S o c i j a l i s t i ka F e d e r a t i v n a R e p u b l i ka J u g o s l a v i j a

OSNOVNA GEOLOKA KARTA

1:100 000

TUMA

za list

ALEKSINAC
K 34-20

B E O G RAD 1980.

REDAKCIONI ODBOR:

Milorad Dimitrijevi
Dragan Dragi
Stevan Karamata
Budimir Petrovi
Boris Sikoek
Dobra Veselinovi

Izdaje Savezni geoloki zavod, Beograd tampanje u tirau od 665 primeraka kao
sastavni deo primerka lista karte sa kojom se pakuje u plastinu futrolu
tampa: NIGRO Privredni pregled" Beograd, Marala Birjuzova 35

KARTU I TUMA IZRADIO:

ZAVOD ZA GEOLOKA, HIDROGEOLOKA, GEOFIZIKA,

I GEOTEHNIKA ISTRAIVANJA
OOUR GEOLOKI INSTITUT
BEOGRAD
1974.

Kartu uradili: BRANISLAV KRSTI, BOGDAN RAKI, MIROSLAV VESELINOVI,

DRAGAN DOLI, MILO RAKI, JOVAN ANELKOVI, VLADIMIR
BANKOVI
Tuma napisali: BRANISLAV KRSTI, MIROSLAV VESELINOVI, MIRJANA
DIVLJAN I MILO RAKI.

SADRAJ
UVOD.......................................................................................................................................................6
GEOGRAFSKI PREGLED..................................................................................................................7
PREGLED RANIJIH ISTRAIVANJA...............................................................................................9
PREGLED GEOLOGIJE TERENA...................................................................................................10
OPIS KARTIRANIH JEDINICA.......................................................................................................14
PROTEROZOIK.............................................................................................................................14
RIFEJ KAMBRIJUM.................................................................................................................16
KAMBRIJUM.................................................................................................................................19
ORDOVICIJUM (O?).....................................................................................................................21
SILUR (S)........................................................................................................................................21
DEVON (D)....................................................................................................................................21
GRANITOIDNE STENE.................................................................................................................22
GRANIT MONCONITI KULINE ()........................................................................................22
GRANIT MONCONITI KRAJKOVCA ()...............................................................................22
PEGMATITSKE ICE ()..........................................................................................................25
KVARCNE ICE (q)..................................................................................................................25
GORNJI KARBON (C3)..................................................................................................................25
PERM (P).......................................................................................................................................25
TRIJAS (T1,2)...................................................................................................................................26
JURA...............................................................................................................................................26
SREDNJA JURA (J2)......................................................................................................................27
GORNJA JURA...............................................................................................................................27
DONJI MALM (J31+2).................................................................................................................28
GORNJI MALM (J33).................................................................................................................28
DONJA KREDA..............................................................................................................................28
VALENDIJSKI I OTRIVSKI KAT (K11+2)........................................................................................28
BAREMSKI I APTSKI KAT............................................................................................................28
DONJI DEO URGONSKE FACIJE (K13,4).................................................................................29
GORNJI DEO URGONSKE FACIJE (K14)................................................................................29
PALEOGEN....................................................................................................................................30
GRANIT PORFIRI ()...................................................................................................................30
NEOGEN........................................................................................................................................30
DONJI MIOCEN (M1)....................................................................................................................30
SREDNJI MIOCEN (M2)................................................................................................................30
NEFELINSKI BAZANITI (nM2)...........................................................................................31
PIROKLASTITI NEFELINSKIH BAZANITA (nM.2)..........................................................31
GORNJI MIOCEN (M3)..................................................................................................................31
GORNJI PLIOCEN, KVARTAR (Pl, Q)..........................................................................................34
KVARTAR........................................................................................................................................34
Aluvijalni sedimenti (al, alt, t1 t4)...........................................................................................34
Proluvijalni talozi (pr).................................................................................................................35
Deluvijalni sedimenti (d)............................................................................................................35
Izvorski sedimenti (i)..................................................................................................................36
Sipari (s)......................................................................................................................................36
TEKTONIKA.....................................................................................................................................37
KARPATO-BALKANIDI (A)...........................................................................................................37
RTANJSKO-KUAJSKA JEDINICA (A1).......................................................................................37
GORNJAKO-SUVOPLANINSKA JEDINICA (A2).......................................................................39
Sloena bora Kurilova.................................................................................................................39
Sloena bora Ozrena...................................................................................................................40
GOLUBAKO-PENKOVSKA (LUNIKA) JEDINICA (A3)........................................................41
SRPSKO-MAKEDONSKA MASA (B).............................................................................................41
TEKTONIKA NEOGENIH BASENA..............................................................................................42
PREGLED MINERALNIH SIROVINA............................................................................................44
KAUSTOBIOLITI...........................................................................................................................44
UGALJ........................................................................................................................................44

PARAFINSKI KRILJCI...........................................................................................................44
NEMETALI I GRAEVINSKI MATERIJAL...................................................................................44
METALI..........................................................................................................................................45
POJAVE BAKRA.......................................................................................................................45
POJAVE TERMOMINERALNIH VODA........................................................................................46
ISTORIJA STVARANJA TERENA...................................................................................................48
LITERATURA....................................................................................................................................50

UVOD

Geoloko kartiranje lista Aleksinac 1 : 100.000 na povrini od 1498 km 2 obavili su saradnici

Zavoda za geoloka, hidrogeoloka, geofizika i geotehnika istraivanja u Beogradu, u
vremenu od 1970 do 1974. godine. Kartiranje je vreno na topografskim osnovama 1 : 25 000
na listovima grinike podele.
U terenskim radovima na izradi Osnovne geoloke karte uestvovali su: Branislav Krsti
(odgovorni rukovodilac), Miroslav Veselinovi, Dragan Doli, Milo O. Raki, Jovan
Anelkovi, i geoloki tehniari Bogdan Raki i Vladimir Bankovi.
Laboratorijska obrada prikupljenog materijala obavljena je u Geozavodu i Geoinstitutu u
Beogradu. Biostratigrafsku obradu obavili su: Vera Paji i Ljiljana Dimi (devonmikrofauna), Ljubica Milovanovi (flora), Draginja Uroevi (trijas-mikrofauna, juramakrofauna), Aleksandra Danilova (jura, kreda mikrofauna), Olivera Markovi (kredamakrofauna), Radojka Dodo i Nadeda Krsti (neogen-mikrofauna), Slavka Simonovi i
Nadeda Gagi (kvartar). Sedimentoloku obradu paleozojskih i mezozojskih tvorevina
izvrila je Ljubinka Maslarevi, neogena Ilinka Blaevi, a kvartara Anica Markovi i Ilinka
Blaevi. Magmatske i metamorfne stene petroloki su obradili Mirjana Divljan, Aleksandar
Jovii i edomir Rogli. Geohronoloka ispitivanja: Miroslava Dromnjak; hemijska
ispitivanja: Simka Crnevi i Darinka Dimitrijevi; spektralne analize: Branka Milanovi;
termodiferencijalne analize: Ilinka Blaevi; rentgen analize: Anica Markovi.
Tuma su napisali: Branislav Krsti (pregled ranijih istraivanja, pregled geologije terena,
opis kartiranih jedinica (ordovicijum-miocen), tektonika, pregled mineralnih sirovina, istorija
stvaranja terena), Miroslav Veselinovi i Mirjana Divljan (kristalasti kriljci, granitoidne
stene, pegmatitske i kvarcne ice, granit porfiri) i Milo O. Raki (kvartar, istorija stvaranja
terena). Tehnika obrada: Bogdan Raki i Borivoje Atin.
Finalnom obradom karte i izradom tumaa rukovodio je Branislav Krsti.
Tuma je redigovao za tampu B. Sikoek. Struno-tehniku redakciju karte izvrio je B.
Petrovi.

GEOGRAFSKI PREGLED
List Aleksinac nalazi se izmeu 4320' i 4340' severne geografske irine i 2130' i 2200'
istono od Grinia. Na ovom listu, ijom sredinom po pravcu severozapadjugoistok protie
reka Juna Morava, nalaze se planine Devica, Ozren, Leskovik, Mali Jastrebac i delovi
Velikog Jastrepca i Poslonske planine. Na severnom, zapadnom i junom delu lista nalaze se
delovi sokobanjske, kruevake i toplike kotline.
Reljef u pojedinim delovima ove oblasti je razliit. Nejvee visine nalaze se na
severoistonom delu lista koji predstavlja planinsku oblast sa vrhovima Manjin kam (1186
m.) i Koviljak (1138 m.) na Devici; Jezerski stolovi (1129 m.) i Leskovik (1174 m.) na
Ozrenu. Planinski karakter ima i jugozapadni deo lista gde se nalazi deo Velikog Jastrepca sa
vrhovima: Turska karaula (1140 m.) i Anatema (1075 m.). Ostali deo lista predstavlja
ravniasto-breuljkastu oblast (Pomoravlje) sa mestiminim niskoplaninskim karakterom
(onola, Ostrikovac, Krstatac, Sedi vrh, Poslon, Kurilovo).
Hidrografska mrea pripada slivu Morave (Niava, Moravica, Juna Morava). U terenima
izgraenim od karbonatnih sedimenata razvijeni su razni oblici krake hidrografije (vrtae,
peine, ponori, vrela).
Na podruju lista nalazi se vie dobrih saobraajnica od kojih je najvanija savremeni put I
reda BeogradNi (E5) koji dijagonalno preseca list. Za njega su vezani ostali putevi
manjeg znaaja: AleksinacSoko Banja (Knjaevac), AleksinacPorodin (Prokuplje) i
ToponicaPopica (Svrljig).

Sl. 1. Geografski poloaj lista Aleksinac. Geographic positon of the Aleksinac sheet.
.

PREGLED RANIJIH ISTRAIVANJA

Jo A. Boue (1836) pominje kristalaste kriljce Jastrepca, mezozojske (jurske) sedimente
izmeu Nia i uprije i tercijarni teren u basenu Morave i njenih pritoka. Sintezu geolokih
opaanja svih, uglavnom stranih autora tokom 19-og veka, kao i rezultate svojih promatranja
Jastrepca, uniskog visa, nikog i aleksinakog Pomoravlja dao je J. ujovi (1893). Po
njemu, ovaj deo terena je od gnajsa, mikaista i amfibolita (Mali Jastrebac), azojskih filita
(klisura Moravice), crvenih peara i kretacejskih krenjaka (Kurilovo), parafinskih kriljaca,
peara i laporaca sa ugljem koji pripada starijem tercijaru (okolina Aleksinca) i neogenih
konglomerata, peskova i krenjaka sa kongerijama i melanopsisima (aleksinako i niko
Pomoravlje).
Izmeu dva rata poinje intenzivno geoloko prouavanje ove oblasti. S. Uroevi (1925,
1928, 1929) petroloki je prouio Stalaka brda i Duninske visove; Bukovik i Roanj;
Jastrebac, a J. Tomi (1928) bazanite na Ozrenu. Istovremeno vri se i geoloko kartiranje
listova Ni, Parain i Zajear, koji su tampani 1932. i 1933. godine. Na ovim listovima, koji
zahvataju severni i istoni deo lista Aleksinac, V. Petkovi je sa M. Lukoviem, K.
Petkoviem, B. Milovanoviem i S. Milojeviem izdvojio kristalaste kriljce I i II grupe,
paleozoik uopte, gornji karbon, perm, donju kredu, oligocen i pliocen, gabrove i andezite.
Dotadanje rezultate prouavanja terena istono od Morave prikazao je V. Petkovi (1935) u
delu Geologija istone Srbije.
Novija geoloka prouavanja najveim delom imaju regionalni karakter ili su vrena u
okolini poznatih rudnika (Soko Banja, Aleksinac) u cilju iznalaenja novih rezervi uglja ili
drugih korisnih mineralnih sirovina. Od publikovanih radova i fondovskih izvetaja na
probleme regionalne geologije i biostratigrafije odnose se radovi Z. Sui (1953), B.
Milovanovi (1957), K. Petkovia (1956), M. iuli-Veselinovi (19521968), D. Dolia
(1966, 1969), M. Novkovia, B. Milakovia i D. Cvetkovia (1970, 1971), M. Dimitrijevia
(1967), D. Uroevi (1968, 1972) i B. Krstia (1973, 1974).
Vei znaaj za poznavanje petrologije stena na ovom listu imaju radovi V. Aleksia (1955,
1959, 1963), O. Podgajnog (1964), A. Kostia, V. Simia i R. Anti (1967), D. Stangailovia
(1969) i S. Joksimovia (1973).
Hidrogeolokim prouavanjima u okolini Soko Banje bavili su se D. Jovanovi (1934), S.
Milojevi (1936), N. Milojevi (1958), a u okolini Ribarske Banje B. Milovanovi (1970).
Geomorfoloka ispitivanja vrili su, osim J. Cvija (1924), P. Jovanovi (1924), J. Petrovi
(1955, 1956) i J. Markovi (1958).
O facijama savremenog aluvijuma u dolini June i Zapadne Morave pisao je M. O. Raki
(1972).
Tektonsko rejonizovanje ovih terena vreno je u okviru razmatranja veih oblasti ili
geotektonskih celina. Vaniji radovi tektonskog karaktera su od V. Petkovia (1930, 1935), K.
Petkovia (1960), A. Grubia i I. Antonijevia (1964), A. Grubia (1967), M. Dimitrijevia i
B. iria (1966), M. Anelkovia (1967) i B. Maksimovia (1974).
Jedan deo lista Aleksinac (70 km2 u podnoju Leskovika) kartirali su 1963 godine, saradnici
Geozavoda u vezi sa istraivanjem uglja.

PREGLED GEOLOGIJE TERENA

Najstarije stene na listu Aleksinac verovatno proterozojske starosti predstavljaju kristalasti
kriljci tzv. donjeg kompleksa" Srpsko-makedonske mase otkriveni u zapadnom delu lista
na Velikom Jastrepcu, Poslonskoj planini i uniskom visu. To su visokokristalaste stene
metamorfisane do granat-amfibolitske facije (staurolit-almandinske podfacije), mestimino i
eklogitske facije, esto sa naglaenom kalijskom metasomatozom. U okviru ovih stena, koje
pripadaju jezgru Srpsko-makedonske mase, izdvojeni su andezinski gnajsevi, amfiboliti i
amfibolski gnajsevi, eklogiti, mermeri i migmatiti. Dokaza za starost ovih kriljaca nema.
Niskokristalaste stene, metamorfisane pod uslovima facije zelenih kriljaca, koje verovatno
odgovaraju rifej-kambrijumu i kambrijumu otkrivene su u sredinjem i zapadnom delu lista
(Veliki i Mali Jastrebac, Sedi vrh, Ostrikovac, Krstatac, Popova glava). Predstavljeni su albithloritskim, sericitskim, albit-sericitskim i sericitsko-hloritskim kriljcima i kvarcitima.
Reliktne strukture blastoalevropelitska do blastoalevropsamitska, ree i blastoporfirska,
ukazuju da ove stene najveim delom odgovaraju metamorfisanim sedimentima, manjim
delom i magmatskim (kiselim i bazinim) stenama.
Mestimino su (Mali Jastrebac) niskokristalaste stene metamorfisane pod uslovima facije
zelenih kriljaca, progresivno metamorfisane do almandin-amfibolitske facije, najverovatnije
usled plutonskog metamorfizma neotkrivene granitske intruzije znatnijih razmera, ije
apikalne delove predstavljaju granitoidne stene u okolini Krajkovca. Ovim metamorfizmom
stvoreni su albit-muskovit (biotitski) i albit-muskovit-hloritski kriljci, albit-aktinolitski
kriljci, gnajsevi sa oligoklasom, okcasti gnajsevi i amfiboliti.
Dokaza za starost niskometamorfnih kriljaca nema, mada se za jedan (gornji) deo njihov
moe smatrati da odgovara kambrijumu s obzirom da istovetne tvorevine sa istim
superpozicionim odnosima sadre na listu Kuevo ostatke srednjo-kambrijskih primitivnih
biljaka.
Sedimenti za koje se predpostavlja ordovika starost fragmentarno su otkriveni u
dislokacionoj zoni izmeu kambrijskih stena metamorfisanih pod uslovima facije zelenih
kriljaca i devonskih ili silurskih sedimenata (Porunika reka u podnoju Leskovika,
Miljkovac).
Siluru pripadaju argiloisti, siliciozni kriljci i liditi koji se nalaze u jugoistonom delu lista,
izmeu Miljkovca i Rujnika severno od Nia. Ovi sedimenti otkriveni su na maloj povrini,
izmeu kristalastih kriljaca, sa kojima su u tektonskom kontaktu, i devonskih tvorevina u
koje postepeno prelaze. Paleontoloki je dokumentovan najvii deo donjeg silura
(graptolitska zona Monoclimacis crenulata).

Devonski sedimenti otkriveni su u jezgrima veih antiklinala (Devica, Kurilovo) i u

porunikoj dislokacionoj zoni (izmeu Nia i Porunice). Devon je predstavljen marinskim
klastinim i karbonatnim sedimentima liditima, pearima i argiloistima sa proslojcima
konglomerata i soivima krenjaka. Na osnovu fosilne faune dokazano je postojanje donj eg i
Posle zavretka geolokih prouavanja na listu Aleksinac, u mermerastim krenjacima na V. Jastrepcu
(okolina Ribarske banje), koji se nalaze u vulkanogeno-sedimentnim tvorevinama metamorfisanim pod
uslovima facije zelenih kriljaca, naeni su oblici koji bi, po R. Radoii, mogli pripadati
preglobotrunkanama i eventualno globotrunkanama (R. Radoii, 1978; M. Kaleni, 1978). Prema
tome niskometamorfisani kriljci kartirani kao Sak, Sco i M (list Kruevac) i Sse, Cm i M na listu
Aleksinac, u oblasti V. Jastrepca treba da pripadaju gornjoj kredi, to e imati odreene reperkusije pri
geolokim i geotektonskim razmatranjima ove oblasti.
10

gornjeg devona (zigenski, franski i famenski kat).

Mlaem paleozoiku pripadaju granitoidne stene na Malom Jastrepcu koje probijaju rifejkambrijske kriljce.
Karbonski sedimenti su malo rasprostranjeni. Lee transgresivno preko kambrijskih kriljaca
ili devona (Kurilovo, Leskovik). To su jezerski klastini sedimenti konglomerati, peari,
argiloisti i ugljeviti glinci sa ostacima stefanske fosilne flore.
Permu pripada formacija crvenih peara koja se nalazi na istonom delu lista (Kurilovo,
Leskovik, Ozren). Postepeno se razvija iz karbona. Fosilni ostaci u crvenim pearima nisu
naeni pa je granica prema gornjem karbonu nesigurna.
Preko permskih kontinentalnih tvorevina slabo diskordantno lee plitkovodni morski
sedimenti trijasa. Zastupljeni su donji i jedan deo srednjeg trijasa (anizijski kat). Sajskim
slojevima odgovaraju peari i glinoviti peari male debljine, a kampilskim, osim peara, i
peskoviti i dolomitini krenjaci. Anizijski kat je od dolomitinih krenjaka i krenjaka, ree
peara.

Sl. 2. Pregledna geoloka karta lista Aleksinac. Generalized geological map of the Aleksinac sheet.
.

Kvartar: reni sedimenti, Quaternary: fluvial deposits. :

P1,Q

Pliocen-kvartar: reno-jezerski sedimenti, Pliocene-Quaternary: fluvio-lacustrine deposits.

.
-: - .

11

M3
M2
M1
K14
K11-4
J3
J2
T1,2
P
C3

D
S

Cm
Sse
Sco
SG
G

Gornji miocen: peari, laporci, gline, Upper Miocene: sandstone, marl, clay.
: , , .
Srednji miocen: konglomerati, peari, glinci. Middle Miocene: conglomerate, sandstone,
shale. : , , .
Donji miocen: konglomerati, peari, ugalj, laporci, Lower Miocene: conglomerate,
sandstone,coal, marl. : , , , .
Apt: peari, glinci, krenjaci. Aptian: sandstone, shale, limestone. : ,
,.
Donja kreda: krenjaci. Lower Cretaceous: limestone, : .
Gornja jura: krenjaci, dolomiti. Upper Jurassic: limestone and dolomite. :
.
Srednja jura: preteno klastiti, Middle Jurassic: predominantli clastics. :
.
Donji i srednji trijas: peari, krenjaci, dolomiti,: Lower and Middle Triassic: sandstone,
limestone, dolomite. : , , .
Perm: crveni peari. Permian: red sandstone. : .
Gornji karbon: konglomerati, peari, glinci. Upper Carboniferous: conglomerate,
sandstone, shale. : , .
Granitoidi Malog Jastrepca. Granitoide of Mali Jastrebac.
J.
Devon: peari, argiloisti, krenjaci. Devonian: sandstone, argiloschist, limestone.
: , .
Silur: kriljci sa graptolitima, liditi, Silurian: graptholitic, schists, :
, .
Kambrijum: metamorfisani gabrovi. Cambrian: metamorphosed gabbro:
.
Kambrijum: metapeari, sericitsko-hloritski kriljci, krenjaci. Cambrian:
metasandstone,sericit-chloriteschists, limestone. : -, ,.
Rifej-kambrijum: sericitski i sericitsko-hloritski kriljci. Riphean-Cambrian: sericit and
sericit-chlorite schists. -: - .
Rifej-kambrijum: albit-hloritski kriljci. Riphean-Cambrian: albite-chlorite schists.
-: - .
Rifej-kambrijum: progresivno metamorfisani zeleni kriljci. Riphean-Cambrian:
progressively metamorphosed green schists, -: .
Proterozojik: preteno gnajsevi. Protorozoic: gneisses predominantly. :
.

Juri odgovaraju plitkovodni morski sedimenti koji lee transgresivno preko devona, gornjeg
karbona, perma, donjeg ili srednjeg trijasa. Izdvojene su tvorevine srednje i gornje jure.
Srednjoj juri pripadaju konglomerati, peari, dolomitini krenjaci, i glinoviti i peskoviti
krenjaci male debljine u kojima se nalazi fauna gornjobajesko-batske starosti. Iz ovih
sedimenata razvijaju se karbonatne stene (krenjaci i dolomiti) u kojima su izdvojeni svi
katovi gornje jure.
Sedimenti donje krede postepeno se razvijaju iz gornjojurskih. Od njih je izgraen najvei
deo Device, Ozrena i Kurilova. Predstavljeni su, takoe, plitkovodnim morskim karbonatima,
a u gornjem delu stuba i klastinim sedimentima, kojima se zavrava jursko-donjokredni
ciklus sedimentacije. Utvreni su svi katovi donje krede osim alba.
Neogeni sedimenti zahvataju vie od polovine lista. Taloeni su u tektonskim potolinama
ispunjenim jezerskim ili kopnenim sedimentima. Uglavnom odgovaraju miocenu, u kome su
na osnovu fosilne faune i flore izdvojeni sedimenti donjeg, srednjeg i gornjeg miocena. U
miocenu dolazi i do vulkanske aktivnosti vezane za velike uzdune dislokacije (nefelinski
bazaniti). Gornjomiocenski sedimenti u jugoistonom delu lista verovatno prelaze u donji
pliocen.
12

Najmlae tvorevine nalaze se u Moravskoj kotlini. Predstavljene su gornjopliocenskopleistocenskim, pleistocenskim i holocenskim naslagama. U kvartarnim sedimentima
izdvojeni su aluvijalni, proluvijalni i deluvijalni genetski tipovi, kao i odgovarajue
morfoloke forme rene terase, plavinski konusi i deluvijalne padine.
U strukturnom pogledu zapadni deo lista Aleksinac pripada Srpsko-makedonskoj masi a
istoni deo Karpato-Balkanidima. Kristalasti kriljci Srpsko-makedonske mase javljaju se u
vidu nekoliko odvojenih blokova (horstova) meusobno razdvojenih tektonskim potolinama
koje su ispunjene neogenim sedimentima. To su blokovi: Sedog vrha, Popove glave,
Poslonske planine i uniskog visa, i Jastrepca. U okviru Karpato-Balkanida izdvojeno je vie
strukturnih jedinica: Rtanjsko-kuajska, Gornjako-suvoplaninska i Golubako-penkovska
(Lunika) jedinica.
Do sada poznate pojave mineralnih sirovina vezane su uglavnom za miocenske sedimente
(mrki ugalj, parafinski kriljci u okolini Aleksinca; kredasti dolomiti kod sela Kamenice
severno od Nia). Na podruju lista nalazi se vie pojava termomineralnih voda od kojih se
neke koriste ve due vreme (Soko Banja, Ribarska banja).
*
*

Izradom osnovne geoloke karte na listu Aleksinac reeni su mnogi geoloki problemi: izvreno je
ralanjavanje kristalastih kriljaca; izotopskim odnosima Rb/Sr na biotitu odreena je starost
granitoidnih stena na Malom Jastrepcu; definisana starost veeg broja do sada nedefinisanih
stratigrafskih jedinica (silur, devon, gornji karbon, srednji trijas, srednja i gornja jura, donja kreda,
srednji i gornji miocen); utvrena je starost nefelinskih bazanita na Ozrenu itd.
Jedan od glavnih nereenih problema je starost kristalastih krilajca. Neki rezultati palinolokih
ispitivanja koji ukazuju na mezozojsku starost niskokristalastih stena metamorfisanih pod uslovima
facije zelenih kriljaca u podnoju Leskovika ne mogu se uzeti u obzir poto preko njih transgresivno
lee gornjokarbonski sedimenti.

13

OPIS KARTIRANIH JEDINICA

PROTEROZOIK
Proterozoik je na listu Aleksinac dosta rasprostranjen i njemu pripadaju krajnji istoni delovi
planine Veliki Jastrebac, deo uniskog visa i Poslonske planine. Predstavljen je visoko
kristalastim stenama metamorfisanim do granat-amfibolitske facije (staurolit almandinske
podfacije), mestimino i eklogitske facije, esto sa jako naglaenom kalijskom
metasomatozom. U okviru proterozoika izdvojeni su andezinski (liskusni) gnajsevi,
amfiboliti i amfibolski gnajsevi, eklogiti, mermeri i migmatiti. Osnovne lanove predstavljaju
andezinski gnajsevi u kojima, u vidu soiva, mestimino i veih masa lee amfiboliti, eklogiti
i migmatiti. Mineralni sastav i sklop stena ukazuju da su najveim delom nastale
metamorfizmom peskovito-glinovitih sedimenata. Ove stene pod uticajem mlaih tektonskih
pokreta esto su pretrpele ekstenzivne postkristalizacione deformacije, iji je intenzitet
razliit. U razlomnim zonama fenomeni kataklaze jae su izraeni i praeni su pojavama
kataklazita i milonita sa intenzivnim retrogradnim promenama.
Debljina otkrivenog dela stuba visoko kristalastih stena je oko 1500 metara.
Andezinski gnajsevi (G) predstavljaju sitnozrne do srednjozrne stene trakaste teksture.
Izgraeni su od kvarca, oligoklasa i andezina (1432% An), biotita i muskovita; akcesorni
su apatit, sfen, cirkon i neprovidni minerali. Sporadino se u podreenim koliinama javljaju
mikroklin i granat. Koliinski odnosi minerala prikazani su na tabeli (tab. 2). Odlikuju se
lepidoblastinom strukturom koja u zonama alkalno-metasomatskih procesa prelazi u
heteroblastinu.
Amfiboliti i amfibolski gnajsevi (A). Javljaju se u vidu brojnih soivastih interkalacija u
andezinskim gnajsevima i odlikuju se homogenom teksturom. Prema svom postanku
amfiboliti se mogu podeliti na dve grupe: a) amfibolite nastale retrogradnom metamorfozom
eklogita, b) ortoamfibolite regionalno metamorfnog postanka. Amfibolski gnajsevi su
podreeni i nastali su granitizacionim promenama amfibolita.
Amfiboliti nastali retrogradnom metamorfozom eklogita (eklogitski amfiboliti) su kompaktne
stene tamnozelene boje sa krupnim porfiroblastima granata. Koliinski su podreeni i vezani
su postupnim prelazima sa eklogitima. Javljaju se samo u oblasti Poslonske planine i
uniskog visa. Sastoje se od plagioklasa (oligoklasa), amfibola (2V = 7882; c : Ng
= 1720), granata, i od manjih koliina kvarca; akcesorni su sfen, ilmenit i minerali
epidotske grupe. Strukture su poikiloblastine i simplektitske.
Amfiboliti nastali regionalnim metamorfizmom bazinih magmatskih stena odlikuju se
nematoblastinom do granoblastinom strukturom. Na njihovo magmatsko poreklo ukazuje
mestimino ouvana reliktno porfirska struktura. Sastoje se od andezina (3038% An),
hornblende, minerala epidotske grupe, apatita, sfena i neprovidnih minerala. Sporadino se
javljaju kvarc, biotit i mikroklin, koji su nastali pri alkalno-silicijskoj metasomatozi
amfibolita.

14

tabela 1
HEMIJSKI SASTAV EKLOGITA I AMFIBOLITA
uniski vis
uniski vis
8645
11956
SiO2
51,02
52,58
TiO2
1,12
1,06
Al2O3
22,51
16,89
Fe2O3
5,53
3,30
FeO
2,20
6,62
MnO
0,10
0,12
MgO
6,46
5,38
CaO
7,70
9,65
Na2O
2,29
3,01
K2O
trag
0,20
P2O
0,11
1,17
H2O+
0,20
1,24
H 2O 0,56
0,10

si
al
fm
c
alk
k
mg
stena

99,80

101,32

130
34
40
21
5
0
0,23
eklogit

133
25
41
26
8
0,04
0,21
amfibolit

analitiar: S.Crnevi

Amfibolski gnajsevi su vezani postupnim prelazima sa amfibolitima. Sastoje se od

hornblende (2V = 8085; c : Ng = 1619) i sericitisanog plagioklasa. Naknadno su
prineti kvarc, biotit i muskovit. Sporedni sastojci su minerali epidotske grupe, granat, sfen i
neprovidni minerali. Strukture su nematoblastine sa estom tendencijom prelaza u
heteroblastinu.
Eklogiti (E) se javljaju u obliku soiva i traka u andezinskim gnajsevima. Odlikuju se
homogenom do soivastom teksturom. Sastoje se od klinopiroksena omfacita (+2V=70
74; c : Ng = 42 44), granata, amfibola (2V = 82; c : Ng = 14), rutila, ilmenita
sfena, kvarca i minerala epidotske grupe. Od singenetskih struktura zapaaju se kelefitska i
granoblastina a kod intenzivno retromorfisanih tipova este su poikiloblastina i
simplektitska struktura.
Mermeri (M) su podreeno zastupljeni. Grade tanka soiva (debljina retko prelazi 1 metar) u
gnajsevima Velikog Jastrepca (zapadno od sela Klisurice) i na uniskom visu (Rastenovaki
potok). To su srednjozrne stene sive do bele boje, bogate liskunom.
Migmatiti (Mi) imaju znatno rasprostranjenje na uniskom visu i Poslonskoj planini. Na
Velikom Jastrepcu su manje zasupljeni. Po nainu pojavljivanja su dvojaki: kao migmatitska
tela u tektonski predisponiranim zonama i kao poslojna soiva bez odreenog stratigrafskog
poloaja. Predstavljeni su mikroklinsko-plagioklasnim gnajsevima i sa njima prostorno
vezanim aplitoidnim gnajsevima.
Meu mikroklinsko-plagioklasnim gnajsevima se prema teksturno-strukturnim
karakteristikama razlikuju dva tipa: sitnozrni do srednjozrni gnajsevi heteroblastine
15

strukture i krupnookcasti gnajsevi porfiroblastine strukture. Prvi su ei i predstavljaju

prvu fazu migmatizacije plagioklasnih gnajseva. Mineralni sastav oba teksturna varijeteta je
veoma slian. Izgraeni su od kvarca, plagioklasa (oligoklas do andezin) koji je u razliitom
stepenu albitisan, sericitisan i kaolinisan, mikroklina, biotita i muskovita; akcesorni su granat,
cirkon, apatit, sfen, epidot, ortit i neprovidni minerali. Sadraj biotita varira; sa njegovim
smanjenjem prelaze u aplitoidne gnajseve. Strukture su heteroblastine do
lepidoporfiroblastine. U vidu porfiroblasta javlja se mikroklin.
Starost migmatizacije nije poznata. Mogue je da opisani migmatiti pripadaju nekoj od
prehercinskih faza konsolidacije.
Aplitoidni gnajsevi se obino javljaju po obodu veih migmatitskih tela. To su sitnozrne
plagioklasne stene sa niskim sadrajem biotita, mestimino i liskunskih minerala uopte
(leptiti). Sastoje se od kvarca, delimino sericitisanog plagioklasa (albiklasa), muskovita, vrlo
podreenog biotita i akcesornih apatita, cirkona i neprovidnih minerala. Sporadino sadre i
mikroklin kada ine prelaz ka mikroklinsko-plagioklasnim gnajsevima.
RIFEJ KAMBRIJUM
U rifej-kambrijum svrstane su stene koje lee preko proterozojskih gnajseva a ispod
metakonglomerata koji verovatno odgovaraju srednjem kambrijumu. Metamorfiti rifejkambrijske starosti nalaze se na podruju Jastrepca, i od Bukovika i Ronja, preko onole,
zapadnih padina Sedog vrha do Popove glave severno od Nia. To su u osnovi
niskokristalaste stene sericitski, albit-sericitski i sericitsko-hloritski kriljci,
metamorfisane pod u slovima facije zelenih kriljaca. Izuzetno, podruje Malog Jastrepca
izgraeno je od metamorfnih stena iji stupanj metamorfizma varira od facije zelenih
kriljaca do almandin-amfibolitske facije. Naa ispitivanja pokazuju da su ove stene vieg
stupnja metamorfizma nastale progresivnim metamorfizmom niskokristalastih stena (facije
zelenih kriljaca), najverovatnije kao posledica regionalnog kontaktnog metamorfizma oko
jedne neotkrivene granitske intruzije znatnijih razmera. Na znaajnu ulogu kontaktno
metasomatskih procesa indicira: postupno opadanje stupnja metamorfizma sa udaljavanjem
od podruja uestalog pojavljivanja manjih tela granitoida i zapaene mikrofiziografske
karakteristike gnajsnih stena (este korozione strukture, mikro-poikilitiska prorastanja,
turmalinizacije, biotitizacije, muskovitizacije, sporadine pojave granata i dr.).
U oblasti Malog Jastrepca izdvojeni su albit-hloritski kriljci i progresivno metamorfisani
zeleni kriljci i zelene stene: albit-muskovit (biotitski) i albit-muskovit-hloritski kriljci, albitaktinolitski kriljci, albit-oligoklasni gnajsevi i leptinoliti, amfiboliti, amfibolski gnajsevi i
amfibolski kriljci. Posebno su izdvojeni migmatiti. Na Velikom Jastrepcu, Sedom vrhu i
Popovoj glavi znatno rasprostranjenje imaju sericitski, albit-sericitski i sericitsko-hloritski
kriljci.
Albit-hloritski kriljci (Sco) javljaju se u istonom delu Malog Jastrepca (od linije Zmijina
glavaDudulajce, prema istoku) i na Rujevici kod Aleksinca. U ovu grupu ukljueni su
albit-sericit-hloritski, aibit-hlorit-epidotski i albit-hloritski kriljci. Odlikuju se jasno
izraenom kriljavom teksturom sa mestiminim prelazima u masivnu. Od reliktnih struktura
samo se mestimino zapaa ofitska. Ovi kriljci su izgraeni od albita, hlorita, minerala
epidotske grupe, sericita, kvarca i ree granata, sfena i neprovidnih minerala.
U albit-hloritskim kriljcima retko se nalaze i tanka soiva mermera.

16

17

Albit-muskovitski (biotitski) i albit-muskovit-hloritski kriljci (Sm) nalaze se na Malom

Jastrepcu u vidu jedne iroke zone izmeu gnajsnih stena i albit-hloritskih kriljaca. Albitmuskovitski (biotitski) kriljci vezani su postupnim prelazima sa albit-muskovit-hloritskim
kriljcima od kojih su nastali progresivnim metamorfizmom. Sastoje se od albita, kvarca,
muskovita, hlorita ili sitnih liski biotita; akcesorni minerali su granat, minerali epidotske
grupe, apatit, cirkon, sfen i neprovidni minerali. Albit se javlja u porfiroblastima varirajuih
dimenzija i sadri mnogobrojne inkluzije kvarca, liskuna, sfena, preteno orijentisane
paralelno folijaciji stene; mestimino se zapaa rotacija porfiroblasta koja ukazuje na njihovo
sinkinematsko raenje.
Albit-aktinolitski kriljci (Sak) Javljaju se u albit-muskovit-biotitskim i albit-muskovithloritskim kriljcima. Ne predstavljaju jedinstvenu masu ve sadre brojne interkalacije
tanke uloke ili trake albit-muskovitskih(biotitskih) kriljaca, naroito na podruju severno
od Jovanovca i Azbresnice. Utvreno je da bar jedan deo ovih stena predstavlja dijaftorite
gabroidnog porekla. Izgraeni su od aktinolitske hornblende, albita, minerala epidotske
grupe, hlorita, leukoksena, apatita i neprovidnih minerala. esto su pretrpeli intenzivne
metasomatske promene koje se manifestuju povienjem sadraja kvarca, biotita, granata i
obilnim razviem mikrostruktura nastalih kao rezultat metasomatskih reakcija (simplektiti,
mikropoikilitska prerastanja i dr.).
Kvarciti (Q) se nalaze relativno esto u oblasti Malog Jastrepca ali su redovno u vidu tanjih
paketa debljine nekoliko metara, koji uglavnom zbog malih dimenzija nisu mogli biti
predstavljeni na karti. To su stene sedimentnog porekla. Izgraene su preteno od kvarca,
praenog mikrolinom, plagioklasom muskovitom, biotitom, granatom, cirkonom, sfenom,
turmalinom, apatitom i neprovidnim mineralima.
Albit-oligoklasni gnajsevi i leptinoliti (G) predstavljaju najee petroloke tipove Malog
Jastrepca. To su preteno sitnozrni do srednjozrni dvoliskunski gnajsevi, ree samo biotitski.
Izgraeni su od plagioklasa (oligoklasa i albiklasa), kvarca, biotita i muskovita; akcesorni
sastojci su granat, apatit, cirkon, turmalin, epidot i neprovidni minerali. Plagioklas se javlja u
sitnijim poikiloblastima nepravilnih formi sa mnogobrojnim inkluzijama kvarca, biotita,
apatita i neprovidnih minerala, bez izraene orijentacije. Ove stene pretrpele su naknadne
metasomatske promene koje se ogledaju u pojavi muskovitizacije, biotitizacije,
turmalinizacije i dr. Struktura je lepidoblastina kod sitnozrnih do heteroblastina kod
krupnozrnijih varijeteta.
Amfiboliti, amfibolski gnajsevi i amfibolski kriljci (A). Javljaju se u vidu manjih
soivastih tela uloenih u gnasjevima i vrlo su ograninog rasprostranjenja. Konstatovani su
na Malom Jastrepcu, u izvorinim delovima estanske reke, Koprivnike reke i na potezu
VukanjaGornja Deva. Sastoje se od andezina (34%) An,) amfibola (2V = 7480; c :
Ng = 1417), minerala epidotske grupe, granata, kvarca i akcesornih sfena i neprovidnih
minerala. Strukture su nematoblastine.
Migmatiti (Mi) su dosta rasprostranjeni u oblasti Malog Jastrepca. Vezani su za krajkovaki
pluton. Nalaze se na vie mesta: u estanskoj reci, na kosi Jasie, izvoritu Devanske i
Grebake reke i u slivu Klisurske reke. Najvea masa migmatita nalazi se na prostoru izmeu
sela Vukanje i Deve. Migmatiti ove oblasti karakteriu se razviem veoma krupnih
porfiroblasta. Predstavljeni su mikroklinsko-plagioklasnim gnajsevima i sa njima prostorno
vezanim aplitoidnim gnajsevima.
Mikroklinsko-plagioklasni gnajsevi su vrlo neujednaenog sastava (tabela 2). Izgraeni su od
kvarca, plagioklasa (albita i albiklasa), mikroklina, muskovita, biotita, granata i akcesornih
apatita, cirkona, sfena, epidota, turmalina i neprovidnih minerala. Strukture su heteroblastine do porfiroblastine. U vidu porfiroblasta javljaju se albiti ali su zapaena i soiva
izgraena od granoblastinog agregata mikroklina, albita, kvarca i podreeno liskuna.
18

Najvei deo migmatita vezanih za okolinu krajkovakog plutona je hercinske starosti.

Aplitoidni gnajsevi se javljaju po obodu mikroklinsko-plagioklasnih gnajseva a esto grade i
tanke proslojke i manja soiva u albitoligoklasnim gnajsevima. Izgraeni su od kvarca,
albiklasa, granata, apatita, cirkona i neprovidnih minerala. Znatno ree javljaju se mikroklin,
biotit, muskovit i sfen. Strukture su poikiloblastine do granoblastine.
Sericitski, albit-sericitski i sericitsko-hloritski kriljci (Sse). Meu metamorfitima rifejkambrijske starosti ovi kriljci imaju znatno rasprostranjenje. Javljaju se u tri prostorno
odvojene oblasti: na Sedom vrhu, Popovoj glavi i u istonom delu Velikog Jastrepca (juno
od Ribarske banje). kriljci Sedog vrha i Popove glave predstavljaju jugoistono produenje
pojasa niskometamorfnih kriljaca sa planine Ronja. Meusobno su odvojeni neogenom
aleksinakog Pomoravlja. Na listu Aleksinac podina ovih stena nije otkrivena. U oblasti
Velikog Jastrepca podinu im ine visokokristalaste stene gnajsnog kompleksa preko kojih
lee transgresivno.
U ovoj seriji niskometamorfnih kriljaca najzastupljeniji su sericitski kriljci u kojima se u
vidu manjih i veih soiva nalaze albit-hloritski i sericitsko-hloritski kriljci, a u oblasti
Velikog Jastrepca jo i kvarciti i mermeri.
kriljci bogati sericitom su sitnozrni, svetlosive boje. Mestimino pokazuju tendenciju ka
mikroporfiroblastinom habitusu. Od reliktnih struktura javlja se blastoalevropelitska do
blastoalevropsamitska i ree blastoporfirska. Najzastupljeniji sastojci su sericit (koji
mestimino prelazi u sitnolistiasti muskovit) i kvarc. Sadraj albita i hlorita znatno varira.
Akcesorni sastojci su apatit, turmalin, sfen i neprovidni minerali. Reliktne strukture ukazuju
da ove stene najveim delom odgovaraju metamorfisanim sedimentima, a samo manjim
delom metamorfisanim keratofirima i kvarckeratofirima.
Albit-hloritski kriljci se odlikuju slabo izraenom folijacijom. Najzastupljenija singenetska
struktura je lepidoblastina, dok se od reliktnih zapaa ofitska. Sastoje se od albita, hlorita,
minerala epidotske grupe, kvarca, leukoksena i apatita. Rezultati ispitivanja ukazuju na
njihovo regionalno metamorfno poreklo od primarnih bazinih stena (dijabaza i njihovih
tufova).
Mermeri (M) se javljaju na Velikom Jastrepcu u sericitskim kriljcima, u blizini kontakta sa
gnajsevima ili du kontakta. Soivastog su naina pojavljivanja, promenljive debljine (2 do 5
metara), te se po pruanju brzo isklinjavaju. Pored istih kalcitskih mermera nalaze se i
kalkisti u iji sastav ulaze kalcit, kvarc, muskovit, hlorit, intenzivno sericitisani plagioklas,
turmalin, apatit, cirkon i neprovidni minerali.
Gnajs-graniti (G) se javljaju na zapadnim padinama Sedog vrha u vidu konkordantnih
traka u sericitskim kriljcima. Njihovo pruanje poklapa se sa folijacijom kriljaca u kojima
se nalaze. Sastoje se od intenzivno sericitisanih plagioklasa, ,,ah"-albita, kvarca, muskovita,
apatita i neprovidnih minerala. Sastav i reliktno porfiska struktura ukazuju da ove stene
najverovatnije predstavljaju metamorfisane aplitoidne mikrogranite.
KAMBRIJUM
U kabrijum je stavljena vulkanogeno-sedimentna zajednica stena metamorfisanih pod
uslovima facije zelenih kriljaca, u ijoj osnovi se nalaze metamorfisani konglomerati i
peari koji lee transgresivno preko rifej-kambrijskih tvorevina a u povlati
semimetamorfane tvorevine presilurske, najverovatnije ordovike starosti. Istovetne
tvorevine sa istim superpozicionim odnosima neto severnije, na listu Kuevo, sadre ostatke
primitivnih biljaka srednjokambrijske starosti.
Tvorevine kambrijuma nalaze se u sredinjem i zapadnom delu lista: u slivu reke Mratinje, na
19

Sedom vrhu i Krstau severno od Aleksinca; Popovoj glavi (severno od Nia); na Velikom
Jastrepcu (juno od Ribarske Banje). Izdvojene su sledee jedinice: bazalni metamorfisani
konglomerati i peari; albit-sericitski, sericitsko-hloritski i epidot-hloritski kriljci;
krenjaci, intraserijski metamoifisani konglomerati i peari; metamorfisani gabrovi. epidotaktinolitski i epidot-hloritski kriljci; metamorfisani keratofiri i kvarckeratofiri. Ukupna
debljina kambrijskih tvorevina procenjena je na oko 600 metara.
Metamorfisani bazalni konglomerati i peari (Cm) predstavljaju bazalne delove
kambrijskih tvorevina. Naroito su dobro razvijeni na Sedom vrhu izmeu Alekisnca i Bovna
i na Popovoj glavi severno od Nia. Lee preko sericitskih kriljaca rifej-kambrijske starosti.
U sastav ovih psefita ulaze valuci kvarca izdueni u pravcu folijacije stene, zatim, kvarc,
plagioklas, sericit, biotit, apatit, turmalin, cirkon, leukoksen, metalini minerali i limonit (u
prslinama). Struktura im je suturna, reliktno psamitska i reliktno psefitska. Teksture su
kriljave, slojevite, ree masivne. Debljina im je promenljiva, od 5 do 120 metara.
Albit-sericitski, sericitsko-hloritski, hloritski i epidot-hloritski kriljci (Cm). Lee iznad
metamorfisanih bazalnih konglomerata i peara. Predstavljaju sedimentno-vulkanogenu
seriju metamorfisanu pod uslovima facije zelenih kriljaca. Preovlauju albit-sericitski i
sericitsko-hloritski kriljci u kojima se u vidu traka i soiva javljaju hloritski i hloritskoepidotski kriljci.
Sericitski kriljci vezani su postupnim prelazima sa hloritskim. Bitni minerali su sericit i
kvarc, zatim albit i hlorit, akcesorni su apatit i neprovidni minerali. Najvei deo sericitskih
kriljaca je sedimentnog porekla.
Hloritski kriljci se karakteriu slabo izraenom folijacijom. U njihovoj grai uestvuju albit,
hlorit, minerali epidotske grupe, kvarc i sporadino sericit i karbonat. Od akcesornih minerala
javljaju se leukoksen i metalini minerali. Strukture su blastoofitske i blastoporfirske,
izuzetno su prisutni i tragovi blastopsamistke. Po svom posatnku preteno odgovaraju
metamorfisanim dijabazima i spilitsko-keratofirskim stenama a manjim delom i dijabaznim
tufovima.
Krenjaci (Cm). Nalaze se u albit-sericitskim kriljcima obino kao jedan horizont
promenljive debljine. To su sivi do crni slojeviti krenjaci koji se sa manjim prekidima mogu
pratiti od reke Mratinje na severu do Popove glave na jugu. U sericitskim kriljcima koji se
nalaze u povlati ovih krenjaka, na listu Kuevo su konstatovani ostaci srednjokambrijskih
biljaka. Najvea debljina krenjaka je na Popovoj glavi severno od Nia (oko 40 metara).
Metamorfisani intraserijski konglomerati i peari (Cm). Ovaj nivo metamorfisanih
konglomerata i peara pojavljuje se intraserijski na levoj obali reke Mratinje i junije u
Lukovakom i Lipskom potoku, pratei horizont sa krenjacima ili ekvivalentne nivoe.
U sastav konglomerata ulaze odlomci kvarcita i sericitskih kvarcita, a od odlomaka minerala
u sericitskim kvarcitima nalaze se turmalin, sfen i limonitisani metalini minerali. Kvarc se
javlja u obliku sitnozrnog agregata. Cement je dodirni.
Debljina ovog nivoa metamorfisanih konglomerata i peara je promenljiva. Najveu
debljinu oko 70 metara, dostiu na jugozapadnoj strani Vrha (istono od Mratinje).
Metamorfisani gabrovi, epidot-aktinolitski i epidot-hloritski kriljci (). Metamorfisani
gabrovi su otkriveni u slivu reke Mratinje i na Velikom Jastrepcu (juno od Ribarske banje).
Konkordantno lee u albit-sericitskim, sericitsko-hloritskim i hloritskim kriljcima.
Metamorfisani gabrovi u slivu reke Mratinje predstavljaju produetak istih stena sa lista
Boljevac. Od reliktnih struktura u njima se javlja hipidiomorfno zrnasta i ofitska, dok su
singenetske predstavljene nematoblastinom do heteroblastinom strukturom. Reliktne
strukture i utvreni postupni prelazi izmeu metamorfisanih gabrova i epidot-aktinolitskih i
epidot-hloritskih kriljaca pokazuju da su ovi kriljci nastali metamorfizmom gabroidnih
20

stena.
Gabrovi i epidot-aktinolitski kriljci imaju praktino isti mineralni sastav. Bitni sastojci su
plagioklas (alterisan u albit i minerale epidotske grupe), sekundarni amfiboli (aktinolitska
horblenda), minerali epidotske grupe, hlorit i akcesorni leukoksen i metalini minerali.
Metamorfisani gabrovi na Velikom Jastrepcu predstavljaju deo mase najveim delom
zastupljene na listu Kruevac (Bodevika korita), Zahvaeni su procesima metamorfizma
epizonalnog tipa, usled ega su, naroito po obodu zadobili folijaciju i jae ili slabije izraeni
habitus zelenih kriljaca. U sredinjim delovima veih masa struktura je hipidiomorfno
zrnasta. Bitni minerali su sosiritisani plagioklasi i uralitisani pirokseni; akcesorni sastojci su
leukoksen (koji je obilno zastupljen) i metalini minerali. Epidot-aktinolitski i epidothloritski kriljci predstavljaju intenzivno metamorfisane gabroidne stene (gabrove i
mikrogabrove), koje se sastoje od sekundarnog amfibola (uralitske i aktinolitske hornblende),
minerala epidotske grupe, albita, hlorita i leukoksena
Metamorfisani keratofiri i kvarckeratorifiri ( + q). Nalaze se u vidu izliva, mestimino
i veih masa u sericitskim i sericitsko-hloritskim kriljcima. To su slabo ukriljene stene
bledozelene boje koje gotovo redovno pokazuju reliktno porfirsku strukturu, sa reim
fenokristalima albita (u keratofirima) i kvarca (u kvarckeratofirima). Osnovna masa
izgraena je od albita, kalijskog feldspata, hlorita, sericita i sporadino kvarca.
ORDOVICIJUM (O?)
Iznad kambrijskih stena metamorfisanih pod uslovima facije zelenih kriljaca lee slojeviti i
bankoviti metamorfisani konglomerati i peari raslojeni tankim paketima argilofilita.
Otkriveni su u porunikoj dislokacionoj zoni izmeu kambrijskih i devonskih tvorevina
(Porunika reka u podnoju Leskovika) i izmeu kambrijskih trovevina i silurskih kriljaca
sa graptolitima (selo Miljkovac).
U sastav metamorfisanih konglomerata ulaze odlomci kvarcita i kvarca, turmalina, sfena i
neprovidnih minerala. Cement im je kvarcno-sericitko-hloirtski. Peari su izgraeni od
kvarca, albita, sericita, hlorita i sfena. Struktura im je reliktno psamitska.
Debljina otkrivenog dela ovih sedimenata, zbog tektonske redukcije, ne premaa 50 metara.
SILUR (S)
Silurski sedimenti nalaze se u jugoistonom delu lista izmeu sela Miljkovca i Rujnika.
Otkriveni su u vidu uzane zone pruanja severjug, dugake oko 3,7 km, iroke do 300
metara, u porunikoj dislokacionoj zoni, izmeu kambrijskih i ordovikih kriljaca sa
kojima su u tektonskom odnosu i devonskih sedimenata u koje postepeno prelaze.
Starost jednog dela sedimenata dokazana je nalaskom graptolita: Retiolites geinitzianus
angusnidens, Monograptus veles, Monoclimacis crenulata, M. griestonensis, M. vomerina,
Spirograptus fax, S. tullbergi, S. tullbergi spiraloides i dr. (landoveri, zona Monoclimacis
crenulata).
U sastav silurske serije ulaze ploasti i slojeviti argiloisti, siliciozni kriljci i liditi. Poto su
veoma ubrani i tektonski redukovani debljina i stub silura nisu pouzdano rekonstruisani.
DEVON (D)
Devonski sedimenti postepeno se razvijaju iz silurskih (MiljkovacRujnik) ili proviruju
ispod karbonskih (Kurilovo) i jurskih tvorevina (Devica). U podnoju Leskovika devonski
21

sedimenti su u tektonskom kontaktu sa kambrijskim kriljcima, karbonskim, permskim i

trijaskim tvorevinama.
U sastav donjeg devona ulaze liditi, argiloisti i glinoviti alevroliti u kojima se nalaze
proslojci crnih peskovitih krenjaka sa konodontima: Icriodus pesavis, Neoprioniodus
bicurvatus, N. excavatus, Ozarkodina typica cf. denckmanni, Oneotodus beckmanni,
Spathognathodus inclinatus wurmi, Spath. steinhornensis eosteinhornensis, Spath.
steinhornensis telleri i dr. (Miljkovac, Lipovac). Debljina ovog dela devona je oko 50 metara.
Srednjem devonu (bez faunistike dokumentacije) odgovaraju slabo metamorfisani alevroliti
i argiloisti, koji se smenjuju sa sitnozrnim konglomeratima i pearima. Na osnovu
fragmenata stena i tekih minerala moe se zakljuiti da su nastali erozijom kristalastih
kriljaca i staropaleozojskih peara i ronaca koji su pretrpeli dui transport. Debljina
srednjodevonskih sedimenata je oko 80 metara.
Gornji devon je od slojevitih (slojevi 1540 cm) i bankovitih (banci 12 m). krenjaka
svetlosive do sive boje, delimino kataklaziranih, u kojima se nalaze konodontske asocijacije:
Ancyrodella nodosa, Icriodus alternatus, Polygnatus foliata (franski kat, zona Ancyrognatus
triangularis); Angulodus walrathi, Falcodus variabilis, Palmatolepis distorta, P. glabra
pectinata, P. perlobata, Polygnatus glabra glabra i dr. (famenski kat, verovatno zona
quadrantinodosa). Najvea debljina krenjaka je oko 70 metara.
U oblasti Device i Kurilova devonu pripadaju klastini sedimenti konglomerati, peari,
alevroliti i argiloisti ija debljina zbog neotkrivenosti podine nije blie odreena.
GRANITOIDNE STENE
Na junim padinama Malog Jastrepca otkriven je vei broj manjih granitskih tela koja se
javljaju u vidu proboja kroz kristalaste kriljce. Pomenute stene najee se javljaju na
podruju sela Krajkovca na junim i znatno manje u blizini sela Kuline na severnim
padinama Malog Jastrepca.
GRANIT MONCONITI KULINE ()
Javljaju se u vidu manje izduene mase. To su srednjozrne, jako kataklazirane stene
monconitskog tipa. Predstavljene su biotit-muskovitskim varijetetima. Izgraene su od
kvarca, sericitisanog plagioklasa (albiklasa), mikroklina, biotita, muskovita i ree apatita,
sfena i neprovidnih minerala. Analogni su verovatno granitima I faze podruja Krajkovca.
GRANIT MONCONITI KRAJKOVCA ()
U neposrednoj blizini sela Krajkovca otkriveno je pet manjih masa granitoidnih stena. Podaci
o njima bazirani su preteno na objavljenim rezultatima ispitivanja A. Kostia, V. Simia i R.
Anti (1967). Prema podacima pomenutih autora sve otkrivene pojave granitoida
predstavljaju delove jednog intruziva iji su najvii delovi otkriveni erozijom. Granitoidi su
utiskivni u dve faze. Sitnozrni i srednjozrni varijeteti granit monconita prethodili su granit
monconitima sa turmalinom.
Granit monconiti prve faze sastoje se od kvarca, mikroklina, plagioklasa (oligoklasa do
andezina), biotita i podreeno muskovita. Akcesorni sastojci su: apatit, granat, cirkon, ortit,
turmalin, magnetit i ilmenit. Struktura je hipidiomorfno zrnasta. Rezultati hemijskih
ispitivanja prikazani su na tabeli 3. Prema ovim ispitivanjima i klasifikaciji CIPW-Lacroix
pripadaju granit monconitima, odn. opdalitskom tipu magmi prema sistemu Niggli-a.
Granit monconiti sa turmalinom su leukokratne stene jednostavnog sastava. Izgraene su od
mikroklina i kvarca sa promenljivom koliinom plagioklasa. Sporedni sastojci su muskovit,
22

turmalin, apatit, cirkon, granat, magnetit, biotit, sfen. Prema rezultatima hemijskih ispitivanja
(tabela 3) i CIPW-Lacroix klasifikaciji odogvaraju granit monconitima odn. prema Niggli-u
moitskom ili normalnom granitskom tipu magmi.

SiO2
TiO2
Al2O3
Fe2O3
FeO
MnO
MgO
CaO
Na2O
K2O
P2O
H2O+
H2Osi

tabela 3
HEMIJSKI SASTAV GRANITOIDA KRAJKOVCA
I faza
II faza
1
2
3
64,74
63,55
73,42
0,63
0,33
0,22
15,28
15,26
11,22
1,41
4,29
1,74
4,89
5,26
0,31
0,16
0,07
0,09
1,65
1,36
3,35
3,55
3,28
2,75
2,49
2,32
3,14
3,60
3,02
3,39
0,11
0,06
0,14
1,62
0,04
0,02
0,38
0,97
0,48
100,51
99,81
100,27
257
239
344

al
fm
c
alk
k
mg
tip magme

36
30
15
19
0,49
0,32
opdalitski

34
37
13
16
0,46
0,21
opdalitski

31
31
14
24
0,42
0,75
Mojitski ili
norm.
granitski

1. analitiar: S. Crnevi
2,3: analitiar: R. Anti (u: A .Kosti i dr., 1967).

Ovi graniti pretrpeli su alkalno-metasomatske promene razliitog intenziteta sa tragovima

slabije pneumatolitske aktivnosti (muskovitizacija, biotitizacija, turmalinizacija, albitizacija i
delimino silifikacija). Prisustvo kasiterita u vetakim lihovima i mikroelemenata Sn u
petrogenim mineralima a naroito u muskovitu (100270 ppm) predstavlja realnu indikaciju
za postojanje grajzenizacionih fenomena u nekim krajkovakim granitima.
Odredbom starosti (metodom Rb/Sr na biotitu) dobijena je vrednost od 210 mil. godina, to s
obzirom na konstatovane intenzivne alkalne metasomatske promene graniotida najverovatnije
ne odraava konsolidacije samog granitoida koji je verovatno hercinski nego samo
pomenutih metasomatskih procesa i eventualno regeneracije biotita.

23

24

PEGMATITSKE ICE ()
Relativno su malo rasprostranjene. Konstatovane su u vidu proboja kroz gnajseve na
uniskom visu i na Velikom Jastrepcu. Preteno su male debljine (do 2 m.). U sastav
pegmatita ulaze kvarc, mikroklin, intenzivno sericitisan plagioklas, ree biotit i akcesorni
apatit i neprovidni minerali.
KVARCNE ICE (q)
Nalaze se u oblasti Jastrepca u proterozojskim i rifej-kambrijskim kriljcima. Razliitih su
dimenzija (od nekoliko desetina cm do vie metara) a otkrivene su na duini od nekoliko
desetina do vie stotina metara. Izgraene su od kvarca, muskovita, biotita i drugih
akcesornih minerala. Tragovi orudnjenja u njima nisu zapaeni.
Njihov postanak vezuje se za hercinski magmatizam, odnosno za granitoide Malog Jastrepca
GORNJI KARBON (C3)
Sedimenti gornjeg karbona nalaze se u oblasti Kurilova (severozapadno od Kalafata, 837 m)
gde lee transgresivno preko devona i u podnoju Leskovika gde su transgresivni preko
kambrijskih kriljaca. Navie postepeno prelaze u permske crvene peare.
Starost im je odreena nalaskom flore: Stylocalamites cisti, Asterophyllites longifolius, A.
equisetiformis, Pecopteris aspera, Neuropteris gigantea, N. ovata, Cordaites borassifolius i
dr. (Kurilovo); Calamites cisti, Anularia aphenophylloides, Asterophyllites eguisetiformis i
dr. (Leskovik, manastir Sv. Stevana).
Gornji karbon poinje bazalnim konglomeratima sa fragmentima materijala iz podloge
(kvarciti, sericitski kriljci, devonski peari, argiloisti, liditi). Oni navie prelaze u
krupnozrne i srednjozrne, slabo sortirane slojevite do bankovite grauvake. Dalje se smenjuju
grauvake i ugljeviti glinci sa konkrecijama siderita.
Karbonski sedimenti taloeni su u priobalskim i plitkovodnim delovima jezerskih basena, u
kiseloj redukcionoj sredini, to je uslovilo ouvanje ostataka flore i obrazovanje siderita i
rasutog pirita.
Debljina sedimenata gornjeg karbona je promenljiva: od 30 do 150 metara.
PERM (P)
Permu pripada formacija crvenih peara" unutranjeg karpatskog pojasa istone Srbije koja
se nalazi u oblasti Kurilova, Ozrena i Leskovika. Postepeno se razvija iz gornjeg karbona
(Kurilovo, Leskovik) a navie postepeno prelazi u trijas. Mestimino bazalni konglomerati
donjeg trijasa lee slabo eroziono-diskordantno preko permskih glinaca (potok Budina). U
oblasti Leskovika i Ozrena preko perma lee sedimenti srednje jure.
Sedimenti perma su crvene boje sa mestiminim tragovima obezbojavanja u vidu okruglastih
ili nepravilnih mrlja. Zastupljene su sve vrste klastinih sedimenata od konglomerata,
preko peara i alevrolita do glinaca. Ovi sedimenti se javljaju u slojevima i bancima do 80
cm debljine. Granice slojevitosti su otre, ree sa gradacionim prelazima. Zapaeni su tragovi
utiskivanja, ponegde kombinovani sa otiscima tragova teenja. Srednjozrni i sitnozrni peari
imaju horizontalnu slojevitost a alevroliti su uglavnom laminirani. Laminacija je kosa i
horizontalna. U alevrolitima, glincima i sitnozrnim pearima esto se zapaaju bioglifi i
tragovi kinih kapi. Vrednosti pH (oko 8) ovih sedimenata ukazuju na slabo alkalnu do
25

alkalnu reakciju.
U oblasti Kurilova preko slojeva sa karbonskom (stefanskom) florom lee slojeviti sitnozrni
konglomerati u smeni sa peairma, a zatim peari, alevroliti i glinci. Opta karakteristika
ovih sedimenata je da odgovaraju arkozama ili neistim arkozama, ree feldspatskim
grauvakama. Sastoje se uglavnom od detritinih zrna kvarca, sericitisanih feldspata (kiselih
plagioklasa, ree mikroklina), granitoidnih stena, kvarcita, sericitskih kriljaca, dijabaza,
staropaleozojskih metapeara i dacitskih tufova. Detritini materijal je vezan glinovitim
materijom (hidroliskun) sa kalcitom, dolomitom, hloritom i kvarcom.
U oblasti Leskovika (potok Budina) perm je od listastih do tankoslojevitih alevrolita i glinaca
sa proslojcima sitnozrnih peara, ree konglomerata i krupnozrnih peara. U gornjem delu
stuba nalaze se tankoslojni alevroliti sa konkrecijama krenjaka. Permski sedimenti u ovoj
oblasti pripadaju uglavnom grauvakama koje se sastoje od zrna kvarca, manje od liskuna i
odlomaka kriljaca, feldspata i odlomaka granita. Grauvake su vezane kristalnim kalcitom sa
hematitom.
Na osnovu procentualne zastupljenosti tekih minerala u permskim sedimentima istone
Srbije izdvojeno je vie horizonata od kojih perm u oblasti Leskovika odgovara granatskom
horizontu izdvojenom severnije, na listu Boljevac.
Debljina permskih sedimenata je promenljiva od 500 do 700 metara.
TRIJAS (T1,2)
Trijaski sedimenti nalaze se u istonom delu lista, u oblasti Kurilova, na Leskoviku i Ozrenu.
Lee preko permskih sedimenata (Kurilovo, Leskovik) ili proviruju ispod jure u temenima
antiklinala (Leskovik, Ozren). Povlatu trijasa ine sedimenti srednje jure. Zastupljeni su donji
i jedan deo srednjeg trijasa (anizijski kat).
Na istonim padinama brda Gradac iznad Knez Sela (Kurilovo), donji deo donjeg trijasa
debeo je oko 5 metara i postepeno se razvija iz perma. Predstavljen je sivim subarkozama sa
kvarcnim cementom koje navie prelaze u glinovite i karbonatne srednjozrne do
konglomeratine subarkoze i listaste alevrolitske glince. Isti sedimenti neto severnije
(Leskovik, potok Budina) lee slabo eroziono diskordantno na permskim glincima i sadre
ostatke ravo ouvane paleoflore (?Anomopteris mougeotiis i ?Equisetites mougeoti) koja
odgovara donjem trijasu.
Iznad klastinih sedimenata su peskoviti krenjaki dolomiti i peskovito-dolomitini
krenjaci u smeni sa pearima i peskovitim krenjacima sa kampilskom faunom: Gervilleia
exporecta, G. exporecta linearis, G. modiola, G. mytiloides, Natica gaillordati, Myophoria i
dr. (Kurilovo). Dalje dolaze fukoidni dolomitini krenjaci, krenjaki dolomiti, organogeni
detritini krenjaci, glinovito-peskoviti krenjaci, ree i peari koji odgovaraju anizijskom
katu. Ovi sedimenti sadre relativno brojnu asocijaciju foraminifera: Glomospirella facilis,
G. triphonensis, Glomospira densa, G. sinensis, G. grandis i dr.
Na Ozrenu i Leskoviku donji trijas i deo srednjeg trijasa su od dolomita i dolomitinih
krenjaka koji se bono smenjuju sa krenjacima.
Debljina trijasa je promenljiva: od 1 do 160 metara.
JURA
Jurski sedimenti zahvataju znatnu povrinu na istonom delu lista. Od njih je izgraen deo
Device, Kurilova, Leskovika i Ozrena. Predstavljeni su plitkovodnim sedimentima u kojima
su izdvojene tvorevine srednje i gornje jure.
26

SREDNJA JURA (J2)

Lei transgresivno preko devona, gornjeg, karbona perma, donjeg ili srednjeg trijasa.
Dokazana je u svim lokalnostima jure na Leskoviku, Ozrenu i Kurilovu, osim na planini
Devici.
Tabela 5
Detritini
sastojci
Kvarc
Feldspat
Liskun
Spored. sast.
Graniti i
ost.magmat.
stene
Skriljci
Krenjaci
Krenj. ooliti

Cement
Odnos cement:
detritini sastojci
Vrsta stene
Po Folk-u (1954)

Lokalnost

MODALNI SASTAV PEARA MEZOZOIKA

donji
trijas
124
125
126
127
128
129
80
70
88
81
72
83
14
18
8
15
14
9
2
5
1
1
8
2
1
trag
1
1
4
3
3
3
3
2

141
69
22
3
trag
6

142
68
25
1
5

trag

trag

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

6
6 : 94

18
18 : 82

23
23 : 77

7
7 : 93

22
22 : 78

39
39 : 61

6
6 : 94

5
5 : 95

Subarkoza

arkoza

Granica
subarkoze i
feldspatske
subarkoze

subarkoze

Matejevac

Promenljive je debljine od 2 do 20 metara. U litolokom pogledu veoma je raznovrsna.

Ovom delu jure odgovaraju konglomerati, peari, glinci, glinoviti i peskoviti krenjaci,
dolomitini krenjaci i krenjaki dolomiti, koji se bono veoma brzo smenjuju. Sedimenti su
stvarani u plitkovodnoj, veoma pokretnoj sredini.
U brojnim lokalnostima na Leskoviku i Kurilovu nalazi se bogata gornjobajesko-batska
asocijacija lamelibranhijata, gastropoda i brahiopoda: Entolium demissum, Pecten
peregrinus, P. vagans, Aequipecten fibrosus (Leskovik); Lima impressa, L. ovalis, L.
punctatum, L. semicircularis, Cardium striatulum, Natica neritoidea, N. intermedia,
Rhynchonella varians i dr. (Kurilovo). Kelovejski kat nije fosilima dokazan, mada verovatno
postoji.
GORNJA JURA
Sedimenti gornje jure postepeno se razvijaju iz gornjojurskih (Kurilovo, Leskovik, Ozren) ili
lee transgresivno preko devona (Devica). Ralanjeni su na tvorevine koje odgovaraju
donjem malmu (oksfordski i kimeriki kat) i gornjem malmu (titonski kat). U
mikrofacijalnom pogledu gornjojurski sedimenti pripadaju zatvorenoj, plitkovodnoj
(marinskoj, lagunskoj i povremeno oslaenoj) sredini koja je obuhvatila podruje sprudnog
zalea ili izuzetno (u kimeridu) i samog sprudnog areala.
27

DONJI MALM (J31+2)

Ovom delu gornje jure odgovaraju slojeviti i bankoviti krenjaci (mikriti, dismikriti,
kalkareniti), mestimino sa ronakim kvrgama, koji se bono i vertikalno smenjuju sa
dolomitima i dolomitinim krenjacima. Vee partije sivih saharoidnih dolomita (90%
dolomita, 10% kalcita) vezane su za donje delove malma (Kurilovo, Ozren). Sedimenti su
stvarani u plitkovodnoj, pokretnoj sredini sa izraenim oscilacijama dna. Biostratigrafija
ovog dela malma bazirana je na karakteristinim mikrofosilnim asocijacijama. Za donji
oksford to su sitne kurnubie, Verneuilinidae, glomospire, krupne Cyanophyceae; za gornji
oksford i donji kimerid Cladocoropsis mirabilis i Alveosepta jaccardi; za gornji kimerid
Labyrinthina mirabilis i Kurnubia palastiniensis. U gornjem kimeridu javlaju se u manjoj
ili veoj meri oslaeni nivoi sa harama i ostrakodima. Debljina donjeg malma je promenljiva
od 70 do 120 m.
GORNJI MALM (J33)
Gornjem malmu odgovaraju slojeviti i bankoviti krenjaci (mikriti, intramikriti, kalkareniti i
kalkruditi), ree dolomitini krenjaci i krenjaki dolomiti (kao proslojci u krenjacima)
debeli do 100 metara (Kurilovo, Devica), odnosno 250 metara (Leskovik). Gornji malm se
jasno izdvaja na osnovu iroko rasprostranjene krenjake alge Clypeina jurassica sa kojom
se sreu i drugi ali nedovoljno karakteristini fosili. Granica izmeu jure i krede povuena je
uslovno ispod slojeva u kojima se nalaze aberantne tintinine.
DONJA KREDA
Preko jure lee sedimenti donje krede od kojih je izgraen najvei deo Device i june padine
Ozrena i Leskovika (izmeu sela Rsavaca, Prekonoge, Vrela i Gojmanovca). U oblasti
Kurilova sedimenti donje krede sauvani su u stisnutim prevrnutim sinklinalama. Utvreni su
svi katovi donje krede osim alba.
VALENDIJSKI I OTRIVSKI KAT (K11+2)
U ovom delu donje krede stvoreni su krenjaci nastali u mirnoj ili slabo pokretnoj,
povremeno (berijas) i oslaenoj sredini. To su preteno debeloslojeviti, sivi, jedri,
mestimino karstifikovani krenjaci (kalkareniti i mikriti). Neto kasnije taloeni su slojeviti
(slojevi 2040 cm debljine) plitkovodni krenjaci (kalkareniti) stvarani u uslovima brze
sedimentacije i pokretne sredine. Od fosila, osim stratigrafski veoma indikativnih aberantnih
tintinina (Daturellina costata i Campbelliella milesi berijas) sadre krenjake alge
Salpingoporella annulata, Gryphoporella laskarevi, Actinoporella podolica, Radoiiiella
subtilis, Permocalculus inopinatus, Acicularia elongata i dr., ree bentoske foraminifere,
ostrakode i gastropode. Od makrofosila ree se nalazi Nerinea cf. lobata. U delu stuba koji
odgovara otrivu mikrofosilni materijal veoma je oskudan. Krenjake alge se povlae, a
foraminiferi su retki. Debljina ovog dela donje krede varira od 40 do 250 metara.
BAREMSKI I APTSKI KAT
Baremski i aptski kat su predstavljeni plitkovodnim sedimentima urgonske facije koji
izgrauju najvei deo Device i june padine Leskovika i Ozrena. U oblasti Kurilova nalaze se
izmeu Toponike reke i Nia.

28

DONJI DEO URGONSKE FACIJE (K13,4)

Donji deo urgonske facije je od slojevitih i bankovitih subsprudnih i sprudnih jedrih
krenjaka (9499% CaCO3) i peskovitih i glinovitih krenjaka koji se smenjuju sa paketima
peara i glinaca.
Tabela 6
MODALNI SASTAV KRENJAKA MEZOZOIKA
Detritini sastojci
Kvarc
Feldspat
Liskun
Sporedni sastojci
Graniti i ostale magmatske
stene
kriljci
Krenjaci
Krenjaki ooliti
Cement
Vrsta stene po Folk-u
(1959)
Lokalnost

Trijas

Jura

132
32
6
1
2
1

3205/14
40
trag

1
2

kreda
3218/86
28
trag
1

3218/88
8

10
1
27
33
100,0%
peskoviti
intraoomikrit

7
11
45
25
100,0%
peskoviti
intraoosparit

58
58
101,0%
100,0%
Peskoviti inpeskoviti mitraoospariti
krospariti
(Peskoviti krenjaci)
Matejevac
MatejevacKamenica

Debljina donjeg dela urgonske facije u oblasti Kurilova je 250 metara a na Devici i preko 400
metara. U ovim sedimentima je i pored obilja faune teko odvojiti baremski od aptskog kata,
zbog velikog vertikalnog rasprostranjenja kako mikro, tako i makrofaune. U baremskom delu
stuba, osim rekvijenija koje se mestimino javljaju u lumakelama (Requienia cf. ammonia)
nalazi se sledea karakteristina asocijacija foraminifera: Orbitolinopsis subkiliani,
Pseudocyclammina
vasconica,
Orbitolinopsis
elongata,
Urgonina
alpillensis,
Melathrokerion praesigali i dr. Od algi su zastupljene Halimeda (Boueina) pygmea,
Halimeda (Arabicodium) aegagrapiloides, Permocalculus i dr.
GORNJI DEO URGONSKE FACIJE (K14)
Gornji deo urgonske facije je od peskovitih krenjaka, raznobojnih (sivih, crvenih i utih)
peara i glinaca sa proslojcima krenjaka. Sauvan je u sinklinali koja se protee od junih
padina Leskovika do Nia. Ovim sedimentima zavrava se ciklus sedimentacije zapoet u
srednjoj juri; preko njih lee sedimenti miocena. Aptski sedimenti sadre aptske korale
Peplosmilia fromenteli, Pleurosmilia koby, branhiopode Sellithyris sella,?Terebratula
praelonga,? Terebratula moutoniana, gastropode Nerinea euphyes, N. gaultina, Ceritinm
sp., lamelibranhijate i dr. Mikrofosilnu asocijaciju (i pored mnogo sa baremom zajednikih
elemenata) ine i alge: Halimeda (Boueina) hochsteteri i Marinella lugeoni i foraminiferi
Sabaudia minuta, Pseudocyclammina hedbergi, Choffatella decipiens. Merena debljina
otkrivenog dela apta je oko 150 metara (Kurilovo, selo Kamenica).

29

PALEOGEN
GRANIT PORFIRI ()
Javljaju se u vidu mnogobrojnih ica koje probijaju gnajsne stene Velikog i Malog Jastrepca.
ice su iroke 510 metara, dugake do vie stotina metara. Sadre fenokristale plagioklasa
i kalijskog feldspata; osnovna masa sastoji se od kvarca, kalijskog feldspata, plagioklasa,
biotita i muskovita. Najvei deo ovih stena moe se vezati za paleogeni granodioritski pluton
Velikog Jastrepca.
NEOGEN
Neogeni sedimenti imaju znatno rasprostranjenje i zauzimaju vie od polovine lista. Oni
ispunjavaju delove kruevakog i toplikog basena, aleksinakog Pomoravlja i nikog i
sokobanjskog basena. U facijalnom pogledu pripadaju jezerskim i kopnenim tvorevinama.
Na osnovu superpozicije, faune i flore izdvojeni su donji, srednji i gornji miocen, dok jedan
deo sedimenata uvrenih u gornji miocen, u okolini Nia, moe odgovarati i donjem
pliocenu.
DONJI MIOCEN (M1)
Najstariji miocenski sedimenti (tzv. aleksinaka serija") zauzimaju centralni i jugoistoni
deo lista, izmeu Mozgova na severu i Huma na jugu. Danas su sauvani u dva pojasa pravca
pruanja SSZJJI meusobno odvojenih kristalastim kriljcima. Starost sedimenata razliito
je tretirana ali je na osnovu spora: Nanoparvus amplitudo, emmaensis, tranquilis,
pseudomaximus, discordatus (N. Panti, 1964) suena na mogui interval od kraja oligocena
do starijih odeljaka srednjeg miocena. Danas se smatra da sedimenti aleksinake serije"
odgovaraju donjem miocenu.
Sedimenti donjeg miocena lee transgresivno preko kristalastih kriljaca. Poinju bazalnim
sedimentima intenzivno crvene boje (crvena serija) konglomeratima i krupnozrnim,
srednjozrnim i sitnozrnim subarkozama, koji se smenjuju sa alevritskim peskovima,
alevritskim glinama i peskovitim laporcima. Debljina ovih sedimenata je od 50 do 300
metara. Dalje u stubu dolaze peari, slatkovodni krenjaci, alevroliti i bituminozni kriljci
debeli do 350 metara (u pojedinim delovima erozijom redukovani na 100 metara), ugljeni
sloj debeo 26 metara, povlatna serija bituminoznih kriljaca (4010 m) i laporci i glinci
(do 150 m). Ukupna debljina sedimenata donjeg miocena u potpuno razvijenom profilu u
okolini Aleksinca procenjuje se na 9001000 metara.
SREDNJI MIOCEN (M2)
Sedimenti srednjeg miocena lee transgresivno preko kristalastih kriljaca, paleozojskih i
mezozojskih tvorevina. Sa donjim miocenom nisu u neposrednom kontaktu. Nalaze se
izmeu Bukovika i Poslonske planine, po obodu Jastrepca, junom i jugozapadnom delu
Kurilova, i izmeu Kopajkoare i Soko Banje gde se nalaze u rovu koji predstavlja vezu
izmeu svrljikog i sokobanjskog basena. Starost im je dokumentovana mikrofaunom
(ostrakoda, haraceje) i paleoflorom, odnosno poloajem u odnosu na mlae, gornjomiocenske
fosilonosne sedimente. Od ostrakoda karakteristian je srednjomiocenski rod Mediocypris
(Kopajkoara, Azbresnica), dok fosilnu fitocenozu ine: Myrica (Comptonia) acutiloba,
Juglans acuminata, Quercus gigantum,? Podogonim knorri, Cinamomum schencheri, C.
lanceolatum i dr. (Azbresnica). Ova fitocenoza predstavlja najverovatnije slatkovodne
30

ekvivalente tortona (eventualno i gornjeg helveta).

Srednji miocen je litoloki veoma raznovrstan, zavisno od basena u kome je vrena
sedimentacija. Sastav sedimenata zavisan je od sastava neposredne podloge. U Pomoravlju
(izmeu Bukovika i Poslonske planine) donji deo srednjeg miocena je od grubih,
nestratifikovanih ili slabo stratifikovanih aglomerata (sastavljenih uglavnom od kristalastih
kriljaca), manje od crvenih i sivih srednjozrnih subarkoza, sitnozrnih peara i peskovitih
glinaca. Debljina ovog dela miocena je promenljiva, od 150 m (Digolj) do 400 m (izmeu
Poslona i Ranja, Praskova i Deligrada).
Gruboklastine tvorevine prelaze navie u peare i alevrolite koji se smenjuju sa peskovitim
laporcima i glincima. Pritom krupnozrni sedimenti sadre vie fragmenata stena (sericitskih i
hloritskih kriljaca, kvarcita, krenjaka, granita), dok sitnozrni varijeteti imaju vie minerala
(kvarca, feldspata). Debljina ovog dela srednjeg miocena je oko 300 metara.
Srednjem miocenu u okolini Nia odgovaraju konglomerati, laporci, kredasti dolomiti i glinci
koji lee transgresivno preko mezozojskih sedimenata izmeu Kamenice i Huma. Istom delu
miocena odgovaraju sedimenti sauvani u rovu izmeu Ozrena i Device, od Kopajkoare do
Soko Banje. Srednji miocen je transgresivan preko jurskih i donjokrednih krenjaka i
pripadaju mu konglomerati, slatkovodni krenjaci i raznobojne (crvene, zelene i sive) gline.
NEFELINSKI BAZANITI (nM2)
Nalaze se u vidu izliva debelih do 20 metara u sedimentima srednjeg miocena izmeu Ozrena
i Device (Novo selo, Jezero). Stene su relativno raspadnute, sivocrne do crne boje. Sadre
fenokristale forsterita (12% F2SiO4 ) alterisanog u bovlingit, augita (2V = +62; c : Ng = 44)
i rombinog piroksena alterisanog u bovlingit i bastit. Osnovna masa je od mikrolita
plagioklasa, nefelina, gore pomenutih sastojaka i stakla. Struktura je hipokristalasto
porfirska.
PIROKLASTITI NEFELINSKIH BAZANITA (nM.2)
Izlivanje bazanita praeno je piroklastititima vulkanskim breama i tufovima. Tufovi su
sastavljeni od odlomaka plagioklasa i monoklininog piroksena. upljine u njima ispunjene
su kvarcom, karbonatom i epidotom. Cement je tufozan, sa dosta stakla. Debljina piroklastita
je od nekoliko do vie desetina metara.
GORNJI MIOCEN (M3)
U odnosu na donji i srednji miocen, gornji miocen ima znatno vee rasprostranjenje.
Sedimenti gornjeg miocena lee transgresivno preko svih starijih formacija kristalastih
kriljaca, paleozojskih i mezozojskih tvorevina, donjeg i srednjeg miocena, ispunjavajui
istoni deo kruevakog basena, aleksinako Pomoravlje i jugozapadni deo sokobanjskog
basena. Gornji miocen je predstavljen jezerskim sedimentima, ekvivalentima sarmata i
panona.
Jezerski gornji miocen u sokobanjskom basenu je od konglomerata, peara, laporaca sa
proslojcima krenjaka, i glina. Na vie mesta nalaze se i pojave dacitskih tufova i
bentonitskih glina. Na osnovu ostrakoda mogu se razlikovati ekv. sarmata sa Potamocypris
gracilis i ekv. panona sa Potamocypris pannonicus, Ilyocypris pannonica, Darwinula dadayi
i dr., zajedno sa Congeria ornitopsis, Orygoceras corniculum, Prosostenia serbica,
Hydrobia, Limnaea pauperata (okolina Resnika). Debljina sedimenata gornjeg miocena u
sokobanjskom basenu je oko 270 metara.
U istonom delu kruevakog basena i aleksinakom Pomoravlju naslage gornjeg miocena
31

imaju promenljiv sastav. U niem delu preovlauju gruboklastini sedimenti, naroito na

severnom obodu Jastrepca, dok u viem delu preovlauju peskoviti sedimenti sa proslojcima
konglomerata i ljunkova. Severozapadno i jugoistono od Aleksinca u gornjem miocenu se
osim peskovitih sedimenata nalaze i paketi znatne debljine alevrolita i glina. I ovde, kao u
zapadnom delu sokobanjskog basena, mogu se razlikovati ekvivalenti sarmata i panona. U
neposrednoj okolini Ranja, kod Maera, u ekvivalentima panona nalaze se Kosovia
matejii, Melanopsis decolata, Neritodonta brusinai, N. barakovii, Prosostenia serbica,
Congeria ornitopsis itd. Debljina gornjeg miocena je promenljiva od 150 do preko 700
metara.
U delu nikog basena gornjeg miocena odgovaraju peskovi (sa proslojcima peara i
konglomerata) i gline. Jedan deo sedimenata severno od Nia moe odgovarati i donjem
pliocenu ali za to nema pouzdane paleontoloke dokumentacije.

32

33

GORNJI PLIOCEN, KVARTAR (Pl, Q)

Najmlai delovi moravske kotline izgraeni su od ljunkova i peskova koji se javljaju ili kao
delovi poligenetske renojezerske akumulativne ravni ili u vidu visokih terasa 200210 i
150160 metara iznad June Morave i Niave.
Simenti se nalaze u vidu malih izolovanih krpa na Viniku, oko Teice, Loike, Bujmira i
drugih mesta. Najee lee diskordantno preko miocenske padine to ukazuje na emerziju
kopna za vreme jednog dela pliocena. Sa druge strane, u njih su useene rene terase
nesumnjivo pleistocenske starosti te je najverovatnije da su naslage taloene u gornjem
pliocenu i najdonjem kvartaru ili intervalu koji odgovara eopleistocenu u irem smislu. Ovom
shvatanju ide u prilog polenov spektar sa junih padina Vinika u kome se osim Pityosporites
labdavus (Pinus silvestris), Pityosporites alatus (Picea), Tricolpopollenites retiformis (Salix)
i dr., koji preovlauju u kvartaru, nalaze Inaperturopollenites dubius (taxodiaceae),
Inaperturopollenites hiatus (Taxodium) i druge forme koje karakteriu topliju klimu na kraju
gornjeg pliocena. Iz izloenog logino proizilazi da se pomenute naslage mogu najbolje
korelisati sa vilafrankim slojevima severne Italije, Leventiskim slojevima u irem smislu,
Rumanijenom u Rumuniji, pliopleistocenskim slojevima june Bugarske i sl.
Na profilima Graca, Vinika, Loike i drugih mesta zapaa se viestruko smenjivanje
litolokih lanova u seriji koja je debela 40100 metara. Pri tome, psefiti se javljaju u vidu
banaka u kojima preovlauju dobro zaobljeni, srednje i krupnozrni valuci krenjaka osim
kojih se zapaaju zeleni kriljci, liditi, daciti, andeziti i druge stene poreklom iz KarpatoBalkanskog sedimentacionog podruja. Sa druge strane, peskovi koji se javljaju u vidu
proslojaka ili soiva, izgraeni su od srednjozrnih varijeteta sa velikim procentom psamitske
komponente (83,87 94,5%), neto alevritskih sastojaka (5,511,5%) i slabim sadrajem
glinovitih estica (do 1,5%). Meu mineralima teke frakcije najzastupljeniji su epidoti i
metalini minerali dok je za laku frakciju karakteristian visoki sadraj alterisanih zrna,
kvarca i neto feldspata.
Sedimenti se karakteriu ritmikom sedimentacijom. ljunkovito peskovite naslage
izgraivale su sloene interkotlinske aluvijalne ravnice u okviru kojih je dolo do meanja
genetskih karakteristika i taloenja reno-jezerskih tvorevina.
KVARTAR
Aluvijalni sedimenti (al, alt, t1 t4)
Na sintetizovanim poprenim profilima dolina June Morave, Niave i drugih jaih tokova;
mogue je konstatovati etiri suprainundacione i dve vodoplavne terase (tabela 8).
Starost aluvijalnih naslaga odreena je na osnovu nalazaka Elephas primigenius, Equus
caballus i drugih kimenjaka u ekvivalentima niskih terasa i ostrakodske asocijacije:
Cyclocypris triebeli, Candona neglecta, Ilyocypris gibba i dr., koja je konstatovana u terasi
5060 metara na desnoj obali Toponike reke.

34

tab. 8
naziv terase i oznaka
na geolokoj karti
srednje
t4
terase
t3
niske
t2
terase
t1
vodoplavne
alt
terase
al

rel. visina
u metrima
90110 m.
5060 m.
2535 m.
1015 m.
35
m.

debljina
sedimenata
1020 m.
512 m.
1015 m.
1015 m.
do 5 m.
36 m.

verovatna
starost
Ginc
Mindel
Ris
Virm
Holocen
Holocen

Kod veine akumulacionih ciklusa zapaen je zakoniti odnos poloaja ljunkovito-peskovitih

i alevritinih estica. Naime, stariji delovi profila izgraeni su od psamitsko-psefitskih
naslaga facije renog korita" preko kojih lee supeskovi i sugline povoanskih facija.
Osim pomenutih, kod vodoplavnih terasa, zapaaju se i organogeno-barski sedimenti
ekvivalenti facije staraa" odnosno tvorevine koje se taloe u naputenim renim
meandrima.
O alevritinim sedimentima koji lee preko niskih terasa postoji shvatanje (J. MarkoviMarjanovi, 1951 i dr.) da su postali eolskom akumulacijom u periglacijalnim oblastima za
vreme risa i virma. Meutim, na veem broju profila u okviru njih su konstatovani ostrakodi
koji nesumnjivo ukazuju na vodeno poreklo naslaga. Usled transformacionih procesa koji su
se odigravali na temenima terasa supeskovi i sugline zadobili su lesoidni habitus ali sa
kopnenim lesom nemaju genetsku vezu.
U pogledu mineralnog sastava kod svih renih sedimenata jasno se zapaa diferencijacija dva
sedimentaciona podruja: 1. Karpato-Balkanskog; za deo doline Niave do ua u J. Moravu,
koje se karakterie preovlaivanjem metalinih minerala, epidota i granata i 2. meovitog
Rodopsko-Karpato-Balkanskog, u dolini June Morave, u kome dominiraju granati dok su
koliine epidota i metalinih minerala znatno manje.
Proluvijalni talozi (pr)
Proluvijalni sedimenti izgrauju ili sistem plavinskih konusa, kao to je sluaj na levoj obali
Morave izmeu Teice i Adrovca, ili pojedinane plavine koje formiraju Belobreka reka,
Drenovaka reka i druge bujice na desnoj obali June Morave.
Konusi su izgraeni od ljunkova, supeskova i suglina. Bitna razlika u odnosu na aluvijalne
sedimente manifestuje se nepravilnim rasporedom pomenutih litolokih lanova,
nezaobljenou sastojaka te haotinom i ukrtenom stratifikacijom. Osim toga, u korenu
svakog konusa obino preovlauju ljunkovi dok se na periferiji nalaze razni alevritini
sedimenti. Poslednja pojava stoji u vezi sa slabljenjem prenosne snage vodotoka koji
izgrauju konus.
Meovite urvinsko-proluvijalne bree (u) izdvojene su du severnog podnoja Device.
Izgraene su od blokova i komada mezozojskih krenjaka koji lee preko miocenskih
sedimenata.
Deluvijalni sedimenti (d)
Deluvijalne naslage konstatovane su juno od Vinika, na levoj obali Turije, desnoj obali
Moravice kod Subotinca i ispod Belog brega kod Draevca.
Kod svake lokalnosti uoavaju se razlike u sastavu koje stoje u uzronoj vezi sa zonom
35

spiranja. Osim toga na njihov sastav utie i nain pretaloavanja. Tako su padine Vinika
izgraene od koluvijalnih ljunkovito-peskovitih tvorevina; na levoj obali Turije od
supeskova; na desnoj obali Moravice od suglina i supeskova, a ispod Belog Brega od
lesoidnih suglina najverovatnije deluvijalno-proluvijalne geneze.
Izvorski sedimenti (i)
Pojave bigra vezane su za kraka vrela i izvore. Vee naslage bigra izdvojene su kod
sanatorijuma na Ozrenu, kod sela Kopajkoare i u Svetostevanskoj reci kod sela Lipovca.
Sipari (s)
Nalaze se ispod strmih odseka i u podnojima eskarpmana na Leskoviku, Ozrenu i Devici.
Sastoje se od blokova i komada mezozojskih krenjaka.

36

TEKTONIKA
List Aleksinac pripada dvema geotektonskim jedinicama Karpato-Balkanidima i Srpskomakedonskoj masi. Karpato-Balkanidima pripadaju rtanjsko-kuajska, gornjakosuvoplaninska i golubako-penkovska (lunika) tektonska jedinica. U Srpsko-makedonskoj
masi izdvojeno je vie blokova (horstova) meusobno razdvojenih tektonskim potolinama
ispunjenim neogenim sedimentima.
KARPATO-BALKANIDI (A)
RTANJSKO-KUAJSKA JEDINICA (A1)
Horst Device (1) formiran je izmeu ozrenskog raseda na zapadu, sokobanjskog raseda na
severu i rtanjskog raseda na istoku. Na listu Aleksinac nalazi se severozapadni deo horsta iji
se znatan deo nalazi istono, na listu Knjaevac. U severnom delu horsta izraena je
jugoistono vergentna brahiantiklinala sa jezgrom od devonskih peara i argiloista i krilima
od jurskih i donjokrednih sedimenata. Statistika osa brahiantiklinale nagnuta je ka
jugozapadu (226/16). Antiklinala je preseena poprenim rasedom pravca istokzapad, du
koga je sputen severni blok. Ka jugu se antiklinalni oblik gubi, prelazei u blagozatalasanu
plou od sedimenata urgonske facije. Dimenzije horsta su 15 km po duoj i 8 km po kraoj
osi.
Sokobanjski rased (2) je transverzalni gravitacioni rased miocenske starosti du koga je
relativno sputen severni blok, severno od osne kulminacije horst-antiklinale Device. Du
raseda, iji skok iznosi vie stotina metara, dovedeni su u isti nivo devonski peari i
argilositi i urgonski krenjaci donje krede na Devici, trijaski i titonski sedimenti na
Leskoviku i Ozrenu itd. Jedan je od raseda koji su uslovili stvaranje sokobanjske tektonske
potoline. Na listu Aleksinac vidljiv je na duini od preko 17 km.

37

Sl. 3. Pregledna tektonska karta lista Aleksinac. Generalized tectonic map of the Aleksinac sheet.
.

A. KarpatoBalkanidi. B. Srpsko-makedonska masa. A1.Rtanjsko-kuajska jedinica: 1. Horst

Device. 2. Sokobanjski rased. 3. Ozrenski (Sievski) rased. A 2. Gornjako-suvoplaninska
jedinica: 4. Antiklinala Kurilovo. 5. Sinklinala Brenice. 6. Antiklinala Cerja. 7. Sinklinala
Golog Vrha. 8. Kurilovski rasedi. 9. Porunika antiklinala. 10. Prekonoka sinklinala. 11.
Ozrenska antiklinala. 12. Jezerska sinklinala. 13. Prekonoki rased. 14. Rased Golemog
kamena. 15. Rased Leskovika. 16. Poruniki rased. 17. Roanjsko-bovanski rased. A 3.
Golubako-penkovska (Lunika) jedinica. B. Srpsko-makedonska masa: 18. Blok Sedog vrha.
18a. Blok Popove glave. 19. Blok Poslonskih planina i uniskog visa. 20. Blok Malog
Jastrepca. 21. Blok Velikog Jastrepca. 22. Vukanjski rased. 23. Sokobanjski basen. 24.
Kruevaki basen. 25. Topliki basen. 26. Niki basen. 27. Moravski basen.
A. CarpathoBalkanides. B. Serbian -Macedonian massif. A1. Rtanj-Kuaj unit: 1. Devica
horst. 2. Sokobanja fault. 3. Ozren (Sievo) fault. A2. Gornjak-Suva planina unit: 4. Kurilovo
anticline. 5. Brenica syncline. 6. Cerje anticilne. 7. Goli Vrh syncline. 8. Kurilovo faults.
9. Porunica anticline. 10. Prekonoge syncline. 11. Ozren anticline. 12. Jezero syncline.
13. Prekonoge fault. 14. Golemi kamen fault. 15. Leskovik fault. 16. Porunica fault. 17.
Roanj-Bovan fault. A3. Golubac-Penkovo (Lunica) unit. B. Serbian-Macedonian massif: Sedi
Vrh block. 18a. Popova glava block. 19. Block of Poslonska planina and Djunis. 20. Mali
Jastrebac block. 21. Veliki Jastrebac block. 22. Vukanja fault. 23. Bassin of Sokobanja. 24.
Bassin of Kruevac. 25. Bassin of Toplica. 26. Bassin of Ni. 27. Bassin of Morava.
. -. . - . 1 : 1.
38

 . 2. . 3. () . 2.
. 4. . 5. . 6.
. 7. . 8. . 9.
. 10. . 11. .12.
. 13. . 14. . 15. . 16. . 17. - . 3
(). . - : 18. .
18. . 19. . 20.
. 21. . 22. . 23.
. 24. . 25. . 26.
. 27. .

Ozrenski (Sievski) rased (3). Ovaj rased miocenske starosti odvaja terene rtanjskokuajske jedinice (Devica) od gornjako-suvoplaninske jedinice (Ozren, Kurilovo). To je
longitudinalni, u ovom delu terena gravitacioni, intermitentni rased koji je uslovio stvaranje
rova izmeu Ozrena i Device i vezu izmeu sokobanjskog i svrljikog miocenskog jezera, a
zatim tektonski kontakt sedimenata srednjeg miocena i urgonskih krenjaka donje krede
Device. Rased je uslovio i izbijanje nefelinskih bazanita izmeu Ozrena i Device. Na listu
Aleksinac vidljiv je na duini od 25 km.
GORNJAKO-SUVOPLANINSKA JEDINICA (A2)
Ovoj strukturnoj jedinici na listu Aleksinac pripadaju Leskovik, Ozren i Kurilovo koji ine
delove jedinstvene tektonske jedinice, ograniene dvema regionalnim longitudinalnim
dislokacijama. Istonu granicu prema rtanjsko-kuajskoj jedinici ini ozrenski (sievski)
rased; zapadnu granicu prema golubako-penkovskoj (lunikoj) jedinici ini poruniki
rased. Osa gornjako-suvoplaninske jedinice ima pravac SSZJJI i undulira, stvarajui osne
depresije i osne kulminacije. U predelima osnih kulminacija otkriveni su paleozojski i
mezozojski sedimenti, u osnim depresijama usled poprenog razlamanja i sputanja pojedinih
blokova dolo je do formiranja tektonskih potolina ispunjenih neogenim sedimentima.
U okviru gronjako-suvoplaninske jedinice izdvojene su dve sloene bore: Kurilova i
Ozrena.
Sloena bora Kurilova
Sastavljena je od nekoliko manjih nabornih oblika pravca pruanja SSZJJI meu kojima
su, od istoka prema zapadu izdvojeni: antiklinala Kurilova, sinklinala Brenice, antiklinala
Cerja i sinklinala Golog vrha.
Antiklinala Kurilova (4) predstavlja normalan kos zapadnovergentni nabor sa jezgrom od
paleozojskih i krilima od mezozojskih sedimenata. Teme i istono krilo antiklinale
razlomljeni su sistemom raseda du kojih su permski crveni peari reversno kretani preko
jurskih sedimenata. Osa antiklinale na ovom listu je subhorizontalna (118/1) mada u celini
tone ka jugoistoku stvarajui osnu depresiju ispunjenu neogenim sedimentima. Severni deo
antiklinale razlomljen je sistemom poprenih kaskadnih raseda koji su uslovili da cela
struktura tone pod neogene sedimente aleksinakog Pomoravlja. Dimenzije antiklinale na
listu Aleksinac su 12 km po duoj i 5 km po kraoj osi.
Sinklinala Brenice (5) izgraena je od mezozojskih sedimenata. Predstavlja prevrnut
istonovergentni nabor. Dno sinklinale je od najmlaih, aptskih sedimenata. Osa sinklinale
tone ka jugoistoku. Duina joj je 10 km (izmeu Brenice i Kravlja), irina oko 2 km.
Antiklinala Cerja (6) stisnuta prevrnuta istonovergentna antiklinala sa temenom od
gornjojurskih i krilima od donjokrednih sedimenata. Duina antiklinale je 5 km, irina oko
1,5 km.
39

Sinklinala Golog vrha (7) je prevrnuta istonovergentna sinklinala izgraena od sedimenata

donje krede, dugaka oko 7,5 km, iroka oko 2 km. U dnu sinklinale sauvani su najmlai,
aptski sedimenti. Osa sinklinale tone ka jugoistoku (153/12).
Kurilovski rasedi (8) predstavljaju sistem poprenih kaskadnih raseda du kojih su sputeni
severni blokovi severno od osne kulminacije bore Kurilovo. Najniu stepenicu u ovom
sistemu raseda predstavlja toponiki rased V. Petkovia (1935, str. 175). Svi rasedi imaju
pravac istok zapad i doveli su u isti nivo jurske i donjokredne sedimente ili razliite
lanove jure. Du veih poprenih raseda sauvani su miocenski sedimenti.
Sloena bora Ozrena
Predstavlja produetak bore Kurilova u pravcu SSZ. Sastavljena je od vie manjih nabornih
oblika mestimino znatno deformisanih poprenim i dijagonalnim rasedima. U severnom
delu bora je preseena poprenim sokobanjskim rasedom du koga je severni blok relativno
sputan i tone pod neogene sedimente sokobanjske kotline. Na jugu bora je preseena
sistemom poprenih gravitacionih raseda koji su uslovili da se sve strukture gube ispod
neogena aleksinakog Pomoravlja. U sloenoj bori Ozrena su od zapada prema istoku
izdvojeni: porunika antiklinala, prekonoka sinklinala, ozrenska antiklinala i jezerska
sinklinala. Neke od ovih nabornih oblika preseca dijagonalni rased Golemog kamena.
Porunika antiklinala (9) izgraena je od kristalastih kriljaca koji ine jezgro i
karbonskih, permskih i trijaskih sedimenata koji ine krila antiklinale. Preko zapadnog krila
antiklinale reversno su prema istkou kretani devonski sedimenti lunike tektonske jedinice.
Iako je hipsometriski najnia (nalazi se u podnoju Leskovika) antiklinala predstavlja
relativno izdignuti blok koji je velikim delom erozijom raznet. Statistika osa antiklinale ima
elemente pada 158/10. Dimenzije antiklinale su 11 km po duoj i 1,51,7 km po kraoj osi.
Prekonoka sinklinala (10) je istonovergentna prevrnuta sinklinala. Mestimino, prevrnuta
sinklinala u severnom delu prelazi u kos a kod sela Resnika u uspravan nabor. Sinklinala je
izgraena od jurskih i donjokrednih sedimenata. Iako je hipsometriski via, sinklinala
predstavlja relativno sputen blok. U geografskom smislu pripada joj planina Leskovik iji
najvii vrh predstavlja dno sinklinale. Zapadnu granicu sinklinale prema porunikoj
antiklinali ini rased Leskovika (15). Brojnim poprenim i dijagonalnim rasedima sinklinala
je znatno deformisana i izdeljena u sistem blokova. Osa sinklinale ima pravac SSZJJI i
tone u pravcu JJI 170/25 i 158/16. U severnom delu dno sinklinale je od titonskih, u
junom delu od neokomskih, haremskih i aptskih sedimenata. Duina sinklinale je preko 15
km a irina od 12,5 km.
Ozrenska antiklinala (11) je deformisana, delimino prevrnuta istonovergentna antiklinala
izgraena od permskih ili trijaskih sedimenata u jezgru i trijaskih ili jurskih sedimenata na
krilima. Teme antiklinale je raskinuto reversnim rasedom (13), dok je antiklinala, osim toga,
preseena dijagonalnim rasedom Golemog kamena (14).
Jezerska sinklinala (12), kao najistoniji oblik u ovom sistemu nabora, predstavlja uspravan
nabor izgraen od jurskih i donjokrednih sedimenata. U severnom delu, kod sanatorijuma na
Ozrenu, sinklinala je preseena poprenim sokobanjskim rasedom du koga je relativno
sputen severni blok. Odatle u pravcu jugoistoka osa sinklinale tone ka jugoistoku (145/5)
tako da se u njenom dnu reaju sve mlai sedimenti donjeg malma, gornjeg malma,
neokoma i urgona. Juno od sela Jezera sinklinala je deformisana rasedima i prepokrivena
miocenskim sedimentima.
Prekonoki rased (13). Ovim imenom nazvan je rased koji se nalazi zapadno od sela Jezera i
preseca istono krilo prekonoke sinklinale i ozrensku antiklinalu. To je desni transkurentni
rased iji je jugozapadni (povlatni) blok relativno kretan prema SSI a severoistoni
(podinski) blok kretan ka JJZ. Du raseda, na povlatnom bloku nalazi se sisetm sekundarnih
40

prevrnutih nabora sa vergencom prema severu ili severoistoku.

Rased Golemog kamena (14) je dijagonalni gravitacioni rased pravca ZSZIJI koji preseca
prekonoku sinklinalu, ozrensku antiklinalu i jezersku sinklinalu. Du raseda relativno je
sputen severoistoni blok dovodei u isti nivo razliite stratigrafske lanove paleozoika i
mezozoika (perm-gornja jura, perm-donja kreda, gornja juradonja kreda itd.). Veliina
skoka na ovom rasedu je vie stotina metara.
Rased Leskovika (15) je gravitacioni rased pravca SSZJJI koji se prua du zapadnog
podnoja Leskovika izmeu Resnika i Lipovca, na duini od preko 10 km. U pravcu severa i
juga tone pod neogene sedimente. Du ovog raseda dovedeni su u iusti nivo jurski sedimenti
severoistonog bloka sa karbonskim, permskim i trijaskim sedimentima jugozapadnog bloka.
Relativno sputen SI blok (Leskovik) hipsografski je znatno vii od relativno izdignutog
bloka (podnoje Leskovika) koji je velikim delom erozijom raznet.
Poruniki rased (16) je reversni istonovergentni rased du koga su devonski sedimenti
lunike jedinice (povlatni blok) reversno kretani preko kristalastih kriljaca, perma, trijasa i
jure gornjako-suvoplaninske jedinice (podinski blok). Pad rasedne povrine je ka zapadu
pod uglom od 45.
Roanjsko-bovanski rased (17) odvaja terene Srpsko-makedonske mase od KarpatoBalkanida. Predstavlja longitudinalni reversni istonovergentni rased du koga su na listu
Aleksinac kristalasti kriljci (kao povlatno krilo) kretani prema istoku preko sedimenata
donjeg miocena (kao podinskog krila). Starost raseda je post-donjomiocenska. Neposredno je
praen na duini od preko 20 km.
GOLUBAKO-PENKOVSKA (LUNIKA) JEDINICA (A3)
Ova tektonska jedinica na listu Aleksinac ograniena je dvema istonovergentnim
dislokacijama: sa istone strane porunikom, a sa zapdane strane roanjsko-bovanskom.
Izgraena je od kristalastih kriljaca rifej-kambrijuma, staropaleozojskih i neogenih
sedimenata.
U kristalastim kriljcima ove jedinice statistikim putem nije rekonstruisan nikakav odreeni
strukturni oblik. Silurski i devonski sedimenti predstavljaju deo jednog veeg nabora sa
sekundarnim ubiranjem ija su posledica normalni i prevrnuti padovi. Statistika osa
sekundarnih nabora tone u pravcu JJI (157/7). Sedimenti donjeg miocena najverovatnije ine
prevrnutu istonovergentnu sinklinalu (bovanska sinklinala) ije se jugozapadno, inversno
krilo nalazi najveim delom ispod kristalastih kriljaca bloka Sedog vrha. Na ovo ukazuje
fragmentarna pojava bazalnih sedimenata donjeg miocena (crvena serija) ispod kriljaca
du roanjsko-bovanske dislokacije (Prugovac, Sedi vrh, Bovan).
SRPSKO-MAKEDONSKA MASA (B)
Ovoj geotektonskoj jedinici na listu Aleksinac pripadaju kristalasti kriljci zapadno od
roanjsko-bovanske dislokacije koja se uzima kao granica izmeu Srpsko-makedonske mase
i Karpato-Balkanida. Kristalasti kriljci nalaze se u vidu nekoliko odvojenih blokova
(horstova), meusobno razdvojenih tektonskim potolinama ispunjenim neogenim
sedimentima. Osnovne s-povrine u kriljcima predstavlja folijacija koja je uglavnom
paralelna sa slojevitou odnosno litaom.
Blok Sedog vrha (18) nalazi se istono i severoistono od Aleksinca. Izgraen je od
kristalastih kriljaca niskog stepena metamorfizma koji se pruaju pravcem SSZJJI. U
pravcu SSZ i JJI kriljci tonu pod neogene sedimente aleksinakog Pomoravlja. Blok Sedog
vrha je kao povlatni blok reversno kretan du roanjsko-bovanske dislokacije preko
41

sedimenata donjeg miocena bovanske sinklinale. Unutar bloka kriljci su ubrani u nabore m
do Dm dimenzija, ija statistika osa ima elemente pada 151/3 i paralelna je sa osama u
mezozojskim sedimentima gornjako-suvoplaninske jedinice.
Blok Popove glave (18a) nalazi se severozapadno od Nia. Izgraen je od istih tvorevina kao
prethodni, sa istim odnosom prema sedimentima donjeg miocena. Unutar bloka,
metamorfisani konglomerati i kriljci sa paketima krenjaka generalno padaju prema
severoistoku kao deo krila veeg nabora.
Blok Poslonske planine i uniskog visa (19) nalazi se na severozapadnom delu lista.
Izgraen je od stena gnajsnog kompleksa i migmatita, sa monoklinalnim padom ISI, I i I
JI. Statistika prouavanja ukazuju na istoni obod jedne brahiantiklinale, koja se veim
delom nalazi zapadnije, van granica lista (doma Mojsinjskih planina na listu Kruevac 1 :
100.000).
Jastrebac predstavlja relativno izdignuti deo izmeu sputenih blokova toplike i kruevake
potoline ispunjene neogenim sedimentima. Na listu Aleksinac nalazi se Mali Jastrebac i deo
V. Jastrepca koji su meusobno odvojeni vukanjskim rasedom (22).
Blok Malog Jastrepca (20) je sa SZ, SI i JI strane ogranien mladim gravitacionim
rasedima, a sa zapadne strane reversnim rasedom du koga je ceo blok relativno kretan
navie u pravcu ZJZ preko bloka V. Jastrepca. Monoklinalni pad ka jugoistoku i slabo
naglaene statistike ose nagnute ka JJI (165/13) i JJZ (194/16) pokazuju zatvaranje
brahiantiklinale ije je zapadno krilo odseeno.
Blok Velikog Jastrepca (21) se jednim delom nalazi na listu Aleksinac; vei njegov deo
nalazi se zapadnije na listu Kruevac. Izgraen je od kristalastih kriljaca visokog i niskog
stepena metamorfizma.
Kristalasti kriljci niskog stepena metamorfizma ubrani su u linearne, prevrnute,
zapadnovergentne nabore ije statistike ose imaju pad na SSZ (354/7). Kristalasti kriljci
visokog stepena metamorfizma imaju pad na ZJZ. Padovi folijacije ka ISI u ovim kriljcima
mogu se shvatiti kao mlaa, alpijska prerada. S druge strane, padovi folijacije u kritsalastim
kriljcima niskog stepena metamorfizma mogu se shvatiti kao uticaj starije podloge ubrane u
brahiformne strukturne oblike.
Vukanjski rased (22) odvaja kristalasti blok Velikog Jastrepca od bloka Malog Jastrepca.
Predstavlja zapadnovergentni rased miocenske starosti, du koga su okcasti gnajsevi Malog
Jastrepca (SI, povlatni blok) reversno kretani prema zapadu preko plagioklasnih gnajseva
Velikog Jastrepca (JZ, podinski blok). Du raseda zapaaju se produkti ovih alpijskih
kretanja milonitizacija i kataklaza u irini od nekoliko stotina metara do preko 2 km.
TEKTONIKA NEOGENIH BASENA
Formiranje tektonskih potolina u kojima su akumulirane neogene slatkovodne naslage
vezano je za komadanje ve izdignutog Karpato-Balkanskog venca i Srpsko-makedonske
mase. Ove potoline nastale su du dva sistema raseda; longitudinalnih, pruanja SSZJJI, i
transverzalnih, pruanja istokzapad ili ISIZJZ. U neogenu se razlikuju dva strukturna
podsprata: ubrani sedimenti donjeg miocena i uglavnom neporemeeni sedimenti srednjeg i
gornjeg miocena (eventualno i donjeg pliocena).
Sedimenti donjeg miocena taloeni su u perifernoj kotlini formiranoj po obodu KarpatskoBalkanskog venca. Oni su ubrani u linearne, mestimino prevrnute i istonovergentne nabore
pruanja SSZJJI (Vakup-Subotinac, PrugovacBovan). Mlai miocenski sedimenti
ispunjavaju jugozapadni deo sokobanjske kotline (23), istoni deo kruevake (24),
severoistoni deo toplike (25), severni deo nike (26) i moravksu (27). U svim navedenim
42

kotlinama mlai miocenski sedimenti lee transgresivno preko starije podloge, prilagoeni su
formama paleoreljafa i blago su nagnuti od periferije ka centru basena. Kasnije su znatno
poremeeni, naroito u blizini velikih dislokacija du kojih su doli u tektonski kontakt sa
starijim formacijama. Du ozrenskog raseda miocenski sedimenti mestimino padaju pod
mezozojske krenjake rtanjsko-kuajske jedinice; du vukanjskog raseda su vertikalni.
Unutar basena miocenski sedimenti su poremeeni brojnim rasedima meu kojima
dominiraju rasedi pravca SSZJJI IZ.

43

PREGLED MINERALNIH SIROVINA

Podruje lista Aleksinac karakterie se pojavama kaustobiolita, nemetala i graevinskog
materijala. Vanija leita i pojave kaustobiolita nalaze se u okolini Aleksinca a nemetala i
graevinskog mateirjala u okolini Nia i Soko Banje.
KAUSTOBIOLITI
UGALJ
Leite mrkog uglja kod Aleksinca po proizvodnji i rezervama nalazi se na drugom mestu u
SR Srbiji. Ugalj se nalazi u slatkovodnim sedimentima donjeg miocena. Glavni ugljeni sloj je
promenljive debljine, od 2 do 6 metara, sa mestiminim zadebljanjem do 15 metara. U
eksploataciji je vie od 80 godina. Ugalj pripada vrsti tvrdih mrkih ugljeva, sadri 24% vlage,
17% pepela. Kalorina mo uglja je 45005500 K/kal.
PARAFINSKI KRILJCI
Javljaju se zajedno sa mrkim ugljem u okolini Aleksinca i predstavljaju do sada najvee
leite ove sirovine u Jugoslaviji. Otkriveni su na duini od oko 8 km., izmeu Aleksinca i
Subotince. U odnosu na ugljeni sloj razlikuju se podinski i povlatni nivo parafinksih
kriljaca, od kojih je povlatni nivo znaajniji. Debljina glavne povlatne zone parafinskih
kriljaca isnosi oko 200 metara, a delova bogatijih kerogenom (oko 10% sirovog ulja) od 50
do 90 metara.
NEMETALI I GRAEVINSKI MATERIJAL
Na podruju lista Aleksinac postoji veliki broj pojava nemetalnih sirovina ali su one
uglavnom neistraene. Izuzetak ini leite kredastih dolomita kod sela Kamenice severno od
Nia.
Leite kredastih dolomita nalazi se u miocenskim sedimentima. Dolomit se javlja u
slojevima 0,20,5 metara, u ukupnoj debljini do 30 metara. Eksploatie se i upotrebljava u
industriji boja i lakova, industriji gume i proizvodnji sredstava za zatitu bilja.
Znatne naslage dolomita gornjojurske starosti nalaze se na Devici i Ozrenu iznad Soko
Banje. Hemijske analize ovih stena pokazuju 31,2232,64% CaO; 19,3419,43% MgO;
1,202,06% SiO2; 1,011,42% R2O3 i 46,0646,12% gubitka arenjem.
Mezozojski krenjaci predstavljaju vrlo dobar graevinski materijal ili slue za peenje
krea. Za sada je razvijena samo lokalna eksploatacija ovoga materijala. Vei kamenolomi
nalaze se na Ozrenu iznad Soko Banje. Mermerasti krenjaci koji se nalaze u vidu soiva u
gnajsevima na Velikom Jastrepcu takoe se lokalno eksploatiu. Kao graevinski materijal
upotrebljavaju se okcasti gnajsevi u dolini June Morave (unis).
U tercijarnim i kvartarnim sedimentima nalaze se manje ili vee koliine peskova i ljunkova
koje metani upotrebljavaju u graevinske svrhe. U poslednje vreme u koritu June Morave
izmeu Aleksinca i Nia poela je intenzivna eksploatacija renog ljunka.

44

Sl. 4. Pregledna karta mineralnih sirovina. Generalized map of mineral occurrences sheet Aleksinac.

1. pojave bakra (Cu) i pirita (px). 2. Leite kredastog dolomita. 3. Pojave magnezita (mg). 4.
Leite uglja: (Um mrki ugalj), bituminoznih kriljaca (bi). 5. Kamenolomi. 6. ljunkare.
7. Peskare. 8. Glinita. 9. Banja termomineralna. 10. Izvor termalni.
1. Occurrences of copper (Cu) and pyrites (px). 2. Deposit of chalky dolomite. 3. Occurrences of
magnesite (mg). 4. Deposits of coal: (Um brown coal), bituminous sehist (bi). 5. Quarries.
6. Gravel pits. 7. Sand pit. 8. Clay pit. 9. Thermal spa. 10. Thermal spring.
1. (u) (). 2. . 3.
(mg). 4. : (Um), (bi). 5.
. 6. . 7. . 8.
. 9. . 10. .

METALI
POJAVE BAKRA
Jugozapadno od sela Kopajkoare nalaze se pojave bakra na tektonskom kontaktu
45

gornjojurskih krenjaka i permskih crvenih peara. Orudnjenje je vezano za prsline i

pukotine kako jurskih krenjaka tako i crvenih peara. U naenim primercima konstatovane
su pojave azurita i malahita. Regionalno posmatrano pojave bakra u ovoj lokalnosti pripadaju
unutranjoj zoni permskih crvenih peara istone Srbije, u kojoj se nalaze i pojave bakra kod
Matejevca, Grbava, Siga i dr., vezane za hidrotermalne procese dacitsko-andezitskih stena
ridanjsko-krepoljinske zone.
POJAVE TERMOMINERALNIH VODA
Na listu Aleksinac nalazi se vie pojava termomineralnih voda od kojih su neke poznate i
koriste se kao lekovite vode ve due vreme. Najpoznatiji izvori ovih voda nalaze se u Soko
Banji. i Ribarskoj Banji; manje poznati izvori nalaze se u Kulinskoj banji, u selu urii,
izmeu Miljkovca i Kravlja i u selu Miljkovcu. Sve pojave termomineralnih voda vezane su
za vee dislokacije.
Soko Banja se nalazi na severoistonom delu lista, u podnoju Ozrena. Kao banja poznata je
jo od Rimljana. Termomineralna voda pojavljuje se na vie mesta od kojih su znaajna dva:
glavno termalno vrelo u samoj varoi, i u klisuri Moravice, 1,8 km uzvodno od varoi (Lepterija). Kapacitet glavnog vrela je 28 l/sec. a temperatura vode je 2846 C. Izbijanje vode
praeno je gasovima (azot, kiseonik, ugljen dioksid, helijum, argon, neon, kripton, radon).
Voda je mineralizovana i spada u red radioaktivnih, zemnoalkalnih akratotermi.
Ribarska banja nalazi se u dolini Banjske reke, u severoistonoj supodini Velikog Jastrepca
(JZ deo lista). Ima vie izvora ukupnog kapaciteta 170 l/min. Temperatura vode glavnog
izvora koji se koristi je 38 C. Prema hemijskim karakteristikama voda Ribarske Banje spada
u red sumporovitih homeotermi sa karakterom slabih alkalno-salininih voda (natrijskosulfatno-bikarbonatne sa slobodnim sumporvodonikom).
Kulinska banja se nalazi u severnom podnoju Malog Jastrepca, na desnoj obali reke Turije,
oko 9 km istono od Ribarske Banje. Izvorite je razbijenog tipa. Ukupna izdanost svih
izvora je 15 l/min. Temperatura vode je 16 C. Prema hemijskom sastavu pripada grupi
sumporovitih hipotermi i veoma je slina vodi Ribarske banje.
Terma u selu urii je oko 4 km severoistono od Kulinske banje. Izdanost izvora je do 10
l/sec a temperatura vode 17,2C. Prema hemijskom sastavu voda je slina onoj iz Kulinske
banje.
Terma Kravljansko topilo je u klisuri Toponike reke izmeu sela Kravlja i Miljkovca,
jugoistono od Aleksinca. Ima etiri izvora ukupne izdanosti oko 10 l/sec. Temperatura vode
je 31C. Voda pripada tipu hidrokarbonatnih, natrijsko-kalcijskih, slabo alkalnih (pH preko
8,0), slabo do srednje mineralizovanih voda.
Terma u selu Miljkovcu je oko 3 km nizvodno od prethodne, na levoj obali Toponike reke,
priblino iste izdanosti izvora. Termalna voda se mea sa renom i zbog toga ima neto niu
temperaturu 26 C. Po hemijskom sastavu identina je sa termom Kravljansko topilo.

46

tabela 9.
SKRAENICE HEMIJSKE ANALIZE VODA
selo
selo
Kraljvlje
urii
HCO3
mg/l
467,3
329,4
Cl
mg/l
10,6
9,9
SO4
mg/l
14,1
7,8
NO3
mg/l
2,0
2,0
Ca
mg/l
54,9
51,1
Mg
mg/l
22,0
5,5
Fe (ukupno)
mg/l
0,3
0,3
NaK
mg/l
79,9
62,3
mineralizacija
mg/l
651,1
468,3
CO2
mg/l
19,4
10,6
alkalitet HC1
mg/l n/10
76,6
54,0
suvi ostatak
mg/l
316,0
335,0
pH
8,1
8,4
ukupna tvrdina
dH
12,8
8,4
karbonatna vtrdina
dH
21,4
15,1

selo
Miljkovac
317,2
8,5
14,1
4,0
57,0
11,6
0,3
42,3
460,5
14,1
52,0
310,0
8,3
10,6
14,6
alizirao: B. Mundri

47

ISTORIJA STVARANJA TERENA

U najstarije dogaaje u podruju lista Aleksinac spada obrazovanje vulkanogeno-sedimentne
zajednice stena u eugeosinklinalnom prostoru verovatno proterozojske starosti. U ovoj
eugeosinklinali taloeni su uglavnom psamitski i pelitski sedimenti praeni bazinim
vulkanizmom. Stene ove zajednice, koje danas pripadaju jezgru Srpsko-makedonske mase,
metamorfisane su do granat-amfibolitske, mestimino i eklogitske facije, a vreme
metamorfizma vezuje se za moldanubku (prevlasinsku) orogenezu.
Posle ove epohe konsolidacije i inverzije Srpsko-makedonske mase, po njenom obodu
formirana je nova eugeosinklinala u kojoj je deponovanje psamitskih i pelitskih, podreeno
psefitskih i karbonatnih sedimenata, u toku rifeja i kambrijuma, praeno izlivima bazinih i
kiselih vulkanita i obrazovanjem njihovih tufova, u kasnijoj fazi i intruzijama gabroidnih
stena. Stene ove zajednice metamorfisane su pod uslovima facije zelenih kriljaca, a vreme
metamorfizma vezuje se za bajkalsku orogenezu (vlasinska faza M. Dimitrijevia).
Stene regionalno metamorfisane pod uslovima facije zelenih kriljaca, mestimino su (Mali
Jastrebac) pod dejstvom plutonskog metamorfizma progresivno metamorfisane do
almandin--amfibolitske facije. Ovaj metamorfizam je albit-sericit-hloritske kriljce i albithloritske kriljce izmenio u mikaiste i leptinolite, bogate granatom i metamorfnim
mineralima, kao i u gnajseve i amfibolske stene. Vreme metamorfizma verovatno odgovara
vremenu utiskivanja plutona iji su apikalni delovi otkriveni danas na Malom Jastrepcu
(stariji od 210 mil. god., metoda Rb/Sr na biotitu), odnosno hercinskoj (zavrnoj) epohi
konsolidacije Srpsko-makedonske mase.
Posle bajkalske epohe konsolidacije u delu terena koji pripada Karpato-Balkanidima
formirana je staropaleozojska geosinklinala u kojoj su deponovani sedimenti (ordovicijuma),
silura i devona. Ovi sedimenti zahvaeni su posle devona snanim hercinskim ubiranjem
(sudetska faza) kojim je stvoreno kopno. Prekid u sedimentaciji traje do gornjeg karbona
kada se u izolovanim basenima taloe jezerski sedimenti. Sedimentacija se sa izmenjenim
reimom nastavlja i u permu kada se po obodu hercinskog Karpatsko-Balkanskog kopna
stvara formacija crvenih peara. Prekid u taloenju izmeu perma i trijasa izazvan je
pfalskom fazom tako da trijaski marinski sedimenti lee slabo diskordantno na permskim
crvenim pearima. Trijasko more bilo je relativno kratkog veka (donji i jedan deo srednjeg
trijasa). Pod uticajem starokimrijskih pokreta more se definitivno povlai i ceo teren sve do
srednje jure predstavlja kopno. Novi ciklus sedimentacije zapoet je u srednjoj juri, traje kroz
gornju juru i donju kredu zakljuno sa aptom. U ovom ciklusu taloeni su uglavnom
plitkovodni sedimenti koji u gornjoj juri pripadaju zatvorenoj morskoj, lagunskoj i
povremeno i osloboenoj sredini obuhvatajui podruje sprudnog zalea ili izuzetno i sam
sprudni areal. Slian reim zadrava se i u neokomu, dok se u baremu stvaraju sprudni
sedimenti urgonske facije. U aptu se pod uticajem pokreta austrijske faze more definitivno
povlai iz ovih krajeva i cela teritorija ponovo postaje kopno.
Za blie preciziranje vremena ubiranja mezozojskih tvorevina, odnosno stvaranja glavnih
nabornih oblika alpskog strukturnog plana na listu Aleksinac nema dovoljno podataka zbog
duge kopnene faze koja je trajala od apta do donjeg miocena. Prema podacima dobijenim na
susednim listovima ono odgovara pirinejskoj fazi posle koje, preteno vertikalnim kretanjima
savske faze dolazi do formiranja tektonskih kotlina pravca SSZJJI u kojima se deponuju
slatkovodni jezerski sedimenti donjeg miocena. Tektonski pokreti koji po vremenu
odgovaraju mladotajerskoj fazi doveli su do ubiranja ovih tvorevina i formiranja kraljuti
(roanjsko-bovanska kraljut). Sedimenti srednjeg i gornjeg miocena nisu poremeeni. Oni
48

kao post-strukturni lee obino horizontalno ili blago nagnuti preko starijih formacija (sem
u blizini veih raseda). Vertikalna kretanja za vreme miocena uslovila su vulkansku aktivnost
(granit-porfiri Jastrebac, nefelinski bazaniti Ozren).
U morfogenezi najmlaih delova nike i aleksinake kotline, za vreme gornjeg pliocena i
kvartara, mogu se razlikovati dve faze: starija, reno-jezerska i mlada, rena.
Reno jezerski stadijum predstavlja specifinu etapu u kojoj se nekadanje jezersko dno
poelo transformisati u sloenu interkotlinsku aluvijalnu ravnicu.
Sa prethodnom fazom genetski su vezane dve visoke terase (200210 m i 150160 m
relativne visine), koje predstavljaju zavrne etape egzistovanja prethodne poligenetske faze.
One manifestuju nagla sputanja crnomorske erozione baze i poetak formiranja jedinstvenog
fluviodenudacionog sistema. Ovaj period koji odgovara gornjem vilafranku, odlikuje se i
intenzivnim koluvijalnim zasipanjima marginalnih delova kotline. U ovo vreme stvaraju se
sloeni predgorni konusi, padinske bree i drugi oblici koji predstavljaju inicijalne forme
deluvijalnih padina.
Fluvijatilna perioda predstavlja drugu veliku etapu geomorfoloke evolucije moravske
kotline u kojoj je, putem inteziviranja sukcesivnih procesa rene erozije i akumulacije dolo
do stvaranja dolina June Morave i njenih pritoka. Poev od Ginca do danas mogue je
konstatovati est faza akumulacije od kojih su etiri stvarane u toku pleistocena a dve u
holocenu.

49

LITERATURA
Aleksi V. (1955): PRILOG POZNAVANJU MINERALOKOG SASTAVA VAKUPSKE
SINKLINALE KAO PODINSKOG DELA ALEKSINAKE PRODUKTIVNE SERIJE. Zbornik
radova Geol. inst. ,,J. ujovi, knj. VII. Beograd.
Aleksi V. (1959): PRETHODNI REZULTATI ISPITIVANJA ARKOZNIH I FELDSPATSKIH
PEARA GRADITA U BAZI MIOCENSKE PRODUKTIVNE FORMACIJE ALEKSINCA.
Zapisnici Srpskog geol. drutva za 1957. Beograd.
Aleksi V. (1965): PETROLOKA I STRUKTURNA STUDIJA KRISTALASTIH KRILJACA
BUKOVIKA I RONJA. Nepublikovana doktorska disertacija.
Aleksi V. (1966): NEKA PRETHODNA ZAPAANJA O PROTEROZOJSKOM METAMORFNOM
KOMPLEKSU BUKOVIKA I RONJA. Zapisnici Srpskog geol. drutva, zbor 23. XII. 1963.
Beograd.
Anelkovi M. (1967): STRUKTURNO-FACIJALNE ZONE KARPATO-BALKANIDA SRBIJE.
Rudarsko-metalurki fakultet i institut za bakar u Boru, Zbornik radova, knj. V. Bor.
Boue A. (1836): RESULTATS DE MA PREMIERE TOURNEE DANS LE NORDET LE CENTRE
DE LA TURQUIE D'EUROPE, FAITE EN PARTIE EN COMPAGNIE DE M.M. DE
MONTALEMBERT ET VIGUESUEL. Bull. Soc. geol. de France t. 8. Paris.
Cviji J. (1914): ISTOCI POD DEVICOM KOD SELA ITLUKA. Glasnik Geografskog drutva, sv.
III i IV. Beograd.
Cviji J. (1924): GEOMORFOLOGIJA, knj. I .Beograd.
iuli M. (1964): NOVI PODACI O GEOLOGIJI MIOCENSKIH SEDIMENATA
VELIKOMORAVSKOG ROVA. Geol. anali Balk. Pol. knj. 31. Beograd.
iuli M. (1968): O TERCIJARNIM TVOREVINAMA SOKOBANJSKOG
BASENA I
KRIVOVIRSKE KOTLINE. Zbornik radova Rudarsko-metalurkog fak. i inst. za bakar, knj VII. Bor.
iuli - Veselinovi M. (1954): PRILOG POZNAVANJU TERCIJARA ALEKSINAKOG
POMORAVLJA. Zbornik radova Geol. inst. ,J. ujovi, knj. VII. Beograd.
iuli - Veselinovi M. (1962): PALEOGEOGRAFSKA SKICA TERCIJARNIH BASENA U
MORAVSKOM ROVU. Vesnik Zavoda za geol. i geof. istra. knj. 20. Beograd.
Deleon G., Dromnjak M., Lovri A. (1972): STRONCIJUMOVA STAROST STENA JUHORSKOSTALAKOG METAMORFNOG KOMPLEKSA. VII kongres geologa SFRJ, Predavanja, knj. 2.
Zagreb.
Dimitrijevi M. (1967): PROBLEMI SRPSKO-MAKEDONSKE MASE. Karpato-Balkanska geol.
asoc. VIII kongres. Vodi ekskurzije 2b. Beograd.
Dimitrijevi M. (1969): THE METAMORPHIC ROCKS OF YUGOSLAVIA. Bull. of the IX-th
Congress of the Carpatho-Balkan geol. assoc. Vol. 1. Budapest.
Doli D. (1966): O CREVNIM SERIJAMA U JEZERSKOM MIOCENU JELANIKOG I
ALEKSINAKOG BASENA. Glasnik Prir. muz. knj. 21. Beograd.
Doli D. (1966): OPTI STRATIGRAFSKI PROFIL MIOCENA U SEVERNOM DELU
MORAVSKE POTOLINE. Referati VI savetovanja geologa, deo I. Ohrid.
Doli D. (1969): NEKI PROBLEMI ISTRAIVANJA TERCIJARNOG UGLJA U OBLASTI NIA.
Zapisnici Srpskog geol. drutva za 1964. god. Beograd.
ordevi . (19501952): IZVETAJI O GEOLOKOM ISTRAIVANJU U OBLASTI
ALEKSINAKOG UGLJENOG BASENA. Fond stru. dokum. Geozavoda. Beograd.
urkovi R. (1968): ELABORAT O PRORAUNU REZERVI KREDE U SELU KAMENICI KOD
NIA. Fond stru. dokum. Geozavoda. Beograd.
Grubi A. (1967): RIDANJSKO-KREPOLJINSKA RASEDNA ZONA U ISTONOJ SRBIJI. Gelo.
Anali Balk. Pol., knj. 33. Beograd.
Grubi A., Antonijevi I. (1964): NOVA SHVATANJA O TEKTONSKOM SKLOPU ISTONE
SRBIJE. Zbornik Rud.-geol. fak. sv. 8 za 1961/1962. Beograd.
Joksimovi S. (1973): AMFIBOLSKE STENE JUGOZAPADNO OD MAARA (POSLONSKA
PLANINA). Geol. anali Balk. Pol., knj. 38. Beograd.
Jovanovi S. P. (1924): GEOMORFOLOGIJA SOKOBANJSKE KOTLINE. Glasnik geograf, drutva,
sv. X. Beograd.
Jovanovi P. (1956): DEVICA (PLANINA U ISTONOJ SRBIJI). Enc. Jugosl., knj. 2. Zagreb.
50

Jovanovi D. (1934): O RADIOAKTIVNIM POJAVAMA I PRISUSTVU RETKIH GASOVA U

TERMALNIM VODAMA SOKO BANJE. Glas Srpske kralj. akad. sv. CLXII. Beograd.
Kaleni M., Hadi-Vukovi M., Doli D., Raki O. M. (1974): TUMA ZA OSNOVNU GEOLOKU
KARTU SFRJ, KUEVO 1 : 100.000. Fond stru. dokum. Geozavoda. Beograd.
Kosti M. (1958): RIBARSKA BANJA. ANTROPOGEOGRAFSKE ODLIKE. Glasnik Srpskog
geograf, drutva, sv. 38, br. 1. Beograd
Kosti A., Simi V., Anti R. (1970): GRANITOIDNE STENE KRAJKOVCA NA MALOM
JASTREPCU. Glasnik Prirod, muzeja. A. sv. 22. Beograd.
Krsti B. (1973): ABOUT SOME ASSOCIATIONS OF GRAPTOLITES FROM THE LOWER
SILURIAN OF EASTERN SERBIA. Bull. Scient. Yugosl. Sect. A. Zagreb.
Krsti B. (1975): PRILOZI ZA POZNAVANJE STRATIGRAFIJE I TEKTONIKE JUGOISTONE
SRBIJE. IV. BORA KURILOVA. Zapisnici Srpskog geol. drutva za 1974. Beograd.
Krsti B., Kaleni M., Danilova A., Maslarevi Lj. (1968): JURSKI SEDIMENTI TUPINICE.
KRSTACA, DEVICE, KURILOVA, UKOVSKE REKE I SVRLJIKIH PLANINA. Vesnik Zavoda
za geol. i geog. istra., knj. 26. Beograd.
Krsti B., Paji V. (1972): A CONTRIBUTION TO THE KNOWLEDGE OF THE UPPER
DEVONIAN IN EASTERN SERBIA, Bull Scient. Yugosl. A. 17. No. 56. Zagreb.
Lukovi M., Pavlovi M. (1947): GEOLOKA KARTA OKOLINE ALEKSINCA 1 : 10.000, SA
TUMAEM. Fond stru. dokum. Geozavoda. Beograd.
Maksimovi B., Nikodijevi R. (1969): REZULTATI PROUAVANJA ALEKSINAKOG
UGLJENOG LEITA I NEPOSREDNE OKOLINE. Fond stru. dokum. Geozavoda. Beograd.
Markovi J (1950): FOSILNA FLORA BIGRA DOLINE GRADANICE KOD SOKO BANJE.
Glasnik Prirod, muzeja, sv. 3. Beograd.
Markovi J. (1958): ZANIMLJIVI OBLICI RELJEFA SOKOBANJSKE KOTLINE. Zatita prirode,
br. 14. Beograd.
Markovi - Marjanovi J. (1948): LESNE OAZE U POMORAVLJU. Glasnik Srpskog geograf,
drutva. Beograd.
Markovi - Marjanovi J. (1952): LESNE OAZE STALAKE KLISURE. Glasnik Srpskog geograf,
drutva, sv. 32, br. 1. Beograd.
Markovi - Marjanovi J. (1953): O STRATIGRAFSKOM POLOAJU BIGRA HUMSKE UKE
KOD NIA. Geol. anali Balk. Pol., knj. XXI, Beograd.
Markovi V. (1961): IZVETAJ O GEOLOKOM KARTIRANJU JUGOISTONOG DELA
ALEKSINAKOG POMORAVLJA U TOKU 1960 GODINE. Fond stru. dokum. Geozavoda.
Beograd.
Markovi V. (1964): IZVETAJ O ISTRAIVANTU KAMENOG UGLJA NA OBJEKTU
OBRADOVE STOLICESOKO BANJA U 1963 .GODINI. Fond stru. dokum. Geozavoda.
Beograd.
Martinovi ., Kosti M. (1965): TERMA KRAVLJANSKO TOPILO. Glasnik Srpskog geograf,
drutva, sv. XLV, br. 2. Beograd.
Martinovi ., Kosti M. (1966): KULINSKO-BANJSKA KOTLINA I KULINSKA BANJA. Glasnik
Srpskog geograf, drutva, sv. XLVI, br. 1. Beograd.
Milakovi B., Novkovi M. (1971): O ZNAAJU GORNJOKREDNO-PALEOGENIH NASLAGA
SOKOBANJSKOG BASENA ZA TEKTONIKU SREDINJIH DELOVA ISTONE SRBIJE. Glasnik Prirod, muzeja. A. knj. 26. Beograd.
Milojevi S. (1936): VRELA MORAVICE U SOKOBANJSKOJ KOTLINI. Glasnik Srpskog geograf,
drutva, sv. XXII. Beograd
Milojevi N. (1958): TERMOMINERALNI IZVORI SOKO BANJE I PROBLEM NJIHOVOG
RASHLAIVANJA. Geol. anali Balk. Pol., knj. XXV. Beograd.
Milovanovi B. (1957): TRIJAS U UNUTRANJEM DELU ISTONE SRBIJE. Zbornik radova Rud.
geol. fak. za 1955. god. sv. 3. Beograd.
Milovanovi B. (1970): IZVETAJ O HIDROLOKIM ISTRAIVANJIMA TERMOMINERALNIH
VODA U RIBARSKOJ BANJI. Fond stru. dokum. Geozavoda. Beograd.
Mitrovi V. M., Ignjatovi J. (1933): PARAFINSKI KRILJAC IZ OKOLINE ALEKSINCA. Glasnik
hem. drutva Kralj. Jugosl. sv. IV. Beograd.
Novkovi M. (1956): GEOLOKI PRIKAZ SOKOBANJSKOG TERCIJARNOG BASENA. Fond
stru. dokum. Geozavoda. Beograd.
Novkovi M., Milakovi B., Cvetkovi D. (1970): GEOLOKA STUDIJA SOKOBANJSKOG
TERCIJARNOG BASENA. I. Vesnik Zavoda za geol. i geof. istra., knj. 28; II. knj. 29/30. Beograd.
51

Pani B. (1967): IZVETAJ O PROSPEKCISKO-ISTRANIM RADOVIMA NA KERAMZITIMA I

DOLOMITIMA OKOLINE NIA. Fond stru. dokum. Geozavoda. Beograd.
Pani B. (1968): IZVETAJ O PROSPEKCISKO-ISTRANIM RADOVIMA NA DOLOMITIMA
OKOLINE NIA. Fond stru. dokum. Geozavoda. Beograd.
Panti N., Podgajni O. (1964): PETROLOKO-PALINOLOKA STUDIJA UGLJA IZ
ALEKSINAKIH RUDNIKA. Fond rudnika.
Panti V., Raki M., Hadi-Vukovi M. (1969): PALEOGENI SEDIMENTI I MLAI
GRANODIORITI NA SEVERNIM PADINAMA V. JASTREPCA. Zapisnici Srpskog geol. drutva za
1966. Beograd.
Petkovi K. (1956): MAGMATSKE STENE JASTREBAKOG PLANINSKOG MASIVA, DOBA
NJIHOVE KONSOLIDACIJE I VEZA MAGMATSKIH POKRETA SA OROGENIM FAZAMA I
PODFAZAMA. Prvi Jugosl. geol. kongres. Bled.
Petkovi K., Ciuli M. (1962): POJAVA BITUMINOZNIH I UGLJENIH SLOJEVA NA ZAPADNOJ
STRANI MORAVE. Nafta, sv. 12. Beograd.
Petkovi K., Milojevi S. (1932): GEOLOKA KARTA KRALJEVINE JUGOSLAVIJE, LIST NI
1 : 100.000. Izdanje Geol. inst. Kralj. Jugosl. Becgrad.
Petkovi K., Milojevi S. (1937): TUMA ZA GEOLOKU KARTU LISTA NI 1 : 100.000.
Povremeno izdanje Geol. inst. Kralj. Jugosl. Beograd.
Petkovi V. (1930): O TEKTONSKOM SKLOPU ISTONE SRBIJE. Glas. Srpske akad. nauka., knj.
140. Beograd.
Petkovi V. (1933): GEOLOKA KARTA KRALJEVINE JUGOSLAVIJE, LIST ZAJEAR
1 : 100.000. Izdaje Geol. inst. Kralj. Jugosl. Beograd.
Petkovi V., Milovanovi B. (1932): SOKOBANJSKI (JOANIKI) DOLOMIT I NJEGOV ZNAAJ
ZA TEKTONIKU ISTONE SRBIJE. Glas Srpske akad. nauka, knj. CLI. Beograd.
Petkovi V., Lukovi M., Petkovi K., Milovanovi B. (1933): GEOLOKA KARTA KRALJEVINE
JUGOSLAVIJE, LIST PARAIN 1 : 100.000. Izdaje Geol. inst. Kralj. Jugosl. Beograd.
Petrovi J. (1955): POPIKA PEINA, ISTONA SRBIJA. Zbornik radova Inst. za prouavanje
kra ,,J. Cviji, sv. 1. Beograd.
Petrovi J. (1956): PEINA SAMAR U SELU KOPAJKOARI ISTONA SRBIJA. Zatita
prirode, sv. 6. Beograd.
Podgajni O. (1964): PETROLOKI SASTAV ALEKSINAKOG UGLJA. Rudarski glasnik, sv. 3.
Beograd.
Radovanovi S. (1900): GEOLOKI SASTAV I TEKTONIKA ALEKSINAKOG TERCIJARNOG
TERENA. Geol. anali Balk. Pol., knj. I. Beograd.
Radovanovi S. (1924): O OLIGOCENU U SRBIJI I SUSEDNIM OBLASTIMA. Geol. anali Balk.,
Pol. Knj XI/1 (1932). Beograd.
Raki O. M. (1972): O FACIJAMA SAVREMENOG ALUVIJUMA U DOLINI JUNE I ZAPADNE
MORAVE. Zapisnici Srpskog geol. drutva za 1971. Beograd.
Raki O. M. (1976): KVARTARNI SEDIMENTI U DOLINAMA JUNE I ZAPADNE MORAVE SA
KRAIM OSVRTOM NA PRILIKE U PANONSKOM I DAKISKOM BASENU. Nepublikovana
doktorska disertacija.
Raki M., Dimitrijevi M., Terzin V., Cvetkovi D., Petrovi B. (1973): TUMA ZA OSNOVNU
GEOLOKU KARTU SFRJ, LIST NI 1 : 100.000. Izdanje Saveznog geol. zavoda. Beograd.
Raki M., Hadi-Vukovi M., Dimitrijevi M., Kaleni M., Markovi B. (1976): TUMA ZA
OSNOVNU GEOLOKU KARTU SFRJ. LIST KRUEVAC 1 : 100.000. Izdanje Saveznog geol.
zavoda. Beograd.
Raki M., Simonovi S., Hadi-Vukovi M. (1972): JO JEDAN PRILOG GEOLOGIJI I
STRATIGRAFIJI V. JASTREPCA. Zapisnici Srpskog geol. drutva za 1971. Beograd.
Simi V. (1958): RAZVOJ UGLJENOKOPA I UGLJARSKE PRIVREDE U SRBIJI. Posebno izdanje
SANU, Odelj prir. mat. nauka, knj. 18. Beograd.
Stangailovi D. (1969): SUBJEZERSKI VULKANIZAM U SOKOBANJSKOM BASENU.
Zapisnici Srpskog geol. drutva, zbor 25. X. 1964. Beograd.
Stevanovi R. (1969): PRILOG ZA POZNAVANJE VULKANOGENIH SEDIMENATA U
ALEKSINAKOM TERCIJARNOM BASENU. Zapisnici Srpskog geol. drutva, zbor 27. III. 1964.
Beograd.
Stevanovi R. (1969): STRATIGRAFSKI PRIKAZ MIOCENSKE UGLJONOSNE SERIJE
ALEKSINAKOG BASENA. Zapisnici Srpskog geol. drutva za 1964. Beograd.
52

Sui Z. (1953): PRILOG ZA POZNAVANJE GEOLOKOG SASTAVA PLANINE OZRENA I

DEVICE (ISTONA SRBIJA). Geol. anali Balk. Pol., knj. XXI. Beograd.
kerlj D. (1957): IZVETAJ O GEOLOKIM ISTRAIVANJIMA NA TERENU SOKOBANJSKOG
TERCIJARNOG BASENA. Fond stru. dokum. Geozavoda. Beograd.
Tomi J. (1928): POJAVA BAZANITA NA OZRENU KOD SOKOBANJE. Geol. anali Balk. Pol., knj.
IX/2. Beograd.
Uroevi S. (1925): STALAKA BRDA I UNISKI VISOVI. Geol. anali Balk. Pol., knj. VIII/1.
Beograd.
Uroevi S. (1928): BUKOVIK I ROANJ. STUDIJA TERENA KRISTALASTIH KRILJACA.
Geol. anali Balk. Pol., knj. IX/2. Beograd.
Uroevi S. (1929): JASTREBAC (GEOLOKO-PETROGRAFSKA STUDIJA GRANITA I
KRISTALASTIH KRILJACA). Glas Srpske kralj. akad. knj. CXXXVIL Beograd.
Uroevi D. (1968): RAZVIE TRIJASKIH I JURSKIH SEDIMENATA NA ZAPADNOM KRILU
KURILOVSKE ANTIKLINALE. Vesnik Zavoda za geol. i geof. istra., knj. XXVI. Beograd.
Uroevi D. (1972): PRILOG ZA POZNAVANJE MAKROFAUNE IZ DOGERA ISTONE SRBIJE.
Zapisnici Srpskog geol. drutva za 1969. Beograd.
Veselinovi M. (1952): REZULTATI PROUAVANJA TERCIJARNOG TERENA IZMEU
PARAINA I RANJA. Zbornik radova SANU, XXII, Geol. inst., knj. 4. Beograd.
Veselinovi M. (1956): PRILOG POZNAVANJU TERCIJARA ALEKSINAKOG POMORAVLJA.
Zbornik radova Geol. inst. ,J. Zujovi, knj. 7. Beograd.
Veselinovi M. (1952): IZVETAJ O GEOLOKIM ISPITIVANJIMA TERCIJARNOG TERENA
ALEKSINAKO-KRUEVAKE OBLASTI (SA RUKOPISNOM GEOLOKOM KARTOM
1: 50.000 Fond stru. dokum. Geozavoda. Beograd.
Veselinovi M. (1964): IZVETAJ O GEOLOKOM KARTIRANJU TERENA ZA OBJEKT
OBRADOVE STOLICE. Fond stru. dokum. Geozavoda. Beograd.
Veselinovi M., Krsti B. (1966): PRILOZI ZA STRATIGRAFIJU STARIJEG PALEOZOIKA U
ISTONOJ SRBIJI. Zapisnici Srpskog geol. drutva za 1963. Beograd.
ujovi J. (1889): OSNOVI ZA GEOLOGIJU KRALJEVINE SRBIJE SA SKICOM GEOLOKE
KARTE. Geol. anali Balk. Pol., knj. 1. Beograd.
ujovi J. (1893): GEOLOGIJA SRBIJE, I. Beograd.

53

GEOLOGY OF THE SHEET ALEKSINAC

THE SHEET ALEKSINAC HA BEEN MAPPED AND THE EXPLANATORY TEXT PREPARED
BY THE STAFF OF THE INSTITUTE FOR GEOLOGICAL, HYDROGEOLOGICAL,
GEOPHYSICAL AND GEOLOGICAL ENGINEERING RESEARCH, BELGRADE.

The oldest rocks, probably of the Proterozoic, in the sheet are andesine gneiss, amphibolite,
amphibolic gneiss, eclogite, marble and eclogite of the so-called ,,lower complex" of the
Serbian-Macedonian massif. Riphean-Cambrian and Cambrian rocks are albitic-chloritic,
sericitic, albitic-sericitic or sericitic-chloritic schists and quartzite. They are developed in
central and western parts of the sheet. Marbled limestone from this metamorphic series on
Veliki Jastrebac is found to contain praeglobotruncanae and globotruncanae (R. Radoii,
1978; M. Kaleni, 1978), which is related to the Upper Cretaceous at least for a part of the
series.
These low crystalline rocks (green schist series) on Mali Jastrebac are progressively
metamorphosed to the almandine-amphibolite facies, probably under the effect of plutonic
metamorphism of a large granite intrusion.
Ordovician sediments are recognized in a dislocation zone between Cambrian ,,green schist"
and Silurian and Devonian rocks (Porunika Reka, Miljkovac).
The Silurian is located between Miljkovac and Rujnik (north of Ni) and consists of
argillaceous schist, siliceous schist and lydite. A zone with Monoclimacis cenulata is noted.
Cores of Devica and Kurilovo anticlines and Porunica dislocation (between Ni and
Porunica) contain lydite, sandstone and argillaceous schist with interbeds of conglomerate
and lenses of limestone with fauna of the Siegenian, Frasnian and Famennian stages.
Granitoids of Mali Jastrebac, which penetrate through Riphean-Cambrian, schist are of the
Upper Palaeozoic.
The Carboniferous consists of conglomerate, sandstone, argillaceous schist and coal shale
with remnants of Stephanian flora. It lies transgressively over Cambrian or Devonian rocks
and has small extent.
The Permian is composed of red sandstone which gradually develops from Carboniferous
formations. It is recognized east in the sheet.
The Permian is overlain by slightly unconformable Seissian sandstone and argillaceous
sandstone, and Campilian sandstone and sandy dolomite. The above-lying dolomitic
limestone, limestone and some sandstone are of the Anisic.
The Jurassic consists of conglomerate, sandstone, dolomitic limestone and argillaceous and
sandy limestone with upper Bajocian-Bathonian fauna. These Middle Jurassic formations lie
transgressively over older rocks. Gradually from these, Upper Jurassic limestone and
dolomite develop, in which all Upper Jurassic stages are recognized.
Lower Cretaceous sediments gradually pass from the Upper Jurassic. These are shallow
marine sediments, carbonatic in the lower and clastic in upper strata. All Lower Cretaceous
stages, except Albian, are determined.
Upper Cretaceous formations are not localized in the sheet covered area.
Neogene sediments are extensive. They are deposited in tectonic depressions, both in
terrestrial and lake environments. Within them, Lower Miocene, Middle Miocene and Upper
Miocene formations are distinguished. During the Miocene volcanic activity occurred along
big faults (nepheline basanite). SE in the sheet area, Upper Miocene formations pass into the
Lower Pliocene.
The youngest, Quaternary, formations are located in Morava depression. They consist of
Upper PliocenePleistocene, Pleistocene and Holocene deposits. Alluvial, piedmont and
rainwash genetic types are separated, and respective morphologic forms: river terraces,
alluvial cones and slope debris.
Western end of the sheet-covered terrain is a part of the SerbianMacedonian massif by
54

geotectonic division, and the eastern one of the CarpathoBalkanides. Tectonic horsts: Sedi
Vrh, Popova Glava, Poslonske Pla-nine, Mali Jastrebac and Veliki Jastrebac, as well as
tectonic troughs between them, belong to the former. RtanjKuaj, GornjakSuva Planina
and GolubacPenkovo (Lunica) are tectonic units of the GarpatoBalkanides part of the
sheet.
Major mineral ores are Miocene coal and paraffinic schist near Aleksinac, and thermomineral
springs, many of which, such as Sokobanja and Ribarska Banja, are known from the Roman
times.
Translated by
D. Mijovi Pili
LEGEND OF MAPPING UNITS
Holocene
1. Talus cone. 2. Calc tuff. 3. Alluvium. 4. Terrace 35 m. 5. Marsh sediments. 6. Deluvium.
Pleistocene
7. Proluvium. 8. Sandy loam. 9. Terrace 1015 m. 10. Terrace 2535 m. 11. Terrace 5060 m.
12. Terrace 90100 m. 13. Slide breccia. NeogeneQuaternary. 14. Gravel, sand, clay.
Neogene
15. Upper Miocene: Conglomerate, sandstone, sand, marl, limestone and clay. 16. Nephelin-basalte,
pyroclastics. 17. Nephelin-basalte. 18. Middle Miocene: Conglomerates, sandstone, shale, limestone. 19.
Lower Miocene: Sandstone, coal, bitominous schist. 20. Conglomerate, sandstone and shale red series.
Paleogene
21. Granite-porphyry.
Lower Cretaceous
22. Sandy limestone, sandstone and shale (upper part of Urgonian facies Aptian).
23. Limestone (lower part of Urgonian FaciesBarremianAptian). 24. Bedded and thick bedded limestone
(ValangianHauterivian).
Jurrasic
25. Tithonian bedded and thick bedded limestone and dolomite. 26. OxfordianKimeridgian: Bedded and
thick bedded limestone and dolomite. 27.Dogger: Conglomerate, sandstone and sandy limestone.
Triassic
28. Sandstone, limestone, dolomite.
Permian
29. Alevrolite, sandstone, conglomerate Formation of red sandstone.
Carboniferous
30. Conglomerate, sandstone, alevrolite and shale. 31. Quartz veins. 32. Pegmatitic veins. 33. Granitmonzonite (Krajkovac). 34. Granitmonzonit (Kulina).
Devonian
35.a) Conglomerate, sandstone and argilloschist. b) Limestone.
Silurian
36. Grapthollitic schists and lidite.
Ordovician?
7. Meta-conglomerate, meta-sandstone. 38. Meta-keratophyre and quartzkeratophyre. 39. Meta-gabbro,
epidote-actinolits chists and epidote-chlorite schists.
Cambrian
40. Metaconglomerate. meta-sandstone. 41. Limestone. 42. Albite-sericite, sericite-chlorite and epidote-

55

chlorite schists. 43. Metaconglomerate and metasandstone.

Riphean-Cambrian
44. Gneiss-granite. 45. Sericite, albite-sericite and sericite-chlorite schists. 46. Marble. 47. Migmatites:
Layered microcline-plagioclasse and aplitoidic gneiss. 48. Migmatites: Eyed microcline-plagioclasse and
aplitoidic gneiss. 49. Amphibolite, amphibolite-gneiss and schists . 50. Albite-oligoclasse gneiss and
leptynolite. 51. Quatzzite. 52. Albite-actinolite, epidote-actinolite and chlorite-epidot schist. 53. Albite
muscovite (biotite) and albite-muscovite-chlorite schists. 54. Albite-chlorite schists.

LEGEND OF STANDARD MAP DENOTATIONS

1. Normal boundary: observed (with dip) and covered. 2. Erosion boundary: observed (with dip)
and co-vered (with dip). 3. Gradual lithologic transition: observed and covered. 4. Boundary of
intrusive magmatic body: observed, covered, boundary of effusive body: observed and covered. 5.
Dip elements of beds: normal and overturned. 6. Dip elements of beds: horizontal and vertical.
7. Statistical dip of beds: normal, vertical and horizontal. 8. Dip elements of foliation: normal,
overturned and vertical. 9. Statistical dip elements of foliation: normal and vertical. 10. Foliation
with lineation. 11. Dip elements of joints, cleavage, vertical cleavage. 12. Traces of
representative bedding planes: observed and photogeologically observed. 13. Axis of anticline and
syncline: uppright and oblique. 14. Axis of overthurned anticline and syn-cline. 15. Plunging of
the anticline or syncline axis. 16. Dip of axis of small folds, axis with vergency. 17. Fault without
denotation of character: observed, covered and photogeologically observed. 18. Dipof fault plane,
relative downtrown side. 19. Fault zone mylonit. 20. Front of overtrust: observed, covered. 21.
Macroflora, marine macroflora, freshwater macroflora. 22. Microflora and microfauna. 23.
Mammalia. 24. Metallic occurences (Cu-copper, px-pyrite). 25. Non metallic occurences (mgmagnesite). 26. Caustobiolith occurences (bi-bitominous schists). 27. Building stone quorry.
28. Importend clay pits.29. Importend gravel pits and sand pits. 30. Waste dump. 31. Bore holes:
single and groups (2050 p.). 32. Underground works: active, abandoned. 33. Surface works:
active, abandoned. 34. Landslide.

56

, ,

, ,
, , , ,
. . - .
- -, ,
- - .
. ,

(. 1978, . 1978),
.
( )
-
.

"
(-, ).
( ).
, . liis
lta.
,
( ), ,
,
.
, - ,
.
, ,
.
.

. .

.
, , ,
.
, ,
-
.
.
; .

. ,
, .
.
.
.
, .
, .
57

 (-).
-
.
.
-, .
, ,
: ,
.
-
, -.
-, -,
. -
: , ().

.
, :
. - -.
.

1. . 2. . 3. . 4. 35 . 5. .
6. .

7. . 8. . 9. 1015 . 10. 2535 . 11. 5060 .

12. 90110 . 13. 14. , , -.

15. : , , , , , . 16. -,
. 17. -. 18. : , , ,
. 19. : , , , . 20.
: , ,- .

21. -

22. , ( ).23.
( , -). 24. ().

25. : . 26. -:
. 27. : , .
28. , , .

29. , ,

30. , , . 31. . 32.

. 33. - (). 34. - ().

35. ) , ) .

58


36. , .
?
37. -, -. 38. - -. 39. -,
- - .

40. - -. 41. . 42. -, -

- . 43. -.
-
44. -. 45. , - . 46..
47. : - . 48. :
- . 49. , .
50. - . 51. . 52. -, - . 53. - () - . 54. - .

55. : - . 56. :
- . 57. . 58. . 59.
. 60. .

: ( ) ( ). 2.
- : ( ) ( ). 3.
: . 4. :
, . 5. : 6.
: . 7. :
, . 8.
. 9. : .
10. . 11. , .
12. :
. 13. . 14.
. 15. . 16.
, . 17. :
, . 18.
. 19. , . 20.
: . 21. , ,
. 22. , 23. . 24.
(u , ). 25. (mg ). 26.
(bi ). 27.
. 28. . 29. . 30.
. 31. : , 2050 . 32. :
, . 33. : . 34. .

59