TAJUK 4

PENGENALAN SENI VISUAL MALAYSIA

2.1 Sinopsis
Tajuk ini meliputi maklumat dan latihan berkaitan seni visual di Malaysia merujuk
kepada seni visual sebelum merdeka dan selepas merdeka.
Sejarah perkembangan seni Malaysia

agak baru jika dibandingkan dengan

negara-negara lain. Ia meliputi tempoh setengah abad. Kesenian visual yang

menjadi tradisi Melayu adalah daripada pelbagai bidang seni.
perkembangan Seni Visual

Maklumat

yang dibincangkan adalahh mengikut tajuk-tajuk

seperti berikut:
- Artifak
- Catan Cina
- Catan air
- Seni bina
- Seni Plastik
- Seni Arca
- Seni Bina
- Seni Moden
- Seniman
- Karya-karya terkenal
2.2 Hasil Pembelajaran:
1) Menganalisis pengaruh Seni Barat dalam Seni Oriental dan Seni Malaysia
2) Membanding beza dan menghubungkaitkan pengaruh Seni Visual Barat
dengan Seni Visual Di Malaysia.
3) Menggunakan pengetahuan dan menerangkan kronologi perkembangan Seni
Visual Malaysia selepas merdeka.
4) Menganallisis perkembangan Seni Visual selepas merdeka.
5) Menunjukkan sikap patriotik terhadap karya seni Malaysia
2.3 Perkembangan Seni Visual Selepas Merdeka
1

Apakah perbezaan di antara aliran seni visual sebelum merdeka

dan selepas merdeka?

2.5.1 Seni Plastik

Istilah plastik digunakan kepada semua imej-imej spatial. Seniman mengenalpasti
dari aspek perletakan imej di dalam ruang plastik merujuk kepada keperluan
permukaan dan perasaan seniman. Seni plastik juga adalah satu terma dalam
seni visual yang memberi maksud unsur plastik dalam bahan-bahan yang boleh
dibentuk dan dibina.

Unsur plastik ini menjurus kepada aspek seni dari segi

bentuk, ruang, struktur, imbangan dan kestabilan yang merangkumi objek tiga
dimensi.
Seni plastik di Malaysia melibatkan hasil karya catan, arca, senibina, tembikar,
ukiran, tenunan senjata dan sebagainya. Membentuk ialah teknik menghasilkan
karya dengan cara mengukir, menguli, menempa, mengurut, dan menggelek.
Bahan yang digunakan ialah kayu, tanah liat, batu dan sebagainya. Membina pula
ialah menghasilkan karya seni dalam bentuk tiga dimensi secara mengikat,
melentur, menyambung, membentuk, menjalin, mencantum dan sebagainya.
Bahan yang boleh digunakan untuk aktiviti ini ialah batu, kayu, logam, besi, keluli
dan sebagainya.
Dalam lewat tahun 50-an telah berlaku konflik dalam seni akibat perbalahan
dominasi oleh pengamal aliran abstrak dan ekspresionistik. Seniman dan peminat
aliran realisme rasa tercabar dan telah bangkit. Dalam tahun 1960-an pemilihan
gaya abstrak adalah lebih formalistik dan berbentuk individualistik. Gaya avantgarde yang

dipolori

oleh Abstrak Ekspresionisme Amerika

penghargaan.

telah

diberi

Sekitar dekad

1980-an dan 1990-an memperlihatkan cubaan serius untuk

menerapkan ciri nasional atau keaslian seni plastik moden.

Seniman pada

sekitar tahun 80-an menghasilkan karya di luar ciri seni plastik konvensional dan
tidak terikat pada media, bahan dan proses berkarya.
2.5.2 Seni Arca
Arca dihayati sebagai satu cabang kesenian yang berkaitan dengan pengkajian
bentuk-bentuk tiga dimensi yang melibatkan formalistik seni seperti ruang, jalinan,
warna, struktur dan rupa.

Seni arca di Malaysia boleh dikatakan masih baru

berbanding dengan catan.

Seni arca moden mula berkembang di Malaysia pada sekitar tahun 1960-an.
Menurut T.K.Sabapathy (1976), karya-karya arca Syed Ahmad Jamal, Latiff
Mohidin, Cheong Laitong, Yeoh Jin Leng dan Tang Tuck Kan membangkitkan halhal yang menghubungkan catan dengan arca.
Aliran Ekspresionisme dan Abstrak Ekspresionisme meresap ke dalam seni arca.
Contohnya, karya Syed Ahmad Jamal The Link (1963), yang sama tema dengan
catannya.
Arca-arca yang bersifat figuratif dan representasi dapat dilihat menerusi karyakarya Anthony Lau. Antara karya awal Anthony Lau adalah arca Djin Api (1959),
Forest (1968) dan Ecstacy (1986)
Dekad 1970-an memperlihatkan perkembangan arca yang pesat. Pada tahun
1976 satu pameran Tinjauan Seni Arca Moden Malaysia telah diadakan di Balai
Seni Lukis Negara, Kuala Lumpur. Antara yang turut serta adalah Anthony Lau,
Chan Teck Meng, Teo Tien Eng, Syed Ahmad Jamal, Cheong Laitong dan Latiff
Mohidin.

Kajian Seni Lukis dan Seni Reka, Institut Teknologi Mara merupakan salah sebuah
institusi yang bertanggungjawab dalam melahirkan ramai pengarca ternama dan
berpotensi seperti Zakaria Awang, Ariffin Ismail, Mad Anuar Ismail, Wan Ahmad
Wan Mohamod, Ham Rabeah Kamarun, Ramlan Abdullah, Tengku Sabri Tengku
Ibrahim, Zulkifli Yusof, Raja Shahriman dan Bayu Utomo.
Dari segi tema, para pengarca berinteraksi terhadap persekitaran seperti
persoalan agama, budaya, alam dan kehidupan secara umumnya. Peningkatan
minat dan kecenderungan seniman kepada seni arca dan media campuran jelas
kelihatan awal dekad 1990-an. Pelbagai bentuk arca terhasil, sama ada secara
konvensional,

bersifat

galeri,

pemasangan

(installation)

atau

pun

arca

persekitaran.
2.5.3 Seni Bina
Sebagai sebuah negara yang mempunyai kebudayaannya sendiri, senibina
Malaysia mengandungi unsur-unsur budaya kebangsaan yang berteraskan
kebudayaan masyarakat berbilang kaum.
Yang dimaksudkan dengan senibina adalah melingkupi:
1.

Binaan tempat kediaman iaitu rumah atau taman perumahan.

2. Bangunan-bangunan awam seperti masjid, hospital, perpustakaan, muzium

dan sebagainya.
3. Bangunan-bangunan kerajaan.
4. Bangunan-bangunan perniagaan.
5. Aspek-aspek umum seperti pintu gerbang, menara, tugu peringatan dan
sebagainya.
6. Taman-taman dan kawasan rekreasi.

Menjelang era pasca- merdeka, suatu aspek yang turut mengalami perubahan
ketara ialah gaya rupa seni bina. Para arkitek yang baharu sahaja menamatkan
pengajian di luar Negara telah membawa fahaman baru dalam seni bina di bandarbandar utama Negara yang sebelum ini dikuasai oleh gaya rupa senibina kolonial,
anglo-Indian, elektik dan sebagainya.
Antara bangunan-bangunan utama yang dapat digolongkan dalam senibina moden
ialah bangunan istana raja-raja Melayu di tiap-tiap negeri, bangunan parlimen
(1963), bangunan Dewan Bahasa dan Pustaka (1959), Stadium Negara (1964),
Muzium Negara, Masjid Negara, Bank Bumiputra, Dayabumi, Bangunan Sultan
Abdul Samad, bangunan berkembar Petronas dan Menara Telekom.
Bentuk dan corak senibina moden memperlihatkan perubahan-perubahan yang
nyata tetapi disesuaikan dengan ciri-ciri senibina asli Malaysia. Dari semasa ke
semasa binaan-binaan baru didirikan bagi memenuhi keperluan pembangunan
Negara dan keperluan masyarakat.
Beberapa orang arkitek seperti Howard Ashley, Baharuddin Kassim, Hisham Albakri
(kumpulan arkitek JKR yang mereka bentuk Masjid Negara) dan W. Ivor Shipley
(arkitek JKR yang merekabentuk bangunan Parlimen) mengadaptasi factor-faktor
setempat ke dalam rekabentuk moden.
2.5.4

Seni Moden

Pada tahun 1957, Thursday Art Group telah ditubuhkan di Pulau Pinang dengan
matlamat yang sama dengan Wednesday Art Group.

Ahli-ahli terdiri daripada

Abdullah Ariff, Tay hooi Keat, Kuo Ju Ping, Lee Joo For, Lim Tong Juan dan William
K.K. Lau. Mereka memperkenalkan konsep-konsep baru, mengadakan kelas-kelas
melukis, sesi perbincangan dan pameran.

Menjelang kemerdekaan seni telah menjadi salah satu simbol kepada perpaduan
kaum di Malaysia. Persepsi masyarakat terhadap seni telah mula berubah. Seni
daripada taraf rendah (kedaerahan) meningkat ke peringkat antarabangsa.
Pada tahun 1957 Frank Sullivan telah dilantik sebagai setiausaha akhbar kepada
YTM Tunku Abdul Rahman Putra Al-Haj, Perdana Menteri Malaya yang pertama.
Ini membawa kesan yang mendalam dalam perkembangan seni Malaysia kerana
usaha-usaha Sullivan yang bersungguh-sungguh untuk memperkenalkan para
pelukis tempatan serta karya-karya mereka.
Balai Seni Lukis Negara di 109, Jalan Ampang telah dibuka dengan rasminya oleh
YTM Tunku Abdul Rahman pada 27 Ogos 1958.

Pameran pembukaan telah

memaparkan karya-karya Chen Wen His, Cheong Lai Tong, Chuah Thean Teng,
Mohd Hoessein Enas, Nik Zainal Abidin, Peter Harris, Patrick Ng, Syed Ahmad
Jamal, Tay Hooi Keat dan Yong Mun Sen.
Selain Frank Sullivan yang menjadi setiausaha selama sepuluh tahun, antara yang
telah membangunkan Balai Seni Lukis Negara adalah Tan Sri Mubin Sheppard, Tan
Sri Ghazali Shafie, Tan Sri Dato Azman Hashim, Tan Sri Kamarul Ariffin, Tan Sri
Zain Azraii, Professor Ungku Aziz, Puan P.G. Lim dan ramai lagi.
Balai Seni Lukis Negara memperolehi koleksi tetapnya secara beransur-ansur. Dua
koleksi yang menarik ialah gambar foto burung Dato Loke Wan Tho dan Koleksi
hasil-hasil kaligrafi dinasti Sung yang didermakan oleh Lee Kah Yeow bernilai 2 juta
ringgit.
Seni lukis aliran utama 1960an adalah dengan nilai-nilai mistikal dan semesta telah
menarik perhatian audien untuk menghayatinya kerana mempunyai kelainan.
Dengan adanya tradisi seni khat telah membentuk satu pengucapan gambaran
yang tersendiri. Lahir pandangan yang kritikal terhadap seni lukis. Pelbagai aktiviti
dijalankan melalui saluran media massa. Antaranya ialah perbincangan, ceramah,
6

syarahan, laporan, pameran dan sebagainya. Acara-acara seni lukis menjadi acara
gemilang yang dihadiri oleh pelukis-pelukis, pencinta seni, ahli politik dan diplomat.
Special Teachers Training Institute (STTI) ditubuhkan pada tahun 1960 yang
kemudiannya ditukar kepada Maktab Perguruan Ilmu Khas (MPIK). Guru-guru yang
berminat di bidang seni diberi peluang melanjutkan pelajaran melalui kursus
sepenuh masa selama satu tahun.

Mereka yang menunjukkan bakat besar

dihantar untuk melanjutkan pengajian ke luar negara. Golongan pelukis-pelukis

dan pendidik seni telah menjadi tenaga utama seni lukis pada lewat tahun 1960an.
Kakitangan akademik Jabatan Seni di Maktab Perguruan Ilmu Khas seperti Syed
Ahmad Jamal, Anthony Lau, Lee Joo For, Cheong Laitong, Jolly Koh dan lain-lain
lagi memainkan peranan yang penting dalam seni lukis avant-garde di negara ini.
Institusi Senilukis yang pertama ditubuhkan ialah Malayan Institut of Art pada tahun
1966.

Institusi persendirian ini menawarkan kursus-kursus diploma selama tiga

tahun dalam bidang Fine Art, Commercial Art dan Interior Design di samping
kursus-kursus sambilan.
Penubuhan Institut Teknologi Mara pada tahun 1967 telah melahirkan sekumpulan
tenaga baru pendidik seni dan usahawan-usahawan Melayu dalam bidang seni
tertentu. Ia menawarkan kursus diploma selama empat tahun dalam bidang Fine
Arts (Painting and Sculpture), Graphics, Photography, Fine Metal, Pottery and
Ceramics, Textiles, Fashion dan Industrial Design.
Kuala Lumpur College of Art telah ditubuhkan dalam tahun 1968 dengan
menawarkan kursus diploma selama tiga tahun dalam bidang Painting, Sculpture,
Ceramics, Chinese Brush Painting, Photography dan Commercial Art.
Awal tahun 1970an pensyarah-pensyarah Institut Teknologi Mara telah mengambil
alih tempat avant-garde. Mereka terdiri dari kumpulan New Scene seperti Redza
Piyadasa, Sulaiman Haji Esa, Chong Kam Kow, Tan Teong Eng, Joseph Tan dan
7

lain-lain lagi.

Kumpulan ini telah mendebarkan keadaan seni lukis tempatan

dengan ungkapan-ungkapan yang mencabar.

Pendekatan gaya catan mereka

yang berasaskan optik dan maklumat telah mengejutkan pelukis-pelukis tempatan

dan masyarakat umum.
Pelukis-pelukis bukan sahaja berkarya dalam bidang minimal, pop, op dan lain-lain
aliran semasa tetapi juga menyarankan seni melibatkan kepintaran, nilai-nilai
mistika dan metafisika iaitu maklumat dan ilmu yang luar dari bidang catan.
Catan hard-edge yang menegaskan kedataran dan tanpa isyarat yang dipelopori
oleh Chong Kam Kow, Tan Teong Eng dan Tong Tuck telah mempunyai ikutan yang
teguh di awal 1970an.
Pada tahun 1974 Abdul Latif Mohidin telah menghidupkan pendekatan yang baru di
kalangan ahli-ahli muda dan menubuhkan Kumpulan Anak Alam sebagai kumpulan
serpihan Angkatan Pelukis SeMalaysia.
Persatuan Pelukis Malaysia ditubuhkan pada tahun 1980 dengan hasrat
mewujudkan sebuah badan yang betul-betul mewakili pelukis, memperbaiki
kedudukan pelukis dan bekerjasama dengan kerajaan mengenai hal-hal yang
berkaitan dengan seni lukis di Malaysia dan Luar negara.
Penubuhan Pusat Seni di Universiti Sains Malaysia pada tahun 1984 telah
melahirkan guru-guru pemegang ijazah bagi institut, maktab dan sekolah-sekolah
serta para profesional yang lebih maju dan mahir dalam bidang seni halus. Kursus
Ijazah selama tiga tahun ditawarkan oleh Jabatan Kemanusiaan.
Studio Seni lukis dan Sejarah Senilukis dan Kemanusiaan.

Ini termasuk

USM menawarkan

kursus Seni halus bagi Catan, Fotografi, Teori-teori Seni, Seni Arca, Rekabentuk
Grafik, Aspek-aspek Seni Asia Tradisional, Aspek-aspek Keseniaan Asia Moden
dan latihan Ilmiah. USM juga menawarkan kursus Master of Art dalam Sejarah
Senilukis.
8

Institut dan akademi seni swasta yang ditubuhkan di sekitar negara juga telah
memberi sumbangan mengeluarkan tenaga seni dalam pelbagai bidang. Badanbadan swasta seperti firma-firma petroleum dan para peminat seni yang berada ,
telah mula membeli karya-karya untuk dijadikan koleksi simpanan.
Awal tahun 1980an mengemukakan bidang kanvas yang lebih luas dan menarik
dengan munculnya catan pemandangan yang naif, sambungan akademik aliran
realisme dan karya-karya yang menyedut inspirasi dari mitos dan lagenda yang
kaya di rantau ini.

2.5.5 Seniman
Balai Seni Lukis Negara di 109, Jalan Ampang telah dibuka dengan rasminya oleh
YTM Tunku Abdul Rahman pada 27 Ogos 1958.

Pameran pembukaan telah

memaparkan karya-karya seniman terkenal seperti Chen Wen His, Cheong Lai
Tong, Chuah Thean Teng, Mohd Hoessein Enas, Nik Zainal Abidin, Peter Harris,
Patrick Ng, Syed Ahmad Jamal, Tay Hooi Keat dan Yong Mun Sen.
Balai Seni Lukis Negara memperolehi koleksi tetapnya secara beransur-ansur. Dua
koleksi yang menarik ialah gambar foto burung Dato Loke Wan Tho dan Koleksi
hasil-hasil kaligrafi dinasti Sung yang didermakan oleh Lee Kah Yeow bernilai 2 juta
ringgit.
Pelukis Malaysia pertama yang mengadakan pameran solo di seberang laut ialah
Chuah

Thean

dipersembahkan

Teng

yang

diadakan

di

London

oleh Majlis Kesenian Persekutuan.

pada

tahun

1959.

dan

Kejayaan Chuan telah

membawa seni Malaysia kepada seni antarabangsa. Seterusnya pelukis-pelukis

batik yang lain seperti Khalil Ibrahim, Tay Mo Leong dan Toya turut menerima
pengiktirafan antarabangsa.
Golongan pelukis-pelukis dan pendidik seni telah menjadi tenaga utama seni lukis
pada lewat tahun 1960an.

Kakitangan akademik Jabatan Seni di Maktab

Perguruan Ilmu Khas seperti Syed Ahmad Jamal, Anthony Lau, Lee Joo For,
Cheong Laitong, Jolly Koh dan lain-lain lagi memainkan peranan yang penting
dalam seni lukis avant-garde di negara ini.
Awal tahun 1970an pensyarah-pensyarah Institut Teknologi Mara telah mengambil
alih tempat avant-garde. Mereka terdiri dari kumpulan New Scene seperti Redza
Piyadasa, Sulaiman Haji Esa, Chong Kam Kow, Tan Teong Eng, Joseph Tan dan
lain-lain lagi.
Catan hard-edge yang menegaskan kedataran dan tanpa isyarat yang dipelopori
oleh Chong Kam Kow, Tan Teong Eng dan Tong Tuck telah mempunyai ikutan yang
teguh di awal 1970an.
Pada tahun 1974 Abdul Latif Mohidin telah menghidupkan pendekatan yang baru di
kalangan ahli-ahli muda dan menubuhkan Kumpulan Anak Alam sebagai kumpulan
serpihan Angkatan Pelukis SeMalaysia.
2.5.6

Karya-karya terkenal
2.5.6.1 Yong Mun Sen (1896 -1962)
1.

Pohon-Pohon Kelapa
Media : Cat Air
Tahun :1951

10

2.

Rumah Atap Di Tepi Pantai

Media : Cat Air
Tahun : 1960

2.5.6.2 Abdullah Ariff

Abdullah Ariff, Coconut Plantation Dawn, Cat Air, 1948

Abdullah Ariff, Bumi Bahagia Lombong Bijeh Malaya, Cat Air, 1960

11

Dato Mohd Hoessein Enas

Dato Mohd Hoessein Enas, Potret Diri, Pastel Kapur, 1958

Dato Mohd Hoessein Enas , Gadis Melayu, Cat Minyak, 1959

3.

Nobat
12

Media : Cat Minyak

Tahun : 1962
4.

Mengutip Daun Tembakau

Media : Cat Minyak
Tahun : 1963

5.

Pengantin Perempuan Iban

Media : Cat Minyak
Tahun : 1963

2.5.6.4
1.

Datuk Syed Ahmad Jamal

Perhubungan ( Arca )
Media : Besi Waja
Tahun :1963

Datuk Syed Ahmad Jamal, Mandi Laut, Cat Minyak Atas Papan, 1957

13

2.5.6.5

Anthony Lau (1933 -

Anthony Lau, Djin Api, Kayu, 1959

2.

Lembu Liar ( Arca )

Media : Batu & Habuk Simen
Tahun : 1963

14

Anthony Lau, Rimba, Besi, 1968

4.

Hasil Rimba ( Arca )

Media : Besi
Tahun : 1966

2.5.6.6
1.

Tay Hooi Keat (1910 - 1989)

Jalan Pinang
Media : Cat Minyak
Tahun :1955

2.

Pondok Melayu, Pulau Pinang

Media : Dakwat
Tahun : 1952

3.

Pemandangan Pohon
Media : Campuran
Tahun : 1961

15

Tay Hooi Keat, Lembu Berlaga, Cat Minyak, 1958

5.

Kapal Haji
Media : Cat Minyak
Tahun : 1966

2.5.6.7
1.

Ibrahim Husin (1939 -

Kekecuhan
Media : Arkrilik
Tahun :1969

Ibrahim Husin, Pak Utih, Campuran, 1967

16

Ibrahim Husin, Are You Alone Out There ?, Arkrilik, 1969

2.5.6.8
1.

Zulkifli Dahalan
Di Dalam Ruang Rumah
Media : Cat Minyak
Tahun :1974

2.

Satu Hari Di Bumi Larangan

Media : Cat Imulsi
Tahun : 1977

2.5.6.9

Dzulkifli Buyung (1948 -

Dzulkifli Buyung, Kelambu, Kapur Pastel

17

2.

Membakar Semut
Media : Kapur Pastel
Tahun : 1967

Dzulkifli Buyung, Kapal Kertas, Kapur Pastel, 1966

4.

Lidi
Media : Kapur Pastel
Tahun : 1962

2.5.6.10 A. Latiff Mohidin

A.Latiff Mohidin, Pago Pago, Cat Minyak, 1962

18

2.

Imago Senja ( Cetakan )

Media : Kayu
Tahun : 1969

A.Latiff Mohidin, Siri Langkawi, Kayu

2.5.6.11 Mazli Mat Som

Mazli Mat Som, Yati, pastel, 1964

19

Mazli Mat Som, Menanti Nelayan, Cat Minyak, 1965

2.5.6.12 Khaw Sia
1.

Menyeberang Sungai
Media : Cat Air
Tahun :1958

2.5.6.13 Lai Foong Moi

Lai Foong Moi, Waktu Pagi Di Kampung, Cat Minyak, 1958

20

2.5.6.14 Patrick Ng Kah Onn (1932 -

Patrick Ng Kah Onn, Menjemur Kain, Gauce, 1961

Patrick Ng Kah Onn, Semangat Angin, Tanah Dan Air, Cat Minyak, 1958
2.5.6.15 Yeoh Jin Leng (1929 1.

Sawah Padi
Media : Cat Minyak
Tahun :1963

21

2.5.6.16 Jolly Koh

Jolly Ko, Paku Kipas, Cat Minyak, 1968

2.5.6.17 Khalil Ibrahim
1.

Pantai Timur 1
Media : Lilin Dan Pewarna Batik
Tahun :1988

Khalil Ibrahim, Pantai Timur 2, Lilin Dan Pewarna Batik,1978

22

2.5.6.18 Chua Thean Teng

1.

Di Tepi Pantai
Media : Lilin Dan Pewarna Batik
Tahun :1958

Chua Thean Teng, Musim Buah, Lilin Dan Pewarna Batik, 1968
Rumusan
Seni visual selepas merdeka semakin matang dan menjadi bidang professional.
Persepsi masyarakat terhadap seni visual mula berubah daripada peringkat rendah ke
peringkat antarabangsa. Seni visual juga menjadi salah satu simbol perpaduan kaum.
Kemunculan catan hard-edge, arca dan karya mula menggunakan perisian komputer.
Institut dan akedemi seni swasta memberi sumbangan mengeluarkan tenaga seni
dalam pelbagai bidang.

23

Latihan 2.1

Bina jadual perbandingan perkembangan seni visual selepas merdeka daripada hasil
analisa terhadap bahan bacaan dan internet mengenai :
- tokoh
- bentuk aliran karya
- bentuk dan makna
- tema
- tahun
- stail

24