TRANH DN GIAN NG H & GI TR NGH THUT C O

Treo tranh trong ngy tt tr thnh mt th chi tao nh, mt phong tc p ca ngi nng
dn Vit Nam xa, c mi dp Tt Nguyn n, cc gia nh d giu hay ngho, ngoi bnh
chng, tht m da hnh cng khng th thiu cu i cng nhng bc tranh tt. Nhng bc
tranh dn gian mu sc ti tn c dn ln tng nh cho khng kh thm phn rn r, m
cng. Trong cc loi tranh chi tt ca vng chu th Bc B, bn cnh nhng dng tranh nh
Kim Hong H Ty, Hng Trng H Ni, c l tranh dn gian ng H l in hnh hn c.
Tranh dn gian ng H hay ni y hn l tranh khc g dn gian ng H ra i t khong
th k XVII, ti lng ng H tnh Bc Ninh, mt vng t tr ph, nng nghip pht trin, i
sng vn ho cao tt c to thnh ci ni cho mt dng tranh chn qu, m cht dn tc.
Mang trong mnh nhng nt tinh ty ring vi nhng gi tr vn ha to ln. Tranh tt ng H
khng phi l s minh ha v ngy tt m thng qua ni dung ca cc bc tranh ny l s gi
gm, l li chc phc cho nhng g tt p nht cho mt nm mi, mt nm pht ti, pht lc,
bng nhng hnh nh biu tng dn d, gn gi nhng li cha ng nhng thng ip n ng
y tnh nhn vn. Vi s phong ph, a dng c v mu m, th loi, ch , tranh dn gian
ng H phn nh hu nh tt c nhng g din ra trong i sng bnh d ca ngi lao ng
nh: Chn tru thi so, Hng da, u vt, nh ghen... cho ti nhng c m, kht vng cuc
sng tt p hn nh L tr, Nhn Ngha, Vinh hoa, Ph Qu, Ln n, G n... Ci hp dn
ca tranh dn gian ng H l khng ch cp cuc sng: thc y b, g y sn, c mong
vinh hoa ph qu m cn cp n cuc sng la i, v chng vi ci nhn hm hnh m su
sc. Tranh dn gian ng H cng xem cng cm nhn thy ngha vn ha su sc, cha
ng nhng n , nhc nh, rn dy chi tit, y v mi s ng sai, phi tri i, mang
m mt ci nhn lc quan, tru mn v tha thit i vi cuc sng.
Cht liu, Mu sc
Nt c o u tin thu ht ngi xem ca Tranh dn gian ng H chnh l mu sc v cht
liu giy in. Giy dng in tranh l loi giy d (lm t v cy d) vi c tnh xp, mm, mng,
dai, d ht mu m khi in khng b nhe. Loi giy ny c qut ln mt lp h ip to nt
sng ng nh c th: ngi ta nghin nt v con ip, mt loi s v mng bin, trn vi h
(h c nu t bt go t, hoc go np, c khi nu bng bt sn) ri dng chi l thng qut
ln mt giy d. Chi l thng to nn nhng nt ganh chy theo ng qut, v v ip t
nhin cho mu trng vi nh lp lnh ca nhng mnh ip nh di nh sng. C th ni trong
tranh dn gian ng H, ch nguyn s ng ca nn ip cng s hp dn, nu ip li
c lt thm mt nc he, mu in li c thay i mu mt ln na, ng sang mu ng nh
nh mu t tm, cc mu ha qun vi nhau to thnh cc mu k diu. Bn cnh , mu in
cng l mt nt c o trong qu trnh sng to, khm ph, tm ti v ng dng cc nguyn vt
liu gn gi t t nhin vo hot ng ngh thut (Mu en ly t than xoan hay than l tre; Mu
vng ly t hoa he; Mu ly t si non, g vang; Mu xanh t l chm, g ng... ) iu ny
phn nh cuc sng v tm hn gn gi vi thin nhin ca con ngi Vit Nam. Cch pha ch
mu cng ty thuc vo iu kin thi tit, cht giy... y l kinh nghim, s sng to, thm ch
cn l b quyt gia truyn ca mi ngh nhn. Chnh nh s cu k, cn thn trong cch ch
mu m tranh ng H lun ti sng, rc r v khng b bay mu. Tranh ng H g ln nt
ti trong - Mu dn tc sng bng trn giy ip. Vi 3 mu nn; trng ip, vng he v
vang ha quyn vi bng mu, tranh dn gian ng H c b sung thm cc mu en than l
tre, nu si, xanh chm, cng vi mu r ng, gc, vng th ta... kt hp cng k thut pha
trn, c hay long; k thut in chng mu nhng mu c cht lc, khi a vo tranh to

cc ha sc rt p Mu khong t nhin lm cho cc ht mu to nn sc t c tnh thun mt,

ph hp vi i sng nng nghip ca ngi nng dn Vit Nam. Chnh s tng phn ca cc
sc t, s c o trong s dng cht liu lm cho tranh t mt gi tr thm m c o v khc
bit vi cc dng tranh khc. Cch s dng mu sc ca tranh dn gian ng H cn cha
ng gi tr biu trng mang tnh trit l ca hc thuyt ng hnh: nh mu trng ng vi hnh
kim, mu xanh ng vi hnh mc, mu en ng vi hnh thy, mu ng vi hnh ha, mu
vng ng vi hnh th. Theo quan nim ca ngh nhn ng H, tip thu quan nim trit hc
phng ng: "mu xanh tng trng cho s sng, sinh si; l mu ca ma xun, mu hp vi
nh mt nhn"; "mu tng trng cho la, nhit nng, mu ca ma h". Mu vng thuc
hnh th, l mu ca t, tng trng cho m ca thin nhin... Cho nn, trong cc tranh ng
H thng thy x l mu vng lm nn cho mt tranh, c ngha quan trng trong tng ha
quan h ca bc tranh. V d trong tranh Ng h, hnh tng 5 ch h b tr bn con 4 gc, cn
ch h cn li c b tr ngay chnh gia tranh, c x l bng gam mu vng, tng trng
cho m ca mun loi. 4 ch h xung quanh b tr 4 mu tng trng cho 4 hnh theo chiu
tng khc ngc kim ng h. Mu trng trong tranh ng H thng c cc ngh nhn
khai thc t lp lnh ca v s trn vi bt h to nn trn mt tranh, to hiu qu c bit,
mang tnh c trng ca dng tranh. Tranh dn gian Vit Nam khc vi tranh ca Nht Bn bi
li dng mng mu nguyn mang tnh i lp in trn th ip, giy in tranh ng thi l mu nn
ca tranh, vi nhng mu ti vui rc r lm lm nn bng mu trong tranh dn gian ng H
va m thm va c c ci hn ca dn tc, mt nh vn miu t nh sau: "tranh g,
tranh ln nh xi gc, vng nh mu la chn, xanh nh l m hay vng nh ngh kho c,
xanh nh cm non, nh ng gi, nu nh t cy, ton nhng mu sc thn mn t bao i
ri, nhng mu sc y in vo tm tr ngi nng dn t th h ny n th h khc thnh
nhng mu sc dn tc".
B cc, mng, nt, ha sc
V b cc: Nu phi cnh khng gian xa gn ca hi ha phng Ty to ra li b cc tun
th quy lut th gic th tranh dn gian ng H cc ngh nhn dng phi cnh c l
Phng ng lm c s to ra li b cc khng gian tng trng v khi qut, cht lc v
ng nt, v mu sc. B cc ca tranh thng c th hin y , trn vn theo li v n
tuyn bnh , do xem tranh dn gian ng H ta thng bt gp ci th v nhng nt ngy
ng, n gin nhng hp l hp tnh. Mt nt c o na trong tranh dn gian ng H, l
bn cnh cc hnh th, trong tranh thng c ch th, mng ch l mt phn to nn s cht
ch v hon chnh trong b cc khng gian ca tranh bn cnh vic th hin r tng v ni
dung. Nt ch cng l nt v trong tranh, hi ha, n vi nt v cc hnh th khc. Bi vy
trong tranh dn gian ng H, vi ch vi nhn vt c to hnh mt cch n gin, khng gian
mang tnh c l cng nhng ch th nhng ngi xem vn cm nhn thy ht v ca tranh,
d dng nm bt c ngha cng nh t tng m ngi ngh nhn mun truyn t. Ta c
th thy, trong tranh nh ghen, ngh nhn s dng phi cnh c l "n tuyn bnh " to ra
b cc khng gian tng trng v khi qut, cch to hnh nhn vt mang yu t bim ha, th
hin s cng iu ha cc hnh th v ng nt trong tranh, to nn s si ng, nhng
khng km phn hi hc, vui nhn trc mt tnh hung bi kch gia nh. Cc hnh nh c
khc ha mt cch cht lc v ng nt; t l hnh c l theo mt s hp l ca bn nng ngh
thut v cm thc trong sng, hn hu, d dm. Trong tranh l hnh nh ngi v c d tn, cm
ko xng vo c v tr ang thch thc cha tc ra, vnh vo, cn anh chng ly thn hnh ca
mnh che chn cho ngi v b trc ng tin ca v c, tay tri m ly b vai trn, lng bn
tay vn khng ri khi "bu ngc" ca nng, tay phi a ra pha trc na nh chng , na

nh phn trn, va nh van ni c th hin r qua 2 cu th pha trn: Thi thi bt gin
lm lnh - Chi ng sinh s, hi mnh nhc ta . Bn cnh hnh tng cc nhn vt v khng
gian c l c hnh tng ha gia cnh ca cc nhn vt bng cc mng tng hoa, bnh
phong... khin ngi xem cm nhn c ci d v bi hi mun thu ca i sng "chng chung
v ch thng xy ra trong cc gia nh giu, c ca n ca . Thng thc bc tranh n ln
m dng nhn mt cch tng th, y l mt b cc hnh ch nht c t trong khung hnh
ch nht. Bc tranh din t ln m v n ln con trng tht sinh ng, cc nt cong ca mng,
lng v u ln con trng mm mi v nhp nhng song khng lm mt i hnh mng c bn ca
n. tng thm s hi ha, cn bng ca ng nt, trn mnh ln c im xuyt bi cc
vng xoy m dng, va khin cc mng c, va th hin tnh hi ha trong trang tr.
Nhng con ln trong tranh khng ging ln thc, nhng c im ca mt, mi, ming, tai, lng
c ngh nhn khai thc trit v cng iu ha trong cch nhn trang tr. c bit s sp
xp cc con ln quy qun bn nhau, gia n ln con v ln m ho vo nhau to ra mt b
cc cht ch, th hin r ch "chc tng" ca tranh, chc cho s sinh si ny n, con chu
y n. V mng, nt v phi mu: Trong tranh dn gian ng H, nt l mt phn cc k quan
trng, quyt nh n v p cng nh ni dung ca tranh, l nt thc, nt to nn hnh mng
trong tranh. Nt khoanh ly cc mng mu gi cho mu m trn giy, nt to nn s nht qun
gia hnh v mng, din t c tnh cm, tnh cch nhn vt bng nhng nt vin to nh m
, dt khot. Nt trong tranh dn gian ng H khe khon nhng khng th cng, chc chn
nhng mm mi, uyn chuyn, thanh thot, to nn v p ring ca mnh. Di bn tay ca cc
ngh nhn, nt rt c ch trng. Nt v mng trong tranh rt phong ph, khng nhng nu bt
c ni dung, ch , t tng ca tc phm, m cn gi khi, t cht rt gii. Ch trng lt t
gi tr ni dung hn l hnh thc ca tc phm. Trn tinh thn , tranh dn gian ng H thot
ra yu t t thc. Xy dng din hnh, mng hnh dt, b qua vn khi. Vai tr ca th php c
l trong to hnh c cao v khai thc. Chnh nh th php , ngi ngh nhn khi lm
tranh b qua cc yu t ng sai, p xu v mt hnh thc; ch trng biu cm v mt ni
dung, sao cho tc phm mang c ting ni ring, tnh cm ca ngi sng tc. Hn th na,
s tng trng, c l v cch phi mu, dng mu, thot li bn cht ca cu trc t nhin s
vt, nng ln bng nhng gam mu, mng mu c tnh khi qut cao... Cc ngh nhn quy
cc hnh tng nhn vt trong tranh vo cc dng hnh hc c bn: nh hnh tam gic, hnh
thang, hnh trn, v d nh trong tc phm nh vt, Hng Da, Ng h... Trn c s , ngh
nhn kt hp cc th php nhn mnh v lc b. Tp trung ch trng vo nhng nhn vt, i
tng chnh, quan tm nhng nhn vt trung tm x l hnh, mng hay biu cm ni tm nhn
vt qua , chuyn ti ni dung ca tc phm n ngi xem vi hiu qu trc cm mnh m.
Tiu biu l bc tranh u vt. y l mt trong nhng bc tranh ni ting ca tranh dn gian
ng H, v v cnh u vt ca nam gii trong ngy xun. Bc tranh ch tp trung din t cc
vt (trong tranh khng c cnh c hoa, mi nh, ngi xem...) cng mu sc cc k n gin
vi ch c 3 mu bao gm c mu nn, nhng vi cch s dng nt, mng ti tnh, ngh nhn
to nn hnh cn xng, khong t trong tranh. Hnh nh cc vt vi vc dng lc lng ang
u tr, u sc, quyt tm cc th vt khc qut ng i phng, dnh phn thng v mnh.
Trn nn ti thm ca nn tranh, cht ng ca v ip, trn thn hnh cc vt c vin
bng nhng nt en chc, khe, lm tn v p ca tinh thn thng v v gi nn khng gian
trong ngy hi. Trong tranh vi 3 i vt to thnh mng tam gic gia tranh to nn mt b
cc cho ngi xem cm gic vng chc, cc mng rt phong ph v n nhp vi nhau v to
nn th cn bng. Kt hp vi nt en chc, khe, ngh nhn to nn hnh cn xng, khong
t trong tranh. Mng ch nht hai bn vi cch din t nt cho thy 2 vt ang ngi m i,

thu chn trc ngc, nh ni ln ci khng kh se lnh ca tit tri cng nh th hin s nn
nng i n lt mnh ln si. Pha trn l 2 mng hnh ch nht, nhn vo ta c cm gic nh
2 xu tin thng hay hai xu bnh pho ang c treo ni sn nh. Ch vi nhng hnh nh
n gin nhng ngi thng ngon nh vn cm nhn ht ci gay cn ca cuc thi, ci se
lnh ca tit xun, khng kh rn rng, vui ti ca l hi dn tc. Gi tr thm m trong tranh dn
gian ng H nm v p hi ha, cn bng, nt lun t gi tr cn bng cn thit trong
tranh. l s cn bng v lng v cht, l hu thun cho mng v nt tn ti mt cch vng
chc. Nt trong tranh dn gian ng H mang tnh cht phng khong ca ngi nng dn
thun hu, nt to, chc, khe, dt khot khin cho ngi xem c nhng tnh cm gn gi vi
cuc sng rung ng v y mu sc qu hng. Trong hi ha; mng nt, t cht v hnh
thnh khi rt cn thit, trong tranh dn dn ng H mng nt gp phn hnh thnh khi, trong
bc tranh Thy cc vi cch s dng nt kt hp vi mng din t thnh cng hnh khi
nhn vt. Thy cc nhn vt chnh c din t bng mng hnh to nht, thy cc ngi
chm ch trn sp, nt v thy cc l nhng nt cong t khi bng, khi lng, khi c v cc
nt chm din t cht x x ca da cc, trong tranh thy cc c th hin to nht y tnh
hch dch, pha di l nhng hc tr vi nhng mng, hnh to nh khc nhau v kch thc nh
hn Thy cc rt nhiu. Cc nhn vt hc tr c din t vi nhng hot ng khc nhau
cng nt, mng v mu sc c thay i lin tc to nn tng th bc tranh l mt lp hc ln
xn: ch th hc tr ang chu hnh pht, ch th c sch, ch th ang lo iu m... Hay bc
tranh n g m con, vi cch s dng mng nt khng nhng nu c c im m cn gi
c khi v cm gic v cht. Bng cch dng mng nt t khi hnh, cc ngh nhn to
nn bc tranh c sc ht c bit vi ngi xem tranh, mi ch g trong tranh u c nhng nt
mng chuyn ng khc nhau, c con tro ln lng m, c con quay i quay li, to nn s lin
kt gia g m v g con. So snh bc tranh nh ghen vi bc tranh Hng da chng ta u
thy hai bc tranh u ging nhau v cch to hnh, khng gian, mu sc, mang yu t hi hc
d dm nghch ngm. Cc ngh nhn ng H lun ch n s hi ha gia ng nt, mng
v mu sc cng nh s hi ha v hnh th v khong trng sao cho gia chng c mt t l
hp l, cc mng mu ti c t cnh nhau, c lm du bi nt en thng qua tc dng
tng phn v b tc. Tt c nhng mu sc, giy d, v bn tay ti hoa ca ngi ngh nhn
to nn nhng tc phm c gi tr ln mang tnh ngh thut. Trong hai bc tranh Vinh hoa Ph qu, hnh vt, g, hoa sen, hoa cc, cc mng to nh, di ngn khc nhau to nn s phong
ph v mng nhng vn m bo s cn bng v hi ha. , cch s dng nt v lng rt
ti tnh, to nn s cn bng, mng to mng nh t kho lo. Nt to, nh hp l, chc khe, c
ch li dng nt t to cht, to chu vi hnh th trn con vt. C ch th mng nh nhng dng
nt v (vng ym), va to hnh, va c tnh trang tr. C th ni, cch s dng mng nt v
mu sc to nn v p ca tranh dn gian ng H, nt xc nh hnh mu, nt xc ch hnh,
xc nh mu, nt gi cho mng mu m trn giy, to ra ha sc, tng thm v p ca bc
tranh, nt cn to s nht qun ca hnh v cc mng mu, din t c tnh cm, tnh cch
nhn vt bng nhng nt, to nh m nht, mnh m khc nhau nhng khng lm cho bc tranh
kh cng, chc nhng uyn chuyn thanh thot, c th ni mng nt trong s phi hp vi mu
sc t n mt tm cao ca ngh thut. Tranh dn gian ng H vi ngn ng to hnh n
gin, d hiu, hnh tng r rng, p ng c nhng nhu cu v tm l, t tng, tnh cm
v mong c ca ngi dn lao ng, v vy tranh dn gian ng H d i vo lng ngi vi
nhng n tng su sc, phn nh cc ti gn gi vi i sng sinh hot ca ngi dn,
phn nh c m, kht vng sng ca con ngi v mt cuc sng no , hnh phc. Cc ngh
nhn ng H chuyn ha nhng li hay - p, nhng kinh nghim c rt trong cuc sng

t ngn i li vo tranh vi nhng cch th hin rt ring, c o, tinh t v giu cht biu
cm. Ngy nay "Ngh lm tranh dn gian ng H" c cng nhn l Di sn Vn ha phi
vt th cp Quc gia v ang c lp h s trnh UNESCO xt tng danh hiu Di sn vn
ha phi vt th cn c bo v khn cp. Vi s thnh cng cng nh s quan tm , mong
rng tranh dn gian ng H s mi "tn ti, pht trin", lu gi v pht huy nhng gi tr vn c
ca mnh, tr thnh mt phn khng th thiu trong i sng ca nhn dn lao ng.