ELEKTRONSKO BANKARSTVO

Prvi elektronski transfer novca izvren je jo davne 1860. godine. Transfer je izvrila firma
Western Union iz SAD-a, uz pomo telegrafa.
Jedan od najveih platnih i obraunskih sistema dananjice, ameriki Fedvajer (Fedwire),
zapoeo je sa radom 1918. godine, kao servis za telegrafski transfer novca pri Sistemu
federalnih rezervi SAD-a.Vlade Velike Britanije i Sjedinjenih Drava su, krajem ezdesetih
godina, preduzele mjere za automatizaciju transakcija ubankarstvu 1968. godine formirana
radna grupa za unapreenje razmjene bez papira (SCOPE Special Committee on
Paperless Entries), koja je funkcionisala pri Banci federalnih rezervi u San Francisku.
Rezultat ovih napora bila je prva automatska klirinka banka (ACH Automated Clearing
House), koja je poela sa radom 1972.godine.
U oblasti meubankarskog izvjetavanja trenutno dominira SWIFT, koji je osnovan 1973.
godine u Briselu. SWIFT je u vlasnitvu njegovih lanica, tj. konzorcijuma koji se sastoji od
preko 2.200banaka.
Upotreba Interneta za automatizaciju transakcija plaanja povoljna je zbog niskih trokova
pojednoj transakciji. Veliki problem predstavlja nedovoljna bezbjednost transakcija koje
seobavljaju preko Interneta. Zbog toga korienje kriptografije predstavlja veoma vanu
sigurnosnu mjeru prilikom dizajniranja platnih sistema iprotokola.
U centru ovog novog svijeta je konflikt izmeu konsolidacije i dezintermedijacije (uklanjanja
posrednika, kao to su banke, iz finansijskih transakcija).
Koncept konsolidacije koji predvode velike banke, tvrdi se da budunost pripada
ogromnim finansijskim institucijama koje e pakovati investicije i pruati klijentima usluge
od osiguranja, preko kredita za kupovinu automobila, do aviokarata.
Koncept dezintermedijacije koga predvode sovtferske firme poput Majkrosofta
(Microsoft) i Intjuita (Intuit), vjeruju da e budunost pripasti kompanijama koje ovladaju
tehnologijom nove ere. Ideja koja je u osnovi revolucije u tehnologizaciji bankarstva jeste da
su tehnologija i finansije postali jedno te isto. Razlika izmeu softvera i novca nestaje.
Kod elektronskog novca postoji mogunost autorizacije i praenja transakcija, tako da
tradicionalne banke mogu da postanu suvine. Elektronski novac ne poznaje granice. Ove
inovacije ak dovode u pitanje i ulogu centralnih banaka kao arbitara nacionalne novane
mase. Za razliku od papirnog novca koji prestaje da donosi kamatu u momentu kada se
podigne sa rauna, elektronski novac moe da donosi kamatu sve do trenutka kada se potroi.
Prvi korak ka elektronskom bankarstvu bili su bankomati (Automated Teller Machines
ATMs). Automatizacija isporuke gotovine izvrena je uvoenjem velikog broja bankomata.
U nizu novina koje su uslovile razvoj elektronskog bankarstva posebno mjesto zauzima
softver za line finansije. To je softver koji omoguava korisnicima da, uz pomopersonalnog
raunara, vode brigu o svom novcu. Softver ove vrste nije nov prve verzije programa za
line finansije pojavile su se jo 1983. Jedna od kljunih komponenti elektronskog bankarstva
je elektronsko plaanje.
To obuhvata: kreditne/debitne kartice i PointOfSale (POS)sisteme
Kreditne kartice mogu sekoristiti i za on-lajn transakcije.

Sljedei znaajan korak u razvoju elektronskog bankarstva nainjen je promocijom onlajn

bankarstva (kuno ili PC bankarstvo). On-Line bankarstvo je integracija hardvera, softvera i
telekomunikacija:
'70-tih se u svijetu koristi telefonski pristup bankovnim raunima
'80-tih se pojavljuje i pristup pomou kablovske televizije
'90-tih na scenu stupaju Internet tehnologije
Osnovni tipovi kunog bankarstva:
- veza korisnika putem modema sa IS-om banke
-softver za kune finansije
-on-line bankarstvo pomou on-line servisa
Prirodni nasljednik onlajn bankarstva je Internet bankarstvo. Postoje dva kljuna razloga
zbog kojih su banke zainteresovane za internet bankarstvo:
-korisnici Interneta su uglavnom mlai ljudi sa veim stepenom obrazovanja i veim
prihodima od prosjenog klijenta
- Internet je veoma efikasan i jeftin distribucioni kanal.
Meu novim instrumentima i transakcionim mehanizmima
Na Internetu tri su posebno interesantna:
inteligentne kartice
digitalni novac i
mikro-transakcije.
Inteligentne (smart) kartice imaju veliki potencijal kao prenosni ureaji, kao nosioci tzv.
AA (Anytime Anywhere) elektronskog bankarstva. Inteligentna kartica ima ugraen
mikroip koji joj omoguava obavljanje niza razliitih funkcija.
Sistemi digitalnog novca bazirani su na digitalnim novanicama koje su, u vidu digitalnih
signala, smjetene na fiksni disk u raunaru ili na mikroip implementiran u plastinu karticu.
Najpoznatiji onlajn sistemi su ECash firme DigiCash; i NetCash. Najpoznatiji oflajn
sistemi suMondex i VisaCash.
Mikroplaanja su elektronska plaanja male vrijednosti (od nekoliko dolara do nekoliko
centi, pa i manje).
Najnoviji trend u elektronskom bankarstvu je tzv. mobilno bankarstvo. Karakteristike:
-Omoguava izvravanje transakcija putem prenosnih raunara, digitalnih linih organizatora
i mobilnih telefona.Znai da korisnik moe pristupiti svojoj finansijskoj instituciji pomou
mobilnog telefona iizvriti eljene transakcije.
Osnovna razlika Internet bankarstva i tradicionalnog bankarstva jeste beznaajnost fizike
lokacije elektronske banke u Internet bankarstvu.
Problemi elektronskog bankarstva
Problemi bankarske regulacije
Problemi zatite potroaa
Problemi finansijske privatnosti
Komercijalni problemi

INTERNET MRENA KOMUNIKACIJA

Bitna karakteristika bilo koje mree, pa tako i raunarske, jeste broj ostvarivih komunikacija.
Broj korisnika mree je, karakteristika koja joj daje stvarnu vrijednost. Veza izmeu veliine
mree i njene vrijednosti je definisana Metcalfeovim zakonom, koji kae da se vrijednost
mree poveava kvadratno u odnosu na broj korisnika mree.
Iako mreno okruenje omoguava masovnu komunikaciju sa velikim brojem subjekata, bitna
karakteristika okruenja Interenta je mogunost individualizacije mrene komunikacije.
Naime, svaki korisnik Interenta se prilikom konektiranja na mreu mora prijaviti sa svojim
jedinstvenim podacima za logiranje, dakle, svaki korisnik je unikatno prepoznatljiv.
Nevedeni proces se naziva autentifikacija korisnika mree.
Sljedei korak u mrenoj komunikacije je prikupljanje znanja o pojedincu na mrei. Kada se
korisnik logira na neki web sajt tada se u najjednostavnijem procesu njegovog praenja mogu
prikupljati podaci o vremenu provedenom na pojedinim stranicama toga web sajta.
Sljedei korak u prikupljanju informacija je upotreba programa koji se zove cookies. Tipina
uloga cookies-a je da stalno prati korisnika za vrijeme cijele posjete sajtu, i da podatke o svim
posjetama navedenog korisnika pohranjuje.
Slijedei korak u individualizaciji Interent komunikacija je upotreba programa hiden-pixel.
Ovo je metod praenja korisnika na vie sajtova, praktinokao multi-cookies mogunosti.
Sljedei korak u praenju korisnika mree je registracija korisnika na odreeni web sajt i
kreiranja ID prifila toga korisnika sa korisnkim imenom i paswordom. Ovakav nain
praenja korisnika je pouzdaniji nego praenje cookiesima ili hiden-pixelima zbog
izbjegavanja mogunosti dvostrukog ili viestrukog ponavljanja podataka o istoj posjeti
nekom sajtu.
Potpuna autentifikacija korisnika se moe postii njihovom registracijom za proces obavljanja
transakcija. Naime, u ovom sluaju se o korisniku pohranjuju informacije sa negove kreditne
kartice koja e se kasnije koristiti u procesu plaanja putem Interneta.
-Koristi ukljuuju mogunost izrade personaliziranih web sajtova, pristup informacijama
registracije korisnika, jednostavnost obavljanja transakkcija, i sl.
-Nedostaci se ogledaju u mogunosti gubljenja personalnih podataka korisnika sajta.
PERSONALIZACIJA U E-POSLOVANJU
Personalizacija je direktna posljedica primjene raunarskih internetskih tehnologija u
savremenom poslovanju. Personalizacija ne bi bila mogua bez snane podrke i fleksibilnosti
digitalnih tehnologija koje omoguavaju brz proces pohranjivanja obrade velike koliine
podataka.
Umreavanje omoguava da se ui, prati i pohranjuje znanje preferencijama pojedinaca kroz
vrijeme.
Karekteristike Interneta koje su bitno uticale na intenzivnu upoterebu personalizacije su:
otvorenosti
niska cijena upotrebe mree.
Personalizacija je prestala biti skupa irenjem Interneta. Personalizirani proizvodi i usluge su
znaajno drugaiji od prilagoenih.

Prilagoeni proizvodi i usluge su bazirani na odreenom uzorku i nude konaan broj

kombinacija svojstava i nude se u istom obliku odreenom segmentu potroaa.
Mnogo proizvoda i usluga su prilagoeni prije njihove kupovine i unaprijed im se poznaje
njihov konaan oblik.
Suprotno ovome, personalizirani proizvodi i usluge imaju praktino neogranien broj
svojstava nakon kupovine i dizajniraju se za individualne kupce. Personalizirani proizvodi i
usluge postaju vaan dio ivljenja potroaa i kreiraju vre veze potroaa sa poslovnim
subjektima nego prilagoeni prizvodi.
Involviranost kupca se, prije svega, ogleda u fazi dizajna, a zatim proizvodnje samoga
proizvoda ili usluge, i smatra se visokim nivoom personalizacije. Stepen involviranosti u fazi
dizajniranja se moe predstaviti na jedan od sljedeih naina
Zahtjevi kupca su unikatno ukljueni u zavrni proizvod ili uslugu
Svaki kupac moe imati jedinstvene zahtjeve
Kupci mogu zahtjevati potpuno nove proizvode ili usluge
Svaki zahtjev moe ukljuivati proizvodnju jedinstvenih komponenti prije samoga
proizvoda ili usluge
Kupci mogu specificirati veliinu komponenti
Sljedea faza je involviranost kupca u fazu asembliranja i upotrebe proizvoda ili usluge i
smatra se niskim nivoom personalizacije. Ovakva infolviranost ne omoguava dizajniranje
novih svojstava, i stepen involviranosti se moe opisati na jedan od sljedeih naina:
Narudba kupca se formira od ve postojeih komponenti
Kupci selektiraju svojstva iz listinga
Kupac asemblira proizvod ili uslugu iz komponenti na skladitu
Uprkos svim prednostima, personalizacija nije rjeenje za sve poslovne probleme koje
preduzee moe imati. Ona moe biti prilino rizina i moe izazvati pad prodaje ukoliko se
provodi na pogreannain. Prijekreiranja i isporuke personalizitranih proizvoda i usluga
preduzea moraju voditi rauna o sljedeem:
Cijena personalizacije mora biti razumna i za preduzee i za kupca
Konfigurisanje proizvoda ili usluge mora biti veoma lako za prosjenog kupca
Davanje privatnih podataka preduzeu u procesu personalizacije mora biti potpuno
transparentno sa svakog pojedinog kupca.
UPOTREBA INTERNETA KAO MASOVNOG MEDIJA
Istraivanja faktora sklonosti koritenju Interneta od velike suvanosti, jer broj korisnika
Interneta, odnosno Internet penetracija direktno utie i na mogunost koritenja sadraja koji
se objavljuju na Internetu, a to ima posljedice za izdavae na Webu i ustanove koje
omoguuju pristup on-line bazama podataka i multimedijalnim sadrajima.
Konceptualni model sklonosti upotrebe Interneta kombinira kategorije atributa medija i
kategorije atributa korisnika.
Tri su osnovne kategorije atributa medija koje karakteriziraju mnogi dodatni specifini faktori
i koje je mogue poblie definirati na sljedee naine:
-dostupnost (tehnologija) medija
-obogaenost (punoa) medija
-opte i posebne vrste sadraja

Dostupnost (tehnologija) medija povezana je s mogunou korisnika da doe u kontakt s

medijem i koristi njegove resurse.
KARAKTERISTIKE:
- fizika dostupnost medija
-prostorna i vremenska lakoa koritenja
-tehnoloka kompleksnost
-trokovi potrebe tehnologije
-opasnost zbog mogueg ugroavanja privatnosti i
-sigurnosti korisnika
Obogaenost (ispunjenost) medija odnosi se na neverbalne i druge znakove u poruci, aktivne
komunikacijske kanale, te postojanje feedbacka i/ili interaktivnosti.
KARAKTERISTIKE:
prisutnost teksta, slike, animacije, zvuka i govora u poruci
postojanje povratne veze, dvosmjerne komunikacije
mogunosti interakcije putem medija
vrijeme odaziva i mogue vrste reakcije medija na poruku korisnika
socijalna prisutnost, tj. opaanje ili zamiljanje "drutvenog uestvovanja" od strane
korisnika medija
Opte i posebne vrste sadraja bitno su obiljeje koje utie na privlaenje interesa korisnika
medija i osjeaj korisnosti ili ispunjenja potreba.
KARAKTERISTIKE:
-prisutnost ikvalitetaoptih sadraja:informativnih, zabavnih i drugihsadraja
-prisutnost i kvaliteta posebnih ili specifinih vrsta sadraja poput unutranje politike,
sportskih vjesti, kursnih lista, zdravstvenih informacija i dr.
Pet je temeljnih kategorija atributa korisnika, koje takoer karakteriziraju dodatni specifini
faktori, preciznije definirani na sljedee naine:
-tehnoloka spremnost
-socijalni motivi
-informacione potrebe
-stil / image korisnika
-percepcija rizika
Tehnoloka spremnost, koja je povezana sa sposobnou korisnika da se slui nekim
medijem masovne komunikacije (informaciona pismenost).
Socijalni motivi ili nain na koji upotreba medija ispunjava razliite motive korisnika za
imaginarno ili stvarno druenje s drugimljudima.
Informacione potrebe koje se odnose na vrste informacija koje korisnika privlae ili za njega
imaju odreenu korist.
Stil / image korisnika utjee na sklonost korisnika pojedinim sadrajima i vrstama medija.
Percepcija rizika ili nain doivljavanja potencijalnih opasnosti kojima se korisnik izlae
prilikom upotrebe odreenog medija.
UVOD U INFORMACIONE SISTEME

Sistem je grupa meusobno povezanih komponenti ije je djelovanje usmjereno u cilju

izvoenja odreenog zadatka.
Pojednostavljeno, sistem podrazumijeva postojanje dijelova, a to su:
komponente
cilj
proces (procedure) ostvarenja cilja
Planiranje i razumijevanje sistema odnosi se na sljedee:
-planiranje komponenti sistema
-postavljanje cilja (rezultata djelovanja komponenti)
-planiranje procesa (procedura) uz pomo kojih se dolazi cilja.
Informacioni sistem je skup komponenti koji prikuplja, obrauje, distribuira i pohranjuje
podatke.
Raunarski informacioni sistemi su informacioni sistemi koji ukljuuju raunar. Ovi sistemi
se sastoje od najmanje pet komponenti:
1. ljudi
2. procedura
3. podataka
4. raunara
5. programa
Raunarski podran IS je skup hardvera, softvera, personala i procedura (metoda) za
organizirano prikupljanje, obradu, pohranjivanje, prenos i distribuciju podataka koji
predstavljaju korisnike informacije.
Osnovne klase informacionih sistema:
Sistemi za automatsku obradu podataka
Upravljaki informacioni sistemi
Sistema koji podravaju donoenje odluka
Ekspertni sistem
Sistemi za automatsku obradu podataka (nastali tokom ezdesetih godina prologa vijeka)
bili orijentisani na automatsku obradu (uglavnom) knjigovodstvenih podataka (obraun plata,
automatsko fakturisanje, evidentiranje zaliha i sl.)
Upravljaki informacioni sistemi (Management Information Systems; nastali tokom
sedamdesetih godina prologa vijeka).
Sistema koji podravaju donoenje odluka (DSS Decision Support Systems; nastali tokom
osamdesetih godina prologa vijeka).
Ekspertni sistemi (ES Expert Systems). Ekspertni sistem koristi pravila zasnovana na
ekspertnom znanju u reavanju problema.
Informacione karakteristike savremenog poslovanja:
Funkcionalnost poslovnih sistema sve se vie oslanja na informacionu podrku
Mnogi organizacijski oblici poslovnih sistema ne mogu postojati u sadanjem obliku bez
potpore informacionogsistema.