her scaklkta buharlaabildiklerinden sv buharlasnn bu scaklklarda yapm
olduu basnca sv-buhar basnc denir.

1. Sv - buhar basnc, svnn cinsine ve scaklna bagldr. Sv miktarna bal

deildir.
2. Sv - buhar basnc, ak hava basncna eit olduunda sv kaynamaya balar.
3. Sv - buhar basnc byk olan svlarn kaynama noktalar dktr.
4. Sv - buhar dengesinde iken sv buharlar sktrlrsa ya da genletirilirse basnc
deimez.
5. Uucu svlarn sv - buhar basnlar daha yksektir ve bu svlar daha dk
scaklkta kaynar.
6. Bir sv iinde herhangi bir kat madde zlrse, sv - buhar basnc der
dolaysyla kaynama noktas ykselir.
7. Scaklk arttka sv - buhar basnc artar

ZELTLER
ZELT
Fiziksel zellikleri her yerde ayn olan (homojen) karmlara zelti denir.
Bir zeltiyi oluturan her bir maddeye zeltinin bileenleri denir.
rnein; su ierisinde NaCl tuzu zlmesiyle oluan zeltinin bileenleri su ve tuzdur.
Genel olarak bir zelti zc ve znenden olumaktadr.
Bu resim ekrannza sabilmesi iin kltlmtr. Bu alana tklayarak byk resimi grebilirsiniz. Orjinal
resimin boyutlar 638x299 ve bykl 18KB.

zeltiler znmenin ekline gre ikiye ayrlr;

a. yonlu zeltiler
znen madde iyonlarna ayrarak znyorsa bu zeltilere iyonlu zeltiler denir.
Asit, baz, tuz zeltileri iyonlu zeltilerdir. Bu zeltiler hareketli iyon bulundurduklar
iin elektrik akmn iletirler.
b. Molekll zeltiler

znen madde molekler olarak znyorsa bu zeltilere molekler zelti denir.

ekerin suda znmesi bu zeltilere rnek olarak verilebilir. Bu zeltiler elektrik
akmn iletmezler.
zeltiler kendi aralarnda e ayrlrlar;
a. Doygun zelti
zebilecei maksimum maddeyi zm olan zeltiye denir.
b. Doymam zelti
zebilecei kadar maddeyi zmemi olan zeltiye denir.
c. Ar doymu zelti
Baz durumlarda zeltinin deriiklii doygunluk snrn aabilir. Bu gibi zeltilere ar
doymu zeltiler denir. Bu zeltiler olduka kararszdr. Kk bir etki ile fazlalklar
ker ve doygun bir zelti elde edilir.
zeltiler znenin miktarna gre ikiye ayrlrlar;
a. Deriik zelti
Belli bir miktar zcde, fazla miktarda znen ieren zeltilere deriik zelti denir.
b. Seyreltik zelti
Belli bir miktar zcde, az miktarda znen ieren zeltilere seyreltik zelti denir.
ZNRLK
Belli bir scaklkta 100 gram zcde gram olarak znebilen maksimum madde
miktarna ZNRLK denir. zgen H2O olduunda 100 gram yerine 100 ml deeri
ile de karlaabilirsiniz.
rnein,25Cde KNO3'n znrl,
(60 gram/100 ml sudur). Yani 25Cde 100 ml su en fazla 60 gram KNO3 zebilir.
znrle Etki Eden Faktrler
1. zc cinsi
2. znenin cinsi
3. Scaklk
4. Basn
5. Ortak iyon
ZC VE ZNENN CNS
Genel manada polar maddeler polar zclerde, apolar maddeler apolar zclerde
daha iyi znr.
rnein; NaCl tuzu suda ok iyi znrken, karbon tetra klorr (CCl4) svsnda
znmez.
I2 moleklleri ise suda znmezken, CCl4'te iyi znr.
SICAKLIK
Scaklk deiimi znrl deitirir. Katlarn sv ierisindeki znrl scaklk
arttka genellikle artar. Gazlarn svdaki znrl ise scaklk arttka azalr.
BASIN
Katlarn znrl basn ile deimez. Gazlarn svdaki znrl ise basn
arttka artar.
ORTAK YON
Herhangi bir katnn ortak iyon bulunduran zeltideki znrl saf zcdeki
znrlnden daima daha kktr.
DERM (KONSANTRASYON)

Bir zeltide birim hacimdeki znm olan znen miktarna deriim (konsantrasyon)
denir.
Belli bal deriim birimleri; yzde deriim, molar deriim (molarite), normal deriim
(normalite) dir.
Yzde Konsantrasyon
100 gram zeltideki (zc + znen) znm olan madde miktarna yzde
konsantrasyon denir.
rnein; 80 gram su ierisinde 20 gram eker zlerek hazrlanan zelti %20'lik bir
zeltidir.
MOLARTE: (Molar Konsantrasyon)
1 lt. zeltide znm olan maddenin mol miktarna molarite denir.

M : Molarite
n : Mol says
V : Hacim (litre)
NORMALTE (Normal Konsantrasyon)
1 ltde znm edeer gram saysna denir.
Ksaca Normalite = Molarite x Tesir Deerlii N = Mx TD ile bulunur.
Tesir deerligi asit ya da bazn deerliine tuzun ise + yk toplamna eittir.
ZELTLER ARASI REAKSYONLAR
(Denklemli molarite problemleri)
yon ieren iki zelti kartrldnda bazen kelme olmaz, bazende iyonlar suda az
znen bir kat oluturuyorsa bir kelme olur. Yani iyonlar arasnda bir tepkime
gerekleir.
1A grubunun tuzlar ve yapsnda NO3- iyonu bulunduran tuzlar suda ok iyi znr.
Diger tuzlar iin bir genelleme yapmak mmkn degildir.
rnegin : AgNO3 zeltisi ile NaCl zeltileri kartrldnda bir kelme gzlenir. Burada
iyonlar yeniden dzenlenerek AgCl ve NaNO3 bileikleri olutuu dnlebilir. NaNO3
suda ok iyi zndne gre ken tuz AgCl'dir.
yon Denklemi: Ag+(aq) + Cl-(aq) AgCl(k)
eklinde olur.
Kartrlan iki zeltiden biri asit zeltisi, dieri baz zeltisi ise mutlaka
ntrleme tepkimesi olacaktr.
Ntrleme denklemi:
H+ + OH H2O eklindedir.
ZELTLERN ZELLKLER
1. zeltinin kaynama noktas, saf maddenin kaynama noktasndan yksektir.
2. zeltinin donma noktas, saf maddenin donma noktasndan dktr.
3. zeltinin buhar basnc, saf maddenin buhar basncndan dktr.
4. zeltilerin younluklar zeltilerde znen madde miktarna gre deiir.
Btn bu deimeler (Kat + Sv) zeltileri iin dnlebilir. Bu deime miktarlar iyon
deriimine baldr.
Aada saf su ile tuzlu suyun stlmas srasnda zamanla scaklk deiim
grafikleri verilmitir.

Grafiklere dikkat edilirse kaynama srasnda saf suyun scakl sabit kalrken, tuzlu suyun
scakl devaml artmtr.
Alkol-su karmnn stlmas srasnda zamana bal scaklk deiim grafii
izilseydi aadaki gibi olurdu.

Grafige gre;
1. blgesinde alkol - su karm vardr. Zamanla karmn scakl artmaktadr.
2. blgesinde 78 Cde alkol kaynamaktadr. Verilen s alkoln buharlamas iin
kullanlr. Scaklk alkoln tamam tkeninceye kadar sabit kalr.
3. blgesinde yalnz su vardr. Suyun scakl zamanla artar.
4. blgesinde su 100 Cde buharlamaktadr. Su tkeninceye kadar scaklk sabit
kalr.

Saf maddelerin donma noktalar sabittir. Donma mddetince scaklk deiimi

yoktur. Ancak zeltilerin donma noktas znenin miktarna bal olarak deiir.
Donma sresince scaklk der.

RADYOAKTFLK

 RADYOAKTFLK
Kendiliinden ma yapabilen maddelere radyoaktif maddeler denir. Radyoaktiflik
ekirdek yapsyla ilikilidir. Radyoaktif bir atom hangi bileiin yapsna girerse o bileii
radyoaktif yapar.
Radyoaktif elementler kuvvetli birer enerji kaynadr. Radyoaktif elementler bu enerjiyi
kendiliklerinden yaynlarlar ve bu olay hibir ekilde durdurmak mmkn deildir.
Radyoaktif elementin tek bana bulunmas, bileik iinde bulunmas, kat, sv, gaz, iyon
halinde bulunmas radyoaktif zelliini etkilemez.
Atomun radyoaktif zellik gstermesinde ekirdekteki proton saysnn ntron saysna
oran etkilidir. Kararllk kua dediimiz, aadaki diyagramda grlen p/n oran 1 ve
1'e yakn olan atomlar kararldr. Yani radyoaktif deildir.
Grafikte de grld gibi hafif atomlarda, (ktle numaralar dk) ekirdekte, aa
yukar eit sayda proton ve ntron bulunduu halde, ar elementlerin kararl yani
radyoaktif olmayan ekirdekleri protondan daha ok ntron bulundurur.
Kararllk kua ierisinde bulunmayan ekirdekler radyoaktiftir. Bu ekilde olan atomlar
daha kararl hale gelmek iin malar yaparlar. Ima yapan atomlara radyoaktif
atomlar denir.

RADYOAKTF IIMALAR
Ima; atomun yapsndan baz paralarn atlmasdr.
a. Alfa () Imas
eklinde olduu bilinmelidir.
tanecikleri (+) ykl taneciklerdir.

mas
b. Beta () Imas
eklinde olduu bilinmelidir.
tanecikleri () ykl taneciklerdir.

mas
Beta masnda bir ntron bir protona dnr. Yani,
Bu esnada ekirdekten bir elektron ktlesine eit arlkta bir parack frlatlr. Buna
denir.
Beta mas veya eklinde gsterilir.

c. Gama () Imas
Yk ve ktlesi olmayan nlardr. Enerjisi fazla olan atomlar mas yaparak kararl hale
geerler. nlar saf enerjidir.
mas mutlaka bir baka ekirdek tepkimesinden sonra gerekleir.
d. Pozitron ( + ) Imas
Pozitronun ktlesi, elektronun ktlesine eit +1 ykl bir paracktr.
Bir protonun bir ntrona dnmesiyle oluur.

e. Elektron Yakalama
Kararsz olan ekirdein 1s orbitalinden bir elektron almasna denir. Elektron -1 ykl,
ekirdekteki proton +1 ykl olduundan ekirdee elektronun girmesi ile bir proton bir
ntrona dnr.

f. Ntron

Imas

n mas
ntron masyla atom izotopuna dnm olur.
Bahsedilen bu malar sonucu atom kararllk kazanrsa radyoaktiflik zellii de
sona erer.
RADYOAKTF BOZUNMALARIN HIZI
Yarlanma Sresi
Radyoaktif maddeler kendilerine has hzlarla paralanrlar. Paralanma hz scakla,
basnca, maddenin fiziksel haline bal deildir.
Radyoaktif bozunma hz, oluan ekirdein kararll iin bir ldr ve genellikle
yarlanma sresi olarak verilir. Yarlanma sresi demek, maddenin balang miktar ne
olursa olsun, maddenin yarsnn bozunmas iin geen zamandr ve her izotop iin ayr
ayrdr.
Bir radyoaktif element atomlarnn paralanarak yarya inmesi iin geen zamana
yarlanma sresi veya yar mr denir. Radyoaktif bozunmalarda atom paralanarak
baka atoma dnecektir.
Mesela; 10 gramlk yar mr t yl olan radyoaktif madde, t yl sonra 10 gramdan 5
grama, 2t yl sonra 2,5 grama decektir.
Bir atoma ait birden fazla izotopun her biri radyoaktif olabilir. Fakat bu radyoaktif
atomlarn kararllklar farkl farkldr. Yarlanma sresi uzun olan radyoaktif maddeler
yarlanma sresi ksa olan radyoaktif maddelere gre daha kararldrlar.
YAPAY RADYOAKTFLK
Eer kararl bir ekirdek baz taneciklerle bombardman edilirse yapay radyoaktiflik
meydana gelir. Bombardman yapan taneciklerin enerjisi yeteri kadar bykse ekirdek
bunlarla birleerek yeni bir ekirdek oluturur. Eer bu yeni oluan ekirdek kararszsa
radyoaktif bozunmaya urar. Mesela 12C ekirdei enerjisi arttrlm protonlarla
bombardman edilirse radyoaktif hale gelir.

Yeni oluan
ekirdei radyoaktiftir.
bozunmaya urayacaktr.

atomu radyoaktif

Yapay ekirdek tepkimeleri u zellikleriyle kimyasal tepkimelere benzer.

a. Tepkime srasnda enerji alnr ya da verilir.
b. Tepkimelerin genellikle belirli bir aktifleme enerjisi vardr.
Yapay ekirdek tepkimeleri, kimyasal tepkimelerden farkl olarak;
a. Atomdaki proton, ntron saylar deiir.
b. Toplam madde miktarnda ok az olsa llecek kadar deime olur.
c. Tepkimeler yalnzca o izotopa zgdr.
ekirdek tepkimeleri ile tabiatta bulunmayan elementlerin izotoplar sentezlenebilir.
Fisyon (Blnme) Tepkimeleri
Kararll az ve byk olan ekirdeklerin kararl kk ekirdeklere dnmesine fisyon
tepkimesi denir.
Bu olayda byk miktarda enerji aa kar.
Blnme tepkimeleri atom bombalarnn yapmnda kullanlmtr.
Fzyon (Kaynama) Tepkimeleri
Hafif ve kararll az olan ekirdeklerin, birleerek ar ve kararl ekirdek oluturmasna
fzyon tepkimesi denir.
Bu olayda da ok enerji aa kar. Hidrojen bombasnn temeli bu tepkimedir.
Bu tepkimenin gnete de olduu kabul edilmektedir. Kaynama tepkimeleri ok yksek
scaklklarda gerekletirilebilmektedir. Bu nedenle hidrojen bombasnn yaplmas atom
bombasndaki ekirdek tepkimesinden elde edilen enerji ile gerekletirilebilmektedir.

REAKSYON ENTALPS
REAKSYON ENTALPS (ISISI)
Reaksiyonlar s ynyle ikiye ayrlr.
1. Ekzotermik reaksiyonlar (s veren)
2. Endotermik reaksiyonlar (s alan)
Bir kimyasal reaksiyon sz konusu ise mutlaka enerji deiimi olur. Ya darya s verilir
ya da evreden s alnr.
H2+ 1/2 O2 H2O + 68 k.kal (Ekzotermik reaksiyon)
N2 + O2 + 42 k.kal 2NO (Endotermik reaksiyon)
ENTALP (H)
Herhangi bir madde bir kimyasal reaksiyonda darya enerji vererek baka bir maddeye
dnyorsa, aa kan enerji nceden balangtaki maddede depo edilmi halde
bulunmaldr.
Ayn ekilde oluan maddeler de, baka bir maddeye dnrken gene enerji
verebildiklerine gre bu maddelerde depo edilmi enerji vardr denilebilir.

Herhangi bir maddenin kimyasal yapsna bal olarak depo edilmi olan bu enerjiye s
kapsam denir. Sabit basnta H ile gsterilir.
enerji deiimine entalpi ad verilir. Her maddenin kendi iinde bulundurduu bir i
enerjisi vardr.
H ile gsterilir.
Bir maddenin kat, sv, gaz hallerinde entalpi deerleri farkldr.
Entalpi;
a. Madde miktarna
b. Maddenin fiziksel haline
c. Basnca baldr.
H : (+) iaretli ise ya da H > 0 ise olay endotermiktir.
H : (-) iaretli ise ya da H < 0 ise olay ekzotermiktir.

OLUUM ENTALPS (ISISI)

Elementlerin ve tabiatta bulunan halleri ile tek cins atomdan olumu molekllerin
(Na, Fe, H2, O2) entalpileri sfr kabul edilmitir.
Elementlerin bir araya gelerek 1 mol bileik olutururken kullanlan sya ya da aa kan
sya oluum entalpisi denir.
C + O2 CO2 H = -94 k.kal
C ve O2'nin entalpisi sfr olduundan CO2'nin oluum entalpisi -94 k.kal/mol'dr.
2Fe + 3/2 O2 Fe2O3 + 190 k.kal
denklemine gre Fe ve O2'nin entalpileri sfr olduundan Fe2O3'n oluum entalpisi
190 k.kal/mol' dr denilir.
REAKSYON ENTALPS
HHrnler- Hgirenler
rnlerin oluum entalpileri toplamndan, girenlerin oluum entalpileri toplam karlarak
reaksiyonun H' hesaplanr.
HESS KANUNU
(Reaksiyon Islarnn Toplanabilirlii)
Bir reaksiyon ister tek kademede olusun, isterse birden fazla tepkimenin toplamndan
olusun neticede s deiimi ayn olur.
Bir tepkimenin entalpisi, tepkimenin izledii yola (kademe says) bal deildir.
1. Reaksiyon ters evrilince H iaret deitirir.
2. Reaksiyon herhangi bir katsay ile arplrsa H'da arplr.
3. Reaksiyonlar toplanrsa H'lar da toplanr.
eklinde sralanr.
rnek
2A + 3B 4C + 3D H=+a k.kal
A + 3E 2C + 3D H= - b k.kal
olarak verildiine gre;
B+D 2E
tepkimesinin H deeri a ve b cinsinden nedir?

zm
Verilen denklemler yardmyla bilinmeyen denklemin H' hesaplanacaktr.
Bu ilem iin I. denklem 1/3 ile arplmaldr.
nk sorulan denklemde B bir mol'dr.
1. denklemin H deeri a/3 olur.
2. denklem ters evrilmeli ve 2/3 ile arplmaldr.
ters evrildii iin -b deeri b ye ve 2/3 b olur. tepkimeler toplandndan H'lar da
toplanr.

HAL DEMELER
Bir maddeye verilen enerji maddenin scakln artryorsa maddeye verilen enerji
Q = m.c. t formlyle hesaplanr. Maddeye verilen enerji maddenin scakln
deitirmeden fiziksel halini deitiriyorsa maddeye verilen enerji Q = m.l forml ile
hesaplanr.
Kat bir maddenin stlmas srasnda erime noktasna kadar maddenin scakl artar ve
katnn snmas srasnda ald s;

formlyle bulunur.
Erime noktasna gelmi olan katnn erime sresince scakl deimez, fakat maddeyi
eritmek iin s verilmektedir. Bu verilen s maddenin kat halden, sv hale gemesini
salamaktadr.
Q = m.le
le: Bir maddenin 1 gramnn kat halden sv hale geebilmesi iin verilmesi gereken s
miktardr.
Tamamen sv hale dnm olan maddeye s verilmeye devam edilirse sv snmaya
balar ve kaynama noktasna kadar scakl artar.
Q = m.c.t ile svnn ald s bulunur.
Sv kaynamaya balad andan, tamamen buharlancaya kadar geen zaman ierisinde
scakl deimez.
Verilen s Q = m.lb (lb: 1 gram maddenin sv halden, gaz hale gemesi iin verilen
sdr.)
Tamamen gaz haline geen maddeye s verilmeye devam edilirse gazn scakl
artacaktr ve gazn ald s Q = m.c.t forml ile bulunur.
Bir maddeye verilen s, o maddenin ya scaklnda bir deiiklik yapar ya da halinde
(durumunda) bir deiiklik yapar. Bir madde erime noktasna kadar stldktan sonra
erimesi tamamlanncaya kadar verdiimiz enerji scaklk deiimine sebep olamaz.
Dolaysyla verilen enerji maddenin hal deiimine uramasna yol amtr.

(Buz iin snma erisi)

Not: Farkl scaklklarda iki madde kartrldnda scakl fazla olandan dk olana s
geii olacaktr.
Her zaman Q verilen=Q alnan
BA ENERJLER
ki atom arasndaki ba koparabilmek iin verilmesi gereken enerjiye ba enerjisi denir.
Ban koparlmas endotermik bir olay olduuna gre ban oluumu ekzotermiktir.
Ba oluurken koparmak iin verdiimiz enerji kadar s aa kar.
Ba enerjisi ne kadar fazla ise bileik o kadar kararldr.
Ba enerjileri kullanlarak reaksiyonun H' hesaplanabilir.
NOT : Herhangi bir kimyasal reaksiyon olumas iin reaksiyona giren maddelerin belirli
bir enerjiye sahip olmalar gerekir. Bu enerji ba koparmak iin verilmesi gereken
enerjidir.

REAKSYON HIZI
REAKSYON HIZI
Birim zamanda reaksiyona girenlerin yada rnlerin miktarlarndaki deimeye reaksiyon
hz denir.
N2 + 3H2 2NH3 reaksiyona gre;

Hzlar arasndaki iliki

Potansiyel Enerji Tepkime Koordinat Grafikleri
Bir tepkimenin gerekleebilmesi iin,
1. Reaksiyona giren molekller arpmaldr.

2. Her arpma reaksiyonla sonulanmaz, uygun arpma olmas gerekir.

3. arpan molekllerin belirli bir enerjiye sahip olmalar gerekir. Bu enerji
reaksiyonunun gerekleebilmesi iin gerekli olan minimum enerjidir. (Aktifleme
enerjisidir.)

Grafiin yorumu
1. Reaksiyona girenlerin enerjisi 0 k.kaldir.
2. rnlerin enerjisi -50 k.kaldir.
3. Eai = 70 k.kal Eag = 120 k.kaldir. H = -50 k.kaldir.
4. H = Eai - Eag
5. Yksek scaklkta girenler kararldr. Dk scaklkta rnler kararldr.
Hz fadesi ve Hza Etki Eden Faktrler
Tek kademede gerekleen bir reaksiyonun hz reaksiyona girenlerin deriimlerine gre
yazlr. Her reaksiyonun aktifleme enerjisi farkl olacandan her reaksiyon iin farkl bir
sabit kullanlmaldr.
N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g)
V = k. [N2] . [H2]3
2X(g) + Y(s) Z(g) + T(k)
V= k . [X]2

Not : Kat ve saf svlarn deriimleri sabit olduundan hz ifadesinde yazlmazlar.

k: Her reaksiyon iin farkl olan bir sabittir.
1. Deriim : Reaksiyona giren maddelerin deriimleri deitirilirse hz da deiir.
2. Basn - Hacim : Basncn deimesi hacmin deimesine bal olarak
dnlmelidir. Hacim deiirse reaksiyona giren tm madde deriimleri
deieceinden hz da deiir.
3. Scaklk : Scakln arttrlmas btn tepkimelerin hzn arttrr.
Scaklk artarsa;
1. Molekllerinin hareket hz artar.
2. arpma says artar.
3. Ortalama kinetik enerji artar.
4. Aktiflemi kompleks says artar.
5. k sabiti byr.

Not : Scakln deimesi ile aktifleme enerjisinin deeri deimez.

Bir tepkimenin farkl iki scaklktaki tanecik says kinetik enerji dalm grafii ekildeki
gibidir.

1. Katalizr : Balam bir reaksiyona herhangi bir anda girerek reaksiyonun

aktifleme enerjisini drp reaksiyonu hzlandran daha sonra kendisinde hibir
deiiklik olmadan elde edilen maddeye katalizr madde denir.

Katalizrler bir tepkimeyi balatamazlar, balam tepkimeyi durduramazlar. tepkimenin

ynn deitiremezler, rn miktarna etki etmezler, tepkimenin Hn deitiremezler.
Ancak; tepkimenin aktifleme enerjisini deitirirler, k sabitini deitirirler ve tepkimenin
mekanizmasn deitirebilirler.
Not : Canl organizmalarda katalizr grevi yapan enzimler vardr, bu arada reaksiyonu
yavalatan inhibritrler vardr.
1. Temas Yzeyi : Reaksiyona giren kat yada svlarn temas yzeyini arttrmak,
reaksiyonun hzlanmasna sebep olur. Temas yzeyini arttrmak deriimleri
deitirmeyeceinden k sabitinin deimesine sebep olur.
2. Maddenin Cinsi
1. yon reaksiyonlar dier reaksiyonlara gre daha hzl gerekleir.
2. Organik reaksiyonlar dier reaksiyonlara gre daha yava gerekleir.

3. Reaksiyona giren madde eidi ve katsay arttka reaksiyon daha yava

gerekleir.
Kademeli (Mekanizmal) Reaksiyon Hz
Bir tepkime tek basamakta deil de birden fazla basamakta oluuyorsa byle tepkimelere
kademeli reaksiyonlar denir. Kademeli reaksiyonlarda her basaman kendine gre bir hz
vardr. Ancak net reaksiyonun hzn en yava kademe belirler.
rnek
Kademeli olarak yryen OCl + I Cl + OI
tepkimesinin ara basamaklar
OCl + H2O HOCl + OH (hzl)
I + HOCl HOI + Cl (yava)
HOI + OH H2O + OI (hzl)
eklindedir.
Aadaki sorular yantlaynz?
a. Ara rnler hangileridir?
b. Katalizr hangi maddedir?
c. Reaksiyonun hz denklemi nasldr?
d. Ortama saf H2O ilave edilirse hz nasl deiir?
zm
1. Ara rn reaksiyonun birisinde rn iken dierinde reaktif konumun da olan
maddelere denir. HOCl, OH, HOI ara rndr.
2. Katalizr reaksiyona girip deiiklie uramadan kan maddelere denir.
H2O katalizrdr.
3. Kademeli reaksiyonlarda hz denklemi yava basamaa gre yazlr.
Hz denklemi = k. [I] . [HOCl] dir.
1. Kademeli reaksiyonlarda hz, yava basamaktaki maddelerin deriimlerinin
deitirilmesi sonucunda deiir. Ancak saf H2O ilavesi zeltisinin hacmini
artracandan yava basamaktaki I ve HOCl deriimleri azalr ve hz klr.
Hzn
1.
2.
3.

Takip Edilmesi ve llmesi

Renk deiimi olan reaksiyonlarda renk deiimiyle hz takip edilebilir.
yon reaksiyonlarnda elektrik iletkenlii llerek hz takip edilebilir.
Gaz reaksiyonlarnda ise reaksiyon giren mol says rnlerin mol saysndan farkl
ise basn deiimiyle llebilir.

KMYASAL DENGE
KMYASAL DENGE
Bu blme kadar kimyasal olaylar tek ynl reaksiyonlar olarak dnmtk. Gerekte
ise ou kimyasal olaylar iki ynl tepkimelerdir.
rnek olarak sabit scaklkta kapal bir kapta :

tepkimesini inceleyelim. Kaba nce bir miktar X ve Y koyalm. Zamanla X ve Y nin

reaksiyona girmesinden dolay miktar azalacak, Z ve T nin miktar artacaktr. Oluan Z ve
T reaksiyona girip tekrar X ve Y oluturacaktr. Bir mddet sonra X ve Yden Z ve T
oluma hz ile, Z ve T den X ve Y oluma hz birbirine eit olur. Bu duruma denge
durumu denir.
Bu srada maddelerin konsantrasyonu deimemekle birlikte her iki ynde reaksiyon eit
hzda srmektedir. (Dinamik denge) Denge tepkimelerinin ift okla gsterilmesinin sebebi
budur.
Her iki yndeki reaksiyon iin hz bantsn yazalm.
leri yndeki RH1 = k1 [X] . [Y]
Geri yndeki RH2 = k2 [Z] . [T]
Denge durumu RH1 = RH2 dir. Deerleri yerine koyup dzenlersek;
k1 [X] . [Y] = k2 [Z] . [T]

Kya kimyasal denge sabiti denir.

Bu eitlik szle aadaki ekilde ifade edilir.

NOT : Denge sabitine kat ve sv fazdaki maddeler yazlmaz, gaz fazndaki ve suda
znm durumdaki maddeler yazlr.
Baz reaksiyonlar iin denge sabitini yazalm.

NN DENGE?
Baz reaksiyonlar tek ynl baz reaksiyonlar ift ynldr. Bunun izahn yle yapabiliriz:
1. Maksimum dzensizlie eilim.
2. Minimum enerjiye eilim.
Bir kimyasal reaksiyonda minimum enerjiye eilim ilkesi denklemi bir tarafa, maksimum
dzensizlie eilim ilkesi dier tarafa destekliyorsa bu tr reaksiyonlar genellikle denge
reaksiyonudur.
Maksimum dzensizlik: Svlar katlara gre daha dzensiz, gazlar svlara gre daha
dzensizdir. Mol says fazla olan gaz, az olan gaza gre daha dzensizdir. Bir kat bir
svda znrse dzensizlii artar. Bir gaz bir svda znrse dzensizlii azalr.
Minimum Enerji: Bir reaksiyonda snn bulunduu taraf (endotermikte sol, ekzotermikte
sa taraf) minimum enerji eiliminin olduu taraftr.

denklemine gre; Maksimum dzensizlik sola doru eilimli ve minimum enerji saa
doru eilimlidir.
denklemine gre; Maksimum dzensizlik sola doru eilimli ve minimum enerji saa
doru eimlidir.
DENGE SABT LE LGL HESAPLAMALAR
Denge sabiti ile ilgili hesaplamalar yaplrken reaksiyona giren maddelerin balang
miktarlar yazlr, dengeye ulaldnda harcanan ve oluan maddeler hesaplanarak denge
anndaki deriimler hesaplanr.
rnek - 1
tepkimesine gre 1 lt'lik bir kapta 4 mol N2 ve 7 mol H2 alnarak dengeye ulaldnda
kapta 4 mol H2 bulunuyor.
Buna gre reaksiyonun denge sabiti Kd'nin deeri katr?
zm

Bu resim ekrannza sabilmesi iin kltlmtr. Bu alana tklayarak byk resimi grebilirsiniz. Orjinal
resimin boyutlar 638x217 ve bykl 13KB.

KISM BASINLAR TRNDEN DENGE SABT (Kp)

Kp ile Kd arasnda Kp = Kd.(RT)n ilikisi vardr.

n : (rnlerin mol says - Girenlerin mol says)
R : Gaz sabiti
T : Mutlak scaklk (K)
DENGE SABTNN DEM
1. Bir denge reaksiyonu ters evrilirse, K denge sabiti

olarak alnr.

tepkimesinin denge sabiti 25 ise

tepkimesinin denge sabiti 1/25'tir.
1. Bir tepkimenin katsaylar n ile arplrsa, K'nn n'ninci kuvveti alnr.

tepkimesinin denge sabiti 4 ise

tepkimesinin denge sabiti (4)2 = 16'dr.
1. Herhangi bir tepkime dier tepkimelerin toplamndan oluuyorsa, bu
tepkimenin
K (denge sabiti), dier tepkimelerin denge sabitlerinin arpmna eittir.

DENGEYE ETK EDEN FAKTRLER

Dengedeki bir sisteme dardan herhangi bir etki yapldnda denge reaksiyonu saa
veya sola kayarak tekrar dengeye gelmek ister. Yani dardan yaplan etkiye ters ekilde
etki verir. Buna Le Chatelier prensibi denir.

1. Deriim
1. Tepkime dengede iken kaba X gaz eklemek hangi deiikliklere yol aar.

Reaksiyon saa doru kayar.

T miktar ve deriimi artar.
Z;Z miktar artar ancak deriimi deimez.
Y miktar azalr.
X miktar artar.
k sabiti deimez. (Sadece scaklkla deiir.)

1. Tepkime dengede iken kaptan bir miktar Y gaz alnrsa hangi deiiklikler olur.

Reaksiyon sola kayar.

Z ve Tnin miktar azalr.
X miktar artar.
Y miktar azalr.
k sabiti deimez.

1. Kaba Z kats eklemek hangi deiikliklere sabep olur?

&nbsp;Z kat olduundan dengeyi etkilemez.

2. Basn - Hacim
Basncn artmas hacmin azalmas demektir. Basn artarsa reaksiyon mol says fazla olan
taraftan az olan tarafa kayar. Mol says eit olan reaksiyonlarda basn - hacim
deiiminin dengeye etkisi olmaz.
3. Scaklk
Scaklk k sabitini deitirir. Denge sabitleri yalnzca scaklkla deiir. Denge
tepkimelerinde s tpk bir madde gibi dnlmelidir. Ekzotermik reaksiyonlarda s sa
tarafa yazldndan scaklk arttrlnca reaksiyon sola kayar. K sabiti klr. Endotermik
reaksiyonlarda s sol tarafa yazldndan scaklk arttrldnda reaksiyon saa kayar. K
sabiti byr.
Not 1 : Dengedeki bir tepkimeye katalizr kullanlmas dengeyi etkilemez. Ancak
dengeye ulamam reaksiyonlarda katalizr kullanlmas, dengeye ulama hzn arttrr.
Not 2 : Dengedeki bir reaksiyona, reaksiyona girmeyen herhangi bir madde eklemek
dengeyi etkilemez.
DENGEY KONTROL
Herhangi bir anda reaksiyonun dengede olup olmadnn incelenmesi olaydr. Herhangi
bir andaki bulunan deriimler denge ifadesinde yerine yazlr. Bulunan deer Kd'ye eit
karsa sistem dengededir, denilir. Bulunan deer Kd'den bykse reaksiyon sola doru
iliyor, bulunan deer Kd'den kkse reaksiyon rnler ynne (saa doru) iliyor,
demektir.
rnek - 2
1 lt'lik bir kapta 2 mol X, 3 mol Y, 1 mol T ve 1 mol Z bulunduu anda;
I. Sistem dengededir.
II. Zamanla X ve Y miktar artar.
III. Reaksiyon saa doru ilerler.
ifadelerinden hangisi ya da hangileri dorudur?

zm
Dengeyi kontrol etmek iin verilen deriimler yerine konularak bulunan deer K' olsun.

Gerek denge sabiti Kd = 3 olduundan tepkime saa doru kayacaktr. X ve Y miktarlar

azalacak, Z ve T miktarlar ise artacaktr.
Buna gre Cevap Yalnz III olur.
ayet K' = Kd olsayd, sistem dengededir ifadesi doru olurdu.
___________________

ZNRLK DENGES (K)

ZNRLK DENGES (K)
zeltilerde denge, kimyasal denge ile ilgili genel ilkelerin zeltilere uygulandr.
Bu nedenle zeltilerdeki dengeyi iyi anlayabilmenin yolu kimyasal dengeyi iyi bilmeye
baldr.
Denge sabiti ancak, ok az znen iyonlu katlar iin uygulanr.
K: Az znen iyonlu katlarn, doygun zeltisi ierisinde bulunan iyon
deriimlerinin arpmdr.
K bir denge sabiti olduundan yalnz scaklkla deiir.
Genel olarak 1A grubunun tuzlar, NH4+ ve NO3 li bileikler suda ok iyi znr. Dier
tuzlarn suda iyi znp znmediini bilmemize gerek yoktur.
Bir tuzun K sinden bahsediliyorsa suda iyi znmediini dnebiliriz.
Mesela bir miktar su alnp ierisine kat AgCl tuzundan azar azar eklediimizde ilk
balarda zndn gzleriz. Bir sre sonra kabn dibinde AgCl katsnn znmeden
kaldn grrz. Bu noktadan sonra ne kadar AgCl eklersek ekleyelim hepsi kabn dibine
ker.
rnein 25 C de 1 lt su en fazla 1,6.105 mol AgCl zebilir. 1 lt su iin AgCl miktar
bundan fazla olursa geri kalan ksm dibe ker.
lk kelme olduktan sonra kimyasal olay durmu deildir. znme olay yine srer fakat
znm olarak bulunan AgCl miktar deimez. nk ayn sre ierisinde kme olay
da devam etmektedir. Bu olay bize denge olayn hatrlatr.
ZNRLK
Belirli bir scaklkta 1 lt zelti ierisinde znm olan maksimum mol miktarna
znrlk denir.
Baz iyonlu bileiklerin znrlk dengeleri ve K ifadeleri
Katlarn denge sabiti ifadesinde yer almadn hatrlayalm. Buna gre;

ZNRLK LE K ARASINDAK LK
znrl verilen bir tuzun K sini, K si verilen bir tuzun znrln hesaplamak
ok kolay bir ilemdir.
znrlk dengesi sorularnda, verilen veya sorulan tuzun iyon denklemini yazmak ok
nemlidir.

rnek - 1
25 C de ZnF2 n znrl 2.104 mol/lt dir.
Buna gre ZnF2 nin K si katr?
zm
nce iyon denklemini yazalm.

ZNRLE ORTAK YON ETKS

Suda az znen tuzlar, kendisiyle ortak iyon ieren zeltilerde saf suya nazaran daha az
znrler. zeltideki ortak iyonun deriimi ne kadar fazla ise znrlk o kadar kk
olur.
Ortak iyon znrl azaltr.
rnek olarak doymu AgCl zeltisine kat NaCl ilve ederek, AgClnin znrlnn
deiimini inceleyelim:
AgCl zeltisine NaCl ilve edildiinde Cl iyonlar deriimi artar, denge AgCl nin kme
lehine kayar, bir miktar AgCl ker. Bu durumda AgCl nin znrl saf sudakine
nazaran azalm olur.
rnek - 2
102 M NaF zeltisinde CaF2 nin znrl nedir?
(CaF2 nin znrlk arpm 4.1012 dir)
zm
NaF Na+ + F
102 M 102 M 102 M
CaF2 nin znrl x olsun.

Buradaki 2x ihmal edilebilir.

x = 4.108 M. olarak bulunur.
DOYMULUK, DOYMAMILIK ve KELME
ki zelti kartrldnda zeltilerdeki iyonlarn birlemesinden oluan tuzlarla ilgili
durum sz konusudur.
Bir zeltideki, iyonlarn konsantrasyonlar arpm znrlk arpmndan kk
ise zelti doymamtr. Doygunlua ulancaya kadar daha tuz zebilir.
yonlarn konsantrasyonlar arpm znrlk arpmna eit ise zelti
doymutur. Artk ayn tuzdan daha zemez.

yonlarn konsantrasyonlar arpm znrlk arpmndan bykse zelti

doymutur, dengesizdir, kartrma veya alkalama sonucunda kelme gzlenir.

Bunlar, znrlk arpm (K) ve iyonlarn konsantrasyonlar arpm (Ki) olmak zere
aadaki ekilde ifade edebiliriz.
K > Ki Doymamtr, kme olmaz.
K = Ki Doymutur, kme olmaz.
K < Ki Doymutur, kme olur.
rnek - 3
Eit hacimlerde 0,04 M NaBr ile 0,02 M Pb(NO3)2 zeltileri kartrlyor.
PbBr2 n K = 4.1015 ise;
a. kme olur mu?
b. kme denklemini yaznz?
c. Son zeltideki iyonlarn deriimlerini bulunuz?
zm
1. K si verilen tuzun iyon denklemini yazalm.

Pb+2 iyonlar Pb(NO3)2 den, Br iyonlar ise NaBr den gelmektedir. Hacim iki katna
ktndan yeni deriimleri

yonlar arpmn bulalm.

Ki > K olduundan kme olacaktr.

1. ken tuz PbBr2 dir. kme denklemi;
Pb(NO3)2 + 2NaBr PbBr2(k) + 2NaNO3
1. kme denklemine gre reaksiyona giren maddeler ve ortamda bulunmas
gereken iyonlar hesaplayalm.
Hacimleri 1'er litre alrsak;
Pb(NO3)2 + 2NaBr PbBr2(k) + 2NaNO3
0,02 mol 0,04 mol
Denkleme gre artansz bir reaksiyon olur. Ancak kme tamamlandktan sonra
ortamdaki iyonlarn arpm K ye eit olmaldr.

Dier iyonlar ise kmeye uramamtr fakat hacim deiiminden son deriimleri,

SEML KTRME
Bir zelti ierisinde birden fazla tuz znm olarak bulunursa bu tuzlar ayrmak iin
znrl daha kk olan tuzlar ktrlerek bu ilem yaplabilir. Bu olaya seimli
ktrme ad verilir.
rnek olarak 0,01 M Cl iyonu ve 0,1 M Br iyonu ieren bir zelti dnelim. Bu iki
iyonu birbirinden ayrmak iin ortama azar azar Ag+ iyonu ekleyelim. Hangi tuzun K sine
ilk nce ulalrsa (AgCl veya AgBr) o tuzun ilk nce keceini syleyebiliriz.

AST BAZ KAVRAMLARI

AST BAZ KAVRAMLARI
Asit: Sulu zeltilere H+ iyonu verebilen maddelerdir.
Baz: Sulu zeltilere OH iyonu verebilen maddelerdir.
Dier bir ifadeyle H+ iyonu verebilen maddelere asit, H+ iyonu alabilen maddelere baz
denir.
Bu genel tanma gre;
denkleminde HF, H+ iyonu verebildiinden asit, H2O, H+ iyonu alabildiinden bazdr.
Tepkime ift ynl olduundan H3O+ iyonu, H+ iyonu verebildiinden asit, F ise H+
alabildiinden bazdr.
Asit-1 Baz-2 Asit-2 Baz-1
eklinde yazlabilir. Bu ise herbir asit ve bazn birer elenik asit-baz iftinden olutuunu
gsterir.
rnek olarak:
Asit-1 Baz-2 Asit-2 Baz-1

Baz-2 Asit-1 Asit-2 Baz-1

Ayn numarayla gsterilen asit baz iftine konjuge asit-baz ifti denir.
SUYUN YON DENKLEM
Su ok az dahi olsa elektrik akmn ilettiine gre, su ierisinde iyonlarn bulunduu
aklmza gelmelidir.
eklinde iyonlar.
Olay bir denge olay olduundan denge sabitine suyun denge sabiti (Ksu) denir.
25 C de deneysel olarak Ksu deeri 1.1014 olarak hesaplanmtr.
Ksu = [H+].[OH]
eitlii btn sulu zeltiler iin geerlidir.
Asit suya H+ iyonu vereceine gre [H+] = [OH] eitlii bozularak [H+] > [OH]
olacaktr.
Baz suya OH iyonu verecek ya da H+ iyonu alacaktr.

Baz zeltisi iin [H+] < [OH] sz konusu olacaktr.

Not: Bir zelti asit zeltisi ise ilemler H+ iyonlaryla yaplmaldr. zelti baz zeltisi
ise ilemler OH iyonlaryla yaplmaldr.
pH ve pOH
pH = log[H+]
pOH = log[OH]
pH + pOH = 14
eitlikleri yardmyla bir zeltinin [H+] deriimi ya da [OH] deriimi bilinirse pH ya da
pOH's, pH' ya da pOH' bilinen bir zeltinin [H+] deriimi ya da [OH] deriimi bulunur.
Saf su iin;
[H+]= [OH]= 1.107 olduundan
pH = log[1.107]
pH = 7
pOH = log[1.107]
pOH = 7 bulunur.

rnek - 1
Bir asit zeltisinin [H+] deriimi 1.103 M ise bu zeltinin pH ve pOH' nedir?

zm
[H+] = 1.103 M ise
pH = log[H+]
pH = log[1.103]
pH = 3
pOH = 11 olarak bulunur.
ZAYIF AST ve BAZLAR (Ka ve Kb)
Kuvvetli asitler ve bazlar suda % 100 iyonlatklarndan bunlarla ilgili sorular denge sabiti
kullanmadan zyorduk. Ancak zayf asit ve bazlarda %100 iyonlama olmadndan bir
denge sz konusudur.
Zayf HA asiti iin;

ya da

eklinde denge denklemleri yazlabilir.

Zayf asitler iin uygulanan ilemlerden hareket ederek zayf bazlar iin gerekli eitlikler
elde edilebilir.

rnek - 2
0,1 M lk HA asitinin pH =3 tr. Buna gre, asitin Ka s katr?
zm

pH = 3 ise [H+] = 1.103 olduundan,

[A] = 1.103 olacaktr.

 ihmal edilir.
0,1 in yannda 1.103 ok kk olduundan ihmal edilir.
Ka = 1.105 olarak hesaplanr.
NTRLEME
Asit + Baz Tuz + H2O
reaksiyonuna ntrleme reaksiyonu denir. Herhangi bir asitle herhangi bir bazn
tepkimeye girerek tuz oluturmas ilemine ntrleme olay denir.
Genel ntrleme denklemi
H+ + OH H2O eklindedir.
Asitten gelen H+ iyonlaryla bazdan gelen OH iyonlarnn birlemesi olay ntrlemedir.
Asitten gelen H+ iyonlarnn mol says ile, bazdan gelen OH iyonlarnn mol says
birbirine eit ise ortam ntr olur. Yani pH = 7 olur.
TAMPON ZELTLER
1. Z;Zayf bir asit ve bu asitin tuzunun karmndan oluan zeltiler tampon
zeltidir.

2. Z;Zayf bir baz ve bu bazn tuzunun karmndan oluan zeltiler tampon

zeltidir.

Kuvvetli bir baz ile zayf bir asitin birlemesiyle oluan tuzlar bazik tuz zellii
gsterirler ve bu tuzlarn anyonu hidrolize urar.
Z;Zayf asit ile zayf bazn birlemesiyle oluan tuzlarda hem katyon, hem anyon
hidrolize urar.

ELEKTROKMYA
ELEKTROKMYA
A. AKTFLK
B. PLLER
C. ELEKTROLZ
A. AKTFLK
Metallerin elektron verme, ametallerin elektron alma yatknlklarna aktiflik denir. Yani bir
metal ne kadar kolay elektron veriyorsa bir ametal ne kadar kolay elektron alyorsa o
kadar aktifdir.
1. Ykseltgenme potansiyeli

1. Ykseltgenme potansiyeli byk olanlar daha aktifdir.

2. Ykseltgenme potansiyeli pozitif olanlar hidrojenden daha aktif olduklarndan
asitlerle H2 aa karrlar.
3. Ykseltgenme potansiyeli () olanlar hidrojenden pasif olduklarndan bu metaller
asitlerle H2 gaz aa karmazlar.
2. ndirgenme potansiyeli
Ykseltgenme potansiyelinin tam tersidir.

3. znme
Bir metalin znmesi demek ykseltgenmesi demektir. Bir metal ne kadar kolay
zlebiliyorsa o kadar aktifdir. Bir tuz zeltisinde herhangi bir metal znebiliyorsa
metal aktifdir. znemiyorsa metal pasifdir.
B. PLLER

1. Anot : Ykseltgenmenin olduu yer. Ykseltgenme olay aktif olan elektrotta

gerekleir.
Anot reaksiyonu : Zn Zn+2 + 2e = +0,76 volt
Z;Zn elektrodun ktlesi azalr.
Zn+2 deriimi artar.
1. Katot : ndirgenmenin olduu yer. ndirgenme olay katot kabnn zeltisinde
meydana gelir.
Katot reaksiyonu : Ag+ + e Ag = +0,8 volt
Ag elektrodunun ktlesi artar.
Ag+ iyonlarnn deriimi azalr.
1. Pil Reaksiyonu ve Pil Potansiyeli : Bir pil sistemindeki anot ve katot
reaksiyonlarnn toplamna pil reaksiyonu denir.
&nbsp;Zn + 2Ag+
Zn+2 + 2Ag = +1,56 volt
Pil potansiyeli pozitif ise pil kendiliinden alr.
Yar reaksiyonlardan herhangi biri bir katsay ile arplrsa potansiyel deimez.
1. Tuz Kprs : yon denkliini salar. Tuz kprs olmazsa pil almaz.
2. D devrede elektron akm daima anottan katota dorudur.
3. Pil Potansiyeli Hangi Etkilerle Deitirilebilir : Bir pil reaksiyonunda
reaksiyonu saa kaydran faktr potansiyelin artmasna, sola kaydran faktr
potansiyelin azalmasna neden olur.
&nbsp;Zn(k) + 2Ag+(g)
Zn+2(aq) + 2Ag(k)
Anot kabna saf su eklemek Zn+2 deriimini azaltacandan reaksiyon saa kayar
potansiyel artar.
Katot kabna kat AgNO3 eklemek Ag+ deriimini arttracandan denge saa
kayar potansiyel artar.
Anot kabna kat Zn(NO3)2 eklemek Zn+2 deriimini arttracandan denge sola
kayar potansiyel azalr.
ELEKTROLZ
Pil sistemlerinde voltmetre yerine rete balanarak dardan en az pil potansiyeli kadar
akm uygulanrsa pilde gerekleen olaylarn tam tersi olur. Elektrik enerjisi ile kimyasal
tepkimelerin oluumunu salayan dzeneklere elektrolitik pil bu olaya da elektroliz
denir.

Zn + Cu+2

Zn+2 + Cu = +1,1 volt

denklemi soldan saa doru kendiliinden oluur. Denklem sadan sola doru
yryebilmesi iin dardan en az 1,1 volt'luk e.m.k.'nn uygulanmas gerekir.
Dardan uygulanan e.m.k. 1,1 volt olursa Cu elektrotta anma yani Cu Cu+2 'ye
ykseltgenme,
Zn+2 Zn'ye indirgenme olur. Grld gibi pilde gerekleen olaylarn tam tersi
gereklemektedir. Cu kab anot, Zn kab ise katot olur.
ELEKTROLZ
Asit, baz ve tuzlar sv halde ya da zeltileri elektrik akmn iletirler. Elektrik akmn
ileten bu svlara elektrolit denir.
Elektrolit maddelerden, elektrik akm geirilirse bunlarn zeltilerinde bulunan katyonlar
indirgenerek katot elektrodunda, anyonlar ykseltgenerek anot elektrodunda toplanrlar.
Elektroliz kabnda birden fazla cins katyon varsa bu katyonlardan ilk nce en kolay
indirgenebilen, yani indirgenme potansiyeli en byk olan indirgenir. Daha sonra sras ile
indirgenme devam eder.
Kapta birden fazla cins anyon varsa, anotta ilk nce en kolay ykseltgenebilen yani
ykseltgenme potansiyeli byk olan anyonlar toplanr.
ERM TUZLARIN ELEKTROLZ
Tuzlar eritildiinde iyonlarna ayrtndan dolay erimi tuzlar elektrii iletirler.
Bir eritilmi tuzda (+) iyonlar indirgenecek, () iyonlar ykseltgenecektir.
Erimi NaCl tuzunun elektrolizi;

NaCl tuzu eritilince kapta yalnz Na+ ve Cl iyonlar bulunur.

Elektroliz edilince katotda indirgenme, anotta ise ykseltgenme olur.

Anot reaksiyonu : Cl 1/2 Cl2(g) + e

Katot reaksiyonu : Na+ + e Na(k)
eklindedir.
Anotta Cl2 gaz toplanrken, katotta Na(k) toplanr.
ZELT ELEKTROLZ
Sulu bir tuz zeltisinde sudan gelen H+ ve OH iyonlar gz nne alnmaldr.
znen tuzun metali hidrojenden daha aktif olan bir metal ise katotta H2 gaz
toplanacaktr. Tuzun metali, hidrojenden daha pasif metal ise katotta metal toplanacaktr.
Anotta ise en kolay ykseltgenebilen anyon ykseltgenecektir.
NOT1 : Sulu bir zeltide soy bir metalin katyonu bulunuyorsa elektroliz olaynda katotta
bu metal toplanr. Ancak sulu zeltilerde dier metallerin katyonu bulunuyorsa H+ iyonu
daha kolay indirgeneceinden katotta H2 toplanr.
NOT2 : Anyonlarda kararllk sras u ekildedir buna gre sulu zeltilerde
ortamda OH iyonuna gre daha kararsz iyonlar olan Cl, Br, I varsa anotta
nce bu iyonlar ykseltgenir. Eer zeltide OH den daha kararl olan F, NO31, SO4
2, PO43 gibi
iyonlar varsa OH daha kolay ykseltgeneceinden,
2OH H2O + 1/2 O2 + 2e
olay sonucu O2 gaz toplanr.
KAPLAMACILIK
Elektrolizden yararlanlarak baz metallerin zeri bir baka metalle kaplanabilir.
Kaplanacak metal katot elektroduna balanr. Hangi metalle kaplanacaksa bunun tuzunun
zeltisi alnr ve anot elektrot olarakta zeltideki katyonun metali alnr.
rnein Fe metalini Ag ile kaplamak istersek;

zeltideki Ag+ iyonlar Fe zerinde Ag haline gelerek toplanr ve Fe metali Ag ile

kaplanm olur.
Anotta ise toplanan Ag metali kadar, Ag elektrot znr.
ELEKTROLZDE NCEL BLM FARADAY PRENSPLER
1. Elektrolizde elektrotlarda aa kan madde miktar, devreden geen yk
miktarna baldr.
96500 coulomb =1 faradaylk yk.=1 mol elektron yk
1. Elektroliz kaplarndan ayn elektrik miktar geirildiinde, elektrotlarda toplanan
maddelerin edeer gram saylar birbirine eittir.
Elektrolizde toplanan madde miktar:

m : Elektrolizde toplanan madde miktar (gram)

I : Akm iddeti (amper)
t : Sre (saniye)
A : Metalin arl
n : Metalin deerlii
96500 coulomb = 1 faraday = 1 mol elektron akm 1 faraday = 1 edeer gram

KMYASAL BALAR

KMYASAL BALAR
Kimyasal ba, molekllerde atomlar birarada tutan kuvvettir. Bir ban oluabilmesi iin
atomlar tek bana bulunduklar zamankinden daha kararl (az enerjiye sahip) olmaldrlar.
Genelleme yapmak gerekirse balar oluurken darya enerji verirler.
Atomlar ba yaparken, elektron dizililerini soygazlara benzetmeye alrlar. Bir atomun
yapabilecei ba says, sahip olduu veya az enerji ile sahip olabilecei yar dolu orbital
saysna eittir.
Soygazlarn bileik oluturamamasnn sebebi btn orbitallerinin dolu
olmasndandr.
YONK BALAR
yonik balar, metaller ile ametaller arasnda metallerin elektron vermesi ametallerin
elektron almasyla oluan balanmadr.
Metaller elektron vererek (+) deerlik, ametaller elektron alarak () deerlik alrlar. Bu
ekilde oluan (+) ve () ykler birbirini byk bir kuvvetle ekerler. Bu ekim iyonik
ban oluumuna sebep olur. Onun iin iyonik bal bileikleri ayrtrmak zordur.
Elektron aktarmyla oluan bileiklerde, kaybedilen ve kazanlan elektron saylar eit
olmaldr.
yonik katlar belirli bir kristal yap olutururlar.
yonik bal bileikler oda scaklnda kat halde bulunurlar.
;yonik bileikler kat halde elektrii iletmez. Sv halde ve zeltileri elektrii
iletir.
NaCl, MgS, BaCl2 bileikleri iyonik bal bileiklere rnek olarak verilebilir.
KOVALENT BALAR
Hidrojenin ametallerle ya da ametallerin kendi aralarnda elektronlarn ortaklaa
kullanarak oluturulan baa kovalent ba denir.
a. Apolar Kovalet Ba
Kutupsuz ba, yani (+), (-) kutbu yoktur.
;ki hidrojen atomu elektronlar ortaklaa kullanarak ba olutururlar.

Elektron nokta yapsyla;

eklinde gsterilir. ki arasndaki ba HH eklinde gsterilir ve H2 eklinde yazlr.

Ayn cins atomlar arasndaki ba apolar kovalent badr.
b. Polar Kovalent Balar
Farkl ametaller arasnda oluan baa polar kovalent (kutuplu) ba diyoruz.
Elektronlar iki atom arasnda eit olarak paylalmadndan kutuplama oluur ve buna
polar kovalent ba denir. Bu polarl HF molekl ile aklamaya alalm:
Hidrojen ve Flor elektron ortakl ile bileik oluturmu durumdadr. Florun elektron
almas yani elektronu kendisine ekme gc hidrojenden daha fazla olduundan elektron
ksmen de olsa Flor tarafndadr. Dolaysyle Flor ksmen (-), Hidrojen ise ksmen (+)
yklenmi olur. Bu olaya kutuplama, bu tr baa polar kovalent ba denir.

BR ATOMUN YAPABLECE BA SAYISI

Bir atomun yapabilecei ba says; o un sahip olduu veya ok az enerji ile sahip
olabilecei yar dolu orbital says kadardr.
Bir alt yrngeden bir st yrngeye elektron uyarlarak yar dolu orbital
oluturma ok enerji istediinden ba yapmaya elverili olamaz.

1 ba yapabilir.

Orbital tam dolu olduundan ba yapamaz.

Bir tane yar dolu orbitali vardr. 1 ba yapabilir.

2 ba yapmas gerekir. Ancak C'nun 4 ba yapt biliniyor. O halde uyarlm durumda;

4 tane yar dolu orbital olur. Dolaysyla 4 ba yapabilir.

ba yapabilir. Bo orbital olmadndan uyarma yaplamaz.

2 ba yapabilir. Bo orbital olmadndan uyarma yaplamaz.

1 ba yapabilir. Bo orbital olmadndan uyarma yaplamaz.

Yardolu orbital olmadndan bileik yapamaz.

MOLEKL BMLER
1. XY tr molekller
(1A ile 7A, 2A ile 6A, 3A ile 5A)
Molekller ve balar polardr.
Molekl biimi dorusal (A 180 dir.)
1. XY2 tr molekller
a. X: 2A Y: 7A veya hidrojen ise;
Molekller apolar, balar polar
Molekl biimi dorusal (A 180)
Hibritleme sp dir.
b. X: 4A Y: 2A veya 6A ise:
Molekl apolar, balar polar
Molekl biimi dorusal (A 180)
Hibritleme sp dir.
c. X: 6A Y: 1A veya 7A ise;
Molekl ve balar polar

Molekl biimi krk doru (A 105)

Hibritleme sp2 tr.
1. XY3 tr molekller
a. X: 3A Y: 7A veya hidrojen ise;
Molekller apolar, balar polar.
Molekl biimi dzlem gen (A 120)
Hibritleme sp2 dir.
b. X: 5A Y: 7A veya 1A grubunda ise;
Molekl ve balar polar,
Molekl biimi gen piramit (A 107)
Hibritleme sp3 tr.
1. XY4 tr molekller
(CH4, SiF4, NH4+, SO42 gibi)
Molekl apolar, balar polar
Molekl biimi dzgn drtyzl (A 109,5)
Hibritleme sp3 tr.
KL VE L BALAR
Baz molekllerde, iki atom birbirine iki ya da ba ile balanabilirler. ki arasndaki ilk
oluan ba sigma () badr. Dier balar ise pi () badr. ki atom arasnda ikili ba
varsa biri dieri badr. l ba varsa bir tanesi dierleri badr.

moleklnde 5 tane sigma bir tane ba vardr.

HN=NH
moleklnde 3 tane , 1 tane ba vardr.

moleklnde
HCN
moleklnde
HCC
moleklnde
O=C=O
moleklnde

11 tane , 1 tane ba vardr.

2 tane , 2 tane ba vardr.
H
3 tane , 2 tane ba vardr.
2 tane , 2 tane ba vardr.

Karbon (C) Atomunun Hibritlemesi

C u 4 ban tamamn tek ba olarak yapmsa, hibritlemesi sp3 tr.
C unda bir tane 2 li ba varsa
= hibritlemesi sp2 dir. Yani bir ba var ise
hibritleme sp2 dir. C u 3 l ba yapmsa C ya da her iki tarafnda 2 li ba varsa
= C = eklinde ise hibritlemesi sp dir. Yani iki tane ba bal ise hibritleme sp dir.

MOLEKLLER ARASI BALAR

Maddeler gaz halinde iken molekller hemen hemen birbirinden bamsz hareket ederler
ve molekller arasnda herhangi bir itme ve ekme kuvveti yok denecek kadar azdr.
Maddeler sv hale getirildiklerinde ya da kat halde bulunduklarnda molekller birbirlerine
yaklaacandan molekller arasnda bir itme ve ekme kuvveti oluacaktr. Bu
etkilemeye molekl aras ba denir. Bu ekim kimyasal ba tanmna girmez.
Maddelerin erime ve kaynama noktalarnn yksek ya da dk olmas molekl arasnda
oluan balarn kuvvetiyle ilikilidir.
Van Der Waals ekimleri
Kovalent bal apolar molekllerde (H2, CO2, N2 gibi) ve soygazlarda youn fazlarda
sadece ktlelerinden kaynaklanan bir ekim kuvveti olumaktadr. Bu kuvvete van der
waals balar denir. youn fazda sadece van der waals ba bulunan maddelere
molekler maddeler denir.
Molekler maddelerin mol arlklar arttka kaynama ve erime noktalar ykselir.
rnein oda koullarnda F2 ve Cl2 gaz, Br2 sv, I2 ise katdr. Van der waals etkileimi
en fazla olan I2, en az olan ise F2 dir.
Dipol - Dipol Etkileimi
Polar molekllerde (+) ve () yklerin birbirini ekmesiyle oluan balanmadr. Van der
waals balarndan kuvvetlidir. (HF, HCl, H2O)

molekl aras ba dipol-dipol etkileimi

Molekl aras balar dipol-dipol etkileimi.

(- - - - - - - - -) ile gsterilen balardr.
Hidrojen Ba
Hidrojenin F, O, N gibi elektron ilgisi byk olan lar ile oluturduu (HF, H2O, NH3)
bileiklerde moleklleri bir arada tutan kuvvete hidrojen ba denir.
Hnin oksijene bal olduu R OH (alkol),

(Karboksilli asit) bileiklerinde molekl aras balar, hidrojen

badr.

Oksijen ve hidrojen arasnda noktal olarak gsterilen balanma hidrojen balardr.

Hidrojen balar van der waals balarndan ve dipol-dipol balarndan daha kuvvetlidir.
A rgl Kovalent Katlar Arasndaki Balar
Yar metaller veya yar metallere yakn baz ametallerin kat hallerinde ortaya kan ekim
kuvvetidir. Kat silisyum, elmas, grafit gibi kovalent katlarn erime noktalar ok yksektir.
nk bu katlarn moleklleri arasnda a rgl kovalent ba vardr.

Grafitte A rgs Elmasta A rgs

yonik Ba
yonik bal bileiklerin hem molekl ii, hem molekl aras balanmalar iyoniktir.
yonik bileikler oda koullarnda kat halde bulunurlar. Kat halde bulunan iyonik
molekllerde (+) ve () ykl iyonlar birbirine ok yakn olacandan aralarnda ekim
oluacaktr. yonik bileikler kat halde elektrik akmn iletmezler. Sv halde ya da
zndklerinde elektrik akmn iletirler. Bu katlarn kristal yaps vardr ve krlgan
zellie sahiptirler. (NaCl, K2S ........)
Metal Ba
Metal atomlar arasnda oluan etkileime metal ba ad verilir.
;yonlama enerjisi azaldka (peryot numaras arttka) metalik balar zayflar.
Deerlik elektronlar says artka metalik ba kuvveti artar.
Metalik bada deerlik elektronlar kristal ierisinde hareket ettiinden dolay balar a
deil, kristalin btnne ait olur. Metaller, deerlik elektronlarnn oynaklndan dolay s

ve elektrik akm iletkenlii, ekil verilebilme gibi zelliklere sahip olurlar.

HDROKARBONLAR
HDROKARBONLAR
Yapsnda yalnzca C ve H u bulunduran bileiklere hidrokarbon ad verilir.
Bu resim ekrannza sabilmesi iin kltlmtr. Bu alana tklayarak byk resimi grebilirsiniz. Orjinal
resimin boyutlar 604x304 ve bykl 4KB.

Alifatik Hidrokarbonlar
Dz zincirli

veya dallanm
olabilir.

Doymu hidrokarbonlar :
Alifatik hidrokarbonlar dz zincirli veya dallanm olabilir.
Bu resim ekrannza sabilmesi iin kltlmtr. Bu alana tklayarak byk resimi grebilirsiniz. Orjinal
resimin boyutlar 749x339 ve bykl 56KB.

Bu resim ekrannza sabilmesi iin kltlmtr. Bu alana tklayarak byk resimi grebilirsiniz. Orjinal
resimin boyutlar 752x498 ve bykl 52KB.

ALKL (R) Radikal

Alkanlardan bir hidrojen karlmas ile geri kalan kke alkil denir.
Genel forml CnH2n+1 dir. simlendirme yaplrken an eki kaldrlarak il eki getirilir.
CH3 Metil
C2H5 Etil
C3H7 Propil
C4H9 Btil gibi.
Alkil grubu bir kktr. Serbest olarak, yani tek bana bulunmaz. Mutlaka organik
molekldeki bir fonksiyonel gruba bal olarak bulunur.
R X (Alkil halojenr)

Halojen
SSTEMATK SMLENDRME
Ak yapl hidrokarbonlarn isimlendirilmesinde ana iskelet udur:
n ek + kk ad + son ek
1. Molekldeki en uzun C zinciri ve bu zincirdeki C says esas alnr. Kk ad buna
gre belirlenir.
2. Uzun zincirdeki C larna numara verilir. Moleklde l ba varsa, l ban yakn
olduu utan numaralandrmaya balanr. l ba yoksa, ikili baa dikkat edilir.
kili ba da yoksa, uzun zincire bal olan gruplarn yerleri mmkn olduu kadar
kk saylarla belirtilebilecek ekilde numara verilir.
3. nce grubun bal olduu C numaras yazlr. () iaretinden sonra da grubun ad
yazlr.
4. Moleklde benzer gruplar varsa, gruplarn balandklar karbonlarn numaralar
ayr ayr yazlr. Ayn alkil gruplar, ayn C u zerinde iseler bu karbonunun
numaras, grup says kadar tekrarlanr. Ayrca benzer gruplarn saysn belirtmek
zere di, tri, tetra ........ gibi n ekler kullanlr.
5. Gruplar alfabetik sraya gre yazlmaldr.
6. Z;Zincir zerindeki C says esas alnarak kk ad sylenir. (Prop, bt, pent, hegz,
hept ... hecelerinden biri)
7. &nbsp;skelet zerinde bir tane l ba varsa kkten sonra in eki getirilir. l
ba uta deilse hangi numaral karbondan sonra geliyorsa o rakam kkten nce
yazlr. skelette iki yerde l ba varsa hangi numaral karbondan sonra
geldikleri kkten nce yazlr. Kkten sonra ise di in son eki getirilir.
8. Karbon iskeletinde l ba yok, fakat ift ba varsa, eer bir yerde ise en veya
ilen eki getirilir. ift ba bata deil ise, hangi numaral karbondan sonra
geliyorsa, o rakam kkten nce yazlr. skelette birden fazla ift ba varsa yerleri
kkten nce belirtilir. Kk heceden sonra ise di en, tri en ... gibi uygun son ek
getirilir.
9. Karbon iskeletinde l ba veya ift ba yoksa, yani molekl doymu bir
hidrokarbon se kk heceden sonra sadece an eki getirilir.
NOT-1 : Bileik halkal ise "SKLO" n eki getirilir.
NOT-2 : Alkan bileiklerinde 2'inci C unda yalnzca bir CH3 dallanmas varsa izo,
2 tane CH3 bal ise neo n ekiyle isimlendirme yaplr.

zo btan

zo pentan

Neo pentan
Aadaki bileiklerin isimlendirilmesine dikkat ediniz.

Bu resim ekrannza sabilmesi iin kltlmtr. Bu alana tklayarak byk resimi grebilirsiniz. Orjinal
resimin boyutlar 752x520 ve bykl 56KB.

ZOMER
Genel manada izomeri, farkl ekillerde isimlendirebileceimiz ayn kapal formle sahip
bileiklerdir.

Molekl formlleri ayn (Ayn cins ve sayda bulunduran) fiziksel ve kimyasal zellikleri
farkl maddelere izomer maddeler denir.
zomer maddelerin yap forml (molekldeki larn dizilii ve yapt balar belirten
forml) farkldr.
1. Yap zomerisi
2. Geometrik zomeri
1. Yap zomerisi
Molekldeki atomlarn yap formln olutururken, yerlerinin deimesiyle oluan
izomeriye denir.
a. Zincir ve Dallanma zomerisi
n-Btan;

zo btan ;

b. Halka - Zincir zomerisi

Siklobtan;
2-Bten;

c. Fonksiyonlu grubun, yerinin farkl olmas

d. Fonksiyonlu grup izomerisi

Alkol Eter
Aldehit Keton
Karboksili asit Ester vb.
Birbirlerinin izomeridir.

2. Geometrik zomeri

Alkenlere ait bir izomeridir. ift ban bal olduu karbonlarndan

herbirine
bal olan iki grup ayn olmamas halinde molekl cis- trans izomerisi gsterir.

Cis-trans izomerisi yok. nk birinci C atomundaki iki grupta ayndr.

HDROKARBONLARIN KMYASAL REAKSYONLARI

1. Hidrokarbonlarn Yanma Reaksiyonlar
Hidrokarbonlarn oksijenle yanmasndan CO2 ve H2O oluur. Alkan, Alken ve Alkinlerin
genel yanma reaksiyonlar aada verilmitir.

2. Yer Deitirme Reaksiyonlar

Doymu hidrokarbonlardan metan ultraviyole etkisinde klor gaz ile yer deitirme
reaksiyonu verir.
CH4 + CI2 CH3CI + HCI
CH3 CI + CI2 CH2CI2 + HCI
CH2CI2 + CI2 CHCI3 + HCI
CHCI3 + CI2 CCI4 + HCI
CH4 + 4CI2 CCI4 + 4HCI
3. Katlma Reaksiyonlar
Doymam hidrokarbonlar (alken ve alkin) katlma reaksiyonu verirler. Alkanlar katlma
reaksiyonu vermezler. alkenlerin katlmas bir kademede, Alkinlerin katlmas iki
kademede gerekleir.
Katlma reaksiyonu, doymam hidrokarbon moleklnde zayf (pi) bann alarak
verdii reaksiyonlardr.
a. Hidrojen katlmas
Bir mol alkene 1 mol hidrojen katlr.
C2 H4 + H2 C2H6
C3 H6 + H2 C3H8
1 mol alkine 2 mol hidrojen katlr.
C2H2 + 2H2 C2H6
C3H4 + 2H2 C3H8
b. Halojen Katlmas (Brom Katlmas)
Doymam hidrokarbonlar (alken alkin) bromlu su zeltisinin rengini giderirler. Alkanlar
bromlu su zeltisi ile reaksiyon vermezler.
1 mol alkene 1 mol brom katlr.
C2H4 + Br2 C2H4Br2
1 mol alkine 2 mol brom katlr.
C2H2 + 2Br2 C2H2Br4
Bromlu su zeltisi alken ve alkinlerin ayracdr.
c. Halojen Asidi Katlmas
Markownikoff Kural
Doymam hidrokarbonlara HX trnde bir bileik katlrken () ykl iyon en az hidrojen
u tayan karbon una balanr. (X: Halojen)
1 mol alkene 1 mol HBr katlr.

1 mol Alkine 2 mol HBr katlr.

d. H2O Katlmas
Alkenlere su katlmasyla monoalkoller oluur.
C2H4 + H2O C2H5OH
Etilen Etil alkol

Alkinlere su katlmasyla keton tr bileikler oluur.

Alkinlerin en kk yesi olan asetilene su katlrsa aldehit tr bir bileik olan

aset aldehit elde edilir.

1. Alken ve alkinler polimerleme tepkimesi verirler. Alkanlar polimerleme tepkimesi

vermezler.

C lar arasndaki ift ba (=) alr ve C baka maddelere balanr.

Ayn cinsten iki molekln birbirine baland tepkimelere dimerleme, molekln
baland tepkimelere trimerleme denir. Monomerlerin birbirine balanmasyla (en az
1000) oluan maddeye polimer denir.
5. Alkinlerin Ayrac
(Asetilenin ayra reaksiyonlar)
1. Amonyakl AgNO3 zeltisinden asetilen gaz geirildiinde kirli beyaz renkli gm
asetilenr kelei oluur.

2. Amonyakl bakr bir klorr zeltisinden asetilen gaz geirilirse tula krmzs
renginde bakr asetilenr ker.

Amonyakl bakr I klorr ve amonyakl gm nitrat zeltisi asetilenin ayracdr.

Bu iki zelti ile R C C H trndeki alkinler reaksiyon verir.
Alkanlar, alkenler ve R C C R trndeki alkinler bu iki zelti ile reaksiyon
vermezler.

6. Alkenlerin Ykseltgenmesi
Alkenler H2O2 ile seyreltik asidik ortamda diolleri olutururlar.

Alkenler bayer ayrac ile zayf asidik ortamda diolleri meydana getirirler.

Bayer ayrac
Potasyum permanganat ile sodyum karbonatn sulu zeltisidir.

HDROKARBONLARIN ELDE REAKSYONLARI

Alkanlarn Eldesi
1. Wurtz Sentezi
Alkil holojenrlerin (RX) alkoldeki zeltisinin metalik sodyum ile reaksiyonundan
alkanlar oluur.
Wurtz sentezinin genel denklemi ;
R X + R' X + 2Na RR' + 2Na X
eklindedir. Wurtz sentezine gre metan elde edilemez.
2CH3 Cl + 2Na CH3 CH3 + 2NaCl
Metil klorr Etan
2C2H5Cl + 2Na C4H10 + 2NaCl
Etiklorr Btan
2. Alken ve Alkenlerin doyurulmas
Alken ve alkinlerin hidrojen ile doyurulmasndan elde edilir.
C2 H4 + H2 C2H6
C2 H2 + 2H2 C2H6
3. Grignard Bileiklerinden

Grignard bileiklerinin (RMgX) su ile hidrolizinden elde edilirler.

R Mg X + H2O R H + Mg(OH) X
CH3 MgCl + H2O CH4 + MgOHCl
C2H5 MgCl + H2O C2H6 + MgOHCl
Grignard bileiklerinin asitlerle reaksiyonundan alkanlar elde edilir.
R Mg X + HX R H + Mg X2
Grignard Bileii Asit Alkan
CH3 MgCl + HCl CH4 + MgCl2
4. Karboksilli asit Tuzlarndan
Karboksilli asitler ve karboksilat tuzlar kuvvetli bazlarn etkisiyle yksek scaklkta
alkanlar olutururlar.

ALKENLERN ELDES
1. Alkollerden H2O ekilmesiyle
Mono alkollerden H2SO4 katalizrlnde H2O ekilmesiyle alkenler elde edilir.

2. Alkanlardan H2 ekilmesi
Doymu hidrokarbonlardan hidrojen ekilmesiyle alkenler elde edilir.

3. Alkil holojenrlerden
Alkil halojenrlerin deriik kuvvetli bazlarla stlmas sonucunda alkenler elde edilir.

ALKNLERN ELDES
Alkil halojenrlerden
Alkil dihalojenr bileiklerinin KOH zeltisi ile stlmasndan alkinler elde edilir.
R CH CH2 + 2KOH R C CH + 2H2O + 2KBr
II
Br Br
Asetilenin eldesi
Teknikte kalsiyum karbrn (karpit) su ile reaksiyonundan asetilen elde edilir.
Kire tandan balyarak C2H2 yi elde denklemi :
CaCO3 CaO + CO2
CaO + 3C CaC2 + CO
CaC2 + 2H2O C2H2 + Ca(OH)2

FONKSYONEL GRUPLAR

FONKSYONEL GRUPLAR

Bu resim ekrannza sabilmesi iin kltlmtr. Bu alana tklayarak byk resimi grebilirsiniz. Orjinal
resimin boyutlar 687x670 ve bykl 13KB.

ALKOLLER
Hidrokarbonlardaki hidrojen unun bir ya da farkl C daki birkann karlp yerine OH
kknn balanmasyla oluan bileiklerdir.
Genel forml ROH dr.
Moleklde bulunan OH grubunun saysna gre 2 ye ayrlrlar:
1. Mono Alkoller
Yapsnda 1 tane OH grubu bulunduran bileiklerdir. OH grubunun bal olduu C una gre
deiik ekilleri vardr.
a. Primer (Birincil) Alkol
OH grubunun bal olduu C unda iki tane hidrojen u varsa, alkol primerdir.

b. Sekonder (kincil) Alkol

-OH grubunun bal olduu C unda bir tane hidrojen u varsa, alkol sekonderdir.

c. Tersiyer (ncl) Alkol

OH grubunun bal olduu C unda H u yoksa, alkol tersiyerdir.

2. Poli alkoller
Yapsnda birden fazla OH grubu bulunduran bileiklerdir.

Etandiol Propantriol
(zel ad glikol) (zel ad gliserin)
simlendirme yaplrken ayn sayda karbon u bulunduran alkanlarn sonuna -ol eki getirilir
ya da alkil'in sonuna alkol getirilir.

NOT: Sistematik isimlendirme yaplrken OH grubuna yakn olan C undan numaralamaya

balanr.

Ayn karbon sayl bir alkoln primer, tersiyer ve sekonder ekilleri birbirlerinin
izomeridir.
ALKOLLERN ELDES
1. Alkenlere H2O katlmasyla alkoller elde edilir.
Katlmada markow nikof kural geerlidir.

1. Alkil halojenrlerin seyreltik KOH veya NaOH zeltisi ile stlmasndan

2. Aldehit, keton ve karboksilli asitlerin indirgenmesinden.

Bu reaksiyonlar ift ynl olarak gerekleirler.

Tersiyer alkoller ykseltgenemez.

Bu madde ile ilgili olarak denklemler bizim u yorumlar yapmamz salar.
1. Primer alkoller bir kademe ykseltgenirse aldehitleri, 2 kademe ykseltgenirse
karboksilli asitleri oluturur.
Tersten bir ifadeyle karboksilli asit 1 kademe indirgenirse aldehit, 2 kademe
indirgenirse primer alkoller elde edilir.
2. Sekonder alkoller yalnzca 1 kademe ykseltgenebilir. Ketonlarn indirgenme rn
sekonder alkoldr.
1. Grignard bileii kullanlarak
1. Formaldehit + R MgX Primer alkol
2. Aldehit + R MgX Sekonder alkol
3. Keton + R MgX Tersiyer alkol
ALKOLLERN REAKSYONLARI
1. Alkollerin tamam Na, K gibi alkali metallerle reaksiyona girerek H2 aa
karrlar.

1. ki mol mono alkolden, 1 mol H2O ekilerek 1 mol eter elde edilir.

1. 1 mol alkolden, 1 mol su ekilmesiyle alkenler elde edilir.

1. Alkoller yanma reaksiyonu verirler.

1. Alkol + Karboksilli asit

Ester + H2O

ETER
ki alkil grubunun bir oksijene balanmasyla oluan bileiklerdir. Genel forml
CnH2n+2O olup gsterilii
ROR eklindedir.
1. Basit Eter: Alkil gruplarnn ikisi de ayndr.
R1OR1
2. Kark Eter
Alkil gruplar birbirinden farkl ise bu eterlere kark eter denir .
R1OR2
simlendirme yaplrken alkil gruplar sylendikten sonra eter kelimesi getirilir.
CH3OCH3 CH3OC2H5
Di metil eter Metil etil eter
C2H5OC3H7
Etil propil eter
Eterlerin Eldesi
1. 2 mol alkolden, 1 mol su ekilerek 1 mol eter elde edilir.
2ROH ROR + H2O
Alkol Eter
1. Alkolatlarn, alkil halojenrler ile tepkimesinden eterler elde edilir.
RONa + RX ROR + NaX
Alkolat Alkil halojenr Eter
CH3-CH2-ONa+CH3-Br CH3-CH2-O-CH3 + NaBr

Bu resim ekrannza sabilmesi iin kltlmtr. Bu alana tklayarak byk resimi grebilirsiniz. Orjinal
resimin boyutlar 642x510 ve bykl 60KB.

KARBONLL BLEKLER

Moleklnde
grubu bulunduran bileiklerdir.
Bu gruba karbonil grubu denir. Karbonil grubunda sp2 hibritlemesi sonucunda
meydana gelmi tane sigma ba ile bir tane pi ba vardr.
Karbonil grubunda karbon -oksijen ve karbon- karbon atomlar arasndaki alar 120
olup molekl dzlemseldir.

Grubunda soru iaretinin yerine deiik gruplarn balanmasyla deiik bileikler

meydana gelir.
? iaretinin yerine ;
H atomu balanrsa aldehit
R grubu balanrsa keton
OH grubu balanrsa karboksilli asit
OR grubu balanrsa ester oluur.

ALDEHTLER
Karbonil grubuna bir R ve bir H nin balanmasyla aldehitler oluur.

veya R CHO genel forml ile gsterilir.

Aldehitlerin kk moleklleri ho olmayan kokulu, byk moleklleri ise ho
kokuludurlar.
Aldehitlerin kaynama noktalar, ayn karbon sayl alkol ve asitlerden dk,
alkanlardan yksektir.
simlendirme
1. Tredii karboksilli asitteki OK AST eki yerine aldehit kelimesi getirilir.
2. Tredii hidrokarbonun sonuna AL eki getirilir.

ALDEHTLERN KMYASAL REAKSYONLARI

1. Aldehitler ykseltgenme reaksiyonu verirler.
Aldehitlerin ykseltgenmesinden karboksilli asitler oluur.

1. Aldehitler, Amonyakl AgNO3 zeltisini (Tollens ayrac) metalik gme indirger.

Deneyin yapld tp, gm metali ile kaplanacandan ayna grnts oluur.
R CHO + 2Ag++3OH 2Ag(k) + R COO +2H2O
Aldehit
1. Aldehitler, Fehling zeltisi ile stlrsa krmz renkli bakr I oksit (Cu2O) ker.
Fehling zeltisi
NaOH ile baziklendirilmi CuSO4 zeltisine sodyum potasyum tartarat zeltisi katlarak
hazrlanan koyu mavi renkli zeltidir.
R CHO+2Cu+2 + 5OH Cu2O(k) + RCOO + 3H2O

1. Aldehitler potasyum permanganat zeltisinin rengini giderirler. Aldehit karboksilli

aside ykseltgenirken, KMnO4'deki Mn+7 iyonu Mn+2 ye indirgenir.
5RCHO + 2MnO4 + 6H+ 5RCOOH+2Mn+2+3H2O
1. Aldehitler polimerleme reaksiyonu verirler.
2. Aldehitler katlma reaksiyonu verirler.
Katlma karbonil grubundaki pi bann almas ile gerekleir.
1. Hidrojen katlmas (ndirgenme Reaksiyonu)
Aldehitlerin indirgenmesinden (H2 katlmas) primer alkoller oluur.

2. Aldehitlere su katlmasyla aldehit hidrat bileikleri oluur.

3. Aldehitlere NH3 katlmasyla amonyakl aldehit oluur.

ALDEHTLERN ELDES
1. Primer alkollerin bir kademe ykseltgenmesinden aldehitler elde edilir.
2. Karboksilli asitlerin bir kademe indirgenmesinden aldehitler elde edilir.
KETONLAR
Karbonil grubuna iki tane alkil grubunun balanmasyla oluur. Ketonlarn genel forml,

veya RCOR eklindedir.

Ketonlarda alkil gruplar ayn ise basit keton, farkl ise kark ketondur.

Basit keton Kark keton

isimlendirme ;
1. Alkil gruplarndan sonra keton kelimesi getirilir.

2. Tredii hidrokarbondan sonra ON eki getirilir.

zellikleri
1. Ketonlarn az sayda C atomu tayan moleklleri suda znrler. Byk
molekll ketonlar katdr.
2. Ketonlar ykseltgenmezler. Zorlanrsa CO2 ve H2O ya paralanrlar.
3. Ketonlar polimerleme reaksiyonu vermezler. (Aseton hari)
4. Ketonlar katlma reaksiyonu verirler.
1. Hidrojen katlmas (ndirgenme Reaksiyonu)
Ketonlarn indirgenmesinden sekonder alkoller oluur.

1. Su katlmas
Ketonlara su katlmasyla kararsz keto hidrat bileikleri oluur.

1. Ketonlarn en kk yesi olan asetonun kondensasyonundan aromatik bir bileik

olan mezitilen meydana gelir.
Kondensasyon
Birden fazla kk molekllerin polimerleme srasnda, kk polar molekllerin
ayrlmas olayna denir.
Ketonlarn Eldesi

1. Sekonder alkollerin bir kademe ykseltgenmesinden ketonlar elde edilir.

1. Karboksilli asit tuzlarnn stlmasndan ketonlar elde edilir.

1. Alkinlere su katlmasndan ketonlar elde edilir.

Aldehit ve ketonlarda zomeri

Ayn C sayl aldehitlerle ketonlar birbirinin izomeridir. Kapal formlleri CnH2nO
dur.

Propanon ve propanal kapal formlleri C3H6O olduundan birbirinin izomeridir.

KARBOKSLL ASTLER

Yaplarnda karboksil
asitler denir.

grubu bulunduran bileiklere karboksilli

Karboksilli Asitler
a. Yapsnda bulundurduklar COOH grubu saysna gre:
1. Mono karboksilli asitler
Yaplarnda 1 tane COOH grubu bulunduranlar
2. Poli karboksilli asitler
Yaplarnda birden fazla COOH grubu bulunduranlar.
2 tane COOH grubu bulunduranlara di karboksilli asitler 3 tane COOH grubu
bulunduranlara tri karboksilli asitler ad verilir.
b. Yaplarnda OH ya da NH2 bal olanlar
1. COOH grubu yannda OH grubu da bal ise oksi asitler ad verilir.
2. COOH grubu yannda NH2 grubu da bal ise amino asitler ad verilir.

Mono karboksilli asitlerin genel formlleri

eklindedir. CnH2nO2 kuralna
uyar.
simlendirme yaplrken ayn sayda karbon u bulunduran alkanlarn sonuna "oik asit" eki
getirilir.

R grubu dallanm bir hidrokarbon ise, karboksil grubunun bulunduu karbon una birinci
karbon numaras verilerek dierleri numaralandrlr.
Ayrca COOH grubundan sonraki 2. karbon una a, 3. karbon una b, 4. karbon una g
harfleri verilerek de isimlendirme yaplr.

Poli asitler ise yle isimlendirilir;

Karboksilli Asitlerin Genel Elde Edilileri

1. Primer alkollerin iki derece ykseltgenmesinden
Primer alkoller bir derece ykseltgenirse aldehitler oluur. Aldehitler ykseltgenirse
karboksilli asitler oluur. Yani primer alkoller 2 kademe ykseltgenirse karboksilli asitler
oluur.

2. Grignard Bileiklerinden

3. Karboksilli Tuzlarndan
RCOONa + HBr RCOOH + NaBr
Karboksilat Tuz Karboksilli Asit
Karboksilli Asitlerin zellikleri ve Reaksiyonlar
1. Karboksilli asitlerin moleklleri arasnda dihidrojen ba vardr. Bundan dolay ayn
karbon sayl, eter, aldehit, keton ve alkollerden daha yksek scaklkta kaynarlar.
2. Su ile hidrojen ba oluturabildiklerinden suda kolayca znrler. Ancak zayf
asit olduklarndan suda az iyonlarlar. Molekl arl arttka iyonlama % leri
azalr.
3. Homolog sra oluturabilirler.
4. Aktif metallerle H2 gaz aa karrlar.
Alkoller yalnzca K ve Na gibi metallerle tepkime verirler. Asitler ise K, Na, Mg,
Zn gibi metallerle de tepkime verirler. Bu zellik Karboksilli asitleri alkollerden
ayrr.

RCOOH + Na RCOONa +
H2
K. asit Tuz
2RCOOH + Ca (RCOO)2 Ca + H2
1. Karboksilli asitler, bazlarla ntrleme tepkimesi verirler.
RCOOH + NaOH RCOONa + H2O
Asit Tuz

1. Karboksilli asitler, karbonatl (Na2CO3, MgCO3) tuzlarla tepkime

verirler.
2RCOOH+CaCO3 Ca(RCOO)2(g) + CO2 + H2O
1. Asitin karboksil grubundaki OH grubu karlrsa kalan ksma ail grubu
denir.

1. Karboksilli asitler, alkollerle esterleri olutururlar.

Ya Asitleri
Ya asitleri ift ve yksek karbon sayl karboksilli asitlerdir.
Doymam ya asiti dendiinde alkil grubunda en az bir tane ift ba bulunduran ya
asitleridir. Bu asitler oda scaklnda sv haldedir.
NOT: Adipik asidin hegzametilen diamin ile kondensasyonu sonucu naylon oluur.

OPTKE AKTFLK
Bir C atomuna 4 farkl ya da grup bal ise bu C atomuna asimetrik C atomu ad verilir.
Moleklde asimetrik C atomu bulunduran bileikler optike aktif maddelerdir. Bu
maddeler polarize n titreim dzlemini evirirler.

Yukardaki bileiklerde yldz konulan C atomlar asimetrik C atomu'dur.

ESTERLER
Bir mol karboksilli asitle, bir mol mono alkol tepkimeye girerse 1 mol ester ve 1 mol su
oluur. Bu olaya esterleme olay denir.

simlendirme
1. Asit ad, alkolden gelen alkil ad ve esteri szc okunarak

2. Alkolden gelen alkil grubunun ad yazlr, sonra asitin "oik asit" ksm kaldrlr.
Yerine -at eki getirilir.

Esterlerin Elde Edilii ve Reaksiyonlar

1. Karboksilli asitlerin, asidik ortamda alkollerle tepkimesinden ester elde edilir.

4. Yalar
Ya asitlerinin gliserin ile oluturduklar esterlerdir. Bunlara gliseridde denir. Kullanlan ya
asidi doymu ise kat yalar, asit doymam ise sv yalar elde edilir. Sv yalar H2 ile
doyurularak kat yalar (Margarin) elde edilir. Mumlar ise ester, alken, aldehit
karmlardr.
5. Sabunlama
Byk molekll karboksilli asitlerin Na ve K tuzlarna sabun denir.
Karboksilli asitlerin gliserin ile tepkimesinden ester elde edilir.
Esterlerin (yalarn) bazik ortamdaki hidrolizine sabunlama denir.
NOT: Deterjanlarn sabunlardan daha iyi temizleyici olmas, sert suda dahi
znebilmesindendir.

ALFATK AMONYAK TREVLER

AMNLER

Amonyakdaki hidrojen atomlarnn yerine Alkil gruplarnn balanmasyla aminler

oluur.

Aminler isimlendirilirken alkil gruplarndan sonra amin kelimesi getirilir.

Aminler zayf baz zellii gsterirler. Suda OH iyonu vererek iyonlarlar.

CH3 NH2 + H2O CH3 NH3+ + OH

aminler asitlerle reaksiyona girerek tuz olutururlar.
CH3 NH2 + HCI CH3 NH3CI
AMNO ASTLER
Moleklnde hem karboksilli asit (COOH), hem de amin (NH2) grubu
bulunduran bileiklerdir.

Basit primer ve sekonder aminler amonyaktan daha kuvvetli anhidrobazlardr.

Tersiyer aminlerde bazlk zellii daha kktr.

Amino asitler, molekllerinde hem asidik (karboksil grubu), hem de bazik (amino
grubu) gruplar bulundurduundan anfoter bileiklerdir.

Amino asitlerdeki karboksil hidrojeninin NH2 grubuna gemesiyle i tuz oluur.

Amino asitler anfoter olduklarndan hem asitlerle hem de bazlarla tuz olutururlar.

Amino asitler proteinlerin yap talardr.

AMTLER
Karboksilli asitlerdeki karboksil grubunun,

' yerine NH2 grubunun balanmasyla amitler oluur.

Primer amitler karboksilli asitler gibi isimlen-dirilir. Karboksilli asitteki OKAST

eki yerine AMT kelimesi getirilir.
Sekonder ve tersiyer amitler, primer amit gibi isimlendirilir. Azota bal gruplar
(N) yazlp belirtilir.
Amitler ntr zellik gsterirler.
Amitler genellikle suda znrler.

DAMT (RE)
re idrarda bulunur. drardan elde edildii gibi sentetik olarak da elde edilir. Azot
gbresi olarak kullanlr. Suda ok, alkolde az znr.

re, NH3 ve CO2'nin yksek basnta stlmasndan elde edilir.

re, fosgenin NH3 ile etkilemesinden elde edilir.

KARBONHDRATLAR
Genel formlleri Cn(H2O)m eklinde olan bileikler karbonhidratlardr.
Gnlk hayattaki yiyeceklerin byk blm (unlu ve ekerli besinler) ile giyeceklerin bir
ksm (pamuklu, ketenli, suni ipekli karbonhidratlar) yeil bitkiler tarafndan fotosentez
yoluyla retilir. Yeil bitkilerin kkleriyle topraktan aldklar su ve yaplarndaki
gzenekleriyle havadan aldklar karbondioksiti yapraklarndaki klorofilin katalizrlnde
gne enerjisinden yararlanlarak karbonhidrat haline dntrlr. Bu olaya fotosentez
denir.
6CO2 + 6H2O C6 (H2O)6 + 6O2
Glikoz
Karbonhidratlar formaldehitin polimeri gibi dnlebilir. Karbonhidratlar, yaplarnda
aldehit veya keton grubu bulunduran poli alkoller olarak tanmlayabiliriz.
Yaplarnda aldehit bulunduranlara aldoz, keton bulunduranlara ketoz denir.
Karbonhidratlarn snflandrlmas
1. Mono sakkaritler : Glikoz, fruktoz galaktoz
2. Di sakkaritler : Sakkaroz, skroz, laktoz
3. Poli sakkaritler : Selloz, niasta, glikojen
Mono Sakkaritler
Basit ekerlerdir. Tatl olup suda znrler. Glikoz, galaktoz, fruktoz mono sakkaritlere
rnektir. Mono sakkaritler optike aktiftir.
Glikoz, yapsndaki aldehit grubundan dolay tollens ayrac ve fehling zeltisi ilereaksiyon
verir.
Fruktoz, ise yapsnda keton grubu olmasna ramen halkal yapya dndnde a
hidroksi yap kazand iin dier ketonlardan farkl olarak tollens ve fehling ile reaksiyon
verir.
Di Sakkaritler
ki molekl mono sakkaritten 1 mol su ekilmesiyle di sakkaritler oluur.
Glikoz + Glikoz Maltoz
Glikoz + Fruktoz
Sakkaroz
H2O
Glikoz + Galaktoz Laktoz
C6H12 O6 + C6 H12 O6

C12 H22 O11

H2O
Gnlk hayatta kullanlan maltoz (meyve ekeri), sakkaroz (ay ekeri) ve laktoz (st
ekeri) birer di sakkarittir.

Poli Sakkaritler
Gnlk hayatta niasta, dekstrin, selloz ve trevleri olarak kullanlan maddeler birer poli
sakkaritlerdir.
n molekl mono sakkaritden, (n1) molekl su karlmasyla poli sakkaritler oluur.
Molekl says 5 15 ise dekstrin, 20 ise glikojen, 3035 ise Niasta ve 2000 kadar ise
selloz meydana gelir.
AROMATK BLEKLER
Ak yapl (halkasz) bileiklere alifatik dendiini sylemitik. Halkal yapda olan
bileiklerden bazlar aromatik zellik gsterirler.
Bir organik bileiin aromatik olduunu anlamak iin aadaki zelliklere
bakmak gerekir.
1. Halkal yapdadrlar.
2. Halkadaki balar tek, ift, tek, ift olmak zere dnml ile sralanmtr.
3. Halkadaki elektronlar says;
(4n + 2) olmaldr. (n : halka says)
Yukardaki zellikleri gsteren bileikler aromatiktir.
Aromatik bileiklerin en kk yesi benzendir. Kapal forml C2H2 olup CnH2n6 genel
forml ile gsterilir. Benzende C atomlar arasnda tane ift ba vardr. ift balar tekift-tek-ift eklinde sralanmtr. Benzende 6 karbonlu bir halka vardr.
Benzen doymam bir hidrokarbon olmasna ramen doymam hidrokarbonlarn
zelliklerini gstermez. Katlma reaksiyonu vermez. Yer deitirme reaksiyonu verir.

Benzen molekl aadaki ekillerde de gsterilir.

Benzen halkasndan hidrojen kmasyla geriye kalan kke FENL denir. Aadaki
ekillerde gsterilir.

BENZENN MONO TREVLER

Benzendeki hidrojenler, halkann elektronca zengin olmas sebebiyle katyon hale gemeye
elverilidirler. Benzen halkasna katyon hale getirilmi veya gruplarla saldr balatlrsa
H+ kopmas ile birlikte grup halkaya yerlemi olur. Olay yerdeitirme reaksiyonudur.
Sonuta benzen trevleri elde edilir.
Benzen moleklnden bir hidrojen kp yerine bir ya da fonksiyonel grubun
balanmasyla benzenin mono trevleri oluur. Benzenin mono trevlerinin bir tane
izomeri vardr.
Benzenin mono trevleri adlandrlrken halkaya bal grubun adndan sonra benzen eki
getirilir.

BENZENN D TREVLER
Benzen moleklnden iki hidrojen u karlp yerine yada gruplarnn balanmasyla
benzenin di trevleri oluur.
"Orto" "meta" "para" olmak zere tane izomeri vardr. Gruplarn birbirini takip eden

karbonlara balanmas halindeki izomeri orto, bir atlayarak karbonlara yerlemesi meta,
karlkl karbon larna yerlemesi halindeki izomeri para olarak isimlendirilir.

BENZENN TR TREVLER
Benzen halkasndan hidrojen u karlp yerine ya da gruplarnn balanmasyla
benzenin tri trevleri oluur.
Visinal, simetrik, Asimetrik olmak zere izomeri vardr.

BAZI AROMATK BLEKLER Toluen (Metil benzen)

Benzendeki H inin CH3 ile yer deitirme-sinden elde edilir.

FENOL (OKS BENZEN) Z;Zayf asit zellii gsterir. Sulu zeltisi FeCI3 ile mor renk
verir. Bu fenoln tannma reaksiyonudur.

BENZL ALKOL Aromatik bir alkoldr. Alifatik alkollerin zelliklerini gsterir.

BENZALDEHT Aromatik aldehittir. Baz reaksiyonlar alifatik aldehitlere benzer.

Ykseltgendiinde karboksill asit oluur. Fehling ayracna etki etmez. Amonyakl gm

nitrata zor etki eder. Zayf indirgendir.

AMNO BENZEN (ANLN) Aromatik bir amin bileiidir. Zayf baz zellii gsterir.

NTRO BENZEN Benzenin deriik nitrik asit ve deriik H2SO4 karm, ile
reaksiyonundan elde edilir.
HNO3 + 2H2SO4

NO2+ + H3O+ + 2HSO4

TR NTRO TOLUEN (TNT)

(2,4,6 Trinitro toluen) tNT patlayc zelliktedir. Trotil adyla top mermileri, deniz ve kara
maynlarn doldurmakta kullanlr.