UNIVERZITET U TUZLI

RUDARSKO-GEOLOKO-GRAEVINSKI FAKULTET
Odsjek: Geologija
Predmet: Hidrologija

MJERENJE PROTICAJA VODE

Seminarski rad

Mentor:
Student:
Dr.sc. Dinka Pai-kripi,vanr.prof
Pepi Elvir

August,2013.god

Uvod
Proticaj vode predstavlja zapreminu vode koja protekne kroz popreni
profil vodotoka u jedinici vremena. Kod velikih vodotoka proticaj se
izraava u (m/s), kod potoka u (l/s), dok se kod malih vodotoka, koji u
sunom periodu presuuju, proticaji izraavaju u (m/sat) ili u (l/sat).
Proticaj vode je jedan od najosnovnijih i najvanijih hidrolokih i
hidraulikih elemenata vodnog toka. To je osnova za odreivanje svih
najvanijih parametara vodotoka i slui kao najvanija informacija za sve
radove na i u vezi sa vodotokom.
Metode za mjerenje proticaja vode mogu biti razliite i zavise od veliine
vodotoka. Ako je u pitanju mali vodotok ili izvor, mjerenje vodotoka moe
se vriti zapreminskom metodom.
Meutim, kod veih vodotoka koriste se tzv. posredne metode mjerenja
proticaja,gdje se ne mjeri proticaj neposredno, nego neka druga veliina
pomou koje se, proticaj izraunava.
Najee se koristi jedna od slijedee dvije metode:
metoda brzina-povrina,
metoda mjeavina.
Pored navedenih metoda za odreivanje proticaja rijeke, u hidrotehnikoj
praksi se veoma esto koriste i mjerni objekti.

1. Metode mjerenja proticaja vode

Zapreminska metoda predstavlja najneposredniji nain mjerenja proticaja
vode. Primjenjuje se za mjerenje proticaja vode na malim vodotocima ili
izvorima gdje maksimalne koliine ne prelaze 10 l/s. Metoda se sastoji u
zahvatanju cjelokupnog toka jednom posudom zapremine W (l) i mjerenju
vremena koje je potrebno da se posuda napuni vodom. Proticaj se dobija
kao:
Q = W/T (l/sek)
Da bi se moglo izvriti mjerenje proticaja volumetrijskom metodom,
potrebno je da se ukupan tok vode koncentrie u cijev ili ljeb i usmjeri
prema mjernoj posudi. U praksi postoje razliiti tipovi mjernih posuda. U
novije vrijeme razraen je jedan brz i praktino dovoljno taan postupak
mjerenja proticaja vode na prelivima formiranim od plastinih folija.
Mjerenje se vri zahvatanjem prelivnih mlazeva vode volumetrijskom
metodom. Preliv, jedan ili ee vie njih, formiraju se pomou plastine
folije i prirunog materijala iz vodotoka. Uslov je da preliv bude
nepotopljen za vrijeme mjerenja i da kroz svako polje tee mlaz koji se lako
zahvata ili posudom ili plastinom vreom. Paralelno se mjeri vrijeme
punjenja vree, dok se zapremina vode u vrei odreuje kasnije.
Sumiranjem svih proticaja preko preliva dobija se ukupan proticaj
mjerenog vodotoka.
Metoda brzina-povrina koristi se za mjerenje proticaja u prirodnim (ili
vjetakim) otvorenim tokovima i tokovima pod pritiskom. Da bi se odredio
proticaj, vri se mjerenje brzine vode pomou hidrometrijskog krila u nizu
taaka poprenog presjeka.
Saglasno definiciji, proticaj vode je koliina vode koja protekne kroz
popreni presjek nekog vodotoka u jedinici vremena. Saglasno tome,
proticaj vode kroz elementarnu povrinu d, sa stranama dh i db, kako je
to prikazano na slici 1., iznosi: dQ =V * d

Slika 1. Model elementarne povrine

2
Za proraun proticaja Q koriste se dvije metode: grafika i analitika.
Grafika metoda se sastoji u grafikom rjeavanju integrala. Uvodi se
pojam elementarnog proticaja na vertikali, tj za db=1

Odnosno:

Gdje je:
Vsr - srednji proticaj u vertikali
H

- dubina vode u vertikali

Postupak odreivanja proticaja po ovoj metodi je slijedei:

na milimetarskom profilu, u odgovarajuoj razmjeri, konstruie se
popreni profil
konstruie se dijagram brzina V =f(h) i izraunavaju srednje brzine na
vertikali grafikim putem
konstruie se dijagram V =f(B) i za svaku dubinsku vertikalu odreuje
srednja brzina Vsr
odreuje se elementarni proticaj na svakoj dubinskoj vertikali po izrazu

q = Vsr*h
konstruie se grafik q =f(B) i planimetrisanjem povrine dobija proticaj Q.
Na slijedeoj slici dat je ematski prikaz grafike metode odreivanja
proticaja rijeke:

Slika 2. Model proticaja

3
Analitika metoda odreivanja proticaja sastoji se u linearnoj
aproksimaciji izmeu izmjerenih vrijednosti, kao to je i prikazano na
slijedeoj slici:

Slika3. Odreivanje proticaja analitikim postupkom

Srednja brzina izmeu dvije brzinske vertikale mnoi se sa odgovarajuom
parcijalnom povrinom poprenog presjeka, ime se dobija parcijalni
proticaj Q.
Metoda mjeavine primjenjuje se za mjerenje proticaja brzih planinskih
rijeka gdje su srednje profilske brzine vee od 4 m/s, kao i kod bujinih
tokova gdje postoji mnogo kaskada, naglih promjena smjerova teenja i
gdje se oblik korita naglo mijenja. Po ovoj metodi se u rijeku postepeno

injektira neki traser (obiljeiva) sa koncetracijom rastvora C i konstantnim

protokom q.
U primjeni metode mjeavina veoma je vano obezbjediti uslove mijeanja
ubaene koliine trasera i vode u vodotoku. Mijeanje mora biti to
homogenije po cijelom profilu vodotoka, a proces treba da se obavi u to
moguem kraem periodu i na to kraem sektoru rijeke, da ne bi dolo do
hemijskog ili fizikog vezivanja ili rastvaranja trasera.
U hidrolokoj praksi kao traseri se koriste hemijski indikatori (natrijumhlorid, natrijum-dihromat) kao i radioaktivni izotopi. Tanost ove metode
zavisi prije svega od broja opaanja, tj. broja uzimanja uzoraka. to je vei
broj uzoraka, vea je tanost odreivanja proticaja, ali je postupak dui i
skuplji.

2. Mjerni objekti
Mjerni objekti slue za odreivanje proticaja rijeke ako se registruju samo
nivoi vode, poto se prethodno definie zavisnost izmeu vodostaja i
proticaja. Kod objekata sa suenjem cijevi radi odreivanja proticaja mjeri
se pijezometarska razlika. Kod mjernih objekata na otvorenim tokovima,
mjeri se jedna visina, odnosno dvije visine, ako na teenje vode na prelivu
ili na mjestu suenja utiu nizvodni uslovi.
Prelivi se iroko koriste za mjerenje proticaja vode u hidraulikim
laboratorijama. U prirodnim uslovima njihova upotreba je ograniena na
mjerenja u blizini izvora, ili na tokovima, prirodnim ili vjetakim, koji ne
pronose nanos. U protivnom, preliv e se sa uzvodne strane zasuti i nee
moi da funkcionie kao mjerni ureaj.

Slika 4. Preliv
Mjerni kanal, naroito ako pri svim proticajima radi kao nepotopljen,
predstavlja idealan mjerni objekat za male prirodne vodotoke. Mjerni kanal
u sutini predstavlja graevinski objekat u koritu rijeke i istovremeno vri
funkciju fiksiranja rijenog dna u regionu hidroloke stanice.
Generalno uzevi, svi objekti koji se koriste u hidrologiji za mjerenje
proticaja mogu se podijeliti na etiri grupe: mjerni objekti u tokovima pod
pritiskom, prelivi sa otrom ivicom, mjerni kanali i kontrolni profili.

5
Mjerni objekti u tokovima pod pritiskom ugrauju se u sistem
cjevovoda. Jedan od tipova ovih objekata je Venturijev vodomjer, koji u
sutini predstavlja suenje cijevi koja se dalje iri i spaja sa glavnom cijevi.

Slika 5. Venturijev vodomjer

Otroivini preliv, u principu, moe biti svaki preliv sa otrom ivicom
prelivnog polja, pod uslovom da se izvri njegovo tariranje u prirodi ili u
hidraulikom kanalu. Mogu biti pravougaoni, sa i bez bone kontrakcije,
trougaoni i trapezasti, kao to je dato na slijedeem primjeru:

Slika 6. Razliiti tipovi preliva

6
Na slici 6. prikazano je nekoliko tipova preliva sa otrom ivicom, a oni se
najee koriste u hidrolokoj praksi kao mjerni objekti i to:
1.
2.
3.
4.

Pravougaoni bez bone kontrakcije

Pravougaoni sa bonom kontrakcijom
Trougaoni
Trapezasti

Ovi tipovi preliva mogu se koristiti samo u prirodnim uslovima, kada

vodotok ne pronosi nanos.
Kod trougaonog preliva proticaj je funkcija visine h i ugla . U praksi,
najpoznatiji preliv ovoga tipa je Tomsonov preliv.

Slika 7. Tomsonov preliv

Generalno se moe rei da su trougaoni prelivi osjetljiviji mjerni objekti
nego pravougaoni, i da se uglavnom koriste u hidraulikim laboratorijama.
U praksi je najpoznatiji preliv tipa ipoletijev preliv koji je prikazan na slici
1.7, sa nagibom stranica 1:4 i tg = 0.25.

Slika 8. ipoletijev preliv

7
Mjerni kanali sa suenjem (Paralovi kanali) ako pri svim proticajima rade
kao kanali sa hidraulikim skokom (slika9.), predstavljaju idealni mjerni
objekat za male prirodne tokove, poto kroz objekat nanos nesmetano
prolazi.

Slika 9. Mjerni kanal sa hidraulikim skokom

Najpoznatiji prelivi je Paralov preliv, koji se esto koristi u SAD. Prednost
ovoga preliva je u tome to se itav objekat sastoji od ravnih povrina,
pogodnih za izgradnju. Izrauje se u razliitim veliinama, u zavisnosti od
amplitude i veliine proticaja koji se mjeri.
Standardni tipovi Paralovog preliva nisu geometrijski slini. Zbog toga su
uraene tablice u kojima su definisane propusne moi za dimenzije
razliitih oblika preliva.

Slika 10. Paralov preliv

8
Na slijedeoj slici dat je primjer kako izgleda Paralov kanal u stvarnosti.

Slika 11. Paralov kanal

Kontrolni (ureeni) profil na prirodnom vodotoku radi se na rijeci sa
promjenljivim koritom ili, ako zbog velike irine korita ne postoje uslovi da
se nivo vode mjeri dovoljno precizno. Izgraeni objekat moe se koristiti za
registrovanje nivoa (i proticaja) i prije nego to je prostor uzvodno od
objekta napunjen nanosom, uz uslov da se esto vri mjerenje proticaja
vode na pogodnom uzvodnom profilu.
Primjer ureenog poprenog profila sa limnigrafom na prirodnom vodotoku
prikazan je na slijedeoj slici

Slika 12. Ureen profil sa limnigrafom na prirodnim vodotoku

9

Zakljuna razmatranja
U ovome seminarskom radu smo pokuali objasniti koje sve metode
imamo za odreivanje proticaja vode. Proticaj je dakle jedan od najvanijih
hidrolokih i hidraulikih elemenata vodnog toka te kao takav je
najznaajnija informacija za sve projektantske i izvedbene radove u vezi sa
vodotokom. Imamo nekoliko metoda mjerenja proticaja ,a neke od njih su i
objanjene u prethodnom tekstu, a to su metoda brzina-povrina i metoda
mjeavina.
Mjerenje proticaja se jo vri i pomoi raznih tipova mjernih preliva i
mjernih kanala. Koritenjem takvih preliva i odravanjem njihovih rubnih
uvjeta, osigurana je jednoznanost veze vodostaja i proticaja. Naveli smo
nekoliko tipova preliva koji se koriste od kojih je najpoznatiji Tomsonov
preliv, zatim ipoletijev preliv i Paralov preliv.

10

Literatura
Stefan J. Prohaska Hidrologija I dio, Beograd 2003
http://e- uenje.gfmo.ba/predmeti/hidrologija predavanja

11

Sadraj
1. Uvod

2. Metode mjerenja proticaja

3.

Grafika metoda

4.

Analitika metoda

5.

Metoda mjeavina

6. Mjerni objekti
7. Zakljuna razmatranja
8. Literatura

5
10
11