1

147

SOS-i Q SE DGJON ASKUSH!

Prof. Dr. Anesti POSTOLI

kt shkrim do t bj fjal
pr pyjet, kt mbules
sublime t planetit ton,
gjendja e t cilave prbn nj nga
treguesit m kuptimplot t diferencimit t vendeve t zhvilluara e
me ekonomi t konsoliduar, ku
jetojn kombe t formuar e t
kulturuar, nga vendet n zhvillim
me pamjaftueshmri ekonomike t
dukshme, ku popujt dhe qeverit
prkatse, pr shkak t varfris, por
edhe t formimit me mangsi, bazuar
vetm n tradit, prbjn entitete
jo plotsisht t kristalizuara e t
qndrueshme. Mjafton t bsh nj
vshtrim panoramik npr Franc,
Gjermani, Austri e eki apo edhe n
Itali, Kroaci, Rumani, Maqedoni,
Mal t Zi e Greqi, dhe do t vresh
menjher dallimin e madh midis tyre
dhe vendit ton. Tek ata shikon
gjelbrim t pafund, t prbr nga
pyje t llojeve t ndryshme, q pandrprer mbulojn malet, kodrat e
fushat, rrethojn me nj butsi parajse fshatrat, qytetet, qendrat turistike, rrugt e transportit e do gj
q t z syri. Ndrsa tek ne sheh male
t zhveshur, kodra e lugina t rrjepura, siprfaqe shkmbore t eroduara, ku dhe ai pak pyll i vrtet q
ka mbetur sikur sht strukur qosheve t luginave t thella malore,
pasi civilizimi i rrugve t shfrytzimit akoma nuk i ka mbrritur
dhe duket i trembur e sikur lshon
pambarim sinjalin SOS, sikur krkon
ndihm e mbrojtje, pr t mos u
zhdukur trsisht edhe ato pak
gjurm q kan mbetur nga mbulesa
pyjore e dikurshme e virgjr e luksuriante, q vendi yn ka patur e q
t huajt e kishin zili.
Natyrshm lind pyetja: Prse ndodh
kshtu n vendin ton, a kemi ne t
ngjashm n kontinentin ku jetojm? Un mendoj se n kt vshtrim, Shqipria ka shoqe t
ngjashme jo n Evrop, po n zonat
e pazhvilluara, atje ku mbijetesa e
kombeve mbshtetet, sikurse ka
ndodhur n t gjitha vendet ishkoloni, n shfrytzimin shterues t
burimeve t lndve t para
natyrore, ndr te cilat edhe lnda e
drurit e prodhimet e tjera pyjore. E,

pr ta konstatuar kt ngjashmri,
mjafton t kujtojm ka ndodhi n
vendin ton gjat periudhs 19441990, kur nga pyjet u hoq do vit 2-

pyjeve t kohs, apo mos nuk ua

merrte mndja q mosrespektimi i tij
do ta onte pylltarin n kolapsin
aktual? Prgjigjja sht se ata e
njihnin shum mir kt parim dhe
pasojat e mosrespektimit t tij, bile
kt ua bn t njohur qysh n fillim
edhe autoriteteve shtetrore t
kohs, t cilt megjithkt urdhruan t veprohej si u veprua, me
justifikimin se vendi ka nevoja
urgjente pr t ardhura dhe premtimin se kur Shqipria t forcohej
ekonomikisht, nga pyjet nuk do t
merrej thuajse asgj, duke res-

ZHVILLIMI I BURIMEVE NATYRORE N

HARMONI ME MJEDISIN
Zhvillimi i Burimeve Natyrore n harmoni me Mjedisin ishte
tematika e takimit ndrdikasterial, q u zhvillua me 28 korrik 2015
n Hotel Tirana. Pjesmarrs ishin dy ministri dhe strukturat e tyre
vartse: Ministria e Energjetiks dhe Industris dhe Ministria e
Mjedisit.
Pas raportimit t situats mjedisore nga dy ministrat prkats, e
mori fjaln kryeministri Edi Rama. Ai, midis t tjerash, tha: Jam
ktu pr pr t ritheksuar vendosmrin e qeveris dhe angazhimin
ton q ditn e par pr t rivendosur rendin ligjor, pr t krijuar nj

Vijon n fq. 3

3 fishi i mundsis vjetore normale

t shfrytzimit, duke arrir q n
fund t ksaj periudhe t ishin marr
prej tyre mbi 80 % e rezervave t
lnds s drurit t industrializueshme, duke mbetur n terren
siprfaqe t gjera pyjesh t rinj, me
mosh 1-40 vjeare, rezultat i
riprtritjes natyrale t mbi 80 % t
siprfaqes s pyjeve t shfrytzuar
dhe vetm pak copza pyjesh n
moshn e shfrytzueshmris, n
qoshet e luginave malore, ku rrugt
e shfrytzimit nuk i mbrritn dot.
Lind pyetja tjetr: Prse u hoq do
vit 2-3 fishi i mundsis normale t
shfrytzimit, duke mos respektuar
kshtu parimin baz te shkencs
pyjore, at t vazhdimsis s procesit t prodhimit? A mos vall nuk
e njihnin kt parim specialistt e

pektuar periudhn e pritjes, q do

t pasonte periudhn q do t ishte
t paktn 100 vjeare, pra deri sa
pyjet e rinj t riprtrir t bheshin
t shfrytzueshm.
Por, ndodhi gjat dy dekadave t
fundit n kt sektor? Fillimisht u
pren thuajse t gjith pyjet e rinj,
30-40 vjear me pish t zez, t
mbjell artificialisht n kodrat dhe
malet e zhveshura, afr fshatrave,
qyteteve dhe vijave t transportit,
me justifikimin se ishin br n
siprfaqe q dikur i kishin prkitur
ktij apo atij fisi, ksaj apo asaj
familjeje, duke i kthyer kto pyje n
siprfaqe t zhveshura e t eroduara,
si kishin qen n fillim. Pastaj u
erdhi radha t priteshin cungishtet

Vijon n fq. 2

EKONOMIA MJEDISORE PR
ZHVILLIM T QNDRUESHM
- Prcaktimi i vlerave mjedisore dhe rekreative t rajonit Lezh Shngjin,
me metodn indirekte Metoda e mimit Hedonik -

Erinda IMERAJ
Zef IMERAJ
Sonila GRUDA
Vijon n fq. 5

Mjedisi sht nj e mir, q u prket t gjithve, po nuk i takon

askujt (Gundimeda, 2005). Tani mbrojtja e mjedisit sht br m
e vshtir dhe me kosto m t lart. Sa m i mir e m i pastr t jet
mjedisi prreth zonave te banuara aq m e lart sht kostoja e
jetess n at ambient. sht detyr e t gjithve pr t mbrojtur at
q sht m e mira, pavarsisht faktit se kjo detyr n fund i

PROMOVOHET
SISTEMI
ELEKTRONIK I
MONITORIMIT T
PYJEVE (SEMP)
Me 31 korrik, n mjediset e Hotel Sheraton, Ministria e Mjedisit dhe
Inspektorati Shtetror i Mjedisit e Pyjeve, zhvilluan aktivitetin pr
Prezantimin e sistemit t monitorimit me kamera t pyjeve. Kto
23 vjet ka patur munges vmendjeje ndaj pyjeve. Dmet m t
mdha jan br nga prerjet e paligjshme, nga dhnia e lejeve pr
ndrtime minierash, HEC-e pa kriter n fonde pyjore dhe akoma m
keq n Zona t Mbrojtura, zjarret.

Vijon n fq. 3

Land Cover Albania 2012

HARTOGRAFIMI I
MBULESS
TOKSORE 2012
PR SHQIPRIN
- Projekt i realizuar nga Agjencia Kombtare e
Mjedisit (AKM) Ndryshimet midis dy serive (etapave) kohore 2002-2012, na
mundsojn t korrigjojm gabimet q kemi br n planifikimin
e prdorimit t resurseve pyjore gjat ktij 10 vjeari, dhe
njkohsisht do t na drejtojn pr nj planifikim m t
suksesshm pr periudhn n vijim. Ashtu sikurse ky projekt ka
evidentuar, kemi humbje t theksuar t mbuless pyjore gjat
ktyre 10 viteve t marra n analiz. Shkaqet pr kt dmtim
Vijon n fq. 3

SOS-i Q SE DGJON ASKUSH!

Vijon nga fq. 1
e rregullta, po 30-40 vjeare me
dushqe, t krijuara me an t ricungimeve gjat periudhs 19551985 n masive t njohura, si Gziqe
(Mirdit), Luf (Puk), Helshan
(Tropoj), etj. Edhe kto, si t parat,
u pren pa leje e pa rregulla teknike
dhe u shndrruan n siprfaqe
plotsisht t zhveshura e t eroduara, t cilat tani, pr shkak t
tejkalimit t nivelit t biomass
kritike, edhe po t mbrohen nuk
kthehen dot m n rrug natyrale n
gjendjen e mparshme. Pr ta br
t mundur kt sot krkohen
investime t paprballueshme nga
ekonomia jon. T njjtin fat psuan
e vazhdojn t psojn edhe pyjet e
rinj natyral, 30-60 vjear, q kan
mbetur e q jan rezultat i riprtritjeve natyrale t pyjeve t vjetr,
t shfrytzuar gjat periudhs s
kaluar. Dhe ndodh kshtu sepse n
Shqipri akoma rreth gjysma e
popullsis jeton n fshat dhe n
qendra t vogla urbane ku n kushtet e nj papunsie t theksuar
alternativa e vetme pr ngrohje e
ndrtim, po edhe pr sigurimin e
ndonj t ardhure, n shumicn e
rasteve t paligjshme, sht lnda e
drurit, ndrsa burimi kryesor i
ushqimit pr blegtorin ekstensive
sht pylli. Nuk mjafton vetm kjo,
por edhe sot, me lejen e shtetit,
nprmjet t ashtuquajturve tendera, vazhdojn tu jepen pr shfrytzim disa mikrofirmave private fantazm edhe ato pak pyje t shfrytzueshm, q kan mbetur n skajet
e luginave malore, duke mos kursyer
as parqet pyjore kombtare, mesa
duket, pr ta br t plot aktin e
zhdukjes prfundimtare t pyjeve
natyral t virgjr.
Kjo sht gjendja aktuale e pyjeve
n Shqipri, e cila pr mendimin tim
do t vazhdoj t prkeqsohet edhe
m, prderisa ende ska asnj
alternativ tjetr reale e t shpejt
pr ngrohjen e popullsis, prderisa
blegtoria ekstensive q mban me
mjete jetese pjesn rurale t popullsis nuk ka alternativ tjetr
ushqimi ve pyllit e prderisa edhe
n kt situat vazhdon prodhimi
dhe eksporti her legal e her
klandestin i lnds s drurit, druve
t zjarrit dhe qymyrit.
Nuk duhet harruar edhe fakti q
shkatrrimi i mbuless pyjore, prve
efektit direkt q ka n prodhimin e
lnds s drurit dhe ushqimit pr
blegtorin, ndikon pr keq e n
mnyr vendimtare edhe mbi
mbrojtjen e toks nga erozioni,
frenimin dhe rregullimin e rrjedhjes
s ujrave dhe reshjeve, mbrojtjen e
kulturave bujqsore, duke zbutur
faktort ekstrem t klims, mbrojtjen
e qendrave t banuara, etj. Esht
pikrisht efekti negativ i shkatrrimit
progresiv prgjat dy-tri dekadave
t fundit t mbuless pyjore, arsyeja
prse vendi yn po prjeton
prmbytje biblike t zonave t ulta,
her n veri e her n jug, rrshqitje
masive t toks n zonat malore,
shkatrrimin e urave, rrugve,
tubacioneve ujsjells, etj.
Pasi pam fare shkurt gjendjen e
krijuar, natyrshm lind pyetja:
duhet br, cilat jan alternativat
dhe rrugt q duhen ndjekur n
sektorin e pyjeve pr t ardhmen e

afrt dhe t largt, me qllim q

gjendja t prmirsohet ose, thn
m drejt, t ndryshoj pr mir?
Sigurisht, ksaj pyetjeje, q mund
t bhet nga shumkush, por q
duhet br spari nga ata q
drejtojn shtetin, duhet ti japin
prgjigje n radh t par organizmat
e specializuara, t krijuara gjat
vitesh e dekadash dhe kan pr
detyr jo vetm administrimin e
ksaj ekonomie por edhe drejtimin
teknike e krkimin shkencor n kt
fush, ku punojn e paguhen
njerzit m t kualifikuar e t
specializuar t ktij sektori, pra
Ministria e Mjedisit me organizmat
e saj t specializuara, si Drejtoria e
Pyjeve, Drejtoria e Biodiversitetit, Agjencia e Pyjeve e Mjedisit
dhe Ministria e Arsimit dhe Sporteve, me Fakultetin e Shkencave
Pyjore. Pra, fjaln vendimtare duhet
ta thon n radh t par njerzit m
t kualifikuar t fushs, t cilt tek
ne jo vetm nuk mungojn, por
shtohen prdit, duke mos prjashtuar edhe kontributin e specialistve me prvoj e t kualifi-kuar,
q kan drejtuar ekonomin apo
shkencn pyjore, institucionet
private t fushs dhe armata e gjer
e specialistve t prodhimit.
Por, po ndodh n realitet? N fakt,
n nj mnyr apo n nj tjetr,
thuajse t gjith aktort e siprprmendur n media, simpoziume,
mbledhje, shoqata, prvjetor e deri
tek bisedat e lira, qahen e ankohen
se ekonomia pyjore sht n gjendje
t keqe, se lnda e drurit vidhet,
shitet e eksportohet jasht do mundsie e kriteri teknik, se shrbimi pyjor drejtohet kryesisht nga njerz
jokompetent e jo t profilit, t cilt
praktikisht, pr shkak t formimit dhe
kompetencave q kan, nuk jan n
gjendje t frenojn kto dukuri negative, se specialistt e pyjeve jan
zvendsuar nga lloj-lloj kuadrosh
pa ose edhe me arsimim, por jo pyjor,
se n pyje mungojn trsisht
investimet pr shrbime kulturale,
pyllzime, sistemime malore, etj. Dhe,
s fundi, duket se shteti e ka pylltarin vrimn e fundit t kavallit.
Pr ndryshimin e gjendjes t gjith
presin t ndodh mrekullia, pra t
bhet ndonj mbledhje me nismn e
dikujt q e ka provuar dikur shijen e
pushtetit me pjesmarrje edhe t
ndonj prfaqsuesi t lart t
qeveris e, pas ksaj, t ndrroj
gjithka, pra t krijohet ndonj
ministri apo drejtori e prgjithshme
vetm pr pyjet dhe n krye t vihet
ndonj nga iniciatort, t jepen nga

qeveria fonde t nevojshme, pavarsisht nga t ardhurat q ky

sektor i jep buxhetit t shtetit, t
rehabilitohen pyjet e shkatrruara e
t rritet prodhimi pyjor me urdhr
t peshkut, t punsohen t gjith
specialistt e pyjeve, t lart e t
mesm, q tek ne prodhohen me
bollk, por pa cilsi, etj., dhe t
gjitha kto vetm se pyjet kan
rndsie kologjike dhe se n
inventarin e tyre prfshihet formalisht gjysma e siprfaqes s
vendit, paka se prej saj as nj e
treta nuk jan pyje t vrteta, me t
gjitha veorit, q duhet t ket nj
mbules e till!
Pr mendimin tim, nuk sht kjo
rruga e zgjidhjes s problemit t
pyjeve n Shqipri .do sektor
ekonomik n do vend t bots
duhet n fillim t prodhoj, pra ti
jap ekonomis kombtare, pa t
marr pastaj prej saj investime e t
mbaj me mjete jetese shtresa t
caktuara t popullsis. Por, kt
mundsi, pr arsyet q tham,
ekonomia jon pyjore nuk e ka m
sot. Ne duhet t msojm nga bota
e qytetruar, e cila ka kaluar situata
t ngjashme me at q ne prjetojm
sot ne n pyjet e tyre 3-4 shekuj m
par. Le t marrim p.sh. rastin e
vendeve t zhvilluara t Evrops
Qendrore t cilat n shekujt 16 e 17t e kan par veten me pyje t
mbishfrytzuara, si pasoj e nevojs
pr mbshtetjen me energji t
zhvillimit t tyre industrial dhe
blegtoris ekstensive, pr ushqimin
e popullsis, qllim ky q atje u
realizua mjaft mir por solli si pasoj
zhdukjen e pyjeve natyral, zvoglimin e mbuless pyjore, zhdukjen e
gjitarve t mdhenj rrmbyes dhe
transformimin e natyrs e t biodiversitetit thuajse n t gjitha
drejtimet. Mbas ksaj, n kto vende
tashm t industrializuara e t
fuqishme ekonomikisht, duke e
kuptuar rrezikun ekonomik dhe
ekologjik t degradimit t mbuless
pyjore, u ndrmorn prgjat shekujve 18 e 19-t, studime e pastaj
investime kolosale pr ripyllzimin
e siprfaqeve t mdha, duke e sjell
ekonomin e tyre pyjore n gjendjen q e shohim sot, pra me nj
mbules pyjore t ekuilibruar, t
prbr nga pyje tashm t kultivuar
e t strukturuar si duhet pr nga
mnyra e qeverisjes, prbrja, prejardhja e llojeve dhe klasave t
moshs, duke br t mundur sot
(pra pas 100-200 vjetsh) marrjen e
nj prodhimi pyjor maksimal, cilsor
e t prvitshm, i cili pr t mbetur i

till n mnyr t vazhdueshme e ka

gjithmon t domosdoshme drejtimin e pandrprer t procesit t
prodhimit nga inxhiniert e pyjeve
t mirprgatitur e t kualifikuar.
Por, a mund t veprohet kshtu edhe
tek ne? Sigurisht q jo! Vendi yn
nuk e ka as fuqin ekonomike, as
nivelin teknik dhe as zhvillimin e
duhur, pr t ndrmarr punime t
tilla. Mbasi prgjat nj periudhe
prej mse 45 vjeare u hoq nga pyjet
thuajse e gjith rezerva drusore e
shfrytzueshme, u shpyllzuan
dhjetra mij hektar pyje natyral,
cungishte t rregullta e pyje
artificial dhe n kushtet kur akoma
pr nj periudh jo t shkurtr pyjet
jan t detyruar t sigurojn
mbijetesn e popullsis rurale dhe
t qyteteve t vogla pr ngrohje e
ushqim pr blegtorin ekstensive,
duke sakrifikuar pyjet e rinj, tek ne
shtrohet urgjentisht problemi i asaj
q italiant i thon salvare il
salvabile, q n shqip do t thot
t shptohet ka mund t
shptohet! Dhe ktu nuk sht fjala
pr tu mburrur pa asnj baz, me
mundsit e mdha q ne paskemi
pr rehabilitimin e plot brenda nj
apo dy dekadave t ekonomis son
pyjore tashm t ekuilibruar e
shkatrruar nprmjet 2 ose 20
milion fidanve, q premtohet t
mbillen gjat muajve t pyjeve, si
thuhet shpesh nga specialist q e
njohin prciptas profesionin e tyre,
por edhe nga autoritetet e shtetit,
apo me siprfaqen pyjore fiktive
prej 1,6 milion ha q Shqipria na
paska, e cila fsheh potenciale t
mdha punsimi, si raportohet
shpesh, por t shptohen ato pak
pyje t vrteta q kan mbetur, si
baz pr zgjerimin e mtejshm t
tyre, t paktn deri nga fundi i
shekullit q jetojm, pr t mos u
ln brezave t ardhshm nj vend
t shkret. Dhe, pr ta br t
mundur kt, mendoj se duhet t
mbahen parasysh, nga shumkush
q merr prsipr t drejtoj kt vend
dhe ekonomin e tij pyjore,
sentencat e mposhtme:
1. T pranohet qart dhe pa ekuivok
nga organet e interesuara se
ekonomia pyjore shqiptare gjendet
n nj kolaps total, i cili do t
vazhdoj gjat. Pr shkak t prishjes
s strukturs s fondit t prodhimit
n vllim, sipas klasave t moshs
dhe mungess thuajse totale t
pyjeve t shfrytzueshm, ekonomia
jon pyjore nuk ka mundsi ti jap
ritmikisht ekonomis kombtare si
dikur lnd druri t industrializueshme, pr t plotsuar t gjitha
nevojat e vendit, dru zjarri pr t
siguruar ngrohjen e t gjith
popullsis dhe ushqim gjithvjetor
pr blegtorin ekstensive.
2. Duke nprkmbur pr dyzet e ca
vjet krkesat e ligjeve t rrepta t
shkencs pyjore, ekonomia pyjore
shqiptare (d.m.th. ajo q ka mbetur)
sht sot prpara nj periudhe pritjeje
mbi 60 vjeare, gj q do ta detyroj
shtetin t paguaj pr zgjidhjen e
problemit t ngrohjes s popullsis,
t ushqimit apo transformimit t
blegtoris ekstensive dhe t nevojave
t vendit pr lnd punimi, n se nuk
duam q vendi t shkoj drejt
shkrettirzimit.

3. Do t duhet q menjher nevojat

e vendit pr lnd punimi t mbulohen nga importi sikurse realisht po
ndodh, ndrsa me shpres t zotit
t bhet n nj t ardhme sa m t
afrt gazifikimi i qyteteve kryesore
nprmjet gazsjellsit TAP dhe
transformimi gradual i blegtoris
ekstensive me pak prjashtime n
industri t rritjes s kafshve
shtpiake, sikurse ka ndodhur n
shumicn e vendeve t Evrops.
4. Megjithat, meq akoma rreth 40
% e popullsis jeton n zonat rurale
dhe qendrat e vogla urbane, ekonomis son pyjore, prve detyrs
afatgjat t rehabilitimit t prgjithshm t siprfaqeve pyjore t shkatrruara, nprmjet pyllzimeve
masive, q kushtzohen nga studime
e investime t jashtzakonshme,
masave komplekse silvikulturale dhe
shpenzimeve t mdha q duhen
br pr rregullimin e strukturave me
an t mbarshtimeve t prsritura
pr shum dhjetvjeare me radh,
do ti duhet detyrimisht t furnizoj
n vazhdimsi me dru zjarri e lnd
ndrtimi kt pjes t popullsis, si
e vetmja alternativ reale pr
mbijetesn e saj, gj q teknikisht
mund t arrihet, por pr ta br t
mundur kt, sht e domosdoshme
t bhen ndryshime themelore
strukturore, si n administrimin e saj
dhe n organet e institucionet q
lidhen me t e, konkretisht:
a) Mbas nj vlersimi trsor t
siprfaqes pyjore reale t vendit, mbi
baz masivi pyjor t krijohen njsi
t mdha prodhimi, t cilat t gjitha
s bashku nuk do t mund t
prfshijn mendoj m shum se 1/3 e
siprfaqes s pyjeve q deklarohet
se kemi, pr t cilat t hartohen e
zbatohen plane mbarshtimi sipas
parimeve baz t shkencs pyjore,
duke hequr dor nga praktika
thellsisht e gabuar e prfshirjes n
fondin pyjor t do siprfaqeje t
zhveshur shkmbore apo joproduktive, q ka vendi, si dhe nga ideja e
coptimit dhe ndarjes kapilare t
pyjeve ndr familjet fshatare, si
praktik teknikisht e papajtueshme
me natyrn e prodhimit pyjor, si
mendohet aktualisht. Mbas formimit
dhe konsolidimit t tyre, n nj faz
t dyt, kto njsi edhe mund t
privatizohen si t tilla, duke mos
tjetrsuar destinacionin, njlloj si
tentohet t veprohet edhe n prodhimin e madh bujqsor, mbas nj
kooperimi t mundshm, apo me
siprmarrjet e mdha industriale.
b) do njsi e till prodhimi t
qeveriset nga nj administrat teknike
e normuar, e prbr nga specialist
pyjesh me formim t lart dhe t
mesm, e cila duhet t ket vendvendosjen e saj brenda territorit t
njsis s prodhimit, duke i dhn
asaj natyrn e nj ferme (apo mikrondrmarrjeje) pyjore. Administrativisht kto njsi prodhimi, si pr do
sektor tjetr t aktivitetit prodhues,
t varen nga Drejtoria e Pyjeve e
bashkis, q do t duhet t krijohet
n baz dhe nga Drejtoria e Pyjeve
n Ministrin e Mjedisit, n qendr.
Duke patur parasysh madhsin e
vendit ton, mendoj se nuk sht e
nevojshme t themelohet nj hallk e
ndrmjetme administrative n baz
qarku.
(Lidhur me kt, do t bja edhe
vrejtjen q pason: Qeverisja e
pyjeve direkt nga Drejtorit e Pyjeve,
q do t krijohen n kuadrin e aparatit
administrativ t bashkis, si sht
menduar t bhet, sht e pamundur,

Vijon n fq. 3

3
Land Cover Albania 2012

HARTOGRAFIMI I MBULESS
TOKSORE 2012 PR SHQIPRIN
- Projekt i realizuar nga Agjencia Kombtare e Mjedisit (AKM) Vijon nga fq. 1
tashm jan t qarta. Nj pjes
e konsiderueshme e mbuless
pyjore sht dmtuar nga
zjarret e rna gjat ksaj
periudhe dhe veanrisht ato t
vitit 2009. N t njjtn koh,
nuk mund t anashkalojm
edhe dmtimet e shkaktuara
nga prerjet ilegale e
shfrytzimet pa kriter po gjat
ksaj periudhe. Ajo q na
mundson t gjykojm kjo
analiz e t dhnave sht fare
e qart pr kdo: Kemi
treguar shum pak kujdes n
shfrytzimin e resurseve
pyjore, duke i shkaktuar dm
t konsiderueshm jo vetm t
tashmes ekonomike t vendit,
por kemi cnuar rnd edhe t
ardhmen e brezave t ktij
vendi. Analiza e t dhnave q
vijn nga ky projekt
panevropian, na tregon qart
se kemi shum pun pr t
rivendosur ekuilibrat midis
prdorimit t toks dhe
prdorimit t qndrueshm t
saj, veanrisht n sektorin e
pyjeve. Ne kemi hedhur hapa

t konsiderueshm n aspektin
e rehabilitimit t fondit pyjor,
por akoma mbetet shum pr
t br.
Mbshtetur n kto t dhna, i
gjith planifikimi i politikave
dhe strategjive t zhvillimit t
pyjeve, duhet t prqendrohet
n rehabilitimin e fondit pyjor.
Ne tashm kemi evidentuar
problematikn dhe po punojm
n kt drejtim. Vetm pr vitin
2014, mundsuam investime n
rehabilitimin e fondit pyjor
nprmjet pyllzimeve n nj
shum prej 440.000.000 lek.
Me kt fond dhe me
kontributin vullnetar t
institucioneve, arritm t
mbillnim m shum se dy
milion fidan pyjor n zonat
m problematike. Po krijojm
mundsin e rikthimit t
peizazhit natyror t dmtuar
edhe n Parqet Kombtare,
me synimin pr t mbshtetur
zhvillimin n perspektiv t
Sektorit t Turizmit. Punuam n
Parkun Kombtar t Lurs dhe
po punojm aktualisht edhe n

Parqe t tjera t rndsishme,

si n Llogora e n Syrin e
Kaltr. Po ashtu, nism e prfunduam me sukses projektin e
luftimit mekanik t dmtuesit t
pishs, Procesionares, nprmjet nj projekti, i cili mundsoi punsimin e mbi 6.000
njerzve an e mban vendit,
duke mundsuar pastrimin e
ktij dmtuesi n mbi 6300 ha
pyje. Projekti i par pas 25
vitesh t gjata tranzicioni n
fushn e pyjeve. Prgjat ktij
viti kemi n proces projekte t
tjera, t cilat mundsojn
rehabilitimin dhe prmirsimin
pyjeve n vazhdim. Brenda
ktij viti fillon Projekti i
Shrbimeve Mjedisore, i cili do
t ket nj kontribut t
jashtzakonshm n kt
drejtim. Mbshtetur n t
dhnat e projektit do t
mundsojm hartimin e
Strategjis Kombtare pr
Pyjet dhe do t planifikojm
politika pr nj zhvillim t
qndrueshm t fondit pyjor.

ofrohen p.sh. shteteve t fuqishme

evropiane pr kryerjen e pyllzimeve
masive, n kuadrin e detyrimeve q
ato kan pr sekuestrimin e gazit
karbonik q lshojn n atmosfer
me industrit e tyre t fuqishme, etj.,
apo mund t prdoren pr qllime t
tjera.
e) Nn drejtimin e Drejtoris s
Pyjeve t Ministris s Mjedisit, n
mbshtetje t ktyre njsive t
prodhimit pyjor dhe kullosor, t jen:
- Agjencia e Pyjeve dhe Mjedisit, e
cila duhet t shndrrohet n Byro
Projektimesh Pyjore pr drejtimin
dhe ndjekjen e punimeve t
projektimit, q do t kryhen nga
njsit e prodhimit pr t gjitha
fushat e veprimtaris n sfern e
pyjeve, si: mbarshtim pyjesh, prerje
kulturale, pyllzime, sistemime
malore, mbrojtje pyjesh, mbarshtim
t popullatave t llojeve t gjahut,
mbarshtim kullotash, etj.
- Fakulteti i Shkencave Pyjore pr
mbulimin e nevojave t krkimit
shkencor n kt fush dhe hartimin

Vijon nga fq. 1

ekuilibr sa m t natyrshm mes nevojs s pandalshme pr zhvillim dhe domosdoshmris q zhvillimi t mos cenoj t ardhmen e
vendit dhe t mos ndodh n kurriz t gjeneratave t tjera. Prtej
ndalimit t importit t plehrave, moratoriumit t gjuetis apo
zbatimit t programit kombtar t pyllzimit me 10 milion fidan,
dy momente t tjera me rndsi themelore, q jan adresuar n
kt periudh kan pasur t bjn me minierat dhe me HEC-et. U
revokuan 160 leje minerare, si shkak i mungess s kushteve
minimale t puns dhe u ndaluan 58 projekte HEC-esh n zona t
mbrojtura. Por, ka ardhur koha t shkohet m tutje, n marrjen dhe
zbatimin pik pr pik t prgjegjsis mjedisore nga secili. Nuk do
t ket asnj toleranc pr t gjith ata q vazhdojn t shfaqin
sjellje barbare apo dhe t paprshtatshme me mjedisin. Paketa e re
ligjore pr krimet mjedisore do t rishikoj n mnyr shum t
ndjeshme ndshkimet pr t gjith ata q prekin qoft edhe nj
pem, sepse vetm kshtu Shqipria mund t ruaj asetin e vet m
fantastik, q sht bukuria dhe pasurit e pamuara natyrore.

PROMOVOHET SISTEMI
ELEKTRONIK I MONITORIMIT T PYJEVE (SEMP)
Vijon nga fq. 1

Vijon nga fq. 2

sidomos pr bashkit q kan
siprfaqe t mdha pyjore t rendit
t dhjetra mijra hektarve. Aplikimi
i ksaj skeme do t oj n konfuzion
e kaos dhe o t ket si pasoj
degradimin e mtejshm t mbuless
pyjore).
c) Puna brenda njsive t prodhimit
t ket prparsi nga njra an
ruajtjen dhe normalizimin e
strukturs s pyjeve t lart t
esencave kryesore, si ahu, pisha e
zez, bredhi, etj., dhe, nga ana tjetr,
shndrrimin gradual t t gjith
pyjeve t rregullt e t degraduar t
lisit n cungishte t rregullta, si
potencial i madh prodhimi t shpejt
(d.m.th. me turne 20-25 vjeare) t
lnds s drurit, i pa shfrytzuar si
duhet n vendin ton. T
organizuara kshtu dhe duke
shfrytzuar t gjitha mundsit e
tjera prodhuese q ka pylli, si
prodhimet
dytsore,
bimt
mjeksore, kullota n pyje, ekonomia
e gjahut, etj., kto njsi prodhimi
mund t bhen burim i rndsishm
t ardhurash dhe punsimi pr
popullsin lokale, duke mbuluar
njhersh nj pjes t mir t
nevojave pr fonde pr vet
ekonomin pyjore reale.
d) Futja n ciklin e aktiviteteve t
ndryshme ekonomike t siprfaqeve
t zhveshura, si dhe atyre
joproduktive e shkmbore, q n
trsi krahasohen me siprfaqen e
pyjeve t vrtet q kemi, t
konsiderohet nj problem i madh
kombtar, i cili nuk mund t zgjidhet
nga sektori i pyjeve me mjete t
zakonshme. Kto siprfaqe mund tu

ZHVILLIMI I BURIMEVE
NATYRORE N
HARMONI ME MJEDISIN

e udhzuesve t projektimeve, n
mbshtetje
t
byros
s
projektimeve pyjore.
5. Parqet Kombtare dhe Zonat e
Mbrojtura t ken administrim t
pavarur nga njsit e prodhimit pyjor
e kullosor dhe t varen direkt nga
Drejtoria e Biodiversitetit e
Ministris s Mjedisit. Ato duhet t
mbshteten nga Agjencia e Zonave
t Mbrojtura pr t gjitha problemet
e projektimit dhe studimit.
Kto mendime e propozime kan pr
qllim thjesht t davarisin sado pak
mjegulln dhe konfuzionin q
ekziston n kt sektor me gjith
masat q po parashikohen t merren
n kuadrin e ndarjes s re territoriale,
duke shpresuar n sensibilizimin e
t interesuarve para se kjo deg e
ekonomis kombtare t rrokulliset
drejt m t keqes, d.m.th. drejt
zhdukjes s pakthyeshme t
mbuless s vrtet pyjore n
Shqipri.
Korrik, 2015

Ja disa shifra pr prerjet ilegale: N vitin 1997 jan prer ilegalisht

555.725 m3; me 1998 jan prer 120.053 m3; me 1999 jan prere
72.606 m3; me 2000 jan prer 54.728 m3 dhe me 2001 jan prere
25.237 m3. Bilanc negativ prerje - rritje n vlern afrsisht 2.5.
Dmtimet e msiprme prkthehen n 120 mij ha m pak pyje.
Zonat m t dmtuara jan: Lura n Dibr, Ternova, Ballenja e
Martaneshi n Bulqiz, Arreni e Surroi n Kuks, Mali i Sknderbeut
e Mbasdeja n Mat, Ballabanova, Lozhani, Moglica, Strelca, Prespa,
Mirasi, Vithkuqi, Grmenji, Arrzi n Kor, Kolonj e Devoll;
Munella, Tui, Krraba, Iballa, Kunor dardha n Puk; Cukali, Fush
Zeza, Dukagjini, n Shkodr e Malsin e Madhe; Biza, BroshBerdhet, Kostenj, n Tiran, etj.
Zjarret kan qen faktori i dyt dmtues m i madh i pyjeve. Nga nj
studim del se 15 vitet e fundit dmet nga zjarret n pyje kapin vlern
3 milion euro n vit.
Dme ka shkaktuar edhe ndrtimi pa kriter i HEC-eve dhe minierave.
Masat e marra:
* Ndarja e funksionit menaxherial nga ai kontrollues si nj detyrim
institucional q duhej t ishte kryer q n vitin 2005 - Krijimi i ISHMP.
* Mosdhnie lejesh pa kriter pr shfrytzim pyjesh.
* Ndalimi i eksportit t qymyrdrurit.
* Hartimi dhe miratimi i nj sr aktesh e rregullash administrative.
Inspektorati i Policis Pyjore gjat periudhs s funksionimit t tij ka
kryer mbi 4.500 inspektime n terren, ka proceduar 780 persona pr
kundrvajtje administrative, me vler 362 milion lek.
N 34 raste jan shkaktuar kundravajte penale, me vler dmi 589
milion lek, personat po ndiqen penalisht.
Ne 510 raste jan sekuestruar 3.500 m lnd drusore, tri her m
shum se e njjta periudhe e mparshme.
Krahasuar me t njjtn periudh t vitit t kaluar ka nj rnie prej
mbi 30 % t aktiviteteve t paligjshme, tregues mjaft domethn.
N vitin 2013 jan prer ilegalisht rreth 14.000 m3 lnd drusore,
ndrsa me 2014 rreth 8.400 m3.
Pr t rritur m tej cilsin e puns, po nisim edhe kt projekt, i cili
mundson, online, monitorimin e akseve rrugore t prdorura pr
transportimin e lnds drusore t prer n mnyr t paligjshme.
Sistemi sht vn n funksionim prej 30 ditsh n dy qarqe, Tiran
e Shkodr, duke monitoruar 24 or pandrprer akset rrugore.

Thesare t natyrs son

GJON FIERZA
Agjencia Kombtare e Mjedisit

ZEF IMERAJ
Klubi Ekologjik Lezh

Laguna me emr ushtarak -VAINI,

Zona e par e mbrojtur e Shqipris
J

etojm n nj periudhe kur teknologjia

e informacionit dhe
industria e turizmit konsiderohen si dy revolucione
t mdha, q po ndryshojn mnyrn e jetess n
planet. Dy dekadat e fundit kto revolucione kan
punsuar miliona njerz,
duke gjeneruar miliarda
dollar. Turizmi sht
kthyer n industri q ka
punsuar mijra vet, duke kontribuar fuqishm n
rimkmbjen e ekonomis
s vendeve m t varfra
dhe po i ndihmon ato q t
hapen para bots. Turizmi
masiv ka t bj gjithnj e
m shum me shtegtime
t caktuara, t cilat duhet
t njihen e promovohen,
sidomos ato q zhvillohen
n gjirin e natyrs. Vendi
yn, hapa pas hapi po
prfshihet n kt val
revolucionare. Shqipria,
s shumti, u ofron turisteve mjedis natyror, ku zonat e mbrojtura natyrore,
konsiderohen destinacionet m t plqyera pr turistt e huaj, por dhe vendas.
Ruajta, mbrojtja dhe zhvillimi i qndrueshm i burimeve bionatyrore, sht
tem e dits, pasi shoqria njerzore po ndjen
gjithnj e m shum pasojat e gabimeve t kryera
n dm t natyrs.
Problemet e shumta t
Zonave t Mbrojtura, t
pandara nga ato t vendit,
edhe pse mbartin vlera t
mdha e t paprsritshme ekologjike, shkencore,
kulturore e historike,
didaktike, fetare, turistike,
argtuese, kalitse e sportive, madj dhe social-ekonomike, nuk e kan pasur
vlersimin e merituar nga
institucionet prgjegjse,
strukturat prkatse dhe
sidomos nga komuniteti
vendor, etj. Kjo, jo vetm
n plotsim t krkesave
e nevojave t dits, por n
perspektiven e tyre.

Zonat e Mbrojtura natyrore

jan siprfaqe me vlera t
veanta t peizazhit, formacione t rralla gjeomorfologjike e pasuri t
biodivesitetit. Ato kan
vlera kulturore, historike,
arkeologjike e t trashgimis kulturore, t cilave u
jepet nj status i caktuar,
me ligj, pr mbrojtjen dhe
zhvillimin e tyre.
N ligjin e par shqiptar t
pyjeve, t vitit 1923, ka
prcaktime pr mbrojtje e
trajtim t veant pr siprfaqe, pr lloje t caktuar drursh, pr kafsht e
shpendt e egra, pr gjueti
t kontrolluar, etj.
N korrikun e vitit 1940 u
shpall rezervat gjuetie territori lagunor n perndim
t fshatit Ishull-Lezh deri
n Detin Adriatik. Kjo njihet si Zona e par e
mbrojtur n Shqipri.
Jan 75 vite t ksaj
lagune me kt status Zon e Mbrojtur, Rezervat,
Rezervat Gjuetie, kategoria A, B, me emrin Vain,
q sht quajtur uditrisht disa vite pas lirimit.
Nga shpallja e saj e deri
n ditt tona n nj form
kjo lagun paraqet jo vetm dinamiken e ligatinave
shqiptare, por dhe t rezervateve t gjuetis e
zonave t mbrojtura. Sot
laguna e Vainit, s bashku
me disa territore, q e
qarkojn, Kune-VainTale, sipas VKM nr. 432,
dt. 28.04.2010, ka statusin e kategoris IV (IUCN):
Rezervat Natyror i Menaxhuar/ Park Natyror.

Si u shpall kjo zon

e mbrojtur dhe kujt i
shrbeu?!
Laguna e Vainit (ky emr
fatkeqsisht sht i huazuar, nuk ka lidhje me emrat popullor tradicional
q njihej ky mjedis), hoteli
i Gjuetarve (Gjuetis) dhe
fshati n IshullLezh, jan
t lidhur ngusht me njri-

tjetrin. Pr t gjith ata q

nuk e njohin, mund t themi shkurt se hoteli ka vlera arkitekturore, q i ruan
ende sot e ksaj dite dhe
nj histori t tij. IshullLezha, fshati, me nj histori t malsorve kelmendas prreth 250 vite t
vendosur n kto territore,
etj. Ai sht ndr fshatrat
m t zhvilluar, me njerz
t emancipuar, n vite ka
nj dinamike n rritje t
popullsis, 3-5 her.
Laguna me vlera unikale
n bregdetin e Adriatikut
prben nj pasuri t pamatshme, t lidhur ngusht
me jetn e ktyre banorve, q n gjenezn e
tyre. Banoret e IshullLezhs kan ardhur duke
u shtuar dhe, pr fat t
keq, laguna duke u zvogluar n siprfaqe e gjallesa. Kjo lagun tashm
nuk prdoret dhe i prket
popullsis vendore, por si
nj destinacion i plqyer
turistik pret do vit me
mijra turist.
N dokumentet historike
t shek. XV prmendet
shpesh Ishulli i Lezhs.
Informacion t gjer pr t
ka n Ditart e M. Sanutos. Lezha u pushtua nga
turqit me 1478, qyteti u
dogj, u shkatrrua, banort e tij u zhvendosen n
nj zon, jo shum larg,
n ishullin e formuar n
grykderdhjen e lumit
Drin. Prandaj edhe mori
emrin Ishulli i Lezhs, q
u b nj vendbanim kryesor pr lezhjant. N 5
mars 1501, n Ishullin e
Lezhs zbarkoi nga Italia,
me trupa ushtarake, nipi i
Gjergj Kastriot Sknderbeut, i njohur si Sknderbeu i ri. Ai kryesoi kryengritjen mbarshqiptare,
por psoi shum shpejt
disfat. N vitet 14781501, pr 23 vjet, Ishulli i
Lezhs, qe i vetmi vend n
bregdetin e Shqipris s
Veriut, q qndroi i lir, i
pavarur dhe i vetadministrueshm.
Vila e Konti ianos, Hoteli
i Gjuetarve (Gjuetis), si
kompleks turistik, n
Ishull-Lezh, sht projektuar nga italiant dhe u
ndrtua nn kujdesin e
drejtprdrejt t Konti ianos, n vitet 38-39 t
shekullit t kaluar. Konti
ishte ministr i Jashtm i
Italis, ndr qeveritart m
t besuar t Dues (edhe
dhndr i Dues), q
mbulonte dhe Shqiprin.
Ai vinte e qndronte tek
vila-hotel s bashku me
miqt e vet, aty kalonte

kohn e qndrimit n
Shqipri. N ato vite, pikrisht n kt ndrtes, midis shum personaliteteve
t kohs, thuhet se ka
qen edhe shefi i Sigurimit
Jugosllav, Rankovi. Ky
takim sht realizuar kur
iano kishte marrdhnie
t mira diplomatike me
qeverin jugosllave, ishte
koha kur po thureshin
plane ogurzeza pr ndarjen e Shqipris pas lufts.
Przgjedhja e vendit ku u
ndrtua Vila dhe gjith
hapsira prreth, ishte
mirstudiuar nga ekspert
italian. Hoteli, prve se

Konti iano
nj interieri t veant,
ishte i qarkuar me nj
siprfaqe ujore, n form
kanali dhe, prej aty, shtrihej siprfaqja e laguns,
deri ne bregdet. Duket se
ianos nuk ia plotsonte
krkesat vetm hoteli luksoz pr kohn, por ai donte t ushtronte gjueti, vozitje me varka, peshkim,
etj., pra n shrbim t
hotelit dhe klientve krkohej dhe siprfaqja q e
qarkonte, ajo q sot quhet
laguna Vain. Ndonse
nuk gjendet ndonj dokument i shkruar, por logjika
thot se vet Konti ka
nxitur autoritetet prkatse italiane, q qeverisnin
vendin ton, t miratonin,
sipas rregullave, shpalljen
Zon e Mbrojtur t laguns. N shekullin e 19-t
princi Emil De Lafont

nnvizon n kujtimet e tij

tre muaj gjueti n bregdetin e Lezhs. A thua, ti kishte lexuar konti iano
ato kujtime?! Kush ishte
Konti Galeazzo iano
(Konti Ciano i njohur nga
shqiptart) me emrin e t
cilit lidhet hoteli dhe laguna?
Konti Galeazzo iano,
sht i njohur nga historia
si diplomat, ministr i Jashtm e, njhersh, kshilltari kryesor, me ndikim t padiskutueshm
mbi Musolinin. iano ka t
bj me zhvillime ndr m
t rndsishmet, prsa i
prket Lufts s Dyt Botrore dhe, kryesorja, me
fatin e Shqipris n vitin
1939. M 8 janar 39, pasi
aprovoi planin pr pushtimin ushtarak t Shqipris, Benito Musolini vendosi t drgoj n Beograd, ministrin e tij t Jashtm, Kontin iano. Pr
pushtimin e Shqipris, ne
duhet t merremi vesh prfundimisht me Jugosllavin, i tha Kontit iano,
Musolini. Ata duhet t kuptojn se Adriatiku sht
det italian dhe Mesdheu i
prket Roms. Kshtu,
iano qndroi n Jugosllavi 6 dit dhe bisedoi me
homologun e vet dhe me
kryeministrin jugosllav,
Stojadinovi, duke i dhn
siguri atij, se problemi
shqiptar sht nj problem
italo-jugosllav dhe se Italia
nuk do t ndrmerrte asnj veprim pa u konsultuar
m par me Jugosllavin.
Konti iano, pasi u kthye
nga Jugosllavia, erdhi zyrtarisht pr ti br vizit
qeveris shqiptare dhe i
shpjegoi sipas qejfit t tij,
se bisedimet italo-jugosllave nuk kan asgj mbi
Shqiprin. Kto qen disa
manovra diplomatike, q
nuk mund t mbaheshin t
fshehta gjat, pasi tre muaj
m pas Italia fashiste e
pushtoi Shqiprin.

Pas lirimit t vendit, Vila

e Konti ianos u emrtua
Hoteli i Gjuetis. Shpejt
vils iu shua emri e, s
bashku me t edhe laguns, apo si thon vendasit, knets, iu hoqn padrejtsisht emrat q malsort vendas e kishin
emrtuar. Ky vend sht
trheqs pr disa fakte
historike, mjedisi i veant
dhe mundsit q ofronte
vila dhe laguna afr pr
gjueti e peshkim, n nj
pyll t virgjr ligatinor. Laguna edhe pas lirimit
vazhdoi t ruhej e t ishte
nn kontroll t plot, me
hyrje-dalje t kontrolluara.
U vendos reparti ushtarak
VAIN, m von u ndrtua
dhe nj shtpi pritjeje pr
Ministrin e Brendshme,
apo Vila Qeveritare dhe,
s fundi, sht rindrtuar
Vila e SHIKUT; tashm ka
dhe lokale shrbimi, fjetina, restorante, etj.
Laguna n shtrirjen territoriale t saj, ka qen
emrtuar nga banort
vendas me disa emra t
veant, si: Zajet, Ceka,
Gjoli i Buajve, Matkeqe,
Togza, Livadhet, etj.
Edhe laguna e IshullLezhs, si shum laguna
t tjera n vend, u bonifikua, u bn shpyllzime e
sistemime t tjera, pr t
shtuar siprfaqet me tok
bujqsore, duke paksuar
ndjeshm siprfaqen ligatinore. Sot sht nj sop
dheu (argjinatur) n lartsi e gjersi t konsiderueshme, q e ndan lagunn nga tokat bujqsore t
fshatit Ishull-Lezh dhe
Hotelit t Gjuetis.
Me emrin Vain laguna n
trsi emrtohet pas
vendosjes n shkurt t vitit
1947 t kompanis
ushtarake (shkurtimi i
emrave t funksionit t
repartit: Vrojtim Ajror,
Informacion, Ndrlidhje
V.A.I.N). Ky emrtim
zvendsoi emrat tradicional t vendosur nga banort vendas. Tashm ky
emr ka form zyrtare
dhe, n nj far mnyre,
ka ln n hije emrtimet
popullore pjesore t territorit t laguns. Kjo zon n krijimin e shpalljen e
saj nuk sht quajtur laguna Vain. Nj emrtim tjetr
m prfaqsues, mund t
ofrohet nga vendasit, nga
njohsit apo studiuesit e
zons, ndoshta do qe m
me vend.
N tr historin e saj,
nga viti 1942 deri 1992, la-

Vijon n fq. 5

5
Vijon nga fq. 1
atribuohet stafit administrativ t qeveris. do
dekad ka treguar rritje t
numrit t popullsis. Nj
tregues thelbsor i pasuris dhe standardeve t
jetess s nj vendi sht
zhvillimi i strehimit. Tani
n ndrtimin e banesave
merret n konsiderat
dhe faktori i mjedisit n
mnyr q t rris standardin dhe perspektivn
e nj jete m t mir, duke
mbajtur zhvillim t qndrueshm.
Zona e projektit, Lezh
Shngjin, ka kombinim t
turizmit rekreativ me
zhvillimin e industris.
Promovimi i turizmit dhe
vlerave t mjedisit t
Lezhs sht nj ndrmarrje e guximshme pr
nj rajon me diversitet t
vlerave. Zhvillimi i qndrueshm ekologjik ndikon drejtprdrejt n
zhvillimin e zons s
banuar dhe n standardet
e saj, duke reflektuar edhe
n mimet e shtpive.
Projekti ka synuar t
identifikoje e studioj
fushat themelore t ekosistemit dhe t paraqes
ndikimin q ka mjedisi n
ekonomi, duke analizuar
mimet e shtpive. Projekti kishte pr qllim t
nxjerr rezultate n dy
drejtime, s pari identifikimin e zonave rekreative
t rajonit Shngjin - Lezh
nga rezultati i kostove
ekonomike apo prfitimet
q kto rajone ofrojn.
Kto kosto apo prfitime
ekonomike do t tregojne
ndikimin e drejtprdrejte
n standardet e jetess s
rajonit dhe m saktsisht
n mimet e banesave n
rajon. S dyti, studimi

Vijon nga fq. 4

guna ka qen nj zon e
veant apo rezerv gjuetie ndr m t pasurat n
vend, me rosa t egra uji,
me fazan, disa lloje kafshsh, disa lloje peshqish. N Vain, ka vegjetuar
fuqishm flora dhe sht
rritur nj faun shum e
pasur. Veohen grumbujt
pyjor me vidh, frashr,
rrnj, etj. Ndr kafsht
veohen vjedulla, dhelpra,
lepuri, disa brejts, lundrza, etj. Po ashtu, laguna
ka qen e rndsishme
pr peshkim, si veprimtari
e organizuar, thuajse trsisht shtetrore. N vitin
1978, afr repartit ushtarak u ndrtua nj fazaneri
moderne pr kohn, ku
rriteshin pr eksport dhe
pr vend raca t caktuara
fazansh. Kta lloj zogjsh
u solln nga Kina.
Prvese pr eksport, fazant u prdorn pr popullimin e lir n pyjet e
zons pr gjueti ose ushqim n restorante. N Vain
u eksperimentua n vitin

EKONOMIA MJEDISORE PR
ZHVILLIM T QNDRUESHM

arriti n prfundimin e t
dhnave reale t analizuara q do t jen
udhrrfyes i mir pr
agjencit e ardhshme t
investimit, prandaj ky
projekt do t konsiderohet e publikohet n grupin e interesit dhe n
revista shkencore.
Metoda e mimit Hedonik
sht nj metod indirekte e vlersimit mjedisor, q prdor tregje t
ndryshme pr t vendosur nj vler n cilsin
e mjedisit (Gundimeda,
2005). Ky studim ka
zgjedhur tregun m t
prdorur q sht tregu i
strehimit, duke prdorur
prgjigjet e njerzve n
lidhje me shtpit e tyre
dhe mjedisin prreth.
Pra, ky studim n mnyr
indirekte nprmjet analizs se mimit Hedonik
ka treguar gatishmrin e
njerzve pr t paguar n
mnyr q t ken vendin
m te mir dhe m t
shndetshm pr t jetuar. Ekipi i projektit s
pari identifikoi n mnyr
specifike shrbimet dhe
te mirat mjedisore q
projekti vlersoi. Ndrkoh, takimi me specialist
t bashkis ka rezultuar n
bashkpunim t lart

prmes fazave t projektit

t studimit. Nj faz e
rndsishme e projektit
ishte prgatitja e pyetsorit. Jan prgatitur
rreth 2000 pyetsor pr
metodn prkatse pr
zonat e rajonit n studim,
Lezh dhe Shngjin. T
gjitha t dhnat e mbledhura u analizuan sipas
Metods s mimit Hedonik dhe rezultatet e
pritura konsistojn n
marrdhniet direkte
ndrmjet standardeve t
larta te ekosistemit dhe
mimeve relativisht t
larta konkurruese t
shtpive/ banesave.
Rajoni n studim sht
ndar n pes zona: 1)
Zona Urbane, Qyteti i
Lezhs, 2) Zona Turistike
Shngjin - Tale, 3) Zona
Rurale e Urbanizuar
Ishull Lezh Shnkoll, 4)
Zona Rurale Balldre
Torovic, 5) Zona Rurale
e Zadrims.
Grupi i projektit dizenjoi
nj pyetsor me 20 pyetje
pr t prftuar t dhnat
e nevojshme lidhur me
impaktin e zons mjedisore dhe pozicionit t
banesave n zgjedhjet e
banorve dhe n mimet
e shtpive. N prgjithsi,
mimi i nj shtpie sht i

lidhur me karakteristikat
e shtpis dhe vet prons, karakteristikat e lagjes dhe komunitetit, dhe
karakteristikat mjedisore.
T dhnat jan analizuar
duke prdorur analizn e
regresionit, i cili lidhet me
mimin e prons n karakteristikat e saj dhe
karakteristikave t mjedisit t interesit. Kshtu
mund t vlersohen efektet e karakteristikave t
ndryshme n mimit. Rezultatet e regresionit tregojn se sa mund te ndryshoje vlera e prons nga
nj ndryshim i vogl n
do karakteristik, duke
mbajtur t gjitha karakteristikat e tjera konstante.
Pasi t dhnat u mblodhn, hapi tjetr ishte
vlersimi statistikisht i
nj funksioni q lidh vlerat e prons me karakteristikat e prons.
Knaqsia nga hapsira e
gjelbr e hapur ka nj
shenj pozitive n vlersimin e vzhgimit. Marrdhnia n mes t variablit
t varur dhe t pavarura
sht kryer duke prdorur Korrelacionin Pearson. U gjet se koeficienti i
korrelacionit i mimeve
te shtpive eshte pozitive
dhe shum sinjifikant
(0.776), largsia nga qendra (0,670), largsia nga
hapesira e gjelbr (0.471)
dhe nga qendra mjeksore
(0,460).
Rezultatet e nj studimi t
till gjithashtu mund t
prodhojn prgjigje pr
vendimet e zhvillimit n

1980 shumimi dhe rritja e

ross egr, si objekt gjuetie dhe pr eksport, ka
nuk i pati ato rezultate t
fazanit. N vitin 1966, n
kuadr t riorganizimit t
rezervateve t gjuetis, Kune
u shpall rezervat gjuetie
kategoria A, ndrsa Vaini
n vitin 1969 u rishpall
rezervat gjuetie kategoria B.
Punimet kryesore t kryera thuajse trsisht nga
shrbimi pyjor n periudhn 1950-1990 n lagun, jan: Rehabilitim pyjesh 50 ha, shtrim rrugsh
15 km, ndrtim urash pr
automjete dhe nj pr kmbsor me gjatsi t
prgjithshme 300 m, ndrtim (shpim) i 20 puseve
arteziane (me 25.000 l/or
gjithsej) pr t ulur kripshmrin, hapja e kanaleve t komunikimit midis
lagunave, lumit Drin dhe
detit, ndrtimi i qendrs se
shumzimit t fazanve
me kapacitet 30 mij krer
n vit. Ne vitin 1983 u
ndrtua qendra pr shumzimin e rosave t egra
me kapacitet katr mij

krer n vit. U rrethua

zona e mbrojtur me tel me
gjemba, 6 km gjatsi e 2.5
m lartsi. U hapn e u
mirmbajtn korridoret e
gjuetis me gjatsi 12.5
km e gjersi 10 m. U mbolln do vit bim polifite n
rreth 15 ha. N 3-4 vjet u
ndrtuan rreth 40 vende
gjuetie, 6 bankina pr
peshkim, kulla e drunjt e
vrojtimit, 10 dallgthyese
pr ankorimin e varkave
dhe mirmbajtja e tyre, si
dhe 4-5 varka shrbimi.
Sigurohej ushqim pr fazant, lepujt e rosat. U
vendosn shenja orientimi
dhe tabela brenda dhe n
hyrje t zons s mbrojtur.
N vitet 1990-1997, kto
investime thuajse u shkatrruan plotsisht. Gjendja
e laguns u prkeqsua,
duke humbur dhe shume
prbrs t biodiversitetit.
M pas erdhi nj ast,
ndoshta i vonuar, kur dmtimet u paksuan, territori
i laguns filloi t vihej nn
kontroll. Banort vendas,
strukturat prgjegjse t

shrbimit pyjor dhe aktor

t tjer, nisn t bashkpunojn, pr t mos u
degraduar m tej mjedisi.
Ndoshta ne brezi i sotm
nuk do t mallkohemi nga
niprit tan pr zhdukjen
edhe t ksaj lagune si u
zhduk reparti ushtarak
Vain, q i dha emrin. Ka
prpjekje pr informim e
ndrgjegjsim t opinionit
dhe banorve vendas pr
ta mbrojtur lagunn, apo si
thon shkurt ata-Rezervatin.
Hartimi dhe zbatimi i ligjit
Nr. 8906, dt. 6.6.2002 Pr
zonat e mbrojtura (i ndryshuar), ka qen nj hap i
rndsishm. Ky synon t
siguroj mbrojtje t veant t prbrsve t rndsishm t rezervave natyrore, t biodiversitetit dhe
t natyrs, n trsi, nprmjet krijimit t zonave
t mbrojtura.
Rishpallja n vitin 2010
Zon e Mbrojtur e kateg.
IV, me siprfaqe rreth
4400 ha, hartimi i planit
m t fundit t menaxhimit
pr periudhn 2010-2019,

tregun e banesave. Duke

prdorur kto teknika
mund t lehtsohet vlersimi i mimeve kur modelet tradicionale t
konkurrences nuk mund
t vlersohen. Kjo sht
arsyeja pse ky studim
sht konsideruar edhe
nga zyrat lokale dhe do t
paraqitet tek grupi i
interesit. Ky studim dhe
treguesit e gjeneruar kan
vendosur Qarkun e Lezhs
n perspektivat m t
mira t zhvillimit n
prputhje me standardet
e Bashkimit Evropian.
E gjith infrastruktura
akademike, studimore
rajonale dhe m gjer do
t ken n dispoicion treguesit e par t mundesis s planifikimit t
zhvillimit duke ruajtur
dhe zhvilluar mjedisin.
Gjithashtu do t ndihmojn n arkitekturn e
ndrtimit n kt kontekst, akitektura - miqsore apo e gjelbr dhe do
t mundesoj prmirsimin e Sistemit t Kontabilizimit Kombtar (SKK).
Ky rajon pr her t par
do t ket disa tregues t
cilt do t prdoren si
referenc dhe do t ndihmojn n zhvillimin e
politikave rajonale duke u
fokusuar n dy drejtime:
S pari: Rezultatet e
studimit te mimeve
Hedonik t aplikuar n
rajonin e Lezhs kan pasqyruar nj element pozitiv pr t gjith strukturat publike apo private
t projektimit, zhvillimit

dhe ndrtimit. Keto rezultate mund t prdoren

n mnyr t prgjithshme q t prshtatet
arkitektura e ndrtimit
(eko-miqsor) dhe t prqndrohet n kto drejtime:
- shkrirja e arktiketurs
me mjedisin.
- kombinimi apo lidhshmria e ambjentit me
hapsirn e gjelbrt.
- perdorimi i simbolizmit
t natyres n arkitektur
n kontekstin kulturor.
- studimi i teknologjis s
mjedisit q krijon baz t
arkitekturs s prgjithshme t ekologjis.
- dizenjimi i mjedisit pr
prkrahjen dhe pranimin
e arktekturs s gjelbr.
S dyti: Vlera ekonomike e burimeve natyrore
dhe roli i tyre n aktivitetin prodhues nuk jan
prfshir n SKK. Prpunimi i konceptit t zhvillimit t prfshire n
dimensionin makroekonomik t mjedisit n fushn e vendimeve politike, nprmjet nj kontabiliteti mjedisor specifik
sht quajtur edhe kontabiliteti jeshil. Treguesit
e gjeneruar jan nj
shtys e zhvillimit t ksaj
hallke t SKK-s. Pra, ky
studim do t motivoj m
shum politik brsit n
rajonin Lezh - Shengjin e
m gjer, duke u mbshtetur n kto dy shtylla
t arritura tashm dhe
studiuara nga inxhinier
t mjedisit.

q sht n zbatim, prbejn nj baz t mir pr

t filluar nj menaxhim real
t ksaj zone shum funksionale, me interesa jetike.
Qeveria shqiptare n fillim
t vitit 2015 krijoi
Agjencin Kombtare t
Zonave t Mbrojtura (AKZM).
Kjo struktur e re, e specializuar dhe e organizuar
n nivel qendror e lokal, ka
pr qllim ruajtjen dhe
kujdesin ndaj natyrs e
biodiversitetit, nprmjet
menaxhimit t rrjetit t
zonave t mbrojtura me
interes kombtar e ndrkombtar, mbledhjes dhe
shprndarjes s informacionit, edukimit mjedisor
dhe ndrgjegjsimit t
publikut pr zonat e mbrojtura dhe mbshtetjen e
aktiviteteve t qndrueshme ekonomike brenda ktyre zonave.
Mirfunksionimi i ksaj
strukture, n prmbushje
t funksioneve t saj, prve masave pr respektimin e statusit t ktyre
zonave, do ti shrbej

drejtprsdrejti zhvillimit t
ekoturizmit, duke realizuar
lidhjet dhe bashkpunimet
e nevojshme me strukturat
e pushtetit vendore apo
ato n nivel qendror pr
turizmin dhe planifikimin e
territorit.
Kjo Agjenci dit m par
n lagunn e Vainit, organizoi pr her t par ceremonin prkujtimore festive t 75 vjetorit t Zons
s Mbrojtur, laguns s
Ishull-Lezh-Vain. Prve
veprimtarive me karakter
ndrgjegjsues, sht e
rndsishme se tashm
do mbshteten me financime nga Ministria e Mjedisit e donator ndrkombtar punime t ndryshme prmirsuese n
lagun. Meq kjo lagun
sht zona e par e
mbrojtur n vend, ku fillon
dhe historia e ZM te Shqipris, me shum mundsi, le t jet, pse jo,
modeli m i mir i menaxhimit t zonave t mbrojtura n vend.
Korrik, 2015

U nda nga jeta

inxh. Mahmud Xhelili

Para pak kohsh, n qytetin e Gramshit, u nda

nga jeta inxhinier
Mahmud Xhelili. Ai u lind
me 10 prill 1947 nga nj
familje me tradita shoqrore e atdhetare, n fshatin Dushk t krahins s
Sulovs. Arsimin shtatvjear dhe at t mesm i
kreu n shkolln Shefqet
Guzi t Gramshit.
Studimet e larta i kreu n
Fakultetin e Shkencave
Pyjore t Institutit t
Lart Bujqsor (sot Universiteti Bujqsor Tiran).
Pas diplomimit u emrua
inxhinier n ish-Ndrmarrjen Pyjore Gramsh.
Fillimi i puns prkoi me
inventarizimin kombtar t
pyjeve dhe ai dha nj
kontribut t madh pr
kurorzimin e ktij angazhimi mbarkombtar.
Pas ksaj punoi inxhinier
n degn teknike t
ndrmarrjes. Ato vite kjo
ndrmarrje drejtohej nga
inxh. Jani Maolli, i njohur
si organizator dhe
pasionant pr pyjet. Gjith
personeli pyjor ishte i
angazhuar dhe rezultatet
ishin t mira. N kt
periudh inxh. Xhelili
dallohej nga kolegt. Ai
ishte i prkushtuar, i
vendosur, pasionant dhe
shum krkues ndaj vetes

dhe kolegve. Duke par

aftsit e tij teknike,
drejtuese e organizuese,
at e emruan drejtor t
ndrmarrjes (1973-1976)
dhe m pas kryeinxhinier,
kryetar i degs teknike,
prgjegjs sektori, detyra
qe i kreu me prgjegjsi e
aftsi teknike.
Puna dhe kontributi i
Mahmud Xhelilit sht i
lavdrueshm. Jan nj
numr i madh projektesh
n fushn e pyllzimeve,
prmirsimeve pyjore,
ndrtimit t pritave
malore, hartimin e planeve
t mbarshtimit t pyjeve,
q jan hartuar e zbatuar
prej tij. Jan dhjetra
artikuj shkencor e problemor pr pyjet, tokat
pyjore, erozionin, etj., q
mbajn firmn e tij.
Ky angazhim serioz krijoi
kushte dhe e nxiti at
(ndr t paktt specialist
q punonin n prodhim) t
mbroj disertacionin me
tem Studimi i tokave
pyjore t rrethit t Gramshit dhe t fitoj titullin
Kandidat i Shkencave,
t cilin m von e thelloi
dhe u b Doktor i Shkencave.
Vitet e para t tranzicionit
(1992-1993) dr. Mahmud
Xhelili u emrua deri
Drejtor i Prgjithshm i
Pyjeve e Kullotave.
Krahas puns si specialist
e profesionist, inxhinieri,
si e thrrisnin n qytetin
ku banonte, aktivizohej
edhe n jetn shoqrore.

Shpesh jepte mendime

racionale pr infrastrukturn, gjelbrimin,
mirmbajtjen e mjedisit n
qytet. Duke vlersuar
cilsit njerzore, krahas
edhe arritjeve t tjera si
inxhinier e intelektual,
Bashkia e Gramshit e ka
shpallur Qytetar Nderi,
ashtu si edhe ish-komuna
Sult, ku bnte pjes Dushku, fshati i tij i lindjes.
Ndarja nga jeta relativisht
n mosh t re, ka piklluar thell familjen, t
afrmit, miqt dhe kolegt. Ai do t mbetet n
kujtesn e tyre si familjar
shembullor, si mik i dashur
e i respektuar.
Kolegt, ata q kan
punuar gjat dhe m afr
me Mahmudin kan shum pr t thn dhe n
kujtesn e tyre ai do t
ruhet si modeli i njeriut
puntor e t prkushtuar, i
drejte e i ndershm, gjithnj bashkpunues dhe i
mirkuptuar.

Inxhiniert: Kudret Bashllari, Isuf Salla, Hysen

Bega, Beqir Tereziu, Neshat ela, Haki Llapushi,
Harun Sulmina, Gjon Fierza

Vaji i farave t kungullit

(Cucurbita pepo var. styriaca)

Vaji i kungullit, me prejardhje nga zona m e gjelbr e Austris (Steiermark), ka
ngjyr t errt, arom t kndshme dhe sht i njohur pr vetit e tij t shumta
antioksidative e shruese.
Prmban Selen dhe Vitamin E, t njohura pr efektin antioksidant dhe pr
mbrojtjen e organizmit nga radikalet e lira.
Ul kolesterolin, n saj t prqindjes s lart t acidit linoleik dhe
fytosterolit.
Ka veti antiinfektive dhe prdoret pr trajtimin e artritit reumatoid.
Prmban gjithashtu vitamina C, beta-Karoten, hekur, kalcium, kalium dhe
magnez.
Vepron si vazodilatator (pra zgjeron kapilaret) dhe kshtu ul tensionin e
lart n saj t acideve yndyrore t pangopura (omega3), duke
parandaluar smundjet e zemrs dhe t fshikzs s urins. Ky vaj sht
gjithashtu i njohur pr efektin pozitiv n kancerin e prostats.
Kshillohet t prdoret n sallaturina dhe n disa gatime. Ka shije t veant
e t kndshme arre dhe njihet si delikatese n shum restorante
evropiane.

Cel: +355 66 66 79 059

BUTRINTI, simbol i harmonis magjike

mbi tremijvjeare midis njeriut dhe natyrs
Inxh. KRISTO KAURI

arku i Butrintit ndodhet n

skajin Jugperndimor t
Shqipris. Pr nga pozicioni gjeografik, mundsit
turistike e argtuese, nga kostoja
e pushimeve, si dhe nga mikpritja,
n vitin 2015 Butrinti sht
cilsuar n 10 Parqet m t mira
t Evrops. Shum studime,
projekte e tryeza jan br pr
kt margaritar. Pylltart, biologt, arkeologet e pasionuar,
investuan mendimet dhe shpirtin
e tyre q ky Park t mbetet n
nivelin e krkesave t kohs. Por,
mjaft nga kto studime e projekte
menaxhimi mbetn n letr e i
mbuloi pluhuri dhe, prve vlerave historike, nuk u mbeti asgj.
Dashamirt e ktij Parku indinjohen e revoltohen pr kt ngadalsim n menaxhim, n ruajtjen dhe
rehabilitimin e vlerave t tij.

Pak histori pr qytetin

antik
Qyteti i lashte i Butrintit fillimet
i ka n shekullin XVIII Para
Krishtit; n koht e hershme ai
banohej nga ilirt. Grmimet
arkeologjike dshmojn se ka qen
nj zon me rndsi e banorve
ilir e kaonve, nj nga fiset m t
mdha. E pash veten prpara
Trojs n miniatur citoi Enea
kur u prball me Butrintin. Kjo
shprehje e famshme e Eneas
vazhdon t ngjall kureshtje dhe
secili dshiron t ndiej t njjtn
ndjesi. Virgjili, n poemn e madhe
Eneida vazhdon: Na ikin syresh malet e Faekeve, kalojm n
fund t brigjeve t Epirit dhe hyjm
n portin e Kaonis dhe jemi
pran qytetit t lart Butrot .
Butrinti sht nj thesar i arkeologjis jo vetm shqiptare por i
gjith Mesdheut e m gjer.
Historia e tij mijvjeare shihet
n rrnojat antike, q nga ilirt,
grekt e lasht, romakt, bizantt,
veneciant, otomant e deri n
ditt e sotme. Mitologjia u formua
nga Heleni, i biri i mbretit Priam
t Trojs dhe emrin e mori sipas
legjends nga flijimi i nj demi
Buthrotos, q e beri fli trojani
Enea. Pr Butrintin kan shkruar
Hekateu, Straboni, Teukri, Dionisi i Halikarnasit, Ciceroni, Virgjili
etj. Pas pushtimit romak u vendosn kolont romak e m pas
pati dyndje barbare (bizantine,
normane, napolitane, veneciane).
Butrinti sht prfshir nga
UNESCO n listn e Trashgimis kulturore botrore , ndrsa
Parku Natyror bn pjes n zonn
ndrkombtare t pasurive natyrore t Mbrojtura Ramsar. Qyteti antik sot administrohet nga
Parku Kombtar i Butrintit, administrat e krijuar nga qeveria
shqiptare.

Me gjith kto, deri n vitin 1920

Butrinti ishte gati i panjohur, kur
aty erdhi misioni italian me ne
krye Luixhi Ugolinin. Studenti i
pasionuar i universitetit Bolonja,
Konti Ugolini me gjith vshtirsit, brenda tre muajve, n
vitin 1926 bri zbulime t mdha.
Duke u bazuar te poema e Virgjilit
Eneida ai i zbuloi margaritart
njri pas tjetrit. Ndr objektet
arkeologjike me mjaft vlera jan:
Koka e Deas, Koka e Aleksandrit
t Madh, Agustit, Agripes, Livia,
teatri, Baptirsteri, Tempujt (Tempulli i Eskulapit) mbrojtsi i
qytetit, pusi i nimfave, Akropoli,
etj. Ugolini do t vazhdonte grmimet, por e ndrpreu vdekja nga
malaria n moshn 41 vjeare n
qytetin antik t Butrintit.
Butrinti ose Buthroti, rezidenca
e aristokracis ilire, athinjotase,
romake, veneciane, etj., ende n
ditt e sotme shfaqet me pamjen
e dikurshme magjepsse, hyjnore, befasuese, shokuese, qe e bn
unik n Ballkan dhe m gjer.

Vizitort e famshm
Nga lashtsia, i pari Butrintin e
viziton princi i Trojanve, Enea
(Eneida-poema), pastaj Helen,
i biri i mbretit Priam t Trojs, vijon me Julios Cezar, filozofin e
shquar romak Ciceron, Duka i Venedikut, Dandolo, Sulltan Sulejmani (shek. XVII), Ali Pash
Tepelena (XIX), Eduart Lear,
Leon Dyple, Lord Bajron, etj. T
gjith kan qndruar me rezidenca
e vila n Butrint. M pas, n vitin
1938 vizitohet nga mbreti Zog,
m 1959 nga Nikita Hrushov,
pastaj nga Ten Hsiao Pin, Lordi
Kerington e mjaft burra t tjer
shteti, t cilt u pruln para fuqis magjepsse t ktij qyteti antik.

Klima - Natyra
Le ti lem arkeologt ti trajtojn
kto probleme dhe ne pylltart t
hedhim vshtrimin n natyrn q
e rrethon kt qytet dhe gjith
zonn. Ishte ky pozicion strategjik i vendit afr detit (ku mund
t lidhesh me gjith botn), pasuria me pyje, liqene plot peshk
t do lloji, fusha, kullota, q i
detyruan t part tan t vendoseshin ktu. Nga maja e Akropolit, nga maja e Miles, nga
Ksamili dhe nga do pozicion
soditen bukurit e natyrs, magjia
e saj, harmonia mes tyre. Bor nuk
bie kurr, vetm n majn e
Miles shum rrall. Temperatura
mesatare shumvjeare e janarit
(muaji m i ftoht) arrin plus
110C, m e ulta nuk ka rn nn
minus 1.50C (n 30 vjet). Pra,
klim tipike mesdhetare subtropikale, me 1450 mm shi n vit,

por me shprndarje shum t

rregullt (n janar 210 dhe n korrik 5 mm). Temperatura mesatare
m e lart arrin 270C (korrik). Nga
ora 10.00 deri me 16.00 atmosfera
e Parkut freskohet nga puhia
detare. Lagshtira ajrore (62 %)
sht e favorshme pr bimsin
karakteristike t vendit. sht
pikrisht kjo klim, mjaft e privilegjuar pr limonin, portokallin,
ullirin, palmn, bananen, ilqen,
dafinn, xhixhibanozin, etj.
Venedikasit e kane quajtur kt
vend Vivar, q do t thot
Rezervuar jete. E, me t vrtet
jeta ktu shprthen me tr
dinamizmin dhe gjallrin saj, jeta
n tok, jeta n uj, jeta n ajr,
jeta n trsin e saj. Ky himn
madhshtor i natyrs, me bukurit
magjepsse t detit e liqenit, t
kanalit t Vivarit e ishujve t Ksamilit (Tetranisa), pylli i Miles e
i Butrintit, larmia e zogjve dhe
peshqve, larmia e ngjyrave, t
bjn pr vete dhe t detyrojn t
shkosh shum her pr ti vizituar.

i liqenit lirohen gazra CO2 dhe

shkatrrohet jeta (sidomos
midhjet). Ekuilibri ekologjik i
liqenit sht shum i brisht.
Ndryshimet hidrologjike t viteve
60 n fushn e Vurgut dhe n
Vrin - Xarr e Mursi, prishn
ekuilibrat. Pjesa m e madhe e
zonave knetore u bonifikuan dhe
u prftuan 3000 ha fush, q u
mbolln me bim bujqsore.
Humbja e habitateve natyrore u
shoqrua me ndryshime n
regjimin ujor t zons. Mjedisi u
b m i kripur, duke lejuar pak
lloje, q u prshtateshin ktyre
bimve t reja.

Habitatet
Parku i Butrintit prmbledh nj
larmi habitatesh (natyror, gjysmnatyror, artificial). Veori e
Parkut sht se ka larmi habitatesh; brenda nj shtrirjeje t vogl
jan rreth 30 lloje habitatesh, ndr
t cilt m kryesor jan: Livadhe
me posidonia (Posidonion ocea-

literaturs n PKB ndodhen

1500-2000 lloje insektesh.
Peshqit: Larmia e burimeve ujore
(ujra te mbla e t kripura) krijon
edhe larmi peshqish. Takohen 105
lloje, ose 33 % t gjith llojeve n
vend. Liqeni i Butrintit popullohet nga 68 lloje peshqish. sht
kjo larmi peshqish, q pr shume
vite kjo zone sht pushtuar apo
marr me qira nga venedikasit.
Amfibet: N PKB prfaqsojn
67 % te llojeve n Shqipri dhe
Reptilt 75 %.
Shpendt: Vrojtimet kane identifikuar 246 lloje shpendsh.
Ligatinat jan zonat m t
rndsishme pr shpendt. Aty
strehohen mse 8000-9000 individ (dimrues); rosat, shapkat, koliku, qyryliku, gjelezat,
pulbardha, dallndyshja, jan
m t prhapurat.
Gjitart: Jan regjistruar 39
lloje, nga 74 q ka vendi yn (53
%), lakuriq nate, dhelpra, derri
i egr, akalli, ujku, lepuri i egr,
etj. Mbikullotja dhe djegiet gjat
viteve e kan zvogluar kt
pasuri.
Esht e vetmja zon n Shqipri
q ka bretkosn e Epirit (Ranus
Epirotica) dhe breshkn e rrall
(Testudo marginata).

Sfidat pr t ardhmen

sht nj harmonizim i rrall

(unik n vendin ton) i peizazheve t natyrs, historike e
kulturore me vlera t jashtzakonshme. Gazeta e njohur The
Guardian, n vitin 2012 nnvizon: Butrinti sht destinacioni i turizmit botror. Mos u
kthe mbrapa pa vizituar Butrintin, kshillonte vajzn e tij Bill
Klinton, e cila kishte vajtur pr
vizit 2.5 km larg tij, n Korfuz.

Peizazhi
Gjat ktyre 3000 vjetve peizazhi ka psuar mjaft ndryshime.
Fillimisht Liqeni i Butrintit ishte
pjes e detit dhe formonte nj gji
bregdetar. Me kalimin e viteve u
mbush me sedimentet e sjella nga
lumi i Bistrics e ai i Pavllos dhe
u shkput. E vetmja lidhje sht
kanali i Vivarit, q ndryshon rrjedhjen do 6 or (batica-zbatica).
Q nga koha e venedikasve (shek..
XIV), peizazhi nuk ka psuar
shume ndryshime.
M 1958 rrjedhja e lumit t
Bistrics u largua nga liqeni (u hap
kanali i uks), ndrsa Pavllo u
disiplinua me kanal afr Kepit t
Stillos, pr bonifikimin e tokave
(u krijua kooperativa dhe m von
NB Vrina. N Ksamil u pren
shkurret mesdhetare (nga viti
1960) dhe u mbolln agrume e
ullinj. Pra, kanali i Vivarit prfaqson shtratin e vjetr t grykderdhjes s Bistrics.
Devijimi i lumit te Bistrics solli
prfitimin e tokave bujqsore, por
solli edhe shkatrrimin e jets n
Liqenin e Butrintit. Q nga ajo
koh kan kaluar mbi 10 kriza
distrofike (Eutrofikimin); nga fund

nicae), estuaret, shtretr baltor

e ranor, laguna bregdetare, gjire
ujore, shkmbinj detar, shkurreta
halofite mesdhetare, liqene
natyrale, pellgje, lumenj, grumbuj
dafine (L. nobilis), dushkaja
(Quercus sp.), shpella detare,
pyje me ullastr, pyje me ilqe e
me valanidh, ullishte, agrume,
zona urbane, etj.
Dokumentet historike tregojn se
valanidhi (Q. macrolepsis) formonte pyje t mrekullueshm. Ky
formacion bimor ka pushtuar
tokat e thella aluvionale dhe t
lagta. Gjat viteve, nga prerjet,
djegia e kullotja ka psuar degradim dhe transformime dhe jan
zvendsuar nga formacionet e
cfaks (Phlomis fruticosa). Shfrytzimi pa kriter nga nj aktivitet
bujqsor intensiv, ka uar n uljen
e numrit t drurve dhe n disa
vende sht i krcnuar pr
zhdukje.

Mbrojtja e ekosistemeve dhe

habitateve, si dhe menaxhimi
shkencor sht domosdoshmri
pr ngritjen e vlerave t ktij
Parku. Konventa mbi diversitetin
biologjik (pr menaxhim e prdorim te qndrueshm), Program
i UNESCO-s mbi raportet e
njeriut me biosfern, Konventa
e Berns (pr ruajtjen e flors dhe
fauns), Konventa e Barcelons
(pr mbrojtjen nga ndotja), krijuan nj vizion t ri pr Zonat e
Mbrojtura.
Rehabilitimi i pyjeve t degraduar
(rrjedhoj e dmtimeve, zjarreve,
kullotjes, sidomos n zonn
qendrore A dhe B), pyllzimet

tjetrsuar sipas oreksit t disa

tregtarve. Parku Kombtar i Butrintit sht nj korridor ekologjik, ekosistem, q na lidh me
Evropn. Ishujt e Ksamilit, Pylli
i Butrintit, Liqeni i Rrzs - Xarr, kanali i Vivarit, Burimet e kripura t Rrzs, jan pes Monumente, q duhen vlersuar m
seriozisht.
Platforma e menaxhimit mjedisor, bashkpunimi me fondacionet dhe organizmat joqeveritare
serioze, do t vendosin ekuilibrin
midis pasurive natyrore dhe
atyre arkeologjike. do gj do t
kontrollohet e monitorohet dhe
ndrhyrja e zgjidhjet do t jen
profesionale, n prputhje me
synimet q ka Parku Kombtar i
Butrintit.
Krijimi i nj muzeu, ku do t
prfaqsohen denjsisht pasurit
dhe vlerat e natyrs s Parkut;
krijimi i nj fidanishteje me
fidan autokton, ndrtimi i
kullave pr vrojtimin e shpendve n liqen, n Vivar e ligatina,
vend kampingjet, vend parkingjet, do t rris vlerat dhe mundsit turistike.
Plani i menaxhimit, i ristudiuar,
do t garantoj zhvillimin e qndrueshm t zons, do t harmonizoj aspektet sociale ekonomike e mjedisore, do t jet
nj udhzues mbi prdorimin e
territorit dhe ruajtjen e promovimin e vlerave natyrore t Parkut.
Vija bregdetare e Parkut sht
pjes e trashgimis natyrore,
prandaj sduhet lejuar pronsi
private, si fshatra turistike, akuakulture, etj. Zhvillimet kaotike
urbane n qytetin e Ksamilit,
Berdenesh, Manastir, Shendelli,
kan prishur imazhin dhe tjetrsuar mjedisin, duke ulur vlerat
turistike e mjedisore. At q nuk
e b prgjat 3000 vjetve e bm
ne pr 25 vjet. Nj marrzi
kolektive, q duhet marr fund.
Prve vlerave natyrore e kulturore t Parkut, duhet t
ekzistoj dhe dshira e vullneti i

Flora
sht shum e pasur dhe e
larmishme, e prbr nga 800-900
lloje bimsh. Libri i kuq veon
32 bim n Butrint me status
kombtar jo t favorshm t
ruajtur; 16 prej tyre jan t
rrezikuara, 12 t rralla, 4 jo t
njohura dhe nj lloj endemik. N
llojet e krcnuara hyjn: Laurus
nobilis, Quercus ilex, S. oficinalis, satureja, montana ,etj.

Fauna
Jovertebroret: 5 lloje sfungjersh, 12 lloje krustacesh, 21
lloje gasteropodesh,149 lloje
fluturash. Nga t dhnat e

me lloje autoktone (valanidh,

bung, dafin, ilqe) i mbi 150 ha,
pastrimi i territorit nga ndrtimet
pa leje mjedisore, rehabilitimi i
ishujve t Ksamilit nga ndrtimet
dhe djegia, punimet prmirsuese t kullotave, do t krijojn
ekuilibra t rinj. T ruhen raportet det, liqen, ligatina, tok (gjelbrim). Pra, t vendoset nj strategji urgjente pr menaxhimin e
territorit.
Rajoni Jonian (Sarand Janin
Gumenic Korfuz) nuk na
lejon t vazhdojm gabimet n
prishjen e mjedisit dhe peizazhit
turistik. Vija bregdetare sht
pasuri kombtare dhe nuk duhet

mir i komunitetit, q ndodhet

n brendsi dhe rreth tij, pr ta
mbrojtur kt margaritar, q deri
tani nuk sht n nivelin q
krkohet. Po ashtu, prmirsimi
i nivelit q ofrojn hotelet, restorantet, do t prmirsoj
imazhin, dshirn pr tu rikthyer dhe legjendat do t jehojn
m mir n gjith territorin e
Parkut.
Zoti nuk gaboi q krijoi Butrintin,
ne gabuam, duke prishur
harmonin magjike mbi 3000
vjeare. Por, prap mbetet i
bukur dhe ne, t gjith, duhet ta
shptojm nga aventurat dhe
aventuriert.

E N G L I S H

ENVIRONMENTAL ECONOMICS FOR A

SUSTAINABLE DEVELOPMENT
Evaluation of environmental and recreational values of the area Lezhe Shengjin using indirect
approximate method Hedonic Price Method
Environment is a good,
which belongs to everybody but belongs to
nobody. (Gundimeda,
2005) Now it has become
more difficult to protect
the environment and it
needs high costs. The better and cleaner the
environment around the
living places the higher
the cost of living in that
environment. It is the duty
of everyone to protect
what is the best despite
the fact that this duty in
the end is attributed to the
job of the administrative
staff of the government.
Each decade has shown
an increase in the number
of the population.
Essential denote of the
wealth and standards of
living of a country is the
housing development.
Now the housing construction takes into consideration the environmental
factors in order to raise
the standard and the
perspective of a better life
while obtaining a sustainable development.
The area of the project
Lezhe Shengjin has a
combination of recreational tourism and industry
development. Promotion
of tourism and environmental values of Lezha is
a bold undertaking for a
region with a diversity of
values. Stable ecological
development impacts
directly in the development of the inhabited area
and in the standards of it,
while reflecting also in the
home prices. The project
tempted to identify and
study the basic areas of
the ecosystem and to
present the impact that
has the environment to
the economy, by analyzing
of the home prices of
those, their diversity and
changes. Project aimed to
have results in two directions, firstly the identification of the recreational

areas of the ShengjinLezhe region by resulting

in the economic costs or
benefits that these regions
provide. These economic
costs or benefits will show
the direct impacts in the
standards of living of the
region and more precisely
in the house prices of the
region. Secondly, the study
concluded in real analyzed
data that absolutely will be
a good guide for the future investment agencies,
therefore this project would
be considered and published in the interested group and scientific journal.
Hedonic Price Method is
an indirect environmental
valuation method which
uses different markets for
placing a value on the
environmental quality.
(Gundimeda, 2005) This
study has chosen the most
commonly market used
which is the housing market, by using the people
answers regarding their
houses and the environment around them. So this
study indirectly through
the Hedonic Price analysis will show the willingness of people to pay in
order to get the best place
to live and the healthier
ones. The project team

firstly identified specifically services and environmental goods that the

project assessed.
Meanwhile, the meeting
with the head officer of
the commune was planned
and made and resulted in
high cooperation through
the phases of the study
project. An important
phase of the project was
preparation of the questioners, on which behalf, the
project members were
selected. It was considered to prepare around
2000 Surveys for the
respective method for
areas of the targeted
region, Lezhe and Shengjin. All data collected
were considered to be
analyzed due to Hedonic
Price Method and the
expected results are
considered to conclude in
direct relations between
the high ecosystem
standards and relatively
high competitive home
prices. As well the result
would be a good guide for
the evaluation of the
agency investments.
This region of study firstly
was divided from the
working group into 5
different areas as follow:
- Urban Area, Lezha City

- Touristic Area of Shengjin Tale

- Urbanized Rural Area
of Ishull Lezhe Shenkoll
- Rural Area Balldre
Torovice
- Rural Area of Zadrima
The working group
designed a survey of 20
questions in order to have
the needed data relating
the impact of built environment and position on the
choices of households and
the house prices.
In general, the price of a
house is related to the
characteristics of the
house and property itself,
the characteristics of the
neighborhood and community, and environmental characteristics. Thus,
if non-environmental
factors are controlled for,
then any remaining
differences in price can
be attributed to differences in environmental
quality. The data are
analyzed using regression
analysis, which relates the
price of the property to its
characteristics and the
environmental characteristic(s) of interest.
Thus, the effects of
different characteristics
on price can be estimated.
The regression results

indicate how much property values will change

for a small change in each
characteristic, holding all
other characteristics constant. Once the data are
collected and compiled,
the next step is to statistically estimate a function
that relates property values to property characteristics.
The satisfaction from the
green open space has a
positive sign in the estimation of the observation.
The relationship between
dependent variable with
independent variables was
performed using Pearson
correlation. It was found
that the correlation coefficient indicated that house
prices are positive and
strongly significance to
price (0.776), Distance
from the Center (0.670),
Distance from Green
Space (0.471) and Medical Center (0.460).
The results from such a
study can also produce
answers to development
decisions such as what
building attributes to include in an effort to generate the house prices.
Using these techniques
can facilitate price valuation when traditional competition models cannot be
estimating. Thats why
this study is considered
also from the Local
Government and will be
presented to the group of
interests. This study and
the indicators generated
have placed the Lezha
region in better perspectives of the development
according to the European
Union standards.
The whole infrastructure
of academic and regional
study will have available
the first indicators of the
development planning,
while preserving and
improving the environment. Also they will help in
the architecture of the

Erinda IMERAJ
Zef IMERAJ &
Sonila GRUDA

building in this context,

friendly architecture or
green architecture while
improving also the national accounting system
(MRS).
This region has for the
first time this kind of
indicators which will be
used as a reference to
orient development policies or regional units focusing on two conclusions:
Firstly:
Results of the Hedonic
Price study applied in
Lezha region has reflected a positive element for
all public and private
structures to design, development and construction.
These results can be used
in a manner that suits the
architecture of the building (eco-friendly), focused in these directions:
Involving of the architecture in environment.
Connectivity or combination of the environment with the green space around.
The emblem of nature
in architecture in cultural
context.
Environmental design to
support and accept EcoArchitecture.
Secondly:
The economic value of
natural resources and
their role in the production
activity are not included in
the NAS. Elaboration of
development concept included in the macroeconomic dimension of the
environment in the political decision through a
specific environmental
accounting is also called
Green accounting. So this
study will motivate the
policymakers not only in
the Lezha and Shengjin
region through the two
most important recommendations derived from
analyze of an environmental engineer as well.