Latn VII

Hexmetro dactlico: Virgilio

P VBLIVS V ERGILIVS M ARO (70 19 A .C. N .)

Aeneidos liber primus 1

A)
Vix e conspectu Siculae telluris in altum
35

uela dabant laeti et spumas salis aere ruebant,

cum Iuno aeternum seruans sub pectore uulnus
haec secum: mene incepto desistere uictam
nec posse Italia Teucrorum auertere regem?
quippe uetor fatis. Pallasne exurere classem

40

Argiuum atque ipsos potuit submergere ponto

unius ob noxam et furias Aiacis Oilei?
ipsa Iouis rapidum iaculata e nubibus ignem
disiecitque rates euertitque aequora uentis,
illum exspirantem transfixo pectore flammas

45

turbine corripuit scopuloque infixit acuto;

ast ego, quae diuum incedo regina Iouisque
et soror et coniunx, una cum gente tot annos
bella gero. et quisquam numen Iunonis adorat
praeterea aut supplex aris imponet honorem?

50

Talia flammato secum dea corde uolutans

nimborum in patriam, loca feta furentibus Austris,
Aeoliam uenit. hic uasto rex Aeolus antro
luctantis uentos tempestatesque sonoras
imperio premit ac uinclis et carcere frenat.

55

illi indignantes magno cum murmure montis

Aeneis. Gian Biagio Conte, ed. Berln: Walter de Gruyter, 2009.

Latn VII
Hexmetro dactlico: Virgilio

circum claustra fremunt; celsa sedet Aeolus arce

sceptra tenens mollitque animos et temperat iras.
ni faciat, maria ac terras caelumque profundum
quippe ferant rapidi secum uerrantque per auras;
60

sed pater omnipotens speluncis abdidit atris

hoc metuens molemque et montis insuper altos
imposuit, regemque dedit qui foedere certo
et premere et laxas sciret dare iussus habenas.
ad quem tum Iuno supplex his uocibus usa est:

65

Aeole, namque tibi diuum pater atque hominum rex

et mulcere dedit fluctus et tollere uento,
gens inimica mihi Tyrrhenum nauigat aequor
Ilium in Italiam portans uictosque penates:
incute uim uentis submersasque obrue puppes,

70

aut age diuersos et dissice corpora ponto.

sunt mihi bis septem praestanti corpore Nymphae,
quarum quae forma pulcherrima Deiopea,
conubio iungam stabili propriamque dicabo,
omnis ut tecum meritis pro talibus annos

75

exigat et pulchra faciat te prole parentem.

Aeolus haec contra: tuus, o regina, quid optes
explorare labor; mihi iussa capessere fas est.
tu mihi quodcumque hoc regni, tu sceptra Iouemque
concilias, tu das epulis accumbere diuum

80

nimborumque facis tempestatumque potentem.

Haec ubi dicta, cauum conuersa cuspide montem
impulit in latus; ac uenti uelut agmine facto,
qua data porta, ruunt et terras turbine perflant.
incubuere mari totumque a sedibus imis

Latn VII
Hexmetro dactlico: Virgilio

85

una Eurusque Notusque ruunt creberque procellis

Africus et uastos uoluunt ad litora fluctus;
insequitur clamorque uirum stridorque rudentum.
eripiunt subito nubes caelumque diemque
Teucrorum ex oculis; ponto nox incubat atra;

90

intonuere poli et crebris micat ignibus aether,

praesentemque uiris intentant omnia mortem.
extemplo Aeneae soluuntur frigore membra;
ingemit et duplicis tendens ad sidera palmas
talia uoce refert: o terque quaterque beati,

95

quis ante ora patrum Troiae sub moenibus altis

contigit oppetere! o Danaum fortissime gentis
Tydide! mene Iliacis occumbere campis
non potuisse tuaque animam hanc effundere dextra,
saeuus ubi Aeacidae telo iacet Hector, ubi ingens

100

Sarpedon, ubi tot Simois correpta sub undis

scuta uirum galeasque et fortia corpora uoluit!
Talia iactanti stridens Aquilone procella
uelum aduersa ferit fluctusque ad sidera tollit.
franguntur remi, tum prora auertit et undis

105

dat latus, insequitur cumulo praeruptus aquae mons.

hi summo in fluctu pendent, his unda dehiscens
terram inter fluctus aperit: furit aestus harenis.
tris Notus abreptas in saxa latentia torquet
saxa uocant Itali mediis quae in fluctibus Aras,

110

dorsum immane mari summo , tris Eurus ab alto

in breuia et Syrtis urget (miserabile uisu)
inliditque uadis atque aggere cingit harenae.
unam, quae Lycios fidumque uehebat Oronten,

Latn VII
Hexmetro dactlico: Virgilio

ipsius ante oculos ingens a uertice pontus

115

in puppim ferit: excutitur pronusque magister

uoluitur in caput, ast illam ter fluctus ibidem
torquet agens circum et rapidus uorat aequore uortex.
apparent rari nantes in gurgite uasto,
arma uirum tabulaeque et Troia gaza per undas.

120

iam ualidam Ilionei nauem, iam fortis Achatae,

et qua uectus Abas, et qua grandaeuus Aletes,
uicit hiems; laxis laterum compagibus omnes
accipiunt inimicum imbrem rimisque fatiscunt.
Interea magno misceri murmure pontum

125

emissamque hiemem sensit Neptunus et imis

stagna refusa uadis, grauiter commotus, et alto
prospiciens summa placidum caput extulit unda.
disiectam Aeneae toto uidet aequore classem,
fluctibus oppressos Troas caelique ruina;

130

nec latuere doli fratrem Iunonis et irae.

Eurum ad se Zephyrumque uocat, dehinc talia fatur:
Tantane uos generis tenuit fiducia uestri?
iam caelum terramque meo sine numine, uenti,
miscere et tantas audetis tollere moles?

135

quos ego...! sed motos praestat componere fluctus;

post mihi non simili poena commissa luetis.
maturate fugam regique haec dicite uestro:
non illi imperium pelagi saeuumque tridentem,
sed mihi sorte datum. tenet ille immania saxa,

140

uestras, Eure, domos; illa se iactet in aula

Aeolus et clauso uentorum carcere regnet.
Sic ait, et dicto citius tumida aequora placat

Latn VII
Hexmetro dactlico: Virgilio

collectasque fugat nubes solemque reducit.

(Aen. I, 34-143)

B)
cui mater media sese tulit obuia silua
315 uirginis os habitumque gerens et uirginis arma
Spartanae, uel qualis equos Threissa fatigat
Harpalyce uolucremque fuga praeuertitur Hebrum.
namque umeris de more habilem suspenderat arcum
uenatrix dederatque comam diffundere uentis,
320 nuda genu nodoque sinus collecta fluentis.
ac prior heus, inquit, iuuenes, monstrate, mearum
uidistis si quam hic errantem forte sororum,
succinctam pharetra et maculosae tegmine lyncis,
aut spumantis apri cursum clamore prementem.
325 Sic Venus et Veneris contra sic filius orsus:
nulla tuarum audita mihi neque uisa sororum,
o ... quam te memorem, uirgo? namque haud tibi uultus
mortalis, nec uox hominem sonat; o dea certe!
an Phoebi soror? an Nympharum sanguinis una?
330 sis felix nostrumque leues, quaecumque, laborem,
et quo sub caelo tandem, quibus orbis in oris
iactemur doceas: ignari hominumque locorumque
erramus uento huc uastis et fluctibus acti.
multa tibi ante aras nostra cadet hostia dextra.
335 Tum Venus: haud equidem tali me dignor honore;
uirginibus Tyriis mos est gestare pharetram

Latn VII
Hexmetro dactlico: Virgilio

purpureoque alte suras uincire coturno.

Punica regna uides, Tyrios et Agenoris urbem;
sed fines Libyci, genus intractabile bello.
340 imperium Dido Tyria regit urbe profecta,
germanum fugiens. longa est iniuria, longae
ambages; sed summa sequar fastigia rerum.
huic coniunx Sychaeus erat, ditissimus agri
Phoenicum et magno miserae dilectus amore,
345 cui pater intactam dederat primisque iugarat
ominibus. sed regna Tyri germanus habebat
Pygmalion, scelere ante alios immanior omnis.
quos inter medius uenit furor: ille Sychaeum
impius ante aras atque auri caecus amore
350 clam ferro incautum superat, securus amorum
germanae; factumque diu celauit et aegram
multa malus simulans uana spe lusit amantem.
ipsa sed in somnis inhumati uenit imago
coniugis ora modis attollens pallida miris;
355 crudelis aras traiectaque pectora ferro
nudauit caecumque domus scelus omne retexit.
tum celerare fugam patriaque excedere suadet
auxiliumque uiae ueteres tellure recludit
thesauros, ignotum argenti pondus et auri.
360 his commota fugam Dido sociosque parabat.
conueniunt quibus aut odium crudele tyranni
aut metus acer erat; nauis, quae forte paratae,
corripiunt onerantque auro; portantur auari
Pygmalionis opes pelago: dux femina facti.
365 deuenere locos ubi nunc ingentia cernes

Latn VII
Hexmetro dactlico: Virgilio

moenia surgentemque nouae Karthaginis arcem,

mercatique solum, facti de nomine Byrsam,
taurino quantum possent circumdare tergo.
sed uos qui tandem? quibus aut uenistis ab oris?
370 quoue tenetis iter? quaerenti talibus ille
suspirans imoque trahens a pectore uocem:
O dea, si prima repetens ab origine pergam
et uacet annalis nostrorum audire laborum,
ante diem clauso componet Vesper Olympo.
375 nos Troia antiqua, si uestras forte per auris
Troiae nomen iit, diuersa per aequora uectos
forte sua Libycis tempestas appulit oris.
sum pius Aeneas, raptos qui ex hoste penates
classe ueho mecum, fama super aethera notus;
380 Italiam quaero patriam [et genus ab Ioue summo].
bis denis Phrygium conscendi nauibus aequor,
matre dea monstrante uiam data fata secutus;
uix septem conuulsae undis Euroque supersunt.
ipse ignotus egens Libyae deserta peragro,
385 Europa atque Asia pulsus. nec plura querentem
passa Venus medio sic interfata dolore est:
Quisquis es, haud, credo, inuisus caelestibus auras
uitalis carpis, Tyriam qui adueneris urbem;
perge modo atque hinc te reginae ad limina perfer.
390 namque tibi reduces socios classemque relatam
nuntio et in tutum uersis Aquilonibus actam,
ni frustra augurium uani docuere parentes.
aspice bis senos laetantis agmine cycnos,
aetheria quos lapsa plaga Iouis ales aperto

Latn VII
Hexmetro dactlico: Virgilio

395 turbabat caelo; nunc terras ordine longo

aut capere aut captas iam despectare uidentur:
ut reduces illi ludunt stridentibus alis
et coetu cinxere polum cantusque dedere,
haud aliter puppesque tuae pubesque tuorum
400 aut portum tenet aut pleno subit ostia uelo.
perge modo et, qua te ducit uia, derige gressum.
Dixit et auertens rosea ceruice refulsit,
ambrosiaeque comae diuinum uertice odorem
spirauere; pedes uestis defluxit ad imos,
405 et uera incessu patuit dea. ille ubi matrem
agnouit tali fugientem est uoce secutus:
quid natum totiens, crudelis tu quoque, falsis
ludis imaginibus? cur dextrae iungere dextram
non datur ac ueras audire et reddere uoces?
410 talibus incusat gressumque ad moenia tendit.
(Aen. I, 314-410)

C)
Lucus in urbe fuit media, laetissimus umbrae,
quo primum iactati undis et turbine Poeni
effodere loco signum, quod regia Iuno
monstrarat, caput acris equi: sic nam fore bello
445 egregiam et facilem uictu per saecula gentem.
hic templum Iunoni ingens Sidonia Dido
condebat, donis opulentum et numine diuae,
aerea cui gradibus surgebant limina nexaeque

Latn VII
Hexmetro dactlico: Virgilio

aere trabes, foribus cardo stridebat anis.

450 hoc primum in luco noua res oblata timorem
leniit, hic primum Aeneas sperare salutem
ausus et adflictis melius confidere rebus.
namque sub ingenti lustrat dum singula templo
reginam opperiens, dum quae fortuna sit urbi
455 artificumque manus inter se operumque laborem
miratur, uidet Iliacas ex ordine pugnas
bellaque iam fama totum uulgata per orbem,
Atridas Priamumque et saeuum ambobus Achillem.
constitit et lacrimans quis iam locus, inquit, Achate,
460 quae regio in terris nostri non plena laboris?
en Priamus. sunt hic etiam sua praemia laudi,
sunt lacrimae rerum et mentem mortalia tangunt.
solue metus; feret haec aliquam tibi fama salutem.
Sic ait atque animum pictura pascit inani
465 multa gemens, largoque umectat flumine uultum.
namque uidebat uti bellantes Pergama circum
hac fugerent Grai, premeret Troiana iuuentus,
hac Phryges, instaret curru cristatus Achilles.
nec procul hinc Rhesi niueis tentoria uelis
470 agnoscit lacrimans, primo quae prodita somno
Tydides multa uastabat caede cruentus,
ardentisque auertit equos in castra prius quam
pabula gustassent Troiae Xanthumque bibissent.
parte alia fugiens amissis Troilus armis,
475 infelix puer atque impar congressus Achilli,
fertur equis curruque haeret resupinus inani,
lora tenens tamen; huic ceruixque comaeque trahuntur

10

Latn VII
Hexmetro dactlico: Virgilio

per terram et uersa puluis inscribitur hasta.

interea ad templum non aequae Palladis ibant
480 crinibus Iliades passis peplumque ferebant
suppliciter, tristes et tunsae pectora palmis;
diua solo fixos oculos auersa tenebat.
ter circum Iliacos raptauerat Hectora muros
exanimumque auro corpus uendebat Achilles.
485 tum uero ingentem gemitum dat pectore ab imo,
ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici
tendentemque manus Priamum conspexit inermis.
se quoque principibus permixtum agnouit Achiuis,
Eoasque acies et nigri Memnonis arma.
490 ducit Amazonidum lunatis agmina peltis
Penthesilea furens mediisque in milibus ardet,
aurea subnectens exsertae cingula mammae
bellatrix, audetque uiris concurrere uirgo.
Haec dum Dardanio Aeneae miranda uidentur,
495 dum stupet obtutuque haeret defixus in uno,
regina ad templum, forma pulcherrima Dido,
incessit magna iuuenum stipante caterua.
qualis in Eurotae ripis aut per iuga Cynthi
exercet Diana choros, quam mille secutae
500 hinc atque hinc glomerantur Oreades; illa pharetram
fert umero gradiensque deas supereminet omnis
(Latonae tacitum pertemptant gaudia pectus):
talis erat Dido, talem se laeta ferebat
per medios instans operi regnisque futuris.
505 tum foribus diuae, media testudine templi,
saepta armis solioque alte subnixa resedit.

11

Latn VII
Hexmetro dactlico: Virgilio

iura dabat legesque uiris, operumque laborem

partibus aequabat iustis aut sorte trahebat,
cum subito Aeneas concursu accedere magno
510 Anthea Sergestumque uidet fortemque Cloanthum
Teucrorumque alios, ater quos aequore turbo
dispulerat penitusque alias auexerat oras.
obstipuit simul ipse, simul percussus Achates
laetitiaque metuque; auidi coniungere dextras
515 ardebant, sed res animos incognita turbat.
dissimulant et nube caua speculantur amicti
quae fortuna uiris, classem quo litore linquant,
quid ueniant: cunctis nam lecti nauibus ibant
orantes ueniam et templum clamore petebant.
(Aen. I, 441-519)

12

Latn VII
Hexmetro dactlico: Horacio

Q VINTVS H ORATIVS F LACCVS (65 8 A .C. N .)

De arte poetica 1

A)
Humano capiti cervicem pictor equinam
iungere si velit et varias inducere plumas
undique conlatis membris, ut turpiter atrum
desinat in piscem mulier formosa superne,
5

spectatum admissi risum teneatis, amici?

credite, Pisones, isti tabulae fore librum
persimilem, cuius, velut aegri somnia, vanae
fingentur species, ut nec pes nec caput uni
reddatur formae. 'pictoribus atque poetis

10

quidlibet audendi semper fuit aequa potestas.'

scimus, et hanc veniam petimusque damusque vicissim;
sed non ut placidis coeant inmitia, non ut
serpentes avibus geminentur, tigribus agni.
(A. P., 1-13)

B)
maxima pars vatum, pater et iuvenes patre digni,
25

decipimur specie recti: brevis esse laboro,

obscurus fio; sectantem levia nervi
deficiunt animique; professus grandia turget;

Q. Horati Flacci opera. F. Klingner, ed. Leipzig: Teubner, 1959.

13

Latn VII
Hexmetro dactlico: Horacio

serpit humi tutus nimium timidusque procellae:

qui variare cupit rem prodigialiter unam,
30

delphinum silvis adpingit, fluctibus aprum:

in vitium ducit culpae fuga, si caret arte.
(A. P., 24-31)

C)
sumite materiam vestris, qui scribitis, aequam
viribus et versate diu, quid ferre recusent,
40

quid valeant umeri. cui lecta potenter erit res,

nec facundia deseret hunc nec lucidus ordo.
ordinis haec virtus erit et venus, aut ego fallor,
ut iam nunc dicat iam nunc debentia dici,
pleraque differat et praesens in tempus omittat.

46

in verbis etiam tenuis cautusque serendis

45

hoc amet, hoc spernat promissi carminis auctor.

47

dixeris egregie, notum si callida verbum

reddiderit iunctura novum. si forte necesse est
indiciis monstrare recentibus abdita rerum et

50

fingere cinctutis non exaudita Cethegis,

continget dabiturque licentia sumpta pudenter,
et nova fictaque nuper habebunt verba fidem, si
Graeco fonte cadent parce detorta. quid autem
Caecilio Plautoque dabit Romanus ademptum

55

Vergilio Varioque? ego cur, adquirere pauca

si possum, invideor, cum lingua Catonis et Enni
sermonem patrium ditaverit et nova rerum

14

Latn VII
Hexmetro dactlico: Horacio

nomina protulerit? licuit semperque licebit

signatum praesente nota producere nomen.
60

ut silvae foliis pronos mutantur in annos,

prima cadunt: ita verborum vetus interit aetas,
et iuvenum ritu florent modo nata vigentque.
debemur morti nos nostraque: sive receptus
terra Neptunus classes Aquilonibus arcet,

65

regis opus, sterilisve diu palus aptaque remis

vicinas urbes alit et grave sentit aratrum,
seu cursum mutavit iniquum frugibus amnis
doctus iter melius: mortalia facta peribunt,
nedum sermonum stet honos et gratia vivax.

70

multa renascentur quae iam cecidere cadentque

quae nunc sunt in honore vocabula, si volet usus,
quem penes arbitrium est et ius et norma loquendi.
(A. P., 38-72)

D)
ut pictura poesis: erit quae, si propius stes,
te capiat magis, et quaedam, si longius abstes;
haec amat obscurum, volet haec sub luce videri,
iudicis argutum quae non formidat acumen;
365

haec placuit semel, haec deciens repetita placebit.

o maior iuvenum, quamvis et voce paterna
fingeris ad rectum et per te sapis, hoc tibi dictum
tolle memor, certis medium et tolerabile rebus
recte concedi: consultus iuris et actor

15

Latn VII
Hexmetro dactlico: Horacio

370

causarum mediocris abest virtute diserti

Messallae nec scit quantum Cascellius Aulus,
sed tamen in pretio est: mediocribus esse poetis
non homines, non di, non concessere columnae.
ut gratas inter mensas symphonia discors

375

et crassum unguentum et Sardo cum melle papaver

offendunt, poterat duci quia cena sine istis:
sic animis natum inventumque poema iuvandis,
si paulum summo decessit, vergit ad imum.
ludere qui nescit, campestribus abstinet armis

380

indoctusque pilae discive trochive quiescit,

ne spissae risum tollant inpune coronae:
qui nescit versus, tamen audet fingere. quidni?
liber et ingenuus, praesertim census equestrem
summam nummorum vitioque remotus ab omni.

385

tu nihil invita dices faciesve Minerva:

id tibi iudicium est, ea mens. siquid tamen olim
scripseris, in Maeci descendat iudicis auris
et patris et nostras nonumque prematur in annum
membranis intus positis: delere licebit,

390

quod non edideris, nescit vox missa reverti.

silvestris homines sacer interpresque deorum
caedibus et victu foedo deterruit Orpheus,
dictus ob hoc lenire tigres rabidosque leones;
dictus et Amphion, Thebanae conditor urbis,

395

saxa movere sono testudinis et prece blanda

ducere quo vellet. fuit haec sapientia quondam,
publica privatis secernere, sacra profanis,
concubitu prohibere vago, dare iura maritis,

16

Latn VII
Hexmetro dactlico: Horacio

oppida moliri, leges incidere ligno.

400

sic honor et nomen divinis vatibus atque

carminibus venit. post hos insignis Homerus
Tyrtaeusque mares animos in Martia bella
versibus exacuit; dictae per carmina sortes
et vitae monstrata via est et gratia regum

405

Pieriis temptata modis ludusque repertus

et longorum operum finis: ne forte pudori
sit tibi Musa lyrae sollers et cantor Apollo.
natura fieret laudabile carmen an arte,
quaesitum est: ego nec studium sine divite vena

410

nec rude quid prosit video ingenium: alterius sic

altera poscit opem res et coniurat amice.
qui studet optatam cursu contingere metam,
multa tulit fecitque puer, sudavit et alsit,
abstinuit venere et vino; qui Pythia cantat

415

tibicen, didicit prius extimuitque magistrum.

nunc satis est dixisse 'ego mira poemata pango;
occupet extremum scabies; mihi turpe relinqui est
et quod non didici sane nescire fateri'.
ut praeco, ad merces turbam qui cogit emendas,

420

adsentatores iubet ad lucrum ire poeta

dives agris, dives positis in fenore nummis.
si vero est, unctum qui recte ponere possit
et spondere levi pro paupere et eripere artis
litibus inplicitum, mirabor, si sciet inter-

425

noscere mendacem verumque beatus amicum.

tu seu donaris seu quid donare voles cui,
nolito ad versus tibi factos ducere plenum

17

Latn VII
Hexmetro dactlico: Horacio

laetitiae; clamabit enim 'pulchre, bene, recte',

pallescet, super his etiam stillabit amicis
430

ex oculis rorem, saliet, tundet pede terram.

ut, qui conducti plorant in funere, dicunt
et faciunt prope plura dolentibus ex animo, sic
derisor vero plus laudatore movetur.
reges dicuntur multis urgere culillis

435

et torquere mero, quem perspexisse laborent

an sit amicitia dignus; si carmina condes,
numquam te fallent animi sub vulpe latentes.
Quintilio siquid recitares, 'corrige sodes
hoc' aiebat 'et hoc'. mulius te posse negares

440

bis terque expertum frustra: delere iubebat

et male tornatos incudi reddere versus.
si defendere delictum quam vertere malles,
nullum ultra verbum aut operam insumebat inanem,
quin sine rivali teque et tua solus amares.

445

vir bonus et prudens versus reprehendet inertis,

culpabit duros, incomptis adlinet atrum
transverso calamo signum, ambitiosa recidet
ornamenta, parum claris lucem dare coget,
arguet ambigue dictum, mutanda notabit:

450

fiet Aristarchus; non dicet 'cur ego amicum

offendam in nugis?' hae nugae seria ducent
in mala derisum semel exceptumque sinistre.
ut mala quem scabies aut morbus regius urget
aut fanaticus error et iracunda Diana,

455

vesanum tetigisse timent fugiuntque poetam

qui sapiunt, agitant pueri incautique sequuntur.

18

Latn VII
Hexmetro dactlico: Horacio

hic, dum sublimis versus ructatur et errat,

si veluti merulis intentus decidit auceps
in puteum foveamve, licet 'succurrite' longum
460

clamet, 'io cives', non sit qui tollere curet.

si curet quis opem ferre et demittere funem,
'qui scis, an prudens huc se deiecerit atque
servari nolit?' dicam Siculique poetae
narrabo interitum. 'deus inmortalis haberi

465

dum cupit Empedocles, ardentem frigidus Aetnam

insiluit. sit ius liceatque perire poetis:
invitum qui servat, idem facit occidenti.
nec semel hoc fecit nec, si retractus erit, iam
fiet homo et ponet famosae mortis amorem.

470

nec satis adparet, cur versus factitet, utrum

minxerit in patrios cineres an triste bidental
moverit incestus: certe furit ac velut ursus,
obiectos caveae valuit si frangere clatros,
indoctum doctumque fugat recitator acerbus;

475

quem vero arripuit, tenet occiditque legendo,

non missura cutem nisi plena cruoris hirudo.'
(A. P., 361-476)

19

II

D STICO ELEGACO

Latn VII
Dstico elegaco: Ovidio

P VBLIVS O VIDIVS N ASO (43 A .C. N 17 P .C. N .)

Ars amatoria 1

A)
105

Cura dabit faciem; facies neglecta peribit,

Idaliae similis sit licet illa deae.
Corpora si veteres non sic coluere puellae,
Nec veteres cultos sic habuere viros;
Si fuit Andromache tunicas induta valentes,

110

Quid mirum? duri militis uxor erat.

Scilicet Aiaci coniunx ornata venires,
Cui tegumen septem terga fuere boum?
Simplicitas rudis ante fuit: nunc aurea Roma est,
Et domiti magnas possidet orbis opes.

115

Aspice quae nunc sunt Capitolia, quaeque fuerunt:

Alterius dices illa fuisse Iovis.
Curia, concilio quae nunc dignissima tanto,
De stipula Tatio regna tenente fuit.
Quae nunc sub Phoebo ducibusque Palatia fulgent,

120

Quid nisi araturis pascua bubus erant?

Prisca iuvent alios: ego me nunc denique natum
Gratulor: haec aetas moribus apta meis.
Non quia nunc terrae lentum subducitur aurum,
Lectaque diverso litore concha venit:

125

Nec quia decrescunt effosso marmore montes,

Nec quia caeruleae mole fugantur aquae:

Ovid in Six Volumes. J. H. Mozley, G. P. Goold, eds. Vol. 2., 1979.

21

Latn VII
Dstico elegaco: Ovidio

Sed quia cultus adest, nec nostros mansit in annos

Rusticitas, priscis illa superstes avis.
Vos quoque nec caris aures onerate lapillis,
130

Quos legit in viridi decolor Indus aqua,

Nec prodite graves insuto vestibus auro,
Per quas nos petitis, saepe fugatis, opes.
Munditiis capimur: non sint sine lege capilli:
Admotae formam dantque negantque manus.

135

Nec genus ornatus unum est: quod quamque decebit

Eligat, et speculum consulate ante suum.
Longa probat facies capitis discrimina puri:
Sic erat ornatis Laodamia comis.
Exiguum summa nodum sibi fronte relinqui,

140

Ut pateant aures, ora rotunda volunt.

Alterius crines umero iactentur utroque:
Talis es adsumpta, Phoebe canore, lyra.
Altera succinctae religetur more Dianae,
Ut solet, attonitas cum petit illa feras.

145

Huic decet inflatos laxe iacuisse capillos:

Illa sit adstrictis impedienda comis;
Hanc placet ornari testudine Cyllenea:
Sustineat similes fluctibus illa sinus.
Sed neque ramosa numerabis in ilice glandes,

150

Nec quot apes Hyblae, nec quot in Alpe ferae,

Nec mihi tot positus numero conprendere fas est:
Adicit ornatus proxima quaeque dies.
Et neglecta decet multas coma; saepe iacere
Hesternam credas; illa repexa modo est.

155

Ars casum simulat; sic capta vidit ut urbe

22

Latn VII
Dstico elegaco: Ovidio

Alcides Iolen, 'hanc ego' dixit 'amo.'

Talem te Bacchus Satyris clamantibus euhoe
Sustulit in currus, Cnosi relicta, suos.
O quantum indulget vestro natura decori,
160

Quarum sunt multis damna pianda modis!

Nos male detegimur, raptique aetate capilli,
Ut Borea frondes excutiente, cadunt.
Femina canitiem Germanis inficit herbis,
Et melior vero quaeritur arte color:

165

Femina procedit densissima crinibus emptis,

Proque suis alios efficit aere suos.
Nec rubor est emisse; palam venire videmus
Herculis ante oculos virgineumque chorum.
(A. A. III, 105-168)

B)
Quam paene admonui, ne trux caper iret in alas,
Neve forent duris aspera crura pilis!
195

Sed non Caucasea doceo de rupe puellas,

Quaeque bibant undas, Myse Caice, tuas.
Quid si praecipiam ne fuscet inertia dentes,
Oraque suscepta mane laventur aqua?
Scitis et inducta candorem quaerere creta:

200

Sanguine quae vero non rubet, arte rubet.

Arte supercilii confinia nuda repletis,
Parvaque sinceras velat aluta genas.
Nec pudor est oculos tenui signare favilla,

23

Latn VII
Dstico elegaco: Ovidio

Vel prope te nato, lucide Cydne, croco.

205

Est mihi, quo dixi vestrae medicamina formae,

Parvus, sed cura grande, libellus, opus;
Hinc quoque praesidium laesae petitote figurae;
Non est pro vestris ars mea rebus iners.
Non tamen expositas mensa deprendat amator

210

Pyxidas: ars faciem dissimulata iuvat.

Quem non offendat toto faex inlita vultu,
Cum fluit in tepidos pondere lapsa sinus?
Oesypa quid redolent? quamvis mittatur Athenis
Demptus ab inmundo vellere sucus ovis.

215

Nec coram mixtas cervae sumpsisse medullas,

Nec coram dentes defricuisse probem;
Ista dabunt formam, sed erunt deformia visu:
Multaque, dum fiunt, turpia, facta placent;
Quae nunc nomen habent operosi signa Myronis

220

Pondus iners quondam duraque massa fuit;

Anulus ut fiat, primo conliditur aurum;
Quas geritis vestis, sordida lana fuit;
Cum fieret, lapis asper erat: nunc, nobile signum,
Nuda Venus madidas exprimit imbre comas.

225

Tu quoque dum coleris, nos te dormire putemus;

Aptius a summa conspiciere manu.
Cur mihi nota tuo causa est candoris in ore?
Claude forem thalami! quid rude prodis opus?
Multa viros nescire decet; pars maxima rerum

230

Offendat, si non interiora tegas.

Aurea quae splendent ornato signa theatro,
Inspice, contemnes: brattea ligna tegit;

24

Latn VII
Dstico elegaco: Ovidio

Sed neque ad illa licet populo, nisi facta, venire,

Nec nisi summotis forma paranda viris.
235

At non pectendos coram praebere capillos,

Ut iaceant fusi per tua terga, veto.
Illo praecipue ne sis morosa caveto
Tempore, nec lapsas saepe resolve comas.
Tuta sit ornatrix; odi, quae sauciat ora

240

Unguibus et rapta brachia figit acu.

Devovet, ut tangit, dominae caput illa, simulque
Plorat in invisas sanguinolenta comas.
Quae male crinita est, custodem in limine ponat,
Orneturve Bonae semper in aede deae.

245

Dictus eram subito cuidam venisse puellae:

Turbida perversas induit illa comas.
Hostibus eveniat tam foedi causa pudoris,
Inque nurus Parthas dedecus illud eat.
Turpe pecus mutilum, turpis sine gramine campus,

250

Et sine fronde frutex, et sine crine caput.

(A. A. III, 193-250)

25

Latn VII
Dstico elegaco: Prudencio

A VRELIVS P RVDENTIVS C LEMENS (348

CA .

413 P .C. N .)

Peristephanon liber 1
XI Ad Valerianum Episcopum de Passione
Hippolyti Beatissimi Martyris

INNUMEROS cineres sanctorum Romula in urbe

vidimus, o Christi Valeriane sacer.
incisos tumulis titulos et singula quaeris
nomina: difficile est ut replicare queam.
5

tantos iustorum populos furor inpius hausit,

cum coleret patrios Troia Roma deos.
plurima litterulis signata sepulcra loquuntur
martyris aut nomen aut epigramma aliquod,
sunt et muta tamen tacitas claudentia tumbas

10

marmora, quae solum significant numerum.

quanta virum iaceant congestis corpora acervis
nosse licet, quorum nomina nulla legas.
sexaginta illic defossas mole sub una
reliquias memini me didicisse hominum,

15

quorum solus habet conperta vocabula Christus,

utpote quos propriae iunxit amicitiae.
haec dum lustro oculis et sicubi forte latentes
rerum apices veterum per monumenta sequor,
invenio Hippolytum, qui quondam scisma Novati

20

presbyter attigerat nostra sequenda negans,

usque ad martyrii provectum insigne tulisse

Prudentius II. Trad. H. J. Thomson. Cambridge: Harvard University Press, 1953.

26

Latn VII
Dstico elegaco: Prudencio

lucida sanguinei praemia supplicii.

nec mirere senem perversi dogmatis olim
munere ditatum catholicae fidei.
25

cum iam vesano victor raperetur ab hoste

exultante anima carnis ad exitium,
plebis amore suae multis comitantibus ibat;
consultus quaenam secta foret melior,
respondit: 'fugite, o miseri, execranda Novati

30

scismata, catholicis reddite vos populis.

una fides uigeat, prisco quae condita templo est,
quam Paulus retinet quamque cathedra Petri.
quae docui, docuisse piget: venerabile martyr
cerno, quod a cultu rebar abesse Dei.'

35

his ubi detorsit laevo de tramite plebem

monstrauitque sequi qua via dextra uocat,
seque ducem recti spretis anfractibus idem
praebuit, erroris qui prius auctor erat,
sistitur insano rectori Christicolas tunc

40

ostia uexanti per Tiberina viros.

illo namque die Roma secesserat, ipsos
peste suburbanos ut quateret populos,
non contentus humum celsae intra moenia Romae
tinguere iustorum caedibus assiduis.

45

Ianiculum cum iam madidum, fora, rostra, Suburam

cerneret eluvie sanguinis affluere,
protulerat rabiem Tyrrheni ad litoris oram
quaeque loca aequoreus proxima portus habet.
inter carnifices et constipata sedebat

50

officia extructo celsior in solio.

27

Latn VII
Dstico elegaco: Prudencio

discipulos fidei detestandique rebelles

idolii ardebat dedere perfidiae.
carcereo crinita situ stare agmina contra
iusserat horrendis excrucianda modis.
55

inde catenarum tractus, hinc lorea flagra

stridere, virgarum concrepitare fragor.
ungula fixa cavis costarum cratibus altos
pandere secessus et lacerare iecur.
ac iam lassatis iudex tortoribus ibat

60

in furias cassa cognitione fremens,

nullus enim Christi ex famulis per tanta repertus
supplicia, auderet qui vitiare animam.
inde furens quaesitor ait: 'iam, tortor, ab unco
desine; si vana est quaestio, morte agito.

65

huic abscide caput, crux istum tollat in auras

viventesque oculos offerat alitibus.
hos rape praecipites et vinctos conice in ignem,
sit pyra quae multos devoret una reos.
en tibi quos properes rimosae inponere cumbae,

70

pellere et in medii stagna profunda freti.

(Peris. XI, 1-70)

28

Latn VII
Dstico elegaco: Catulo

G AIVS V ALERIVS C ATVLLVS ( CA . 87 57 A .C. N .)

Catulli Veronensis liber 1

Quod mihi fortuna casuque oppressus acerbo

conscriptum hoc lacrimis mittis epistolium,
naufragum ut eiectum spumantibus aequoris undis
sublevem et a mortis limine restituam,
5

quem neque sancta Venus molli requiescere somno

desertum in lecto caelibe perpetitur,
nec veterum dulci scriptorum carmine Musae
oblectant, cum mens anxia pervigilat:
id gratumst mihi, me quoniam tibi dicis amicum,

10

muneraque et Musarum hinc petis et Veneris.

sed tibi ne mea sint ignota incommoda, Manli,
neu me odisse putes hospitis officium,
accipe, quis merser fortunae fluctibus ipse,
ne amplius a misero dona beata petas.

15

tempore quo primum vestis mihi tradita purast,

iucundum cum aetas florida ver ageret,
multa satis lusi: non est dea nescia nostri,
quae dulcem curis miscet amaritiem:
sed totum hoc studium luctu fraterna mihi mors

20

abstulit. o misero frater adempte mihi,

tu mea tu moriens fregisti commoda, frater,
tecum una totast nostra sepulta domus,
omnia tecum una perierunt gaudia nostra,
quae tuus in vita dulcis alebat amor.

Catullus. G. P. Goold, ed. Londres: Duckworth, 1983.

29

Latn VII
Dstico elegaco: Catulo

25

cuius ego interitu tota de mente fugavi

haec studia atque omnes delicias animi.
quare, quod scribis Veronae turpe Catullo
esse, quod hic quisquis de meliore nota
frigida deserto tepefactet membra cubili,

30

id, Manli, non est turpe, magis miserumst.

ignosces igitur, si, quae mihi luctus ademit,
haec tibi non tribuo munera, cum nequeo.
nam, quod scriptorum non magnast copia apud me,
hoc fit, quod Romae vivimus: illa domus,

35

illa mihi sedes, illic mea carpitur aetas;

huc una ex multis capsula me sequitur.
quod cum ita sit, nolim statuas nos mente maligna
id facere aut animo non satis ingenuo,
quod tibi non hucusque petenti copia praestost:

40

ultro ego deferrem, copia siqua foret.

(LXVIII A)

30

III

E NDECASLABO FALEUCO

Latn VII
Endecaslabo faleuco: Catulo

G AIVS V ALERIVS C ATVLLVS

Catulli Veronensis liber 1

A)
Cenabis bene, mi Fabulle, apud me
paucis, si tibi di favent, diebus,
si tecum attuleris bonam atque magnam
cenam, non sine candida puella
5

et vino et sale et omnibus cachinnis.

haec si, inquam, attuleris, venuste noster,
cenabis bene: nam tui Catulli
plenus sacculus est aranearum.
sed contra accipies meros amores

10

seu quid suavius elegantiusvest:

nam unguentum dabo, quod meae puellae
donarunt Veneres Cupidinesque;
quod tu cum olfacies, deos rogabis,
totum ut te faciant, Fabulle, nasum.
(XIII)

B)
Iam ver egelidos refert tepores,
iam caeli furor aequinoctialis
iucundis Zephyri silescit auris.

1

Catullus. G. P. Goold, ed. Londres: Duckworth, 1983.

32

Latn VII
Endecaslabo faleuco: Catulo

linquantur Phrygii, Catulle, campi

5

Nicaeaeque ager uber aestuosae:

ad claras Asiae volemus urbes.
iam mens praetrepidans avet vagari,
iam laeti studio pedes vigescunt.
o dulces comitum valete coetus,

10

longe quos simul a domo profectos

diversae varie viae reportant!
(XLVI)

C)
Mellitos oculos tuos, Iuventi,
siquis me sinat usque basiare,
usque ad milia basiem trecenta,
nec mi umquam videar satur futurus,
5

non si densior Africis aristis

sit nostrae seges osculationis.
(XLVIII)

D)
Disertissime Romuli nepotum,
quot sunt quotque fuere, Marce Tulli,
quotque post aliis erunt in annis,
gratias tibi maximas Catullus
5

agit pessimus omnium poeta,

33

Latn VII
Endecaslabo faleuco: Catulo

tanto pessimus omnium poeta,

quanto tu optimus omnium patronus.
(XLIX)

E)
Hesterno, Licini, die otiosi
multum lusimus in tuis tabellis,
ut convenerat esse delicatos:
scribens versiculos uterque nostrum
ludebat numero modo hoc modo illoc,
reddens mutua per iocum atque vinum.
atque illinc abii tuo lepore
incensus, Licini, facetiisque,
ut nec me miserum cibus iuvaret,
nec somnus tegeret quiete ocellos,
sed toto, indomitus furore, lecto
versarer cupiens videre lucem,
ut tecum loquerer, simulque ut essem.
at defessa labore membra postquam
semimortua lectulo iacebant,
hoc, iucunde, tibi poema feci,
ex quo perspiceres meum dolorem.
nunc audax cave sis, precesque nostras,
oramus, cave despuas, ocelle,
ne poenas Nemesis reposcat a te.
est vemens dea: laedere hanc caveto.
(L)

34

Latn VII
Endecaslabo faleuco: Marcial

M ARCVS V ALERIVS M ARTIALIS (40 104 P .C. N .)

Epigrammaton libri 1

A)
Stellae delicium mei Columba,
Verona licet audiente dicam,
Vicit, Maxime, Passerem Catulli.
Tanto Stella meus tuo Catullo
5

Quanto passere maior est columba.

(I, 7)

B)
Hesterna tibi nocte dixeramus,
Quincunces puto post decem peractos,
Cenares hodie, Procille, mecum.
Tu factam tibi rem statim putasti
5

Et non sobria verba subnotasti

Exemplo nimium periculoso:
, Procille.
(I, 27)

M. Valerii Martialis Epigrammaton libri. W. Heraeus, J. Borovskij, eds. Leipzig: Teubner, 1976.

35

Latn VII
Endecaslabo faleuco: Marcial

C)
Commendo tibi, Quintiane, nostros
Nostros dicere si tamen libellos
Possum, quos recitat tuus poeta :
Si de servitio gravi queruntur,
5

Adsertor venias satisque praestes,

Et, cum se dominum vocabit ille,
Dicas esse meos manuque missos.
Hoc si terque quaterque clamitaris,
Inpones plagiario pudorem.
(I, 52)

D)
Issa est passere nequior Catulli,
Issa est purior osculo columbae,
Issa est blandior omnibus puellis,
Issa est carior Indicis lapillis,
5

Issa est deliciae catella Publi.

Hanc tu, si queritur, loqui putabis;
Sentit tristitiamque gaudiumque.
Collo nixa cubat capitque somnos,
Ut suspiria nulla sentiantur;

10

Et desiderio coacta ventris

Gutta pallia non fefellit ulla,
Sed blando pede suscitat toroque
Deponi monet et rogat levari.

36

Latn VII
Endecaslabo faleuco: Marcial

Castae tantus inest pudor catellae,

15

Ignorat Venerem; nec invenimus

Dignum tam tenera virum puella.
Hanc ne lux rapiat suprema totam,
Picta Publius exprimit tabella,
In qua tam similem videbis Issam,

20

Ut sit tam similis sibi nec ipsa.

Issam denique pone cum tabella:
Aut utramque putabis esse veram,
Aut utramque putabis esse pictam.
(I, 109)

E)
Tinctis murice vestibus quod omni
Et nocte utitur et die Philaenis,
Non est ambitiosa nec superba:
Delectatur odore, non colore.
(IX, 62)

37