Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 110

jynfwiG ;f a&G;aumufyrJG sm;

apmif-h unfah vhvma&;twGuf vufpJG

(Translated by the Burma Fund)

(OSCE) . 'Drdkua&pDtzGJ@tpnf;rsm;ESifh vl@tcGit


hf a&;qdik &f m&H;k (ODIHR) rS xkwaf 0jzef@csdonf?
Al. Ujazdowskie 19, 00-557 Warsaw, Poland.
www.osce.org/odihr
2

rlydik cf iG fh? OSCE/ODIHR 2003


TpmtkyfEiS fhywfoufaom rlyidk fciG u
fh dk xde;f odrf;xm;ygonf? Txkwaf 0jzef@csdry_ g ta=umif;t&mrsm;udk vGwv
f yfpmG toH;k y
Edik +f yD;/ ynma&;qdik &f m&nf&,
G cf sufEiS fh pD;yGm;a&;t&aqmif&u
G jf cif;r[kwaf om udprP sm;twGuf rdwLW yGm;Edik fygonf? odk@&mwGif
Todk@wqifu
h ;l ,ljzef@csrd r_ sm;udk (OSCE/ODIHR)od@k tcsut
f vufrsm;. rl&if; ydik &f iS t
f jzpf aus;Zl;wifa=umif; yl;wGJ
azmfjy&ef vdt
k yfygonf?
rl&if;'DZidk f;? Damla Suar, Frankfurt Main, Germany
ydv
k efEidk if w
H iG f Polygrafus Andrzej Adamiak rS yHkEydS fonf?
rl&if;pmtkyfyHkESdyjf zef@csdru
_ dk ,lEdkuw
f ufuif;'rf;Edik if H tpdk;&rS axmufyhHun
l Dra_ y;ygonf?

taxGaxG jrifuiG ;f

1? a&G;aumufyGJ tuJjzwfjcif;
2? apmif=h unfah vhvma&; tpDtpOfrsm; csrSwaf qmif&u
G jf cif;?
3? Oya'a=umif;qdik &f m ydik ;f jcm;oH;k oyfjcif;?
4? a&G;aumufyt
GJ jiif;yGm;r_rsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
5? rJqENay;olrsm; rSwfyw
Hk ifjcif;udpu
P dk tuJjzwfjcif;ESihf a&G;aumufyJG-c&dik f e,fajrowfrw
S fr_rsm;ukd tuJjzwfjcif;?
6? a&G;aumufyGJ pDrt
H kycf sKyfyu
Hk dk apmif=h unfah vhvmjcif;?
7? ud,
k fpm;vS,af vmif;rsm;ESifh Edik if aH &;ygwDrsm; rSwfyw
kH ifjcif;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
8? a&G;aumufyGJ rJq,
G fpnf;&H;k r_udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
9? owif;rD',
D mrsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
10? rJay;jcif;ESifh rJa&wGujf cif;udk apmih=f unfjh cif;?
11? pm&if;oGi;f jcif;/ xyfqifhydk@aqmifjcif;ESifh xkwjf yefa=ujimcsuftm; apmif=h unft
h uJjzwfjcif;?
12? tpD&ifcHwifoiG ;f jcif;ESifh axmufct
H =uHyjcif;?

rmwdum
ed'gef;
1? a&G;aumufyGJ tuJjzwfjcif;
u? a&G;aumufyGJEiS fh vl@tcGit
fh a&;rsm;qdik &f m Edik if w
H umpHEe_ ;f rsm;
c? a&G;aumufyGJrsm; tuJjzwfjcif;wGif Edik if HwumpHcsdepf EH _e;f rsm;udk toHk;yjcif;
*? a&G;aumufyrGJ sm;udk tuJjzwfjcif;wGi/f jynfwiG ;f pHcsed fpHEe_ ;f rsm;udk toHk;yjcif;
C? ,cifu usi;f ycJah om a&G;aumufyGJEiS hf Edi_ ;f ,SOjf cif;?
2? apmif=h unf
G jf cif;?
unfah vhvma&; tpDtpOfrsm; csrSwaf qmif&u
4

u? vdt
k yfcsurf sm;udk tuJjzwfowfrw
S jf cif;?
c? tpDtpOfa&;qGjJ cif;ESifh tzGJ@tpnf;qdik &f m udprP sm;
*? tpDtpOfzGJ@pnf;yHkEiS fh vkyif ef;wm0efrsm;/
C? Edik if Hv;Hk qdik &f maqmif&u
G af om pDrcH surf sm;?
i? a'otvdu
k fEiS fh Xmaetvdkuf pDrcH surf sm;?
p? bufrvdu
k fr?_
q? todtrSwf yr_ &,ljcif;?
3? Oya'a=umif;qdik &f m ydik ;f jcm;oH;k oyfjcif;?
u? Oy'a=umif;qdik &f mydik ;f jcm;oH;k oyfjcif;.ta&;}uD;yHk
c? Oy'a=umif;qdik &f mydik ;f jcm;oH;k oyfjcif;twGuf tajccHru
l ef@owfcsuf
*? a&G;aumufyt
GJ jiif;yGm;r_Z,m; a&;qGjJ cif;?
4? a&G;aumufyt
GJ jiif;yGm;r_rsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
u? tjiif;yGm;r_rsm;ajz&Si;f yHu
k dk apmif=h unfah vhvmjcif;?
c? a&G;aumufyt
GJ jiif;yGm;r_rsm;udk ydik ;f jcm;oH;k oyfjcif; ?
5? rJqENay;olrsm; rSwyf w
Hk ifjcif;udpu
P dk tuJjzwfjcif;ESihf a&G;aumufy-JG c&dik f e,fajrowfrw
S rf r_ sm;ukd tuJjzwfjcif;?
u? rJqENay;olrsm;rSwfyw
Hk ifjcif;ta&;}uD;yHk
c? rJqENay;olrsm;pm&if; rSwfyw
Hk ifjcif;ESifyh wfoufI tqifhtwef;ESiw
hf dusreS u
f efru
_ kd tuJjzwfjcif;?
*? rJqENay;olrsm;pm&if;ESifh vlO;D a&qdik &f mtcsut
f vufrsm;udk E_id ;f ,SOv
f suf ydik f;jcm;oH;k oyfjcif;?
C? rJay;olrsm;pm&if;ESifhywfoufaom ppfwrf;rsm;?
i? uGejf yLwmjzifh ppfaq;jcif;?
p? trsm;jynfoq
l idk &f m owif;jyef=um;a&;v_y&f mS ;r_rsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
q? rJqENay;olrsm;rSwyf Hw
k if&mXmersm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
Z? rJqENay;olrsm;rSwyf Hkwifjcif;qdik &f m cHo
k rm"dtzGJ@rsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
ps? a&G;aumufyGJ-cdik ef ,fajr owfrw
S fr_rsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
6? a&G;aumufyGJ pDrt
H yk cf sKyfyu
Hk dk apmif=h unfah vhvmjcif;?
u? a&G;aumufyGJ pDrt
H kycf sKyfr_ wnfaqmufyHk
c? tuJjzwf&rnfh tc&mudpPrsm;
kH ifjcif;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
7? ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;ESifh Edik if aH &;ygwrD sm; rSwyf w
u? Edik if aH &;ygwrD sm; rSwyf Hw
k ifjcif;?
c? Edik if aH &;,SOf yiforl sm; rSwyf Hkwifjcif;
*? trsKd;orD;ESifh vlenf;pkwidk ;f &if;om;rsm; rSwyf Hw
k ifjcif;
8? a&G;aumufyGJ rJq,
G pf nf;&H;k r_udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
5

u? Edik if aH &;ygwrD sm;/ ud,


k fpm;vS,af vmif;rsm;ESifh awG@qjkH cif;?
c? rD',
D mESiafh wG@qHjk cif;?
*? tpd;k &0efxrf;rsm;ESifh awG@qjHk cif;?
C? rJq,
G fyGJrsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
i? vHk cHa&;wyfzGJ@0ifrsm;. vkyaf qmifcsurf sm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
p? rJqG,pf nf;H;k r_toH;k p&dwfrsm;/ tvSLaiGyrm%ESihf tvSLaiGZpfjrpfrsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
q? Edik if aH wmft&if;tjrpfrsm; tvGJo;Hk pm;vkyrf _ukd apmif=h unfah vhvmjcif;?
Z? ydyuQ umuG,fwmqD;jcif;ESifh a&G;aumufyJu
G mvt=urf;zufr_rsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
ps? tjcm;udp&P yfrsm;udk apmih=f unfah vhvmjcif;?
9? owif;rD',
D mrsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
u? rD',
D m apmih=f unfah vhvmjcif;. ta&;ygr_
c? rD',
D mapmif=h unfah vhvmjcif;. &nf&,
G cf suf
*? rD',
D mtwGujf yXmef;axm;aom Oya'a&;&muef@owfcsufudk tuJjzwfjcif;
C? toHvi$ fhr'D D,mESiyfh EHk SdyfrD',
D mudk apmif=h unfah vhvmjcif;
i? tca=u;aiGay;&aom Edik if aH &;a=ujimjcif;rsm;ESihf rJqEN&iS f ynmay;a&;vkyif ef;rsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
p? rD',
D mESifo
h wif;axmufrsm;tay: +cdr;f acsmufjcif;udk apmih=f unfah vhvmjcif;
10? rJay;jcif;ESifh rJa&wGujf cif;udk apmih=f unfjh cif;?
u? rJay;jcif; ESifh rJa&wGufyu
Hk dk apmif=h unfah vhvmjcif;?
c? pifyif rJ-Z,m;oGi;f jcif;?
11? pm&if;oGi;f jcif;/ xyfqifyh dk@aqmif
f m; apmif=h unft
h uJjzwfjcif;?
aqmifjcif;ESifh xkwjf yefa=ujimcsut
u? &v'fpm&if;oGi;f jcif;tm; apmih=f unft
h uJjzwfjcif;. ta&;}uD;r_
*? a&G;aumufyGJt+yD;ae@ zGH@z;wd;k wufr_rsm;tm; apmih=f unft
h uJjzwfjcif;?
c? uGejf yLwmjzifh &v'frsm;ydk@aqmifjcif;udk apmih=f unft
h uJjzwfjcif;?
12? tpD&ifcw
H ifoiG ;f jcif;ESifh axmufct
H =uHyjcif;?
u? tpD&ifcHpmwifoiG ;f jcif;. ta&;ygr_
c? a'oqdik &f mapmif=h unft
h uJjzwfolrsm;rS tpD&ifcpH mwifjcif;
*? xdyw
f u
dk &f ifqidk rf q
_ dik &f m tpD&ifcpH mrsm;
C? xkwjf yefcsufrsm;
i? aemufq;Hk tpD&ifcHpm
p? tpD&ifcHpm jzef@a0jcif;?
(OSCE) ESifh (ODIHR) ta=umif;

0gaqm/ 2003 ckEpS f?

aus;Zl
aus;Zl;wifv$m
TvufpGJpmtkyfu/dk Oa&myvHjk cHKa&;ESihf yl;aygif;aqmif&u
G af &;tzG@J (OSCE) . a'otwGi;f &Sd jynfwiG f;a&G;aumuf
yGrJ sm;apmifh =unfah vhvma&;tzGJ@rsm;. yl;aygif; aqmif&u
G rf j_ zifh xkwaf 0Edik cf jhJ cif; jzpfygonf? Tod@k a&;om;&eft=uHtpnfukd
(2001) ckESp/f arvwGif qvdkAufu;D ,m;Edik if &H /dS OD;aqmif aqmif&u
G af e=uaomtzG@J rsm;ESihf vkyif ef;qdik &f m awG@qHak qG;aEG;yGJ
wpfckrS ay:xGuv
f mcJjh cif;jzpf+yD;/ xdv
k aemufyikd f;wGi/f 0gaqmr@wGiu
f si;f yaom (OSCE/ODIHR) uGefz&ifw
h iG f jynfwGi;f
a&G;aumufyGJrsm; apmif=h unfah vhvmaeol tzGJ@tpnf;aygif; (25) cku wufa&mufI xyfrjH znfhpGuf ypkc=hJ ujcif; jzpfygonf?
'Drdu
k a&pDtzGJ@tpnf;rsm;ESifh vl@tcGit
hf a&;qdik &f m&H;k (ODIHR) taejzif/h a&G;aumufyJGrsm;yjyif ajymif;vJa&;
tjynfjynfqidk &f m 0efaqmifr_vyk if ef;tzGJ@ (Electoral Reform International Services) . tr_aqmif'g&u
kd w
f m qdik frGef
atmhbeG f; (Simon Osborn) ud/k (ODIHR) . a&G;aumufyq
JG ikd &f mXmeESihf TvufpJG pmtkyu
f kd yl;aygi;f a&;om;Edik cf =hJ u
f wGuf a&;om;taxmuftul ycJ=h u
onft
h ay: aus;Zl;wif&aSd =umif; azmfjyvdyk gonf? (ODIHR) taejzif/h Tpmtkyt
onfh Mark Stevens, Paul O'Grady, Jessie Pilgrim, Peter Eicher wd@k udk tvm;wl aus;Zl; wif&dSygonf? aemufq;kH
taejzif/h (OSCE) taejzif/h Tpmtkyjf zpfajrmufa&;twGuf wavsmufv;kH tultnDay;cJo
h nf/h Edik if w
H uma&;&mrsm;qdik f
&m trsK;d om;'Dru
dk &uf wpftifpwDusL (National Democratic Institute for International Affairs) udk aus;Zl;wif&dS
a=umif; azmfjyvdkygonf? txl;ojzifh (NDI) . yHkEdSyx
f w
k af 0r_rsm;xJrS ta=umif;t&mrsm;udk aumufEw
_ af zmfjycGiahf y;onfh
tay: txl;aus;Zl;wif&ySd gonf? (Holly Ruthrauff) . axmufyu
hH lnrD u
_ v
kd nf; txl;aus;Zl;wif&&dS ygonf?

ed'gef;
r=umao;rDEpS frsm;wGi/f a&G;aumufyGJrsm;ESihf jynfol@qENc,
H lyrJG sm;udk apmifh =unfah vhvmonfv
h kyfief;rsm; xGef;um;
vmcJ+h yD;/ if;wdk@udk 'Drdkua&pDtoGiu
f ;l ajymif;a&;ESihf vl@tcGit
hf a&;rsm;udk axmufcHyHhy;kd ay;&ef/ ta&;}uD;onfh vkyif ef;
aqmifwmrsm;tjzpf aqmif&u
G v
f mcJ=h uygonf? a&G;aumufyJGrsm;onf 'Dru
kd a&pDpepftwGuf r&Sdrjzpfta&;yg+yD;/ jynfolvx
l k
rsm;u tzGJ@tpnf;rsm;tay: ,H=k unfudk;pm;r_&jdS cif;ESihf a&G;aumufyJGrsm;ESihf oufqikd af omvkyif ef;pOfrsm;onfvnf; rnfokd@
aom'Dru
dk a&pD tpdk;&rqdk. tm%mtajccHtw
k jf rpftjzpf xlaxmifay;&ef ta&;}uD;ygonf? Edik if w
H um. }uD;=uyfapmifh
=unfrh o
_ nf vltrsm;. tm&Hpk l;pdu
k frt
_ &&Sq
d ;kH jzpf+yD;/ ydrk kdvo
l drsm; xif&mS ;aponft
h csdew
f iG f/ jynfwiG ;f Y apmif=h unfah vhvm
aeolrsm;. tcef;u onfvnf; ydI
k ta&;ygvmcJyh gonf? ,ae@umvwGi/f Oa&myvHk cHa&;ESihf yl;aygi;f aqmif&u
G af &;
(OSCE) a'otwGi;f Y jynfwGi;f Ya&G;aumufyGrJ sm;udk apmif=h unf}h uD; =uyfae=uaomtkypf krsm;/ od@k r[kwf !Gef@aygi;f tzG@J rsm;
(25) ckcef@ &Sad e+yDjzpfygonf?

jynfwiG f;Y a&G;aumufyaGJ pmif=h unf}h uD;=uyfa&;vkyif ef;rsm;onf/ vltcGit


hf a&;rsm;udk jriw
hf ifay;a&;ESifh umuG,f
ay;a&;twGuf wdu
k &f u
dk t
f axmuftulyaeygonf? xdrk #ru/ yGiv
fh if;jrifomaom/ vGwv
f yfyiG v
hf if;onfh a&G;aumufyJG
vkyif ef;pOf rsm;udk wnfqOJ ya'rsm;/ Edik if w
H umpHcsdepf EH _e;f rsm;ESihftnD aqmif&u
G jf cif;onf/ 'Dru
kd a&pDvrl _ todik ;f t0dik ;f wpfck
. r&Sdrjzpfvt
dk yfaomtcsufvnf; jzpfygonf? Edik if aH &;t& yg0ifaqmif&u
G cf iG o
hf nf ta&;}uD;ygonf? ta=umif;rSm
if;tcGit
fh a&;onf/ tjcm;aomtajccHvl@tcGit
hf a&;rsm;jzpfonfh vGwv
f yfpmG xkwaf zmfajymqdck iG /hf v_y&f mS ;cGi/hf pka0;cGi/hf
pnf;&Hk;toif;tyif;zGJ@pnf;cGifhrsm;ESifh cGjJ cm;r&Edik af tmif qufpyfaeaoma=umifh jzpfygonf? jynfwiG ;f &St
d kyfprk sm;u
a&G;aumufyaGJ pmif=h unfah vhvmr_y=ujcif;jzif/h Oya'csKd;azmufr_rsm;udk umuG,w
f m;qD;ay;Edik +f yD;/ a&G;aumufyGv
J yk if ef;pOfrsm;
tay:Y &d;k om;oef@&Si;f r_ESifh wnf=unfcidk frmr_tay: vlxk.,H=k unfru
_ kd wd;k wufapEdik fygonf? Ttcsuo
f nfyif/ wzefjyef
I jynfov
l x
l k. yl;aygi;f yg0ifr_uv
dk nf; tm;ay;&m a&mufapjyefygonf?
a&G;aumufyGJrsm;udk apmif=h unf}h uD;=uyfjcif;vkyif ef;rsm;onf/ vGecf ahJ om (10) ESpu
f mvrSpI odoo
d mom zGH@z;
wd;k wufvmcJyh gonf? ,cktcsdew
f iG f todtrSwf y xm;aomtcsurf Sm/ a&G;aumufyJGwpfc.
k
,H=k unfu;kd pm;&r_rmS
a&G;aumufyu
GJ si;f yonfah e@&ufwiG o
f mru/ a&G;aumufyJGrusif;yrD/ usif;y+yD;umvrsm;wGif jzpfysufr_rsm;ESiq
hf ufpyftusKH;0if
aeonfudk azmfjyvm=uygonf? tvm;wlyif/ tjynfjynfqikd &f mrS avhvmolrsm;a&m/ jynfwiG f;rS avhvmolrsm;yg/ ydI
k pepf
uszGJ@pnf;r_&aSd om/ ydI
k bufpHk axmifpaHk pmif=h unfEh ikd af om a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvma&;csnf;uyfykHrsm; csrSwaf qmif&u
G f
=u&ef vdt
k yfygonf? TvufpGJpmtkyfwiG f jynfwiG f;&Sad &G;aumufyaJG pmifh =unfah vhvmol tkyfprk sm; toHk;csEdik o
f nfh enf;em
rsm;udk ypkwifjyxm;jcif;jzpf+yD;/ ydI
k jynfhpaHk om/ ydI
k pepfusaom a&G;aumufyGaJ pmif=h unfah vhvmcsO;f uyfr_rsm; jzpfap&ef yHyh kd;
ay;Edik v
f drrfh nf jzpfygonf?
azmfjyxm;aomenf;vrf;rsm;rSm Ttwdik ;f twdtusaqmif&Gu&f rnf[k rqdv
k do
k uJo
h d@k / txl;oD;oef@jzpfaom
enf;emrsm;vnf; r[kwfyg? Tenf;rsm;rSm jynfwiG ;f Y a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvmolrsm;twGuf vkyif ef;oHk; u&d,m
wpfck tjzpftoHk;yEdik &f efom &nf&,
G yf gonf? rdrw
d kd@.&nf&,
G fcsurf mS twdtusvdu
k fem aqmif&u
G &f rnfh tao;pdwfenf;
emrsm;csrSwaf y;&ef r[kwb
f J/ vGecf aJh omq,fpkESpf twGi;f / Edkiif w
H umESihf jynfwiG ;f &Sd a&G;aumufyaJG pmif=h unfh avhvma&;
tzGJ@rsm;u zGH@z;ap&ef jznfq
h nf;vmcJ=h u+yD;/ xda&mufpmG aqmif&u
G Ef ikd cf ahJ om/ enf;emrsm;udk azmfjyay;&efom jzpfygonf?
TtwGuaf =umifh TvufpGJpmtkyu
f dk a&G;aumufyJGrsm;apmif=h unfh avhvma&;wGif yg0ifywfoufaeonfh Edik if HwumtzG@J
tpnf;rsm;uvnf; toHk;yEdik +f yD;/ tvm;wlyif a&G;aumufyGrJ sm; apmif=h unfah vhvmr_wiG f wef;wlta&;ygonfh Edik if aH &;ygwD
rsm;ESifh ud,
k fpm;vS,frsm;udk apmif=h unfah vhvmae=uolrsm;uvnf; toHk; yEdik =f uygonf? a&G;aumufyJGrsm;udk apmif=h unfh
avhvmonfhenf;vrf;rsm; zGH@z;wd;k wufvmonfEiS t
hf r#/ a&G;aumufyJGrsm;udk apmif=h unf}h uD;=uyf&ef csOf;uyfykHrsm;vnf;/
wd;k wufvm=uygonf? ar#mv
f ifh&onfrmS / a&G;aumufyJGrsm; apmif=h unfah vhvmr_rsm; tawG@tuHrsm;jym; u,f0vmonf
ESit
fh r#/ avhvmod&cSd &Jh aom oifcef;pmrsm;udk Edik if w
H umESihf jynfwiG ;f &Sad vhvmolrsm;xHr/S (OSCE) a'owGi;f ESihf a'ojyify
rS v_y&f mS ;aqmif&u
G af e=uolrsm;xHrS ydkIzvS,af 0iSEikd =f uvdrfrh nf jzpfygonf?
TvufpGJpmtkyfudk (OSCE) a'owGif;&Sd jynfwiG ;f Y a&G;aumufyaJG pmifh =unfah vhvm=uonfh tkypf k (20) ausmf.
yl;aygi;f aqmif&u
G frj_ zifh ypkEdik cf jJh cif; jzpfygonf? xd@k tjyif urBm.tjcm;aomae&mrsm;rS jynfwiG ;f Y a&G;aumufyGaJ pmih=f unfh
avhvm=uonft
h kypf krsm;. tawG@tuHrsm;udv
k nf; xif[yfazmfjyxm;ygonf? xdk@tjyif TvufpJGpmtkyo
f nf/ (OSCE) .
'Drdu
k a&pDtzGJ@tpnf;rsm;ESifh vl@tcGit
fh a&;qdik &f m&H;k (ODIHR) ESi/hf a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvma&;udpPrsm;wGif aqmif
&Gucf =Jh uaom Edik if w
H umtzGJ@tpnf;rsm;. tawG@tuHrsm;udv
k nf;/ xkw,
f lo;kH oyfazmfjyxm;ygonf? txl;ojzif/h Edik if H
wuma&;&mudpPrsm; aqmif&u
G af om trsKd;om;'Dru
kd a&pD tifpwDusL (NDI) ESihf a&G;aumufyJGrsm; yjyifajymif;vJa&;
qdik &f m Edik if w
H um0efaqmifrt
_ zGJ@ (ERIS) wd@k jzpf+yD;/ TvufpJGpmtkyfwiG f (OSCE/ODIHR) ESihf (NDI) wd@k . yHEk dSyx
f w
k f
a0r_rsm;rS tcsufrsm;vnf; yg0ifygonf? xdk@tjyif jynfwiG f;Ya&G; aumufyGaJ vhvmapmif=h unf=h uonfh tkyfpkrsm;twGuf
toH;k 0ifEidk fonfv
h rf;!$ef pmtkyw
f pfcrk mS (NDI) rS xkwaf 0aom/ jynfwiG ;f &Sd tzG@J rsm;u a&G;aumufyJGrsm;udk rnfuo
hJ @kd
9

apmif=h unf}h uD;=uyf=urnfenf;? u-t vrf;!$ef ("How Domestic Organizations Monitor Elections: An A-Z
Guide") jzpf+yD;/ TpmtkyfEiS fhy;l wGI
J toHk;yEdik fygonf?

10

11

1? a&G;aumufyGJ tuJjzwfjcif;?
u? a&G;aumufyGJEiS fh vl@tcGit
fh a&;rsm;qdik &f m Edik if w
H umpHEe_ ;f rsm;
c? a&G;aumufyGJrsm; tuJjzwfjcif;wGif Edik if HwumpHcsdepf EH _e;f rsm;udk toHk;yjcif;
*? a&G;aumufyrGJ sm;udk tuJjzwfjcif;wGi/f jynfwiG ;f pHcsed fpHEe_ ;f rsm;udk toHk;yjcif;
C? ,cifu usi;f ycJah om a&G;aumufyGJEiS hf Edi_ ;f ,SOjf cif;?
 a&G;aumufyw
GJ pfcu
k dk if;Edik if .
H xm;&Sad om Edik if w
H um uwdu0wfycsufrsm;ESihf Edik if .
H Oya'a=umif;qdik &f m
pnf;rsOf;Oya'rsm;t& tuJjzwfjcif;?
 (1990) ckESp/f udak ya[*if rSwfwrf; (Copenhagen Document) wGif yg0ifaom/ jynfwiG ;f a&G;aumufyJGrsm;
qdik &f m (OSCE) .uwdu0wfycsuu
f dk txl;tav;xm;jcif;?
 rlvu usi;f ycJah oma&G;aumufyrGJ sm;ESihf Edi_ ;f ,SOI
f a&G;aumufyJGtajctaewd;k wufr_ tedrt
hf jrifhukd xnfo
h iG ;f
pOf;pm;jcif;?

u? a&G;aumufyGJEiS fh vl@tcGit
fh a&;rsm;qdik &f m Edik if w
H umpHEe_ ;f rsm;1
yGiv
fh if;jrifomonf/h vGwfvyfonfh a&G;aumufyJGrsm;wGif aygif;pnf;yg0ifaeonfh tcef;uwpfcrk mS / tajccHusonf/h vlwikd f;
&&Sad p&rnfh tcGit
fh a&;jzpfaom/ 'Drdkua&pDusonfh vltrsm;yg0ifaqmif&u
G Ef ikd cf iG &hf o
dS nfh tpd;k &wpfc&k &Syd ikd cf iG hfEiS /hf Edik if aH &;
qdik &f mtcGit
fh a&;rsm;udk av;pm;jcif;wdk@ jzpfygonf? Ttcsufrsm;udk Edik if HwumrSww
f rf;trsm;tjym;wGif tav;ay;azmfjy
G af e=uonfhEikd if Hrsm;u csrSwu
f sifho;kH ae=uaomtcsurf sm;jzpfyg
xm;=u+yD;/ if;wdk@rSm (OSCE) tzGJ@twGif; yg0ifaqmif&u
2
onf? txif&mS ;qH;k tcsurf mS tjynfjynfqidk &f mvl@tcGit
hf a&;a=ujimpmwrf; . tydk'f (21) jzpfygonf? Ttcsuw
f iG af zmfjy
xm;onfrmS tjynfjynfqidk &f m vl@tcGit
fh a&;a=ujimpmwrf;/ tyd'k f (21)
1? vlwidk f;onf/ if;wdk@Edik if .
H tpd;k &qdik &f mvkyif ef;rsm;wGif wdku&f u
kd jf zpfap/ vGwv
f yfpmG a&G;cs,fwifajrmufxm;aom ud,
k f
pm;vS,rf sm;rS wqifjh zpfap/ yg0ifaqmif&u
G &f ef tcGit
hf a&;&So
d nf?
2? vlwidk ;f onf/ if;wdk@Edik if H. trsm;jynfoq
l dik &f m0efaqmifrv
_ kyfief;rsm;udk nDr#pGm &,lcHpm;ydik cf Gihf &Sad p&rnf?

(OSCE) a'otwGi;f &Sd 'Dru


dk a&pDa&G;aumufyrGJ sm;ESiyfh wfoufI Edik if w
H umpHEe_ ;f owfrw
S cf surf sm;udk ydrk jdk ynfph pHk mG tuJjzwfcsurf sm;udk od&v
Sd ydk g
u (Existing Commitment for Democratic Elections in OSCE Participating States: A Progress Report) tpD&ifcpH mudk =unfyh g? TtpD&ifcpH mESifh tjcm;
toH;k 0ifEidk rf nfh rSww
f rf;rsm;udk (OSCE/ODIHR) . tifwmeufpmrsuEf mS (http://www.osce.org/odihr/elections/standards.) wGi=f unf&h _
Edik yf gonf?
2
tjynfjynfqidk &f mvl@tcGit
fh a&;a=ujimpmwrf; (Universal Decleration of Human Rights) / Edik if o
H m;tcGit
fh a&;ESifh Edik if aH &;qdik &f m tjynf
jynfqidk &f moabmwlncD suf (International Convenant on Civil and Political Rights) ESifh tjcm;aom ukvor*~.vl@tcGit
fh a&;qdik &f mpHEe_ ;f
rsm;udk urBmu
h v
k or*~/ vl@tcGit
fh a&;qdik &f m r[mrif;}uD;&H;k . tifwmeufpmrsuEf mS (http://www.unhchr.ch) wGif &&SEd idk yf gonf?

12

3? jynforl sm;. qENonf/ tpd;k & tm%mydik pf kd;r_. tajccHtw


k jf rpfjzpfap&rnf? TqENrsm;udk yHkreS t
f csed t
f ydik f;tjcm;tvdu
k f
usi;f yaom/ ppfrSeaf oma&G;aumufyGJrsm;jzifh azmfjy&rnfjzpf+yD;/ Ta&G;aumufyJGrsm;udk vlwikd f;rcGjJ cm;rJay;cGi&hf I
dS / v#K@d 0SufrJ
ay;pepfjzifh jzpfap/ odk@r[kwf tvm;wlnDr#aom vGwv
f yfonfhrq
J ENay;Edik o
f nfh vkyif ef;pOfrsm;jzifh usi;f yay;&rnf?
tjynfjynfqidk &f mvl@tcGit
fh a&;a=ujimpmwrf;onf/ aemufqufwjJG zpfay:vmrnfh vl@tcGit
hf a&;qdik &f mpHxm;owfrw
S cf suf
rsm;ESifh uwdu0wfrsm;. tajccHtw
k jf rpfjzpf+yD;/ TtcGit
hf a&;rsm;wGif ukvor*~ Edik if o
H m;tcGit
hf a&;ESihf Edik if aH &;tcGihf
3
ta&;rsm;qdik &f m Edik if w
H umoabmwlncD suf / Oa&myaumifp.
D vl@tcGit
hf a&;rsm;ESihf tajccHvw
G v
f yfciG hfrsm; umuG,f
4
apmihaf &Smufay;a&;qdik &f m Oa&myEdik if rH sm;. oabmwlncD suf ESihf (1990) ckESpw
f iG f udak ya[*ifr@Y usif;yaom Oa&my
5
vHk cHa&;ESifh yl;aygi;f aqmif&u
G af &;twGuf nDvmcH wGif uwdu0wfycsufrsm;vnf;yg0ifygonf? Oa&myEdik if Hrsm;. uwd
u0wfycsufrsm;udk aemufyidk ;f wGif udak ya[*ifrw
S w
f rf;rsm;[k vlord sm;=uygonf?6 Tta&;ygaomrSww
f rf;rsm;u Edik if Hrsm;
wGif Edik if o
H m;rsm;u tpd;k &.vkyif ef;aqmifwmrsm;wGif yg0ifaqmif&u
G Ef ikd cf iG hf tcGit
hf a&;twGuf/ a&G;aumufyrJG sm;. tcef;
uudk tav;ay;azmfjyxm;ygonf?
h csufrsm;udk tESpcf sKyf
Oa&myvHk cHa&;ESifh yl;aygi;f aqmif&u
G af &;tzGJ@ (OSCE) .rSwfwrf;rsm;wGif Edkiif rH sm;vdkuef m&rnft
azmfjy&v#if oifah vsmaf om umvtydik ;f tjcm;wGif vGwv
f yfaoma&G;aumufyrJG sm; usi;f y&ef/
 tenf;qHk; Oya'yv$waf wmfwpfcw
k iG /f ae&mtm;vH;k udk vlxt
k rsm;pk.rJjzifh a&G;cs,w
f ifajrmufciG hf y&ef/
 vlwidk ;f rJay;Edik af om/ wef;wlnDr#aom tcGit
hf a&;&&Sad p&ef tmrcHcsuaf y;&ef/
 rJqENay;r_rsm;udk v#Kd@0Sufpepfjzifah qmif&u
G I
f / if;wdk@udk &dk;om;jzLpifpmG jzifh a&wGu/f tpD&ifcHwifjy&ef/ &v'fukd
jynfot
l rsm; od&aSd p&ef a=ujimay;&ef/
 Edik if o
H m;rsm;. tpd;k &ae&mXmersm;wGif a&G;cs,fcyH dik cf iG u
hf kd av;pm;vdkuef m&ef/
 Edik if aH &;ygwDrsm;wnfaxmifciG fhudk av;pm;vdu
k ef m&ef/ xdk@tjyif if;ygwDrsm;udk Oya'a&S@arSmufwiG f wef;wlcpH m;cGihf
&Sad om tcGit
fh a&;/ tm%mydik frsm;u wef;wlqufqaH om tcGihfta&;jzifh ,SOf yifciG &hf adS p&ef/
 vGwv
f yfI r#wavsmu
f efaom0ef;usiw
f iG /f Edik if aH &;pnf;&H;k r_rsm; aqmif&u
G cf iG &hf adS p&ef/ tm%mydik frsm;. ta&;,l
aqmif&u
G rf r_ sm;/ t=urf;zufrr_ sm;/ +cdr;f ajcmufr_rsm;/ ud,
k fpm;vS,rf sm;tay:/ Edik if aH &;ygwDrsm;tay:/ rJay;ol jynf
olrsm;tay: vufpm;acsc&H rnfudk a=umuf&HG@ae&jcif;rsm; r&Sad pyJ aqmif&u
G fEikd af p&ef/
 cGjJ cm;qufqrH u
_ if;aomtaetxm;jzifh owif;rD',
D mrsm;udk uef@owfwm;qD;r_ r&Sad pbJ toH;k ycGi&hf &ef/
 vdt
k yfaomrJta&twGuf tEdik f&aom ud,
k pf m;vS,frsm;udk tpd;k &Xmersm;wGif tyfEiS ;f &ef/ ponft
h csurf sm; yg0if
ygonf?
vlwpfOD;. tcGit
fh a&;rsm;udk umuG,af y;a&;twGu/f Oya'a=umif;t& epfemr_rsm;udk jyefvnfupk m;ay;aomvkyfx;kH rsm;udk
tjynfjynfqidk &f m vl@tcGit
fh a&;a=ujimpmwrf;wGif azmfjyxm;ygonf? (tydk'f 8/ 10 ESihf 11)? Edik if o
H m;rsm;tcGit
hf a&;ESihf
3

(UN International Convenant on Civil and Political Rights) ICCPR .tyd'


k f (25) wGi/f Edik if o
H m;wdik ;f ud/k cGjJ cm;uef@owfr_ r&Sad p&bJ/ rJay;
cGifh tcGit
fh a&;ESifh tcGiv
fh rf;&Sad p&rnfjzpf+yD;/ a&G;cs,cf yH idk cf iG v
fh nf; &Sad p&rnf[k azmfjyxm;onf?

Council of Europe's European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms (ECHR)

CSCE aemufyidk ;f wGif OSCE tjzpf ajymif;zGJ@onf/

Oa&myaumifp.
D vl@tcGit
fh a&;qdik &f m oabmwlncD surf sm;ESifh pHxm;owfrw
S cf surf sm;udk aumifp.
D tifwmeufpmrsuEf mS wGif &&SEd idk yf gonf?
yl;aygi;f aqmif&u
G af &;qdik &f mtzGJ@. rSww
f rf;rsm;udk tdt
k ufppf t
D ;D . tifwmeufpmrsuEf mS wGif &&SEd idk yf gonf?

(www.coe.int) Oa&my vHk cHa&;ESifh


(www.osce.org)

13

Edik if aH &;qdik &f m tcGit


fh a&;rsm;qdik &f m Edik if w
H umoabmwlncD suf (tydk'f 2/ (3)/ tyd'k f 9 ESihf tyd'k f 140 wdk@wGi)f aomfvnf;
aumif;/ Oa&myaumifp.
D vl@tcGit
fh a&;rsm;ESihf tajccHvw
G v
f yfciG rhf sm; umuG,f apmihaf &Smufay;a&;qdik &f m Oa&myEdik if rH sm;
. oabmwlncD suf (tydk'f 6/ 7 rS 13 txd) wGiv
f nf;aumif;/ udak ya[*ifrw
S w
f rf;. tydk'f (5) wGiv
f nf;aumif; T
tcsurf sm;udk azmfjyxm;ygonf?
Edik if t
H rsm;tjym;onf trsKd;orD;rsm;taejzifh tpd;k &ESihf jynfoltrsm;.vkyif ef;rsm;wGif yg0ifaqmif&u
G Ef ikd af &;udk ydkrw
kd kd;wuf
I pdw0f ifpm;r_&v
Sd ma=umif; azmfjyvm=uygonf? tjynfjynfqkdi&f m vl@tcGit
hf a&;a=ujimpmwrf;ESihf tjcm;aomEdik if w
H um
pmcsKyfpmwrf;rsm;/ (OSCE) . uwdu0wfycsufrsm;wGif aocsm&Si;f vif;pGmazmfjyxm;onfrmS / vlwikd f;onf Edik if aH &;yg0if
aqmif&u
G cf iG fh tygt0if vl@tcGit
fh a&;rsm;udk cHpmEdik cf iG &hf +dS yD;/ vdit
f ygt0if tjcm;aomta=umif;jycsufrsm;jzifh cGjJ cm;qufqH
cH&jcif; r&Sad p&[k azmfjyxm;ygonf? Tta=umif;udpEP iS hf ywfoufaom tao;pdwt
f csufrsm;ud/k ukvor*~. trsK;d orD;
7
rsm;udk cGjJ cm;qufqcH &H jcif;rS yaysmufapa&;qdik &f m Edik if w
H umoabmwlncD suf (CEDAW) ESihf (OSCE) . 1991 ckESp/f
8
vlom;&_axmifq
h idk &f m armfpudkrSww
f rf;rsm; (tyd'k f 40/ 40-4/ 40-8) wd@k wGif awG@Edik yf gonf?
vlenf;pkwidk ;f &if;om;rsm; umuG,af pmifah &Smufay;a&;ESihf vlenf;pktkypf t
k wGi;f yg0ifaom vlom;wdik f;. wef;wlEikd if aH &;
&ydik cf iG fhrsm;rSm/ Edik if w
H umvl@tcGit
fh a&;qdik &f m Oya'rsm;wGif yg0ifazmfjyxm;+yD; jzpfygonf? if;tcGit
hf a&;rsm;udk ydkrkdw;kd
wuftodtrSwf yvm=u+yD;/ ydkI aqmif&u
G af jz&Si;f ay;vm=uygonf? Todk@aom tcGit
hf a&;rsm;udak zmfjyxm;onfh Edik if H
wumOya'rsm;wGi/f ukvor*~. vlrsKd;a&;t&cGjJ cm;zdEdSyjf cif;qdki&f mudpPrsm;udk tqH;k owfa&;Edkiif w
H um oabmwlncD suf 9
(tyd'k f-2)/ ukvor*~. wdik f;&if;om; odk@r[kwf vlrsK;d EG,fpw
k pfc/k bmoma&;t&/ bmompum;t& vlenf;pkwiG f yg0ifol
10
S w
f rf;rsm;wGif azmfjyxm;ygonf?
rsm;. tcGit
fh a&;qdik &f m xkwjf yefa=ujimcsuf (tyd'k -f 15)/ ESihf (OSCE) . armfpudrk w
TpH xm;owfrSwcf sufrsm;udk tao;pdwfyI
kd Edik if .
H vlenf;pkrsm;udk tpd;k &ESihf trsm;jynfoq
l ikd &f mvkyif ef;rsm;wGif
11
ydrk x
dk ad &mufpmG yg0ifaqmif&u
G fEdkiaf &;qdik &f m vGe;f 'ft=uHycsuw
f Gif azmfjyxm;ygonf?
xl;jcm;aomtcsufrmS / udak ya[*ifrw
S w
f rf;rsm;. tydk'f (8) t&/ (OSCE) a'owGi;f Y Edik if w
H umESifh jynfwiG ;f &Sd a&G;
aumufyaGJ pmif=h unfah vhvmolrsm;. tcef;uudk usK;d a=umif;jzifh azmfjyxm;ygonf? Edik if jH cm;rSaomfvnf;aumif;/ jynf
wGi;f rSaomfvnf;aumif;/ apmif=h unfah vhvmolrsm; &Sad ejcif;tm;jzif/h a&G;aumufyG.
J ,H=k unfukd;pm;&r_ukd jrifw
h ufaponf
[k azmfjyxm;ygonf? tyd'k f (10) wGi/f Edik if o
H m;rsm;. toif;tzG@J rsm;taejzif/h jynfwiG ;f Yaomfvnf;aumif;/ if;wdk@Edik if .
H
jynfy&St
d vm;wltzGJ@rsm;ESiafh omfvnf;aumif;/ Edik if w
H umtzGJ@tpnf;rsm;ESiahf omfvnf;aumif;/ qufpyfciG /hf qufo,
G f
owif;&,lciG &fh aSd p&rnf/ Edik fiw
H iG ;f ESifh Edik if w
H umrS &if;jrpfrsm;&&S&d ef pnf;&H;k jcif;/ vufc&H ,ljcif;/ toH;k csEdik jf cif; &Sad p&
rnf[k azmfjyxm;onf? xdk@tjyif tydk'f (12) wGi/f yg0ifaqmif&u
G =f uaomEdik if Hrsm;taejzif/h tpd;k &r[kwaf omtzG@J
7

UN Convention for the Elimination of Discrimination Against Women (CEDAW)

8
9
10

1991 Moscow Document on the Human dimension


UN Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination
UN Decleration on the Rights of Persons Belonging to National or Ethnic, Religious or Linguistic Minorities

11

vGe;f 'ft=uHycsurf sm;udk (1999) wGirf =l urf;a&;qGcJ +Jh yD;/ (OSCE) . wdik ;f &if;om;vlenf;pkrsm;qdik &f m r[mrif;}uD;&H;k u cef@tyfwm0efay;aom
u|r;f usio
f yl nm&Sirf sm;u ypkc=Jh ujcif; jzpfygonf? Tt=uHycsuf a&;om;aqmif&u
G cf yJh u
Hk dk atmufazmfjyygpmtkyw
f iG f awG@&SEd idk yf gonf? The Origin

andf Nature of the Lund Recommendations on the Effective Participation of National Minorities in Public Life, Helsinki Monitor, Volume II, No. 4,
2000. 2001ckEp
S w
f iG f (ODIHR) u a&G;aumufyv
GJ yk if ef;pOfrsm;wGif wdik ;f &if;om;vlenf;pkrsm;udk yg0ifaqmif&u
G Ef idk af &;twGuf ulnyD yHh ;dk ay;a&;qdik f

&m vrf;!$ecf surf sm; (Guidelines to Assit National Minority Participation in the Electoral Process) udk xkwaf 0jzef@cscd yJh gonf?
if;udk (www.osce.org/odihr/documents/guidelines/gl_nmpa_eng.pdf) tifwmeufpmrsuEf mS wGif &&SEd idk yf gonf?
14

tpnf; (tJef*st
D )dk rsm;. ud,
k fpm;vS,rf sm;udk wnf&adS pjcif;/ w&m;&H;k rsm;a&S@wGif &Sad pjcif;jzif/h ,H=k unfrw
_ nfaqmufaom
vky&f yfwpfct
k jzpf owfrw
S v
f ufc&H rnf[k azmfjyxm;ygonf?
qvdAk ufEidk if &H Sd jynfwG
wiG ;f a&G;aumufyaGJ pmif=h unfah vhvma&;tkypf wpf
kwpfcu
k a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvmcGihf &&Scd jhJ cif;?
(1998) ckEpS fwiG /f qvdkAufEidk if Hom;rsm;u (jynfo@l rsufv;kH ) (Obcianske Oko) [k trnf&aom a&G;aumufyaJG pmif=h unfh
avhvma&;tkypf w
k pfpu
k dk zGJ@pnf;cJ+h yD;/ xdEk pS f pufwifbmvtwGi;f usif;yaom ygvDrefvw
$ af wmfa&G;aumufyGrJ sm;udk apmifh
=unfah vhvmcJhygonf? odk@aomfvnf;/ Edik if w
H uma&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvmolrsm;ESihf Edi_ ;f ,SOyf gu/ Edik if HwumrStzGJ@rsm;
udk rJ&Hkrsm;twGi;f odk@0ifa&mufcGiafh y;+yD;/ tqift
h oD;oD;&Sd a&G;aumufyaJG umfr&Si}f uD;=uyfolrsm;ESiv
hf nf; awG@qHck iG ahf y;xm;yg
onf? odk@aomfvnf; jynfolrsufv;Hk tzGJ@rS avhvmolrsm;udk a&G;aumufyaJG umfr&Siu
f TtcGit
hf a&;rsm;ay;&ef jiif;qdck hJyg
onf?
jynfol@rsufvHk;tzGJ@u TqHk;jzwfcsuu
f dk zGJ@pnf;yHt
k ajccHOya'ESihf nD-rnDppfaq;&ef zGJ@pnf;yHkqikd &f mcH&k ;kH odk@ awmif;qdck +hJ yD;/
Edik if o
H m;rsm;taejzifh a&G;aumufyJGrsm;wGif olw@kd .yg0ifaqmif&u
G &f ef tcGit
hf a&;&Syd Hu
k kd wifjycJyh gonf? xl;jcm;ajymifajrmuf
aomqH;k jzwfcsut
f jzpf/ zGJ@pnf;yHkqidk &f mcH&k ;Hk u TtzGJ@udt
k omay;cJ+h yD;/ qvdAk m;uD;,m;Edik if w
H iG f a&G;aumufyJGrsm;Y jynfol
rsm; avhvmapmih=f unf&h eftcGifhta&;&Syd u
Hk dk tav;teufxm;azmfjyay;cJhygonf?
(c)? a&G;aumufyrGJ sm;udk tuJjzwf&mwGif Edik if w
H umpHcsed pf EH e_ ;f rsm;udk toH;k yjcif
yjcif;?
Edik if w
H umrS todtrSwf yvufcx
H m;aom pHcsed fpHE_e;f rsm;ESi/hf a&G;aumufyJGwpfck rnfr#vkduef mudu
k n
f Dr&_ o
dS nf qdo
k nfrSm/
Edik if w
H umESifh jynfwiG ;f &Sad &G;aumufyGJrsm;udk avhvmapmif=h unfhtuJjzwfolrsm; wdik f;wmEdik af om pH/ aywH owfrSwcf sujf zpf
ygonf? Edik if w
H umpHowfrw
S cf sufrsm;onf/ if;wd@k .oabmobm0t& ydI
k a,bk,soabmqef+yD;/ Edik if t
H rsm;u vdu
k fem
taumiftxnfazmfEidk af tmif us,jf yef@aomrlrsm;csrSwx
f m;jcif; jzpfygonf? jynfwiG ;f &Sd a&G;aumufyJGrsm;udak vhvmapmifh
=unfo
h nfh tkyfpkrsm;taejzifh/ Ta,bk,stajccHrlrsm;ESihf wdku=f unft
h oH;k y&mY tao;pdwfusaomjy\emrsm;uHawG@&
Edik fygonf? odk@aomfvnf;/ tajccHOya'ot&/ Edik if HwumpHcsdefpEH _ef;rsm;onf jynfwiG ;f &Sad &G;aumufyaJG pmif=h unhaf vhvma&;
tkypf kwpfct
k oH;k y&eftwGuf &Si;f vif;jynfhpHkr&_ +dS yD;/ olwkd@udik w
f G,af qmif&u
G &f rnfh udpPrsm;ESihf tenf;i,ftcuftcJ&dSEikd fyg
onf? odk@aomfvnf;/ tcsKd@aomjzpf&yfrsm;wGi/f jzpfay:aeaom tajctaeonf wdus&iS ;f vif;r_ r&Sb
d /J Tod@k aomtajctae
rsm;wGif Edik if w
H umpHcsdefpEH _ef;rsm;ESifh owdxm;cGjJ cm;I tuJjzwf&rnf jzpfygonf? Edik if w
H umpHEe_ ;f rsm;rSm Edik if w
H ikd f;u
vdu
k ef maqmif&u
G Ef idk &f eftwGujf zpf+yD;/ aumif;rGeaf om usix
hf ;kH rsm;jzpfygonf? Tonfrsm;rSm vdv
k m;qEN&adS omudprP sm;jzpf
aomfvnf;/ twdtus rjzpfraevkyaf qmif&rnf[k rqdkvkdyg?
atmufwiG af zmfjyxm;aom pmyd'k o
f nf/ jynfwiG ;f &Sd a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvma&;tkyfpkrsm; od&v
dS akd om/ Edik if w
H um
pHcsdepf EH _e;f tcsKd@ESifh ywfoufI/ tcsKd@aomjy\emrsm;udk tusOf;csKH ;azmfjyxm;jcif;jzpf+yD;/ (OSCE) tzGJ@0ifEikd if rH sm;uvnf;
vufcx
H m;=uygonf? Ttcsufrsm;rSm tcsed fykHrSef a&G;aumufyJGusi;f yjcif;/ ppfrSeaf om a&G;aumufyJGrsm;/ vGwv
f yfaom a&G;
aumufyGJrsm;/ r#wr_&aSd om a&G;aumufyGJrsm;/ vlwikd ;f rJay; a&G;cs,cf yH ikd cf iG hfEiS hf v#Kd@0SufraJ y;pepfjzifh rJay;apjcif;wd@k jzpfygonf?
Edik if w
H dik ;f . tpdk;&rsm;onf/ Todk@uwdu0wfyxm;aom tcsufrsm;udk aocsmpGmvdu
k femusihfo;kH &ef t"dutm;jzif/h wm0ef
&Syd gonf?

15

tcsderf eS u
f si;f yaom a&G;aumuf
k nfrmS / a&G;aumufyJGrsm;udk tcsdefyHkreS fusi;f yay;jcif;jzpf+yD;/ Oya't&vnf; T
aumufyrGJ sm; qdo
tcsuu
f dk jyXmef;xm;ygonf? a&G;aumufyGJwpfckEiS hf wpfc=k um;umvonf/ rqDavsm&f avmufatmif =um&Snaf ejcif; rjzpf
oifyh g? 7-ESpq
f o
dk nfrmS Edik if H. t"duOD;aqmifot
l wGuf a&G;cs,f&efusif;yaom a&G;aumufyJGrsm;t=um; =um&ef trsm;qH;k
tcsed t
f wdik f;twmjzpfoih+f yD;/ 5-ESpw
f mumvqdo
k nfrmS atmufvw
$ af wmf/ ygvDrmefa&G;aumufyJGrsm;twGuf t=umoifq
h ;kH
tcsed jf zpfygonf? tpdk;&.tkycf sKyfa&;Xmersm;twGuf t&m&Srd sm;udk a&G;aumuf&mwGi/f &moufyefa&G;aumufxm;jcif;rsKd;
rjzpfapoifyh g?
ppfreS af oma&G;aumufy[
GJ k qdjk cif;rSm/ t"dutm;jzifh rJqEN&iS frsm;. trSefwu,fa&G;cs,frj_ zpfapoif+h yD;/ jynforl sm;. tpd;k &
ajymif;vJciG fh tcGit
fh a&;udk xif[yfap&ygrnf? tu,fI tm;xm;Edik af omtwdkut
f cHu,
kd fpm;vS,af vmif;rsm; r&Sdygu/
Edik if aH &;ygwDrsm;. zGJ@pnf;r_rsm;/ odk@r[kwf v_y&f mS ;aqmif&u
G frr_ sm;/ udk,pf m;vS,af vmif;rsm;tay: usK;d a=umif;rqDavsmf
aom uef@owfcsKyfcs,fr_rsm; csrSwx
f m;ygu/ od@k r[kwf rJqEN&Sirf sm;taejzifh jyefvnfta&G;cs,fcrH nfh vuf&t
dS m%mydik fukd
usK;d a=umif;qDavsmfpmG rJay;zwfcsEidk &f ef tvm;tvmr&Sdygu/ xdak &G;aumufyJGrsm;. tppftrSejf zpfru
_ kd ar;cGef;xkwfp&mjzpf
vmaprnf jzpfonf?
vGwv
f yfaoma&G;aumufyrGJ sm; qdo
k nfrmS / a&G;aumufyJGrwdkirf u
D mv/ a&G;aumufyt
JG wGi;f ESihf +yD;qH;k aomumvrsm;wGi/f
vl@tcGit
fh a&;rsm;ESifh tajccHvw
G v
f yfciG frh sm;udk apmifah &Smufvkduef m xde;f odr;f &efyif jzpfygonf? Edik if o
H m;tm;vH;k / Edik if aH &;
ygwt
D m;vH;k / udk,pf m;vS,af vmif;tm;vHk;onf vGwv
f yfpmG azmfjyajymqdck iG /hf vGwv
f yfpmG pka0;cGi/hf pk&;kH cGi/hf v_y&f mS ;r_rsm;
aqmif&u
G yf idk cf iG fh &&Scd Hpm;Edik &f rnf jzpfonf? a&G;aumufyv
JG kyif ef;pOfrsm;onfvnf; +cdrf;ajcmufr/_ t=urf;zufr/_ tkycf sKyfa&;
tm%mt& ta&;,lc&H r_/ odk@r[kwf vufpm;acswHk@jyefc&H rnfh a=umuf&@HG r_rsm;rS uif;vGwcf iG hf&&dS ygrnf? owif;rD'D,mrsm;
onfvnf; a&G;aumufyEGJ iS yfh wfoufI vGwv
f yfpmG azmfjycGi&hf &dS rnf jzpf+yD;/ vlxt
k ajcy vlrt
_ zG@J tpnf;rsm;onfvnf;/ a&G;
aumufyGJEiS fhywfoufaom v_yf&mS ;aqmif&u
G rf _rsm;wGif vGwv
f yfpGm aqmif&u
G fEikd cf iG hf &S&d ayrnf? Oyrmtm;jzifh- jynfwiG ;f &Sd
a&G;aumufyaGJ pmif=h unfah vhvmolrsm;onf/ rJay;r_/ rJa&wGurf _rsm;udk vGwfvyfpmG apmih=f unfhEkdicf iG &hf &dS rnf jzpf+yD;/ &v'frsm;
pm&if;azmfjyr_onf jrifomap&rnfjzpf+yD;/ a&G;aumufyq
JG ikd &f m aumfr&Sit
f qift
h m;vH;k wGiv
f nf; jyefvnfppfaq;twnfy
Edik cf iG fh &S&d rnfjzpfonf? rJ&t
Hk qifrh o
S nf/ =um;tqifh a&G;aumufyJG tm%mydik frsm;ESihf aemufq;kH A[dak &G;aumufyaJG umfr&Sif
txdyg qufo,
G fppfaq; twnfycGifh &&Sad p&rnf jzpfonf?
r#waom a&G;aumufyrGJ sm; taejzif/h ,SOf yif=uolrsm;. yifyJGuiG ;f udk wajy;nDjzpfap&ef vdktyf+yD;/ Oya't&aomfvnf;
aumif;/ tm%mydik rf sm;. qufqaH &;t&aomfvnf;aumif; wajy;nD&&Scd Hpm;Edik &f ef jzpfygonf? Oya'ydik ;f qdik &f mtaejzifh/
cGjJ cm;qufqrH r_ &Sad p&yJ/ r#wpGm taumiftxnfazmfoifhygonf? ud,
k fpm;vS,af vmif;tjzpf 0ifa&mufta&G;cHvo
kd rl sm;onf
vnf; if;wdk@.qENtwdik ;f aqmif&u
G Ef idk cf iG fh &Sad p&ygrnf? trsm;jynfolyikd f t&if;tjrpfrsm;udv
k nf; wpfzufapmif;eif;toHk;cs
cGifh r&Sad p&yg? jynfot
l rsm;. owif;rD'D,mXmersm;onfvnf;/ wef;wl&nfwl qufq&H ygrnf? a&G;aumufyGOJ ;D aqmifusif;y
ay;rnfh tm%mydik frsm;onfvnf;/ bufvu
dk frr_ &SdbJ aqmif&u
G =f u&ygrnf? rJay;jcif;/ rJa&wGujf cif;/ rJpm&if;a&;oGif;jcif;udpP
rsm;wGiv
f nf; vdrv
f nfru
_ if;pGm aqmif&u
G &f ygrnf? vdt
k yfaomrJta&twGu&f &So
d nfh udk,pf m;vS,frsm;udv
k nf;/ tkycf sKyf
a&;tm%m tyfEiS f;ay;&ygrnf? ud,
k pf m;vS,rf sm;ESihf rJqEN&iS frsm;onf rauseyfz,
G u
f pd Prsm;/ apm'ur_rsm;&Sv
d mygu/ Oya'
a=umif;t& ajz&Si;f Edik cf iG &fh &Sd ef vdt
k yf+yD;/ vGwv
f yfaom w&m;pD&ifa&;pepft&vnf; qH;k jzwfcH,yl ikd cf iG hf &S&d ygrnf? Oya'csK;d
azmufrr_ sm;twGuf wm0ef&Sdorl sm;udv
k nf;/ if;wdk@.tjypftwdik f; ta&;,lyikd cf iG hf &S&d ef vdt
k yfygonf?

16

vlwidk ;f rJay;a&G;cs,fyidk cf iG [
fh k qdo
k nfrSm/ toufjynfhraD omEdkiif o
H m;tm;vH;k onf cGjJ cm;uef@owfjcif;r&Sb
d /J rJay;ydik cf iG &hf adS p
&rnf jzpfygonf? xdk@tjyif xda&mufaom/ bufvkdurf u
_ if;aom rJqEN&iS f rSwfyw
kH ifjcif;pepf&&dS ef vdt
k yf+yD;/ rJay;jcif;twGuf
tcGef aumufccH iG fh r&Sdyg? roefpGr;f olrsm;ESifh jynfwiG ;f ae&ma&$@ajymif;ae=u&aom 'kuo
Q nfrsm;tygt0if/ rJqEN&iS t
f m;vH;k rJ
&Hrk sm;odk@ oGm;a&mufraJ y;ydik cf iG fhESifh a&G;aumufy.
JG tjcm;aomvkyif ef;pOfrsm;odk@ yg0ifaqmif&u
G cf Gihf &S&d ygrnf? wdik f;&if;om;vl
enf;pktkypf krsm;wGif yg0ifaom jynfolrsm;udak omfvnf;aumif;/ trsK;d orD;rsm;udak omfvnf;aumif;/ tjcm;tkypf krsm;udak omf
vnf;aumif; uef@owfcsKyfcs,cf Girfh sm; r&So
d ifhyg? vlwdik ;f rJay; a&G;cs,yf ikd cf iG q
hf o
kd nfrmS / qENrjJ ym;wdik ;f onf wlnaD omwefzkd;&Sd
12
&ygrnf? tcsK;d tpm;tvdu
k f udk,pf m;ycGi&fh aSd om pepf wGi/f c&dik f a'owdik ;f . ud,
k pf m;vS,t
f a&twGuo
f nf rJqENe,f.
twdik ;f twmudk vdu
k I
f / tcsKd;tvdu
k f jzpfap&ygrnf? xd@k tjyif rJqEN&iS t
f rsm;pk.qENukd ypfy,fonfhE,
S jf zpfapavmufaom/
ud,
k pf m;vS,t
f wGuf rJa&wGuaf omtedrq
fh ;Hk pHrsO;f onf/ usKd;a=umif;rqDavsmfavmufatmif jrifhrm;pGmowfrSwx
f m;jcif;
13
ryoifyh g? vlrsm;pkrt
J & tEdik fq;Hk jzwfaompepf wGi/f vlOD;a&tvdu
k /f odk@r[kwf rJvmay;aomrJqEN&iS rf sm;. ta&twGuf
tvdu
k /f owfrw
S af om rJqENe,frsm;onfvnf;/ a,bk,stm;jzifh nDr#pGm &So
d ifhygonf? (10) &mcdik Ef _e;f xufausmv
f GeI
f uGJ
vGrJ j_ zpfaeygu/ pdk;&drfylyefp&m ta=umif;&Syd gonf?
v#Kd@0Surf aJ y;pepfjzifh rJay;apjcif; qdo
k nfrmS / rJqEN&iS frsm;u if;wd@k .rJjym;rsm;udk wpfOD;wnf;oD;oef@a&;jcpfEikd cf iG &hf &dS rnf
jzpf+yD;/ vHk cHaom/ yk*v
~ u
d vGwv
f yfciG f&h aSd omrJ&t
Hk wGi;f / trSwt
f om;yxm;aom rJjym;udk rJyH;k xJo@kd rxnfch if=unfch iG &hf dS
aom/ aemufydik ;f wGif if;rJjym;ESifh rJay;oludk cGjJ cm;azmfxkwEf dik fonft
h aetxm; r&Sad om tajctaejzpf&ygrnf? tkyfpv
k u
kd f
rJay;apjcif;/ eD;pyfrt
_ & rJay;apjcif;/ rJ&jHk yifyY rJay;apjcif;rsm; r&Sad p&yg? Ttcsufrsm;onf v#Kd@0Surf aJ y;pepfjzifh rJay;pepf
udk xdcdkuaf pygonf?
(*) a&G;aumufyrGJ sm;udk tuJjzwf&mwGif jynfwiG ;f pHcsed pf EH e_ ;f rsm;udk toH;k yjcif
y
yjcif;?
a&G;aumufyGJrsm;udk Edik if w
H umpHcsdepf EH _e;f rsm;ESifh nD-rnD tuJjzwfjcif;tygt0if/ jynfwiG ;f &Sd a&G;aumufyaJG pmif=h unfah eol
rsm;taejzif/h aqmif&u
G fEidk af omudpPrmS / if;Edik if t
H wGi;f jyXmef;xm;aom zGJ@pnf;tkycf sKyfykH tajccHOya'/ jynfwiG f;&Sd jyXmef;
xm;aom Oya'rsm;ESifh nD-rnDuv
dk nf; tuJjzwfEikd yf gonf? xdOk ya'rsm;. tm%mydik cf iG u
hf kd tuJjzwf&efrmS zGJ@pnf;tkycf sKyf
yHk tajccHOya'yg rlrsm;twdik ;f / vdu
k ef mr_ &S-d r&Sjd zifh wdik ;f xGmEdik fygonf? tvm;wlyif/ tkycf sKyfa&;qdik &f m pnf;rsO;f rsm;udk
vnf;/ oufqidk &f mOya'rsm;ESifh wdu
k q
f idk I
f udu
k fnrD &_ dS-r&Sd ppfaq;Edik fygonf?
twdck sKyfazmfjy&v#i/f Edik if Hwpfck. Oya'rsm;ESihf zGJ@pnf;yHt
k ajccHOya'wdk@rSm Edik if w
H umwGif xdkEikd if .
H uwdu0wfyxm;csuf
rsm;ESifh avsmn
f DpmG jzpfoif+h yD;/ jynfwiG f;&Sd a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvmolrsm;taejzif/h a&G;aumufyJGukd Edik if HwumOya'
jyXmef;csufrsm;ESiahf &m/ uwdu0wfyxm;csufrsm;/ ESifh jynfwiG ;f &SdOya'rsm;ESihfyg wdu
k q
f ikd pf pfaq;tuJjzwfoifhygonf?14
(C) ,cifu usi;f ycJah om a&G;aumufyEGJ iS hf Edi_ ;f ,SOjf cif;?
12
13
14

Propotional representation
Majority voting system

tzGJ@taejzif/h a&G;aumufyOGJ ya'rsm;ESifh ywfoufI/ yHrk eS t


f m;jzifq
h o
dk vdk t=uHycsurf sm;ay;ydk@avh&+Sd yD;/ (OSCE) a'o
twGi;f vlom;&_axmifq
h idk &f mutm;vH;k ESifh ywfoufI/ jynfwiG ;f a&G;aumufyrGJ sm;qdik &f m yHpk u
H ufwavmufrsm;udk tifwmeuf0ufbq
f 'dk w
f pfck
ypkxm;&Syd gonf? (ODIHR) . a&G;aumufyOGJ ya'rsm;ESifh a&G;aumufyt
GJ pD&ifcpH mrsm; avhvmoH;k oyfcsurf sm;udk www.osce.org/odihr.
tifwmeufpmrsuEf mS ay:wGif &&SEdf idk yf gonf? a&G;aumufyq
GJ idk &f m yHpk u
H ufwavmufrsm;udk www.legislationline.org. tifwmeufpmrsuEf mS wGif
&&SEd idk yf gonf? Oa&myaumifp.
D AD;epfaumfr&Siu
f vnf; a&G;aumfyOGJ ya'rsm;ESifh ywfoufI t=uHycsurf sm;udk if;wdk@.tifwmeufpmrsuEf mS jzpf
aom http://venice.coe.int. wGif azmfjyxm;ygonf?
(OSCE/ODIHR)

17

a&G;aumufyGJrsm;udk tuJjzwf&mwGi/f jynfwiG ;f &Sd a&G;aumufyaJG pmif=h unfo


h rl sm;taejzifh ,cifusi;f ycJah oma&G;aumufyrJG sm;
ESifh Edi_ ;f ,SOI
f / wdk;wufvmr_tajctaeudk Edi_ f;,SOfpOf;pm;Edik fygonf? Tod@k aqmif&u
G jf cif;udk Edik if w
H umtzGJ@tpnf;rsm;ESihf
jynfwiG f;&Sd a&G;aumufyaGJ pmif=h unf}h uD;=uyfa&;tzG@J rsm;u xkwjf yefxm;aom/ ,ciftpD&ifcHpmrsm;ESihf Edi_ ;f ,SOt
f oH;k yEdik fyg
onf? (OSCE/ODIHR) tzGJ@. a&G;aumufyaJG pmih=f unfah vhvma&; tpD&ifcpH mrsm;ud/k tzGJ@. tifwmeuf0ufqkd'fpmrsuf
ESm (http:?www.osce.org/odihr.) wGif &&SEd idk yf gonf?

18

19

2/ apmi -fh unfah vhvma&; tpDtpOfrsm; csrSwaf qmif&u


G jf cif;?
;?
u? vdt
k yfcsurf sm;udk tuJjzwfowfrw
S jf cif;?
c? tpDtpOfa&;qGjJ cif;ESifh tzGJ@tpnf;qdik &f m udprP sm;
*? tpDtpOfzGJ@pnf;yHkEiS fh vkyif ef;wm0efrsm;/
C? Edik if Hv;Hk qdik &f maqmif&u
G af om pDrcH surf sm;?
i? a'otvdu
k fEiS fh Xmaetvdkuf pDrcH surf sm;?
p? bufrvdu
k fr?_
q? todtrSwf yr_ &,ljcif;?

 tuJjzwf&efvt
dk yfaom/ jyefvnfppfaq;&ef vdt
k yfaomudprP sm;udk azmfxw
k fowfrw
S jf cif;?
 &&SEd idk af om vlEiS fh bmt&if;tjrpfrsm;udk azmfxw
k o
f wfrw
S jf cif;?
 pDrcH sufrsm; pwifraqmif&u
G frDuyif/ tpDtpOfa&;qGjJ cif;ESihf tzG@J tpnf;qdik &f mudprP sm;wGif uH&Edik af om
jy\emrsm;udk ajz&Si;f jcif;?
 a&G;aumufyGJEiS fh Edik if aH &;tajctaetay:rlwnfI/ &&SEd ikd af om vlom;ESihf bmt&if;tjrpftay: rlwnfI
aqmif&u
G Ef idk af om vkyif ef;tpDtpOfEiS fh zG@J pnf;yHu
k kd yvkyjf cif;?
 tpDtpOf taumiftxnfazmfEdki&f eftwGuf t&nftaoG;jriw
hf ifay;jcif;?
 bufrvdu
k fr_EiS fh vdu
k fem&rnfu
h si0fh wfrsm;twdik ;f wdwdususvkduef mapjcif;?

u? vdt
k yfcsurf sm;udk tuJjzwfowfrw
S jf cif;?
a&G;aumufyo
GJ nf wpf&ufwnf;wGijf zpfonfh jzpf&yfr[kwaf oma=umif/h a&G;aumufyaJG e@rwdik rf Duyif/ jynfwiG ;f &Sd apmif=h unfh
avhvmaeolrsm;taejzifh uwifI/ aqmif&u
G &f efrsm;udk tpDtpOfrsm;a&;qGx
J m;&ygrnf? oufqikd af omEdik if .
H trsKd;om;
Oya'rsm;udk a=unufpmG / oHk;oyfavhvmxm;&efvt
kd yf+yD;/ tu,fI a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvma&;vkyif ef;rsm;Y
jynfwiG f;&Sd tzGJ@rsm;tay: uef@owfcsKyfcs,fr_rsm;&Sv
d mygu/ jyefvnf&ifqikd Ef dik af p&ef jzpfonf? uef@owfcsKyfcs,frsm;[kq&kd mY
Oyrmtm;jzifh-a&G;aumufyaGJ pmif=h unfah vhvma&; vkyif ef;pOfrsm;udk tzGJ@tpnf;. zGJ@pnf;yHt
k wGi;f xnfhoiG ;f a&;qGx
J m;aom
tzGJ@rsm;udk tm%mydik frsm;xH rSwyf w
Hk ifap&efvt
kd yfjcif;/ jynfwGi;f &Sd a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvma&;tkypf rk sm;udk Edik if jH cm;
tzGJ@tpnf;rsm;rS &efyaHk iGrsm;vufccH iG fh ydwfyifjcif;wd@k jzpfEikd fygonf? Todk@ Oya'rsm;udk oHk;oyf&mY/ a&G;aumufyaJG pmif=h unfh
avhvmoltjzpf tqift
h wef;owfrw
S cf &H jcif; odk@r[kw/f Tod@k aomtqift
h wef;udk owfrw
S cf &H apa&;twGuw
f ifjy
awmif;qdo
k nfv
h yk x
f ;Hk enf;rsm;Y vufawG@vdu
k ef m&rnfh tcsufrsm;udv
k nf; xnfo
h iG ;f wGucf su&f ygrnf? vlxt
k ajcytzG@J
tpnf;rsm;rS a&G;aumufyaGJ pmif=h unfah vhvma&;twGu/f toif;tyif;rsm;zGJ@pnf;&mY rnfod@k qHk;jzwfcsufay;rnfu/kd Edik if .
H
Oya'wpfcck Yk vrf;!$ejf yXmef;xm;Edik fouJo
h dk@/ if;twGuf vdu
k fem&rnft
h csufrsm;udv
k nf; jyXmef;xm;Edik yf gonf? Ttcsuf
onf ta&;}uD;aomta=umif;udpw
P pfcjk zpf+yD;/ a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvma&;v_y&f mS ;r_ jzpfEdik af cs&-dS r&Su
d v
kd nf; qH;k jzwf
ay;Edik yf gonf? odk@twGuaf =umif/h TOya'jyXmef;csufyg vdt
k yfcsurf sm;jynfrh aD pa&;twGuf wifuaqmif&u
G &f aomtcsed &f dS
20

Edik +f yD;/ wpfEpS f odk@r[kwf if;xufyadk omtcsdet


f wGu/f vkyif ef;aqmif&u
G &f ef vHak vmufaom&efyakH iG&&Sx
d m;&efvnf; vdt
k yfyg
onf?
a&G;aumufyaGJ pmif=h unfah vhvma&;twGu/f vkyif ef;tpDtpOfrsm;a&;qG&J mwGif yxrtqift
h aejzifh/ jynfwiG ;f Y v_y&f mS ;rnfh
tkypf kwpfct
k wGuf rdrdwdk@aqmif&u
G Ef idk frnfh oifah vsmaf omtaetxm;/ twdik ;f twmyrm%/ a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vh
vma&;twGuf aqmif&u
G &f rnft
h csed fuu
dk f v_y&f mS ;r_EiS /hf rdrdw@kd .tqdk yv$mrsm;tay: rnfo@kd aomtaumif;qHk;&v'fxu
G f
atmif aqmif&u
G Ef idk rf nfu/dk pOfpm;&ygrnf? TtwGuf vdt
k yfcsufrsm;udk tuJjzwfowfrw
S fjcif; (need assessment)
aqmif&u
G &f ygrnf? vdt
k yfygu Tvdt
k yfcsufrsm;udk tuJjzwfxm;csufrsm;udyk if tajcyI vHak vmufaom&efyakH iG&&SEd ikd af &;
twGuf wifjyaomtqdk yv$m (proposals) rsm;a&;om;Edik fygonf? Tod@k tuJjzwfowfrSwjf cif;wGif vkyx
f kH;vkyef nf;
enf;emydik ;f t&a&m/ tkycf sKyfpDraH &;qdik &f mjy\emrsm;udkyg xnfhoiG ;f pOf;pm;&efvt
kd yf+yD;/ ta&;t}uD;qH;k jzpfonfh a&G;aumuf
yGu
J dk vHak vmufaomtm&Hkpu
dk fr_ yEdik af pa&;ESi/hf rdrd.vkyif ef;rsm;udk axmufyahH y;Edik &f ef vHak vmufaomtkycf sKyfpDrrH /_ bm
a&;jynfph aHk eap&ef vdt
k yfygonf?
vdt
k yfcsurf sm;udk tuJjzwfowfrw
S jf cif;vkyif ef;. yxrOD;qH;k &nf&,
G cf suw
f iG f/ rdrw
d kd@v_y&f mS ;r_. twdik ;f twmudk owfrSw&f
ygrnf? t"dutm&Hx
k m;rnfh ae&monf/ Oya'a=umif;qdik &f mudk cGjJ crf;oHk;oyfjcif;/ a&G;aumufyJG tkycf sKyfrq
_ ikd &f mtzGJ@rsm;.
zGJ@pnf;xm;yH/k xda&mufxufjrufr/_ bufvdu
k jf cif;uif;r_/ apm'uwufjcif;ESihf arwWm&yfcHwifjyjcif;qdik &f m vkyx
f ;kH tqifhrsm;/
Edik if aH &;ygwDrsm;ESifh ud,
k fpm;vS,af vmif;rsm; rSwyf kHwifjcif;/ rJqEN&iS frsm; rSwfyw
kH ifjcif;/ owif;rD',
D mESihf a&G;aumufyJG
twGuf bmaiG&mS azGjcif;tygt0if a&G;aumufyJG rJq,
G fpnf;&H;k r_qikd &f mudpPrsm;/ vl@tcGit
hf a&; av;pm;vdu
k femr_/ a&G;
aumufyu
GJ si;f yrnfah e@&ufEiS fh a&G;aumufy&GJ v'frsm;udk tpD&ifcHwifjyjcif;udpPrsm; jzpfEikd fygonf? od@k aomfvnf; a&G;aumufyJG
rwdik fru
D mvrsm;ESifh a&G;aumufy+GJ yD;qH;k +yD;aemuf umvrsm;onfvnf;/ a&G;aumufyu
JG si;f yonfah e@uJo
h kd@yif ta&;ygygonf?
odk@twGuaf =umifh TtzGJ@tpnf;rsm;taejzif/h Tvkyif ef;pOfwpfcv
k ;kH . tqifw
h ikd f;udak pmif=h unfhae&ef qdo
k nfrmS rjzpfEikd fyg?
rdrd. OD;pm;ay;aqmif&u
G fEidk o
f nfv
h yk if ef;udk a&G;cs,I
f / if;tay:tajccH+yD; vkyif ef;pOfrsm;a&;qGcJ srw
S &f ygrnf? tcsKd@aom
apmif=h unfah vhvma&;tzGJ@rsm;u/ a&G;aumufy.
JG uwpfckuo
kd m tm&Hx
k m;aqmif&u
G frnf/ od@k r[kwf tcsKd@vkyif ef;rsm;udk
aqmif&u
G rf nfudk owfrSwEf dik yf gonf? Oyrmtm;jzif/h tkypf w
k pfct
k aejzifh if;.apmif=h unfah vhvma&;vkyif ef;twGuf &nf
&G,cf suu
f dk trsKd;orD;rsm;/ vlenf;pkrsm;/ roefrpGrf;olrsm; a&G;aumufyGw
J iG f yg0ifEikd rf t
_ ajctaeudk avhvm&ef od@k r[kw/f
owif;rD'D,m/ Oya'a=umif;qdki&f mudp/P odk@r[kwf Tvkyif ef;pOf. wdusaomuwpfct
k wGuo
f m &nf&,
G I
f uef@owf
aqmif&u
G Ef idk fygonf?
vkyif ef;pwifaqmif&u
G frnfh tptaejzif/h jynfwiG ;f &Sd a&G;aumufyaJG pmih=f unfah vhvma&;tkyfpkwpfpo
k nf/ ,cifa&G;aumufyJG
rsm;ESifhywfoufI a&;om;azmfjyxm;=uaom/ Edik if w
H umESifh jynfwiG ;f &Sd tzGJ@tpnf;rsm;. tpD&ifcpH mrsm;/ tjcm;vl@tcGifh
ta&;apmih=f unfah vhvma&;tzGJ@rsm;. tpD&ifcHpmrsm;udk tjynft
h pHak vhvmxm;oifyh gonf? xd@k tjyif/ oufqikd &f m Oya'
a=umif;udpPrsm;udv
k nf; cGjJ crf;pdwjf zmoHk;oyfr_rsm; yoifyh gonf? if;uJo
h kd@avhvmr_wiG f a&G;aumufyq
JG idk &f m/ Edik if aH &;ygwDrsm;
qdik &f m/ owif;rD',
D mqdik &f mESifh tpd;k &r[kwaf omtzGJ@tpnf; (tJe*f st
D )kd rsm;qdik &f m Oya'rsm;ESihf oufqikd af omta=umif;
udpt
P wGuf Oya'rsm;udk okawoeyxm;oifhygonf? ,ciftawG@tuHrsm;udk jyefvnfokH;oyfjcif;ESihf vuf&EdS ikd if aH &;/ pD;yGm;
a&;/ vlra_ &;tajctaersm;tay: oH;k oyfjcif;wd@k aygi;f pyfum a&G;aumufyJGusi;f yay;rnf0h ef;usiftaetxm;udk oHk;oyf&yg
rnf? a&G;aumufyOGJ ya'ESifh tjcm;oufqidk af omOya'rsm;udk=unf+h yD;/ a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvma&;vkyif ef;pOfrsm;
rpwifr/D a&G;aumufy.
GJ tcsdeZf ,m;udk cef@rSef;wGucf sufxm;&ygrnf?

21

a&G;aumufyt
GJ rsKd;tpm;tay:rlwnfI/ a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvma&; enf;emrsm;tay: rsm;pGmtusKd;oufa&muf
ajymif;vJr_ &Sad pEdik fygonf? xdk@tjyif a&G;aumufyJGrwdik fru
D mv/ apmif=h unfah vhvmolrsm;udk wm0efay;ae&mcsxm;&mYvnf;
tusK;d oufa&muf ajymif;vJr_ odompGm &Sad pEdik fygonf? orwa&G;aumufyaJG vm/ od@k wnf;r[kwf ygvDrefv$waf wmfa&G;
aumufyaGJ vm/ a'oqdik &f m a&G;aumufyGaJ vm/ jynfo@l qENc,
H lyaJG vm ponft
h ajctaersm;tay:rlwnfI rwlujJG ym;aom
csO;f uyfr_enf;emrsm; vdt
k yfEidk fygonf? a'oqdik &f mtvdu
k f a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvmolrsm;udk pkpnf;pnf;&H;k rnfqdyk g
u/ t=uHyvdak omtcsufrSm xdkapmif=h unfah vhvmolrsm;udk a&G;aumufyaJG umfr&Sifz@JG pnf;yHt
k wdki;f wm0efay;ae&mcsxm;&ef
jzpfygonf? odk@rSom ,lepfwpfcck si;f pDudk owfrSwx
f m;aomrJqENe,ftvdu
k /f tkycf sKyfa&;e,fajra'o tvdu
k /f wm0ef,l
apmif=h unfah pEdik rf nf jzpfygonf? a&G;aumufypJG epfonf vlO;D a&tcsK;d tvdu
k f ud,
k fpm;yapjcif;/ od@k r[kwf udk,pf m;vS,f
wpfO;D odk@r[kwf trsm;ud,
k fpm;ycGi&fh aSd om rJqENe,frsm; owfrw
S af ompepf/ odk@r[kwf if;pepfEpS cf u
k kd aygi;f pyfo;kH jcif;
vnf; &SdEidk fygonf? a&G;aumufyo
GJ nf wpf}udrw
f nf;,SOf yifapjcif;/ odk@r[kwf ESpcf gxyfausmh yif&jcif;vnf; &SEd ikd fygonf? T
tcsurf sm;onf ta&;ygaom rwluv
GJ GJr_rsm; jzpfygonf? Oyrmtm;jzifh- wpfEikd if v
H ;kH &SdrJrsm;rS pm&if;t&,laom ygvDrefa&G;
aumufyq
GJ dkygu/ apmif=h unfah vhvmolrsm;taejzifh ud,
k fpm;vS,af vmif; rSwfyw
kH ifjcif;qdik &f mudpPrsm;udk apmif=h unfah vhvm
r_ yEdik frnf r[kwaf y? wpfEdkiif v
H ;Hk tvdu
k af qmif&u
G af om a&G;aumufyo
JG nf/ rJqENe,fajrrsm;tvdu
k f a&G;aumufwif
ajrmufrx
_ ufpmv#if ydI
k xif&mS ;r_ &Sdygvdrfhrnf? rwlujJG ym;aomtcsurf mS / tu,fI ygvDrefvw
$ af wmfa&G;aumufyu
JG kd vl
trsm;pk.rJjzifh tEdik t
f &_;H qH;k jzwfaom pepfu/dk rJqENe,frsm;udk tajccHIusi;f yygu/ od@k r[kwf a'oqdik &f mtpdk;&rsm;twGuf
a&G;aumufyGJrsm; usi;f yygu/ apmif=h unfah vhvmolrsm;twGuf wyifeufwnf;aomtcsed fwiG /f vdu
k v
f aH pmif=h unfhp&m oD;
jcm;,SOf yifa&G;aumufyGrJ sm; &Sad eEdik yf gonf? Ttcsufrsm;udk vdt
k yfcsurf sm; tuJjzwfowfrSwjf cif;y&mwGif xnfo
h iG ;f pOf;
pm;&rnf jzpfygonf? Ttcsufrsm;u a&G;aumufyaJG pmif=h unfhavhvma&; enf;emrsm;udk tqH;k tjzwfay;Edik yf gonf? tcsK@d
aom a&G;aumufyyGJ Hpk Hrsm;wGi/f ae&ma'orsm;tm;vH;k udk xda&mufpmG vdkuv
f aH pmif=h unf&h ef qdo
k nfrSm rjzpfEikd fyg? xdt
k cg
rdrdvt
l iftm;ae&mcsxm;r_onf/ tcsKd@pHerlemoabmxm; aumuf,lrnfah e&mrsm;wGio
f m wm0efay;Edik fygvdrhfrnf? od@k
r[kwf a'owpfct
k wGi;f om wm0efay;jcif;rsKd; jzpfEikd fygonf?
aemufq;Hk xnfo
h iG ;f pOf;pm;&rnft
h csurf mS / jynfwiG f;&Sd a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvma&;tzG@J rsm;onf a&G;aumufyJGEiS hf
ywfoufonfh tjcm;aomv_y&f Sm;r_rsm;Y yg0if ywfouf&ef oihf-roif[
h al om udpPyifjzpfygonf? Oyrmtm;jzif-h vlxt
k rsm;
owif;tcsut
f vufrsm; od&aSd p&efaqmif&u
G af y;jcif;ESihf rJvmay;=u&ef v_H@aqmfr_ (get out the vote campaigns) rsK;d jzpf
ygonf? odk@r[kwf a&G;aumufyGJtwGu/f tm%mydik frsm;twGuf tultnDaxmufyhHr_ wpfcck k yjcif;rsKd; jzpfygonf? od@k aomf
Todk@aqmif&u
G &f mwGif owd}uD;}uD;xm;I pOf;pm;qH;k jzwfoifyh gonf? ta=umif;rSm rdr.
d rl&if; a&G;aumufyaJG pmih=f unfah vh
vma&;v_y&f mS ;r_rsm;ESifh Todk@yl;aygi;f aqmif&u
G jf cif;a=umif/h tusK;d pD;yGm;t& ydyuQr_rsm;/ xdyfwu
kd jf zpfjcif; jy\emrsm;ay:
ayguv
f mEdik af oma=umifh jzpfygonf? &Hzef&cH gwiG f Tvkyif ef;pOfukd apmif=h unfah vhvmaer_ESihf Tvkyif ef;pOftwGi;f yg0if
aqmif&u
G af er_wdk@udk cGjJ cm;rsO;f om;aqmif&u
G &f ef cufcw
J wfygonf?
c? tpDtpOfa&;qGjJ cif;ESifh tzGJ@tpnf;qdik &f m udprP sm;15
Todk@ &_jrifrt
_ wdik f;twm/ vkyfief;yrm%/ apmif=h unfah &;vkyif ef;pOfrsm;twGuf tcsdeZf ,m;rsm; csrSwaf qmif&u
G &f mY/ &&Sd
Edik af om vltm;/ bma&;tiftm;wdk@udk vufawG@uspGm ppfaq;=unfo
h ifhygonf? jynfwiG f;Y a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vh
vmolrsm;tzGJ@onf wpfzGJ@csi;f tvdu
k v
f nf;jzpfEdik o
f nf? pkaygif;xm;aom vlxt
k ajcy tzG@J tpnf;rsm;. r[mrdwt
f zGJ@/
15

(tJe'f t
D idk )f tzGJ@. vrf;!$epf mtkyw
f Gif jynfwiG ;f &Sd a&G;aumufyaGJ pmif=h unfah vhvma&;tzGJ@rsm;twGuf tpDtpOfa&;qGjJ cif;ESifh tzGJ@tpnf;qdik &f m
udprP sm;udk ydI
k tao;pdwaf vhvmEdik yf gonf? The NDI Handbook How Domestic Organizations Monitor Elections: An A-Z Guide, 1995.
22

uGe&f ufvnf; jzpfEidk fygonf? rnfodk@aom yHkpHyifjzpfap xda&mufpmG toHk;yEdik +f yD;/ (OSCE) a'owGif;ESifh Edik if w
H umwGif
Tenf;ESpcf kv;Hk udk xda&mufpmG toH;k ycJ=h uygonf?
0efxrf;cef@xm;a&;qdik &f m udprP sm;
tajcwus wnf&+Sd yD;aom vlr_tajcy tzGJ@tpnf;wpfcu
k jzpfap/ vlxt
k ajcytzG@J tpnf;trsm;ujzpfap a&G;aumufyu
JG kd
apmifh =unfah vhvmrnf[k qHk;jzwfv#i/f vltiftm; xyfrHpak qmif;&ef vdt
k yfaumif;vdt
k yfEikd fygonf? TudpPEiS hfywfouf I
t"dujy\emESifh pOf;pm;&eftcsufrsm;rSm rnfonfw
h m0efrsm;udk vpmay;rnfenf;?
 vpmE_ef;xm;rsm; (Tvpmrsm;onf Edik if w
H iG ;f &Sd tjcm;aomvlxt
k ajcytzGJ@tpnf;rsm;ESihf udkun
f rD &_ adS p&rnf?)
 cef@xm;rnfh pmcsKyfoufwrf;umv (if;wd@k udk wm0efay;rnfh apmif=h unfah vhvm&rnfhumv rwdik frw
D iG /f tenf;
i,fuwifI 0efxrf;trsm;udk pmcsKyfcsKyfqkdoiho
f nf? Oyrm-owif;rD'D,mrsm;udk apmif=h unfrh nfhorl sm;udk/ a&G;
aumufyGJ pnf;&H;k r_ w&m;0ifrpwifru
D mvwGi/f wm0efpwifay;oifyh gonf? a&G;aumufy+JG yD;onfEiS hf rsm;r=umrDwiG f
yif olwdk@wm0efudk &yfqidk ;f oifyh gonf?)
 a'owpfcw
k iG f a&&Snf a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvmol xm;&Sdoif-h roifh?
 a'orsm;tvdu
k f wm0efxrf;aqmifaeaom a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvmolrsm;udk vpmay;tyf&ef vd-k rvdkEiS hf
apwem0efxrf;rsm;udk pnf;&Hk;oif-h roifh pOf;pm;&ef?
 a&G;aumufyaGJ e@&ufwiG f wm0efay;rnfh a&wdak pmif=h unfah vhvmolrsm;udk tca=u;aiGay;&ef vd-k rvdkEiS hf apwem
0efxrf;tjzpf pnf;&H;k rnfavm? owdy&eftcsurf mS rnfonfhenf;jzifh tca=u;aiGay;onfrqd/k apwem0efxrf;
tjzpfxrf;aqmif=uonfu
h dpu
P dk ao;odrfrj_ zpfapEdik +f yD;/ pdwt
f m;xufoefr_enf;aom/ &nf&,
G cf suftm;enf;aomol
rsm;udk pkaqmif;wm0efay;rdwwfygonf? tu,fI ^m%fyal Zmfctjzpf ay;rnfqkdygu/ TaiGa=u;yrm%onf
rJ&t
Hk m%mydik rf sm;udak y;onfh tca=u;aiGxuf rydak poifhyg?
 0efxrf;rsm;ESifh apwem0efxrf;rsm;twGuf olwkd@tuket
f uscH pdu
k o
f kH;xm;aomtca=u;aiGrsm;udk jyefay;Edik &f ef
twGuf oifah wmfaomE_ef;rsm;owfrw
S x
f m;&ef vdt
k yfygonf? (Oyrm-oifwef;rsm;wufa&muf&eftwGu/f od@k
r[kwf rJ&rHk sm;odk@ oGm;a&muf&eftwGuf c&D;pm;&dwfrsm;)
TqH;k jzwfcsufrsm;onf/ &efyaHk iGtwGuf tqdk ycsuu
f kd rsm;pGmtusK;d oufa&mufr&_ adS p+yD;/ a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvm
a&; vkyif ef;rsm;twGuf &efyaHk iGaxmufyaHh y;rnf/h tvSL&Sifrsm;. pdwf0ifpm;r_tay:wGiv
f nf; =oZmoufa&mufr&_ adS pEdik fyg
onf? odk@twGuaf =umifh txufazmfjyyg jy\emrsm;udkpOf;pm;qH;k jzwfxm;onf/h vlpnf;&H;k wm0efay;r_ rl0g'udck srSwx
f m;&ef
t=uHyvdkygonf? 0efxrf;rsm; odk@r[kwf apwem0efxrf;tjzpfwm0ef,=l uolrsm; taejzif/h tusK;d pD;yGm;t& ydyuQjzpfap
rnfh rnfonfv
h kyif ef;udkr# raqmif&u
G af p&ef (Oyrmtm;jzif-h a&G;aumufyJG aumfr&Siw
f iG f wm0efxrf;aqmifjcif;/ Edik if aH &;
ygww
D pfcck kwiG f tr_aqmif&mxl;/ acgi;f aqmifwm0ef,jl cif;/ odk@r[kwf udk,pf m;vS,af vmif;tjzpf rSwfyw
kH ifxm;jcif;) wdus
pGm owfrw
S fxm;&ygrnf? tu,fI vlxt
k ajcytzG@J tpnf;rsm; pkaygi;f I !Gef@aygi;f tjzpfaqmif&u
G =f uaomtajctaewGi/f
yg0ifaqmif&u
G af e=uaom tzGJ@tpnf;rsm;tm;vH;k taejzif/h bufvu
kd fru
_ if;ap&ef ta&;}uD;+yD;/ Edik if aH &;t& bufvkdurf _
uif;onf[v
k nf; vltrsm;u jrifap&ygrnf? TtzG@J rsm;. tzG@J 0ifrsm;onfvnf;/ if;wd@k .tjcm;aomv_y&f mS ;r_rsm;ESihf
tusK;d pD;yGm;t& ydyuQrjzpfap&ef vkt
d yfygonf?
jynfwiG f;&Sd a&G;aumufyaGJ pmif=h unfah vhvmol tkyfprk sm;taejzif/h wpfEikd if v
H ;kH tvdu
k /f a'otvdkuf apmif=h unfo
h l0efxrf;rsm;
ESifh a&G;aumufyaGJ e@wGif apmif=h unfrh nfo
h lrsm;ud/k pnf;&H;k onfh enf;emrsm; csrSwx
f m;oif+h yD;/ t"duwm0ef,rl nfo
h lrsm;udk
23

a=umfjimjzif/h vlxkowif;rD',
D mrsm;wGif xnfo
h iG ;f azmfjyjcif;jzifh pnf;&Hk;aqmif&u
G Ef ikd yf gonf? apwem0efxrf;rsm;udk if;wd@k .
tvkyfrsm;twGuf t&nftcsi;f jynfhrrD _ &S-d r&Sd tuJjzwf&mY/ bufvu
kd fru
_ if;&Sif;jcif; &S-d r&S/d oufqikd &f mwm0eftwGuf oifh
avsmrf _ &Sd-r&Sd tuJjzwf&ygrnf? xdk@tjyif vlrt
_ zGJ@tpnf;. utoD;oD;odk@ us,fjyef@pGmqufpyfEikd &f ef/ tcGit
hf vrf;jzpfEdik f
r_&-Sd r&Su
d dkvnf; =unf&h ygrnf?
0efxrf;rsm;ESifh apmif=h unfah vhvmolrsm;udk pnf;&H;k &mY/ jynfwiG ;f &Sd a&G;aumufyaJG pmif=h unfhavhvma&; tkyfpkrsm;taejzif/h
jzpfEidk o
f r# usm;-r/ touft&G,/f vlrsKd;pk/ bmompum;ajymqdrk _ pojzifh pHv
k ifatmif pnf;&H;k oifhygonf? a'oqdik &f m
tvdu
k f apmih=f unfah vhvmolrsm;udk pnf;&H;k jynfhp+kH yD qdyk gu/ olw@kd udk aocsmoifwef;ay;&ygrnf? oifwef;qdik &f m pm&Guf
pmwrf;vrf;!$efrsm;udv
k nf;/ tjcm;tzGJ@tpnf;rsm;odk@ jzef@a0ay;&eftwGuf pOf;pm;Edik yf gonf? (Oyrmtm;jzif/h A[dak &G;
aumufyaGJ umfr&Sio
f dk@ ay;ydk@Edik +f yD;/ rdrv
d kyif ef;. yGiv
hf if;jrifomr_ukd xifay:atmif jyoEdik fygonf?) a&G;aumufyaJG vhvm
apmif=h unfo
h rl sm;udk ae&mcsxm;&mwGi/f jynfwiG f;&Sd apmif=h unfhavhvmonft
h kypf krsm;taejzifh olw@kd aexdik &f ma'otvdu
k f
apwem0efxrf;tjzpf apmih=f unfah vhvmay;rnfhorl sm;. vkyftm;/ t=uH^m%fukd &,lEikd +f yD;/ apmif=h unfah vhvmolukd rJay;
cGi&fh &Sad p&efvnf; aocsmap&ef aqmif&u
G af y;&ygrnf?
tzGJ@tpnf;qdik &f m ta=umif;udprP sm;
tzGJ@tpnf;wpfckwnf;taejzifh aqmif&u
G jf cif;twGuf tm;aumif;csuw
f pf&yfrmS / trsm;ESihf pkaygi;f aqmif&u
G jf cif;xuf/ pDrH
cef@cGJr_EiS fh qH;k jzwfcsufrsm; csrSwf&mY ydkrv
dk G,u
f jl cif; jzpfygonf? tjcm;rwlaomtcsufrmS / trsm;aqmif&u
G af om!Ge@f aygi;f
tzGJ@taejzif/h rwlujGJ ym;aom e,fy,frsm;wGi/f udpw
P pfcck si;f tay: u|rf;usifr&_ =dS uaom vlrt
_ zGJ@tpnf;rsm;pkaygi;f rd=ujcif;
jzpfygonf? (Oyrm-owif;rD',
D mrsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;/ od@k r[kwf a'owpfct
k wGi;f Y tajccdik af ejcif; jzpfonf?) od@k
twGuaf =umifh avhvmapmif=h unfrh u
_ dk ydrk dt
k m;aumif;ap+yD;/ u|rf;usifr_ t&nftaoG;jynfhpGmvnf; aqmif&u
G fEikd fygonf?
!$ef@aygif;zGJ@pnf;r_reS for#rSm wwfEidk o
f r# us,f0ef;pGm pnf;&Hk;&ef vdt
k yfygonf? vltrsm;&dak oav;pm;cH&aom !Ge@f aygi;f
tzGJ@rsm;pkpnf;jcif;jzif/h tzGJ@tpnf;wpfcck si;f aqmif&u
G jf cif;xuf ydI
k ,H=k unfukd;pm;r_ &&Sad pEdik fygonf? tzG@J i,fwpfcck si;f
apmif=h unfah vhvmr_udk tzGJ@trsm;u aqmif&u
G af e=uygu/ owif;rD',
D mrsm;. tav;ay;r_cH&apa&;twGuf tcsi;f csif;yif
qdik af e=u&ygonf? a,bk,stm;jzif/h jynfwiG ;f Y a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvma&; v_y&f mS ;ae=uaomtkyfpkrsm;onf/
tjcm;aom vlxt
k ajcy tzGJ@tpnf;rsm;ESifh vkyfief;csi;f xyfI vkyaf qmifaer_udk a&Smif&mS ;&ef vdt
k yf+yD;/ txl;oD;oef@ tajc
taersKd;rSom Todk@aqmif&u
G foifyh gonf? xdk@tjyif owdy&eftcsurf mS &efyakH iGaxmufyahH y;rnfh tvSL&Sit
f zGJ@tpnf;wpfck
taejzif/h vltrsm;ud;k pm;,H=k unfr_ &S+d yD;om;tzG@J tpnf;wpfcku aqmif&u
G +f yD;om;jzpfaeonfah e&mwGi/f a&G;aumufyGu
J kd
apmih=f unfhrnft
h jcm;v_y&f mS ;r_rsm;twGuf &efyakH iGaxmufyahH y;&ef jzpfEikd af jcenf;ygonf? Tod@k aomtajctaersK;d wGi/f v_yf
&Sm;r_opfrsm;. tiftm;udk ydkrdktm;aumif;vmap&ef/ vuf&&dS adS eaom v_y&f mS ;r_rsm;udk ydkrt
kd m;jznfah y;&efom jzpfoifyh gonf?
!Gef@aygi;f tzGJ@twGi;f yg0ifae=uaomtzGJ@0ifrsm;t=um; qufqaH &; wwfEikd o
f r# ajyjypfacsmarG@ap&ef vdt
k yfygonf? yg0if
ywfoufaeaom vlxt
k ajcy tzGJ@tpnf;rsm;. tm%mydik u
f ,
kd pf m;vS,rf sm;u oabmwlncD suw
f pfck a&;qG/J vufrw
S f
a&;xd;k Edik =f u&ef t=uHyvdyk gonf? trsm;pka=uvnfEikd af om qH;k jzwfcsucf srw
S yf jkH zpfap&ef/ tzG@J tpnf;qdik &f mjy\emrsm;udk
ajz&Si;f Edik af p&ef/ bma&;qdik &f m tpD&ifcpH mrsm;. yGiv
hf if;jrifomr_ukd tm;aumif;ap&ef/ TtzG@J taejzifh bkwt
f zG@J / od@k
r[kwf 'g&u
dk w
f mrsm;.aumfrw
D w
D pfcu
k dk zGJ@pnf;&mYpOf;pm&efrmS t"duusaom ae&mrsm;twGuq
f v
kd #if trnftqdk ywif
oGi;f jcif;/a&G;aumufjcif;y&efjzpfygonf?odk@aomfvnf; v_y&f mS ;r_rsm;. epP"0l aqmif&u
G &f efupd rP sm;udrk l pDrcH ef@cGrJ a_ qmif&u
G o
f l
rsm;ESifh t,f'w
D mtzGJ@ (,lepf) rsm;ESio
fh m vufvx
J$ m;oifyh gonf? (atmufazmfjyxm;csurf sm;udk =unfyh g?)

24

bma&;qdik &f mudprP sm;


apmif=h unfah vhvma&;vkyif ef;wpfct
k wGuf vHak vmufaom&efykHaiG&&Sx
d m;&ef ta&;}uD;ygonf? od@k twGuaf =umifh pDpOfxm;
aomzGJ@pnf;yHkonf/ (1) &&Sx
d m;aom vHak vmufonf&h efyaHk iG/ (2) tjcm; tydak qmif;&&SdEikd o
f nfh &efyakH iGrsm;tay:tajccHI zGJ@
pnf;oifyh gonf? apmif=h unfah vhvmr_ vkyif ef;rsm;udk taumiftxnfazmf&ef/ aemufxyf&efyakH iGrsm; vdt
k yfr&_ v
dS mygu/ jynf
wGi;f &Sd apmih=f unfah vhvma&;tkypf kwpfck taejzif/h jynfwiG ;f ESihf Edik if w
H um&Sd tvSL&Sirf sm;xHo@kd csnf;uyf&ef pOf;pm;oifyh g
onf? odk@aomfvnf; tu,fI vdt
k yfaombmaiGa=u; wpdww
f ydik f;/ odk@r[kwf wpfpv
kH ;kH ra&muf&v
dS mygu aqmif&u
G Ef ikd f
&ef/ ta&;ay:tpDtpOfwpfck a&;qGx
J m;&S&d ef t=uHyvdyk gonf? xd@k tjyif tvSLaiGay;vmonfhtzG@J tpnf;rsm;taejzif/h ,ck
uJo
h dk@ a&G;aumufyaGJ pmih=f unfah vhvm&jcif;twGuf tzG@J tpnf;.vGwv
f yfrE_ iS hf &nf&,
G cf suu
f kd rxdyg;apa&;twGu/f owd
xm;aqmif&u
G o
f ifhygonf?
jzpfEidk af om tvSL&Sirf sm;rSm tpd;k &rsm;pkzGJ@xm;onft
h zGJ@tpnf;rsm;/ (Oyrm Oa&myaumfr&Si/f oH&;kH rsm;/ zGH@z;a&;ESihf enf;
ynmyl;aygi;f aqmif&u
G frq
_ idk &f m at*sipf Drsm;/ Edik if w
H um tpd;k &r[kwaf omtzGJ@tpnf; (tJe*f sDt)kd rsm;ESifh azmifa';&Sif;rsm;
jzpfygonf?
&efyaHk iGawmif;cHru
_ dk taxmuftulyap&eftwGu/f tao;pdwaf zmfjyxm;aom tqdk yv$m (Proposal) wpfck vdt
k yfEikd fyg
onf? tcsKd@aom Edik if Hwum&Sd tvSL&Sirf sm;u Todk@awmif;cHwifjyvmolrsm;twGu/f vrf;!$ecf sufrsm; a&;qGx
J m;&S+d yD;/ if;
wdk@. pHtwdik ;f twdtus tqdk ycsuw
f ifjy&rnfh yHkpHrsm; &Sdwwfygonf? Todk@ tqdk yv$ma&;om;&mwGi/f t=uHyvdak om
tcsurf mS &efyaHk iGaxmufyaHh y;a&;twGuf OD;pm;ay;udpPrsm;/ r[mAsL[mrsm;/ pDpOfxm;aom v_y&f mS ;r_. uwpfpw
d f wpf
ydik ;f pwifonfEiS /fh rlvuwnf;u uwif&&Sx
d m;aomEdik if w
H um tzGJ@tpnf;rsm;. axmufyx
hH m;r_rsm;/ xnfo
h iG ;f azmfjy&ef
vdt
k yfygvdrfhrnf? a,bk,stm;jzifh tqdk yv$mwGi/f pDrcH suaf cgif;pOf (Project Title)/ t"du ta=umif;tcsurf sm; azmfjy
csu/f (Oyrm-'Dru
dk a&pDxGe;f um;a&;/ ydyuQrsm; umuG,fwm;qD;a&;/ tJe*f sDtrkd sm; t&nftaoG;jriw
hf ifay;a&; pojzif)h
yg&&Sd ef vdt
k yfygonf? xdk@tjyif tao;pdwfbwf*suu
f v
kd nf; azmfjy&ef vdyk gonf? (,l&akd iGjzif/h tar&duefa':vmjzif/h a'ocH
aiGa=u;jzif)h xdk@tjyif yef;wdik /f &nf&,
G cf su/f pDrcH sut
f ay: pOf;pm;r_aemufct
H a=umif;/ ypfrw
S fxm;aom tusK;d cHpm;&zG,&f dS
onfh jynfot
l kyfprk sm;/ tjcm;xnfo
h iG ;f pOf;pm;csufrsm; tusO;f (Oyrm- yl;wGI
J &efyakH iGaxmufyEhH ikd o
f nfh tajctae/ tcsed f
Z,m; ponf) wdk@udk aocsm&Si;f vif;pGm azmfjyay;&ygrnf? rlt&/ tqdk yv$mrsm;udk tvSL&Sit
f rsm;xH wwfEikd o
f r#jzef@a0
ay;ydk@&ygrnf?
0efxrf;rsm;. vpmESifh apwem0efxrf;rsm;. toH;k pm;&dwrf sm;udpt
P jyif/ c&D;oGm;vma&;ukefuspm;&dwrf sm;omru/ bwf
*sux
f JwiG f xnfo
h iG ;f azmfjy&ef vdt
k yfrnfu
h dpPrsm;rSm/ &H;k cef;iSm;&rf;ctwGuf ukeu
f spm;&dw/f &Hk;ypPn;f rsm;/ 0efaqmifrr_ sm;/
qufo,
G af &;pepfrsm;/ yHkESdyx
f kwaf 0pm;&dwfrsm;/ oifwef;pmapmifrsm;twGuf xkwaf 0r_pm;&dwrf sm;/ ay:aygufvmEdik af om
wnf;cdak exdik af &;pm;&dwfrsm;/ vltrsm;od&&Sd atmif aqmif&u
G af &; (publicity) pm;&dwrf sm;/ apmif=h unfah vhvmoltjzpf
owfrw
S af zmfjy&ef ypPn;f rsm; (Oyrm-bufwq
H dyfrsm;ESihf wD-&Syrf sm;) ponfwkd@vnf; xnfo
h Gi;f azmfjy&ef vdt
k yfygvdrhfrnf?
vdt
k yfcsurf sm;tm;vHk;twGuf bwf*suw
f iG x
f nfo
h iG ;f azmfjy&efvt
kd yf+yD;/ ta&;ay:udpPrsm;twGuv
f nf; yrm%tenf;i,f
udk xnfo
h iG f;azmfjy&ygrnf? wifjyaom bwf*suf.taetxm;tay:=unfI
h / pepfwus&iS ;f vif;pGmazmfjyxm;yHkEiS hf
jynfwiG f;&Sd apmif=h unfah vhvma&;tzGJ@taejzifh vGeu
f JpmG &nfreS f;csuf rxm;&Sdy/kH &&Sv
d mrnfh &efyakH iGtay: aumif;rGepf mG
toH;k csEidk rf nfh t&nftcsif;&Syd H/k wwfEidk for# ac|wmpGm wifjyxm;yHu
k kd tvSL&Siu
f txif}uD;av;pm;r_c&H Edik fygonf?

25

ay;tyfvmrnfh bmaiGudk rnfonfah e&mrsm;wGif OD;pm;ay;oH;k pGrJ nfukd tvSL&Sifrsm;u odv=kd uygvdrfrh nf? od@k twGuf
a=umifh pepfusaombma&;xde;f csKyfr_EiS fh oifah vsmaf om bma&;tpD&ifcHpmrsm;wifjyr_rsm;rSm txl;ta&;}uD;vSyg
onf? tu,fI vlxt
k ajcytzGJ@tpnf;rsm;yl;aygif;I !Ge@f aygi;f tzG@J zG@J pnf;aqmif&u
G yf gu/ oD;jcm; b%fpm&if;wpfckziG v
hf Spf
aqmif&u
G &f ef vdt
k yfygvdrfhrnf? odk@aomfvnf; Tod@k aqmif&Gu&f ef vrf;!$ecf suu
f dk tzG@J rsm;. oabmwlncD suf/ vlxk
tajcy tzGJ@tpnf;rsm;. zGJ@pnf;yHkpnf;rsO;f / oufqikd &f m Edkiif H.Oya'rsm;ESifh pDrcH ef@cGaJ &;qdik &f m pnf;rsOf;rsm;t& aqmif&u
G f
&ef vdt
k yfygonf?
*? tpDtpOfzGJ@pnf;yHEk iS fh vkyif ef;wm0efrsm;/
tu,fI jynfwiG ;f &Sd a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvma&;tzGJ@wpfcu
k / if;wd@k taejzifh rnfod@k vufawG@ususapmif=h unfh }uD;
=uyfEidk rf nfudk qH;k jzwfygu/ xda&mufaom tzG@J tpnf; zG@J pnf;yHk y&ef udpu
P kd pOf;pm;&ygrnf? tawG@tuHrsm;t&/ apmif=h unfh
avhvmrnft
h zGJ@tpnf;. zGJ@pnf;yHkonf/ tydik ;f u (3) ck yg0ifoifhygonf? (1) vkyif ef;tpDtpOfrsm;udk pDrcH ef@cGaJ &;ESihf
vltrsm;odk@ xkwjf yefa=ujimcsufrsm;ESifh tpD&ifcHpmrsm;xkwjf yefay;rnfh tzGJ@,lepf/ (2) yl;aygif;aqmif&u
G rf _EiS hf oH;k oyfrv
_ kyf
ief;rsm; vkyaf qmifrnft
h zGJ@,lepf/ (3) bma&;/ axmufyahH &;/ oifwef;udprP sm;tygt0if tkycf sKyfa&;vkyif ef;rsm; aqmif&u
G f
rnfh tzGJ@,lepfwdk@jzpfygonf?
yHjk znf&h ef?

C? Edik if v
H ;Hk qdik &f maqmif&u
G af om pDrcH surf sm;?
1? pDrcH ef@cGaJ &;ESifh t,f'w
D mqdik &m
f&m tzGJ@,lepf
TtzGJ@onf/ avhvmapmif=h unfah &;qdik &f m vkyif ef; tpDtpOfrsm;tm;vH;k ud/k yl;aygi;f ndE di_ ;f r_ &Sad p&eftwGu/f aqmif&u
G &f
rnfh wm0ef&Sdygonf? xdw
k m0efrsm;wGif Edik if w
H um rdom;pkrsm;/ tvSL&Sirf sm;ESihf qufo,
G fy;l aygi;f aqmif&u
G af &;&ef/ Edik if H
twGi;f t"duusaom yg0ifywfoufaeolrsm;ESihf qufo,
G &f ef/ avhvmapmif=h unfah &;qdik &f m rl0g'rsm;ESihf enf;emrsm;csrSwf
&efEiS fh/ vltrsm;odk@ xkwjf yefrnfah =ujimcsurf sm;/ tpD&ifcHpmrsm;twGuf oabmwlnDra_ y;&eftwGuf wm0efrsm;tygt0if
jzpfygonf? tu,fI vlxt
k ajcjyK t&yfzufvlrt
_ zG@J tpnf;rsm;ESihf !Gef@aygif;tzGJ@udk zG@J pnf;ygu/ tzG@J toD;oD;rS ud,
k pf m;
vS,v
f t
$J yf ay;ydk@vmolrsm;ud/k TtzGJ@. tzGJ@0ifrsm;tjzpf owfrw
S fEikd fygonf? tjcm;enf;vrf;wckrmS / rnfonft
h zGJ@tpnf;
rSvmonfjzpfap/ ta&;r}uD;vSb/J oifah vsmaf om u|rf;usirf t
_ &nftcsi;f ESifh jynfhpo
kH lukd Tvkyif ef;tpDtpOfrsm;udk pDrcH ef@cGJ
ap&eftwGuf wm0efay;&efjzpf+yD;/ t&yfzufvrl t
_ zGJ@tpnf;rsm;. ud,
k fpm;vS,rf sm;yg0ifaom aqG;aEG;0dik ;f zd&k rfuo
kd D;oef@zG@J
I/ vltrsm;odk@ xkwjf yefaom a=ujimcsurf sm;/ tpD&ifcpH mrsm;twGuf oabmwlncD su&f ,lap&ef jzpfygonf? if;rSm
'g&u
dk w
f mrsm;. bkwaf umfrDwDtjzpf zGJ@pnf;Edik fygonf? pDrcH ef@cGJa&;ESihf t,f'w
D mqdik &f m tzG@J ,lepfo@kd 0efxrf;rsm;udk cef@xm;
Edik +f yD;/ vltrsm;ESifh qufq&H rnfhvyk if ef;rsm;tm;vH;k twGu/f jyef=um;qufo,
G af &;t&m&St
d jzpf/ xm;&SEd ikd yf gonf?
2? yl;aygi;f aqmif&u
G rf E_ iS fh oH;k oyfrv
_ yk f ief;rsm; vkyaf qmifrnft
h zG@J ,lepf
TtzGJ@onf a&G;aumufyq
GJ idk &f m ta=umif;udpPrsm;/ jy\emrsm;ESihf ywfoufI A[dt
k qifw
h iG f avhvmapmif=h unfrh nfh tzGJ@
,lepf jzpfygonf? Edik if t
H wGi;f t"duusaom yg0ifywfoufaeolrsm;ESihf qufqI
H / a'orsm;/ c&dik rf sm;rS wufvmaom
owif;tcsut
f vufrsm;udk yl;aygi;f qufpyfr/_ oH;k oyfyikd f;jcm;r_ vkyfrnfjzpfonf? &&SEd ikd for#aom vltm;/ aiGtm;&if;jrpf
26

tajctae/ owfrw
S x
f m;aom t"duusonfh ta=umif;udprP sm;tay: rlwnfI/ TtzGJ@,lepf.vkyif ef;rsm;onf/ atmuf
azmfjyyg vkyif ef;{&d,mrsm;udk aqmif&u
G =f urnf jzpfonf?
Oya'ydik ;f qdik &f m?
? Oya'jyXmef;csufrsm;udk ydik ;f jcm;oH;k oyfjcif;? w&m;&Hk;rsm;/ w&m;a&;qdik &f m 0efxrf;rsm;ESihf
m
qufo,
G rf _ xm;&Sjd cif;ESifh if;wdk@. vkyif ef;rsm;udk apmif=h unf}h uD;=uyfaejcif;? tjiif;yGm;r_qdik &f m udprP sm;tay: qHk;jzwfcsuf
rsm;udk apmif=h unfah vhvmaejcif;rsm; yg0ifygonf?
a&G;aumufyGJ tkycf sKyfa&;?
? Edik if aH wmf a&G;aumufyaJG umfr&Sirf S 0efxrf;rsm;ESihf qufo,
G fI/ a&G;aumufyEJG iS hf ywfouf
&;
I vkyif ef;pDrcH ef@cGJrr_ sm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;/ a&G;aumufyaJG umfr&Si.
f qH;k jzwfcsufrsm;/ tkycf sKyfa&;qdik &f m vkyif ef;
qH;k jzwfcsurf sm;udk Edi_ ;f ,SOaf vhvmjcif;/ rJqEN&iS frsm;pm&if; rnfr#wdusr_ &S-d r&Su
d kd avhvmjcif; ponfhvyk if ef;rsm; yg0ifyg
onf?
owif;rD',
D m?
? owif;rD'D,mXmersm;/ owif;axmufor*~rsm;tpnf;t&H;k rsm;ESihf qufo,
G x
f m;&Sjd cif;/ a&G;aumufyJG
m
umvtwGi;f owif;rD',
D mrsm;. aqmif&u
G fyu
kH kd apmif=h unfah vhvmjcif;rsm; yg0ifygonf?
v_y&f mS ;r_ urfyed ;f (Campaign) rsm;?
? Edik if aH &;ygwDrsm;/ ud,
k fpm;vS,af vmif;rsm;. pnf;&H;k rJq,
G af &;tzGJ@rsm;ESihf
rsm;
qufo,
G x
f m;+yD;/ vGwv
f yfpmG pk&;Hk cGi/fh pka0;cGihf/ azmfjycGihf &Sd-r&Sdukd apmif=h unfah vhvmjcif;/ owif;tcsurf sm; &,ljcif;vkyif ef;
rsm;tjyif/ a&G;aumufyGJ rJq,
G fpnf;&Hk;v_y&f mS ;r_ 0ef;usi.
f r#wr_/ wef;wljzpfr_w@kd udv
k nf; apmifh=unfah vhvm&ef vkyif ef;rsm;
tygt0if jzpfonf?
Edik if w
H iG ;f &Sd vlenf;pkrsm;?;
? Edik if t
H wGif;&Sd trsKd;om;a&; vlenf;pk udk,pf m;vS,frsm;/ TudprP sm;ESihf oufqdik af omtpdk;&
Xme/ tzGJ@tpnf;rsm;/ t&yfzufvrl t
_ zGJ@tpnf;rsm;ESifh qufoG,x
f m;&Sjd cif;/ apmif=h unfah vhvmjcif;/ Edik if t
H wGi;f a&G;aumuf
yGv
J kyif ef;pOfrsm;wGif trsK;d om;a&; vlenf;pkrsm; yg0ifaqmif&u
G fr_ taetxm;udk avhvmjcif;rsm; yg0ifygonf?
vdiu
f jGJ ym;r_?
? wef;wltcGit
fh vrf;&&Sad &;twGuf aqmif&u
G af y;ae=uaom tpd;k &Xmersm;/ tzGJ@tpnf;rsm;/ tpdk;&
r[kwaf om tzGJ@rsm;ESifh qufoG,I
f / a&G;aumufyv
JG kyif ef;pOfrsm;wGif trsKd;orD;rsm; yg0ifaqmif&u
G rf _ tcsuftvufrsm;&,l
jcif;/ apmif=h unfah vhvmjcif;tygt0if/ trsK;d orD;rsm; ta&;ESihf ywfoufaomta=umif;udprP sm;udk azmfjyjcif;rsm;udk avhvm
apmif=h unf&h ef jzpfonf?
a'oqd
G rf ?_
? vrf;!$ecf sufrsm;/ !$e=f um;csufrsm; ay;jcif;tyg
a'oqidk &f m apmif=h unfah vhvmaeolrsm;. yl;aygi;f aqmif&u
t0if/ a'oqdik &f mrsm;rS ay;ydk@vmaom tpD&ifcHpmrsm;udk vufcjH cif;/ ydik ;f jcm;oH;k oyfjcif; vkyif ef;rsm; tygt0ifjzpfygonf?
TtzGJ@,lepfwiG f oufqidk &f mu|rf;usirf t
_ &nftcsif;&Sad om 0efxrf;rsm;jzifh pkzJG@oif+h yD;/ Oyrmtm;jzifh- Oya'a=umif;qdik &f m
u|rf;usifr&_ aSd om 0efxrf;rsKd; yg0ifoifhygonf? xdk@tjyif pm&if;tif;ESihf ywfoufI 0efxrf;rsK;d yg0ifoif+h yD;/ udef;*%ef;tcsuf
tvufrsm;udk pm&if;ypkavhvm&ef/ Edi_ ;f ,SOaf vhvm&ef/ pm&if;oGi;f &ef/ ude;f *%ef;qdik &f m cGjJ crf;pdwjf zm&eftwGuf aqmif&u
G f
apoifyh gonf?
3? tkycf sKyfa&;ESifh avhusio
fh ifwef;ay;a&;tzGJ@ ,lepf

27

T,lepfonf/ tkycf sKyfa&;qdik &f mudpt


P 00udk wm0ef,loif+h yD;/ aiG0if-xGufbwf*sufpm&if;ESihf pm&if;rsm;ypkjcif;/ vlopfrsm;
pnf;&Hk;pkaqmif;jcif;/ apwem0efxrf;rsm;qdik &f m tcsut
f vufrsm; pkaqmif;xm;&Sjd cif;udpPrsm; tygt0ifjzpfygonf? apmifh
=unfah vhvma&; yl;aygif;aqmif&u
G rf _EiS fh oHk;oyfrv
_ yk if ef;rsm; vkyaf qmifrnft
h zG@J ,lepf (Observation Co-ordination and
Analysis Unit) ESifh yl;aygif;aqmif&u
G I
f / oifwef;qdik &f m pm&Gupf mwrf;rsm; ypkxw
k af 0jcif;tygt0if/ yl;aygi;f ndEi_d ;f a&;
qdik &f m oifwef;rsm;ay;jcif;/ oifwef;ay;rnfh q&mrsm;udk pnf;&H;k jcif;/ tqifq
h ifw
h ikd ;f wGi&f adS eaom 0efxrf;rsm;ESihf apwemh
0efxrf;rsm;twGuf oifwef;rsm;pDpOfjcif;/ oifwef;rsm;udk tuJjzwfjcif;udprP sm;twGuf wm0ef&ydS gonf?
pDrcH ef@cGaJ &;ESifh t,f'w
D mqdik &f m tzGJ@,lepfEiS fh apmif=h unfah vhvma&; yl;aygi;f aqmif&u
G frE_ iS hf oHk;oyfrv
_ kyif ef;rsm; vkyaf qmif
rnft
h zGJ@,lepf/ tzGJ@0ifrsm;udk oifwef;rsm;ay;&mY/ tqifjh rifhpmG pDraH qmif&u
G I
f ay;oifhygonf? tu,fI a'oqdik &f m
twGi;f wGif t&nftcsif;&So
d rl sm;/ tqifoif&h Edik yf gu toH;k csoifyh gonf? od@k r[kwyf gu Edik if t
H wGi;f &Sd apmif=h unfah vhvma&;
tzGJ@rsm;onf/ Edik if w
H umrS u|rf;usio
f lrsm;. tultnDudk &,loifyh gonf? Tod@k &,l&mwGif/ tjcm;Edik if rH S a&G;aumufyJG
apmif=h unfah vhvma&; tawG@tuH&aSd om/ jynfwiG f;apmif=h unfah vhvma&; tzGJ@rsm;xHrjS zpfap/ odk@r[kwf Edik if w
H umtzGJ@
tpnf;rsm;xHrS jzpfap/ odk@r[kwf TudpPrsm;udk u|rf;usiaf om tpd;k &r[kwo
f nfh (tJef*st
D )kd tzG@J rsm;xHrS jzpfap &,lEikd fyg
onf? tu,fI avhusio
fh ifwef;ay;r_rsm;+yD;ygu/ pDrcH ef@cGaJ &;ESihf t,f'w
D mqdik &f m tzGJ@,lepfEiS hf apmif=h unfah vhvma&;
yl;aygi;f aqmif&u
G frE_ iS fh oH;k oyfr_vyk if ef;rsm; vkyaf qmifrnft
h zG@J ,lepfrsm;rS tzGJ@0ifrsm;ud/k 0efxrf;rsm;ESihf a'oqdik &f mtqif/h
atmufajctqif0h efxrf;rsm;udk oifwef;rsm; xyfraH y;&eftwGuf toH;k csEikd yf gonf?
i? a'otvdu
k Ef iS fh Xmaetvdu
k f pDrcH surf sm;?
t&if;tjrpfrsm;u tajctaeay;cGifh yonft
h wdik ;f / jynfwiG ;f &Sd apmif=h unfah vhvma&;tzGJ@rsm;onf/ a'oqdik &f mtqifhrsm;
wGiv
f nf; apmif=h unfah vhvmolrsm;csxm;Edik +f yD;/ a&G;aumufyJGrwdik rf D tuumv/ rJay;pOf/ rJa&wGupf Of/ rJpm&if;a&;oGi;f pOf
umvrsm;Y apmif=h unfah vhvmapEdik fygonf? a'oqdik &f mtqifrh sm;wGif wnf&adS pmif=h unfhEikd jf cif;tm;jzifh/ txl;ojzifh
c&dik rf sm;/ jrLeDpDy,fr@e,ftqifrh sm;wGif ud,
k pf m;vS,af vmif;pm&if;ay;oGif;rSwyf Hw
k if=u&aom/ ygvDrefv$waf wmf a&G;
aumufyGJrsm;ESifh a'oqdik &f mtpd;k &a&G;aumufyJGrsm;twGuf txl;ta&;}uD;vSygonf? xd@k tjyif a'oqdik &f mtqifw
h G if
tiftm;aumif;aumif;jzifh aqmif&u
G Ef idk jf cif;tm;jzif/h rJqEN&iS pf m&if;Z,m;rsm;. wdusr/_ a&G;aumufyJGrq
J ,
G fpnf;&H;k r_rsm;ESihf
0ifa&mufpGuzf ufjcif; &S-d r&Sw
d dk@ud/k taumif;qH;k od&dSEikd =f uygonf?
k &f ma'otwGi;f &Sd oufqikd af eaom
a'oqdik &f m apmif=h unfah vhvmolrsm; (Regional Monitors) onf/ olw@kd tajcpdu
ta&;ygorl sm;tm;vH;k ESifh qufo,
G rf _udk xde;f odrf;xm;oifo
h nf? olwd@k .wm0efrsm;wGi/f vGwv
f yfpmG pnf;&Hk;cGi/hf pka0;cGi/hf
vGwv
f yfpmG azmfjyajymqdck iG fh tajctaeudk apmif=h unft
h uJjzwfjcif;/ a&G;aumufyv
JG kyif ef;pOfrsm;wGif a'oqdik &f mtpd;k &rsm;.
tcef;u/ a&G;aumufyGJ tkyfcsKyfru
_ ESifh tjcm;aomtkycf sKyfa&;qdik &f mXmersm;/ w&m;a&;0efxrf;rsm;/ tpd;k & tr_vu
kd f
t&m&Srd sm;/ vHk cHa&;Xmersm;. pGr;f aqmifrr_ sm;udk avhvmtuJjzwfjcif;/ a'oqdik &f m owif;Xmersm;. yg0ifywfoufaer_EiS hf
bufrvdu
k fr_rsm;udk avhvmtuJjzwfjcif;/ vdiu
f jJG ym;r_EiS hf wdki;f &if;om;vlenf;pkrsm;. ta=umif;udprP sm;udk avhvmtuJ
jzwfjcif;rsm; yg0ifygonf? xdkorl sm;udk rJqEN&iS fpm&if; ppfwrf;aumufr_rsm;twGuv
f nf;/ toH;k yavh&=dS u+yD;/ vdt
k yfygu
rJqEN&iS frsm; rSwfyw
Hk if&mXmersm;Y/ vkyif ef;pOfrsm;udk apmif=h unfah p&ef apcdik f;Edik yf gonf? oifah vsmaf om oifwef;rsm;ay;+yD;
aemufwiG /f a&G;aumufyq
GJ dik &f m tjiif;yGm;r_rsm;udk =um;emaomcH&k ;kH rsm;Yvnf;/ apmif=h unft
h uJjzwfapEdik &f ef/ apcdik ;f Edik fyg
onf? a'oqdik &f m apmif=h unfhavhvmolrsm;udk &ufowWywftcsK@d rS/ vtcsKd@wdik f vdt
k yfrt
_ ajctaet&ESihf cGihf yEdik af om
&if;jrpftajctaet& wm0efay;Edik fygonf? olwkd@.apmif=h unfhavhvm tuJjzwfrw
_ m0efrsm;tjyif/ a'oqdik &f mapmif=h unfh

28

avhvmolrsm;ud/k vlopfrsm;pkaqmif;jcif;/ oifwef;ay;jcif;/ }uD;=uyfa&;vkyif ef;rsm;ESihf apmif=h unfah vhvmolrsm;udk ae&mcs


jcif;vkyif ef;rsm;twGuv
f nf; wm0efay;Edik fygonf?
avhvmolrsm; (Observers) ud/k rJ&Hkrsm;ESifh rJa&wGu&f mae&mrsm;wGif rJay;&mYvnf;aumif;/ rJa&wGu&f m/ rJpm&if;a&;oGif;
&mY wm0efay;Edik fygonf? xdkorl sm;udk tyifraJ &wGufrv
_ kyif ef; (Parallel vote tabulation) Y yg0ifaqmif&u
G &f efvnf;
wm0efay;Edik fygonf? odk@r[kwf rJ&rHk sm;rS&v'frsm;udk ud,
k fpm;yxm;onfherlemrsm;jzif/h tjrefraJ &wGuf cef@rSef;r_ (Quick
count) twGuv
f nf; wm0efay;Edik fygonf? Tvkyif ef;rsm;udk vkyaf qmifapEdik &f ef/ usKd;yrf;apoifhygonf? 16

p? bufrvdu
k rf ?_
jynfwiG f;Y a&G;aumufyGaJ pmif=h unfah vhvm=uaom tkypf krsm;onf/ rdrad qmif&u
G o
f r#aom vkyif ef;rsm;Y/ bufvu
kd fru
_ if;
&Si;f ap&ef/ aocsmaqmif&u
G &f ef ta&;}uD;vSygonf? tkyfpw
k ckv;kH taejzifh jzpfap/ woD;yk*v
~ avhvmolrsm;taejzifh jzpfap/
owdy&efrmS / vltrsm;. xifjrifc&H r_onfvnf;/ vufawG@tajctaeuJo
h kd@yif ta&;}uD;a=umif; oabmaygux
f m;&ygrnf?
tcsed w
f idk f;Y bufvdkurf u
_ if;&Sif;pGm aqmif&u
G af ea=umif;/ vltrsm;u jrifap=u&ygrnf? tu,fI jynfwiG f; a&G;l aumufyJG
apmif=h unfah vhvma&;tzGJ@wck. bufvdkurf u
_ if;&Si;f jcif;tay:/ tajctae tqifw
h pHw
k ckY oHo,&Scd &H ygu/ Ttcsuf
a=umifh if;.awG@&Scd surf sm;ESifh tpD&ifcpH mrsm;tay: xdcu
kd fysuf,iG ;f apEdik fygonf?
(OSCE) a'otwGi;f wGi/f (OSCE/ODIHR) XmeatmufY&Sad om Edik if Hwumapmif=h unfah vhvmolrsm;onf/ usihf0wfrsm;

udk av;pm;vdu
k fem=u&ygonf? jynfwiG ;f Y a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvmolrsm;rSm/ Tusihf0wfrsm;twdik ;f vdkuef maqmif
&Gu&f eftwGu/f wm0efr&S=d uyg? odk@aomfvnf;/ Tusihf0wfrsm;udk tajccHI/ if;wdk@.ud,
k fyikd f usi0hf wfrsm;udk ypkEikd =f uyg
onf? tcsKd@aomEdik if Hrsm;wGi/f a&G;aumufyGJusi;f yaom tm%mydik frsm;u/ apmif=h unfah vhvmolrsm;twGuf usihf0wfrsm;udk
a&;qGjJ yXmef;&ef vdt
k yf=uonfvnf; &Sdygonf? od@k aomfvnf;/ Tusihf0wfpnf;urf;rsm;onf/ olw@kd . tajccHtcGit
hf a&;jzpf
aom apmif=h unfah vhvmcGiu
fh dk rxdyg;apoifhb/J xdt
k csufrsm;a=umifo
h m a&G;aumufyJG vkyif ef;pOfrsm;udk ydkrw
kd kd;wufap&ef
tm;jznfo
h ifyh gonf?
(ODIHR) Edik if w
H um a&G;aumufyaGJ pmif=h unfah vhvmolrsm;twGuf usi0hf wfrsm;

 apmif=h unfah vhvmolrsm;onf/ olw@kd .wm0efxrf;aqmifaepOftwGi;f / bufvkdurf _ r&Sad p&ef wif;wif;usyfusyf


vdu
k ef m aqmif&u
G &f rnf? xdk@tjyif Edik if .
H tm%mydik frsm;/ Edik if aH &;ygwDrsm;/ ud,
k fpm;vS,af vmif;rsm;ESihf
ywfoufI tav;uJazmfjy jcif;/ rdrdpw
d f uufukd azmfjyjcif; rnfonft
h csdefr# tvsO;f r&Sad p&? odk@r[kwf
a&G;aumufyv
GJ kyif ef;pOfEiS fh ywfoufI tjiif;yGm; zG,f vdycf Jwif;vif;jzpfaeaom rnfonfjh y\emtay: rqd/k
&nf!e$ ;f azmfjyjcif; r&Sad p&?
16

rJ&rHk sm;rS&v'frsm;udk ud,


k pf m;yxm;onfeh rlemrsm;jzif/h tjrefrJa&wGuf cef@reS ;f r_ (Quick count) onf/ rJ&v'fwu
d sru
_ dk qH;k jzwfEidk &f ef twGuf
txl;toH;k 0ifvyS gonf? txl;ojzifh rJ&&Srd t
_ csK;d tvdu
k f a&G;cs,cf &H aom Edik if v
H ;Hk qdik &f m a&G;aumufyGJrsm; (National propotional contest) wGif
jzpfygonf? pifyifrJa&wGurf _ (PVT) xuf wdusre_ nf;aomfvnf;/ tjrefrJa&wGuf cef@reS ;f r_enf;onf/ zGJ@pnf;aqmif&u
G &f ef vG,u
f +l yD;/ (PVT) xuf
pmv#i/f &v'fudk tjrefoad pEdik yf gonf? odk@aomfvnf; vdt
k yfaomtcsurf mS / erlem&,lxm;rIrsm;onf/ aocsmud,
k pf m;yr_ &Sad p&ef jzpfygonf? odk@
twGuaf =umif/h Edik if v
H ;Hk qdik &f m vlra_ &;ESifh vlO;D a&qdik &f mudprP sm;twGuf tawG@tuH&aSd om pm&if;tif;ynm&Siu
f yg0ifaqmif&u
G I
f / t=uH^m%f
rsm; ay;oifyh gonf?
29

 apmif=h unfah vhvmolrsm;onf/ owif;rD'D,mrsm;ESihf ywfoufIaomfvnf;aumif;/ od@k r[kwf tjcm;aompdw0f if


pm;zG,f yk*~Kd vfrsm;ESifh ywfoufIaomfvnf;aumif;/ olwkd@.avhvmawG@&Scd sufrsm;ud/k yk*Kd~ vfa&;tjrif&jzpfap/ tcsdef
rwdik frD wifuIjzpfap/ xifjrifcsufay;jcif;rsm; ryvky&f ef xdef;odr;f apmifhpnf;&rnf? olw@kd taejzifh apmif=h unfah vh
vmoltjzpf aqmif&u
G v
f _y&f mS ;aomvkyif ef;rsm;. oabmobm0ESihf ywfoufI a,bk,sowif;tcsut
f vuf
rsm;udk rSwcf sufcsjcif;udk uef@owfxed f;csKyf&rnf?
 apmif=h unfah vhvmolrsm;onf/ olw@kd . ed*;kH csKyfq;kH jzwfcsurf sm;udk aumif;pGmrSww
f rf;wifxm;aom/ tcsut
f vuf
jynfhpaHk om/ twnfyoufaojyEdik af om taxmuftxm;rsm;tay:wGio
f m/ tajccHyvky&f rnf? oGm;a&muf=unfh
&_co
Jh r#aom rJ&Hkrsm;wGi/f pm&if;tif;t& yHkpHpm&Gufrsm;jznfo
h iG ;f jcif;udk txl;vdv
k m;pGm aqmif&Guo
f ifo
h nf?
 apmif=h unfah vhvmolrsm;onf/ a&G;aumufy+JG yD;umv jyefvnfppk nf;ajz&Sif;r_ aqG;aEG;yGw
J iG f yg0if&efvt
kd yfonf?
vdt
k yfygu zufpfydk@puf/ w,fvDzek f;rsm;rSwqifh yg0ifaqmif&u
G fEkdio
f nf?
 apmif=h unfah vhvmolrsm;onf/ tdr&f iS Ef dik if H tpdk;&u/ od@k r[kwf a&G;aumufyJG aumfr&Siu
f xkwaf y;xm;aom/
owfrw
S af zmfjyxm;onfh oufaocHu'fjym;rsm;udk ,laqmifomG ;&rnf? pdwf0ifpm;aom tm%mydik frsm;u awmif;cH
vmygu/ olwdk@ud,
k o
f w
l dk@ azmfxw
k af jymqd&k rnf?
 apmif=h unfah vhvmolrsm;onf/ ygww
D ckcEk iS fh yl;wGaJ zmfjyaom trSwt
f om;/ ta&mif/ acgi;f pD;rsm;udk 0wfqifazmfjy
jcif; ry&?
 apmif=h unfah vhvmolrsm;onf/ olw@kd .wm0efxrf;aqmifaepOfumvtwGi;f / wm0ef0wW&m; raESmifh,u
S frad p&ef
yrlaqmif&u
G &f rnf? a&G;aumufyv
JG kyif ef;pOf/ a&G;aumufyu
JG sif;yonfah e@ vkyif ef;aqmifwmrsm;/ od@k r[kwf rJ
a&wGujf cif;udk 0ifa&mufpu
G fzufjcif; r&Sad p&?
 apmif=h unfah vhvmolrsm;onf/ rrSeu
f efrr_ sm;udk a'oqdik &f m a&G;aumufyt
JG m%mydik frsm;odk@ today;/ od&adS pvdkyg
u/ aqmif&u
G Ef idk o
f nf? odk@aomf !$e=f um;csufrsm;ay;jcif; rnfonft
h cgr# ryvky&f ? od@k r[kwf a&G;aumufyt
JG &m&Sd
rsm;ESifh qef@usifI !$e=f um;csufrsm; ay;jcif; ry&?
 apmif=h unfah vhvmolrsm;onf/ Edik if .
H wnfqJ Oya'rsm;ESihf pnf;rsO;f rsm;udk apmifx
h def;=u&rnf?
tjcm;apmif=h unfah vhvma&;qdki&f m pnf;urf;rsm;wGi/f atmufygtcsufrsm;vnf; yg0ifygonf?
 Edik if aH &;ygwt
D rsm; tygt0if/ jzpfEikd o
f r# tus,t
f jyef@aom oufqikd &f mawG@qHak qG;aEG;&rnfo
h lrsm;ESifh
awG@qHo
k ifo
h nf? apmif=h unfah vhvmolrsm;onf/ TaqG;aEG;yGJrsm;udk tkycf sKyfaeaomEdik if aH &;ygwcD snf;ESihf jzpfap/
twdu
k t
f cHygwDrsm;csnf;ESifh jzpfap/ aqmif&u
G &f ef rnfonft
h cgr# uef@owfcsKyfcs,fxm;jcif; r&Sdap&? tvm;wlyif/
ygwDpHk a&G;aumufyaGJ umfr&Sifwnf&dS aeygu/ apmif=h unfah vhvmolrsm;onf/ Edik if aH &;a&mifpOfwef;toD;oD;rS
tzGJ@0ifrsm;ESifh awG@qH&k rnf?
 rJq,
G f pnf;&Hk;v_y&f mS ;r_rsm;wGif rnfonft
h cgr# yl;aygif;yg0ifjcif; r&Sad p&? odk@aomf apmif=h unfah vhvm&eftwGuf
wufa&mufjcif;udk vufcHEidk fonf?
 tusK;d pD;yGm;t& ydyuQ&aSd pEdik fonf/h rnfonfv
h kyif ef;aqmif&Gurf _rsKd;wGifrS yg0ifywfoufjcif; r&Sad p&? TudpPrsm;
wGif txl;ojzifh pD;yGm;a&;oabmwlncD sufrsm;yjcif;jzpfonf? od@k aomf TudpPrwdik frw
D nf;u uwif&adS ecJah om/
qufvufaqmif&u
G af eqJjzpfaom/ u|rf;usirf _ oufarG;0rf;ausmif;qdik &f m vkyif ef;rsm;onfvnf;/ if;.vkyaf qmif
&rnfh tcef;uudk tjrif&y_ af xG;ap&ef jzpfygu/ tygt0if jzpfonf?

30

 rdrd yk*K~d vfa&;t& apmif=h unfah vhvmonfjh zpf&yfEiS /hf tjcm;aom apmif=h unfah vhvmolrsm;u wifjytpD&ifc=H uonfh
jzpf&yfrsm;ESifh &Si;f vif;uGjJ ym;pGm azmfjyoifo
h nf?
 tpD&ifcw
H ifjyr_onf r#w&efvdktyf+yD;/ Tvkyif ef;pOftwGi;f tyoabmaqmifonfh jzpfay:wd;k wufr_rsm;ESihf &v'f
aumif;rsm;udv
k nf; azmfjyoifhonf? tvm;wl rrSeu
f efrr_ sm;ESihf pnf;rsO;f csKd;azmufrr_ sm;udkvnf; azmfjy&rnf?
 xdcu
dk v
f ,
G af om ta&;}uD;owif;rsm; vufc&H &Sv
d mygu/ v#Kd@0Suf apmifx
h ed ;f &rnf? txl;ojzifh +cdrf;ajcmufonf/
odk@r[kwf t=urf;zufrr_ sm; ywfoufaeonf[k pGyfpaJG zmfjy=uonfh owif;rsm; jzpfonf?
 a&G;aumufyt
GJ &m&Srd sm;u wrifwum&nf&,
G I
f Tvkyif ef;pOf wckv;kH tay: ,H=k unfr_enf;ap&efaqmif&u
G jf cif;
r[kwaf omfvnf;/ tawG@tuHenf;r_/ Oya'ESihf ru|r;f 0ifra_ =umif/h trSm;rsm;yvkyfz,
G &f o
dS nfuv
kd nf; todtrSwf
yxm;&ygrnf?

q? todtrSwf yr_ &,ljcif;?


jynfwiG f;Y a&G;aumufyaGJ pmif=h unfah vhvmolrsm;ESihf/ Edik if Hwumavhvmolrsm;onf/ a,bk,stm;jzifh a&G;aumufyt
JG kycf sKyf
a&;tm%mydik rf sm;xHrS todtrSwf yr_ &,l&ef/ av#mufxm;&ef vdt
k yfygonf? a&G;aumufyJGavhvmrnfhol trsm;tjym;
twGu/f todtrSwf yr_rsm; xkwaf y;&efqo
dk nfrmS / }uD;av;aomvkyif ef; jzpfygonf? Oya't&jyXmef;xm;aom vdt
k yfcsuf
rsm;ESifh avsmn
f Donf/h odk@r[kwf a&G;aumufyt
GJ yk cf sKyfa&; !$e=f um;csufrsm;ESihf avsmn
f o
D nf/h jynfwiG f;avhvma&;tzG@J rsm;udk
om/ todtrSwf yay;onfu rsm;ygonf? tkycf sKyfa&;ESihf avhusio
hf ifwef;ay;a&; tzG@J ,lepfrsm;u/ vdt
k yfaomtaxmuf
txm;tjynft
h pHu
k dk/ tm%mydkirf sm;odk@/ tcsdefrD wifjyEdik &f ef aocsmaqmif&u
G &f ygrnf? od@k rSom todtrSwf yr_/ oufao
u'fjym;rsm; csucf si;f xkwaf y;&,l Edik =f urnf jzpfonf? tm%mydik frsm;ESihf aumif;rGeaf om vkyif ef;qufqaH &;xde;f odrf;xm;
jcif;onfvnf;/ Todk@ todtrSwf y/ cGifh ycsuf &&Sad &;twGuf/ vG,u
f al csmarG@apygonf?

31

3? Oya'aOya'a-umif;qdik &f mudyk idk ;f jcm;oH;k oyfjcif;


u? Oy'a=umif;qdik &f mydik ;f jcm;oH;k oyfjcif;.ta&;}uD;yHk
c? Oy'a=umif;qdik &f mydik ;f jcm;oH;k oyfjcif;twGuf tajccHru
l ef@owfcsuf
*? a&G;aumufyt
GJ jiif;yGm;r_Z,m; a&;qGjJ cif;?

 aG;aumufyGJEiS fh pyfqidk af om Oy'rSeo


f r#udk &SmazGaz:xkwjf cif;ESihf aumif;pGmtu|rf;w0if&jdS cif;?
 Oya'a=umif;qdik &f m ydik ;f jcm;oH;k oyfjcif;tm;jzif/h TOya'rsm;u 'Dru
kd a&pDaG;aumufyGrJ sm;twGuf
tusK;d yyHt
k wdik ;f twmudk tuJjzwfjcif;?
 aG;aumufyt
GJ wGif;rSm jzpfvmp&m&Sad omjy\emrsm;udk axmufjy&efEiS hf aG;aumufyt
JG +yD;rSm yjyifajymif;
vJa&; t=uHycsufrsm;ay;&ef twGu/f Oya'rsm;.csdK@,Gif;csufrsm;ud&k mS azGaz:xkwjf cif;?
 Oya't&jyefvnfupk m;r_rsm;vkyEf dik jf cif;&Sd-r&SdEiS hf if;wd@k onf Oy'qdik &f mtjiif;yGm;r_rsm;udk trsKd;tpm;
cGjJ cm;jcif;? ta=umif;&if;avhvmjcif;wd@k twGuf taxmuftulay;Edik jf cif;&Sd-r&Sd odEikd af tmif aG;aumufyJG
tjiif;yGm;r_ pm&if;Z,m;udk a&;qGjJ cif;?

(u) Oy'a=umif;qdik &f mydik ;f jcm;oH;k oyfjcif;.ta&;}uD;yHk


a&G;aumufyaGJ pmif=h unfah vhvmr_.ta&;}uD;aom &_axmifw
h pfcrk mS Oy't&pnf;urf;owfrw
S fro
_ nf 'Drkdua&pDa&G;aumufyJG
rsm;ud/k rnfonft
h wdik ;f twmtxd taxmuftulay;a=umif; ydki;f jcm;oH;k oyfjcif;yif jzpfonf? tajccHOya'ESihf a&G;aumuf
yGJ Oya'tm;vH;k yg0ifoifah om Tydik ;f jcm;oH;k oyfrr_ sKd;udk apmif=h unfrh _nEd id_ ;f a&;tzG@J ESihf ydik ;f jcm;oH;k oyfa&;tzGJ@wdk@rS Oy'a&;&m
u|rf;usio
f rl sm;u apmpD;Edik for#apmapmpD;pD;umvuwnf;yif vkyx
f m;oifhygonf? d;k d;k &Si;f &Sif;udpPrsm;udk tajccHOya'jzifh
ajz&Si;f I &ygonf? odk@aomf A[dak &G;aumufyaGJ umfr&Sirf S xkwfjyefrnfh tkycf sKyfrq
_ ikd &f mvkyx
f kH;vkyfenf; tqifq
h ifhyg0ifaom
pnf;rsOf;/ pnf;urf;rsm;jzifh ajz&Si;f v#iv
f nf; &ygonf? od@k jzpf&m pnf;rsO;f pnf;urf;rsm;udyk g ydik ;f jcm;oH;k oyfoifyh gonf?

32

Oya'a&;&mpnf;urf;uef@owfr_rsm;udk ydik ;f jcm;pdyjf zmr_onf vl@tcGit


hf a&;tygt0if Edik w
f umtpOftvm/ tqift
h wef;ESihf
udu
k n
f aD tmif/ odk@r[kwf Oya'rsm; ydrk dk uspfvpfodyo
f nf; (wenf;) ydkrx
kd ad &mufatmif/ t=uHycsufrsm;a&;om;&mY ay:
xGuv
f mEdik fygonf? t=uHycsufrsm;a&;om;&mY a&m&mwdusatmif *kyoifo
h nf/ tb,fah =umift
h =uHy&a=umif;ESihf
ywfoufIvnf; a&a&vnfvnf&iS ;f jyoifo
h nf? a&G;aumufyJGrwdik frDrmS jzpfap/ a&G;aumufyJGt+yD;rSm jzpfap/ a&G;aumufyJG
Oya'ajymifvaJ &;ESifh ydkradk umif;rGefvma&;twGuf wifjyonfo
h abmjzifh t=uHycsufrsm;udak &;om;Edik yf gonf?
(c) Oy'a=umif;qdik &f mydik ;f jcm;oHk;oyfjcif;twGuf pnf;urf;uef@owfcsuf
(OSCE/ODIHR) u ypkay;xm;aom jynfhpo
kH nfv
h rf;!$efcsurf sm;onf a&G;aumufyGOJ ya' qdik &f mydik ;f jcm;oH;k oyfjcif;
twGuf pnf;urf;uef@owfcsuftjzpf taxmuftulay;ygonf?17 a&G;aumufyJGEiS hfywfoufaomta=umif;t&mrsm;udk
jyefvnfpDppf&mY wnDwnmwnf;jzpfap&ef/ tm;xm;avmufp&mjzpfap&ef/ aS@aemufn!
D $waf p&efEiS hf rSeu
f efwu
d sap&ef
18
&nf,
G v
f suf vrf;!$ecf sufrsm;udk ypkxm;jcif;jzpfonf? atmufrmS tusOf;csKyfuakd z:jyxm;ygonf? tydik f;toD;oD;Y
vrf;!$ecf suw
f ckpD ESifh xnfo
h iG ;f pOf;pm;p&m ar;cGe;f wpfppkH D yg0ifygonf?
Oya'a&;&m pnf;urf;uef@owfcsuf wnfaqmufykH
Oya'a&;&ma'pnf;urf;uef@owfcsuaf &;qG&J mY trsm;jynfoltvG,w
f ul em;vnfEikd &f rnf/ jrifomxifom&S&d rnf/ 'Dru
kd
a&pDa&G;aumufyjGJ zpfajrmufa&;twGuf vdt
k yfaom t*Fg&yftm;vH;k ESihf pyfqidk &f rnf? xdk@jyif rJray;rD uwnf;uyif uwifI
t+yD;tjywf csrSw+f yD; jzpfae&rnf?
 Oya'a&;&mpnf;urf;owfrSwcf suf. &nf,
G cf suo
f nf &Si;f vif;jywfom;jcif;/ jrifomxifomjcif;/ESihf trsm;jynfol
em;vnfEidk jf cif; &Syd govm;?
 vl@tcGit
fh a&;udk zGJ@pnf;tkycf sKyfyt
Hk ajccHOya'ygjyXmef;csurf sm;jzifh umuG,af pmif=h uyfay;xm;ygovm;?
 (a&G;aumufyEGJ iS )fh ywfoufqufpyfaeaom Oy'tm;vHk;(zGJ@pnf;tkycf sKyfyt
kH ajccHOya'/ taxGaxGa&G;aumufyJGEiS hf
tjcm;a&G;aumufyGJrsm;qdik &f mOya'/ Edik o
f m;/ Edik if aH &;ygw/D owif;rD',
D mESihf trsm;jynfoq
l ikd &f mjyef=um;a&;Oya'/
a&G;aumufyOGJ ya' csKd;azgufr_EiS fh pyfqikd af om &mZ0wfOya'jyXmef;csurf sm;/&mZ0wfru
_ sihfx;kH Oya'rsm;/ ESifh
A[dak &G;aumufyaGJ umfr&Si.
f !$e=f um;csufrsm;tuH;0ifygonf?) udk pDppf=unf+h yD;yg+yDvm;?
a&G;aumufypGJ epf
owfrw
S x
f m;aom a&G;aumufyGJpepfonf rnfonft
h zGJ@tpnf;rsm;udk a&G;aumufwifajrmufoenf;/ESpu
f mvtydik ;f tjcm;
tvdu
k af &G;aumufyu
GJ si;f y}udr/f a&G;aumufyu
GJ si;f ya&;tzGJ@tpnf;rsm;zG@J pnf;jcif;udp&P yfrsm;wGif 'Dru
kd a&pDa&G;aumuf yGt
J
wGuv
f t
dk yfaom tedrq
fh ;Hk pHcsdefrsm;&Sad tmiftmrcH&rnf?
 a&G;aumufyGJpepfonf 'Dru
dk a&pDa&G;aumufyt
JG wGuf tedrfq
h ;kH pHcsed frsm;&Sad tmif tmrcHygovm;?
 tenf;qHk;/ Oya'yv$waf wmfw&yf. trwfae&mtm;vH;k twGuf 'Drkdua&pDa&G;aumufyt
JG & a&G;aumufygovm;?
17

Guidelines for Reviewing a Legal Framework for Elections, OSCE/ODIHR, Warsaw, 2001, produced in colloboration with the
International Institute for Democracy and Electoral Assistance (International IDEA).
18
Oya'qdik &f m tajccHrrl sm;udk ydik ;f jcm;ppfaq;aomtcg/ pDppf ppfaq;olu/ aemufq;Hk tpD&ifcpH mudk (OSCE/ODIHR) tzGJ@. a&G;aumufyGJ

avhvmapmif=h unfah &; ud,


k pf m;vS,f tzGJ@rsm; (Election observation missions) . tpD&ifcpH mrsm;ESifh wdik yf ift=u&H ,lEidk yf gonf? TtpD&ifcpH m
rsm;ud/k OSCE/ODIHR . tifwmeufpmrsuEf mS http://www.osce.org/odihr wGif &,lEidk yf gonf?
33

 'Drdu
k a&pDa&G;aumufyGJrsm;udk oifah wmfaomumvtydik ;f tjcm;tvdu
k u
f si;f yygovm;?
 Oya'a&;&m pnf;urf;uef@owfcsuo
f nf a&G;aumufyu
JG si;f ya&;tzGJ@tpnf;rsm;zG@J pnf;ay;yHkEiS hf pDppfyw
kH @kd tay:rSm
tm%mwnfygovm;?
 rJqENEiS t
fh nDtm%mtyfEiS ;f a&;twGucf srSwaf om a&G;aumufyJGz@JG pnf;yHkEiS hf/ wOD;csi;f ud,
k fpm;vS,af vmif;
twGuv
f yk yf idk cf iG t
fh yfEiS f;aom vkyx
f kH;vkyef nf;tqifq
h ifw
h @kd udk &Si;f vif;jywfom;pGmaz:jyxm;ygovm;?
 a&G;aumufyGJpepfonf vlenf;pkrsm;udk cGjJ cm;r_r&Sdb/J w&m;r#wpGm qufqHygovm;?
a&G;cs,w
f ifajr
ajrmufcGciG fh
Oya'a&;&m pnf;urf;uef@owfcsuo
f nf vlrsm;pku,
kd pf m;y touftG,&f dSoEl dik if o
H m;tm;vH;k udk vlwikd ;f rJay;cGihfEiS hf
wef;wlraJ y;cGifh &&Sad p&rnf?
 vlrsm;pku,
dk fpm;y touftG,&f o
Sd l Edik if o
H m;tm;vH;k onf vlwikd ;f rJay;cGifEh iS fh wef;wlraJ y;cGihf &&Syd govm;?
 Oya'a&;&m pnf;urf;uef@owfcsuo
f nf Oya'aS@arSmufwiG f vlwikd ;f wef;wljzpfonf [laomtajccHay:rSm
cGjJ cm;qufqrH r_ &Sdb/J rJay;cGi&fh &Sad tmif tmrcHygovm;?
 rJay;cGit
fh ay:rSm uef@owfr_rsm; od@k r[kwf csKyfcs,fr_rsm;&Sdygovm;? tu,fI&So
d nfqykd gu/ c|i;f csuo
f abm
aqmifaom ywf0ef;usit
f ajctaersm;a=umifjh zpfa=umif;/ &Si;f vif;jywfom;pGm &Sif;jyxm;ygovm;?
GJ m%mydik t
f zG@J rsm;
a&G;aumufyaGJ umfr&Sirs
frsm; /a&G;aumufyt
Oya'a&;&m pnf;urf;uef@owfcsuo
f nf a&G;aumufyq
JG ikd &f m oD;jcm;vGwv
f yfaom/ xd@k jyif ormorwfusaompDrt
H yk cf sKyfr_
t& a&G;aumufyaGJ umfr&Sirf sm; /a&G;aumufyt
JG m%mydik t
f zGJ@rsm; zG@J pnf;jcif;/v_y&f mS ;aqmif&u
G jf cif;yap&rnf?
 Oya'a&;&m pnf;urf;uef@owfcsuo
f nf a&G;aumufyaJG umfr&Sifrsm;udk oD;jcm;vGwv
f yfpGm ESihf ormorwfuspGm
zGJ@pnf;apygovm;?
 Oya'a&;&m pnf;urf;uef@owfcsuo
f nf a&G;aumufyaJG umfr&Sifrsm;udk oD;jcm;vGwv
f yfpGmESifh ormorwfuspGm
v_y&f mS ;aqmif&u
G af pygovm;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;uef@owfcsufonf a&G;aumufyaJG umfr&Sifrsm;zGJ@pnf;jcif;ESihf v_y&f mS ;aqmif&Gurf _rsm;udk
yGiv
fh if;jrifom apygovm;? wdk@jyif if;wdk@.vkyaf qmifcsufrsm;udk avhvmolrsm; apmif=h unfEh ikd fatmif uwif
pDraH y;xm;ygovm;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;uef@owfcsufonf a&G;aumufyaJG umfr&SiftoD;oD;rsm;. vkyfyikd cf iG rhf sm;ESihf wm0efrsm;udk
jzpfap/ tpd;k &tzGJ@tpnf;rsm;/ wm0efvuf&t
dS m%mydik frsm;ESihf aumfr&Sifrsm;.qufqaH &;ta=umif;udjk zpfap
&Si;f vif;jywfom;pGm t"dy`g,f zGiq
fh jdk yygovm;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;uef@owfcsufonf a&G;aumufyaJG umfr&Sifw&yf. qH;k jzwfcsufwckudk y,fveS &f ef
vHak vmufaom tcGift
h vrf;ay;ygovm;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;uef@owfcsufonf a&G;aumufyaJG umfr&SiftzG@J 0ifrsm; rw&m;ojzifh xkwfy,frcH&atmif
umuG,af pmifh a&Smufay;ygovm;?
rJay;olrsm;rSwyf w
Hk ifjcif;/rJay;olrsm;pm&if;

34

Oya'a&;&m pnf;urf;uef@owfcsurf sm;onf rJay;olrsm;pm&if;udk jrifomxifomatmifEiS hf rSefuefwu


d spmG xm;&Sad p&rnf?
rJay;cGi&fh aSd omEdik if o
H m;rsm;. rSwyf w
Hk ifciG u
fh dk umuG,af pmifah &Smufap&rnf? xd@k jyif vlrsm;udk Oya'ESihfrnDbJ od@k r[kwf rrSef
ruef/ rSwfyw
Hk ifay;jcif;/xkwfy,fjcif;rjzpfatmif uwifumuG,af y;ap&rnf?
 rSwfyw
Hk ifjcif;jzpfpOfonf rSeu
f efwu
d s+yD;/jrifomxifom&Sad om rJay;olrsm;pm&if;udk uwifprD x
H m;ygovm;?
 rJay;olrsm;rSwfyw
Hk ifjcif;twGuf jynfph &kH efvt
kd yfaomtcsufrsm;udk &Si;f vif;jywfom;+yD;/wdusaompum;jzifh
az:jyxm;ygovm;?
 rJqEN&iS fwOD;taejzifh rSwyf Hkwif&eftwGuf rnfonfhpm&Gufpmwrf;rsm;vdt
k yfonfukd Oya'u &Si;f vifjywfom;pGm
az:jyay;xm;ygovm;?
 rSwfyw
Hk ifjcif;ESifyh wfoufaom qH;k jzwfcsuw
f cktay: apm'uwufEikd af &;twGuf vkyfx;kH vkyfenf;tqifq
h ifu
h kd
&Si;f vif;jywfom;aompum;jzifh az:jyxm;ygovm;?
 rSwfyw
Hk ifjcif;ESifh ywfoufaom qH;k jzwfcsuw
f cktay: apm'uwufEikd af &;twGuf aemufqkH;tcsed o
f wfrw
S cf suu
f dk
&Si;f vif;jywfom;pGm az:jyxm;ygovm;?
 rJqEN&iS fwOD;. yk*~Kd vfa&;tcsuftvufrsm;ESifh owif;tcsut
f vufrsm; rw&m;ojzifhxw
k af z:jcif;rcH&atmif
umuG,af pmifah &Smuf ay;xm;ygovm;?
Edik if aH &;ygwrD sm;ESifh ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;
Oya'a&;&mpnf;urf;uef@owfcsufonff Edik if aH &;ygwDrsm;ESihf udk,pf m;vS,af vmif; rSefor# Oya'aS@arSmufwiG f vlwikd f;wef;
wl jzpfonf[al omtajccHay:rSm wef;wlnrD # ,SOf yifta&G;cHEikd fap&rnf?
 Edik if aH &;ygwDrsm;ESifh ud,
k pf m;vS,af vmif;rSeo
f r#udk Oya'aS@arSmufwiG f wef;wlnDr#atmif tmrcHcsuaf y;xm;yg
ovm;?
 Edik if aH &;ygwt
D aeESijfh zpfap/oD;jcm;vGwv
f yfaom(woD;yk*v
~ )udk,pf m;vS,af vmif;taeESijhf zpfap/ ud,
k fpm;vS,f
avmif;rsm;udk ta&G;cHciG &fh atmiftmrcHcsuaf y;xm;ygovm;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf Edik if aH &;ygwDrsm;ESifh udk,pf m;vS,af vmif;rsm;tm;vHk;twGuf nDnmaom
yifuiG ;f wckay;xm;ygovm;?
 a&G;aumufyGJEiS fhywfoufI ud,
k fpm;vS,af vmif;rsm;rSm jynfpH&k efvt
kd yfaomtcsut
f vufrsm;udk pyfqikd fr&_ adS om/
oifah vsmaf om/ wdusaom pHxm;csufrsm;ay:rSmtajccHI owfrw
S x
f m;+yD;/ Oya'rSm &Si;f vif;jywfom;pGm az:jy
xm;ygovm;?
 ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;rSwfyHkwifjcif;qdik &f m vkyfx;kH vkyfenf;rsm;udk Oya'wGif cdik frsmwdusaompum;jzifh
usK;d a=umif;qDavsmfpmG ESifh &Sif;vif;jywfom;pGm az:jyxm;ygovm;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf ud,
k fpm;vS,af vmif;rSwyf w
kH ifjcif;ESiyhf wfoufaom qHk;jzwfcsufrsm;udk
w&m;Oya'tjrifjzifh jyefvnfppD pfapygovm;?
 Oya'onf rJq,
G v
f _y&f mS ;r_umvtwGi;f Edik if aH &;ygwDrsm;ESifh udk,pf m;vS,af vmif;rsm;. vkyaf qmifcsurf sm;
tay:rSmpnf;rsOf;pnf;urf;jzifx
h de;f uGyaf y;ygovm;? xd@k jyif tpdk;&pGuzf ufru
_ if;+yD;/ wufu/ yGihfvif;aom
rJq,
G v
f _y&f mS ;r_twGuf uwifpDraH y;xm;ygovm;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf a&G;cs,fwifajrmufc&H oly*k ~Kd vf. Edik if aH &;ygwu
D l;ajymif;r_a=umifh
oufwrf;raphb/J xdyk k*~dKvf. tcGit
fh m%mtqH;k owfomG ;jcif;rjzpf&atmif umuG,af pmifah &Smuf ay;ygovm;?

35

owif;rD',
D mudk xdawG@cGiEfh iS fh wef;wlciG fh
Oya'a&;&m pnf;urf;uef@owfcsuo
f nf Edik if aH &;ygwrD sm;ESihf udk,pf m;vS,frsm;tm;vH;k owif;rD',
D mxdawG@cGi&fh adS p&rnfjzpf
onft
h jyif/tpd;k &ydik f odk@r[kwf tpd;k &csKyfudkiaf om owif; rD'D,mwGif wef;wlnrD #pmG ESichf jJG cm;r_r&Sd qufqcH aH p&rnf? rJqG,f
v_y&f mS ;r_umvtwGi;f Edik if aH &;ygwDrsm;ESifh ud,
k fpm;vS,rf sm;tm;vH;k rdrw
d kd@tjrifrsm;ESihf xifjrifcsurf sm; vGwv
f yfpmG xkwf
az:cGit
fh ay: usKd;a=umif;rqDavsmaf omuef@owfcsurf sm; rxm;&Sad p&?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf Edik if aH &;ygwDrsm;ESifh udk,pf m;vS,af vmif;rsm; tm;vH;k udk owif;rD',
D mESifh
xdawG@ cGi&fh aSd p+yD;/ tpdk;&ydik f odk@r[kwf tpd;k &csKyfuikd af om owif;rD',
D mwGif wef;wlnDr#ciG &hf adS pygovm;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf wef;wlnDr#qufqHr&_ &Sda&;twGuw
f &m;r#waom/ dk;&Si;f aom/
trSefwu,ftoHk;csI&aom yHkpw
H pf&yfcsrSwfxm;ygovm;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf rJq,
G fvy_ &f mS ;r_umvtwGi;f Edik if o
H m;rsm;/ ud,
k fpm;vS,af vmif;rsm;ESihf
if;wdk@. axmufct
H m;ay;olrsm;taejzifh rdrdw@kd .tjrifrsm;ESihf xifjrifcsufrsm;udk vGwfvyfpmG az:jyEdik af tmif
tmrcHygovm;?
rJq,
G v
f y_ &Sf&mS ;r_
bmaiGEiS fh toH;k pm;&dwrf sm;
;r_bmaiG
bm
Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf rJq,
G fvy_ &f mS ;r_bmaiGEiS hf toH;k pm;&dwfrsm;udp&P yfwGif Edik if aH &;ygwDrsm;ESihf ud,
k f
pm;vS,af vmif;rsm;tm;vH;k udk Oya'aS@arSmufrmS wef;wlnrD #jzpfap&rnf;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf rJq,
G v
f y_ &f mS ;r_bmaiGEiS hf toH;k pm;&dwrf sm;udp&P yfwGif Edik if aH &;ygwDrsm;
ESiu
fh dk,f pm;vS,af vmif;rsm;tm;vH;k udk Oya'aS@arSmufrmS wef;wlnrD #jzpfapygovm;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf rJq,
G fvy_ &f mS ;r_rsm;twGuf jynfol@bmaiGo;kH pGcJ iG hf od@k r[kwf tpd;k &ydik f
t&if;tjrpfrsm;oH;k pGcJ iG t
fh wGuf uwifpDrx
H m;ygu/ ToHk;pGcJ iG u
hf kd Edik if aH &;ygwrD sm;ESihf ud,
k fpm;vS,rf sm; tm;vH;k
onf Oya'aS@arSmufwiG f wef;wlnrD #jzpfonf[al om tajccHay:rSmpDrx
H m;ygovm;?
 ud,
k yf dik f rJq,
G fvy_ &f mS ;r_&HyaHk iGrsm;tay:xm;&Sad om uef@owfcsufrsm;onf usKd;a=umif;qDavsmjf cif;/ &Si;f vif;
jywfom;jcif;&So
d nft
h jyif trSefwu,fusihfo;kH I&Edik fygovm;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf rJq,
G fvy_ &f mS ;a&;tvSLaiGrsm;/ toH;k pm;&dwrf sm; ta=umif;tpD&ifcjH cif;
ESifh ywfoufI umvtydik ;f tjcm;owfrw
S af y;xm;ygovm;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf rJq,
G fvy_ &f mS ;a&;tvSLaiGrsm;/ toH;k pm;&dwrf sm;ta=umif; tpD&ifcpH m
rsm;udk trsm;jynfol =unfh SKEdkifatmif uwifprD x
H m;ygovm;?
apmif
apmif=h unfah vhvmolrsm;
Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf jynfwiG ;f /jynfyapmif=h unfah vhvmolrsm;/ owif;rD',
D m/ Edik if aH &;ygwrD sm;ESihf ud,
k f
pm;vS,af vmif;rsm;. ud,
k fpm;vS,rf sm;tzdk@a&G;aumufyv
GJ kyif ef;jzpfpOftm;vH;k udk odomjrifomatmif uwifprD H xm;&
rnf?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf jynfwiG ;f ESihf Edik if w
H umapmif=h unfah vhvmolrsm;tm; a&G;aumufyjJG zpfpOf
. bufaygi;f pHu
k dk apmif=h unfah vhvmcGihf yxm;ygovm;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf owif;rD',
D m/ Edik if aH &;ygwDrsm;ESihf udk,f pm;vS,af vmif;rsm;. ud,
k fpm;
vS,rf sm;tm; a&G;aumufyjGJ zpfpOf.bufaygi;f pHu
k kd apmif=h unfah vhvmcGihf yxm;ygovm;?

36

 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf apmif=h unfah vhvmolwOD;tjzpfrSwyf kHwifa&;twGuf vdktyfaom


tcsut
f vufrsm;ESifh ywfoufI &Si;f vif;jywfom;aom/ wduscdik rf maom pHxm;csurf sm;csrSwfay;xm;ygovm;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf Edik if aH wmfjyXmef;Oya'u apmif=h unfah vhvmolrsm;twGuf todtrSwf y
xm;aomtcsufrsm;ESifh rnfonft
h csed frmS todtrSwf yxm;onf wdk@ESiyhf wfoufI&Sif;&Si;f vif;vif; odxm;yg
ovm;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf apmif=h unfah vhvmolrsm;. tcGift
h a&;ESihfywfoufIaomfvnf;aumif;/
rnfonft
h csed f/ rnfonft
h ajctaersm;atmufrmS apmif=h unfhavhvmoltjzpfrS &yfqikd ;f Edik jf cif;ESihf ywfoufI
aomfvnf;aumif;/ &Si;f &Sif;vif;vif; odxm;ygovm;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf apmif=h unfah vhvmolrsm;.tcGit
hf a&;ESifh tpDpOfwusa&G;aumufyJG
pDrt
H kycf sKyfrw
_ dk@=um;wGif xde;f nSday;ygovm;?
 apmif=h unfah vhvmolrsm;tzdk@rsm;pGmtcuftcJawG@ap+yD;/ &mr#waomapmif=h unfah vhvmr_tzdk@t[ef@twm;jzpfap
aom Oya'qdik &f m/ vdu
k femp&mtcsut
f vufrsm;&Sdygovm;?
rJqENay;jcifEiS yfh wfoufaom vkyx
f ;Hk vkyef nf;tqifq
h ifh
Oyaa&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf rJqENuv
kd #K@d 0Surf &_ adS p&rnfjzpf+yD;/ rJqENtm;vHk;udk wef;wlnrD #pGm/ w&m;r#wpGmESihf
yGiv
fh if;jrifompGm a&wGujf cif;/Z,moGi;f jcif;&Sad p&rnf?
 Oyaa&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf rJqENrsm;udk v#Kd@0SufraJ y;pepfjzifh ay;apygovm;?
 Oyaa&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf rJay;olrsm; udkrjJ ym;xkwrf ay;rDrmS vlrrSm;atmif vHak vmufpmG ppfaq;apyg
ovm;?
 Oyaa&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufrmS rrSerf uefraJ y;jcif;ESihf t=udr=f udrt
f vDvDraJ y;jcif;wd@k rjzpf&avatmif
vHak vmufaom umuG,af pmif=h uyfay;r_rsm; yg0ifygovm;?
 Oyaa&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufrmS rJray;rD/ rJay;aepOfEiS hf rJay;+yD;aemufydik ;f Y rJjym;rsm;/ rJkHo;kH ypPnf;rsm;
tm;vH;k . vHk cHa&;twGuf vHak vmufaomjyXmef;csufrsm;yg0ifygovm;?
 Oyaa&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf xl;jcm;csu&f adS om rJay;olrsm; od@k r[kwf txl;trsK;d tpm; tjzpf
owfrw
S fxm;aom rJay;olrsm;twGuf xl;jcm;aomrJay;enf;rsm; ay;xm;ygovm;? xdk@jyif Ttjcm;
aomrJay;enfrsm;.vkyx
f Hk;vkyef nf;tqifq
h ifo
h nf rJvkH cHrv
_ nf;&S/d v#Kd@0Sufrv
_ nf;&Sad p&efvt
kd yfaomtcsurf sm;ESihf
tnDjzpfygovm;?
 Oyaa&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf vlwOD;wnf;u a&G;aumufyw
JG ckwnf;rSm xl;jcm;aomrJay;enf;udak &m
yHrk eS fraJ y;enf;udkyg toH;k yonfhtjzpfrsKd;r&S&d avatmif uwifumuG,x
f m;ygovm;?
rJa&wGijf cif;ESifh Z,m;oGi;f jcif;y&mY yGiv
fh if;jrifomr_&S&jcif
djS cif;
Oyaa&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf rJqENtm;vHk;udk wef;wlnrD #pGm/ w&m;r#wpGmESihf yGihfvif;jrifompGm a&wGujf cif;/
Z,m; oGi;f jcif;&Sad p&rnf?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf rJa&wGujf cif;ESifh Z,m;oGi;f jcif;udk apmif=h unfah vhvmEdkiaf tmif
apmif=h unfah vhvmolrsm;tm; oifah vsmaf om enf;vrf;rsm;ay;xm;ygovm;?

37

 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf vufjzifh rJa&wGujf cif;ESihf Z,m;oGi;f jcif; rybJ/ pufjzifha&wGuaf om


ae&mrsm;wGif puf/uGejf yLwmtrmxnf/tajymhxnfEiS hf tjcm;ypPn;f rsm;tm;vHk;jzif o
h D;jcm;vGwfvyfpmG
aqmuf&u
G Ef idk af tmif uwifprD Hxm;ygovm;?
 Oya'onf apmif=h unfah vhvmolrsm;taejzifrh aJ y;XmetoD;oD;. &v'frsm;udak ygif;um/ aemufq;kH tajz
&&Sad pEdik af om yHpk t
H & pm&if;Z,m;pm&Gut
f m;vHk;udk &&Sad pEdik fygovm;?
 Oya'onf &v'faz:jyaom pm&if;Z,m;rsm;Y xl;jcm;aomrJay;enf;rsm; (ae&ma$@ajymif;rJay;jcif;ESihf pmyd@k pepfjzifh
rJay;jcif;uJo
h dk@aomrJay;enf;rsm;) .&v'frsm;ESihfywfoufaom tao;pdyt
f csut
f vufrsm;yg0ifapygovm;?
 Oya'onf rJt
Hk qifrh S A[dak &G;aumufyaJG umfr&Sit
f qift
h xd/ &v'ftao;pdyrf sm;udk csucf si;f trsm;jynfolo@kd
a=unmjcif;ESifh yHkEySd fowif;rD',
D mwGiyf kHEdSyx
f w
k af 0jcif;yapygovm;?
 Oya'onf a&G;aumufy&GJ vm'frsm;. aemufqkH;twnfya=unmjcif;/ ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;udk today;jcif;
jzpfpOfrsm;ESifh ta&G;aumufcu
H dk,pf m;vS,af vmif;rsm;.&mxl;oufwrf;rsm;udk &Si;f vif;jywfom;pGm jyXmef;
owfrw
S af y;xm;ygovm;?
 rJjyefvnfa&wGujf cif;twGuf vdktyfaomtcsut
f m;vH;k ;ESihf vkyfx;kH vkyef nf;tqifq
h ifw
h d@k udk &Si;f vif;jywfom;
pGmaz:jyxm;ygovm;?
 a&G;aumufyt
GJ opfusif;ya&;twGuv
f t
kd yfaomtcsut
f m;vH;k ;ESihf vkyx
f ;kH vkyfenf;tqifq
h ifu
h kd &Si;f vif;
jywfom;pGm az:jyxm;ygovm;?
rJqEN&iS tcG
ftcGit
fh a&;bufr&S yfwnfay;jcif;
Oyaa&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf rJqEN&iS t
f cGit
hf a&;bufrS &yfwnfay;&eftwGuf xda&mufaom vkyx
f kH;vkyef nf;rsm;
ESifh ukpm;enf;rsm; jyXmef;xm;&rnf?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf rJqEN&iS t
f cGit
hf a&;bufrS &yfwnfay;&eftwGuf xda&mufaomvkyx
f ;kH
vkyfenf;rsm; ESifh ukpm;enf;rsm; jyXmef;xm;ygovm;?
 Oya'csKd;azgufrr_ sm;twGuf owfrw
S fxm;aomjypf'%frsm;onf usKd;a=umif;qDavsm+f yD;/oifah vsmyf govm;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf a&G;aumufyOJG ya'csK;d azgufr_EiS hfywfoufI rnfolw@kd uw&m;pGq
J kdEikd fonf
qdak omtcsurf sm;ESifh w&m;pGq
J jdk cif;jzpfpOfw@kd udk &Sif;vif;jywfom;pGmaz:jyxm;ygovm;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf a&G;aumufyaJG umfr&Sifq;Hk jzwfcsuu
f kd (jyefvnfppfciG hfESihf t+yD;owfp&D if
csucf sciG &fh aSd om w&m;H;k odk@) t,lcw
H ifciG t
hf wGuf uwifpDraH y;xm;ygovm;?
 Oya'a&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf rauseyfcsuw
f cktwGuf w&m;pGq
J jkd cif;/ pOf;pm;jcif;/ESifh qH;k jzwfjcif;wdk@
twGuf tcsdeu
f ef@owfcsufrsm;jyXmef;ay;xm;ygovm;?
(*) a&G;aumufyt
GJ jiif;yGm;r_Z,m; a&;qGjJ cif;
rJqEN&iS frsm;qdik &f mOya'udk ydik ;f jcm;oH;k oyf&mY/ a&G;aumufyt
JG jiif;yGm;r_rsm;twGuaf jz&Sif;csufrsm;udk txl;tmHpk du
k o
f ifh yg
onf? TuJo
h dk@aom ydik ;f jcm;oH;k oyfrr_ sm;vkyfygu Oya'a&;&mjyefvnfupk m;r_rsm; vkyI
f &-r& qH;k jzwfEikd frnft
h jyif/ Oya'
a&;&mtjiif;yGm;r_rsm;udk rSww
f rf;ypkjcif;ESit
fh a=umif;&if;avhvmjcif;jzpfpOftwGut
f axmuftuljzpfapygvdrfhrnf? TuJh
odk@aom ydik f;jcm;oH;k oyfrw
_ cka=umifh a&G;aumufyt
JG jiif;yGm;r_rsm;pD&ifqkH;jzwf&eftm%mtyfEiS f;cHxm;aom tm%mydik frsm;.
tcef;u/w&m;r#wr_EiS fh u|rf;usiv
f rd mR r_wdk@udk tuJjzwfEikd fygvdrhfrnf?

38

a&G;aumufyt
GJ jiif;yGm;r_rsm;ESifhywfoufaom Oyaa&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufonf atmufygwd@k udk &Si;f vif;jywfom;pGm
t"dy`g,zf iG q
fh jdk y&rnf?
 rauseyfrt
_ wGuf wdik fwef;p&mjzpfapaom vkyaf qmifcsufrsm;(Oyrm- wpHw
k OD;udk rd;k rom;rrSefruefrSwyf kHwif
ay;jcif;) ESifh vkyaf qmif&efysufuu
G rf (_ Oyrm wpkw
H OD;udk rSwfyw
kH ifay;&efysufuu
G jf cif;)?
 wdik w
f ef;cH&avmufz,
G &f m &Sad omyk*K~d vf(rsm;) odk@r[kwf tzGJ@tpnf;(rsm;) ESihf wdik w
f ef;cH&onf[k today;cH&rnfh
olrsm;
 wdik w
f ef;r_rsm;udk pD&ifqH;k jzwf&eft&nftcsi;f &Sad om tzG@J tpnf;?
 rauseyfru
_ dk t&nftcsi;f ESijfh ynfph aHk omtzG@J tpnf;od@k wdik w
f ef;&rnfhenf;[ef (Oyrm pmjzif)h ?
 rauseyfru
_ dk wdik fwef;jcif;ESifh pD&ifq;Hk jzwfjcif;wdk@twGuf tcsed u
f ef@owfcsufrsm;?
 y,fvSeq
f ;Hk jzwfjcif;cH&aom wdik fwef;r_ukd t,lcw
H ifykHenf;[efESihf cHt
k zG@J rsm;?
 wdik w
f ef;oltwGuf csrSwaf y;aom rnfonfo
h ufomcGihfurkd qdk az:aqmifay;a&;twGuf vdt
k yfaom
vkyx
f Hk;vkyef nf;rsm;?
 Oya'csLd ;azgufrt
_ wGuf jypf'%frsm;?
Tydik ;f jcm;oH;k oyfcsufudk t+yD;owf+yD;onfEiS w
fh yifeuf/a&G;aumufyt
JG csed fZ,m;ESiq
hf ufpyfvsuf ae@pGt
J pOftwdik ;f Z,m;
oGi;f a&;rSwf xm;&rnf? TjzpfpOfonf Oya'rsm;wGiyf g&adS om [muGurf sm;/xyfaer_rsm;ESihf tcsi;f csi;f ydyuQ jzpfaeaom jy
Xmef;csufrsm;udk az:xkwaf pEdik fonft
h jyif/ Oyaa&;&mpnf;urf;ue@fowfcsufw&yf ydrk kdw;kd wufaumif;rGeaf p&ef t=uHywif
jycsufrsm;a&;&mY vnf; toHk;0ifEidk fygonf?
erlemZ,m;wckraS umufEw
Sk cf sufudk atmufrmS az:jyxm;ygonf? Tjzpf&yfY tu,fI wdik fwef;olwOD;u rJqEN&iS pf m&if;rSm
rrSefruefrwdrusjzpfaer_wckudk jyifqifay;yg&efwifjy+yD;v#i/f w&m;r usihfx;kH Oya' (Civil Procedure Code) tcef; (30)
t& TrrSefruefrwdrusjzpfaer_udk apm'uwufonfqdyk gthH? oufaojyonfw
h ikd f TrrSerf uefrwdrusjzpfaer_udk jyifqif
ay;&efwm0efr&Sad =umif;ud/k ol (odk@r[kw)f olrtaejzifah wG@&S&d ayvdrhfrnf? tu,fI wdik w
f ef;oltaejzifh orw
a&G;aumufyGJ Oya' tcef; (20) t& TrrSefruefrwdrusjzpfaer_udk apm'uwufonfqkdygu/ jyifqifay;aprnfh ukpm;r_
wcku&dk &SEd idk fygvrd fhrnf? odk@&mwGif orwa&G;aumufyOJG ya'ygjyXmef;csuft& y%mr rJqEN&iS frsm;pm&if; xkwjf yeft+yD;/ (3)
&uf twGi;f rSm wdik fwef;&efvdktyfygonf? w&m;rusihfx;Hk Oya't&rl wdik ;f wef;&ef tcsdefyakd y;xm;ygonf? odk@jzpf&m Z,m;
a&;qGx
J m;jcif;tm;jzifh wdik fwef;a&;twGuf rwlnaD omtcsdejf yXmef;csufrsm;udk awG@&SEd dik yf gonf? w&m;rusix
fh ;kH Oya'/ tcef;
(30) wGif jyefvnfjyif qifay;&eftwGuf tm%mwnfapaomjyXmef;csuf ryg&o
dS jzifh if;. [muGuu
f v
kd nf; jrifawG@Edik fyg
onf?

39

a&G;aumufyt
GJ jiif;yGm;r_Z,m; erlemyH
mypHk H
a&G;aumufyGJ
qdik &f m
usL;vGerf r_ sm;

wdik w
f ef;Edik &f ef
Oya'jyXmef;
csufrsm;
rsm;

wdik w
f ef;vdo
k l
f ef;
tm;wdik w
cGifh y+yD;/ wm0ef
&Sol
dox
l t
H oday;
apaom
apaom
jyXmef;csuf

wdik w
f ef;cGifh
&Sol
dol

wdik w
f ef;aom
enf;[efEiS fh
wdik w
f ef;&m
ae&m

wdik w
f ef;r_t
wGuf tcsdef
uef@owfcsuf

wdik w
f ef;r_udk
pOf;pm;&ef
tcsdeu
f ef@owf
csuf

t,lc0H ifjcif;

tm%mouf
a&mufap&ef
ESihf
jypf'%fowf
rSw&f ef
jyXmef;csuf

rJqEN&iS pf m&if;
rrSerf uefjzpfr_

orwa&G;
aumufyOGJ y
a'/ yk'rf (20)

rJay;Xmea&G;
aumufyaGJ umf
r&Sif (PSEC)
ESifh wdik =f um;
rSt
k wGuw
f m
0ef&o
Sd x
l H
today; jcif;

rJqEN&iS f odk@
r[kwf
tjcm;ywf
ouf&m
yk*K~d vfrsm;

rJay;Xmea&G;
aumufyaGJ umf
r&Si/f pmjzif/h

y%mr rJqEN
&Sirf sm;pm&if;
xkwjf yef+yD;/3&uftwGi;f

a&G;aumufyrGJ
wdik rf q
D v
dk #if 3&uftwGi;f /
a&G;aumufyaGJ e@
qdv
k #if csucf si;f

cdik w
f &m;H;k

rJqEN&iS pf m&if;
rrSerf uefjzpfr_

w&m;rusifh
xH;k Oya'/yk'rf
(30)
(txl;ojzifh
a&G;aumufyGJ
twGuf usihf
oH;k onf?)

rJay;Xmea&G;
aumufyGJ
aumfr&Sif

rJqEN&iS f odk@
r[kwf
tjcm;ywf
ouf&m
yk*K~d vfrsm;

H;k wifw&m;
pG&J efyrHk eS pf nf;
rsO;f rsm;&Sd
aom cdik f
w&m;H;k

a&G;aumufyGJ
rwdik rf D 5&ufxuf
aemufrus
ap&

wdik w
f ef;aom
ae@rSpI 3-&uf

txufw
&m;H;k

trSm;jyifay;
&efEiS /hf trSm;
jyifEikd af =umif;
&Si;f vif;pGmxk
acsEikd jf cif;r&Sd
ygu(PSEC)
tzG@J 0ifukd
'%faiGwyf&ef
r&Sd

(PSEC)

40

4?a&G
GJ jiif;yGm;r+rsm;udk apmif-h unfah vhvmjcif;
4?a&G;aumufyt
u? tjiif;yGm;r_rsm;ajz&Si;f yHu
k dk apmif=h unfah vhvmjcif;?
c? a&G;aumufyt
GJ jiif;yGm;r_rsm;udk ydik ;f jcm;oH;k oyfjcif; ?

 wdik w
f ef;r_ trsKd;tpm;rsm;ESifh tqifrh sm;udv
k nf;aumif;/ wdik w
f ef;r_EiS hf t,lcrH r_ sm;.
jzpfay:yHt
k qifq
h ift
h vdu
k f ajz&Si;f ay;oltzGJ@tpnf;rsm;udkvnf;aumif; az:xkwjf cif;?
 wdik w
f ef;r_EiS fh t,lcHr_rsm;.jzpfay:yHt
k qifq
h ifu
h v
kd du
k I
f tjiif;yGm;udak vhvmjcif;?
 wdik w
f ef;r_EiS fh t,lcHr_pepfu yg0ifywfoufolrsm;tzd@k oifah vsmfaom Oya'qdik &f mjyefvnfupk m;r_rsm;
rnfonft
h wm yrm%txd&&Sda=umif;udk tuJjzwfjcif;?

a&G;aumufyu
GJ mvtwGi;f Y ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;/ ygwrD sm;/Edik if o
H m;rsm;/ a&G;aumufyt
JG m%mydik rf sm; yg0ifywfoufae
aom tjiif;yGm;r_rsm;ay:ayguw
f wfygonf? tjiif;yGm;r_rsm;ajz&Si;f &ef Oya'qdik &f mvkyx
f ;kH vkyef nf;rsm;udk tm;xm;jcif;onf
w&m;Oya'pdk;rdk;a&;ESifh w&mOya'vkyif ef;. c&D;a&mufrt
_ ay:,H=k unfr}_ uD;xGm;vma=umif;taxmuftxm;jzpfEikd fygonf?
xdk@twlyif pD&ifq;Hk jzwfr_r&Sjd cif; odk@r[kwf pD&ifq;kH jzwfra_ ESmifah ES;jcif;onf w&m;ojzifw
h ikd fwef;csufrsm;twGuf jyefvnfuk
19
pm;ay;aom pepf. ajymhnHhru
_ dk az:jy&ma&mufygonf?
(u) tjiif;yGm;r_
k dk apmif=h unfah vhvmjcif
;rr_ sm;ajz&S
sm;ajz&Si;f yHu
mjcif;
apmif=h unfah vhvma&;ESifh ydik ;f jcm;oH;k oyfa&;tzG@J (Observation and Analysis Unit) . Oya'a&;&mu|rf;usio
f lrsm;t
aejzifh tjiif;yGmr_toD;oD;udk pm&if;ypkxm;&efEiS hf a&qH;k a&zsm;vdu
k I
f avhvm&efu;yrf;oifo
h nf?tjiif;yGm;r_tenf;tusOf;
r#avmufomjzpfymG ;rnf[ak r#mfvifx
h m;ygu tjiif;yGm;r_toD;oD;udk vufa&;jzift
h aotcsmpm&if;oGi;f jcif;tm;jzifh Tvkyf
ief;udk aqmif&u
G fEidk fygonf?tu,fI tjiif;yGm;r_ tawmfrsm;rsm;jzpfymG ;rnf[k ar#mv
f ifx
h m;ygu/ tjiif;yGm;r_rsm;. tao;
pdyf tcsut
f vufrsm;udk uGejf yLwm tcsut
f vuf b%fY rSww
f rf;wifxm;Edik fygonf?rnfonfeh nf;jzifjh zpfap/ pm&if;ypk
jcif;pepfonf twlwjl zpfoifhonf? +yD;cJah omtcef;rSmaqG;aEG;wifjycJah om a&G;aumufyt
JG jiif;yGm;r_Z,m;onf w&m;
Oya'a&; vkyif ef;. rnfonft
h pdyt
f ydik f;rsm;udak pmif=h unfah vhvmoifah =umif;az:xkw&f mY taxmuftulay;ygvrd hfrnf?
taumif;qH;k rSm wdik fwef;csufrdwLW rsm;udk pkaqmif;&efjzpfonf?(apmif=h unfah vhvma&;)XmecsKyf&dS toif;taeESiahf &m/ e,f
ajra'otvdu
k f apmif=h unfavhvmolrsm;taeESihfyg rdwLW &&SEd ikd favh&adS om ae&mrsm;rSm-wdik w
f ef;ol/ trSm;usL;vGefonf[k
pGyfpcGJ &H aomyk*K~d vf/ odk@wnf;r[kwf tr_ziG fhwidk =f um;&mXmejzpfaom w&m;H;k odk@r[kwf a&G;aumufyaJG umfr&Sif wd@k jzpfonf?
19

a&G;aumufyGJtjiif;yGm;r_EiS fh ywfoufI owif;tcsut


f vufrsm; xyfro
H &d v
Sd ydk gu/ (Resolving Election Disputes in the OSCE Area: Towards a
Standard Election Disputes Monitoring System, OSCE/ ODIHR, Warsaw, 2001.) udk =unfy
h g? TrSww
f rf;udk OSCE/ ODIHR .
tifwmeufpmrsuEf mS http://www.osce.org/odihr wGif &&SEd idk yf gonf?
41

wdik w
f ef;r_ta=umif; owif;tcsuftvufrsm;udk tjiif;yGm;r_apmif=h unfah vhvma&;yHpk w
H iG f tpDtpOfwusrSww
f rf;wifoifh
+yD;/ atmufygtcsufrsm;yg0ifapoifo
h nf?












wdik w
f ef;oltrnf?
wdik w
f ef;csux
f w
J iG f trSm;usL;vGeo
f nf[k pGyfpcJG &H aom yk*Kd~ vf od@k r[kwf tzG@J tpnf;?
wdik w
f ef;csuu
f =dk um;emppfaq;rnfh tm%mydik t
f zG@J .trnf?
oufqidk &f m =um;emppfaq;a&;tm%mydik t
f zG@J od@k tr_ziG w
hf ikd =f um;aomae@pGJ?
tjiif;yGm;r_jzpfymG ;aomae&m?
tjiif;yGm;r_jzpfymG ;&m tkycf sKyfa&;cdik f odk@r[kwf rJqENcdik f?
pGyfpcGJ sut
f usOf;csKyf?
(apmif=h unfah vhvmolrsm; odk@r[kwf apmif=h unfah vhvma&;tkyfp.
k ) xifjrifo;kH oyfcsurf sm;?
pHpk rf;avhvmr_ pwifaomae@pG?J
pHpk rf;avhvmaomtzGJ@ odk@r[kwf pHkprf;avhvmol.trnf?
pD&ifq;Hk jzwfa&;tm%mydik t
f zGJ@u wdik w
f ef;r_ukd =um;emrnfah e@pG?J

apmif=h unfah vhvmolrsm;taejzifh wdik w


f ef;r_ta=umif;ESifyh wfoufI owif;tcsut
f vufrsm;Edkio
f r#rsm;rsm;&atmif u;
yrf;&rnf? odk@aomf oufqidk &f mtm%mydik frsm;. tcef;uudk xdcu
kd af tmifrvkyfrad p&ay? ormorwfusap&ef tvdk@iSm/
buftm;vH;k rS vlyk*~dKvfrsm;udak wG@Edik af tmif tpGrf;ukef u;pm;&rnf? apmif=h unfah vhvmolrsm;onf wdik ;f wef;olrsm;ESiahf wG@
qH&k mY qENpGJpw
d frxm;rdatmif owdy&rnf?
apmif=h unfah vhvmolrsm;taejzifh jzpfymG ;aeaomjy\emudk =um;0ifajz&Sif;ay;Irjzpfay? wdk@jyifp&D ifq;kH jzwfay;cGiv
hf nf;r&Sd
acs? apmif=h unfah vhvmolrsm;taejzif/h wdik fwef;olrsm;udak wG@qHk&mY a&G;aumufyGt
J m%mydik rf sm;xHo@kd w&m;0iftr_wikd =f um;
xm;jcif;&Sd-r/S/d odk@r[kwf w&m;H;k odk@ t,lcw
H ifxm;jcif;&Sd-r&Sad r;=unf&h rnfjzpf+yD;/oufqikd &f mpm&Gupf mwrf;rsm;udk awmif;
,l&rnf?tu,fI Tenf;vrf;rsm;twdik ;f vkyx
f m;jcif;r&Syd gu/jzpfEikd fz,
G &f mwdik w
f ef;r_rsm;ESihf t,lcrH _rsm;vkyaf tmifwikd w
f ef;
olrsm;udk wdu
k w
f eG f;&rnf?
tr_toD;oD;udk trnfemray;vsuf eHygwfpOfwckpw
D yfay;&rnf?wdik fwef;r_jzpfpOfwiG f wd;k wufjzpfay:r_tvdu
k f owif;tcsuf
tvufopfrsm;udk rSww
f rf;wifxm;&rnf? Oyrm- y%mrpHkprf;avhvmr_rsm;vufpowf+yD;aemuf/ pD&ifq;kH jzwfa&;tm%mydik f
tzGJ@ odk@r[kwf tr_pq
GJ adk &;tm%mydik t
f zGJ@u w&m;0if=um;emppfaq;r_rsm;pwifrnf[k qHk;jzwfvu
kd af omtcgY wd;k wufjzpf
ay:r_tqifo
h pfwck+yD;qH;k oGm;+yDjzpfonf?wdik w
f ef;r_EiS hfywfoufaom =um;emppfaq;r_jzpfpOfujkd yefavhvmEdik &f eftwGuf wyf
xm;aomtr_eHygwu
f dk =unf&h rnf?
pHpk rf;avhvmolrsm;onf w&m;H;k odk@r[kwf a&G;aumufyaJG umfr&Siu
f wdik w
f ef;r_wckukd txl;ojzifh xif&mS ;ausm=f um;aom
tr_rsm;udk =um;emppfaq;aomtcgY w&m;H;k od@k r[kwf a&G;aumufyaJG umfr&Sif ;kH od@k wufa&mufEikd af tmifu;pm;&rnf? w
&m;H;k odk@r[kwf a&G;aumufyaGJ umfr&Sio
f dk@wufa&mufvsuf wdik w
f ef;r_wckta=umif;udak pmif=h unfah vhvmaom rnfonfh
apmif=h unfah vmolrqdk =um;aetusq;Hk pdw"f gwjf zifh avhvm&rnfjzpf+yD;/ atmufygtajccHvrf;!$ecf surf sm;udk vdu
k ef m&rnf?
 tcsed fraD &muf&&Sd efEiS fh =um;emppfaq;r_ukd wenf;enf;jzift
h aESmuft,Surf ay;rdap&ef?
42

 =um;emppfaq;aeaomtr_ta=umif;ESiyhf wfoufI owif;y;ydk@jcif;/ xifjrifcsuaf y;jcif;y&mY owdxm;&ef?


(ta=umif;rSm if;wdk@onf pD&ifq;Hk jzwf&efpOf;pm;&mY xnfo
h iG f;pOf;pm;p&mtjzpfygomG ;wwfaoma=umifjh zpfonf?)
 tr_xYJ oufaoxGuq
f djk cif;ryrdatmif a&SmifusO&f ef?
w&m;Hk; odk@r[kwf aG;aumufyGJaumfr&Sif aS@arSmufwiG f tr_wck=um;emppfaq;yHt
k a=umif; apmif=h unfah vhvm&mY atmuf
ygtcsut
f vufrsm;udk rSww
f rf;wifoifo
h nf?
 wdik w
f ef;olonf w&m;Hk; odk@r[kwf a&G;aumufyaJG umfr&Sio
f @dk rdrd.wdik fwef;csuu
f dk axmufcHwifjyonft
h aejzifh
pm&Gufpmwrf;taxmuftxm;jzifjh zpfap/ E_wx
f u
G q
f ckd sujf zifjh zpfap oufaotaxmuftxm;wifjyEdik jf cif;&Sd-r&Sd?
 pdwf0ifpm;oltjcm;yk*K~d vfrsm;u oufaotaxmuftxm;wifjyEdik jf cif;&Sd-r&S?d
 =um;emppfaq;jcif;udk trsm;jynfoal S@arSmufwiG f vkyaf qmifjcif;&S-d r&S?d (owif;rD',
D mESihf omreftrsm; jynfow
l d@k
tygt0if pdw0f ifpm;oltjcm;yk*~dKvfrsm;aS@arSmufwiG f vkyaf qmifjcif;&S-d r&S?d ) od@k wnf;r[kwf =um;emppfaq;r_
tpdwt
f ydik ;f wpHw
k &mudk apmif=h unfah vhvmIr&aom wcg;ydwpf pfaq;r_jzifh vkyaf qmifjcif;&Sd-r&S?d
 =um;emppfaq;ol tm%mydik t
f zGJ@onf vlwikd f; (wdik =f um;olrsm;/oufaorsm;/ESihf pdwf0ifpm;Ivma&muf=um;emol
rsm;tygt0if)tay:w&m;r#wpGmqufqjH cif;&Syd Hak y:-ray:?
 cH=unfv
h u
dk fygu =um;em;ppfaq;olrsm;onf ormorwf&ydS akH y:-ray:?
 =um;emppfaq;oltm%mydik t
f zGJ@.qH;k jzwfcsufonf ,ciftvm;wltr_rsK;d rsm;wGif qH;k jzwfco
hJ nfrsm;ESihf aS@aemuf
nDjcif;&S-d r&S?d
 =um;emppfaq;r_ta=umif;apmifh=unfah vhvmol.aumufcsut
f m;vH;k udk axmufct
H wnfyay;aom
tjcm;avhvmawG@&Scd surf sm;? (txl;ojzifh =um;emppfaq;oltm%mydik t
f zG@J .xifjrifo;kH oyfcsufrsm;)
txufygtcsut
f vufrsm;tjyif/=um;em;ppfaq;aecsed Yf apmif=h unfah vhvmolrsm;onfatmufygtcsut
f vufrsm;udk
vnf;rSww
f rf;wifxm;&rnf?
 wdik w
f ef;olrsm;ESifh pdwf0ifpm;oly*k ~Kd vfrsm;udk aS@aeaS@&yfrsm;u ud,
k pf m;yaqmif&u
G af y;jcif;&Sd-r&S?d
 wdik w
f ef;ola=umifjh zpfay:vmaom Oya'a&;&m jy\emrsm;?
 wdik w
f ef;olrsm;ESifh pdwf0ifpm;olrsm;u rdrdw@kd bufurkd rd w
d @kd axmufcw
H ifjy&mY av#mufvw
J ifjyaom
w&m;Oya'qdik &f m jyXmef;csufrsm;?
 usix
fh ;Hk Oya'pnf;rsO;f rsm;udk w&m;H;k u vdu
k ef myH&k aom twdik f;twmyrm%?
 qH;k jzwfcsucf sucf s&ef ,laomtcsed t
f wdik f;twm?
 txufHk;odk@t,lcw
H ifjcif;ESifhywfoufI ESpfbuftr_onfrsm;udk w&m;Hk;u ay;aomodaumif;p&mrsm;?
apmif=h unfah vhvmr_nESd _id ;f a&;ESifh ydik ;f jcm;oH;k oyfa&;tzGJ@ (Observation and Analysis Unit) . Oya'a&;&m u|rf;usif
olrsm;taejzifh tr_rsm;udk pm&if;ypk+yD;/ w&m;Oya'pepfatmufrmS if;wdk@pcef;oGm;yHu
k kd apmif=h unfah vhvmoifhonf?tjiif;
yGm;r_apmif=h unfah vhvma&;yHkpHrsm;wGijf znfo
h iG f;&eftwGuf e,fajra'oqdik &f m apmif=h unfah vhvmolrsm; pkaqmif;cJah omt
csut
f vufrsm;tjyif pm&if;ypka&;pepfwiG f atmufygtcsufrsm;vnf;yg0ifoifo
h nf?
 wdik w
f ef;oludik pf aGJ om Oya'tajccH? (wdik ;f oludik pf GaJ om Oya'. oufqikd &f myk'frudk ud;k um;az:jy&rnf?)
 tqift
h wef;? ( wbufbufu rnfonft
h xufkH;odk@ t,lcHwifxm;jcif;&Sd-r&Sd? od@k wnf;r[kwf xyfrI
H pOf;pm;
ay;&eftwGuf aemufxyftpd;k &tzGJ@tpnf; wckod@k wifxm;jcif;&S-d r&Sd?)
43

 w&m;Hk; odk@r[kwf a&G;aumufyGJaumfr&Sif ponfw@kd ucsrSwaf om t+yD;owfq;kH jzwfcsuf? (qH;k jzwfcsu.


f Oya'
tajccHudk ud;k um;az:jy&rnf?)
 tm%mwnfapjcif; (qH;k jzwfcsufudk taumiftxnfaz:ay;jcif;&S-d r&S?d rnfonft
h csderf Sm rnfo@kd taumiftxnf
az:onf? rnfonft
h wdik ;f twmtxd taumiftxnfaz:ay;onf?)
 jynfwiG f;apmif=h unfah vhvmolrsm;u owfrSwaf om wdik w
f ef;r_trsK;d tpm; odk@r[kwf tqift
h wef;?
(aemufvmrnft
h cef;wGif =unfhyg?)
(c) a&G;aumufyt
GJ jiif;yGm;r_rsm;udk ydik ;f jcm;oH;k oyfjcif;
apmif=h unfah vhvmr_nESd _id ;f a&;ESifh ydik ;f jcm;oH;k oyfa&;tzGJ@ (Observation and Analysis Unit) . Oya'a&;&m u|rf;usif
olrsm;taejzifh wdkiw
f ef;r_toD;oD;udk trsKd;tpm;cGjJ cm;owfrw
S fxm;&rnf?owfrw
S fxm;aomtrsKd;tpm;rsm;onf oufqikd f
&m Oy'wGijf yXmef; xm;aom a&G;aumufyq
GJ dik &f musL;vGefr_ trsKd;tpmrsm;;ESihf qufE,
G rf &_ &dS rnf?trsK;d tpm;cGjJ cm;r_EiS fh ywf
oufaom erlem yHpk Hrsm;udk atmufrmS ay;xm;ygonf?
 a&G;aumufyaGJ umfr&Sifrsm;zGJ@pnf;jcif;
 ygwDrsm; /ud,
k fpm;vS,af vmif;rsm; rSwfyw
kH ifjcif;
 rJqENay;olrsm;rSwyf Hw
k ifjcif;
 w&m;r0ifrq
J ,
G v
f _y&f mS ;jcif; (ygwDrsm;)
 w&m;r0if rJq,
G fvy_ &f mS ;jcif; (tpd;k &.tzG@J tpnf;rsm;)
 a&G;aumufyt
GJ a=umif;rsm;udk owif;rD'D,mrsm;uowif;az:jyjcif;
h u
S w
f kducf u
kd jf cif;
 owif;rD'D,mrsm;.owif;az:jyyHrk sm; /owif;axmufrsm;udk aESmif,
 rJq,
G v
f _y&f mS ;r_rsm;udk taESmifht,Suaf y;jcif; (ygwDrsm;)
 rJq,
G v
f _y&f mS ;r_rsm;udk taESmifht,Suaf y;jcif; (tpdk;&.tzG@J tpnf;rsm;)
 a&G;aumufyaGJ e@wGif rJqENay;cGifhudk usL;vGecf sK;d azgujf cif;
 v#Kd@0SufraJ y;pepf. vHk cHa&;udk usL;vGecf sK;d azgujf cif;
 rJa&wGuaf epOfumvtwGi;f usL;vGecf sKd;azgufrr_ sm;
 rJrsm;aygi;f aeOf/Z,m;oGif;aepOfumvtwGi;f usL;vGecf sKd;azgufr_rsm;
 pkpak ygi;f &v'fonf a=ujimxm;onft
h wdik ;f rSefuefwu
d sjcif;
Ttcsut
f vufrsm;yg0ifaom tcsut
f vufb%fwckxm;&Sjd cif;tm;jzifh trsK;d tpm;;cGjJ cm;owfrw
S x
f m;aom tjiif;yGm;r_
rsm;ESifh ajz&Si;f yHrk sm;udk a&wGuaf z:jyEdik yf gvrd rhf nf? Ttcsut
f vufrsm;wifjyyHk pHerlemwckukd atmufrmS xnfo
h iG ;f az:jyxm;
yg onf?TpHerlemonf wdik w
f ef;r_trsK;d tpm;toD;oD;twGux
f m;&So
d ifah om Z,m;rsm;ESihf trsK;d tpm;wckrmS yg&adS om wdik f
wef;r_wckcsi;f twGurf w
S w
f rf;wifyu
Hk dk tpOfvu
kd af z:jyxm;ygonf?Z,m;tm;vH;k rSmygaom wdik w
f ef;r_tm;vH;k udk ppfaq;
=unfjh cif;tm;jzifh (a&G;aumufyEGJ iS yfh wfoufaom rnfonfv
h yk af qmifcsuu
f wdik w
f ef;r_trsm;qH;k jzpfay:apoenf;/)/ (azguf
zsuu
f sL;vGerf r_ sm;onf rnfonfah e&mrSmtrsm;qH;k jzpfymG ;oenf;/) ESihf (pepfu wdik w
f ef;r_rsm;udk auseyfavmufzf ,
G &f m ajz
&Si;f ay; Edik jf cif;&S-d r&S)d qdo
k nfwdk@udk jrifawG@Edik af yvdrrhf nf? pepfu yg0ifywfoufaeolrsm;twGuf avsmu
f efaom Oya'qdik f
&m jyefvnfupk m;r_ vkyaf y;Edik jf cif;&S-d r&Sd tuJjzwf&mY Ttcsut
f vufrsm;onftvGet
f axmuftuljzpfygvrd rhf nf? Tt
csut
f vufrsm;a=umifh a&G;aumufypGJ rD t
H yk cf sKyfa&;tzG@J twGi;f qH;k jzwfcsucf s&mY uHawG@&wwfaomjy\emrsm;udk jrifawG@
Edik yf gvrd rfh nf?
44

wdik w
f ef;r_rsm;Z,m;
Z,m;
Z,m;
Z,m;
Z,m;
Z,m;
Z,m;

(1) a&G;aumufyaGJ umfr&Sirf sm; (EC) zG@J pnf;jcif; ESiyhf wfoufaom wdik w
f ef;r_rsm;
(2) ygwrD sm;ESiu
fh ,
dk pf m;vS,af vmif;rsm; rSwyf w
kH ifjcif; (REGPC) ESiyhf wfoufaom wdik w
f ef;r_rsm;
(3) rJqENay;olrsm;rSwfyw
Hk ifjcif; (REGV) ESihfywfoufaom wdik w
f ef;r_rsm;
(4) ygwDrsm;ESifh udk,pf m;vS,af vmif;rsm;u w&m;r0ifrJq,
G v
f y_ &f mS ;jcif; (ICPC) ESiyhf wfoufaom wdik w
f ef;r_rsm;
(5) tpd;k &.tzGJ@tpnf;rsm;u w&m;r0if rJq,
G v
f y_ &f mS ;jcif; (ICSI) ESiyhf wfoufaom wdik w
f ef;r_rsm;
(6) rJq,
G v
f _y&f mS ;r_rsm;udk ygwDrsm;ESifh ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;u taESmift
h ,Suaf y;jcif; (OCPC)
ESifhywfoufaom wdik w
f ef;r_rsm;?
Z,m; (7) rJqG,v
f _y&f mS ;r_rsm;udk tpd;k &tm%mydik rf sm;u taESmift
h ,Suaf y;jcif; (OCSA) ESihfywfoufaom wdik w
f ef;r_rsm;
Z,m; (8) a&G;aumufyaGJ e@wGif rJqENay;cGifhukd usL;vGecf sK;d azgufjcif; (VED) ESihfywfoufaom wdik w
f ef;r_rsm;
Z,m; (9) v#Kd@0Surf aJ y;pepf. vHk cHa&;udk usL;vGecf sKd;azgujf cif; (SB) ESiyhf wfoufaom wdik w
f ef;r_rsm;
Z,m; (10) a&G;aumufyaGJ e@ rJrsm;a&wGuaf epOf usL;vGefcsK;d azgufjcif; (CED) ESifyh wfoufaom wdik w
f ef;r_rsm;
Z,m; (11) rJrsm;aygi;f aeOf/Z,m;oGi;f aepOfumvtwGif; usL;vGecf sKd;azgufrr_ sm; (ATV) ESihfywfoufaom wdik w
f ef;r_rsm;

45

wdik w
f ef;r_rsm;Z,m; erlemyHpk H
trSwfpOf

ae@pGJ

qH;k jzwfol

wdik =f um;ol e,fajr

wdik =f um;csut
f usO;f wdik =f um;r_aemufyikd ;f tajctae

Z-1 /EC -1

15-8-03

rd@awmf A[dk
a&G;aumufyGJ
aumfr&Sif

w&m;r#w
aomtpd;k &
ay:ayguaf &;yg
wD

wdik =f um;csut
f jzpfrSef
A[dak &G;aumufyaGJ umfr&Sif
onf a&G;aumufyOGJ ya'/
yk'rf (15)t&/ ZkeH ,fajr100 rSmaexdik faejcif;r&Sd
olwOD;udk ZkeH ,fajr(100)
.a&G;aumufyaGJ umfr&Si.
f
tzGJ@0iftjzpfcef@xm;onf?

trSw-f
100

wdik =f um;ol.Oya'tajccH
a&G;aumufyOGJ y'/yk'fr(15)
t&/ZkeH ,fjra&G;aumufyGJ
aumfr&Siw
f ck.tzGJ@0if
onf tqdyk g ZHek ,fajrwGif
aexdik o
f jl zpf&efvt
dk yf
onf?
av#mufxm;aom ouf
omcGifh
w&m;r#waomtpd;k &ay:
ayguaf &;ygwu
D jzpfapvdk
onfrmS - A[dak &G;aumufyGJ
aumfr&Sit
f aejzifh tzGJ@0if
*|epf rpfudk y,fzsu+f yD;v#i/f
vuf&aSd exdik o
f jl zpfjcif;t
ygt0if/ tzGJ@0ifjzpf&ef Oy
a'jyXmef;csuEf iS u
fh u
dk n
f D
olwOD;udk cef@tyf&efjzpf
onf?

17-8-03 ae@wGif apmif=h unfah vhvmol


*sed ;f 'd;k onf Ttr_EiS fh tjcm;tr_trsm;
tjym;ta=umif;aqG;aEG;aom A[dak &G;
aumufyaGJ umfr&Siftpnf; ta0;wcko@kd
wufa&mufco
Jh nf? A[dak &G;aumufyGJ
aumfr&Sio
f nf *|efprpf.ae&yfaxmuf
txm;udk Smay;&efEiS fh odk@r[kwyf gu ol@
udk ZHek ,fajra&G;aumufyGaJ umfr&SiftzG@J
0iftjzpfrSy,fzsuyf pfrnft
h a=umif; ZHk
e,fajr -100 odk@ zufuP pmwapmify@kd
ay;&ef t wGi;f a&;rSL; ud!
k e$ f=um;cJh
onf?
21-8-03 ae@wGif apmif=h unfah vhvmol
a&mbwf*sKH ;onf Ttr_ta=umif;aqG;
aEG;aom A[dak &G;aumufyaJG umfr&Sif t
pnf;ta0;odk@wufa&mufco
hJ nf?A[dak &G;
aumufyaGJ umfr&Sio
f nf ZHek ,fajr(100)
rSwifjyaom/ taemufyidk f;rd@ e,f.cdkiv
f kH
aomtdraf xmifpZk ,m;rdwLW w apmif&&Sd
xm;+yD;/ *|efprpfonf ZHek ,f ajr (100)rSm
aexdik o
f jl zpfa=umif; oufao +yovdu
k f
onf? xk@ad =umifh w&m;r#w aomt pd;k &
ay:ayguaf &;ygw.
D wdik w
f ef;csuu
f ykd ,fcs
vdu
k o
f nf?

46

5? rJqENay;olrsm; rSwyf w
Hk ifjcif;udpu
P kd tuJjzwfjcif;ESifh a&G;aumufyc&d
JGc&dik =f e,fajr
owfrw
S rf rsm;uk
+rsm;ukd tuJjzwfjcif;?
u? rJqENay;olrsm;rSwfyw
Hk ifjcif;ta&;}uD;yHk
c? rJqENay;olrsm;pm&if; rSwfyw
Hk ifjcif;ESifyh wfoufI tqifhtwef;ESiw
hf dusreS u
f efru
_ kd tuJjzwfjcif;?
*? rJqENay;olrsm;pm&if;ESifh vlO;D a&qdik &f mtcsut
f vufrsm;udk E_id ;f ,SOv
f suf ydik f;jcm;oH;k oyfjcif;?
C? rJay;olrsm;pm&if;ESifhywfoufaom ppfwrf;rsm;?
i? uGejf yLwmjzifh ppfaq;jcif;?
p? trsm;jynfoq
l idk &f m owif;jyef=um;a&;v_y&f mS ;r_rsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
q? rJqENay;olrsm;rSwyf Hw
k if&mXmersm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
Z? rJqENay;olrsm;rSwyf Hkwifjcif;qdik &f m cHo
k rm"dtzGJ@rsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
ps? a&G;aumufyGJ-cdik ef ,fajr owfrw
S fr_rsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?

 rJqENay;olrsm;rSwyf Hw
k ifjcif;vkyfief;.tqift
h wef;udk tuJjzwfjcif;?
 vdt
k yfygu rJqENay;olrsm;pm&if;.wdusrSeu
f efru
_ kd ppfwrf;aumuf,&l &Scd sufrsm;jzift
h "duxm;toH;k yI
ppfaq;=unfjh cif;?
 a&G;aumufyv
GJ kyaf qmifcsut
f ay: rJqENay;olrsm;pm&if;.csdK@,Gi;f csufrsm;u oufa&mufr&_ dSyu
kH kd tuJjzwfjcif;?
 rJrSeo
f r#onf wefz;dk csi;f twlwlyifjzpfonf[al om tcsuu
f kd jzpfEdik o
f r#tjzpfEikd q
f ;kH jyoa&;twGuf
a&G;aumufyGJ-cdik ef ,fajrrsm;udk yGifv
h if;jrifompGmowfrw
S jf cif;r&Sd tuJjzwfjcif;?

(u) rJqENay;olrsm;rSwyf w
Hk ifjcif;ta&;}uD;yHk
rJay;olrsm;rSwfyw
Hk ifjcif;onf jynfol@vdt
k ifqENtay:tajccHaom tpdk;&w&yfay:ayguaf &;wGif jynfol@tusKd;pD;yGm;twGuf
tvGet
f a&;}uD;onft
h jyif/ jynfol@ud,
k pf m;vS,jf zpfa&;twGuf u;yrf;ae=uaom yk*d~Kvfrsm;twGuv
f nf; tvGet
f a&;}uD;
onf? Tvkyif ef;onf rJay;cGifhr&So
d lrsm;udk rJray;Edik af tmif yvSyx
f m;jcif;ESihf rJay;cGi&hf o
dS lrsm;udk rJay;Edik af tmif az:xkwf
jcif;/ rSwfyw
Hk ifjcif;wdk@twGuf tc&musaom vkyif ef;jzpfonf? twdck sKyfajym&v#i/f rJay;olrsm;rSwyf kHwifjcif;onf a&G;
aumufyGJ. *k%o
f u
d mQ twGuf tvGet
f a&;}uD;onf?
rJqENay;olrsm;rSwyf Hw
k ifjcif;onf yHo
k meftrsKd;rsKd;&Syd gonf?tcgtm;avsmpf Gm(a&G;aumufyJG wckrwdik fr)D vkyo
f nfvnf;&S/d yHk
rSef vkyo
f nfvnf;&Sd (wESpw
f }udrf odk@r[kwf tvSnu
hf spepfjzif/h vpOfyifv#i)f vkyfonfvnf;&Sdonf? vly*k d~KvfwOD;csiu
f tp
csv
D yk fonfvnf;&Sd (rSwyf w
Hk ifXmeodk@vlrsm;oGm;a&muf&efvo
kd nf?)/ tpd;k &u tpcsv
D kyo
f nfvnf;&Sd (t&m&Srd sm;u wtdrf
wufqif; 0ifxu
G +f yD;rSwfyw
Hk ifonf?)odk@r[kwf tpd;k &uvkyfonfol@tvdt
k avsmufvyk jf zpfonf (Edik if Hom; trsKd;om;
rSwfyw
Hk ifpm&if;rS trnfrsm;udk,o
l nf?) vnf;&So
d nf? tpd;k &uvkyaf om ol@tvdt
k avsmufvyk jf zpfaom rSwyf Hw
k ifjcif;
47

tvkyw
f iG f tpdk;& odk@r[kwf wOD;csi;f yk*K~d vfrsm;taeESihf yHkreS frSwyf w
kH if&mrSmaomfvnf;aumif;/ tcgtm;avsmfpmG rSwfyw
kH if
&mrSmaomfvnf;aumif;/ cGefpu
dk ftm;pdu
k f yg0ifp&mrvdak omfvnf; rJay;cGi&hf o
dS t
l m;vHk;rSm rSwfyw
kH ifpm&if;udk ppfaq;cGi&hf &dS
rnft
h jyif rSwyf Hkwifpm&if;oGi;f jcif;ESifh ywfoufI apm'uwufciG Ehf iS hf jyifqifciG fv
h nf;&S&d rnf?rJay;olrsm;rSwyf kHwifjcif;onf
rjzpfraevky&f rnfu
h dpv
P nf; jzpfEidk o
f nf? qEN&dSrv
S ky&f aomudpPvnf;jzpfEikd o
f nf?
a&G;aumufyt
GJ &m&Srd sm; rdrt
d vkyu
f dkrSerf Seu
f efuefvkyjf cif;/ rJay;olrsm;pm&if;rl=urf;xkwjf yefonfukd trsm;jynfow
l kd@u pdwf
0ifwpm;wkH@jyefjcif;/ ESifh vlwOD;csi;f uvnf; rdrw
d d@k .trnf/ae&yfwkd@udk twnfyay;Edik jf cif;&SdrSomv#if rSeu
f efwu
d saom rJ
qEN ay;olrsm;pm&if;udk &&SEd idk frnfjzpfonf? rJqENay;olrsm;pm&if;wGif rJay;cGi&hf o
dS lrsm;. trnf/ ae&yfvdyfpmESihf tao;pdwf
t csut
f vufrsm;yg0ifonf?tu,fI pm&if;rSm trnfenf;vGe;f ygu Edik if o
H m;rsm;onf wrif&nf,
G I
f aomfvnf;aumif;/
rSm;,Gi;f Iaomfvnf;aumif; rJay;cGijfh iif;y,fc&H onfo
h abmjzpfonf?tu,fI pm&if;0ifoo
l yd frsm;vGef;aeygu pm&if;t&/
vltrsm;rSm wap>raJ y;olrsm; ud,
k pf m;/ w&m;r0ifaomrJay;cGi&hf aeonfo
h abmjzpfonf?
rJqENay;olrsm;rSwyf Hw
k ifjcif;.ta&;ygra_ =umifh rJay;olrsm;pm&if;rSeu
f efwu
d sr_EiS hfywfoufaom jy\emrsm;onf rJqENay;
olrsm;/ Edik if aH &;ygwDrsm;/a&G;aumufyt
GJ &m&Sdrsm;qDraS eI wufvmwwfygonf? wcgw&HY a&G;aumufyt
JG ay: trsm;jynfol
t,Ht
k =unfuif;atmifu;yrf;onft
h aeESifh pm&if;rSeu
f efwdusr_r&Sad =umif; r[kwrf rSepf GyfpJGrr_ sm; vkyw
f wf=uonf? TuJh
odk@ aompGypf cGJ sufrsm;ESifhywfoufI pHkprf;avhvmjcif;/r[kwfrrSeaf =umif;oufaojyjcif;ryygu a&G;aumufyv
JG kyif ef; jzpfpOft
ay: trsm;jynfo,
l =Hk unfr_udk xdcu
dk af pEdik fygonf?jynfwiG f;apmif=h unfah vhvmolrsm;onf if;wd@k .todtjrifEiS hf vltiftm;
a=umif/h rJqENay;olrsm;pm&if;.rSefuefwu
d sr_/ rSwyf w
Hk ifjcif;vkyfief;jzpfpOf.tqift
h wef;wd@k ESihfywfoufaom taxmuft
xm;tcsut
f vufwdk@udk trsm;jynfolEiS fh a&G;aumufyt
JG m%mydkirf sm;xHwifjyay;Edik fygonf?
tcsKd@aomwdik ;f jynfrsm; odk@r[kwf a&G;aumufyJGrsm;twGurf l rJqENay;olrsm;pm&if; rvdt
k yfacs?om"utaeESiahf z:jy&ygv#i/f
tcsKd@wdik ;f jynfrsm;Y trsm;jynfow
l dk@onf cdik v
f akH omtaxmuftxm;tjzpf rdrw
d d@k .Edik if Hu;l vufrw
S fukd xkwjf yjcif;tm;jzifh
rJay;cGi&fh o
Sd nf?rJay;t+yD;wGif ESp}f udrrf aJ y;Ir&atmif Edik if u
H ;l vufrw
S u
f kd wHqyd cf wfESyd o
f nf? rJqENay;olrsm;pm&if;udk roH;k
aom tcgrsKd;Yjzpfap/ toHk;y&avmufatmif ,H=k unftm;xm;p&mr&Sad omtcgrsKd;Yjzpfap/ vufacsmif;rsm;rSmrSio
f w
k f vdr;f
aomenf;udv
k nf;toH;k yEdik yf gonf?
(c) rJqENay;olrsm;pm&if; rSwyf w
Hk ifjcif;ESiyfh wfoufI tqift
h wef;ESiw
hf u
d srSeu
f efru
_ kd tuJjzwfjcif;
rJqENay;olrsm;rSwyf Hw
k ifjcif;jzpfpOf. tqift
h wef;udk cHit
kH uJjzwf&efEiS hf rJqENay;olrsm;pm&if;.rSeu
f efwu
d sr_ukd wckcsi;f
tuJjzwf&eftwGuf jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvmolrsm;onf atmufygtc&mudp&P yfrsm;udk xnfhoiG ;f pOf;pm;oifhonf?
 rJqENay;cGit
fh wGufpx
H m;csufrsm;onftrsKd;om;tajccHOya'.jyXmef;csufrsm;/Edik if w
H umtqifhtwef;owfrSwf
csurf sm;ESifh udu
k n
f jD cif;&S-d r&S?d
 rJqENay;cGi&fh Sdorl sm; owfrw
S af &;jzpfpOfwiG f jynfot
l m;vHk;onf cGjJ cm;qufqjH cif;rcH&bJ/ rSwfyw
kH if&eftcGit
hf vrf;
tvHt
k avmuf&-r&?
 rJqENay;cGi&fh Sdorl sm; owfrw
S af &;vkyfx;kH vkyfenf;tqifq
h ifo
h nf avsmu
f efr&_ -dS r&S?d if;udk rSerf eS fuefuefvkyaf qmif
jcif; &Sd-r&Sd?
 rJqENay;olrsm;pm&if;wGif rJqENay;cGi&hf o
dS lrsm;.trnfrsm;om yg0ifonfqakd omtcsuo
f nf [kw-f r[kwf?
yg0ifaomtrnfrsm;onf avmavmvwfvwfjzpfjcif;ESihf rSeu
f efwu
d sjcif;&Sd-&S?d

48

 trsm;jynfo/l Edik if aH &;ygwDrsm;ESifh vlxt


k ajccHtzGJ@tpnf;rsm;onf rJqENay;olrsm;pm&if;wGif trSm; odk@r[kwf
xdecf sefrr_ sm; SmazG=unf&h ef tcGit
fh vrf;tvHt
k avmuf &Sd-r&S?d
 trsm;jynfo/l Edik if aH &;ygwDrsm;ESifh vlxt
k ajcytz@Gt
J pnf;rsm;onf rJqENay;olrsm;pm&if;wGif xyfjznfjh cif;/
y,fzsujf cif;/ odk@r[kwf trSm;jyifjcif;wd@k ESihfywfoufI tqdkwif&efEiS hf uef@uGu&f eftcGit
hf vrf;tvHt
k avmuf&-dS
r&S?d
 tqdw
k ifjcif;ESifh uef@uGujf cif;wdk@udk rSefrSeu
f efuefpOf;pm;jcif;/rJqENay;olrsm;pm&if;wGif oifah vsmfaom
ajymif;vJr_rsm; vkyaf y;jcif;&S-d &Sd?
 Edik if aH &;ygwDrsm;ESifh vlxt
k ajcytzGJ@tpnf;rsm;tm; rJqENay;olrsm;ESihf ywfoufaomy%mrpm&if;/
jyifqifcsufpm&if;ESifh t+yD;owfpm&if;rsm;udk ay;-ray;?
 rJay;XmewckwiG f oH;k aom rJqENay;olrsm;pm&if;onf t+yD;owfpm&if;[kw-f r[kw?f rJqENay;ap&mY
TrJqENay;olrsm; pm&if;udk rSefreS fuefueftoH;k y-ry?
tu,fI jynfwiG f;apmif=h unfah vhvma&;tzGJ@u rJqENay;olrsm;pm&if;rSeu
f efwu
d sr_&adS &;ESihfywfoufI t}uD;tus,fp;kd &drf
ruif;jzpfaeygu/ oHo,jzpfrad om rrSeu
f efrwdusr_rsm;udk wckcsi;f pOfjyEdik af vmufatmif tao;pdyfppkH rf;avhvmEdik yf gonf?
TuJo
h dk@aompHpk rf;avhvmr_rsm;onf tcsed ,
f &l onft
h jyif u|rf;usirf _vnf;tawmftwefvkdtyfonfjzpf&m jynfwiG ;f apmifh
=unfah vhvma&;tzGJ@taejzifh pHkprf;avhvmr_rvkyfrDrmS TudpPuakd jz&Si;f &efvakd =umif; aumif;pGmoabmaygufxm;&ef vdkyg
onf? TuJo
h dk@aom tuJjzwfcsurf sKd;vky&f mY todtrSwf yxm;oifah omtcsufrmS rnfonfw
h ikd ;f jynfrmS rS &mE_ef;jynfhrSef
uefwu
d saom rJqENay;olrsm;pm&if;r&Sd [laomtcsufyifjzpfonf?
(*) rJqENay;olrsm;pm&if;ESifh vlO;D a&qdik &f mtcsuftvufrsm;udk E_id ;f ,SOv
f suf ydik ;f jcm;oH;k oyfjcif;
rJqENe,fpkpak ygif;yrm%ESifh rJqENay;Edik forl sm;. oifah wmfaomta&twGuu
f kd E_id f;pm=unfjh cif;tm;jzifh rJqENay;olrsm;pm
&if;.rSeu
f efwdusr_udk y%mrtm;jzifhpaf q;=unfhEikd yf gonf? vlOD;a&qdik &f mtcsut
f vufrsm;udk trsK;d om;pm&if;tif;rsm;ESifh
ywfoufIwm0ef&aSd om tpd;k &at*sipf q
D DrS &Edik fygonf? Tat*sipf o
D nf oef;acgifpm&if;aumuf,lrw
_ ckvky+f yD;wdik ;f rSm
vlO;D a&qdik &f mtcsut
f vufrsm;udk topfypkxm;jcif;&S&d rnf?(18)ESpt
f xufvOl ;D a&ESihfrq
J ENe,fyrm%udk E_id ;f ,SO=f unfjh cif;
tm;jzifh rJqENay;olrsm;pm&if;.yrm%ESihfywfoufI jy\em&SdEikd af =umif; t}uD;tus,fawG@&ayvdrfrh nf? tu,fI rJqEN
e,fajronf omreftm;jzif&h o
Sd ifo
h nfxuf tvGew
f &m}uD;aea=umif;awG@&S&d onfjzpfap/tvGeaf o;i,faea=umif; awG@&S&d
onfjzpfap/ aS@qufI
f ppfaq;oGm;oifo
h nf?pm&if;jy\emonf vlrt
_ odik f;t0dik ;f wcktay: tjcm;vlrt
_ odik f;t0dik f;rsm;
rSm xufyI
dk oufa&mufr&_ Sd-r&St
d uJjzwf&eftwGuf rSm;,Gif;c|waf csmfrw
_ ckonf a'otvdkuf rwluGjJ ym;wwfjcif; &Sd r&Spd pfaq;=unfh&rnf?
(C) rJay;olrsm;pm&if;ESiyfh wfoufaom ppfwrf;rsm;
tu,fI rJqENay;olrsm;pm&if;ESifhywfoufI rrSeu
f efrwdusr_tawmfrsm;rsm; &Sad eonf[k pGyfpjJG cif;rsm; od@k r[kwf oHo,
rsm; jzpfyGm;aeygu/ odk@wnf;r[kwf rJay;olrsm;pm&if;ESihf vlOD;a&qdik &f mtcsut
f vufrsm;udk E_id ;f ,SOv
f suf ydik f;jcm;oH;k oyf
=unf&h mrS jy\emrsm;ay:xGufvmonfqdkygu rJqENay;olrsm;pm&if;rsm;ESihfywfoufppfwrf;xkwEf ikd fygonf? TuJo
h @kd aom
ppfwrf; rsm;rSude;f *%ef;rsm;udk tajccHI rJqENay;olrsm;pm&if;. tqift
h wef;/rSeu
f efwu
d sr_w@dk ESihf ywfoufIaumufcsuf
csEidk fygonf?

49

pm&if;wGif0ifaeaomtrnftawmfrsm;rsm;onf twkta,mifrsm;jzpfonf odk@r[kwf pnf;urf;csuEf iS rhf udu


k n
f D[al om pGyf
pGrJ r_ sm;&Sad eygu TpGypf cGJ sufreS f-rrSef twdtusaz:jy&eftwGuf pm&if;0iforl sm;ppfwrf; (ac:) vlpm&if;ppfwrf;vky&f
rnf? pm&if;0ifolrsm;ppfwrf;vky&f jcif;.&nf,
G cf sufrmS rJay;olrsm;pm&ifrS trnfa&G;xkwx
f m;aomvlrsm;udk rJqEN&iS rf sm;
ud,
k pf m;ypHerlemtjzpf az:xkwjf yo&efjzpfonf?xdk@aemuf Tvlrsm; pm&if;0ifjcif;onf rSe-f rrSe/f olwd@k onfaz:jyygvdyfpm
rsm;wGif avmavmq,f aexdkijf cif;&S-d r&SEd iS fh olwkd@onfraJ y;&efpnf;urf;csufEiS u
hf u
kd fnjD cif;&Sdr&Sw
d @dk udk oufaojy&ef jzpf
onf?
pm&if;0ifolrsm;ppfwrf;xkw&f mY jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvma&;tzG@J taeESihf yxrOD;pGm/ pm&if;tif;u|rf;usio
f rl sm;/
vlO;D a&pm&if;u|rf;usiforl sm;ESifhtwlwI
GJ rJqENay;olrsm;pm&if;rS tcdik t
f rm,H=k unfavmufpGm usyef;a&G;xkwx
f m;aom
pHerlemjy vlpm&if;wckypk&efjzpfonf?vlwidk ;f udk wOD;csif;ppfwrf;xkw&f efrmS vdkvnf;rvdt
k yf/ vufawG@tm;jzifv
h nf; rjzpf
Edik af cs? a'ocHapmif=h unfah vhvmolrsm;taeESihf trnfa&G;xkwx
f m;aomvlyk*Kd~ vfwOD;csif;udk SmazG/ awG@qHak r;jref;&efEiS hf
rJqENay;olrsm;pm &if;ygvdyfpmwGiaf exdik jf cif;&S-d r&S/d olwkd@.tjcm;aom rSwfyw
kH ifjcif;qdik &f m tao;pdwf tcsut
f vufrsm;
(touf/ arG;ouU&mZf ponfrsm;) rSeu
f efjcif;&Sd-r&Sw
d dk@udo
k ufaojy&rnf? xdk@aemuf tqdkygy*k d~Kvfonf aoqH;k cJ+h yDvm;/
jynfwiG f;wae&m&modk@ajymif;a$@oGm;+yDvm;/ Edik if jH cm;od@k xGuo
f Gm;+yDvm;/ odk@wnf;r[kwf b,fwek ;f urSr&Scd o
hJ lvm; qdkonf
wdk@udk pdppf=unf&h rnf? tu,fIvdyfpmrSm SmrawG@ygu (vdt
k yfygv#i)f xdky*k Kd~ vf tdrrf Sm&Sad vmufaomtcsed frsm;rSm
tenf;qHk;oH;k }udrcf ef@ oGm;=unf&h rnf? Tppfwrf;rS&&Sad om owif;tcsut
f vufrsm;udk ar;cGe;f pOft& rSwfwrf;wifxm;
jcif;/ uGejf yLwmrSmxnfo
h iG ;f jcif;ESifh ydik f;jcm;oHk;oyfjcif;y&rnf? Tod@k vkyjf cif;tm;jzif/h rJqENay;olrsm;pm&if;&Sd rnfonft
h 0if
pm&if;rsm;onf twkta,mifjzpfa=umif;/ odk@r[kwf pnf;urf;csufEiS hfrudkun
f aD =umif; twdtus !$ejf yEdik fvrd rhf nf?
tu,fI rJay;cGi&fh o
Sd t
l rsm;tjym;udk rJqENay;olrsm;pm&if;rS y,fxm;onf[k ajymoHqkdo=H um;&ygu/ jynfwiG ;f apmif=h unfh
h lrsm;ppfwrf;[kvnf;ac:aom y,fpm&if;ppfwrf; aumuf&efvt
dk yfEikd yf gonf?
avhvmolrsm;taeESifh pm&if;oGi;f &rnfo
y,fpm&if;ppfwrf;.&nf,
G cf sufrmS rJay;&efpnf;urf;csufEiS hfuu
kd n
f o
D lrsm;ESifh rSwfyw
kH if&efu;pm;cJo
h lrsm; rJqENay;olrsm;
pm&if;rSm rygbJ/ b,favmufrsm;rsm;&Sad eovJqkdonfukd oufaojy&efjzpfonf? vlpm&if;ppfwrf; udpw
P iG f/ a'ocH
apmifh=unfh avhvmolrsm;u usbrf;a&G;xkwx
f m;aomvlrsm;udk awG@qHak r;jref;&onf? ,ckr/l vrf;ay:Yvnf;aumif;/
aetdrfrsm;Y vnf;aumif;/ olwdk@.trnf/ ae&yfvdypf m/ rJqENay;&efpnf;urf;csufEiS u
hf kdun
f jD cif;&S-d r&Sd ESihf rSwfyw
kH if&ef
u;pm;cJjh cif;&Sd-r&Sd wdk@udk SmazGaz:xkw&f efjzpfonf? xd@k aemuf Towif;tcsuftvufrsm;udk ar;cGef;pOft&
rSww
f rf;wifxm;&rnf? xdk@aemuf tESaD wG@qHak r;jref;cHc&hJ olrsm;udk rSwyf w
kH ifay;cJjh cif;&Sd-r&Sd pdppf=unh&f eftvd@k iSm/ &&Sx
d m;
aom tao;pdyt
f csut
f vufrsm;udk a=ujimxm;aom rJqENay;olrsm;pm&if;ESiw
hf u
dk q
f ikd fppfaq;&rnf? Tenf;vrf;udk
toH;k yjcif;tm;jzifh rJqENay;cGijfh iif;y,f (txl;ojzifh Tod@k jiif;y,fro
_ nf vlenf;pktrsKd;om;rsm;tay:xdcdu
k jf cif;&Sd-r&S)d
cH&olO;D a&ESifh trsKd;tpm;udk ydik ;f jcm;oH;k oyfEidk fygvdrhfrnf?
Tppfwrf;wckcu
k dk aumuf,o
l l a'ocHapmif=h unfah vhvmolrsm;onf aumif;pGmavhusix
hf m;olrsm;jzpf&rnft
h jyif ,Ofaus;
jyLiSmolrsm;vnf;jzpf&efvdkygonf?olwdk@onf rdrw
d @kd ud,
k fpm;yaomtzG@J tpnf;ta=umif;ESihf rdrdw@kd ar;jref;aeaom owif;t
csut
f vufrsm;udk tb,fah =umifv
h t
dk yfa=umif; yGihfyiG hfvif;vif;ajymjy&rnf? ppfwrf;aumuf,lra_ =umifh a=umufvef@roGm;
atmif owdxm;&rnf?
a&G;aumufyt
GJ m%mydik frsm;qDrS y%mr rJay;olrsm;pm&if;rxkwjf yefrDrmS rnfonfhppfwrf;rsK;d udrk # aumufIrjzpfacs? tjypf
temtqmrsm;SmawG@ygu yjyif&eftcsed &f atmif/ ppfwrf;rsm;udk a&G;aumufyjGJ zpfpOftrS/D apmEdik o
f r#apmapm aumuf,&l
50

rnf? wcgw&HY/ jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvmolrsm;onf A[dt


k qif/h a&G;aumufyt
JG m%mydik frsm;qDrS y%mr rJqENay;olrsm;
pm&if;rdwLW awmif;,lI &wwfonf?Todk@awmif;,l&&Sad &;onf cufcw
J wfonf? ta=umif;rSm a&G;aumufyGJ tm%mydik rf sm;
u jiif;qefwwf=uaoma=umifjh zpfonf? odk@wnf;r[kwf a'otqifrh mS om&&Sw
d wfaoma=umifjh zpfonf?pm&if;0ifolrsm;
k qifajyap&eftvd@k iSm jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvmolrsm;taeeSi/hf jzpfEikd yf gu/
ppfwrf; twGuf usbrf;a&G;xkw&f mY ydrk dt
rJqENay;olrsm;pm&if;udk tDvufxa&mepfrw
d LW jzifh &atmifu;pm;oifyh gonf?
(i) uGejf yLwmjzifph pfaq;jcif;
uGejf yLwmjzifhppfaq;jcif;wGif trSm;rsm;ESit
fh vm;tvmrsm;SmazG&eftwGuf rJqENay;olrsm;pm&if; tDvufxa&mepfrdwLW udk
ydik ;f jcm;oH;k oyfjcif;yg0ifonf? TuJo
h dk@aomppfaq;r_rsKd;udk a&G;aumufyt
JG m%mydik frsm; od@k r[kwf enf;ynmqdik &f mtwdik fyifcH
yk*~Kd vfrsm;u vkyaf vh&o
Sd nf? jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvmolrsm;taejzifh Todk@aomuGejf yLwmppfaq;r_rsm;. enf;pepf/ vkyf
udik yf HkEiS fh &v'frsm;udk ppfaq;=unfch iG &fh &Sd rnft
h jyif/ uGejf yLwmppfaq;r_rsm;udk udk,w
f ikd u
f d,
k u
f s vkycf iG hfvnf;&S&d rnf?
uGejf yLwmjzifhppfaq;jcif;onf rJqENay;olrsm;pm&if;&Sd rSww
f rf;rSw&f mrsm;udk =unfhu
_ m/ owfrw
S x
f m;aompHxm;csurf sm;
ESiu
fh dkun
f aD om rSww
f rf;rSw&f mrsm;udk SmazGjcif;jzpfonf? TuJho@kd ppfaq;=unfjh cif;tm;jzifh rJqENay;olrsm;pm&if;rSm &Sw
d wf
aomtrSm;rsm;udk SmazGaz:xkwEf idk fygonf? TuJo
h kd@aomtrSm;rsKd;rsm;wGif rSeu
f efwu
d sjcif;r&Sad om rSww
f rf;ta&twGu/f
tcsut
f vufrjynfhpaHk omrSwfwrf;rsm;/ xyfaeaomrSwfwrf;rsm;/ pnf;urf;csufEiS hfrnDaomrSww
f rf;rsm;/rcsay;oifah om rJ
qENe,fajrodk@csay;jcif;/ xyfjznfhay;jcif;/y,fzsufypfjcif;/ ESihf jyefjyifay;jcif;wdk@yg0ifonf? uGejf yLwmppfaq;r_jzifv
h nf; vuf&dS
rJqENay;olrsm;pm&if;ESifh ,cifrq
J ENay;olrsm;pm&if;/ odk@r[kwf oef;acgifpm&if;tcsut
f vufrsm;udk E_id f;,SO=f unfEh ikd +f yD;/
vuf&rSd q
J ENay;olrsm;pm&if;&Sjd y\emrsm;udak y:vGiaf prnfh jcm;em;csut
f awmfrsm;rsm;udk az:xkwEf ikd yf gonf? TuJo
h @kd aom
ppfaq;r_rsm; toH;k 0if./r0if.qdo
k nfrSm wu,fwrf;tm;jzifh ,cifrq
J ENay;olrsm;pm&if;ESihf oef;acgifpm&if;tcsut
f vuf
rsm; rSeu
f efwu
d sr_ &Sd-r&Sd[al omtcsuaf y:rSmrlwnfygonf?
rJqENay;olrsm;pm&if;udk apmif=h unfah vhvm&mY tcsi;f csif;olyif/ud,
k f yifjzpfaeaom trsm;jynfo@l tusKd;pD;yGm;rsm;udk csdeq
f
=unf&h rnf? om"utaeESiafh z:jy&ygv#i/f vly*k d~Kvfa&;vHk cHru
_ kd xdcu
kd Ef ikd af omwdik ;f jynfrsm;Y rJqENay;olrsm;pm&if;ESifyh wf
oufaom tcsKd@owif;tcsuftvufrsm;udk xde;f xdef;odr;f odr;f xkwjf yefoifhygonf? udp&P yftm;vH;k Y Edik if o
H m;wdik ;f . at;
at;vlval ecGiu
fh dk xnfo
h iG ;f pOf;pm&rnfjzpf+yD;/ jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvma&;tzGJ@rsm;onf Edkiif o
H m;rsm;ESihfywfoufI rdrd
wdk@&&Sx
d m;aom owif;tcsuftvufrsm;udk wm0efopd dw"f gwfjzift
h oH;k cs&ayrnf?
tZm&Dapmif
apmif=h unfah vhvmolrsm;tzGJ@u rJqENay;olrsm;pm&if;wGif rrSeu
m;odod omomawG@&Sjcif
djcif;
f efrr_ ssm;od
trsm;jynfol@tusKd;aqmif tZm&D jynfwiG f;avhvmapmif=h unfha&;tzG@J (Azeri domestic group For the Sake of Civil
f efrr_ sm; odod
Society) onf ygvDrefa&G;aumufyGJrwdik fr/D (2000) ckESp/f Ed0k ifbmvtwGif;Y/ rJqENay;olrsm;pm&if;rSm rrSeu
omom&Sad ecJah =umif;pdk;&drfruif;jzpfcJo
h nf? odk@jzpfI pm&if;0iforl sm;ppfwrf; a&m y,fpm&if;ppfwrf;yg enf; 2-enf;
pvH;k udyk g oH;k vsuf pm&if;ppf&eftzGJ@uqH;k jzwfco
hJ nf? TudpPukdaqmif&u
G &f eftwGu/f tzG@J onf wdik ;f jynf. e,fajrqdik &f m
a&G;aumufycGJ dik af ygi;f (100) teuf cdik f (20) udak &G;cs,+f yD;aemuf/ apwemh0efxrf;(40)udk oifwef;ay;jcif;ESifh xda&muf
aom owif;ay;ydk@r_pepfwckudk wnfaqmufco
Jh nf? cdik t
f oD;oD;Y apwemh0efxrf; yk*d~Kvfwkd@u rJqENay;cdik t
f csKd@udk usyrf;
a&G;xkwcf o
Jh nf? wzef rJqENay;olrsm;pm&if;rS vltrnftcsKd@udk usbrf;a&G;xkwjf yefonf? xd@k aemuf xdak &G;xkwx
f m;aom
vlrsm;. trnfpm&if;oGi;f r_rsm; rSeu
f efwu
d sjcif;&Sd-r&Sd owfrw
S &f eftwGuf olwkd@awG@qHkar;jref;Edik af tmifu;pmcJhonf?
51

xdu
k o
f ifah om a&G;aumufyeGJ ,fajrrSm pm&if;oGif;xm;jcif;&Sd-r&Sd owfrw
S &f eftwGuf pHerlemrJqEN&iS t
f kypf kukd awG@qHk
ar;jref;cJo
h nf? tzGJ@tpnf;XmecsKyfodk@ tpD&ifcHpmrsm;ay;yd@k +yD;v#i/f tpD&ifcHpmrsm;udk pm&if;tif;u|rf;usio
f rl sm;u ydik f;jcm;
oH;k oyfco
Jh nf?&&Sd aomtcsuftvufrsm;t&/ tZm&D jynfwiG ;f avhvmapmif=h unfah &;tzG@J u tpD&ifcw
H ifjyonfrmS
wwdik ;f jynfvHk; rJqENay;olrsm;pm&if;. trnfpm&if;0ifol (30) &mE_ef;rSm rrSeu
f efr_rsm;&Sad eonf[I
l jzpfonf?
(p) trsm;jynfoq
l idk &f m owif;jyef=um;a&;v_y&Sf&mS ;r_
rsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;
;r_rsm;ud
Edik if o
H m;rsm; rJqENay;olrsm;pm&if;rSm rdrw
d dk@trnfrsm;yg-rygppfaq;=unfh a_ tmif od@k r[kwf rSwyf w
kH ifatmif tpdk;&tm%m
ydik frsm; aqmif&u
G af om owif;jyef=um;a&;v_y&f mS ;r_rsm;udk jynfwiG ;f avhvmolrsm;taeESihf apmif=h unf&h efvt
dk yfaumif;vdk
tyfEidk yf gonf? rJay;cGi&fh o
Sd lrsm;udk pm&if;roGif;bJxm;onf[lIvnf;aumif;/ xl;jcm;aom rJqENay;ol tkyfprk sm; (txl;
ojzifh vlenf;pktrsK;d om;rsm;xJrv
S t
l kyfprk sm;) udk yxkwx
f m;onf[lIvnf;aumif;/ trnftrsKd;rsK;d wyfvsuf vltrsm;
tjym;udk pm&if; oGif;xm;onf[I
l vnf;aumif; vltrsm;oHo,jzpfae=uygu Todk@ apmif=h unf&h ef vdt
k yfonf? jynfwiG ;f
apmif=h unfah vhvm olrsm;taejzifh tuJjzwfEikd af omudpPrsm;rSm owif;jyef=um;r_ukd tcsderf Sv
D ky-f rvky/f rSeu
f efwu
d sjcif;&S-d
r&S/d rJay;cGi&fh o
Sd l Edik if H om;tkypf kwpkpu
k dk yxkwx
f m;jcif;&Sd-r&SEd iS hf vlrsm;Edik o
f r#rsm;rsm; rJay;Edik af vmufatmif owif;
xkwjf yefay;jcif; &Sd-r&S[
d al om udpPrsm;jzpfonf?TudpPrsm;udk atmufygtwdik f;aqmif&u
G Ef ikd yf gonf?
 Tudpu
P dk owif;rD',
D m-apmif=h unfah &;vkyif ef;wGif xnfo
h iG ;f jcif;?
 tm%mydik frsm;xkwjf yefonfh vufurf;pm&Gurf sm;/ydpk wmrsm;uJho@kd aom owif;jyef=um;r_rsm;. ta=umif;t&m/
ta&twGuEf iS fh jzef@csdyw
Hk dk@udk ppfaq;=unfjh cif;?
 (vlenf;pktrsKd;om;rsm;udk yxkwx
f m;onf [laom jy\em&Sdv#i)f tm%mydik w
f kd@xkwjf yefonfh owif;jyef=um;r_
rsm;udk vlenf;pkbmompum;rsm;jzif&h Edik jf cif;&Sd-r&Sd ppfaq;=unfjh cif;?
jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvma&;tzGJ@wzGJ@taejzifh rJqEN&iS rf sm;pm&if;oGi;f rcH&[k oHo,&Sad ev#iaf omfvnf;aumif;/Tudpu
P kd
y,fpm&if;ppfwrf; jzift
h rSew
f u,fppfaq;=unfv
h #iaf omfvnf;aumif;/ Edik if o
H m;rsm;rSwyf w
kH ifatmifEiS hf rJqENay;olrsm;
pm&if;wGif rdrw
d dk@trnfrsm;yg-rygppfaq;=unfah tmif ud,
k yf ikd o
f wif;jyef=um;a&;Xme xm;&S&d efvt
kd yfEikd yf gonf? Tod@k
xm;&Syd gu xkwjf yefay;aom twif;tcsut
f vufrsm;onf rSeu
f efwu
d s&rnft
h jyif/ trsm;jynfol trsm;qH;k rJqENay;Edik f
a&;twGuf &nf,
G x
f m;&rnf? jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvma&;tkypf t
k aejzifh (pm&if;xJxnf&h ef tav;xm;jcif;odyrf cH&ol
rsm;jzpfonf)h
vli,frsm;/
vlenf;pktrsK;d om;rsm;xJryS *k Kd~ vfrsm;uJo
h @kd aom
txl;tkypf rk sm;udk
ypfrw
S x
f m;&ef
vdt
k yfwwfygonf? jynfwiG ;f apmif=h unfh avhvma&;tkypf w
k pktaejzifh Tv_y&f mS ;r_rsK;d vkyyf gu owdy&efrmS bufvu
kd o
f nf
[k Edik af &;ygwrD sm;.pGypf pGJ &m jzpfwwfonf [laomtcsuyf ifjzpfonf? od@k jzpf&m rdrad y;yd@k aom owif;tcsut
f vuf
rSeo
f r#onf wu,fwrf;ormorwfusap&rnf?
(q) rJqENay;olrsm;rSwyf w
Hk if&mXmersm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;
(Edik if o
H m;rSwyf Hkwifpm&if;rS xkwef w
_ f,jl cif; od@k r[kwf wtdrfwufqif; pm&if;aumuf,jl cif;ay:rSmtajccHaompepfrsK;d r[kwf
yJ) Edik if o
H m;rsm;taejzifh owfrSwx
f m;aom rSwfyw
kH ifXmersm;wGif uwifrw
S fyw
kH if&ef Oya'ujyXmef;xm;ygu apmif=h unfh
avhvmolrsm;tzdk@ TrSwfyw
Hk ifjcif;vkyfx;Hk vkyfenf;tqifq
h ifu
h kd apmif=h unfah vhvm&efvt
kd yfEikd fygonf?rJqENay;jcif;ESihf rwl
bJ/ rJqENay;olrsm;rSwfyw
Hk ifjcif;vkyif ef;onf &uftcsKd@r#avmufEiS hfr+yD;/ oDwif;ygwfrsm;ESichf sDI=umwwfonf? tu,fI
apmif=h unfah vhvma&;tzGJ@wzGJ@onf
owfrw
S fxm;aom
rSwfykHwifXmersm;wGif
rJqENay;olrsm;rSwfyw
kH ifjcif;udk
apmif=h unfhrnf[k qH;k jzwfxm;ygu/ Xmewckpu
D akd e@pOfapmif=h unfrh nfvm;/ rSwfyw
kH ifXmersm;. erlemyHpk w
H ck owfrw
S fI
aqmif&u
G rf nfvm; qdo
k nfudk uwifq;Hk jzwfxm;&rnf? xdk@jyif/ rdr.
d tzG@J i,frsm;udk ae&mtES@H a$@ajymif;v_y&f mS ;aprnf
52

vm;/ tajcpdkux
f m;rnfvm; qdkonfuv
dk nf;qH;k jzwfxm;&rnf? tu,fI/ XmetcsKd@.rSwfyw
kH ifjcif;vkyif ef;onf tjcm;Xme
rsm;xuf jy\emydjk zpfzG,&f o
Sd nf[k oHo,jzpfygu Tenf;ESpfenf;pvHk;udak ygi;f pyfusio
hf kH;&ef qH;k jzwfEikd fygonf?
rSwfyw
Hk ifjcif;jzpfpOfudk rnfodk@apmif=h unfah vhvmrnft
h a=umif; qH;k jzwf+yD;onfEiS /hf jynfwiG f;apmif=unfah vhvma&;tzG@J onf
apmif=h unfah vhvmolrsm;udk rSwfyw
Hk ifjcif;ESifyh wfoufI oifwef;ay;+yD;v#i/f d;k &Si;f aom ppfaq;csupf m&if;yHkpHEiS hf tpD&ifcHpm
a&;oGi;f &efyHkprH sm;ay;tyf&rnf? rSwfyw
Hk ifXmewckukd ae@pOfapmif=h unfah om apmif=h unfah vhvmolrsm;onf atmufygwd@k udk
rSww
f rf;wif&rnf?
 rSwfyw
Hk ifcaJh omvlO;D a&?
 pnf;urf;csufEiS u
fh dkun
f aD omfvnf; rSwfyw
kH ifciG hf jiif;y,fc&H olO;D a&?
 pnf;urf;csufEsifhrudu
k fnaD omfvnf; rSwfyw
kH ifciG &hf olO;D a&?
 w}udrx
f ufydI
k rSwfyw
Hk ifxm;olO;D a&?
 vkyx
f Hk;vkyef nf;tqifq
h ifu
h dk rSefreS fuefuef usifo
h ;Hk jcif;&S-d r&S?d
 rSwfyw
Hk ifXmeonf tvG,fwul0ifxu
G I
f &-r&? tcsdefrSezf iG jhf cif;/tcsed freS fyw
d jf cif;&Sd-r&Sd?
 rSwfyw
Hk ifXmerSm kyf0wWKypPn;f rsm;tvHt
k avmuf&dS-r&Sd?
 tcsut
f vufrsm;udkrSeu
f efpmG rSww
f rf;wifjcif;&Sd-r&S?d pm&if;ypk&eftwGuf
trsK;d om;rSwfyw
Hk ifXmeodk@Ttcsut
f vufrsm;udk yd@k -ryd@k ?
tpD&ifcpH ma&;oGi;f &efyHkpHrsm;onf wdusjcif;/toHk;y&vG,u
f jl cif;/ &Si;f vif;jcif;&S&d rnf? tzG@J taejzifh rSwfyw
kH ifvkyif ef;atmif
jrifjcif;&Sd-r&Sq
d Hk;jzwfEidk &f eftwGuf tpD&ifcHpmwdik f;udk tcsuftvufb%frmS xnfo
h iG ;f &rnf? Ttcsuftvufrsm;onf
rSwfyw
Hk ifE_e;f rsm;ESifhywfoufI vdt
k yfaom tcsut
f vuf rsm;jzpfrnft
h jyif/ jy\emjzpfymG ;aome,fajrrsm;ESihf rSwyf Hw
k ifr_
enf;yg;aome,fajrrsm;udv
k nf; n$ejf yay;ayvdrrhf nf?
(Z) rJqENay;olrsm;rSwyf w
Hk ifjcif;qdik &f m cHo
k rm"dtzG@J rsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;
a&G;aumufyu
GJ mvtcktwGi;f Y Edik if o
H m;rsm;/ud,
k fpm;vS,af vmif;rsm; od@k r[kwEf ikd if aH &;ygwDrsm;onf pm&if;wifxm;aom
trnfrsm;ESifhywfoufI apm'uwufjcif;/ uef@uGujf cif;rsm;ywwf=uonf? Ttjiif;yGm;r_rsm;udk rJqENay;olrsm; rSwyf w
kH if
jcif;qdik &f m cHo
k rm"dtzGJ@/a&G;aumufyaGJ umfr&Sif odk@r[kwf w&m;H;k wd@k u =um;emqHk;jzwfavh&dSonf? =um;emppfaq;aom t
&m&Srd sm; ormorwf&-Sd r&S/d rSefuefaomvkyx
f kH;vkyef nf;tqifhqifu
h kd aS@aemufn!
D w
$ pf mG usifo
h ;kH jcif;&Sd-r&S/d uef@uGuo
f u
l kd
a&m uef@uGucf &H oudkyg cHk;Hk odk@wufa&muf&eftcsdeaf y;jcif;&S-d r&Sd tuJjzwf&eftwGuf Ttjiif;yGm;r_rsm;udak pmif=h unfah vh
vmEdik fygonf? Todk@apmif=h unfhavhvm&mY/ Oya'udk ormorwf ususEiS hf aS@aemufn!
D w
$ fpGmusio
hf ;kH jcif; &S-d r&St
d uJjzwf
&eftwGuf jynfwiG ;f apmif=h unfhavhvma&;tzG@J taejzifh tjcm;aomtjiif;yGm;r_rsm;(wr_csif;pD)rSm apmif=h unfah vhvm&eft
oH;k ycJah om enf;pepfrsm;/ enf;vrf;rsm;udk vdt
k yfovdk yjyif,lEikd fygonf? od@k wnf;r[kwf uef@uGuo
f lEiS hf uef@uGucf &H ol
rsm;. erlemyHkpw
H ckupdk pfwrf; xkw,
f El idk yf gonf?
(ps) a&G;aumufy-GJ cdik ef ,fajr owfrw
S rf r_ sm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;
Oa&myvHk cHa&;ESifhyl;aygif;aqmif&u
G af &;tzGJ@ (OSCE) .uwdu0wfyr_rsm;t& wef;wlnDr#ud,
k pf m;yEdik af &;twGuf rJtm;
vH;k onf wefz;dk csif;wln&D rnfjzpfonf? qdv
k o
dk nfrmS a&G;aumufwifajrmufc&H aom ud,
k pf m;vS,t
f oD;oD;onf rSwfyw
kH if
xm;aom a&G;aumufwifajrmufot
l a&twGun
f w
D n
l Dr#udk ud,
k pf m;yxm;&rnf[I
l jzpfonf? om"utm;jzifah z:jy&rnf
qdv
k #i/f trsm;pk rJpepfwiG f (majority voting system) wGif rJqENay;olyrm%onf rJqENe,fajrwckEiS w
hf ckwiG f (10) &mE_e;f
53

xufausmI
f ruGmjcm;ap&ay?tcsK;d tpm;tvdu
k f udk,pf m;ypepf (proportional representation system) wGif rJqENay;
olyrm% onfumG jcm;r_ &SdEidk fygonf? odk@&mwGif cdik fe,fajrtoD;oD;twGuf udk,pf m;vS,t
f a&twGuo
f nf rJqENay;ol
yrm%. tcsKd;tpm;ay:rSmrlwnfonf?a&G;aumufyOJG ya'onf a&G;aumufyJG-cdik ef ,fedrw
d fowfrw
S &f mY tao;pdwf us+yD;/
wnDwnmwnf;&Sad om pHxm;csufrsm;owfrSwx
f m;oifo
h nf? cdik fe,fajrwckv#ifowfrw
S x
f m;&rnfh rJqEN&iS t
f a&
twGuEf iS fh e,ferd dwrf sm;. yx0D0ift&/ tkycf sKyfa&;t&/ ordik ;f t&awmufav#mufwnf&dSvmr_wkd@udk xnfo
h iG ;f pOf;pm;&
rnf? Edik if aH &;t& =um;aea&;rluu
dk idk fpv
GJ suf/ e,fedrw
d frsm;udk yGi;f vif;jrifompGma&;qG&J rnf? taumif;qH;k rSm Edik if aH &;orm;
r[kwfaom u|rf;usifol ynm&Sirf sm;.aumfr&Sit
f zGJ@ua&;qGjJ cif; jzpfonf? jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvma&;tzGJ@onf
rJtm;vHk;onf wefzd;k csi;f wln&D rnf[al omrlukd jzpfEikd o
f r#jzpfEikd af tmif taumiftxnfaz:a&;twGuf a&G;aumufyJG cdik f
e,fajrrsm;udk yGiv
fh if;jrifompGm a&;qGo
J vm;/ od@k r[kwf pdwf uufa&G;cs,jf cif;/ cGjJ cm;cGjJ cm;vkyjf cif;/ bufvkdujf cif; tm;jzifh
a&;qGo
J vm;qdo
k nfudk tuJjzwf&rnf?

54

55

6? a&G;aumufyGJ pDrt
H yk csKyf
fcsKyfyu
Hk dk apmif-h unfah vhvmjcif;
u? a&G;aumufyGJ pDrt
H kycf sKyfr_ wnfaqmufyHk
c? tuJjzwf&rnfh tc&mudpPrsm;
 a&G;aumufyGJ pDrt
H kycf sKyfrE_ iS yfh wfoufI zGJ@pnf;yH/k vkyif ef;u|rf;usifrf _EiS x
hf ad &mufrw
_ kd@udk tuJjzwfjcif;?
 a&G;aumufyGJprD t
H yk cf sKyfra_ qmif&Gu&f mY ormorwf&-dS r&S/d yGiv
hf if;jrifomr_&dS-r&Sdw@kd udk tuJjzwfjcif;?
 ykrH eS t
f pnf;ta0;usif;yEdik af &;ESi/hf qufpyfywfouf&mowif;tcsut
f vufrsm;&&Sad &;twGuf
a&G;aumufyaGJ umfr&Sif tqift
h m;vH;k ESihf aumif;rGeaf om tvkyfoabmqufqHrw
_ &yf wnf
aqmufxm;jcif;?

(u) a&G;aumufypGJ rD t
H yk cf sKyfr_ wnfaqmufyHk
a&G;aumufyw
GJ ckprD t
H yk cf sKyf&ef wm0ef,&l aomtzG@J tpnf;wckonf yg0if,OS f yifaom Edik if aH &;ygwrD sm;ESihf trsm;jynfow
l @kd .
,H=k unfru
_ v
dk ufuidk f yxm;&rnf? trsm;tm;jzifh a&G;aumufyrJG sm;udk A[dak &G;aumufyaJG umfyaJG umfr&Sif (CEC) [k ac:qdk
avh&aSd om trsK;d om;a&G;aumufyaGJ umfr&Siu
f 0efxrf;tzG@J od@k r[kwf twGi;f a&;r_;wOD;jzifh a&G;aumufyrJG sm;udk }uD;=uyf
onf? TtzGJ@tpnf;onf t+rJwrf;tzGJ@tpnf;jzpfavh&o
dS nf? (CEC) atmufrmS aqmif&u
G af e=uaomtzG@J tpnf;rsm;
onf wdik ;f jynf. pDrt
H yk cf sKyfa&;cdik f odk@r[kwf a&G;aumufycJG dik rf sm;rSm tajccHavh&adS om atmufqifh a&G;aumufyJG
aumfr&Sirf sm;ESifh a&G;aumufyGJ cdik t
f oD;oD;twGuf rJay;Xmeaumfr&Sirf sm;jzpfonf? a&G;aumufypJG rD t
H yk cf sKyfr_ tqifh
toD;oD;. zGJ@pnf;yHEk iS w
fh m0efrsm;udk Oya'jzifh &Si;f vif;jywfom;pGm csrw
S af y;oifo
h nf?

!$ef
=um;c
suf
ESifh
pnf;rs
Of;

A[dak &G;aumufyaGJ umfr&Sif

tpD
&ifcH

a'oqdik &f ma&G;aumufyaGJ umfr&Sirf sm;


c&dik af &G;aumufyaGJ umfr&Sirf sm; (ciG ;f csu)f

pm
wif
jcif;

rJ&aHk &G;aumufyaGJ umfr&Sirf sm;

pnf;
urf;rs

ESifh
&v'f

a&G;aumufyaGJ umfr&Sif tkycf sKyfr_ erlem yHpk t


H qifq
h ifh

56

e,fajrtpd;k &/ jynfxaJ &;0ef}uD;Xme/ w&m;a&;0ef}uD;Xme uJho@kd aom tpd;k &.tjcm;tzGJ@tpnf;rsm;udv


k nf; a&G;aumufyGJ
umvtwGi;f Y tcef;uwckcrk S yg0ifaqmif&u
G &f ef vkyyf ikd cf Git
hf yfEiS ;f Edik fygonf? Todk@vkyyf kdicf iG t
hf m%mtyfEiS ;f ygu a&G;
aumufyGJpDrt
H yk cf sKyfr_udk apmif=h unfo
h nfhenf;wl/ TtzG@J tpnf;rsm;udv
k nf;apmif=h unfo
h ifhygonf?
a,bk,stm;jzif/h apmif=h unfah vhvmr_nESd i_d ;f a&;ESihf ydik ;f jcm;oH;k oyfa&;tzGJ@ (Observation Co-ordination and Analysis
Unit) u A[dak &G;aumufyaGJ umfr&Si.
f vkyif ef;udak pmif=h unfh&rnf? a'oapmif=h unfah vhvma&;tzG@J u a'oa&G;aumufyJG
aumfr&Si.
f vkyif ef; (ESifh vdt
k yfygu cdik af &G;aumufyaJG umfr&Si.
f vkyif ef;udyk g) apmif=h unfah vhvm&rnfjzpf+yD;/ apmif=h unfah vh
vmol wOD;csi;f url rJay;Xmetqifah &G;aumufyaJG umfr&Siu
f dk apmif=h unfah vhvm&rnfjzpfonf?
jynfwiG f;apmif=h unfah vhvmolrsm;onf tqift
h m;vH;k &Sd a&G;aumufyJGpDrt
H kycf sKyfa&;tzGJ@rsm;ESihf vkyif ef;oabmqufqrH _ r
jywf&aSd eatmifu;pm;&rnf? apmif=h unfah vhvmr_ndSEid_ ;f a&;ESihf ydik f;jcm;oHk;oyfa&;tzGJ@0ifrsm;ESihf a'otqifah pmif=h unfah vh
vmolrsm;onf oifah wmfaoma&G;aumufyaGJ umfr&Sifrsm;/ aumfr&Sif0efxrf;rsm;ESihf yHkrSeaf wG@qH+k yD;v#if uwifjyifqifr_rsm;
rnfodk@jzpfay:aea=umif;udk pHkprf;avhvmoifo
h nf? aumfr&Sifrsm;.yHkrSet
f pnf;ta0rsm;od@k vnf;wufa&muf+yD;/ qHk;jzwfcsuf
rsm;udk a&;rSw&f rnf? &Edik fygu/ a&G;aumufyt
JG m%mydik frsm;xkwjf yefaom qH;k jzwfcsu/f pnf;rsOf;ESihf !$e=f um;csufreS o
f r#ukd
pkaqmif;+yD;v#if/ pDppf=unf&h rnf? pnf;rsOf;pnf;urf;rsm;ESihf Oya'uJo
h @kd tm%mwnfaomtjcm; yk'rf rsm; xkwjf yefjcif;&Sd-r&Sd
od&atmif tpd;k &jyefwrf;rsm;udk =unfh &_ rnf? TuJo
h d@k aom yk'frrsm;ESihf pnf;rsO;f pnf;urf;rsm; tm%mwnfa&;twGuf
if;wdk@udk yHkESdyx
f w
k af 0ay;&rnf?
(c) tuJjzwf&rnfh tc&mudprP sm;
pHpk rf;avhvm tuJjzwf&rnfh tc&musaoma&G;aumufyJGpDrt
H yk fcsKyfrq
_ ikd &f mudp&P yfrsm;rSm a&G;aumufyaGJ umfr&Sif zGJ@pnf;jcif; - a&G;aumufyaJG umfr&Sirf sm;cef@tyfjcif;/vkyif ef;wm0efrsm;owfrw
S af y;jcif; wdk@ESiyhf wf
oufaomenf;emrsm;udk a&G;aumufyOGJ y a'wGif az:jyxm;&rnf? a&G;aumufyaJG umfr&Sirf sm;udk oD;jcm;vGwv
f yfpmG ESihf orm
orwfuspmG zGJ@pnf;&rnf?a,bk,stm;jzifh/ Edik if aH &;ygwDrsm;rS aeIr#r#wwac:,lxm;aom udk,pf m;vS,frsm;udk trsm;pkt
jzpfyg0ifap&rnf?a&G;aumufyGv
J kyif ef;udk t jynf t
h 0,H=k unfr&_ =dS uaom wdik ;f jynfrsm;Y w&m;ol}uD;tzGJ@0ifrsm;tygt0if t
rsm;av;pm;cH&aom/=um;aeoabmxm;&Sad om/xd@k jyif tawG@tuH&adS omyk*Kd~ vfrsm;xnfhoiG ;f vsuf a&G;aumufyaJG umfr&Sifukd
zGJ@pnf;oifo
h nf? tzGJ@0ifrsm;udkt&rf;um a&mz,f&mS ;jcif;ryap&ay?
a&G;aumufyaGJ umfr&Sirs
frsm;. oD;jcm;vGwv
f yfrE_ iS hf ormorwfusr_ - a&G;aumufyaJG umfr&Sirf sm;udk oD;jcm;vGwv
f yfpmG
ESifh ormorwfuspGm zGJ@pnf;oifo
h nfomru/ Taumfr&Sifrsm;onf oD;jcm;vGwv
f yfpmG ESihf ormorwfuspGmvnf; aqmif
&Guo
f ifo
h nf? aumfr&Siw
f dk@udk pGuzf ufjcif; odk@r[kwf +cdr;f ajcmufjcif;ryap&ay? a&G;aumufyaJG umfr&Sifrsm;onf cGjJ cm;r_uif;
pGmESifh wnfqOJ ya'ESiafh vsmn
f DpGm vGwv
f yfpmG xkwaf z:cGihf/ vGwfvyfpmG oif;yif;zGJ@cGi/hf vGwfvyfpmG pka0;cGihf wd@k udt
k mrcH&rnf?
cGjJ cm;qufqjH cif; odk@r[kwf tm%mtvGo
J ;Hk pm;yjcif;rSeo
f r#onf a&G;aumufy.
JG w&m;r#wr_ukd t}uD;tus,f+cdrf;ajcmuf
&ma&mufygonf?
yGiv
fh if;jrifomr_&S&jcif
djS cif; - a&G;aumufyGaJ umfr&Sif;rsm;onf yGiv
hf if;jrifompGm aqmif&u
G &f rnf? rdrw
d kd@vkyif ef;. rnfonfh
rsufEmS pmbufudkrqdk tppftaq;cH&efvrf;zGix
hf m;&rnf? ygwDu,
kd pf m;vS,frsm;udk aumfr&SifrSmxnfo
h iG ;f xm;jcif;/ owif;rD
'D,mtwGuf vrf;zGix
fh m;jcif;ESifh qH;k jzwfcsufrsm;udk rqdik ;f rwGxw
k af 0jcif;wd@k tygt0ifenf; vrf;aygi;f rsm;pGmjzifh yGiv
hf if;jrif
omr_&aSd tmifaqmif&u
G fEidk fygonf? odk@&mwGif apmif=h unfah vhvmolrsm;taejzifh aumfr&Sit
f pnf;ta0;rsm;udk wdu
k fu
kd x
f d
57

awG@Edik jf cif;r&Sdwwfacs?
0efxrf;rsm;cef@xm;jcif;ESifh avhusiafh y;jcif; - a&G;aumufyJGaumfr&Sit
f zGJ@0ifEiS hf 0efxrf;tm;vH;k onf a&G;aumufyJGrwdik frD
uwnf;uyifuwifI oifah vsmfaom/tqift
h wef;rSaD omoifwef;rsm;&&Sx
d m;oifhonf?TonfrmS wm0efxrf;aqmifyx
kH rf;
aqmifenf;ta=umif;udk tjynft
h 0em;vnfap&efjzpfonf?a&G;aumufyaJG umfr&Siw
f iG f trsKd;orD;ESifh vlenf;pkvlrsKd;rsm;.
tcsK;d tpm;udk rsm;Edik t
f r#rsm;rsm;yg0ifapoifo
h nf?
t&if;tjrpfrsm; - a&G;aumufyGJpDrt
H yk cf sKyfrt
_ zGJ@wGif yGiv
hf if;jrifomr_vnf;&S/d vHak vmufrv
_ nf;&So
d nft
h jyif oD;jcm;vGwf
vyfrv
_ nf;&So
d nfh bwf*suw
f ck&aSd p&rnf? ,H=k unfpw
d cf s&avmufaoma&G;aumufyJGwckO;D pD;usif;yEdik af &;twGuf aumfr&Sif
rsm;udk tcsdet
f vHt
k avmufay;&rnft
h jyif/ oifah wmfaomtcsdeYf vnf; vdt
k yfaombmaiGa=u;ESihf ypPnf;rsm;jznfh qnf;
ay;&rnf?
a&G;aumufyGJprD t
H yk cf sKyfr_ tqifhtoD;oD;. t"duvkyyf ikd cf iG hfrsm;udk atmufygZ,m;jzifah z:jyxm;ygonf?

a&G;aumufyGypJG rD t
H yk cf sKyfa&;tm; apmih=f unf=h uyfrwfjcif;
a&G;aumufyt
GJ yk cf sKyfa&;tqifq
h ifh

pDrt
H yk cf sKyfa&;qdik &f m vkyif ef;pOfrsm;ESifh vkyaf qmifcsurf sm;
 Oya'tm; ormorwfusus/ r#wr_&pdS mG
taumiftxnfaz:jcif;
 avhvmolrsm;udk w&m;0if todtrSwf yjcif;
 rJqENe,fajr/ c&dik ef ,ferd w
d rf sm;udk abmifcwf
owfrw
S jf cif;
 pDrt
H yk cf sKyfa&;qdik &f m pnf;rsO;f pnf;urf;rsm; xkwjf cif;
 tjiif;yGm;r_rsm;udk ajz&Si;f jcif;

58

 ygwrD sm;twGuf usi0fh wfou


d mQ yk'f
 rD',
D mrsm;twGuf usi0fh wfodumQ yk'f
 rJqEN&iS rf sm; rSwyf w
Hk ifjcif;udk }uD;=uyfjcif;
 Edik if aH &;ygwrD sm;ESifh ud,
k pf m;vS,rf sm; rSwyf w
Hk ifjcif;
 a&G;aumufyb
GJ maiGa=u;tm; pDrcH ef@cjGJ cif;
 a&G;aumufyq
GJ idk &f m ypPn;f ypP,rsm; xkwaf 0jcif;udk
pDrcH ef@cjGJ cif;
 a&G;aumufyq
GJ idk &f m ypPn;f ypP,rsm; jzef@a0jcif;
 a&G;aumufyt
GJ &m&drS sm;ESifh atmufajc
a&G;aumufyaGJ umfr&Sirf sm;twGuf oifwef;rsm;udk
}uD;=uyfjcif;
 &v'frsm;udk Z,m;jzifjh yqdjk cif;/ jzef@a0jcif;/ xkwjf yefjcif;
 ygwrD sm;/ uk,
d pf m;vS,rf sm;. a&G;aumufyq
GJ idk &f m
toH;k p&dwrf sm;udk apmif=h unf=h uyfrwfjcif;

a'oqdik &f m/ c&dikf af &G;aumufyaGJ umfr&Sirf sm;

 pnf;rsO;f pnf;urf;rsm;ESifh Oya'rsm;tm; r#wpGm/


ormorwfuspmG taumiftxnfaz:jcif;
 tjiif;yGm;r_rsm;udk ajz&Si;f jcif;
 ygwrD sm;/ ud,
k pf m;vS,rf sm; rSwyf w
Hk ifjcif;
 usi0fh wfou
d mQ yk'fEiS t
fh nD apmif=h unft
h uJjzwfjcif;
+yD;pD;jcif;
 rJqEN&iS f rSwyf w
Hk ifjcif;/ rJqEN&iS pf m&if;tm;
jyifqifjcif;rsm;/ }uD;=uyfjcif;
 atmufajcaumfr&Sirf sm;twGuf oifwef;rsm;udk
}uD;=uyfjcif;/ oifwef;ay;jcif;
 a&G;aumufyq
GJ idk &f m ypPn;f ypP,rsm; jzef@a0jcif;
 atmufajca&G;aumufyaGJ umfr&Sirf sm;tm; }uD;=uyfjcif;

59

 &v'frsm;udk Z,m;jzifh jyqdjk cif;


 &v'frsm;udk xkwjf yefa=ujimjcif;
 a&G;aumufyGJ ypPn;f ypP,rsm;udk jyefvnford ;f qnf;jcif;/
odak vSmiford ;f qnf;jcif;/

rJ&aHk umfr&Sirf sm;

 pnf;rsO;f pnf;urf;rsm;ESihf Oya'rsm;tm; r#wpGm/


ormorwfuspmG taumiftxnfaz:jcif;
 a&G;aumufyyGJ pPn;f ypP,rsm; vufc&H ,ljcif;
 rJqENay;jcif;udk }uD;=uyfjcif;
 rJa&wGujf cif;
 &v'frsm;ESifh ypPn;f ypP,rsm;udk jyefvnfay;tyfjcif;

jynfwiG f; a&G;aumufyaGJ pmif=h unfah vhvmolrsm; xnfhoiG ;f pOf;pm;&rnfh tc&mjy\emrsm;rSm


 a&G;aumufyaGJ umfr&Sifrsm;onf rJqENay;oltm;vH;k tay: wef;wlnrD #pGmESihf ormorwfuspGmqufqyH govm;?
 a&G;aumufyaGJ umfr&Siw
f &yfu csrw
S af omqHk;jzwfcsuw
f pHw
k ckonf ormorwfusr_EiS hfywfoufI jy\emrsm;
 ay:ayguaf pygovm;?
 a&G;aumufyaGJ umfr&Sifrsm;onf tpd;k &t&m&Srd sm; od@k r[kwf Edik if Ha&;ygwDrsm;. ta=umif;rJh odk@r[kwf
Oya'rJph u
G fzufrr_ sm;rS uif;vGwfpmG aqmif&u
G fEikd fygovm;?
 rJqENay;yGt
J wGuf a&G;aumufyGJaumfr&Sirf sm;.uwifjyifqifr_rsm;onf a&G;aumufyG.
J *k%o
f dumQ udk
tmrcHygovm;?
 a&G;aumufyaGJ umfr&Sifrsm;onf qH;k jzwfcsurf sm;csrSw&f mY yGiv
hf if;jrifompGm csrSwfygovm;?
 a&G;aumufyaGJ umfr&Sifrsm;onf Oya'jyXmef;csufrsm;udk av;pm;vdu
k ef maeygovm;?
 a&G;aumufyaGJ umfr&Sifrsm;.qH;k jzwfcsufrsm;onf w&m;r#waom/qDavsmt
f yfpyfaom t,lcjH cif;twGuf
vrf;zGix
fh m;ygovm;?
 a&G;aumufyaGJ umfr&Sifrsm;onf Oya'jyXmef;csufyg tcsed fuef@owfcsurf sm;udk av;pm;vdu
k femaeygovm;?
 a&G;aumufyaGJ umfr&Siw
f ckckonf zdtm;ay;cH&jcif; od@k r[kwf jcdr;f ajcmufc&H jcif;&Sad eygovm;?
 trsm;tm;jzifh a&G;aumufyaGJ umfr&Sifrsm;onf yg0ifywfoufoltm;vH;k . ,H=k unfpdwcf sjcif;cH&ygovm;? tu,fI
,H=k unfpw
d cf sjcif; rcH&[kqdkygu a0zefjypfwifrr_ sm;udk xkacs&iS ;f vif;jyygovm;?
 vlenf;pkvrl sKd;rsm;ESifh trsK;d orD;rsm;onf a&G;aumufyaJG umfr&Sifrsm;wGif vHak vmufpmG ud,
k pf m;yyg0ifciG &hf ygovm;?

60

7?ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;ESifh Edik if aH &;ygwDrsm; rSwyf w
Hk ifjcif;udk apmih-f unfh
avhvmjcif;?
u? Edik if aH &;ygwrD sm; rSwyf Hw
k ifjcif;?
c? Edik if aH &;,SOf yiforl sm; rSwyf Hkwifjcif;
*? trsKd;orD;ESifh vlenf;pkwidk ;f &if;om;rsm; rSwyf Hw
k ifjcif;

 uk,
d fpm;vS,af vmif;rsm;ESifh ygwDrsm;tm;vH;k a&G;aumufyJw
G iG f 0ifa&muf,OS f yif&mwGif wef;wlEiS fh
usKd ;a=umif;qDavsmaf om tcGifhtvrf;rsm; &-r& pHpk rf;&eftwGuf a&G;aumufyJ,
G OS jf ydKifolrsm;
rSwfyw
Hk ifjcif;udk teD;uyfavhvmjcif;?
 rSwyf HkwifciG jfh iif;y,fc&H jcif;/ tjiif;y,fc&H r_tay: t,lcH0ifjcif;wd@k ESihf qufEG,af om taxmuf
txm;rsm; tm;vH;k . rdwLW rsm;udk &,lxm;jcif;?

61

udak ya[*ifoabmwlncD suf tyd'k f (7)wGif Edik if o


H m;rsm;onf wOD;csi;f aomfvnf;aumif;/ Edik if aH &;ygwrD sm;. odk@r[kwf
tzGJ@tpnf;rsm;. ud,
k fpm;vS,rf sm; tjzpfaomfvnf;aumif;/ cGJjcm;qufqcH &H jcif;r&daS pbJ Edik if aH &; wm0ef/ od@k r[kwf
tpd;k &&mxl;rsm;twGuf ,SOf yifciG &fh aSd p&rnf[k tmrcHxm;onf? Edifk if aH &;tiftm;pkrsm;ESifh v_y&f mS ;r_rsm;tm;vH;k onf
cGJjcm;qufqcH &H jcif;r&db
S J wef;wltcGit
fh a&;t& ud,
k pf m;vS,rf sm;udk wifoiG ;f Edik &f rnf? Edik if aH &;tiftm;pktcsKd@tm;
csed J@apaom &nf&,
G cf sujf zifh Oya'udk rw&m; od@k r[kwf cGJjcm;qufqpH mG usio
hf ;kH jcif;onf 'Dru
kd &ufpDenf;usaom
a&G;aumufyGJrsm;twGuf (OSCE) uwdu0wfrsm;. tESpo
f m&ESihf uGJvJG aponf?
(u) Edik if aH &;ygwrD sm; rSwyf w
Hk ifjcif;
a&G;aumufyGJOya'onf Edikf if aH &;ygwDrsm;ESifh ud,
k fpm;vS,frsm; rnfo
h nft
h csdew
f iG f rnfod@k wifoiG ;f &rnfukd owfrw
S o
f nf?
oD;jcm;Oya'wck (Oyrm Edik if aH &;ygwrD sm;qdik &f m Oya'wck) u tkypf kwpkonf ygww
D cktjzpf rnfod@k rSwfyw
kH if&rnfukd
owfrw
S af umif; owfrw
S fEidk fonf? xdk@a=umifh Edik if aH &;ygwDrsm; rSwfyw
kH ifjcif;qkid &f m Oya'wckckukd a&G;aumufyJG
tjiif;yGm;r_Z,m; (tcef; 4 udk &_yg) wGif xnfo
h iG ;f +yD;v#i/f ydik f;jcm;oH;k oyfoifo
h nf? jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvma&;tzGJ@u
av#mufxm;olrsm;onf rSwfyHkwifjcif;qdik &f mowfrSwcf sufrsm;ESihf +yD;jynfph Hk jcif; &dS- r&dSESifh pnf;rsO;f pnf;urf;rsm;tm;
r#r#ww/ ormorwfusus vdu
k ef musio
fh ;Hk jcif; &dS- r&dS udk avhvm &rnf? ta&;t}uD;qH;k tvkyw
f ckrmS jynfwiG ;f
apmif=h unfah vhvma&;tzGJ@onf vkyif ef;pOfwckv;kH tm; Edik if Hwum pHcsdefp!
H $e;f rsm;tjyif/ vGwv
f yfpmG toif;tyif;
wnfaxmifciG fh ESifv
h nf; udu
k n
f Dr&_ -Sd r&dS a0zefyifkd ;f jcm;oiho
f nf?
(c) Edik if aH &; ,SOf yiforl sm; rSwyf w
Hk ifjcif;
a&G;aumufyGJOya'onf ygwDrsm;/ ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;tm; a&G;aumufyJw
G ckwiG f 0ifa&muf,OS f yifolrsm;tjzpf
w&m;0ifrw
S fyHkwifap&rnf? Oya'qdik &f mpnf;urf;uef@owfcsufukd tuJjzwf&mY Oya'yg ,if;tcef;onf Edik if H wumESihf
jynfwiG ;f pHcsdepf H!e$ ;f rsm;ESifh udu
k fnrD _ &dS- r&du
S dk az:jyoifo
h nf? rSwfyw
kH ifjcif;qdik &f m vkt
d yfcsufrsm;onf &Si;f &Si;f vif;vif;ESihf
em;vnfv,
G af omt&mrsm; jzpfoifo
h nf? pay:aiGtajrmuf trsm;awmif;qdjk cif; od@k r[kwf rSwfykHwifav#mufv$mwGif
rwefwqrsm;jym;aomtrnfrsm; xnfo
fh iG ;f ay;&efawmif;qdjk cif; uJo
h @kd aom Edik if aH &;t& cGJjcm;qufqrH o
_ abmaqmifaom
awmif;qdck surf sm;udk rxnfo
h iG f;oifah y? ygwDwck odk@r[kwf uk,
d pf m;vS,f avmif;wOD; rSwyf w
kH ifciG jhf iif;y,fc&H r_twGuf
t,lcw
H ifciG &fh &dS rnf?
a&G;aumufyGJvyk if ef;pOf. ta&;}uD;aom tpdwt
f ydik ;f wckuakd qmifu
G af epOftwGi;f / jynfwiG ;f apmif=h unfh avhvm
a&;tzGJ@onf rSwyf Hw
k ifxm;aom ygwDrsm;/ ud,
k fpm;vS,frsm;avmif;rsm;pm&if;udo
k mru/ rSwfyw
kH ifciG fh jiif;y,fc&H
aomygwDrsm;/ ud,
k fpm;vS,favmif;rsm;pm&if;udv
k nf; ypkxm;oifo
h nf? txl;ojzifh av#mufxm;olrsm;onf
rSwfyw
Hk ifjcif;twGuf pHxm;csufrsm;ESifh jynfph jHk cif;&Sd-r&dSEiS hf a&G;aumufyJaG umfr&Sio
f nf Oya'udk r#wpGm/ ormorwfuspGm
taumiftxnf az:cJjh cif;&S-d r&dS avhvmoiho
f nf? rSefuefoifah vsmfjcif; r&daS om vkyaf qmif csurf sm;rSmud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;tm;
aemufq;Hk tcsdeo
f wfrw
S cf sufuakd omfvnf;aumif;/
udk,pf m;vS,f
avmif;tjzpf
av#mufxm;&ef vdt
k yfaom vkyx
f ;Hk vkyef nf;udak omfvnf;aumif; vHak vmufpmG
todray;jcif;/ od@k r[kwf
owfrw
S x
f m;aomvdt
k yfcsufrsm; (vufrw
S frsm;aumuf,jl cif; od@k r[kwf pay:aiGay;&jcif;) a=umifh rvdt
k yfbJ
yifyef;qif;&Japjcif;/ cGJjcm;qufqrH o
_ abmoufa&mufapjcif;wdk@ jzpfonf?

62

vufrw
S rf sm;udk rSerf rSefppfaq;aom vkyif ef;pOfonf wcgw&HwiG f wzufowfypkH rH sKd; jzpfomG ;wwf+yD;/tjiif; yGm;zG,&f mudpP
jzpfomG ;wwfonf? ,if;odk@jzpfay:&aom ta=umif;rSm wef;wlnrD #pGmESihf a&S@aemufnn
D Gwpf mG usifo
h ;kH Edik af &;twGuf
vkyx
f ;Hk vkyfenf;rsm;udk aphpyfaocsmpGm a&;qGJrxm;aoma=umifh jzpfonf? xd@k jyif rnfonfh tajccHrsm;tay:wGif
w&m;0ifav#mufvm$ tm; jiif;y,f&rnf[I
l Oya'u &Si;f &Si;f vif;vif; owfrSwrf xm; jcif;a=umifv
h nf; jzpfonf? Oyrm
jyefvnfjyifqifay;I&Edikf af om toem;cHpmwGif rnfonfhtcsurf sm;u vkyx
f ;kH vkyfenf;t& tm;enf;aponfukd
vnf;aumif;/ y,fcs&rnfh toem;cHpmwGif rnfonfh tcsufrsm;u tajctjrpf usustm;enf;aponfudkvnf;aumif;
Oya't"dym` ,fzGiyfh Hw
k iG f tjiif;yGm;r_rsm; ay:xGuv
f mEdik o
f nf?
avhvmolrsm;onf ty,fc&H aom ygwrD sm;/ ud,
k fpm;vS,frsm;ESihf Oya'csK;d azmufcaJh omfvnf; ty,fc&H jcif;r&Sd[k qdak om
ygwDrsm;/ ud,
k pf m;vS,rf sm;udk txl;tm&Hpk u
kd o
f ifhonf?
xGuaf y:vmor# tjiif;yGm;r_rsm;udk aocsmpGm
pm&if;ypkxm;oifo
h nf? xdk@jyifxt
dk r_rsm;udk tqifjh rifah &G;aumufyJG tm%mydik f odk@r[kwf w&m;&H;k rsm; (Oya't&
av#mufxm;Edik af om rnfonhw
f &m;&H;k rqd)k
u =um;emppfaq;r_yaepOfrSmvnf; apmif=h unfah vhvmoiho
f nf?
uk,
d pf m;vS,af vmif;jzpfvadk omolrsm;ESiyfh wfoufI usKd ;a=umif;nDaom uef@owfcsufrsm; xm;&dES ikd +f yD;/ wdk@rSm
wdik ;f jynftwGi;f
tcsdeu
f mvwpfct
k xd
aexdik o
f jl zpf&efvjkd cif;/
tedrq
hf ;kH owfrw
S fxm;aom
rJqEN&N iS rf sm;.
axmufcrH &_ &efvjdk cif; odk@r[kwf tedrq
fh H;k owfrSwx
f m;aom rJay;Edik o
f t
l oufxuf yd}k uD;&efvjkd cif;wd@k jzpfonf?
tcsKd@rw
S yf w
Hk ifjcif; vkyx
f ;Hk vkyef nf;rsm;wGif txl;ojzifh Ekid if aH wmf.atmufajctqifw
h iG f ud,
k pf m;vS,af vmif; tcsK@d
odk@r[kwf ud,
k pf m;vS,af vmif;tm;vH;k a&G;aumufcaH om wdik ;f jynfrsm;wGif ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;ESihf ygwD rsm;onf
A[dak &G;aumufyGJtm%mydik w
f iG f rSwyf w
Hk if&efrvdt
k yfyJ/ a'oqdik &f mESihf c&dik t
f qifh a&G;aumufyJG tm%mydik x
f w
H iG f
rSwyf w
Hk if&ef vdt
k yfonf? wcgw&HwiG f ESpaf e&mpvH;k wGif rSwyf w
kH if&ef vdt
k yfEikd o
f nf? ,if;uJo
h @kd aom
tajctaersm;atmufwiG f a'oqdik &f m apmif=h unfah vhvmolrsm;onf ygwED iS u
hf ,
dk pf m;vS,af vmif; rSwyf w
kH ifjcif;ta=umif;
apmif=h unfah vhvmjcif;
tpD&ifcpH mwifjcif;yoiho
f nf?
av#mufvm$ wifjcif;
ESihf
t,lcw
H if
jcif;wdk@EiS yfh wfoufIaomfvnf;aumif; A[d&k ;Hk csKyfod@k jyefvnftpD&ifc&H rnfh enf;vrf;rsm;ESihf ywfoufIaomfvnf; aumif;
olwdk@tm;/ tusO;f oabmr# &Si;f jyxm;oiho
f nf?
ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;ESifh Edik if aH &;ygwrD sm; rSwfyw
Hk ifjcif; vkyfx;kH vkyfenf;rsm;udk tuJjzwfa&;twGuf vrf;!$ef csurf sm;rSm
 Edikf if aH &;ygwDrsm;ESiu
fh ,
dk pf m;vS,favmif;rsm; trnfpm&if;wifoiG f;jcif;twGuf w&m;0ifav#mufv$mrsm;
rSef- rrSepf pfaq;csed fwiG f wufa&mufEidk af tmifud;pm;jcif;/
 ppfaq;+yD;aomw&m;0ifav#mufvm$ rsm;udk a&G;aumufyJt
G m%mydik frsm;u wajy;nD*kpu
kd I
f ppfaq;cJjh cif;
&d-S r&dS od&dSEidk &f eftwGuf ud;pm;pdppf=unfjh cif;/
 a&;xd;k xm;aom vufrw
S frsm; rSeu
f efa=umif;ppfaq;&eftwGuf w&m;0if vrf;!$ecf suf odk@r[kwf !$ef
=um;csurf sm;xkwjf yefxm;jcif;&d-S r&dS az:jyjcif;/
 y,fcsr_rsm;tm; ta=umif;jycsufcikd v
f jHk cif; &dS-r&dSppfaq;jcif;/ ta=umif;jycsuo
f nf usdK;a=umif;qDavsmrf _
&d-S r&dS ppfaq;jcif; ESifh y,fcsc&H aom w&m;0ifav#mufvm$ rsm;ESihf y,fcsrcH&aom tjcm;aom ygwD/ ud,
k f
pm;vS,af vmif;rsm;. av#mufvm$ rsm;udk Edi_ ;f ,SOaf vhvmjcif;/
63

 a&G;aumufyGJaumfr&Siw
f pfcu
k uk,
d pf m;vS,af vmif;rsm;/ ygwDrsm;udk vufc&H ef/ y,fcs&eftwGuf qH;k jzwf
csucf s&mwGif rJay;jcif;&d-S r&dS ppfaq;jcif;/aumfr&Sit
f zGJ@0ifrsm;u rnfodk@rJay;cJ=h uonfudk od&&Sd eftwGuf
,if;udpq
P ;Hk jzwfcaJh om tpnf;ta0;rSww
f rf;rdwLW udk awmif;cHjcif;/
 vufcjH cif;cH&aomEdik if aH &;ygwDrsm;/ ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;ESihf y,fcsc&H aom Edik if aH &;ygwDrsm;/ ud,
k pf m;
vS,af vmif;rsm;udk rnfodk@/ rnfonft
h csed w
f iG f qH;k jzwfcsut
f a=umif; today;cJo
h nfukd pHkprf;jcif;/
 tu,fI w&m;0ifav#mufvm$ rsm;onf ty,fcsccH &Jh ygu ygwD od@k r[kwf udk,pf m;vS,af vmif;u ,if;
qH;k jzwfcsut
f ay: t,lcw
H ifcjJh cif; &d-S r&dS pHkprf;jcif;ESihf tu,fI wifcyJh gu rnfonfah e&modk@ wd@k t,l
cHwifco
Jh enf;ESifh ,if;t,lcHrS rnfonf&h v'fxu
G af y:cJo
h enf; ponfw@kd udk pHkprf;jcif;?

(*)
kH ifjcif;
(*) trsKd;orD;ESifh vlenf;pkwidk ;f &if;om;rsm; rSwyf w
jynfwiG ;f
apmif=h undah vhvma&;ktzGJ@wckonf trsK;d orD;ESihf wdik ;f &if;om;vlenf;pk rnfr#ukd ygwDrsm;rStrnf
pm&if;wifoiG ;f onfEiS fh a&G;aumufyGJtm%mydik frsm;rS rSwfyw
kH ifciG fh yonfukd avhvmoiho
f nf? (OSCE) a'o
twGi;f &dw
S ikd ;f jynfrsm;u f;wdk@widk ;f jynftwGi;f
tpd;k &tkycf sKyfa&;wGif trsKd;orD;ESihf wkid ;f &if;om;vlenf;pkrsm;
yg0iftyk cf sKyfciG t
fh wGuf tumtuG,af y;xm;aom Edik if Hwum vl@tcGit
hf a&; pHcsdefp!
H $e;f rsm;udk av;pm; vdu
k fem ygrnf[k
uwdu0wfyxm;onf (tcef; 1 udk &_yg)? ,if;vkyif ef;tm; apmif=h unft
h uJjzwfjcif;tm;jzifh jynfwiG ;f avhvma&;tzGJ@u
jynfov
l l xt
k m; trsK;d orD;ESifh wdik ;f &if;om;vlenf;pkrS rnfr# ta&twGuo
f nf trnfwifoiG ;f jcif;cH&+yD;/ rnfr#
atmifjrifpmG rSwfyw
Hk ifjyF;jzpfa=umif;rSww
f rf;ESifh cGJjcm;qufqcH H &r_tay: avhvmqef;ppfcsuf wpfcu
k kdvnf; wifjyEdik o
f nf?

64

8? a&G;aumufyrGJ q
J ,
G pf nf;H;k r+ukd apmih-f unfah vhvmjcif;
u? Edik if aH &;ygwrD sm;/ ud,
k fpm;vS,af vmif;rsm;ESifh awG@qjkH cif;?
c? rD',
D mESiafh wG@qHjk cif;?
*? tpd;k &0efxrf;rsm;ESifh awG@qjHk cif;?
C? rJq,
G fyGJrsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
i? vHk cHa&;wyfzGJ@0ifrsm;. vkyaf qmifcsurf sm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
p? rJqG,pf nf;H;k r_toH;k p&dwfrsm;/ tvSLaiGyrm%ESihf tvSLaiGZpfjrpfrsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
q? Edik if aH wmft&if;tjrpfrsm; tvGo
J ;Hk pm;vkyrf _ukd apmif=h unfah vhvmjcif;?
Z? ydyuQ umuG,fwmqD;jcif;ESifh a&G;aumufyJu
G mvt=urf;zufr_rsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;?
ps? tjcm;udp&P yfrsm;udk apmih=f unfah vhvmjcif;?
 yg0if,OS f yifolrsm;ESifhyHkrSeaf wG@qHkI wdk@.vGwv
f yfpmG xkwaf z:ajymqdck iG /hf toif;tyif; zGJ@
pnf;cGifhEiS fh pk&;Hk cGifhrsm;ESifyh wfoufI taESmift
h ,Suw
f pHw
k ck uHawG@&jcif;&d-S r&dSppfaq;jcif;/
 oufqidk &f mwm0ef&dSorl sm;ESiv
fh dkuyf gI wdik fwef;csufrsm;udk vdu
k fvaH qmif&u
G af y;jcif;?
 aoG;xd;k v_H@aqmfaom rdef@cGe;f rsm; yg&Sd-r&du
S kd ppfaq;&eftwGuf rJq,
G v
f x
l t
k pnf;t
a0;rsm;ESifh a[majymyGJrsm;odk@ wufa&mufjcif;?
 tm%m&ygwrD sm;tusdK;twGuf Edik if yH ikd t
f &if;tjrpfrsm; rw&m;ojzifh toH;k yjcif;&dS -r&dS
ppfaq;jcif;?
 rJq,
G v
f _y&f mS ;r_rsm;tm; jcdr;f ajcmufjcif;/ aESmif,
h Sujf cif; odk@r[kwf =um;0ifpu
G fzufjcif;ESihf
ywfoufaom oufaotaxmuftxm;rsm;udk ppfaq;jcif;/ apmih=f unfah vhvmjcif;?
 avhvmapmif=h unfo
h lrsm;tzdk@ rJq,
G v
f KS yf&mS ;r_rsm;tm;vH;k / txl;ojzifh pd;k &drfz,
G af umif;
aom tjzpftysufrsm;ta=umif; tpD&ifcw
H ifjyEdik af om vkyif ef;zGJ@pnf;yHw
k ckw
k nfaqmuf
jcif;?

tajccHvw
G v
f yfciG frh sm;onf rJq,
G yf GJumv. 'Dru
kd &ufpDenf;usaom o&kyo
f uef yDjyifa&;twGuf r&drS jzpf ta&;
ygaomt&mrsm; jzpfonf? Edik fiaH &;wGif yg0ifolrsm;tm;vH;k onf vGwv
f yfpmG toif;tyif;zGJ@pnf;cGiu
hf dk &&do
S ifh onf?
65

wdk@. rJq,
G fpum;rsm;udk vGwv
f yfpmG xkwaf z:ajymqdck iG &hf o
Sd if+h yD;/ +cdr;f ajcmuf [ef@wm;jcif; wpHw
k &m r&dSbJ
wdk@.rJqEN&iS rf sm;udk pkpnf;Ekdicf iG v
fh nf; &do
S ifo
h nf? Edik if o
H m;rsm;wGiv
f nf; wdk@. Edik if aH &;,H=k unf csuu
f dk vGwv
f yfpmG
az:xkwfEidk af om
tcGit
fh a&;&do
S ifo
h nf?
rJqG,yf Jq
G dik &f m
pnf;rsO;f pnf;urf;rsm;rS
yg0iforl sm;
tm;vH;k
wef;wltusdK;cHpm;r_&adS pa&;twGuf ta&;}uD;aomtpdwt
f ydki;f wckrmS yGihfvif;r_ jzpfonf? ,if;pnf;rsO;f pnf;urf;rsm;udk
yGiv
fh if;pGmESifh tESH@tjym;oabmaqmifpGm ausmom;&ifom;rcGJjcm;bJ usio
hf ;kH &rnfjzpfonf? rJq,
G fvy_ &f mS ;pOftwGi;f
yg0if,OS f yifot
l m;vH;k wajy;nDvy_ &f mS ;cGi&fh &dSr_ twdik ;f twmonf a&G;aumufyJv
G kyif ef; wckv;kH udk
tuJjzwf&mY
,H=k unfpw
d cf s&avmufaom wdik ;f xGmonfh bm&dkrw
D mjzpfavh&dSonf?
tedrhfq;kH tm;jzif/h
a&G;aumufyJw
G Gi f
0ifa&muf,OS f yifot
l m;vH;k . tajccHowif;tcsut
f vufEiS fh wd@k .Ekid if aH &; rl0g'rsm;udk rJqEN&iS rf sm; odoifo
h nf?
a&G;aumufyGJrwdik cf if&ufrsm; apmif=h unfah vhvmjcif;. &nf,
G cf surf mS yg0ifolrsm;tm;vH;k twGuf wef;wl v_y&f mS ; Edik af om
tcGit
fh vrf; &S-d r&dES iS fh Edkiif o
H m;rsm;. vGwv
f yfpmG az:xkwcf iG /hf pk&;kH cGi/hf toif;tyif; wnfaxmifciG fhEiS hf
oGm;vmv_y&f mS ;cGifhrsm;tm; av;pm;vdu
k ef mjcif; &S-d r&Sd tuJjzwfjcif;jzpfonf? yHrk Set
f m;jzifh ,if; vGwv
f yfciG hfrsm;tm;
wdik ;f jynfwck. tajccHOya'wGif xnfo
h iG ;f jyXmef;onf? txl;ojzifh ,if;vGwfvyfciG hf rsm;tm; a&G;aumufyJOG ya'jzifh
a&G;aumufyGJumvwckwiG f tumtuG,f yay;onf? ,if;tcGit
hf a&;rsm;onf (OSCE) uwdu0wfrsm;ESihf
Edik if w
H umvl@tcGit
fh a&; pHcsed fp!
H $e;f wdk@wGif yg0if=u+yD;/ Oya'ESifh vufawG@vkyfief; vkyaf qmifcsdew
f idk ;f wGif
tcGit
fh a&;rsm;udk umuG,af pmifah &Smuf&rnf jzpfonf?
apmif=h unfah vhvmr_ukd
aG;aumufyJG
apmif=h unfah vhvmr_ndEid_ ;f a&;ESihf
ydik f;jcm;
a&G;aumufyGJrwdik cf ifumv
oH;k oyfa&;tzGJ@(Observation Co-rdination and Analysis Unit) .tzGJ@0ifrsm;u A[dt
k qifhrSm aqmifu
G +f yD;/ a'oqkid &f m
apmif=h unfah vhvmolrsm;u a'oqdik &f mtqifhrmS aqmifGuo
f ifh onf? jynfwiG ;f apmif=h unfh avhvma&;tzGJ@.
rsufpdEiS efh m;rsm;tjzpf
a'oqkid &f m
apmif=h unft
h uJcwforl sm;onf
rJqENay;yGJ
rpwifrD
tajctae
&_axmift
h m;vH;k ESiyfh wfoufI jynfhp/Hk rSeu
f efaom owif;tcsut
f vufrsm;udk axmufyhH ay;oifo
h nf? xdk@a=umifh
wdk@tm; aumif;rGefpmG
&Si;f jyxm;&rnf? wd@k rSm qufo,
G af &;vrf;a=umif; aumif;rGepf mG &dSoifo
h nf?
a&G;aumufyGJtuumv tpD&ifcpH m wifoiG ;f jcif;yHkpu
H kd aumif;aumif; em;vnf xm;&rnf jzpfonf?
a&G;aumufyGJtuumvtwGi;f a'oqdik &f mapmif=h unfah vhvmolrsm;onf Edik if aH &;ygwrD sm;/ ud,
k pf m;vS,f avmif;rsm;/
oufqidk &f ma&G;aumufyGJt&m&dSrsm;/ tpd;k &t&m&drS sm;ESihf yHkrSefawG@qjkH cif; ESihf vlxrk JqG,yf JGrsm;/ vlxt
k pnf;ta0;rsm;udk
wufjcif;jzifh rJq,
G fyGJjzpfay:wd;k wufr_rsm;udk tqufrjywf avhvmoifo
h nf? vHk cHa&; wm0ef&o
Sd lrsm;/ jynfwiG ;f rD',
D mrsm;/
tjcm; tpd;k &r[kwaf om tzGJ@tpnf;rsm;/ uk,
d pf m;vS,rf sm;/ ygwD axmufcHorl sm;/ jynfolrsm;ESihfvnf; tquftoG,f
vkyo
f ifhonf?tywfpOftpD&ifcHpmrsm; wifjyjcif;/ tjzpf tysuf tao;pdwt
f pD&ifcHpmrsm;/vlxt
k pnf;ta0; wckcsi;f pD.
tpD&ifcpH mrsm; wifjyjcif;jzifh a'o qdik &f m apmih=f unfah vhvmolrsm;onf wdik ;f jynft0Sr;f rJq,
G fyJrG sm;ESifhywfoufI
A[k&d ;Hk csKyfu &Si;f vif; jywfom;aom yHu
k m;csyf wcsyfuakd &;qGJ&mY taxmuftulay;Edik rf nf jzpfonf?
avhvmolrsm;onf wdk@wifjyaomta=umif;t&mtm;vH;k udk wdu
k &f u
kd jf rifawG@orl sm; jzpfcsirf S jzpfEikd o
f nf? ,if;od@k aom
tajctaersm;atmufwiG f
pGyfpGJcsufrsm;rSef-rrSeaf vhvm&efEiS fh
rSefuefwu
d spmG
tpD&ifc&H ef
ta&;}uD;onf?usdK;a=umif;nDnw
G af om oHo,wckuif;pifomG ;avmufatmif oufaotaxmuf txm;rsm;udk
ppfaq;=unf&h ef vdt
k yfaom &mZ0wfr_rsm;ESihf rwlyg? a&G;aumufyaJG pmif=h unfah vhvmolrsm;tzd@k oufao
taxmuftxm;uHv
k Hk jynfhpaHk =umif;aumufcsucf sEdik af &;twGuf ,H=k unfpw
d cf s avmufz,
G f&m t&if;tjrpf tajrmuf
trsm;rS&&Sad om tvm;wl om"ursm; tqifoif&h dSae&efvt
kd yfonf? apmif=h unf avhvmolrsm; taejzifh
66

wdk@.tpD&ifcHpmrsm;onf
wdk@ud,
k w
f ikd jf rifawG@caJh om
tjzpftysurf sm;
od@k r[kwf
tjcm;olrsm;
ud,
k pf m;wifjytpD&ifc&H aom tjzpftysufrsm;jzpfa=umif; &Si;f vif;pGm wifjyoifhonf? tu,fI 'kw,
d tcsujf zpfygu
owif;t&if;tjrpfonf *k%fodumQ &daS om/ ,H=k unfpw
d cf s&aomt&if;t jrpf[w
k f - r[kwu
f kdvnf; tuJjzwfoifo
h nf?
(u) Edik if aH &;ygwrD sm;/
k pf m;vS,af vmif;rsm;ESihf awG@qHjk cif;
sm;/ ud,
apmif=h unfah vhvmr_nEd _id ;f a&;ESifh ydik ;f jcm; oH;k oyfa&;tzGJ@.tzGJ@0ifrsm;ESifh a'oqdik &f m apmif=h unfah vhvmol rsm;onf
ygvDrefwiG f ud,
k fpm;yaeolrsm;/ ud,
k pf m;yr_r&daS omfvnf; axmufcrH t
_ rsm;tjym;&&daS eolrsm; tygt0if t"du
Edik if aH &;ygwDrsm;ESifh
awG@qHkoifo
h nf?
awG@qykH JGrw
S qifh
wd@k .
rJqG,fvy_ &f mS ;r_rsm;ESihfywfoufaom
owif;tcsut
f vufrsm;
pkaqmif;jcif;ESifh
wd@k wifjyvdak om
ta=umif;t&mrsm;udv
k nf;
em;axmifjcif;
yoifo
h nf?tu,fI Edik if aH &;ygww
D cku
pGyfpJcG sufwckyvkyfygu/a'oqdik &f m apmif=h unhaf vhvmolrsm;u tjcm;
t&if;tjrpfrsm;rSaeI ,if;pGyfpGJcsuf rSe-f rrSef oufaojy&ef u;yrf;oiho
f nf?tu,fI ygwDwcku w&m;&H;k od@k r[kwf
a&G;aumufyGJaumfr&Six
f Hodk@ rauseyfcsuw
f ck wdik fwef;ygu/ avhvmolrsm;onf pmjzifh a&;om; az:jy xm;aomrdwLW rsm;udk
awmif;,loif+h yD;/tjiif;yGm;r_apmif=h unfah vhvma&;
vrf;!$erf _rsm;
twdik ;f
vdu
k ef musio
hf ;Hk
oifo
h nf?
Edik if aH &;ygwDrsm;ESiafh wG@qaHk omtcgwiG f ygwDrsm;ESihf wdk@.bufawmfom;rsm;rSm wdk@ae&m &&daS &; twGuf pmem/
axmufcrH &_ atmifu;yrf;rnf[laom uk,
d fyidk t
f pDtpOf&w
dS wfa=umif;udk apmif=h unfah vhvmol rsm;u owdcsyfoiho
f nf?
orwa&G;aumufyGJwiG f
apmif=h unfah vhvmr_ndEid_ ;f a&;ESihf
ydik ;f jcm;
oH;k oyfa&;tzGJ@onf
xdyw
f ef;ud,
k fpm;vS,af vmif;tm;vH;k ESifh awG@qo
kH ifo
h nf? ygvDrefpepfa&G;aumufyJEG iS hf a'oqdki&f m a&G;aumufyJG rsm;wGif
a'oqdik &f mapmif=h unfah vhvmolrsm;onf Edik if aH &;e,fy,frS udk,pf m;vS,af vmif; trsKd;rsK;d ESiafh wG@q&kH ef u;yrf;oiho
f nf?
(c) rD',
D mESiafh wG@qjHk cif;
apmif=h unfah vhvmr_nEd _id ;f a&;ESifh ydik ;f jcm; oH;k oyfa&;tzGJ@onf tcef; (9) wGif az:jyxm;ouJo
h @dk Ekid if aH wmf tqifh wGif
rD'D,mESifh qufqo
H ifhonf? a'oqdik &f m apmif=h unfah vhvmolrsm;onf a'otqifh rD'D,mrsm; ESiahf wG@qI
kH wd@k .
ydik q
f idk o
f rl sm; (ownership)/ t,f'w
D mhtmabmf/ pmzwfy&d\wfEiS hf oufqikd af om owif; tcsuf tvufrsm;&,l&efEiS fh
wdk@awG@uH&aom uef@owfr/_
aESmif,
h Surf _rsm;ESihf ywfoufaom tpD&ifcHpmrsm;udk &,l oiho
f nf?
a'owGi;f rD',
D mrsm;ESiafh wG@qHjk cif;onf tjcm;aompGypf JcG sufrsm;udk wdu
k q
f ikd fppfaq;Edifk af om tcGihf tvrf;udk &&daS p+yD;/
ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;/ a&G;aumufyGJtkycf sKyfykHEiS fh a&G;aumufyJv
G kyf ief;pOfwiG f yg0ifaom tpd;k &Xmersm;tay:
owif;axmufrsm;ESifh t,f'w
D mrsm;. oabmxm;udv
k nf; tuJjzwfEidk o
f nf? a'oqdik &f m apmif=h unfah vhvmolwkd@onf
A[k&d ;Hk rSciG fh ycsuf wpHw
k &mr&&db
S /J rD',
D modk@ a&G;aumufyJv
G kyif ef;pOfEiS hf ywfoufI rnfonfh xifjrif,q
l csufr#
ray;oifah y?
(*) tpd;k &0ef
&0efxrf;rsm;ESifh awG@qHjk cif;
apmif=h unfah vhvmr_nEd i_d ;f a&;ESifh ydik ;f jcm;oH;k oyfa&;tzGJ@EiS fh a'oqdik &f mapmif=h unfah vhvmolrsm;onf avhvma&;
tpDtpOftwGuf
toH;k 0ifrnfo
h wif;tcsut
f vufrsm;&,l&eftwGuf
jynfo@l 0efxrf;rsm;ESiahf wG@qo
Hk ifo
h nf?
awG@qrHk r_ sm;tm;vH;k wGif rawG@qcHk ifuwnf;u avhvmolrsm;taejzifh wd@k rnfonht
f &mudk ar;&efvt
kd yfonfukd
wdwu
d sus uwifq;Hk jzwfxm;oih+f yD;/ jynfol@0efxrf;wpfO;D . tcsed u
f kd rjzKef;oifah y?

67

a&G;aumufyGJumvtwGi;f avhvmolrsm;onf jynfo@l 0efxrf;rsm;. v_y&f mS ;r_rsm;ESihf ywfoufI rauseyfcsurf sm;/


pGypf GJcsurf sm; uHawG@Eikd o
f nf? Oyrm t&m&dw
S OD;u ud,
k pf m;vS,w
f OD; od@k r[kwf ygwD wygwt
D m; rJq,
G f v_@H aqmfjcif;rS
[ef@wm;aESmif,
h u
S jf cif; odk@r[kwf ud,
k pf m;vS,w
f OD; od@k r[kwf ygww
D ygwt
D m; wuf wufuujrSiw
fh ifay;jcif; ponfjzifh
pGypf GJc&H Ekid o
f nf? xdu
k o
Jh dk@aom pGypf JcG surf sm;udk rSe-f rrSeo
f ufaojy&ef cufcJ vSonf? od@k aomf taotcsm *&kwpdu
k f pHpk rf;
az:xkw&f rnf? tb,fa=umihq
f adk omf wkd@onf a&G;aumufyJG qdik &f m Edik if w
H um uwdu0wfrsm;udk
csK;d azmufonfomru jynfwiG ;f Oya'udyk g csK;d azmufjcif;jzpf onf? xd@k tjyif =um;jzwf tkycf sKyfa&;tm%mudk
tvGJo;Hk pm;yaeonfo
h abmvnf;onf?
tpd;k &0efxrf;rsm;.vky&f yfEiS yfh wfoufaom pGypf JcG surf sm;udk tpd;k &a&S@ae/ ykvyd w
f yfzJ@G / w&m;&H;k od@k r[kwf a&G;
aumufyGJaumfr&Six
f o
H kd@ wifjyEdik o
f nf? ,if;uJo
h @kd aom tajctaersK;d wGif avhvmolrsm;onf tjiif;yGm;r_ jzpfpOfukd
avhvmoih+f yD;/ wd;k wufrt
_ vdu
k f tpD&ifco
H ifo
h nf? tjcm;aom tajctaersK;d wGif rsujf rifoufaorsm; onf
xkwaf zmfajymqdv
k adk om qENr&d=S uonfomru/ t&m&Sw
d OD;. vky&f yfo@kd r[kwf xdecf serf '_ %fuckd x
H m;& olw@kd uvnf;
rdrw
d dk@tzdk@w&m;r#wr_EiS fh Oya't&jyefvnfupk m;ay;r_&vdrrhf nf[k r,H=k unf wwf=uacs? apmif=h unfah vhvmolrsm;u
xdu
k o
Jh dk@aom
(vky&f yf
odk@r[kwf
xdecf serf '_ %f)
cH&ol
rsm;udk
wd@k
vkyyf ikd cf iG &hf adS om
w&m;Oya'enf;vrf;rsm;twdik ;f vkyaf qmif&ef
wdu
k w
f eG ;f ay;oihaf omfvnf;/
twif;tusyf
zdtm;ray;oifah y?
,if;uJo
h dk@aom tajctaersK;d wGif avhvmolrsm;twGuf }uD;av;aom tcuftcJ}uD; um; pGypf JcG surf sm;udk rSerf rSef rnfuo
Jh @kd
taumif;qH;k u;pm;pHpk rf;rnfEiS fh pGypf GJco
H t
l m; wd@k bufjcrf;rSajym qdck iG u
hf kd rnfonft
h csed w
f iG f ay;&rnf[I
l jzpfonf?
pGypf GJc&H aom
ygwED iS x
fh yd w
f u
dk af wG@qEHk ikd f
aom
rnfonfh
qH;k jzwfcsurf sK;d
rqdk
A[d&k ;kH ESihf
t=uH^m%f,o
l ifo
h nf?pGypf GJc&H aomygwED iS fh awG@qykH JrG sm;wGif avhvmolrsm;u wkd@u,
kd w
f ikd Ef iS hf wd@k . owif;
ay;olrsm;udk umuG,af pmifah &Smufay;&rnf?
(C) rJq,
G pf nf;H;k r_rsm;udk apmifh=unfah vhvmjcif;
k pf m;vS,af vmif;rsm;.
A[dt
k qifw
h iG f apmif=h unfah vhvmr_nEd i_d ;f a&;ESihf ydik ;f jcm;oH;k oyfa&;tzGJ@onf ygwDrsm;/ud,
v_y&f mS ;r_tcsdefpm&if;udk xm;&So
d ifo
h nf? atmufajctqifhwiG f A[d&k ;kH odk@ tcsdepf m&if; rdwLW rsm;ay;ydk@oifah om
a'oqdik &f mapmif=h unft
h uJjzwforl sm;onfvnf;
Tod@k yifxm;&So
d ifo
h nf?
Tod@k xm;&Sjd cif;tm;jzifh
apmif=h unfh
avhvmolrsm;tzdk@ yg0if,OS f yifol wpfO;D csi;f pD. rJqG,v
f x
l kpak 0;yGJrsm;/ tpnf;ta0;rsm;. ta&twGuu
f kd
apmif=h unfah vhvmr_ndEid_ ;f a&;ESihf ydik ;f jcm;oH;k oyfa&;tzGJ@tzd@k
a&m/
a'oqdik &f m
tpD&ifcw
H ifjyEdik fonht
f jyif/
apmif=h unfah vhvmolrsm;tzdk@yg rdrw
d dk@vkyif ef;rsm;udkpDr&H mwGif taxmuftuljzpfEikd fonf?
avhvmolrsm;onf
wufa&mufcaJh om rJq,
G fyGJ pnf;H;k yGJwckcsi;f pDtwGuf tpD&ifcpH m tjynft
h pHk a&;oifo
h nf?
toH;k yvG,I
f pepfwusowfrw
S x
f m;onfh yHpk w
H ck yvkyo
f ih+f yD; atmufaz:jyyg tcsufrsm; yg0ifoiho
f nf?
 vlxpk &k ;Hk yGJ/ tpnf;ta0;/ tcrf;tem;wckusi;f yaom ygwD od@k r[kwf ud,
k fpm;vS,af vmif;. trnf/
 tcrf;tem;usi;f yaomtcsdef (tpESifh tqH;k )/ ae@pGJ ESihf ae&m/
 a[majymolrsm;. trnfrsm; ESihf wdk@. wm0efrsm;/ Oyrm ygwDacgi;f aqmif/ pm&if;yg uk,
d fpm;vS,f avmif; rsm;ponfjzif/h
tcrf;tem;odk@wufa&mufaom vlO;D a&cef@rSe;f ta&twGu/f
 tpnf;ta0;/ tcrf;tem;udk [ef@wm;aESmif,
h u
S rf &_ Sd- r&d/S &dSygu rnfoel nf;/
 tcrf;tem;odk@wufa&muf&ef tusyu
f idk cf jJh cif; &d-S r&d/S
68

 rdef@cGe;f . t"duta=umif;t&mrsm;ESifh tjcm;xifjrifcsufrsm;a&;Edifk &f ef avhvmoltwGuf ae&mxdik cf if;/


 a[majymolrsm;u t=urf;zufr_jzpfay:apa&; ajrSmufx;kd yifah umfpum;vH;k rsm; odk@r[kwf tjcm;ygwDrsm;/
ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;/ axmufco
H rl sm;tm; t=urf;zufwu
kd fcu
kd af pa&; aoG;xd;k vH@_ aqmfaom pum;
vH;k rsm; toH;k ycJjh cif; &d-S r&dS ponfwdk@jzpfonf?
tu,fI avhvmolrsm;u rJqG,pf nf;H;k r_wckwiG f toH;k ycJah om pum;vH;k onf rJqG,yf Jt
G =urf;zufru
_ kd jzpfay: apEdik o
f nf
odk@r[kwf tm;ay;tm;ajrSmufjzpfapEdik o
f nf[k oH;k oyfrdygu xdak [majymol toHk;ycJo
h nfh pum;rsm; udk
twdtusrw
S fwrf;wifoifo
h nf?tu,fIa[majymolu
t=urf;zufrj_ zpfay:apa&;
ajrmufay;aeygu
a'o
qdik &f mapmif=h unfhorl sm;onf A[dXk mecsKyfodk@ wd@k . pd;k &drfruif;jzpfru
_ kd csucf si;f wifjyoifo
h nf?
usi;f ycGifhr&aom rJq,
G fpnf;a0;yGJrsm;/ vlxkpnf;a0;yGJrsm;ESihf tjcm;tcrf;tem;rsm;udv
k nf; avhvmolrsm;u
tpD&ifco
H ifo
h nf? tu,fI tm%mydik frsm;u tcrf;tem;wcktwGuf cGihf yrdef@ay;&ef jiif;qefygu rnfonfh
ta=umif;a=umifh qH;k jzwfco
Jh nfudk avhvmolrsm;u od&&Sd efu;yrf;oih+f yD;/ ,if;ta=umif;jycsurf sm;onf qDavsmrf _ &d-S
r&du
S v
dk nf; tuJjzwfoiho
f nf?
(i) vHk cHa&;wyfzGJ@0ifrsm;. vkyaf qmifcsurf sm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;
rJq,
G u
f mvESifh rJay;aom vkyfief;pOfwckv;Hk twGi;f vHk cHa&;wyfzJG@0ifrsm;wGif rJqEN&iS frsm;ESihf ud,
k pf m; vS,af vmif;rsm;tm;
tjcm;olrsm;+cdr;f ajcmufjcif;rS umuG,af y;&efEiS hf ormorwfuspmG aqmif&u
G af y;&ef [laom wm0efESpfrsK;d pvH;k &do
S nf?
+cdr;f ajcmufjcif;onf ud,
k fpm;vS,rf sm;ESifh rJqEN&iS frsm; tay:wGif qd;k usKd ; oufa&mufr_rsm;&d+S yD;/ txl;ojzifh
vHk cHa&;wyfzGJ@0ifrsm;u usL;vGeaf omtcgwiG f ydkrI
kd tEW&m,f jzpfay:aponf? +cdr;f ajcmufru
_ kd twdtusaz:jy&ef
cufcJaomfvnf; +cdr;f ajcmufr_ txl;ojzifh vHk cHa&;wyfzJG@0ifrsm; usL;vGeaf om +cdr;f ajcmufrr_ sm;us,u
f s,jf yef@jyef@jzpfay: rnfh
tvm;tvmrsK;d udkrl txift&Sm;awG@&wwfonf?
a&G;aumufyGJEiS q
fh ufE,
G rf &_ adS om zrf;qD;r_/ xde;f odr;f r_tm;vH;k udk avhvmolrsm;u taotcsm rSww
f rf;wif oih+f yD;/
avhvmoifo
h nf? Ekid if aH &;v_yf&mS ;wufuolrsm;udk a&G;aumufyJu
G mvtwGi;f zrf;qD;jcif; od@k r[kwf xde;f odr;f jcif;onf
tvGeq
f ;dk 0g;aom tjzpfrsm;jzpf+yD;/ a&G;aumufyJv
G kyif ef;pOfonf Ekid if w
H um pHcsdefp!
H $ef;rsm;ESihf udu
k fnrD _r&Sad =umif;
jyqdak eonf?
(p) rJq,
G pf nf;H;k r_toH;k p&dwrf sm;/ tvSLaiGyrm%ESihf tvSLaiGZpfjrpfrsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;
rJq,
G yf GJ bma&;ESifh toH;k p&dwq
f idk &f m udp&P yfrsm;onf (OSCE) a'otwGi;f ESihf tjyif ESpcf pk vH;k wGif wpp
jrifw
h ufvmaeaom pd;k &drpf &maumif;onfh udp&P yfrsm; jzpfonf? Edik if o
H m;rsm;onf wd@k . Edik if aH &;ygwrD sm;ESihf
ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;tm; rnfou
l
aiGa=u;qkid &f m taxmuftyHrh sm;ay;aeonfukd odv=dk u+yD;/ rnfr#
tultnD&onfEiS fh rnfuo
Jh dk@ toH;k yaeonfuv
kd nf; odv=kd uonf? xd@k a=umifh jynfwiG ;f apmifh =unfah vhvma&; tzGJ@rsm;u
rJq,
G yf GJtoH;k p&dwrf sm;ESifh tvSLaiGZpfjrpfrsm;udk aocsmpGmpHpk rf;&efvo
fkd nf[k aumufcsucf srnfh tvm;tvmrsm;
wppwd;k yGm;vmaeonf? yGiv
fh if;r_EiS fh wm0efcrH u
_ kd ydrk w
kd ;kd wufvmatmif Oya'tajymif;tvJ rsm; yvkyaf y;a&;wGif
xkwjf yefay;aom tpD&ifcpH mrsm;u taxmuftulwck jzpfEidk yf gonf?

69

rJq,
G fpnf;H;k r_bma&;ESifh toH;k p&dwq
f idk &f m udp&P yfrsm;udk apmif=h unft
h uJjzwf&efrmS txl; cufcJaom udp&P yf jzpfonf?
a&G;aumufyGJOya'u Edik if aH wmfXmewpfck odk@r[kwf a&G;aumufyJaG umfr&Sit
f m; rJq,
G f pnf;H;k r_ tvSLaiGrsm;ESihf
toH;k p&dwrf sm;udk apmif=h unfah vhvm&ef cGifh yay;onfhwikd af tmif/ oufqikd &f mXmersm;onf ,if;udpu
P kd pDraH qmif&u
G &f mwGif
tcuftcJrsm;udk awG@&&dS onf? Edik if aH &;ygwDrsm;/ udk,pf m;vS,af vmif;rsm;ESifh axmufco
H lrsm; (wwd,ygwD
toH;k p&dw[
f ak c:onf?) . pkpak ygi;f toH;k p&dwu
f dk rnfo
h @kd aomtcgr# &Si;f jyjcif; r&daS y? ygwD odk@r[kwf
ud,
k pf m;vS,af vmif;tvSLaiGrsm;. Zpfjrpfukd trsm;jynfoq
l ikd f &mtzGJ@tpnf; od@k r[kwf tpd;k &Xmersm;rS
ppfaq;vdkru
_ v
dk nf; rnfodk@aomtcgr# ruqdck aJh y?
jynfwiG ;f avhvma&;tzGJ@rsm;onf a&G;aumufyJv
G kyif ef;pOfyg ,if;tcef;uESiyhf wfoufI apmif=h unfah vhvm&m wGif
tcuftcJrsm;&Sad =umif;ESifh tEW&m,fyifv#i&f adS =umif; owdxm;oiho
f nf? txl;ojzifh Ekid if aH wmfXmersm;uJo
h k@d
pHpk rf;ppfaq;a&;tm%m wdk@xHwiG f r&daS y?
a&G;aumufyGJOya'u Edik if aH &;ygwDrsm;ESifh ud,
k fpm;vS,af vmif;rsm;udk wd@k .toH;k p&dwfrsm;twGuf wm 0efc&H ef
ajymqdak umif; ajymqdkEidk o
f nf? xdu
k o
Jh dk@Oya'rsK;d &dSygu tvSLaiG. Zpfjrpf (odk@r[kwf toH;k p&dw.
f &nf&,
G cf su)f /
aiGv$Jajymif;ay;onfh yrm%ESiafh e@&ufwdk@udv
k o
l &d iS =f um; xkwaf z:ajymqd&k rnf[al omowif; tcsurf sm; a,bk,s tm;jzifh
vdt
k yfonf? Edik if aH &;ygwDrsm;ESifh ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;onf a&G;aumufy-JG rJq,
G fpnf;H;k r_ b%fpm&if;wck oD;oef@ziG v
hf Spf
toH;k y&ef vnf;vdt
k yfaumif; vdt
k yfEidk o
f nf?tu,fI a&G; aumufyJOG ya'wGif ,if;uJho@dk om vdt
k yfcsufrsm;yg&Sdygu
xdOk ya'tay:av;pm;vdu
k femr_ &d-S r&du
S dk avhvmolrsm;u apmif=h unfh avhvmoiho
f nf? xd@k tjyif avhvmolrsm;onf
bma&;tpD&ifcpH mrsm; jynfph Hkr&_ Sd-r&S/d wdusr&_ -dS r&d/S owfrw
S af y;xm;aomtcsed t
f wGi;f rSmxkwjf yefjcif;&S-d r&Sw
d kd@ukd
tuJjzwfay;&ef u;yrf;oifo
h nf? Ekid if aH &;ygwDrsm; ESihf ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;onf wef;wlqufqcH &H jcif; &d-S
r&SEd iS ft
h csed frt
SD cgrD Oya' usio
fh Hk;r_twdik ;f twm udkvnf; jyefvnfo;kH oyfoifo
h nf?
tu,fI rJq,
G yf GJtoH;k p&dwt
f ay: Oya't&uef@owfxm;ygu avhvmolrsm;onf ,if;uef@owfcsurf sm; qDavsmfr&_ -Sd r&d/S
ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;/ ygwDrsm;udk xda&mufaom rJq,
G fyJrG sm; yvky&f eftwGuf vHak vmuf aom toH;k p&dwf oH;k cGihf
ay;xm;jcif; &d-S r&du
S v
dk nf; tuJjzwfoifhonf?ygwDrsm;/ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;. udp&P yf tay: tjrifrsm;udv
k nf;
avhvmolrsm;u odatmifu;yrf;oiho
f nf?
a&G;aumufyGJOya'u Edik if aH &;ygwDrsm;/ ud,
k fpm;vS,af vmif;rsm;udk toH;k p&dwfrsm;twGuf wm0efc&H ef jyXmef;
xm;jcif;r&Syd gu
jynfwiG ;f avhvmolrsm;onf
vlo&d iS =f um;xkwaf z:xm;aom
toH;k p&dwrf sm;udk
apmif=h unfh
avhvmoiho
f nf? Oyrm &kyjf rifo=H um;/ a&'D,/kd owif;pm/ a=umfjimbkwfw@kd jzifah =umfjimjcif;ESihf ygwD pmay/ ydkpwm
tajrmuftrsm; xkwaf 0jcif; ponfwdk@.wefzd;k udk od&ESd ikd &f ef u;yrf;oifo
h nf? rJqG,yf JrG sm;. ukeu
f sp&dw/f txl; ojzifh
vlxpk nf;a0;yGJ}uD;rsm;. ukeu
f sp&dwu
f v
dk nf; cef@rSe;f Edik o
f nf?
rD'D,mwGif a=umfjimxnf&h efay;oGi;f aiGudk apmih=f unft
h uJjzwfjcif;onf vGepf mG &Si;f vif;+yD;/ xda&mufonf? a=umfjim
toHvi$ o
fh mG ;aom tcsdeEf Sifh t}udr/f okd@r[kwf yHkEdSyfr'D D,mwGif a=umfjim. t&G,t
f pm;ESihf tqifh ae&m. ukeu
f sp&dwu
f kd
wGucf sufEidk o
f nf (tcef; 9 udk &_yg?)? ,if;wGucf sufr_rsK;d rsm;udk ygww
D ck od@k r[kwf ud,
k fpm;vS,af vmif;wOD;. a,bk,s
toH;k p&dwu
f dk wGucf suf&mwGif toH;k yEkid fonf?

70

ydpk wmrsm;ESifh ygwD. a=umfjimypPn;f ypP,rsm; toH;k p&dwu


f dk apmif=h unfah vhvm&ef ydkrI
kd cufcJonf? ,if; ypPn;f rsm;udk
xkwv
f kyaf y;aom yHkESdyw
f u
dk o
f mv#if pdwcf s&aom owif;t&if;tjrpf jzpfaoma=umifh jzpf onf? (owif;tcsut
f vufEiS hf
yufoufI yxrOD;pGmtm;jzif/h ygwD odk@r[kwf ud,
k pf m;vS,af vmif;tm; ar;jref;oihf onf? a&G;aumufyJOG ya'onf
wcgw&HY yHkESdyx
f w
k af 0aompm&Gupf mwrf;rsm;wGif Edik if aH &;ygwD od@k r[kwf ud,
k pf m;vS,af vmif;.trnf/ yHkEdSyfpuf.
trnfrsm;
az:jyay;&efjyXmef;xm;onfjzpf&m/
jynfwiG ;f
avhvmolu
yHEk ydS fr_
ta&twGuEf iS hf
tao;pdwu
f ek fusp&dwu
f adk r;jref;=unfEh ikd o
f nf? tu,fI ,if;owif; tcsuo
f nf =uef@=umaeygu vkyaf qmifEikd af om
enf;vrf;rSm jrifawG@ae&aom ydpk wmta&twGuu
f kd a&wGufI yHEk dSyx
f kwaf 0 aom t&nftaoG;tvdu
k f ukeu
f sp&dwu
f kd
cef@rSe;f wGucf sufEidk fonf? tcsdefuek af om tvkyw
f pfcjk zpf+yD;/ wdusr_ vnf; r&dv
S yS g? odk@aomf ,if;od@k vkyjf cif;tm;jzifh
toH;k p&dwyf rm%ESifh ywfoufI t!$e;f ude;f tcsKd@ukd &&SEd idk fonf?

&dar;eD
kar;eD;,m;Ed
havv
h molrsm;onf rJq,
G pf nf;H;k r_ bma&;udp&P yfudk pHpk rf;ppfaq;jcif;
,m;Edik if H jynfwiG ;f apmif=h unfavh
av

(1999) ckEpS f Ed0k ifbmvwGif &d;k ar;eD;,m;Edik if t


H wGi;f
vlxq
l ENppfwrf;aumuf,rl w
_ cku Edik if aH &;ygwrD sm;rS
rJq,
G pf nf;H;k r_&yH aHk iGrsm;toH;k yr_EiS fh &HyaHk iGZpfjrpfrsm;tay: vlx,
k =Hk unfrt
_ qifh xdwv
f ef@p&maumif; avmufaom
tqifo
h kd@ a&muf&adS ea=umif; zGix
fh w
k jf ycJo
h nf? ,if;udp&P yfukd vlxt
k =um; pHpk rf; ppfaq;a&; ESihf
tajctwifaqG;aEG;Edik af &;twGuv
f rf;zGiafh y;&efu;yrf;onft
h aeESihf 'Dru
kd a&pD vkv
d m;aom tzGJ@tpnf; (PDA) [k
ac:qdak om a'ocHjynfwiG ;f avhvma&;tpktzGJ@u u|r;f usio
f l tzGJ@wzGJ@tm; 2002- ckEpS f a&G;aumufyJu
G mvtwGi;f
,if;udp&P yfudk pHpk rf;ppfaq;&ef txl;wm0efay;cJo
h nf?
u Edik if aH &;ygww
D ygwcD si;f pDEiS fh wd@k a=umfjimud,
k pf m;vS,rf sm;. aiGa=u;oH;k pGJrt
_ rsK;d tpm;ESihf yrm%/
tvSLaiGZpfjrpfrsm;ESifh ywfoufI owif;tcsut
f vufrsm; pkpnf;cJo
h nf? rsm;jym;vSaom rD',
D mrsm; wGif toH;k ycJah om
ae&m/ tcsed yf rm%udk wGucf su=f u+yD;/ukeu
f sp&dwu
f kd wGucf sucf =Jh uonf? tcsK@d ygwrD sm; onf tjcm;olrsm;xufyI
kd (PDA)
tzGJ@EiS fh ydrk dk yl;aygi;f aqmif&u
G v
f =dk uonf?txl;ojzifh tvSLaiGZpfjrpfrsm; ESihf ywfoufI ydrk I
kd yl;aygi;f aqmif&u
G v
f =kd uonf?
rJq,
G pf nf;H;k r_
pkaqmif;&&daS om owif;tcsut
f vufrsm;rS tajccHI (PDA) u az:xkwjf yEdik af omtcsurf mS
toH;k p&dw.
f tcsKd@tpdyt
f ydik ;f rsm;wGif
Oya'.pnf; rsO;f uef@owfcsurf sm;onf vHak vmujfcif;r&Sd [lIjzpfonf?
,if;vkyif ef;. &v'ftjzpf xkwjf yefcaJh om tpD &ifcpH mudk toH;k yI (PDA) onf yGiv
hf if;r_EiS w
hf m0efcrH r_ sm;
ydrk &dk adS pa&;twGuf rJq,
G pf nf;H;k r_qidk &f m bma&; Oya'rsm;wGif yjyifajymif;vJrr_ sm;vkyaf y;&ef pnf;&H;k aqmf=ocJo
h nf?

(PDA)

rJq,
G pf nf;H;k r_tvSLaiGrsm;. Zpfjrpfrsm;udk apmih=f unfah vhvm&efrmS
ydI
k yifcufcJonf? tb,fa=umihq
f akd omf
,if;udp&P yftwGuf ,H=k unf&avmufaom owif;rsm;&&eftwGuf owif;Zpfjrpfrsm;rSm Edik if aH &;ygwrD sm;/ ud,
k pf m;
vS,af vmif;rsm; ud,
k w
f idk yf if jzpfonf? tu,fI a&G;aumufyJOG ya'onf Edik if aH &;ygwrD sm;ESihf ud,
k pf m;vS,f avmif;rsm;tm;
tvSLaiGZpfjrpfudk
xkwaf z:jy&efjyXmef;xm;jcif;r&Syd gu/
Edik if aH &;ygwrD sm;/
ud,
k pf m;vS,f
avmif;rsm;onf
,if;owif;tcsut
f vufrsm;udk if;wdk@qENjzifh xkwaf z:jyrnfh tvm;tvm r&Sad y? ,if;uJo
h @kd aom tajctaersK;d wGif
rSe-f rrSepf pfaq;Ir&aom owif;tcsut
f vufrsm; pkaqmif;xm;jcif;onf tusKd ; &S-d r&Sd wu,fyifra&&maom
udpjP zpfonf[k aumufcsucf s&rvdjk zpfaeonf? od@k aomfvnf; ygwrD sm; ESihf ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;tm; tvSLaiG
71

ZpfjrpfEiS yhf wfoufI tao;pdwf ajz=um;ay;&ef arwWm&yfcjH cif;onf vkyx


f u
kd o
f nft
h vkyjf zpfa=umif; (PDA) .tawG@
tuHujyqdak eygonf?
(q) Edik if aH wmft&if;tjrpfrsm; tvGJo;Hk pm;vkyrf u
_ kd apmif=h unfah vhvmjcif; 20
tcsKd@ wdik ;f jynfrsm;wGif a&G;aumufyJOG ya'onf Edik if aH &;t& 0ifa&muf,OS f yiforl sm;udk Edik if aH wmft&if;tjrpf rsm;
oH;k pGJciG afh y;onf? Edik if aH wmf. wdu
k &f u
dk fbma&; taxmuftyHrh sm;/ Edik if aH wmf. owfrw
S fxm;aom t&if; tjrpfrsm;tm;
toH;k ycGi/fh vlxk tpnf;ta0;rsm;twGuf tpd;k &ydik t
f aqmuftOD;rsm;tm; toH;k yydik cf iG fhEiS fh tpd;k & ydik f rD'D,mrsm;tm;
toH;k ycGifh ponfwdk@ yg0ifonf? t&if;tjrpfrsm;udk ,SOf yifot
l m;vH;k twGuf nDwn
l Dr# a0cGJay;&rnf? ygwDrsm;tm;vH;k ESihf
ud,
k pf m;vS,af vmif;tm;vH;k onf wef;wlnDr# wlnDr# pGm&-r& avhvmolrsm;u pHkprf;avhvmoifo
h nf? t&if;tjrpfrsm;udk
wpHw
k &maom pHowfrw
S cf surf sm; ay:rSm tajccHyI &&Sad p&rnf jzpf onf?
tu,fI TuJo
h dk@&&Sad pd;k rSeyf gu avhvmolrsm;onf atmufygtcsurf sm;udk tuJjzwfoifhonf?





pHowfrw
S cf sufrsm;onf cdik rf mwdusjcif;ESifh &Si;f &Si;f vif;vif;owfrw
S x
f m;jcif; &Sd-r&d/S
pHowfrw
S cf sufrsm;onf usKd ;a=umif;qDavsmrf _EiS hf r#wr_ &d-S r&/dS
pHowfrw
S cf sufrsm;udk ,SOf yifoltm;vH;k tay:rSm wax&mwnf; usio
hf H;k jcif; &d-S r&d/S
rnfonfh ,SOf yifoludkrS rw&m;ojzifx
h cd du
k af pjcif;r&Sad om yrm%ESihf t}udrfrsm;t& t&if;tjrpfrsm;udk
cGJa0ay;jcif; &d-S r&d/S
Edik if aH wmf. t&if;tjrpfrsm;jzpfaom vlom;ESifh ypPn;f OpPmrsm;udk tvGJo;kH pm;ry&efrmS vuf&Sd wdik ;f jynf tkycf sKyfaeaom
ygwDrsm;. wm0efjzpfonf? 'Dru
dk a&pDEidk if HwEdik if w
H iG f tpk;d &ykid fypPn;f OpPmrsm;udk wdik ;f jynf twGi;f &dS vlom;tm;vH;k
wajy;nDyidk q
f idk cf iG &fh o
dS nf[I
l a,bk,stm;jzifh vufcx
H m;onf? xkd@a=umifh tpk;d &ydik f ,mOfrsm;/ &H;k Xmeae&mrsm;
ESiafh =u;eef;qufo,
G af &;rsm;tm; tjcm;aom ,SOf yifolrsm;enf;wl wef;wlcHpm;cGihf ray;xm;ygu wOD;wa,muftwGuf
toH;k ryoifah y? xdk@tjyif jynfol@0efxrf;rsm;onf a&G;aumufyJG pDrH tkycf sKyfa&;vkyif ef;rsm;wGif wdu
k &f u
kd yf g0if&ygu (Oyrma&G;aumufyGJaumfr&Sifemrsm;/rJ&Hkt&m&drS sm;/
w&m;ol}uD;
rsm;ESihfvkH cHa&;0efxrf;rsm;)wdk@wiG f
ormorwfusr_ux
dk de;f odr;f &ef
txl;wm0ef&o
Sd nf?a&G;aumufyJG
pDrt
H kycf sKyf
a&;wGif
wdu
k &f u
kd fryg0if&aom
tjcm;jynfol@0efxrf;rsm;onfvnf; wdk@. vkyyf ikd fciG fh od@k r[kwf =oZmudk toH;k y I a&G;aumufyJv
G kyif ef;pOfrmS
0ifa&mufpGuzf ufjcif; rvkyo
f ifhay?
a&G;aumufyGJtusKd ;&v'ftwGuf taxmuftyHhrsm; (patronage) toH;k yjcif;/ vlxv
k kyt
f m;rsm; toH;k yjcif;ESihf
tvm;omefwal omtpDtpOfrsm; toH;k yjcif;onf tpd;k &. ravsmu
f efaf om vky&f yfwckjzpfonf? ,if; vky&f yfukd
20

oD&v
D uFmEdik if &H Sd tzGJ@tpnf;wpfcjk zpfaom vl@tcGit
fh a&;tzJG@ (Institute of Human Rights) u/ (2001) ckEpS f orw
a&G;aumufyGJumvtwGi;f jynfol@yidk yf pPn;f xde;f odr;f umuG,af &;pDru
H ed ;f [k trnfwyfI/ Ekid if yH idk f t&if;tjrpfrsm;udk tpd;k &ygwrD sm;rS
tvGJo;Hk pm;vkyrf u
_ dk tvGeaf umif;rGev
f aS om apmif=h unft
h uJjzwfr_ wckjzifh tqH;k owfco
Jh nf? xdt
k zGJ@. awG@&cdS surf sm;tm; Oa&my or*~
avhvma&;rpf&iS .
f a&G;aumufyGJqikd &f m .tpD&ifcpH mwGif ud;k um;az:jycJo
h nf? ,if;tpD&ifcpH mtm; atmufyg tifwmeuf pmrsuEf mS wGif awG@&Sd
Ekid yf gonf? http://www.europa.eu.int/comm/external_relations/sri_lanka/election_report/index.htm.

72

az:xkwjf y&efEiS fh ,if;tpDtrHrsm;. xda&mufru


_ dk wkid ;f wm&ef cufcJaomfvnf; wd@k onf tusKd ;cHpm; cGihfrsm;udk
tpd;k &trnfjzifah y;jcif;rybJ/Edik fiaH &;ygww
D ck odk@r[kwf ud,
k fpm;vS,af vmif; wOD;.trnfjzifh axmufyhH ay;jcif; &S-d r&dS
pOf;pm;oifo
h nf? pDrcH sufrsm;onf a&G;aumufyJt
G csdefrwdik cf ifwiG f tusKd ;&v'f ay:xGujf cif;/ od@k r[kwf pwifjcif;/ &d-S r&dS
rSww
f rf;wifEidk o
f nf?
tcsKd@widk ;f jynfrsm;wGif Edikf if aH wmfEiS fh xdk@xuferd ahf om tqifw
h iG f vuf&t
Sd kycf sKyfaeaom ygwrD sm;/ udk,pf m;vS,f
avmif;rsm;onf wdk@.tusKd ;pD;yGm;twGuf jynfol@t&if;tjrpfrsm;udk tvGJo;kH pm;vkyaf eonf[k avhvmawG@&Sd &onf?
tpd;k &0ef}uD;rsm; ESifh t&m&drS sm; vdu
k ef m&eftwGuf usihf0wf*%
k o
f dumQ yk'f odk@r[kwf vrf;!$ecf suf rsm;wnf&ySd gu
avhvmolrsm;onf ,if;tcsufrsm;vdu
k femr_ukd apmif=h unfah vhvmoifo
h nf? ,if;uJo
h @dk aom vrf;!$ecf sufrsm;r&dyS gu
avhvmolrsm;tm; a&G;aumufyGJumvtwGi;f Edik if aH wmft&if; tjrpfrsm; ESihf pyfvsO;f aom Oya'/ toH;k yyHt
k a=umif;wd@k ukd
*kwpdkuo
f ifwef;ay;&rnf?
Edik if Hyikd t
f &if;tjrpfrsm; toH;k yr_udk apmih=f unfah vhvm&mwGif txl;owdxm;&efvdt
k yfonf? avhvmolrsm;onf
tvGJo;Hk pm;r_ trSew
f u,fjzpfcaJh om jzpf&yftm;vH;k udk txl;owdyI tao;pdwu
f spGmESifh rSeu
f efwduspGm
rSww
f rf;wifoihfonf? ,if;t&if;tjrpftvGJo;kH pm;vkycf aJh om t&if;tjrpfrsm;. ukefuspm;&dwu
f kdvnf; wGucf suf
xm;Ekid o
f nf?
owdcsyfp&maemufxyfta&;udp&P yfwpfckrmS
jynfol@0efxrf;rsm; od@k r[kwf ppfom;rsm;tm; ygww
D ck od@k r[kwf
ud,
k pf m;vS,af vmif;wOD; (tm%mvuf&t
Sd pk;d &tm%mydifk frsm;ESihf qufE,
G fr&_ aSd omolrsm;jzpfavh&o
dS nf) udk rJay;&ef
zdtm;ay;r_
jzpfonf?
,if;vky&f yfrsKd;onf
Edik if t
H awmfrsm;rsm;wGif
jzpfymG ;aea=umif;
avhvmawG@&&Sd +yD;/
vl@tcGit
fh a&;csK;d azmufrr_ sm;ESifh ywfoufIvnf;jy\emrsm; ay:xGufvmaponf? vkyif ef;cGifwiG f w&m;r0if rJq,
G fr_rsm;/
zdtm;ay;r_/ +cdr;f ajcmufr_rsm;/ Edkiif aH &;tquftoG,jf zifh tvkyf&jcif;ESifh ukef ypPn;f / 0efaqmifr_ wdk@ukd tcrJah y;jcif;tm;jzifh
(jynfol@bmaiGrS [kwo
f nfjzpfap/ r[kwo
f nfjzpfap) rJ0,fjcif; ponfh pGypf JcG sufrsm;udk ESH@EHS@ pyfpyfpkHprf;az:xkwo
f ifhonf?
(Z)
Z) ydyuQ umuG,w
f mqD;jcif;ES
;ESifh a&G;aumufyJu
G mvt=urf;zufrr_ sm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;
a&G;aumufyGJrsm;onf t=urf;zufrw
_ pHw
k &mryg0ifyJ Ekid if aH &;tm%mtwGuf 0ifa&muf,OS f yif&ef tcGit
hf vrf;rsm;
ay;jcif;omjzpfonf? odk@aomf uHta=umif;rvSpmG yif wcgw&HwiG f t=urf;zufrr_ sm; jzpfay:wwfonf? xdko@kd aom
jzpf&yfrsK;d wGif ydyuQudk xde;f csKyfudik w
f ,
G &f efEiS hf ajz&Si;f ay;&efwm0efonf oufqikd &f mtm%mydik frsm;xHwiG f om&do
S nf?
jynfwiG ;f avhvmolrsm;u ,if;jzpf&yfudk eD;eD;uyfuyf apmif=h unfo
h iho
f nf?
jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvma&; tzGJ@rsm;onf a&G;aumufyGJumvt=urf;zufr_ umuG,w
f mqD;a&;vkyif ef;wGif
tusKd ;aqmifaom tcef;urS 0ifa&mufvy_ &f mS ;Edik o
f nf? jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvma&;ktzGJ@rsm;u ydyuQ rjzpfymG ;atmif
umuG,w
f m;qD;&eftwGuf atmifatmifjrifjriff u;yrf;&&Scd aJh om enf;vrf;wckrmS Edik if aH &;ygwDrsm;/ ud,
k fpm;vS,frsm;udk
pka0;ap+yD;v#i/f a&G;aumufyGJumvtwGi;f
rnfo@kd usi=hf uHaexdik frnf[al om
usihf0wf
oduQmyk'f
udk
tm;vH;k oabmwlcsrw
S af pjcif; jzpfonf? TuJo
h kd@aom usi0hf wfrsm;onf tm%moufa&muf jcif; r&daS omfvnf;/
vdu
k ef musio
fh ;Hk r_ &dS-r&dSk apmif=h unfah vhvmEdik +f yD;/ trSew
f u,fjzpfymG ;onf[k awG@&&dS aom csK;d azmufrr_ sm;udk vlo&d iS =f um;
&_H@cs&rnf? uHaumif;axmufrpGmyif a&G;aumufyJEG iS hf qufE,
G faom t=urf;zufr_ rsm;onf (OSCE) a'otwGi;f wGif
urBmt
h jcm;a'orsm;xufyI
dk tjzpfenf;onf?
73

rGew
f eD *D d;k wGif jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvmolrsm;u Edik if aH &;ygwrs
Drsm;. usi0fh wfupd w
P iG f =um;0if
aqmifu
G af y;jcif;
rGew
f eD *D &dw
k iG f
(2001)
ckEpS /f Ekid if w
H iG ;f a&G;aumufyJrG sm;
aqmif&u
G af epOfumvtwGi;f /
apmif=h unfah vhvmol
awmfawmfrsm;rsm;ESifh Edik if o
H m;wdk@u a&G;aumufyJrG Jq,
G pf nf;H;k r_rsm;onf t=urf;zufrq
_ o
D @kd OD;wnfae a=umif; wpp
pd;k &drrf uif;jzpfco
Jh nf? ydyuQ rjzpfymG ;atmifud;yrf;onft
h aeESihf 'Dru
kd &ufwpf toGiu
f ;l ajymif;a&; Ekid if o
H m;rsm; (CDT)
[kac:aom jynfwiG ;f avhvma&;tpktzGJ@wpfcu
k rGew
f eD *D &d;k &dS Edifk if aH &;ygwD rsm;udk t =urf;zufrr_ sm; a&SmifusOEf ikd af &;ESihf
ywfoufI aqG;aEG;&ef zdwaf c:cJo
h nf?
t=urf;zufrE_ iS fh trke;f w&m;rsm; jzpfymG ;apEdifk af om pum;vH;k rsm; od@k r[kwf enf;vrf;rsm;udk a&SmifusOaf &; tygt0if
aumif;rGepf mG usi=fh uHaexdik af &;twGuo
f wfrw
S af y;xm;aom usi0hf wfou
d mQ yk'u
f kd ygwrD sm;tm; vwfrw
S af &;xd;k &ef (CDT)
u wifjycJo
h nf? tacstwifaqG;aEG;yGJtcsK@d yvky+f yD;aemuf ygww
D pfcrk v
S JI
G Edik if H a&;ygwt
D m;vH;k vwfrw
S x
f ;dk &ef
oabmwlc=Jh uonf?
,if;usi0fh wfou
d mQ yk'o
f nf
a&G;aumufyJaG vhvmol
rsm;tm;
vdu
k ef musio
fh ;kH r_&rSd &dS
apmif=h unft
h uJjzwf&eftwGuf tud;k tum;wpfck tjzpfvnf; vkyaf qmif ay;cJo
h nf? csK;d azmufrr_ sm;&dcS aJh omfvnf; (CDT)
u vlo&d iS =f um; xkwaf z:ajymqdck &Jh m/ t=urf;zufro
_ nf &kyv
f ;kH ay:rvm cJah y?
a&G;aumufyGJEiS q
fh ufE,
G af om t=urf;zufrr_ sm;udk apmif=h unfah vhvma&; enf;pepfrmS a&G;aumufyJG tjiif;yGm;r_ukd
apmif=h unfah vhvmjcif;wGif toH;k yaom enf;pepfEiS hf qifwo
l nf? t=urf;zufru
_ kd ud,
k w
f ikd jf rifawG@caJh om a'o tqifh
apmif=h unft
h uJjzwforl sm; odk@r[kwf apmif=h unfah vhvmr_nEd id_ ;f a&;ESihf ydik ;f jcm; oH;k oyfa&;tzGJ@ (Observation Cordination and Analysis Unit) .tzGJ@0ifrsm;onf atmufygtcsurf sm; yg0ifaom ta&;}uD; aom tjzpftysuyf pkH H
pmGuf udk a&;jznfh ay;&rnf?








a&G;aumufyGJqidk &f m odk@r[kwf tkycf sKyfa&;qdik &f m c&difk t


f ygt0if tjzpftysuf. ae&m/
usL;vGecf &H ol (rsm;)/
usL;vGeo
f l (rsm;) (tu,fI odygu)
tjzpftysujf zpfysucf aJh om ae@&uf
rsujf rifoufaorsm; ESifh ykvyd w
f yfzJG@0ifrsm;. tpD&ifcpH mtygt0if tjzpftysuf. oabmobm0/
ykvdyw
f yfzGJ@rS ,if;tjzpftysuftm;pHpk rf;az:xkwaf ejcif; &Sd-r&dS /
tjzpftysut
f rsK;d tpm;
avhvmolrsm;onf owif;tcsut
f vufpak qmif;&mwGif ormorwfusus aqmif&u
G f&rnf? rsujf rifoufaorsm;
us,u
f s,jf yef@jyef@a&G;cs,I
f awG@qHak r;jref;&rnf? oifah vsmyf gu ykvdyw
f yfzJG@0ifrsm;udyk g awG@qakH r;jref;&rnf?
tjzpftysuw
f ckudk trsK;d tpm; cGJjcm;az:jyjcif;onf ,if;tjzpftysu.
f
oabmobm0udk avhvmqef;ppfjcif;ESihf
a&G;aumufyGJ ESiq
fh ufE,
G af om t=urf;zufrj_ zpfymG ;ESKef;udk wGucf su&f mwGif ta&;ygonf? ,if;udpu
P kd vkyaf qmif &ef
enf;vrf;wckrmS t"duESifh omrn tjzpftysurf sm;udk cGJjcm; owfrw
S jf cif;jzpf onf? t"du tjzpftysurf sm; rSm vlowfr/_
74

vlowf&efu;yrf;tm;xkwrf /_ rk'rd ;f r_/ rk'rd ;f usi&hf efu;yrf; tm;xkwrf /_ tjyif;txef emusiaf pr_/ ke;f &if;qefcwfr/_ rD;&d@_ r/_
vk,ufr/_ ESifh wdu
k cf u
dk rf r_ sm; yg0ifonf? omrntjzpftysurf sm;wGif +cdr;f ajcmufrr_ sm;/ ypPn;f OpPm zsuq
f ;D r_rsm; ESihf
21
ajrSmufx;dk yifah umfvyk af y;jcif;rsm; yg0ifEidk o
f nf?
avhvmolrsm;u ,if;uJo
h dk@aom udp&P yfrsm;wGif usL;vGeo
f t
l m; w&m;Oya't& pD&ifjcif; &d-S r&du
S kd avhvmoihf onf?
w&m;0ifpHkprf;az:xkwjf cif;rsm;wGirf u
l m; 0ifa&muf pGwzf ufjcif; ryvkyo
f ifah y?
a&G;aumufyGJwcktwGi;f t=urf;zufr_rsm;tESH@tjym; jzpfay:jcif;onf jynfwiG ;f apmif=h unfhavhvma&;tzGJ@ wzGJ@tzdk@
a&G;aumufyGJwcktay: tqd;k jrifaom xkwjf yefa=ujimcsuw
f ck xkwaf pavmufaom t"du ta=umif;tcsuf wckjzpfo
f nf?
,if;uJo
h dk@aom tjrifjzifh tjzpftysuftm;vH;k udk aocsm&Si;f vif;pGm rSww
f rf;wifjcif;/ ppfaq;jcif;rsm; yvkyo
f ifo
h nf?
xdk@tjyif a&G;aumufyGJrsm;/ Edkiif aH &;taxmuftyHh rsm;a=umifh odk@r[kwf wd@k ESiq
hf ufE,
G af oma=umifh jzpf&aom
&mZ0wfrr_ sm;ESifh tjcm;aom w&m;r0if v_y&f mS ;r_rsm;udk a&G;aumufyJG rsm;/ Edik if aH &;taxmuftyHhrsm;ESihf rqdik fyJ
oD;oef@jzpf&aom &mZ0wfrE_ iS fh tjcm;aom w&m;r0ifv_y&f mS ;r_rsm;udk aocsmpGm *&kwpdu
k f cGJjcm;oiho
f nf?
(ps) tjcm;udp&P yfrsm;udk apmih=f unfah vhvmjcif
mjci;f
a&G;aumufyGJavhvmr_rsm;onf yHrk Set
f m;jzifh Edik if aH &;udp&P yfrsm;xuf a&G;aumufyJGrsm;. vkyif ef;pOfuo
kd m tav; ay;
tm&Hpk u
dk =f uaomfvnf;/ ae&mwdik ;f wGif Tod@k jzpfonf[rk qdkEikd af y?tcsKd@aom jynfwiG ;f avhvm a&;tpktzGJ@ rsm;onf
bufvdkujf cif;r&Sad omfvnf; Edik fiaH &;qdik &f mudp&P yf[k owfrw
S faumif; owfrSwEf difk af om a&G;aumufyJG. tcef;ursm;udk
tm&Hpk u
dk &f ef a&G;cs,=f uonf? Oyrm jynfwiG ;f avhvma&; tzGJ@rsm;onf Edkif if aH &;ESihf qufE,
G af eaomatmufyg
udp&P yfrsKd;rsm;udk apmif=h unfah vhvm&ef vdt
k yfaumif;vdt
k yfEikd fygonf?
 rJq,
G fpnf;H;k r_udk ta=umif;t&mtay: tajccHIvkyo
f avm/ vlyk*Kd~ vftay: tajccHIvkyo
f avm?
 rJq,
G fpnf;H;k r_umvtwGi;f rnfonfu
h dp&P yfonf tmHt
k pdu
k fc&H qH;k jzpfcJo
h enf;?
 ud,
k pf m;vS,af vmif;ESifhygwDrsm;onf rvdv
k m;tyfaaom rJq,
G fpnf;H;k r_rsm;udk rnfonfh twdik ;f twm
txd vkycf o
Jh enf;?
 trsK;d orD;rsm;/ vlenf;pkrsm;/ roef;rpGr;f rsm; od@k r[kwf tjcm;vlrt
_ pdyt
f ydik ;f rsm;ESihf txl;oufqikd af om
udp&P yfrsm;udk udk,fpm;vS,af vmif;rsm;u rnfuJo@kd wifjycJo
h enf;?
 rJq,
G u
f mvtwGi;f bmoma&;onf tcef;uwcktjzpf yg0ifcjJh cif; &d-S r&d?S
 ydyuQvGev
f l@tzGJ@tpnf;wGif usi;f yaom a&G;aumufyJjG zpfcJhygu a&G;aumufyJv
G yk fief;pOfonf
ydI
k aoG;uGJapoavm? odk@r[kwf wdik ;f jynfpnf;vH;k a&;udk taxmuftuljzpfapoavm?
 rJq,
G u
f mvtwGi;f *&kyrdavmufaom a'oqdik &f m jcm;em;r_rsm; &dS -r&dS?

wdik ;f jynf

udk

21

,if;enf;vrf;ESiyfh wfoufI ydrk o


dk &d v
dS ydk gu pmzwfoo
l nf oD&v
d uFm&dS a&G;aumufyGJt=urf;zufr_ apmif=h unftuJjzwfa&;Xme (CMEV) .
tifwmeufpmrsuEf mS wGif 0ifa&muf=unf&h E_ idk yf gonf? http://www.cpalanka.org

75

tu,fI jynfwiG ;f avhvma&;tzGJ@rsm;onf vkyif ef;pOfwckwnf;udo


k m tm&Hkpu
kd v
f o
kd nfh wdkiaf tmif/ rJq,
G f pnf;H;k r_ukd
wGe;f tm;ay;aeaom jzpfEidk if aH &;tcif;tusi;f ESihf udp&P yfrsm;udk em;vnf;xm;&ef ta&;}uD;onf? Oyrm a&G;aumufyJq
G ikd &f m
udp&P yfrsm;udk rJqEN&iS frsm; rnfr#em;vnf=uonfEiS fh rnfr# owif;tcsut
f vuf &&dx
S m; onfukd avhvm&mwGif
taxmuftuljzpfaponf? ygwDrsm;tcsi;f ESifh udk,pf m;vS,f avmif;tcsi;f csi;f wd@k t=um; tqifah e&mcsi;f jywfjywfom;om;
jcm;em;aeonfrsm;udk rJqEN&iS rf sm; odxm; jcif;&d-S r&dS avhvm&mwGiv
f nf; taxmuftul jzpfaponf?
rJq,
G fpnf;H;k r_rsm;udk ud,
k fpm;vS,af vmif;rsm;ESiyhf gwDrsm; rnfuo
Jh @kd (Oyrm vlxkpak 0;yGJ/ tacstwifaqG; aEG;yGJ/ wtdrw
f uf
wtdrq
f if; qENaumuf,jl cif;/ tDvufxa&mepfqufo,
G af &; ponfhenf;vrf;rsm;jzif)h vkyaf qmif ae=ua=umif;ESihf
rnfonfeh nf;vrf;onf txda&mufq;Hk jzpfa=umif; tuJjzwfjcif;onfvnf; toH;k 0ifonf? tu,fI rJqEN&iS frsm;onf
a&G;aumufyGJwiG f pdw0f ifpm;r_ enf;yg;aeygu wd@k onf a&G;aumufyJu
G kd ta&;}uD; onf[k rxifjcif;/ od@k r[kwf
ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;onf tajctaeudo
k abm raygufbJ&aSd ejcif; od@k r[kwf rJqEN&iS w
f dk@onf rdrw
d kd@rJqENay;v#ifvnf;
wckcx
k ;l jcm;vmrnf[k r,H=k unfjcif; wdk@jzpfwwfygonf?

76

9? owif;rD',
D mrsm;ud
mrsm;udk apmih-f unfah vhvmjcif;
u? rD',
D m apmih=f unfah vhvmjcif;. ta&;ygr_
c? rD',
D mapmif=h unfah vhvmjcif;. &nf&,
G cf suf
*? rD',
D mtwGujf yXmef;axm;aom Oya'a&;&muef@owfcsufudk tuJjzwfjcif;
C? toHvi$ fhr'D D,mESiyfh EHk SdyfrD',
D mudk apmif=h unfah vhvmjcif;
i? tca=u;aiGay;&aom Edik if aH &;a=ujimjcif;rsm;ESihf rJqEN&iS f ynmay;a&;vkyif ef;rsm;udk apmif=h unfh
avhvmjcif;
p? rD',
D mESifo
h wif;axmufrsm;tay: +cdr;f acsmufjcif;udk apmih=f unfah vhvmjcif;

 rJq,
G fyGJumvtwGi;f ,SOf yifolrsm;onf wef;wl rD'D,mtoH;k ycGifh &dS-r&dS qH;k jzwf&eftwGuf rD',
D m
wifjyr_tay: ta&twGufEiS fh t&nftaoG;t&tuJjzwfry_ g0ifaom rD',
D mapmih=f unfah vhvma&;
tpDtpOfwck csrSwjf cif;?

 ,SOf yifolrsm;ta=umif; owif;az:jy&mY Edik if yH ikd rf D',


D mrsm;. r#wr_EiS hf ormowfusr_ twdikf ;f twm
udk txl;tm&Hpk ku
d f tuJjzwfjcif;//

77

(u) rD',
D m apmih=f unfah vhvvmjcif;. ta&;ygr_22
urBmu
h v
k or*~vl@tcGit
fh a&;a=ujimpmwrf;. tcef; (19) wGif vGwv
f yfpmG xkwaf z: ajymqdck iG u
hf kd jyXmef;xm; onf?
(OSCE) a'otwGi;f &dS wkid ;f jynfrsm;onf vlwikd ;f onf tjyeftvSef qufo,
G cf iG hf tygt0if vGwv
f yfpmG
xkwaf z:ajymqdck iG fh tcGit
fh a&;&d&S rnf [k jyXmef;xm;aom udak ya[*if oabmwlpmcsKyfyg tyk'd f (9) udk xyfavmif;
twnfyxm;onf? xdk@tjyif tyd'k f (7 )u Edik if aH &;ygwrD sm;ESihf uk,
d pf m;vS,af vmif;rsm;onf rD',
D mudk cGJjcm;jcif;r&dS
tydwt
f yiftwm;tqD;r&Sd toH;k ycGi&fh &dS rnf[k qdx
k m;onf? tu,fI Edik if o
H m;rsm;onf tpd;k &tzGJ@twGi;f rdrw
d d@k .
ud,
k pf m;vS,rf sm;udk a&G;cs,&f mY aG;cs,af &; twGuv
f t
kd yfaom owif;tcsuf tvufrf sm;r&dyS gu 'Dru
kd a&pDonf rnfo@kd r#
zGH@z;wd;k wufrnf
r[kwaf y?
tvm;wlpmG yif
tu,fI
toHvi$ &hf m
wGif
rvdv
k m;tyfaom
tpd;k &pGuzf ufrE_ iS fh uHawG@ae&ygu odk@wnf;r[kwf
owif;axmufrsm;onf qifqmjzwf jcif;udak omfvnf;aumif;
+cdr;f ajcmufjcif;udak omfvnf;aumif; cHae&ygu/ rD',
D monf rnfo@kd r# zG@H z;wd;k wufEikd f rnf r[kwaf y?
'Dru
dk a&pDEiS fh owif;vGwv
f yfciG fh tpOftvm&Sn=f umpGm wnf&aSd eaom wdik ;f jynfrsm;wGif Edik if o
H m;rsm; tvG,w
f ul
od&EdS idk af &;twGuf vGwv
f yfpmG ajymqdck iG /fh owif;vGwv
f yfciG /fh vGwv
f yfpmG owif;&,lEikd cf iG fh wd@k EiS hf ywfoufI
apmif=h uyfumuG,af y;enf;tcsKd@ wpwpwd;k wufaumif;rGev
f mcJo
h nf? tvm;wlyif 'Dru
kd a&pD wnfaqmufxm;+yD;aom
wdik ;f jynfrsm;wGif tcsed jf ynfh owif;axmufrsm;onf bufvu
kd rf q
_ ef@usiaf om rdrw
d @kd ud,
k w
f ikd v
f u
kd ef m&rnfh
usi0fh wfpnf;rsO;f rsm;udk ypkxw
k jf yef=uonf?'Dru
kd a&pDusio
hf ;kH p wdik ;f jynfrsm;wGif ,if;uJo
h @dk aomtpOftvmESihf
pHcsed pf !
H e$ ;f rsm; zGH@z;wd;k wufr_ enf;yg;=uao;onf? xd@k a=umifh xdu
k o
Jh @kd aom wdik ;f jynfrsm;&dS Edik if o
H m;rsm;tzd@k yI
kd yif
f mru/
ta&;}uD;onfrmS rD',
D mt&nftcsi;f jynf0h r_&adS &; (professionalism) ESifh t*wduif;a&; wd@k ukd awmif;qd&k efo
Edik if aH &;ygwrD sm;/ ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;/ tpd;k &t&m&drS sm;ESifh jynfo
h @l a&;&m udp&P yfrsm;ta=umif; rD',
D m.
az:jycsurf sm;udk apmif=h unfah vhvm&efvnf; jzpfonf?
vlxx
k ifjrifcsufrsm;tay: =oZmv$r;f rd;k &mwGif tDvufxa&mepf ESihf yHEk Syd frD',
D m yHkpHESprf sKd;pvH;k onf ta&;}uD; aom
tcef;urS yg0if=uonf? w&m;r#wr_&adS om a&G;aumufyJw
G cktwGuf rD'D,m/txl;ojzihf &kyjf rifo=H um; wef;wl
oH;k pGJEdik cf iG o
fh nf tvGet
f a&;ygonf? xdk@a=umifh a&G;aumufyJGumvtwGi;f a&G;aumufyJq
G ikd &f m owif;az:jycsufEiS hf
rD'D,mvGwfvyfciG fh ESpcf pk vH;k udk pepfwus ESifh ormorwfuspGm apmif=h unft
h uJ jzwfjcif;onf
a&G;aumufyGJapmif=h unfah vhvmr_wckwiG f ta&;ygaom tpdwftydifk ;f wpfcjk zpfonf?

22

,cktcef;onf a&mbwf Ed&k pfa&;om;aom =um;jzwfumva&G;aumufyGJtwGi;f / owif;rD',


D mtm; apmif=h unft
h uJjzwfjcif;/ NDI
tao;pdwv
f ufpGJpmtkyf [laomacgi;f pOfjzifh 2002 ckEpS f wGif xkwaf 0cJah om Edikf if w
H uma&;&m trsK;d om;'Dru
dk a&pDtzGJ@ NDI . pmapmifwckrS
taxmuftxm;tcsKd@
udk
xkwEf w
_ x
f m;jcif;
jzpfonf?
rD',
D mapmih=f unfah vhvmjcif;ESifh
ywfoufI
ydrk o
dk &d v
dS ydk gu
jynfwiG ;f avhvma&;tzGJ@rsm;onf rD',
D mapmif=h unfah vhvmjcif;tpDtpOfwck rnfuo
Jh dk@ taumiftxnf az:aqmif&rnfudk tao;pdwf
az:jyxm;aom ,ckpmapmifEiS w
fh u
dk q
f idk af vhvmoifo
h nf? xdk@tjyif Article XIX u rD',
D mapmih=f unft
h uJjzwfjcif;ESifh pHEe_ ;f rsm;twGuf
toH;k 0ifaom vrf;!$ecf suEf pS cf u
k dk xkwaf 0cJonf? pmapmifEpS cf rk mS 'Dru
dk a&pDtoGiu
f ;l ajymif;a&;umvtwGif a&G;aumufyGJowif;ay;ydk@
r_rsm;twGuf vrf;!$ecf surf sm; (1994) ESifh a&G;aumufyGJtpD&ifcpH mwifoiG ;f jcif; - rD',
D mapmif=h unfah vhvmjcif;twGuf vufawG@ vrf;!$ecf suw
f ck
(1998) jzpfonf? ,if;pmapmifrsm;udk Article XIX .tifwmeufpmrsuEf mS http://www.article19.org wGif &&dES idk o
f nf?

78

odk@aomf yk*v
~ u
d ydik rf 'D ,
D mESifh jynfoyl idk rf 'D ,
D mrsm;. usi0fh wfou
d mQ udk xde;f csKyf&mwGif odoo
d momuGJjym; jcm;em;aom
jyXmef;csurf sm;&daS =umif; avhvmolrsm;u odxm;oifo
h nf? yHEk ySd f od@k r[kwf tDvufxa&mepfenf; vnf;jzifh toH;k yaom
jynfoyl ikd rf 'D ,
D mwGif rJqEN&iS rf sm;udk ormorwf ESihf bufvu
kd rf u
_ if;aom owif; tcsuf tvufay;&ef wm0ef&o
Sd nf?
jynfoyl ikd t
f oHvi$ o
fh rl sm; odk@r[kwf jynfoyl idk yf EkH ydS rf 'D ,
D m. oabmwl a=ujim pmwrf;rsm;ESi/hf od@k r[kwf Oya'rsm;wGif
,if;tcsuu
f dk jyXmef;xm;avh&o
Sd nf?tu,fI ,if;uJo
h @kd jyXmef;xm;jcif; r&d[
S q
k o
kd nfw
h ikd /f jynfoyl ikd rf 'D ,
D mrsm;onf
r#r#wwqufq&H rnf[k (OSCE) . uwdu0wf (udak ya[*if oabmwlpmcsKyf/ tyd'k f (7) rsm;wGijf yXmef;xm;onf?
ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;onf tm%mydik rf sm;. wef;wl tcGit
hf a&; ay;r_tay:wGif ,SOf yifoif+h yD;/ rJq,
G pf nf;H;k r_ukd
w&m;r#wr_&adS om ywf0ef;usif tajctae atmufwiG f yvkyEf ikd af tmif Edik if aH wmfr0l g'u vkyaf qmifay;&rnf[k oabmwl
pmcsKyfuaz:jyxm;onf?
ygwrD sm;ESifh
ud,
k pf m;vS,avmif;rsm;ta=umif;udk
rD',
D mu
bufrvdu
k af z:jy&rnf[al om
&nf&,
G cf sujf zifh
a&G;aumufyGJrJq,
G pf nf;H;k r_umvtwGi;f
yk*v
d~ u
d ydik rf 'D ,
D mrsm; rnfuo
Jh @dk aqmif&u
G &f rnfEiS yhf ufoufaom Oya'
tcef;rsm;onf jynfwiG ;f Oya'wGiv
f nf; yg0ifEikd o
f nf? &Hzef&cH gqo
kd vdk ,if;uJo
h @kd aom pnf;rsO;f pnf;urf;rsm;onf
yHEk ySd rf 'D ,
D m tay:wGiv
f nf; owfa&mufr_ &dES ikd o
f nf? od@k aomf ,if;uJo
h @dk aom Oya'rsm;/ pnf;rsO;f pnf;urf;rsm; r&Syd gu
yk*v
~d u
d ykid rf 'D ,
D mrsm;onf bufrvdu
k af om owif;tmabmfrsm; &d&S rnf[al om Edik if w
H um owfrw
S cf suf rsm; r&daS y? Oyrm
Edik if aH &;ygww
D ck.owif;pmonf ,if;Edik if aH &;ygwt
D wGuf yvufazmif; ozG,f aqmif&u
G af y; Edik rf nf[k ar#mv
f ifEh ikd o
f vd/k
tjcm;aom yk*v
~ u
d owif;pmrsm;onfvnf; wpHw
k &maom ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm; od@k r[kwf ygwrD sm;udk axmufc&H efrmS
usKd ;a=umif;qDavsmaf yonf?
(c ) rD',
D mapmif=h unfah vhvmjcif;. &nf&,
G cf suf
bufvdkurf _uif;aom rD'D,mapmif=h unfah vhvmjcif;. &nf&,
G cf sufrmS
 a&G;aumufyGJrJq,
G u
f mvtwGif; rD',
D mvGwv
f yfciG Ehf iS yhf wfoufaom vGwv
f yfI/ ,H=k unfpw
d cf s&
avmufaom tuJjzwfcsuw
f ckwifjyay;&ef?
 a&G;aumufyGJrJq,
G u
f mvtwGif; r#wpGm rD',
D mtoH;k yr_/ owif;az:jyr_EiS hf ywfoufaom vGwfvyfI/
,H=k unfpw
d cf s&avmufaom tuJjzwfcsuw
f ck wifjyay;&ef?
 rD'D,mtm; aESmuf,u
S jf cif;/ +cdrf;ajcmufjcif;rsm;udk vlxkxo
H kd@ today;&ef?
 r#r#wwowif;ydk@aom tqift
h wef;udk xde;f odr;f xm;atmifEiS hf t=urf;zufr_rsm;/ trke;f rsm;udk v_@H
aqmfay;aom tmCmwpum;rsm;/tjcm;vkyaf qmifcsurf sm;rS a&SmifusOaf tmif owif;axmufrsm;/
t,f'w
D mrsm;ESifh ydik &f iS frsm;udk wdu
k w
f Ge;f &ef/
 Ekid if w
H um pH!$e;f pHE_e;f rsm;ESifh udkun
f rD &_ adS p&eftwGuf rD',
D mOya'rsm;ESiphf nf;rsO;f pnf;urf;rsm;wGif
taumif;bufodk@ajymif;vJrr_ sm;jzpfay:vmatmif pnf;&H;k vSKH @aqmf&ef?
(* ) rD',
D mtwGujf yXmef;axm;aom Oya'a&;&muef@owfcsuu
f kd tuJjzwfjcif;
rD'D,mapmif=h unfah vhvmjcif;rpwifcifwiG /f rD',
D musihf0wfou
d mQ tay:xde;f csKyfxm;aom oufqidk &f m Oya'rsm;/ pnf;rsO;f
pnf;urf;rsm;udk jyefvnfppd pf=unf&h ef vdt
k yfonf? rD',
D mapmifh=unfah vhvmolrsm;onf apmif=h unfh avhvmr_ndEid_ ;f a&;ESihf
ydik ;f jcm; oH;k oyfa&;tzGJ@wiG fyg0ifaom Oya't=uHay;rsm;ESihf yl;wGJ vkyaf qmifoiho
f nf? jyefvnfppD pfjcif;wGif
oufqidk &f mzGJ@pnf;yHt
k ajccHOya'yg jyXmef;csufrsm;/ Oya'rsm; ESihf tm%mydik f tzGJ@tpnf;rsm;rS csrSwx
f m;aom
79

qH;k jzwfcsufrsm; yg0ifoifo


h nf? oufqidk &f m tm%mykid f tzGJ@tpnf;rsm; jzpfaom rD',
D m pHEe_ ;f xde;f odr;f a&;tm%mydik f
(Media
Standards
Authority)/
vkyif ef;vdik fpifxw
k af y;aomtm%mydik f
(licensing
Authority)/
toHvid_ ;f toH;k ycGicfh say;aom tm%mydik f (Frequency Licensing Authority) ponfh tm%mydik f tzGJ@tpnf;rsm;ESihf
awG@qo
Hk iho
f nf? ,if;tzGJ@tpnf;rsm;onf rD',
D mtay:wGif tm%mpuf}uD;}uD;rm;rm;&d=S u+yD;/ wd@k .vkyif ef;wm0efrsm;ESihf
tcef;uudk &Si;f &Si;f vif;vif; em;vnfxm;&ef ta&;}uD;onf? wd@k . tcef;u &Si;f vif;csuu
f kd a&G;aumufyJG
tjiif;yGm;r_rsm;Z,m; (tcef; 3 ESifh 4 udk &_yg) wGif xnfo
h iG ;f +yD;/ rD',
D m tjiif;yGm;r_rsm;udk Z,m;uGuw
f iG f
oD;oef@tkyfpt
k jzpf rSww
f rf;wifjcif;jzifh taxmuftuljzpfEkid o
f nf?
(C)toHvi$ rfh 'D ,
D mESifh yHEk ySd rf 'D ,
D mudk apmif=h unfah vhvmjcif;
a&G;aumufyGJrpcif tenf;qH;k wv=udKI rD',
D mapmif=h unfhavhvmjcif;udk tedrq
hf ;kH tqifh pwif vkyu
f ikd f oifo
h nf?
aemufq;Hk &v'frsm; xkwjf yefa=ujim+yD;onfEiS hf wyifeuf ,if;vkyif ef;udk tqH;k owf&rnf jzpfonf? taumif;qH;k rSm
a&G;aumufyGJpDrt
H yk cf sKyfaf &;u a&G;aumufyGJrsm;twGuf pwifjyifqifonfEiS hf ,if;vkyif ef;udk apmEdik o
f r# tapmqH;k
pwifvkyaf qmifoih+f yD;/ a&G;aumufcH udkf,pf m;vS,rf sm;u w&m;0ifwm0efrsm; vufc&H ,lonfh tcsdef txd qufvuf
vkyaf qmifoifhonf?apmih=f unfah vhvmjcif;rsm;udk
a&G;aumufyJ+G yD;onfah emufyikd ;f rSmvnf;
tem*wf
rD'D,mbufvu
dk rf u
_ q
dk ef@usiI
f / rD',
D mvGwv
f yfciG hfrsm;twGuf vl@tzGJ@tpnf;wGif tjrJwrf;wnfjrJomG ; Edik af tmif
qufvufvkyaf qmif Ekid o
f nf?
rD'D,mapmif=h unfah vhvmr_. yxrtqifrh mS rnfonfrh D',
D mtrsK;d tpm;tm; apmih=f unft
h uJjzwfoihfonfukd a&G;cs,&f ef
jzpfonf? ,if;vkyif ef;tm; atmufygtcsufrsm;u tqH;k tjzwfay;ygonf?
apmif=h unfah vhvma&;tzGJ@twGu&f &SEd idk af om bma&;t&if;tjrpfEiS hf vly*k ~Kd vft&if;tjrpf/
vGecf aJh oma&G;aumufyGJrsm;twGi;f &&Scd aJh om rD',
D maz:jyr_qikd &f m tawG@tuHEiS t
hf odtjrif
usi;f yrnfah &G;aumufyGJ trsKd;tpm; - orwa&G;aumufyJ/G ygvDrefa&G;aumufyJG od@k r[kwf a'oEW& a&G;aumufyJ/G
Ekid if t
H 0Sr;f rD'D,m. zGJ@pnf;yHkEiS fh ydik q
f idk fr/_
rwlnaD om rD',
D mtrsK;d tpm;tvdu
k f pmzwfo/l em;axmifol/=unf@&@_ olrsm;. trsK;d tpm;/ta&twGuf wd@k ESihf ywfoufY
&&SEd idk af om ude;f *%ef;rsm;)/
 rD'D,myHpk t
H rsK;d ;rsK;d . ta&;ygyHkrsm;ESiyfh wfoufI &&SEd ikd af om jynfo@l oabmxm; tcsuftvufrsm;/
 &kyjf rifo=H um;ESifh a&'D,dyk idk q
f idk rf _EiS fh ywfoufaom owif;tcsuftvufEiS hf
 vlenf;pk wdik ;f &if;om; ta&;aqmif&u
G af eaom rD',
D mtrsK;d tpm; ponfwkd@jzpfonf?







rnfonfrh D',
D mtrsK;d tpm;udk apmif=h unhaf vhvmrnf[k a&G;cs,q
f ;kH jzwf&mwGif t"dutcsufrmS aG;cs,f rJqEN ay;&ef
toH;k y&aom owif;tcsut
f vuf &&d&S mae&mjzpfoifo
h nf? xd@k a=umifh vltrsm;qH;k =unfah om &kyjf rifo=H um;tpDtpOf/
vlrsm;qH;k em;axmifaom a&'D,dktpDtpOf ESifh vlajymtrsm;qH;k owif;pmrsm;udk ypfrSwf xm;oifo
h nf?
(OSCE) a'otwGi;f wGif &kyjf rifo=H um;onf a&'D,kdEiS hf owif;pmrsm;xufydrk kdI xda&mufr&
_ o
Sd nf? OD;pm;ay; wcktjzpf

owif;aqmif;yg;rsm;ESifh tcsuftvufrsm;xkwfvi$ ahf y;aeaom Edik if aH wmfyikd f toHvi$ &hf rkH sm;udk apmih=f unft
h uJjzwfoifo
h nf?
tb,fa=umifq
h adk omf wdk@wGif bufrvdu
k &f [laom wm0ef&aSd eaoma=umifh jzpfonf? ae&mtESH@ odk@r[kwf
vlO;D a&;awmfawmfrsm;rsm;xH v$ix
fh w
k fEidk af om tjcm; &kyjf rifo=H um;rsm;udkvnf; apmif=h unfh tuJjzwfoifo
h nf?
80

Edik if aH &;t& jy\em&dSEidk af om ae&mrsm;[k wHqyd cf wfxm;aom a'otwGi;f &dS &kyjf rifo=H um;rsm;ESihf rD',
D mrsm;udv
k nf;
xnfo
h iG ;f oifo
h nf? xdk@tjyif vlenf;pkrsm; ta&;aqmif&u
G af eaom rD',
D mrsm;udv
k nf; apmih=f unft
h uJjzwf&ef
pOf;pm;oiho
f nf? txl;ojzifh wdik ;f &if;om;vlenf;pkrsm;. tcGihf ta&;ESiyhf wfoufaomjy\em &Sad eygu odk@r[kwf
emrnf=uD;aom ud,
k fpm; vS,af vmif;rsm;/ ygwDrsm;onf wdik ;f &if;om; vlenf;pkrsm;rS vmonfqkdygu
wdk@uadk pmif=h unfah vhvm&ef pOf;pm;oifo
h nf?
rD'D,mapmih=f unfah vhvmjcif;onf
uk,
d pf m;vS,af vmif;rsm;/
Edik if aH &;ygwrD sm;/
a&G;aumufyJGprD t
H kycf sKyfr_EiS hf
tjcm;qufE,
G &f m ta=umif;t&m;rsm; owif;az:jyr_. ta&twGuEf iS hf t&nftaoG;udv
k nf; wdik ;f wmonf?
apmih=f unfah vhvm&ef a&G;cs,fxm;aom tjcm;ywfouf&m ta=umif;t&mrsm; onf rJqEN&iS frsm;tay: =oZm
v$r;f rd;k r_t&dq
S ;Hk aom ta=umif;t&mrsm; jzpfoiho
f nf? jynfwiG ;f avhvma&; tzGJ@wzGJ@onf rJqEN&iS rf sm;tay:
oufa&mufr&_ adS om t"duta=umif;t&m od@k r[kwf udpP&yfrsm;udk pdwf0ifpm;Ekid fonf? ,if;ta=umif;t&mrsm;ESihf
udp&P yfrsm;ukd az:jyjcif;onf bufvu
dk frE_ iS fh udk,yf dik q
f ifqmjzwfawmufjcif;. a&csed fukd owfrw
S &f mwGif ta&;yg Edik o
f nf?
ygwDrsm; odk@r[kwf ud,
k pf m;vS,rf sm;. tjrifrsm;udk tjcm;Edik if aH &;yifbufrsm;u wdu
k &f u
kd af csyaom Edik if aH &;
pum;ppfx;dk yGJrsm;. a&csdeu
f t
dk uJjzwf&efvnf; ta&;}uD; ygonf?
qufE,
G fr&_ adS om ta=umif;t&mrsm; ( trSwt
f om;jyxm;aom ta=umif;t&mrsm;onf qufE,
G fr_ &Sd-r&Sd a&G;cs,&f ef
jzpfonf) wGif yg0ifonfrsm;rSm atmufygwdk@jzpfonf?



















orw
orw.ajyma&;qdck iG &fh o
dS l odk@r[kwf ajyma&;qdck iG &hf aSd om&H;k
tpd;k &
0ef}uD;csKyf
t"dutpd;k &0ef}uD;rsm; (tu,fI0ef}uD;tm;vH;k u a&G;aumufyJGwiG f yg0ifygu tm;vH;k udk qdv
k dkonf?)
Edik if aH &;ygwaD cgi;f aqmifrsm;
Edik if aH &;ygwDrsm;ESifh xdyfwef;udk,pf m;vS,af vmif;rsm;
a'oqdik &f m jynfe,ftkycf sKyfa&;rSL;rsm;
a&G;cs,cf x
H m;&aom jrdK@awmf0efrsm;
a'oEW&tkycf sKyfa&;tzGJ@tpnf;rsm;. acgi;f aqmifrsm;
oydwaf rSmufxm;aom ygwDrsm; (tu,fI &dyS gu)
ajrmufx;dk yifah umf aoG;xd;k ay;aom pum;vH;k rsm; ESihf rke;f wD;a&;rdef@cGe;f
wdik ;f &if;om;vlenf;pkrsm; ESifh vlenf;pkbmompum;udk rD'D,mwGif toH;k yr_
rJq,
G fpnf;H;k r_ww
d q
f dwf (Campaign Silence) umv
vlxo
k abmxm;aumuf,jl cif; owif;ay;ydk@csufrsm;tay: pnf;rsO;f ue@o
f wfr_rsm;
tca=u;aiGay;I ygwED iS fh ud,
k fpm;vS,af vmif;a=umfjimjcif;
rJqEN&iS f ynmay;a&;v_y&f mS ;r_rsm;
jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvma&;tzGJ@

81

rD'D,mapmif=h unfah vhvmolrsm;onf Oya'ucGifh yxm;avh&dSaom tcrJh avvdi_ ;f xkwv


f i$ chf sdef ESihf tjcm;aom
owif;ay;ydk@r_wdk@udk cGJcGJjcm;jcm;jrifoifo
hf nf? ,if;udpEP iS yhf wfoufI apmif=h unfah vhvmolrsm;u atmufygtcsuf rsm;udk
tuJjzwfoihfonf?
 tcrJah vvdKS if;xkwv
f i$ cfh sdefEiS fhywfoufaom Oya'jyXmef;csufrsm;udk av;pm;vdu
k femjcif; &dS-r&dS?
 avv_id ;f xkwv
f i$ fhr_EiS fhywfoufaom owfrw
S cf surf sm;onf xkwv
f i$ o
hf t
l m;vH;k twGuf wef;wlr_ &d-S
r&dS (Oyrm xkwfvi$ afh omtcsdefwm)?
 =unf&h o
_ rl sm; =unf&h _Eikd af vmufaom xkwv
f i$ chf sdeEf iS hf xkwv
f i$ hfr_ypkH t
H & xkwfvi$ chf jJh cif; &Sd-r&dS?
 tcrJh avvdi_ ;f xkwv
f i$ jfh cif;onf Edik if o
H m;rsm;tm; a&G;cs,pf &m&Sdonfrsm;ESihf ywfoufI em;vnf
oGm;atmif tusKd ;yEdik jf cif; &dS-r&d?S
rD'D,mapmif=h unft
h uJjzwfjcif;wGif toH;k yaom enf;pepfonf owif;tpDtpOf / owif;ay;ydk@rsm;wGif a&G;cs,f xm;aom
ta=umif;t&mrsm;twGuf wifjyr_ t=udrt
f a&twGufEiS fh t&nftaoG;udk pHpk rf;avhvmjcif; yifjzpfonf? TonfrSm
,if;xkwv
f i$ fhrr_ sm;onf ormorwfus+yD;/ r#wr_&aSd om owif;axmufvyk if ef;. tajccH pnf;rsO;f pnf;urf;rsm;ESihf
tjyeftvSeq
f ufE,
G fr_ &d-S r&dS pHkprf;avhvm&efjzpfonf?
yHEk ySd frD',
D mESifhywfoufI ta&twGuf cGJjcrf;avhvmjcif;onf a&G;cs,x
f m;aom ta=umif;t&mwcktwGuf
ay;aomae&mtus,t
f 0ef;udk pwk&ef;pifwDrw
D mjzifh wdik ;f wmjcif;jzpfonf? toHvi$ rhf 'D D,mwGif ta&twGuf qdik &f m
apmif=h unfah vhvmjcif;onf uifr&m/zefom;rsufemS jyif wGifxu
G af y:vmaom ta=umif;t&m. tcsed w
f m odk@r[kwf
a&'D,w
kd iG f =um;vdu
k &f aom tcsed w
f mudk csed frw
S ef m&Djzifw
h ikd ;f wmjcif;jzpfonf? xd@k jyif wpfpkHwOD;u ol od@k r[kwf olrtm;
az:jyoGm;jcif;/ odk@r[kwf ud;k um;oGm;jcif;. tcsed w
f mudk wdik ;f wmjcif;vnf; yg0ifonf?
owfrw
S x
f m;aomta=umif;t&mwckct
k wGuf oH;k pGJaomtcsed w
f mudk wkid ;f wmaepOf wcsed w
f nf;rSmyif apmif=h unfh
avhvmolrsm;onf ydI
k eufeJodraf rG@aomjy\emrsm;udk xifxifay:ay:jzpfvmapEdik af om ta=umif;tcsurf sm; tm;vnf;
wdik ;f wmEdik af o;onf?
Oyrm
tcsKd@ygwDrsm;.
udk,pf m;vS,af vmif;
od@k r[kwf
ud,
k fpm;yolrsm;onf
t+rJvydk if/vlu,
dk fwidk pf um;ajymvsuf avvdKS if;ay:wGif ay:vmwwf+yD; tjcm;olrsm;rSmrl ud;k um;cH&jcif; od@k r[kwf wdk@.
xkwjf yefcsufrsm;udk
owif;a=ujimolu
twdck sKyfI
az:jyjcif;omcH&onf?
&kyo
f o
H wif;tpDtpOfrsm;wGif
tcsed w
f idk ;f wmr_rsm;udk atmufygtwdik ;f xyfrH cGJpdwEf dik yf gonf?
 oufqidk &f mta=umif;t&mESiyfh wfoufIaz:jyaom owif;aqmifyg;wcktwGuf pkpak ygi;f tcsdefpuUe@f
(txufwiG f az:jyxm;onf)?
 &kyjf rifo=H um;rsuEf mS jyifwiG f udk,pf m;vS,af vmif;wOD;/ ygww
D ck xGuaf y:vm+yD;/ pum;ajymqdak om
pkpak ygi;f tcsdefpuUef@?
 ud,
k pf m;vS,af vmif; odk@r[kwf ygwu
D k,
d pf m;yolwpfO;D . &kyfykH toHww
d x
f u
G af y:vmonfh tcsed fpuUe@f
(,if;wdik ;f wmr_rsm;udk ,cifwidk ;f wmr_rsm;ESifh Edi_ ;f ,SOaf omtcgwGif rwlnaD om ta=umif;t&mtrsK;d rsK;d
udk rnfuo
Jh dk@ yHak z:onfukd awG@&vdrfhrnf?)
 &ky&f iS f odk@r[kwf "gwfyHkrygonfhwidk f udk,pf m;vS,f od@k r[kwf ygwDu,
dk fpm;yol. toHudk =um;&aom tcsed f puUef@?
 &kyo
f v
H i$ fhxw
k frw
_ iG f owif;trsKd;tpm;tvdu
k ef &mcsxm;yHk tpDtpOf?

82

t&nftaoG;qdik &f mqef;ppfavhvmr_onf owif;az:jyyHak voHukd tuJjzwfjcif;jzpfonf? txl;ojzifh ta=umif; t&m


odk@r[kwf udp&P yfwckudk vdkvm;axmufco
H nfo
h abm od@k r[kwq
f ef@usio
f nfo
h abm od@k r[kwf =um;ae oabmjzifh
yHak z:xm;ovm;qdo
k nfudk tuJjzwfjcif;jzpfonf? owif;az:jycsu.
f wdusr_EiS hf v$r;f rd;k csKyfuikd v
f o
kd nfh oabm &d-S r&dS
avhvmpHkprf;jcif;vnf;yg0ifonf? rSeu
f efwu
d sr_r&djS cif;ESihf v$r;f rd;k csKyfuidk jf cif; om"ursm;rSm ygww
D ck odk@r[kwf udk,pf m;vS,af vmif;wOD;udk omap/tjcm;ygwD odk@r[kwf udk,pf m;vS,af vmif;rsm;
udek mapvdak omoabmjzifh xifjrifcsuo
f abmxm;aumufcjH cif;?
 ygww
D ck odk@r[kwf udk,pf m;vS,af vmif;wOD;ESihfywfoufaom xifjrifcsufrsm;tay: aumif;usKd ; od@k r
[kwf qd;k usKd ;oufa&mufaprnfh owif;rsm;udk xdecf sex
f m;jcif;?
 oufaotaxmuftxm;r&Sad om owif;wyk'u
f kd tjzpfrSet
f jzpfwifjyjcif;?
 owif;orm;wOD;u rdr.
d xifjrifcsuf odk@r[kwf ygwD0ifwOD;.xifjrifcsuf odk@r[kwf yk*~vu
d tudsK;pD;
yGm;udk owif;tjzpf az:jyjcif;?
 axhaigjh cif;/ taxmuftxm;rcdkiv
f jkH cif;/pnf;rapmifjh cif; odk@r[kwf apmfum;jcif; oabmaqmifaom
az:jycsurf sm;/ xifjrifcsufrsm; odk@r[kwf yHak z:csufrsm;udk toH;k yjcif;?
 uifr&mt,ltqudk &nf&,
G cf suf&&dS jdS zifh toH;k yjcif;/ Oyrm ygwD odk@r[kwf ud,
k fpm;vS,af vmif;teD;
rSmjcH&aH eaomvlxu
k dk ,cif&o
dS nfxuf ydkr}dk uD;onfhyaHk y:apjcif; od@k r[kwf ydak o;i,fonfhyakH y:apjcif;?
 Ekid if aH &;t&0ifa&muf,OS f yiforl sm;udk ydkI}uD;}uD;us,u
f s,jf zpfomG ;atmif od@k r[kw/f ao;odro
f mG ; atmif od@k r[kwf
avSmifajymif&,farmp&mjzpfoGm;atmif "gwfyHk od@k r[kwf toHzefw;D csufrsm; toH;k yjcif;?
rD'D,mapmif=h unfah vhvmjcif;wGif
owif;tpDtpOfrsm;tjyif/
ud,
k fpm;vS,af vmif;rsm;.
pum;ppfx;kd yGJrsm;/
pum;0dik ;f aqG;aEG;cef;rsm;ESifh
rsuaf rSmufa&;&mtpDtpOfrsm;udv
k nf;xnfo
h iG ;f Edkio
f nf?ud,
k fpm;vS,af vmif;rsm;.
pum;ppfx;dk yGJrsm;udk ydik ;f jcm;oHk;oyf&mY udfk,pf m;vS,w
f OD;csif;pDonf oabmwlxm;aom pnf;rsO;f rsm; atmufwiG f
wef;wl&nfwq
l ufqcH &H jcif; &dS -r&dS ESifh pum;ppfx;kd yGJ pnf;rsO;f rsm;ud,
k Yf u a=umif;usKd ; qDavsmrf &_ Sd-r&dS
tuJjzwf&ef&nfrSe;f xm;oiho
f nf? pum;0dik ;f aqG;aEG;cef;rsm;ESihf rsufarSmufa&;&m tpDtpOfrsm;. &nf,
G cf suo
f nfonf
em;axmifoEl iS fh =unf@&o
_ rl sm;tm; vufiif;jzpfysuaf eaom udp&P yfrsm;tay: twGi;f usustjrifEiS hf todynmay;&ef
jzpfaoma=umif/h tpDtpOfwcktwGi;f wGif bufrvdu
k af om tjrifwck ay;vdrhfrnfawmhr[kwaf y? odk@aomf tpDtpOf
pD;&D;wckv;Hk cHvu
dk v
f #ifrl bufrvdkut
f jrif usio
hf ;kH onfh oabmaqmifoiho
f nf? ,if;uJo
h @kd aom tpDtpOfrsm;wGif
ajrmufx;dk yifah umfvkyaf y;aom pum;vH;k rsm;ESifh tmCmwpum;rsm;udk aocsmpGm apmih=f unfah vhvmoifo
h nf?
yHEk ySd frD',
D mwGif t,f'w
D mhtmabmfrsm;/ acgi;f aqmifrsm;. oabmxm;tjrifrsm;/ay;pmrsm;udk owif;az:jy csufrsm;ESihf
cGJjcm;owfrw
S x
f m;oifo
h nf?yxrtrsKd;tpm;udk ydik ;f jcm;oH;k oyf=unfhygu pmapmifpmwrf;rsm; (ygww
D ck odk@r[kwf
ud,
k pf mvS,af vmif;wOD;udk axmufc+H yD;/tjcm;olrsm;udq
k ef@usifaom pmrsm;ESihf t,f'w
D mhtmabmf rsm;) . bufvkdurf _ukd
tusKd ;&S&d Sd rD;armif;xd;k jyEdik o
f nf? taxGaxGowif;az:jycsufrsm;url ormorwfusatmif &nfpl;xm;oifo
h nf?
a&G;aumufyGJumvtwGi;f
tpk;d &
vkyaf qmifcsurf sm;ta=umif;
owif;ay;yd@k jcif;onf
cufcJaomjy\em
wckay:ayguaf pygonf? tpd;k &. ta&;}uD;aom vkyaf qmifcsurf sm;ESihf oufqikd af om owif;tcsut
f vufrsm;udk
Edik if o
H m;rsm;tm; rD',
D mrsm;u ay;oihfygonf? od@k &mwGi,
f if;uJo
h dk@aom owif;ay;ydk@r_rsm;onf
vuf&Sd
tkycf sKyfaeaomygwD odk@r[kwf !$ef@aygi;f tpk;d &w&yf.today;pum;rsm;udk rJqEN&iS frsm;xH a&mufapjcif;tm;jzifh xdyk gwD
odk@r[kwf xdt
k pd;k &udk ododomom tusdK;jzpfxGe;f apygonf?
tpd;k &ESio
hf ufqikd af om owif; ay;yd@k csufrsm;udk
83

tuJjzwf&mwGif tm%mvuf&ySd *k ~Kd vfrsm;u wdk@ jyefvnfta&G;cH&a&; pnf;&H;k v_@H aqmf&ef twGuf toH;k yaom
rl0g'qdik &f mxkwjf yefa=ujimcsufrsm;
ESihf
jynfov
l x
l t
k a&;
xkwjf yefa=ujimcsufrsm;
[lI
taotcsmcGJjcm;owfrw
S x
f m;&rnf? jynfov
l x
l t
k a&; xkwjf yefa=u jimcsufrsm; onf aumif;rGeaf om tpk;d &w&yf.
wu,fwrf;w&m;r#waom
ta=umif;jycsurf sm;a=umifh trSefwu,fvt
kd yfaom t&mrsm;jzpfEikd f ygonf? Oyrm
tpk;d &ude;f *%ef;rsm; xkwjf yefjcif;wdk@jzpfonf?tjcm; wbufYrl/a&G;aumufyJu
G mvwcktwGi;f rSm tm%mvuf&dSygwD
odk@r[kwf !Gef@aygi;f tpd;k &w&yfudk axmuf cHapa&;twGuf vlxkuq
kd ,
G w
f &m;a[m&mwGif rl0g'qdik &f m
xkwjf yefa=ujimcsufrsm; udk toH;k yonf?
ta&twGuEf iS fh
t&nftaoG;qdik &f mtcsut
f vufrsm;udk
txl;yvkyx
f m;aom
apmih=f unfah &;yHkprH sm;wGif
xnfo
h iG ;f +yD;aemuf/tcsut
f vufpak qmif;aom uGejf yLwm tcsut
f vufb%fxJokd@ xnfo
h iG ;f &rnf?
xdkrw
S qifh
tvG,w
f ul zwf&E_ dik af om wifjyr_rsm;jzpfonfh a'giv
f u
kd fZ,m;rsm; ESifh puf0ikd ;f yHZk ,m;rsm; tjzpfo@kd xyfqifh
ajymif;vJEidk o
f nf?
rSww
f rf;wifxm;aom
tcsut
f vufrsm;/
wdwaf cGrsm;ESihf
owif;pmrsm;udk
rSww
f rf;
odr;f qnf;&mXmersm;wGif odr;f qnf;oiho
f nf? tu,fI &v'frsm;tay: ar;cGe;f xkwfp&mrsm; &dv
S mygu aemifwiG f
jyefvnfppfaq;wdu
k =f unfEh dki&f ef twGuf jzpfonf?
pepfwustaumiftxnfaz:+yD;/ rSeu
f efwu
d spGm wifjyEdik yf gu/ ta&twGuEf iS hf t&nftaoG; qef;ppfavhvm csufrsm;onf
oufqidk o
f lrsm;tm;vH;k tm; wdk@.tjrifrsm;udk wifjyEdik cf iG hf ay;&mwGif rD',
D mrsm;u wef;wlnrD #pGm az:jyay;jcif; &S-d &dS ESihf
ywfoufI cdik frmaom taxmuftxm;jzpfEdik yf gonf? owif;tpD tpOfrsm;udk ta&twGuEf iS t
hf &nftaoG;t&
apmif=h unfah vhvmr_rsm;rSay:xGuv
f maom
erlemZ,m; wckukd atmufwiG f az:jyxm;onf?TerlemZ,m;wGif
Edik if aH wmfyidk f
&kyjf rifo=H um;vdik ;f wvdik ;f u
tm%mvuf&o
dS rwudk
rsufEmS ay;
aomtm;jzifh
t=uD;tus,b
f ufvu
dk af z:jyxm;a=umif;awG@&ygonf?

Graph/ pages on 96

(i) tca=u;aiGay;&aom Edik if aH &;a=ujimrsm;ESihf rJqEN&iS f ynmay;a&;vk


ynmay;a&;vkyif ef;rsm;udk apmif=h unfavhvmjcif
mjc ;
tca=u;aiGay;a&aom Edik if aH &;a=umfjimrsm;udk apmif=h unft
h uJjzwfjcif;onf tusdK;&do
S nf? od@k aomf tcsed u
f ek f onf?
a=umfjimrsm;onf (Oya'ucGifh yygu) wae@v;Hk tcsdefra&G; vmEdkiaf oma=umifh tDvufxa&mepf rD'D ,
D mrsm;udk tqufrjywf
apmih=f unft
h uJjzwf&ef vdt
k yfonf? a=ujimrsm;. ta=umif;t&mrsm;udk ydik ;f jcm; oH;k oyfjcif;tm;jzifh rnfoludk
t"duypfrw
S x
f m; wdu
k cf u
kd af eonf/ ajrSmufxd;k yifah umpum; od@k r[kwf tmCmwpum;rsm; toH;k yjcif;&d-S r&dS ESihf
rsm;ajrmifvaS om ud,
k fpm;vS,af vmif;rsm; odk@r[kwf ygwDrsm;. t"du trSmpum;rsm;udk awG@&dSEikd fygvdrhfrnf?
xdk@jyiftca=u;aiGay;xm;aom a=umfjim. t&nftaoG;ESihf ywfoufI ,H=k unf&aom owif;tcsut
f vufrsm;udkvnf;
&&SEd idk yf gonf? xdkraS eI/ aiGa=u;rnfr# oH;k pGcJ Jhonfuv
kd nf; cef@rSe;f &&dES ikd o
f nf? (rJq,
G pf nf;H;k r_bmaiGa=u;
udak pmif=h unfah vhvmjcif;tcef;rSm &_yg?)

84

tu,fI a&G;aumufyGJqidk &f mvkyif ef;pOfEiS fh ta&G;cs,cf rH nfh tzGJ@tpnf;. tcef;uESihf vkyif ef;pOfrsm;udk od&rSd _
tm;enf;ygu jynfwiG ;f avhvma&;tpktzGJ@wzGJ@onf rJqEN&iS yf nmay;tpDtpOfESihf jynfol@owif; jzef@jzL;a&;
tpDtpOfrsm;udk apmih=f unft
h uJjzwf&ef qH;k jzwfaumif; qH;k jzwfEidk o
f nf? tu,fI rJqEN&iS pf m&if; jy\em od@k r[kwf
yl;aygi;f yg0ifaqmif&u
G fr_ tm;enf;aomjy\em&Sad eygu ta&;}uD;ae+yD[k aumufcsuf csEidk fonf? rJqEN&iS yf nmay;a&;ESihf
jynfol@owif;jzef@jzL;a&; tpDtpOfrsm;onf vlenf;pkwikd ;f &if;om;rsm;twGuf jzef@jzL;ay;aom owif;tqifEh iS hf ywfoufI
toH;k 0ifaom todynmrsm; yHyh ;dk ay;Edik o
f nf? Oyrm owif;tcsuf tvufrsm;ukd wdik ;f &if;om; bmompum;rsm;jzifh
a&;om;xm;jcif; &S-d r&dS ESifh bufvu
dk rf &_ adS om ta=umif;t&m rsm; yg0ifjcif; &Sd-r&dS ponfwkd@jzpfonf?

(p) rD',
D mESio
fh wif;axmufrsm;tay: +cdr;f acsmufjcif;udk apmih=f unfah vvmjcif;
jynfwiG ;f avhvma&;tpktzGJ@onf
owif;axmufrsm;ESifh
rD',
D mtzGJ@tpnf;rsm;rS
udk,pf m;vS,rf sm;udk
tquftoG,f yvkyI
f rD',
D mapmih=f unft
h uJjzwfjcif;tm; rnfuo
Jh @dk vyk q
f mifaeonfukd &Siv
f if;jy&ef yHrk Seaf wG@qHk oihfonf?
xdk@tjyif wdik ;f jynftwGi;f rD',
D m ydik q
f ikd frE_ iS fh zGJ@pnf;yHt
k a=umif; em;vnfvmap&ef ESihf uHawG@ae&aom zdtm;/ od@k r[kwf
aESmuf,u
S fr_rsm;udk pHpk rf;&ef twGuv
f nf; jzpfonf?
yHrk eS f aESmifh,u
S w
f ufaom yHpk Hrsm;rSm ud,
k fwikd q
f ifqmjzwfcikd ;f jcif;/ t=urf;zufjcif; odk@r[kwf wdu
k &f u
kd u
f saom Edik if aH &;
zdESyd fr_ rSonf rw&m;ojzifh tcGepf pfaq;jcif;/ vkyfyidk cf iG v
hf ikd fpiftjiif;yGm;r_EiS fh owif;pmuke=f urf; &&daS &; aESmuf,Sujf cif;ESihf
jzef@csaD &;wGif aESmih,
f u
S jf cif;paom oG,f0u
kd I
f aESmif,
h Suaf om yHpk HrsKd;txd &do
S nf? jynfwiG ;f avhvma&;tzGJ@u
aESmif,
h u
S fr_EiS fhywfoufaom pGyfpGJcsufrsm;udk rSeu
f efjcif;&d-S r&dS apmif=h unfah vhvm &rnft
h jyif ESihf wduspGm
rSww
f rf;wifxm;&rnf? jzpf&yfwckcsi;f udk aocsmpGm a&;rSwx
f m;+yD;/ apmif=h unfh avhvmoGm;&rnf jzpfonf?
aESmif,
h u
S fr_pGypf GJcsufrsm;onf aemufq;Hk wGif rD',
D mtzGJ@tpnf;rsm; od@k r[kwf owif;axmufrsm;u Oya'a=umif;t&
wdik ;f wef;onft
h jzpftxd a&mufomG ;wwfonf? xdu
k Jo
h @kd aom jzpf&yf rsK;d wGi/f ,if; tjiif;yGm;r_ukd tjcm;aom
a&G;aumufyGJqidk &f mtjiif;yGm;r_rsm;uJo
h kd@yif apmif=h unfah vhvmoiho
f nf? (tcef; 4 udk &_yg)

85

10? rJay;jcif; ESifh rJa&wGujf cif;udk apmif-h unfah vhvmjcif;


u? rJay;jcif; ESifh rJa&wGufyu
Hk dk apmif=h unfah vhvmjcif;?
c? pifyif rJ-Z,m;oGi;f jcif;?

 yvky&f rnfh avhvmr_rsm;. obm0ESihf twdik ;f twmudk qH;k jzwfjcif;?


 a&G;aumufyGJvyk fx;Hk vkyfenf;rsm;/ tpD&ifcHpmyHkpHrsm;/ usi0hf wf*k%o
f u
d mQ rsm;ESihfywfoufIavhvmol
rsm;tm; avhusiafh y;jcif;?
 avhvmolrsm;tm; tqift
h m;vH;k wGif taxmuftyHEh iS hf enf;pepfrsm; tjynft
h 0ay;jcif;?
 aumif;rGeaf om qifu
h JtpD&ifcrH _wck wnfaxmifjcif;?
 tpD&ifcpH myHkpHrsm; tcsdefrjSD yefvnfay;ydk@jcif;ESihf ydik ;f jcm;oH;k oyfjcif;?

86

tajccdik af eaom jynfwiG ;f avhvma&;tzGJ@widk ;f eD;yg;onf rJay;jcif;ESihf rJa&wGujf cif;udk apmif=h unfah vhvm&ef u;yrf;
tm;xkwjf rJjzpfonf? odk@aomf rJ&aHk vhvma&; apwemh0efxrf;axmifEiS chf sDI pkqnf;&jcif;onf a'owGi;f ESihf
wEdik if v
H ;Hk twdik ;f twmtwGuf vlom;t&if;tjrpf ajrmufrsm;pGm oH;k pGJ&onf? wcgw&HwiG f tjcm;avhvma&;
vkyif ef;rsm;udt
k xdcu
dk cf I
H
toH;k y&onf? xdk@a=umifh jynfwiG ;f avhvma&;tzGJ@wcktaeESihf a&G;aumufyJaG e@wGif
rnfonft
h &mudk avhvmrnfESifh xdt
k a=umif;t&mudk rnfuJho@kd taumif;qH;k jzpfatmif avhvmrnfukd &Si;f &Si;f vif;vif;
odxm;oifo
hf nf?
atmufaz:jyygar;cGe;f rsm;udk apmEdik for#tapmqH;k
pOf;pm;xm;oifo
h nf? taumif;qH;k rSm
avhvma&;vkyif ef;pOf (needs assessment) vkyaf qmifaepOftwGi;f pOf;pm;oiho
f nf?

vdt
k yfcsufrsm;pHkprf;

 avhvmolrsm;udk rJay;Xme(rJ)Hk wdik ;f wGif xm;oifhvm; odk@r[kwf rJ&kHrsm;teuf usyrf;aG;cs,x


f m;aom
pHerlemrJ&;Hk rsm;wGio
f m xm;oihfygvm;?
 wae@v;Hk rJay;jcif;ESifh rJa&wGujf cif;udk apmif=h unfah vhvm&eftwGuf avhvmolrsm;udk rJ&w
kH &Hw
k iG f
xm;oifyh govm;?
 rJ&aHk wmfawmfrsm;rsm;wGif rJay;jcif;udk avhvm&eftwGuf avhvmolrsm;udk t&Sif xm;oifyh govm;?
 tao xdik frnfh avhvmolrsm;udk Edik if aH &;t&jy\em&SEd ikd af om rJ&t
kH m;vH;k wGif ae&mcsxm;oihyf g
ovm;?
 rJ&w
Hk idk ;f rS &v'frsm;udk apmif=h unfah vhvmjcif;/ rSww
f rf;wifjcif; yvky&f ef &nf&,
G o
f ifhygovm;?
 usyrf;aG;cs,x
f m;aompHerlemrJ&t
Hk csKd@rS &v'frsm;udo
fk m apmif=h unfah vhvmjcif;/rSwfwrf;wifjcif;y&ef
&nf&,
G o
f ifyh gvm;?
 rnfonfh vlom;t&if;tjrpfEiS fh bma&; t&if;tjrpfrsm; &&dES dkiyf goenf;?
 rJay;jcif;rpwifcifumv&Snt
f wGi;f toH;k yaom t&if;tjrpfrsm;ESihf rJay;aomae@twGuf apmif=h unfh
avhvmolrsm; pkaqmif;jcif;/oifwef;ay;jcif;twGuf toH;k yaom t&if;tjrpfwd@k .rSeu
f efaomtcsK;d
tpm;onf tb,fenf;?

tao

(u) rJay;jcif; ESifh rJa&wGuyf u


Hk dk apmif=h unfh avhvmjcif;
taumif;qH;k yHpk w
H ckrmS avhvmolrsm;onf rJay;aecsed Ef iS fh rJa&wGucf sdew
f iG f tzGJ@ (2) zGJ@cJGI vkyaf qmifoiho
f nf?
vHk cHa&;twGuv
f nf; jzpf+yD;/ aemuftcsufrmS vkyif ef;twlwuGvkyaf qmifaeaom avhvma&;tzGJ@ (2) zGJ@onf
wzGJ@.avhvmr_rsm;udk wzGJ@u jyefvnfppfaq;jcif;/ Ed_i;f ,SOjf cif;yI &aoma=umifh jzpfonf? od@k aomfvnf;
t&if;tjrpfjy\ema=umifh jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvma&;ktzGJ@wzGJ@taeESi/hf apmif=h unfah vhvmolrsm;udk wOD;csi;f csxm;&ef
qH;k jzwfp&m&So
d nf?
avhvmolrsm;onf wdk@.apmif=h unfah vhvma&;wm0efrsm;udk rxrf;aqmifcifwiG f tjynfht0 jyifqifxm;oihf onf?
txl;ojzifh wdk@onf oifwef;tpDtpOfrsm;udk wufa&mufoif+h yD;/ a&G;aumufyJOG ya'rsm;/ jznfph u
G f pnf;rsO;f
pnf;urf;rsm;udk odxm;oifo
h nf? xkd@tjyif jynfwiG ;f avhvma&;tzGJ@u a&;qGJxm;aom apmif=h unfh avhvma&;
tpD&ifcpH myHkpu
H dk rnfodk@jznfph GuI
f / jyefvnfay;ydk@&rnfukd od&x
Sd m;oifo
h nf? wd@k onf usi0hf wf *k%o
f u
d mQ rsm;udk
av;pm;vdu
k ef mygrnf[k oabmwl&efrmS rvkyrf jzpf tvkyw
f pfcjk zpfonf? rdrdw@kd apmif=h unfh avhvm&rnfh e,fajrESiv
hf nf;
tu|r;f w0if&&Sd rnft
h jyif/ rJ&aHk e&mrsm;ESifhrJa&wGufrnfh ae&mrsm;udv
k nf; od&x
Sd m;oifhonf?
87

tu,fI avhvmolrsm;udk rJ&w


Hk HkwiG o
f m ae&mcsxm;ygu/ wd@k onf rJay;jcif;jzpfpOfwav#mufv;kH rJkH
rSm&Sad e&rnfjzpf+yD;/tu,fI xdrk J&w
Hk iG f rJa&wGufygu rJa&wGujf cif;+yD;onftxd rJ&w
kH Gif &daS e&rnf? tu,fI
avhvmolrsm;onf a&$@ajymif;vkyu
f idk &f aom tzGJ@wGiyf g&ySd gu/wd@k 0ifa&mufavhvmaom rJ&w
kH ikd ;f wGif tenf;qH;k / rD;epf
oH;k q,f=um avhvmoihfonf? apmif=h unfah vhvmjcif;tzdk@ta&;}uD;onfrmS ta&twGuf r[kwf t&nf taoG;om
jzpfonf?
rJ&w
Hk &HkwiG f
a&wGujf cif;
+yD;ajrmufygu
avhvmolrsm;onf
rJ&v'frSww
f rf;
rdwLW wpHkukd
t&,lxm;+yD;v#i/f &v'fpmGupf mwrf;rsm; rJqENv$mrsm;ESihf rJay;&mwGit
f oH;k yaom tjcm;ypPn;f rsm; udk rJ-Z,m;oGi;f
Xmeodk@ ydk@&mwGiv
f dkuyf g&rnf?
avhvmolrsm;onf tcgcyford ;f rSm ormorwfusaompdwu
f kd ESv;kH oGi;f xm;oifo
h nf?Edik if aH &;ygwDrsm;/ ud,
k f
pm;vS,af vmif;rsm;/ tm%mydkirf sm;ESiyfh wfoufIvnf;aumif;/ a&G;aumufyJEG iS hf qufEG,af om udp&P yfwpHw
k ck ta=umif;
ajymqdjk cif;wGiv
f nf;aumif;/ bufvdkujf cif; od@k r[kwf rdrdtuufuakd z:jyajymqdjk cif;rsm;
rnfonft
h cgr# ryvky&f ?
wbufbufudk tm;ay;axmufc&H ma&mufaom trSwt
f om;rsm;/ od@k r[kwf ta&mifrsm; 0wfqifjcif; ryoihaf y?
avhvmolrsm;onf wdk@. wm0efrsm;udk d;k d;k ukyfuyk f vkyaf qmifoih+f yD;/a&G;aumufyJG vkyif ef;pOf. rnfonft
h cef;uudkrS
0ifa&muf
rpGufzufoifhay?tu,fI
pnf;rsO;f pnf;urf;ESihf
rudu
k n
f o
D nfw@kd ukd
awG@&dSygu/
rJ&w
Hk m0ef&dSorl sm;xHodk@today;oih+f yD;/rnfonft
h cgr# !$e=f um;csuaf y;jcif; od@k r[kwf rJ&w
kH m0ef&o
dS lrsm;. qH;k jzwf csuu
f kd
y,fzsujf cif;rsm;
ryvkyo
f ihaf y?aumufcsuq
f JGr_rsm;tm;vH;k onf
aumif;rGefpmG rSww
f rf;wifxm;aom/
tcsut
f vuft&jynfpaHk om/ cdkiv
f akH om taxmuftxm;rsm;tay:wGio
f m tajccHoiho
f nf?
apmif=h unfah vhvmolrsm;onf rdrdwdk@.wm0efrsm;udk xrf;aqmifaeaom tcsed w
f ikd ;f wGif ,Ofaus;odraf rG@oihfonf?
rdrdwdk@onf apmif=h unfah vhvma&;vkyif ef;tpDtpOftwGuf wm0ef,x
l m;aom jynfwiG ;f apmifh =unfah vhvma&; tzGJ@udk
ud,
k pf m;yaea=umif; trSw&f oifo
h nf? rJ&o
kH @kd 0ifa&mufaomtcgwiG f rJ&OkH uUX ESihf tjcm;rJ&w
kH m0ef&o
Sd l rsm;xHwiG f
ud,
k u
fh u
dk ,
dk f rdwq
f ufyg? rJ&0Hk efxrf;rsm;tjyif/ avhvmolrsm;onf ygwDrsm; od@k r[kwf ud,
k fpm;vS,f rsm;udk
ud,
k pf m;ya&muf&adS eaom avhvmolrsm;/ Edik if w
H umavhvmolrsm;ESihf rdwq
f ufoifo
h nf? tu,fI rJqEN&iS frsm;ud,
k fwikd f
rdrdwdk@.,H=k unfpdwcf sru
_ dk tuJjzwf&efEiS fh pnf;urf;csKd; azmufr_owif;rsm;udk em;qif&ef a&muf&aSd eygu xdo
k rl sm;tm;vH;k ESihf
rdwq
f ufoiho
f nf?
,H=k unfpw
d cf s&avmufaom
tjrifoabmxm;rsm;tm;vH;k udk
xnfo
h iG ;f pOf;pm;oihfonf?
tcsKd@aomolrsm;onf
wdk@.ud,
k u
f sdK;twGuf owif;tcsut
f vufrsm;udk vdkovdt
k oH;k csEdik af tmif upm;wwf=ua=umif; avhvmolrsm;
owdcsyfoiho
f nf? xkd@a=umifh tajctaewckEiS hfywfoufI
bufvu
kd fru
_ if;pGm
tuJjzwfEikd f a&;twGuf
rdrd.ud,
k yf idk q
f ;Hk jzwfcsufuo
dk m toH;k yoiho
f nf? jzpfEkid yf gu/ tkypf kwpfpkpDrS vltrsKd;tpm;aygi;f pHkEiS fh pum;ajymqdo
k iho
f nf?
rJay;jcif;ESifhrJa&wGujf cif;vkyif ef;pOfudk avhvm&mwGif atmufaz:jyyg udp&P yfrsm;udk xnfo
h iG ;f pOf;pm;oifo
h nf?

rJ&yHk wf0ef;usif
 rJ&o
Hk nf &SmazG&vG,u
f yl govm;?
 rJ&o
Hk t
dk oGm;& cufygovm;?
88

 rJ&t
Hk wGi;f okd@r[kwf tjyif odk@r[kwf ywf0ef;usiw
f iG f rJqG,yf JGypPn;f rsm;/ od@k r[kwf rJq,
G fvy_ &f Sm;r_
vuQ%mrsm; &daS eygovm;?
 +cdr;f acsmufjcif;/ vmbfay;jcif; odk@r[kwf aESmif,
h u
S jf cif;ESihfywfoufaom wpHw
k &m taxmuftxm;
&dyS govm;?
 rJ&w
Hk iG f wm0efEiS hfroufqdik af omolrsm; &daS eygovm;?
 vHk cHa&;wm0ef&o
dS rl sm;onf roihaf vsmaf omtytrlrsm; yvkyaf eygovm;?
H rsK;d rsK;d jzifh rJay;&ef rufv;kH rsm; ay;aeygovm;?
 rJqEN&iS frsm;tm; tm%mvuf&Sdy*k ~Kd vfrsm;u yHkpw

a&G;aumufyGJ t&m&Srd sm;


 rJ&t
Hk &m&Srd sm;onf aocsmpGmavhusiafh y;xm;+yD;/ rJay;jcif;/ rJa&wGujf cif;vkyx
f ;kH vkyfenf;rsm;ESihf
tu|r;f w0if&ySd aHk y:ygovm;?
 rJ&t
Hk &m&Srd sm;onf wdk@. wm0efrsm;ta=umif; vGwv
f yfpmG ajymqdck iG &hf ydS akH y:ygovm;?
 wdk@. wm0efrsm;udk ormorwfuspGm xrf;aqmifygovm;?
 cef@tyfxm;aom 0efxrf;tm;vH;k a&muf&ydS govm; odk@r[kwf wpHw
k pfO;D onf rJ&akH umfr&Siw
f iG f
 xrf;aqmifjcif;rS wm;jrpfjcif; cHxm;&ovm;?

&ky0f xKypPn;f rsm;







rJ&yHk pPn;f rsm; tvHt


k avmuf&dSygovm;?
rJ&yHk pPn;f rsm;udk o,f,lydk@aqmif+yD;aemuf rJ&HkrzGihfr=D um;umvwGif vkH cHpmG xdr;f odr;f xm;ygovm;?
rJy;Hk rsm;udk rJ&t
Hk &m&Sdrsm; twdik ;f om;jrifae&aomae&mwGif xm;ygovm;?
rJqENvm$ rsm;onf toH;k y&efvG,u
f yl govm;? ueOD;wGif rJ&u
kH rJqENvm$ rnfr# vufc&H &dcS Jhygoenf;?

rJqEN&iS pf m&if;
 rJqEN&iS fpm&if;wGif rJqEN&iS rf nfr#yg&o
dS enf;? trSew
f u,frJqENay;+yD;olrnfr# &So
d enf;? (,if;tcsuf
onf rJqENay;jcif;.tvm;tvmudk rSe;f q=unf&h mY axmuftuljzpfapEdik o
f nf?
 rJqEN&iS fpm&if;rS rJay;cGi&fh o
Sd t
l ajrmuftrsm; z,fxw
k cf x
H m;&yHak y:aeygovm;?
 rJqEN&iS fpm&if;wGif trnfrsm; rsm;vGe;f aeyHak y:ygovm;?
 rJqEN&iS frsm;onf a&G;aumufyGJ{&d,mtwGi;f aexkid forl sm; jzpf[ef&Sdygovm;?

rJqEN
qENay;jcif;qdik &f m vkyx
f ;Hk vkyef nf;rsm;





rJy;Hk onf vHk cHa&;twGupf w


d cf s&ygovm;?
rJqEN&iS fonf rJray;cifwiG f rSwfyw
Hk ifjyo&ef vdt
k yfygovm;?
rJqENvm$ rsm;udk rJqEN&iS rf sm;xHodk@ aoaocsmcsm/ vHv
k Hk cHcH xkwaf y;ygovm;?
rJqENvm$ rsm;wGif oufqidk &f mrJ&Hkwq
H yd w
f ;Hk du
k fEdSyx
f m;jcif;ESihf /odk@r[kwf rJ&t
kH &m&Sd (rsm;). vufrw
S f
a&;xd;k xm;jcif;&dyS govm;?
89

rJay;cGi&fh o
Sd lrsm;udk rJay;cGifh yygovm;?
rJay;cGifhr&do
S l wpHkwOD;tm; rJay;&ef cGifh yygovm;?
rJay;onft
h cef;tjyifwiG f w&m;r0ifrJay;aeol rJqEN&iS frsm; &dyS govm;?
rdom;pktvdu
k frJay;jcif; (rJay;aomtcef;twGi;f wGif wpfO;D xufru&daS ejcif;) udk cGihf yygovm;?
rJqEN&iS frsm;tm; tcGi&fh o
Sd nfxufyI
dk rJqENv$mrsm;ay;ygovm;?
rJy;Hk ydwq
f dk@aeonfqadk om taxmuftxm;&dyS govm;?
rJqENay;jcif; vkyfx;Hk vkyef nf;rsm;udk rJqEN&iS rf sm;od&ySd Hk ay:ygovm;?
tultnDvadk om rJqEN&iS rf sm;udk aumif;rGefpmG ulnDygovm;?
rJay;jcif;vkyif ef;pOfudk pDrt
H yk cf sKyf&mwGif tvGet
f rif;tcsde=f uef@=umr_ &dyS govm;?
Hk &m&Srd sm;u aumif;rGefpmG pDrt
H kyfcsKyfygovm;?
rJqENay;jcif;vkyif ef;pOfudk rJ&t
ygwDrsm; odk@r[kwf ud,
k pf m;vS,af vmif;rsm;. at;*sirhf sm; odk@r[kwf vufaxmufrsm;tm; rJay;jcif;/
rJa&wGujf cif;wdk@udk avhvm&ef Oya'ESit
fh nD cGihf yygovm;?
 at;*sirfh sm; odk@r[kwf vufaxmufrsm;onf +cdr;f ajcmufjcif; odk@r[kwf aESmuf,u
S jf cif;rsm; cH&yg
ovm;?
 at;*sirfh sm; odk@r[kwf vufaxmufrsm;onf a&G;aumufyJv
G yk if ef;pOfwiG f 0ifa&mufpu
G zf uf&ef tm;
xkwjf cif;/ odk@r[kwf ud,
k x
f v
d ufa&muf pGuzf ufjcif;yygovm;? od@k r[kwf ygww
D ck od@k r[kwf ud,
k f
pm;vS,af vmif;wOD;tm; rJay;atmif rJqEN&iS rf sm;udk qGJaqmif&ef/ +cdr;f acsmuf&ef tm;xkwjf cif; od@k r
[kw/f ud,
k x
f v
d ufa&muf qGJaqmifjcif;/ +cdr;f acsmufjcif;yygovm;?












xl;jcm;aomenf;jzifh rJqENay;r_rsm;udk txl;*&kyoifo


h nf? xl;jcm;aomrJqENay;r_wiG f uwifrJay;jcif;/ a&G@ajymif;rJ ay;jcif;
ESifh ppfom;rsm;/ tusO;f om;rsm;ESifh aq;&Hw
k ufaeaom vlemrsm;rJay;jcif;wk@d yg0ifonf?
 uwifrJay;jcif;wGif pnf;rsO;f pnf;urf;/ vHk cHa&; ESihf yGiv
hf if;jrifomr_ tjynft
h 0 &dSygovm;?
 a&G@ajymif;rJy;Hk rsm;udk Oya'ESiafh vsmn
f pD Gm toH;k yygovm;?
 tu,fI usef;rma&;raumif;ol ESifh ouf}uD;&G,t
f kdrJqEN&iS frsm;twGuf tdrfwiG f rJay;aom aemuf
qufwGJrJqEN&iS pf m&if;udk toH;k yygu ,if;pm&if;xJrmS trnfrsm; xl;xl;uJuJrsm;aeygovm;?
 tod&&Sd aSd &G;cs,rf _ yvkyfEidk &f eftwGuf ppfom;rsm;/ tusO;f om;rsm; ESiahf q;&Hw
k ufvlemrsm;tm; vHk
avmufaom rJq,
G fpnf;H;k r_ taxmuftxm;rsm; axmufyahH y;jcif; &dyS govm;?
 ppfom;rsm;/ tusO;f om;rsm;/aq;Hw
k ufvlemrsm;twGuf xl;jcm;aomenf;jzifhrJqENay;olrsm; rSwyf w
kH ijfcif; tpDtpOfrsm;
&Syd govm;?
 ppfom;rsm;/ tusO;f om;rsm; odk@r[kwf aq;&Hw
k ufvlemrsm; v#dK@0SufrJyH;k wGif rJay;&mY/ +cdr;f ajcmufr_
t EW&m,fru
S if;a0;ap&ef vHak vmufaom Oya'rsm; csrSwx
f m;+yD;ygovm;?
 ppfom;rsm;onf wdk@. t&m&drS sm;a&S@wiG f rJay;&efpnf;urf;xkwx
f m;ygovm;?
 t&m&drS sm;onf ppfom;rsm;tm; rnfodk@rJay;&rnfukd !$e=f um;ygovm;?

rJa&wGujf cif; vkyx


f ;Hk vkyef nf;
fh if;jrifompGm aqmif&u
G yf govm;?
 rJa&wGujf cif;udk yGiv
 rJa&wGujf cif;udk avhvmolrsm;/ at;*sirfh sm;/ ygwDrsm;/ udk,pf m;vS,af vmif;rsm;. vufaxmufrsm; tm;vH;k
=unf&h E_ ikd fygovm;?
90

 rJqEN&iS frw
S fyw
Hk ifpm&if;teuf rJqENay;+yD;a=umif;rSww
f rf;wifxm;aom ta&twGuEf iS hf vufawG@rJ
ay;aom rJta&twGuf rnfuJhodk@ uGmjcm;oenf;?
 rJrsm;udk tpDtpOfwus/ vHk cHpmG a&wGuyf govm;?
 rJa&wGu+f yD;aomtcg toH;k ryaom rJrsm;tm; vHk cHpmG xm; &djS cif;/ y,fzsujf cif; od@k r[kwf zsuq
f ;D
jcif;yygovm;?
 rJqENvm$ tay:wGif a&G;aumufyGJt&m&drS sm;u trSwt
f om;vkyjf cif; odk@r[kwf rSwcf suaf &;jcif; y
xm;ygovm;?
 w&m;r0ifaom rJqENvm$ rsm;udk rSefreS u
f efuef ppfaq;jcif;/ tjcm;rJqENvm$ rsm;ESihf oD;jcm;xm;jcif;
yygovm;?
 w&m;r0ifrJqENvm$ rsm; rwefwqrsm;jym;aeygovm;?
 wkid w
f ef;csurf sm;udk oifah vsmpf mG ajz&Si;f ay;ygovm;?
 at;*sirfh sm; odk@r[kwf vufaxmufrsm;onf rJa&wGujf cif;wGif pGufzuf&ef u;yrf;jcif; odk@r[kwf
ud,
k x
f v
d ufa&muf pGufzufjcif;rsm; &dSygovm;?
 rJa&wGu&f mY wm0efEiS rfh oufqidk o
f rl sm; &daS eygovm;? &daS eygu vkyif ef;pOfwiG f wdk@onf
rnfonft
h cef;urS yg0ifaeygoenf;?

qmifjf cif;
&v'frsm; t+yD;owfjcif; ESifh o,f,yl dk@aqmi
 rJa&wGu+f yD;csdew
f iG f &v'frSww
f rf; rsm;udk rSeu
f efpmG a&;om;+yD; / wm0ef&o
Sd t
l m;vH;k u vufrw
S fx;kd yg
ovm;?
 rJa&wGu+f yD;csed w
f iG f avhvmolrsm;/ ygwDEiS fh ud,
k fpm;vS,af vmif;rsm;. at;*sirhf sm;ESiv
hf ufaxmuf
rsm;onf &v'frw
S fwrf; rdwLW rsm; &&dyS govm;?
 &v'frsm;udk vlo&d iS =f um; a=ujimygovm;? &v'frw
S w
f rf;rdwLW udk trsm;jrifatmifjyoxm;ygovm;?
 a&G;aumufyGJpnf;rsO;f pnf;urf;rsm;/ rJqENvm$ rsm; ESihf rJay;&mwGiftoH;k yrnfh ypPn;f rsm;udk txufqifh
a&G;aumufyGJaumfr&Sio
f dk@ yGifhvif;jrifompGmESifh vHk cHpmG o,f,yl govm;?
 a&G;aumufyGJypPn;f rsm;udk txufqifah &G;aumufyJaG umfr&Sifo@kd wdu
k &f u
kd fy@kd aqmifygovm; odk@r[kwf
tjcm;wae&modk@ v$Jajymif;ygovm;?
rJay;jcif;/ rJa&wGujf cif;ESifh ywfoufaom ,cifapmif=h unfah vhvmr_tawG@tuHudk a&G;aumufyJaG e@ vkyx
f ;kH vkyef nf;rsm;
ydik ;f jcm;oH;k oyfjcif;ESiafh ygi;f pyfjcif;tm;jzifhf jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvma&;tzGJ@tzdk@ rJqENay;jcif; ESifhrJa&wGujf cif; vkyif ef;pOf.
rnfo
h nft
h ydik ;f udk txl;tm&Hkpdku&f efvt
dk yfa=umif; qH;k jzwf&mwGif taxmuftuljzpfap&rnf? Oyrm ,ciftawG@tuHrmS
rJrsm;udw
k oDowef;}uD;pkyHay;jcif;onf tcsKd@ae&m rsm;wGif jy\em&dSEikd jf cif; od@k r[kwf rJ&kHrsm;od@k a&G;aumufyJq
G ikd &f m
pm&Gufpmwrf;rsm; aemufusrS a&muf vmjcif;wdk@ukd awG@&Edik o
f nf?
rJay;jcif;ESifh rJa&wGujf cif;udk apmih=f unfah vhvmcsdew
f iG f apmif=h unfah vhvmolrsm; a&;jznf&h ef yvkyaf y;xm;aom
tpD&ifcpH myHkpx
H JrmS ,if;vdt
k yfcsurf sm;ukd xif[yfay:vGiaf poifo
h nf?ta&;}uD;qH;k rSm tpD&ifcpH myHpk Hrsm;onf &Si;f vif;/
wdusI
toH;k y&efv,
G ful&rnf?
tzGiafh r;cGe;f rsm;
rsm;pGmyg0ifaom
ppfaq;csupf m&if;&Sn}f uD;rsm;onf
uGejf yLwmxJodk@oiG ;f &mwGif tcsed frsm;pGm,l&+yD;/ ydik ;f jcm;oHk;oyfrv
_ yk &f mwGiv
f nf; vGepf mG cufcJonf? tpD&ifcpH mrsm;
jyefvnfay;tyfaomtcgwGif pm&Guw
f yHw
k yifjzpfaewuf+yD;/ qufo,
G af &;vrf;a=umif;wGiv
f nf; tcuftcJrsm;udk
91

jzpfapEdkio
f nf? tpD&ifcHpmyHkpH a&;qGJorl sm;onf avhvmolrsm; vG,u
f lpmG em;vnfap&rnf[al omtcsuu
f kd owdcsy&f rnf?
xdk@a=umif/h avhvmoltrsm;pkonf yHkpHrsm;udk wdk@ rnfr#em;vnf&vG,u
f I
l / rnfr#a&;jznfh& vG,u
f al =umif;od&atmif
a&G;aumufyGJae@rwdik cf ifwiG f prf;=unfo
h iho
f nf?

tpD&ifcpH myHpk w
H ckonf [kwo
f nf odk@r[kwf r[kwyf g [lI tajzay;Edik af om ar;cGe;f rsm;yg&rnfjzpf+yD;
tu,fIjy\emrsm;&Syd gu jy\emrsm;udk wef;pDjyxm;aomtydak r;cGe;f rsm;yg&rnf?erlemyHpk u
H kd atmuf wGif
az:jyxm;onf?

erlemyHpk H 1
ta&twGuf
:

qdik &f m
ar;cGe;f rsm;

awG@co
Jh nf? rawG@cyJh g?
wpfpw
Hk pfO;D u wpfcgxufyI
kd rJay;onfudk oihaf wG@cyJh govm;?
awG@&ydS gu b,fEpS }f udrrf # oifjrifawGcyJh goenf;?

-------------

a&G;aumufyGJaumfr&Sio
f nf rJqEN&iS fpm&if;wGif ryg0ifolrsm;udpu
P kd rnfuo
Jh kd@ udik w
f G,af jz&Si;f cJo
h enf;? [laom
tzGiafh r;cGe;f rsm;udk jzpfEidk o
f r# a&SmifusOo
f iho
f nf? pum;vHk; trsm;tjym; toH;k yjcif;onf ydik ;f jcm;oH;k oyfr_ vky&f mY
vGefpmG cufcJ+yD;/ txl;ojzifh tpD&ifcpH m axmifaomif;csI
D zwf&aom tcgwiG f ydkrI
kd cufcJaponf? tu,fI
tzGiahf r;cGe;f rsm;udk toH;k y &rnfqydk gu a&;om;xm;aom rSwcf surf sm; tay:wGio
f m tm;xm;& jcif;xuf
avhvmolrsm;tm; uwifowfrw
S +f yD;om; tajzrsm; ay;xm;oiho
f nf? ,if;erlemyHpk Hukd atmufwiG f az:jyxm;onf?

92

rJ&o
Hk nf rnfo
h nft
h wGuaf =umifh tcsderf DS rzGicfh o
Jh enf;? (oifah vsmaf om tajz(rsm;)wGif trSwjf cpfyg?
Oyrm
2}udKwif
wGuf
csuf
xm;
aom
ar;cGe;f
rsm;

a&G;aumufypGJ m&Gupf mwrf;rsm; r&dI


S vm;?
a&G;aumufyaGJ umfr&Siw
f iG f
vltjynft
h pHw
k ufa&mufjcif; r&dI
S vm;?

rJ&w
Hk iG f vHjk cHKa&;udk jcdr;f ajcmufjcif;rsm;
&daS eIvm;?
a&G;aumufyaGJ umifr&Sio
f nf
taqmuftOD;twGi;f okd@ 0if&r&Ivm;?

tjcm;&dyS gu (aus;Zl;jyKI a&;om;jyyg)? -----------------------------------------

toH;k 0ifEidk af om wwd,yHkpaH r;cGe;f wpfcrk Sm avhvmolrsm;tm; wd@k avhvmxm;cJhrE_ iS hfywfoufI txif[yfq;kH
az:jycsuw
f pfcu
k dk a&G;cs,af pjcif;tm;jzifh jy\emwcktay: xifjrifcsuf ay;apjcif;jzpfonf? ,if; erlem yHpk aH r;cGe;f udk
atmufrmS
awG@Edik fygonf? ,if;yHkpo
H nf rJ&w
kH cktay: t=urf;zsO;f cHiakH vhvm&mwGif txl;toH;k 0ifonf?
,ciftawG@tuHrsm;t& avhvmolrsm;onf wef;pDjyxm;aom tuJjzwfcsuf (az:jycsuf) rsm;teuf tv,f&dS
tuJjzwfcsufuo
dk m a&G;cs,jf ywwf=uojzifh a,bk,stm;jzifh yHpk aH &G;qGo
J lrsm;onf tuJjzwfcsuf (az:jycsu)f rsm;udk r
*%ef;jzifah y;jcif;/odk@r[kwf tuJjzwfcsuf (3) ck jzpfap/ (5) ckjzpfap ay;jcif;udk a&Smif&mS ;oifo
h nf?

,ckrJ&w
Hk iG f rJay;jcif;pDraH qmif&u
G cf suw
f ckv;Hk tay: rnfodk@ ,lqoenf;? (oihx
f ifjrifcsuEf iS yfh wfoufI
taumif;qHu
k ,
dk pf m;jyKaz:jyay;rnft
h ajzudk 0dik ;f Ijyyg?
erlemyHk
pH 3 ar;cGe;f
av;
rsKd ;
yHpkH H

csKd ;azgurf r_ Syd g

tao;tzGJcsKd ;azgurf _

tcsKd @Sd

qd;k qd;k Gm;Gm;csKd ;azgurf _

tenf;tusO;f Sd

t"ducsKd ;azgurf }_ uD;rsm;

trsm;tjym;Sd

93

avhvmolrsm;taeESifh tpD&ifcHpmyHpk Hudk &Si;f vif;pGm jznfhpu


G I
f tdro
f kd@rjyefcif wm0efay;tyfxm;ol od@k r[kwf ae&mwGif
tpD&ifcpH mrsm; jyefvnftyfE&SH ef ta&;}uD;a=umif;udk oifwef;umvrSm tav;wif; ajym=um;xm;oifh onf?
tu,fI jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvma&;tzGJ@wzGJ@onf txl;wufwufuu&dyS gu owif;tcsut
f vuf ydrk kd &&d&S ef
twGuf ydI
k &_yaf xG;aom tpD&ifcjH cif;pepfwckukd a&;qGJI&Edik o
f nf? Oyrm rJ&zkH iG jhf cif;/ reufcif;rJay;jcif;udk avhvmjcif;/
ae@vnfcif;rJay;jcif;udak vhvmjcif; ESifh rJa&wGujf cif;wd@k twGuf oD;jcm; tpD&ifcpH m yHpk rH sm;udk toH;k yEdik o
f nf? tu,fI
,if;enf;emudk toH;k yygu jynfwiG ;f avhvma&;tzGJ@ wckwiG f ydrk rkd sm;jym;vmaom tpD&ifcpH myHpk rH sm;ESit
hf csut
f vufrsm;
ukd pDraH qmif&u
G Ef idkf af om vkyEf idk &f nf&&dS rnf jzpfonf?
tpD&ifcpH myHkpHrsm;rS owif;tcsuftvufrsm;udk uGejf yLwmtwGi;f od@k avhusiahf y;xm;aom 0efxrf;rsm;u
tcsut
f vufqef;ppfcGJjcrf;ol. }uD;=uyfrj_ zifh tv#it
f jref/wdwdusus oGi;f &rnf?tu,fI jynfwiG ;f apmifh
=unfah vhvma&;tzGJ@wzGJ@onf wdk@ukd,yf dik f tcsut
f vufcJjG crf;avhvma&; uGejf yLwm aqmh0J,m rxkwv
f kyfEikd f ygu/
u|r;f usiaf omvlra_ &;odyy`H nm&Siw
f OD; odk@r[kwf ude;f *%ef;ynm&Siw
f OD;ESihf aqG;aEG;wdik yf ifoifo
h nf? taumif;qH;k rSm
tcsut
f vufqef;ppfcGJjcrf;olEiS fh tpD&ifcHpmyHpk aH &;qGJow
l kd@onf tpD&ifcpH mwGif ar;cGe;f enf;enf; jzifh
tcsut
f vuftrsm;qH;k &Edik af &; yl;aygi;f vkyu
f idk o
f iho
f nf?
jynfwiG ;f avhvma&;tzGJ@wzGJ@onf .apmif=h unfah vhvmolrsm;twGuf wdik ;f wef;pmyHpk rH sm;udyk g wygwnf; ay;vdu
k &f ef
qH;k jzwfEidk o
f nf?Edik if o
H m;rsm;ESifh avhvmolrsm;onf rJ&0kH efxrf;rsm;ESiyhf wfoufaom w &m;0if wdik w
f ef;pmrsm;wifjy&mwGif
,if;yHpk rH sm;udk toH;k yEkid o
f nf? avhvmolrsm;onf aqmifu
G af y;r_rsm;udk apmih=f unfh Edik af &;twGuf A[dk ;kH od@k wikd w
f ef;aom
wdik w
f ef;pmrdwLW rsm;
ay;ydk@oifo
h nf?od@dk r[kwf
avhvmolrsm;onf
e,fajrqdik &f mudprP sm;tpD&ifc&H mY
qd;k &Gm;aompnf;urf;csK;d azmufrr_ sm;ta=umif; tao;pdwf wifjyEdik o
f nf? Tenf;tm;jzifh ta&;}uD;aom jy\emrsm;.
trsK;d tpm;/ }udrEf e_ ;f / wnfae&mwdk@EiS yfh wfoufaom owif;tcsuf tvufrsm;udk pkpnf;I&Edik o
f nf?
e,fajrqdik &f mudprP sm;tpD&ifccH su/f wdik w
f ef;pmrsm;trsK;d rsK;d ESiyhf wfoufaomydik ;f jcm;oH;k oyfcsuEf iS hf rJay;jcif;/ rJa& wGujf cif;
avhvma&;yHpk rH sm;rS wqif&h &daS om owif;tcsut
f vufrsm;udk
tuxkwjf yefa=ujimcsuf xkwaf &; twGuf
tcsed rf pDS pk nf;oiho
f nf? taumif;qH;k rSm tuxkwjf yefa=ujimcsuu
f kd a&G;aumufyJaG e@rS (48) em&DtwGi;f xkwjf yefoiho
f nf?
tcsKd@tajctaersm;wGif tcsut
f vufxnfo
h iG ;f aomtzGJ@onf
avhvmcJah om rJ&t
kH m;vH;k rS tcsut
f vufrsm;udk
tuxkwjf yefrt
_ wGuf tcsed rf o
SD iG ;f &efrmS rjzpfEikd af cs? ,if;uJo
h @kd aom tajctaersm; atmufwiG f avhvmol tpDcpH mrsm;rS
ud,
k pf m;ypHerlemwpfct
k m; tuxkwjf yefcsux
f w
k &f eftwGuf toH;k y oih+f yD;/ cHijkH ynhpf akH om qef;ppfavhvmr_tm;
t+yD;;owftpD&ifcpH mtwGuf toH;k yoiho
f nf?

94

(c)
yif rJ-Z,m;oGi;f jcif; 23
(c) pifyif
yi
pifyif rJ-Z,m;oGi;f jcif; (PVT) . &nf&,
G cf sufrmS Edik if aH &;ygwDrsm;/ ud,
k fpm;vS,af vmif;rsm;ESihf jynfov
l l xktwGuf
&v'frsm;.w&m;0ifru
_ dk tuJjzwfEidk af tmif ,H=k unfpw
d cf s&aom owif;tcsut
f vufrsm; axmufyahH y;&efjzpfonf?
(PVT) yvky&
f ef vdk-rvdu
k dk tapmydik ;f wGif uwifI qH;k jzwfxm;&efrmS ta&;}uD;onf? tb,fa=umifq
h akd omf
udpaP qmifu
G af omtzGJ@tpnf;. apmif=h unfah vhvmolrsm;udw
k ikd ;f jynf w0Sr;f vH;k ae&m csxm;r_EiS yhf wfoufI pOf;pm;
p&m&daS oma=umihf jzpfonf?
tzGJ@tpnf;wckonf rJ&t
Hk m;vH;k rS &v'frsm;udk pkpnf;vkyaf qmifvakd omfvnf; vufawG@wGif vltiftm;ESihf qufo,
G frr_ sm;
tajrmuftrsm; vdt
k yfjcif;a=umifh t[ef@twm; jzpfEikd o
f nf? xdo
k kd@jzpfygu rJ&w
kH csK@d wGif wduspGm
jyifqifxm;owfrw
S x
f m;aom usyrf;erlemyHkpHrJrkH sm;onftvGefreS u
f efwu
d sEdik o
f nf? xd@k jyif aocsmoyf&yfpmG yvkyf
xm;ygu jynfwiG ;f avhvma&;ktzGJ@wzGJ@tzdk@ wpHv
k ;kH qdik &f m &v'fEiS hfywfoufI ,H=k unf pdwfcs&avmufaom a[mude;f rsm;
xkwEf idk yf gonf?
jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvma&;ktzGJ@wzGJ@onf usyrf;erlemyHpk H. taetxm;ESifh t&G,t
f pm;udk qH;k jzwfaom tcgwGif
u|r;f usiaf om vlr_oyd yH` nm&Si/f pm&if;tif;ynm&Sif od@k r[kwf vlxt
k jrifrsm;aumuf,al om tzGJ@tpnf;rsm;ESihf
wdik yf ifoiho
f nf? vlO;D a&ESio
fh ufqidk af om tcsut
f vuf acgi;f yg;onft
h jyif/ vlO;D a&tpdyftusJ rwluJjG ym;r_rsm;&daS om
ae&mrsm;wGif tawmftwef}uD;aom erlemyHpk Hukd oH;k &efvt
kd yfa=umif;/ Oyrm rJ&kHrsm;. q,f&mckid Ef _e;f xnfhoiG ;f &ef
vdt
k yfa=umif; tawG@tuHrsm;u jyqdo
k nf? Tonf ESifh ajymif;jyeftajctaersKd;wGif erlemyHkpHao;ao;udk omtoH;k yEdik +f yD;/
TerlemyHpk aH o;ao;rSaeI
wwdik ;f
jynfv;kH &Sad G;aumufyJGrsm;twGuf
tjynft
h 0vnf;
,H=k unfpdwcf s&/
tjynft
h 0vnf;rSeu
f efwu
d saom&v'frsm;udk &&SEd ikd fygonf? trsm;pkrJjzifh qH;k jzwfaompepf (majoritarian voting system)
udk toH;k yaom jrdK@jytkyf csKyfa&;a&G;aumufyJGrsm; od@k r[kwf rJqENe,fajrtrsm;udk t"dutm;jzift
h ajccHaom
a&G;aumufyGJrsm;rSm apmif=h unfah vhvmygu rJqENe,fajrwpfck odk@r[kwf c&dik t
f qifw
h iG f erlemyHkp.
H taetxm;ESihf
t&G,t
f pm;udk txl;*&kyoiho
f nf? tb,fa=umifq
h akd omf a'oEW&qkid &f m rwlx;l jcm;csufrsm;udk xnfo
h iG ;f pOf;pm;&ef
vdt
k yfaoma=umihjf zpfonf?
usyrf;erlemyHkpw
H iG f xnfo
h iG ;f &rnfh rJ&Hkrsm;udk a&G;cs,&f efEiS hf uGejf yLwmy&dk*&rfwck jyifqif&eftwGuf (PVT) 'DZikd ;f tzGJ@onf
rJ&rHk sm;tm;vk;Hk twGi;f &dS rJay;rnfo
h rl sm;. ta&twGu/f ae&m/tG,t
f pm;wdk@ESihf ywfoufaom owif; tcsut
f vuf
f u
kd af om rJ&kHrsm;rS &v'frsm;udk pmrsufEmS w&Gupf m erlemyHkpt
H pD&ifcpH m
twdtus vdt
k yfvdrrfh nf? PVT twGuaf &G;cs,v
pmGurf sm;wGif avhvmolrsm;u rSeu
f efwu
d spGm rSww
f rf;wif &rnf?
tu,fI Oya'u jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvmolrsm;udk rJ&kHrsm;twGi;f rJa&wGujf cif;udk apmif=h unfch iG hf ray;ygu/ jynf
wGi;f avhvma&;tzGJ@wzGJ@onf . avhvmolrsm;tm; rJ&kHrsm;jyifywGijf yoxm;aom &v'f rdwLW rsm;rS rJ&&kH v'frsm;udk
23

pifyifr-J Z,m;oGi;f jcif;ESifh ywfoufI ydrk o


dk &d v
dS ykd gu tvsit
f jrefa&wGujf cif;ESifh a&G;aumufyGJapmih=f unfah vhvmjcif;/ vlxt
k ajcy tzGJ@
tpnf;rsm;ESifh Edik if aH &;ygwrD sm;twGuf NDI vrf;!$ecf suf (2002) ckEpS ?f The Quick Count and Election Observation, An NDI Guide for
Civic Organizations and Political Parties, NDI, 2002. Edik if w
H uma&;&m trsK;d om;'Dru
dk a&pDtzGJ@rS xkwaf 0onf) udk =unfyh g//

95

rSww
f rf;wifcidk ;f Edik o
f nf?tjcm;enf;vrf;wckrSm rJa&wGucf sed fumvtwGi;f rJHk rsm;wGi&f aSd eaom rJ&akH umfr&Sit
f zGJ@0ifrsm;
odk@r[kwf Edik if aH &;ygw/D udk,pf m;vS,af vmif;rsm;. vufaxmuf rsm;rSwqifh &v'frw
d LW rsm; &&dSEkdio
f nf?
jynfwiG ;f apmif=h unfah vhvma&;tzGJ@wzGJ@tzdk@ (PVT) vufawG@rvkyaf qmifcifumvtwGi;f . tpD&ifcjH cif;/
qufo,
G jf cif;pepfrsm;udk prf;oyf=unfjh cif;onf tusdK;&do
S nf? Tod@k prf;oyf=unfjh cif;tm;jzifh ,H=k unfpw
d cf s& avmufaom
(PVT) wckvyk af &;twGuf enf;pepftay:wGif ,H=k unfr&
_ jSd cif;ESifh tpktzGJ@. vkyfEidk fprG ;f udk aumif;pGm jrifawG@&jcif;
tusKd ;aus;Zl;rsm;udk &&dES dik o
f nf? Todk@jzifh a&G;aumufyJv
G drn
f mr_rsm;udk [ef@wm;Edik fonf? (PVT) wck. &v'frsm;
xkwjf yefcsdeo
f nf ta&;}uD;onfjzpf&m/ jynfwiG ;f avhvma&; tpk tzGJ@wzGJ@ taeESihf rnfonfh tcsed w
f iG f xkwjf yefoiho
f nfukd
uwifI qH;k jzwfxm;oiho
f nf?
ydyuQtajctaersm;atmufwGif qmAD;,m;jynfwiG ;f avhvmolrsm;u pifydif rJ-Z,m;oGi;f jcif;vkyif ef;udk
aqmif&u
G jf cif;?

1997 ckEpS f ESifh 2000 ckEpS t


f =um;wGif qmAD;,m; (tJeef *f sDt)dk wckjzpfaom CeSID onf qm;AD;,m; a&G;aumuf
yGJrsm;udk avhvmjcif;rjyKvky&f ef tm%mydik frsm;. wm;jrpfjcif;udk cHc&Jh onf? xdu
k Jho@dk aom tajctaewGif CeSID
onf 2000 ckESpf pufwifbmv z,f'&,fa&G;aumufyJGrsm;umv twGi;f pifydifr-J Z,m;oGi;f jcif;vkyif ef;

wckvyk &f ef qH;k jzwfco


Jh nf? CeSID u . apwemh 0efxrf;rsm;tm; rJa&wGuf tjyD; w&m;0if vlo&d iS =f um;
uyfxm;aom &v'frsm;ESifh ygwDu,
dk pf m;vS,rf sm;udk avhvmpH;k prf;&ef rJ&jkH yif ywGif ae&mcsxm;cJo
h nf?
k iG f wdk@. A[kXd mecsKyfukd ykvyd rf sm;u 0ifp;D jyD;/ qufwu
kd q
f o
kd vdyk if a'o qdik &f m
10 rJray;cif &ufowWywftvdw
&H;k rsm;udv
k nf; 0ifa&mufp;D eif;cJo
h nf? wd@k . apwemh0efxrf;rsm;vHjk cHKa&;twGuf CeSID onf pifydirf -J
Z,m;oGi;f jcif;vkyif ef; twGuf udwifjyifqifru
_ kd v#Kd @0u
S pf mG vkyaf qmif&ef qH;k jzwfco
Jh nf? &_y&f y_ f
axG;axG;Edik af om vkyif ef;pOfwckjzpfonfaomfvnf; w,fvzD ek ;f ESihf tifwmeufrq
S ifh qufo,
G af om
txl;vHk cHa&;pepfudk backup Server qmAmESit
hf wl wnfaxmifco
Jh nf? rJay;onfah e@rwdik cf ifwiG yf if aemufq;kH
!$e=f um;csurf sm;ESifh yHpk rH sm;udk ay;ydk@co
Jh nf?
. vkyif ef;rsm; tm;enf;csed J@atmif u;yrf;r_rsm; &dcS aJh omfvnf; CeSID onf rJay;jyD; eHeufcif; (4) em&D (30)
rdepfwiG f rJ&aHk ygi;f / (1096) xufruaom rJ&rkH sm;rS &v'frsm;udk xkwjf yefEidk cf o
Jh nf? Kostunica twGuf
atmifyGJudk ,if;&v'frsm;u cef@reS ;f wGujf yxm;aomfvnf; jynfaxmifpak &G;aumufyJaG umfr&Sirf S xkwjf yefaom
rDvq
dk AD pfonf a&S@wef;rSO;D aqmifaejyD;/aemufw}udrf xyfIaG;aumuf&efvt
kd yfrnhf ta=umif; xkwjf yefcsuEf iS hf
vm;vm;qef@usiaf ecJo
h nf? qmAD;,m;vlxu
k jynfaxmifpk aumfr&Si.
f &v'frsm;udk todtrSwrf ycJah y? a&S@qifh
d &v'fwpHu
k kd
aemufqifq
h o
dk vdyk if aumfr&Sio
f nf Kostunica onf orwae&m tEdik &f onfqakd om 'kw,
a=ujimcJo
h nf?

96

11?
11?pm&if;oGi;f jcif;/ xyfqifyh dk ah qmifjcif; ESihf xkwjf yefa-ujimjcif;tm; apmih-f unfh
tuJjzwfjcif;?
u? &v'fpm&if;oGi;f jcif;tm; apmih=f unft
h uJjzwfjcif;. ta&;}uD;r_
*? a&G;aumufyGJt+yD;ae@ zGH@z;wd;k wufr_rsm;tm; apmih=f unft
h uJjzwfjcif;?
c? uGejf yLwmjzifh &v'frsm;ydk@aqmifjcif;udk apmih=f unft
h uJjzwfjcif;?

 &v'frsm; pm&if;oGi;f jcif;ESifh xyfqifjh zef@a0jcif; vkyif ef;pOfrsm;ESihf tu|r;f w0if&aSd eapjcif;?
 tqifw
h idk ;f wGif &v'fpm&if;oGi;f jcif;ESif xyfqifjh zef@a0jcif;rsm;tm; apmih=f unft
h uJjzwf
aom pepf wpfck wnfaqmufjcif;?
 a&G;aumufyGJtvGefzGH@z;wd;k wufrr_ sm; txl;ojzifh a&G;aumufyJG&v'ftm; Oya'a=umif;t&
pdeaf c:r_rsm;udk aocsmpGm apmif=h unft
h uJjzwfjcif;?

97

u? &v'fpm&if;oGi;f jcif;tm; apmih=f unft


h uJjzwfjcif;. ta&;}uD;r_
&v'frsm;pm&if;oGi;f jcif;ESifh pm&if;xkwjf yefjcif;onf txl; rSm;,Gi;f Edik af om/ csKyfuikd t
f oH;k csc&H Edik af om vkyif ef;rsm;jzpfonf?
xdk@a=umifh jynfwiG ;f avhvma&;tpktzGJ@wpfco
k nf a&G;aumufyJv
G kyif ef;pOf. ,if;ursm;udk aocsmpGm/ pnf;pepfusus
apmih=f unft
h uJjzwfoiho
f nf? avhvmolrsm;onf &v'frsm; rJpm&if;oGi;f jcif;ESihf pm&if;xkwjf yefjcif;vkyif ef;rsm;wGif
awmufav#muf&adS ejcif;jzifh csKyfuidk t
f oH;k csjcif;udk umuG,w
f m;qD;Edik o
f nf?
a&G;aumufyGJae@twGi;f rJqEN&iS fta&twGuu
f de;f *%efrsm;udk wcsKd@u az:jy=u+yD;/ wcgw&HwGif uGejf yLwmpepfut
dk oHk yI
owif;tcsut
f vufrsm;udk rSwfwrf;wif=uonf? jynfwiG ;f avhvma&; tpktzGJ@wpfco
k nf ,if;tcsut
f vuf. rdwLW rsm;udk
&,loih+f yD; aemiftcgwiG f rJqEN&iS f ta&twGuf ude;f *%ef;wGif &kww
f &wf xljcm;pGm jrifw
h ufvmygu rSefrrSef jyefvnf
ppfaq;I &Edik o
f nf? rJqEN&iS f ta&twGuu
f de;f *%ef;onf rJ&&kH v'fygtcsut
f vufEiS hf udu
k fnrD &_ Sdr&dS ppfaq;I &Edik o
f nf?
ykrH eS t
f m;jzifh rJ&w
Hk pf&.
Hk &v'fta&twGurf sm;tm; a'oqdik &f ma&G;aumufyJaG umfr&Siw
f pfckxo
H @kd yd@k ay;&onf? xdk@aemuf
a'oqdik &f m&v'frsm;udk pkpnf;I Edik if aH wmftqifh A[dak &G;aumufyJaG umfr&Six
f Ho@kd yd@k ay;&onf? jynfwiG ;f avhvm
a&;tpktzGJ@wpfco
k nf &v'frsm;pkpnf;jcif;ESifh o,f,lyd@k aqmifjcif;yHpk u
H dk tjynft
h 0 em;vnf&rnf? avhvma&;tpktzGJ@onf
rJpm&if;oGi;f jcif;tqifw
h pfcjk cif;pDwiG f &do
S if+h yD;/ vufajymif;vufvJv
$ kyaf omae&mrsm;wGif txl;avhusix
hf m;aom tpktzGJ@
rsm;udk wm0efcsxm;oiho
f nf? jzpfEidk fygu rnfonfah e&mwGirf qdk &v'frsm;udk wae&mrSwae&mod@k tv$Jtajymif;wGif
vdu
k v
f Hydk@aqmifoiho
f nf?
avhvmolrsm;onf w&m;0ifpm&if;oGi;f xm;aom&v'frw
d LW rsm; od@k r[kwf pm&ifoiG ;f vkyif ef;pOf tqihw
f idk ;f rS pnf;rsO;f
oabmwlcsurf sm;udk &,loihfonf? rjzpfEdik yf gu xkwjf yefa=ujimaom tqifw
h ikd ;f twGuf txl;jyifqifxm;aom wmvD
pm&Gufrsm;&dS &v'ftao;pdwfrsm;udk rSww
f rf;wifoifo
fh nf? ,if;&v'frsm;udk rJ&rkH sm;wGif avhvmolrsm;pkaqmif;&rdaom
&v'frsm;ESifh wdu
k =f unfhoif+h yD;/ ygw/D ud,
k fpm;vS,f avhvmolrsm;/ tjcm;a'owGi;f ESifh Edik if w
H umavhvmolrsm;rS
&&dx
S m;aom&v'frsm;ESiv
fh nf; wdu
k =f unfhEidk o
f nf? avhvmolrsm;onf rJpm&if;oGi;f jcif;ESihf xyfqifyh kd@aqmifjcif;rsm;twGuf
pnf;rsO;f pnf;urf;yg vkyx
f H;k vkyef nf;rsm;tm; vku
d femjcif;&drS &dS tpD&ifcw
H ifjyoih+f yD;/ rJjyefvnfa&wGufygu rsufjrif
oufaotjzpf &So
d iho
f nf?
c? uGejf yLwmjzifh &v'frsm;ydk@aqmifjcif;udk apmih=f unft
h uJjzwfjcif;?
tcsKd@widk ;f jynfrsm;wGif wifu&v'frsm;udk A[dak &G;aumufyJaG umfr&Six
f Ho@kd tD;ar;vfjzifh yd@k ay;onf? avhvmolrsm;onf
,if;vkyif ef;pOfudk u;pm;apmif=h unfo
h iho
f nf? taumif;qH;k rSm rJ&w
kH pfcjk cif;pD. &v'frsm;udk a&G;aumufyJt
G &m&dw
S pfO;D OD;u
zwfjyrnfjzpf+yD;/ uGejf yLwmtoGi;f odk@ owif;tcsut
f vufoiG ;f aom yk*d~KvfrS twnfyay;&rnf jzpfonf? tcsK@d
wdik ;f jynfrsm;wGif uGejf yLwmtwGi;f tcsut
f vuf rdwLW udk y&ifx
h w
k I
f vufco
H rl S vwfrSwx
f ;kd ay;onf? xdu
k Jo
h d@k aom
tajctaersK;d wGif avhvmolrsm;onf vufcHrw
d LW wpfcu
k kd awmif;cHoih+f yD;/ uGejf yLwmtwGi;f od@k xnfo
h iG ;f &aom
wdk@vuf0,fwiG &f adS om wmvDp&Gufrsm;jzifh ,if;&v'frsm;udk ppfaq;oifo
h nf? jynfwiG ;f avhvma&;tpktzGJ@wpfco
k nf
&v'frsm;v$Jajymif;ay;ydk@&mwGif toH;k y&ef uGejf yLwmy&d*k &rf &drS &dS ar;jref;oih+f yD;/ xdrk o
S m uGejf yLwmu|rf;usio
f w
l pfO;D ESifh
,if;y&d*k &rfudk rJray;cif uwifI ppfaq;Edik frnf jzpfonf?
*? a&G;aumufyGJt+yD;ae@ zGH@z;wdu
k w
f ufrr_ sm;tm; apmih=f unft
h uJjzwfjcif;?
98

a&G;aumufyGJ&v'frsm; xkwjf yef&mwGif aESmifah ES;jcif;/ a&G;aumufyJ&G v'frsm;ESihf ywfoufaom owif;tcsut


f vuf jynfph rkH _
r&djS cif;/ rajz&Si;f &aom wdik fwef;csufrsm; od@k r[kwf &v'frsm;xkwjf yeft+yD; rnfo@kd qufjzpfrnf[al om aumvm
[vrsm;a=umifh a&G;aumufyGJwpfct
k +yD; aemufwpfae@onf wif;usyrf _rsm;/ ra&&mr_rsm;ESihf a&mjyGe;f jynfhEHS@aewufonf?
xdk@a=umifh jynfwiG ;f avhvma&; tpktzGJ@wpfckonf a&G;aumufcu
H ,
kd fpm;vS,frsm; wm0ef,ljcif;tygt0if/ a&G;aumufyJG
tvGefzGH@z;wd;k wufrr_ sm;udk aocsmpGm apmih=f unft
h uJjzwfoifhonf?
jzpfEidk o
f r# ae&mrsm;wGif jynfwGi;f avhvma&;tpktzGJ@onf a&G;aumufyJt
G m%mydik frsm;rS xkwjf yefaom aemufq;kH &v'frsm;
rSef-rrSef ppfaq;jcif; tao;pdwv
f yk if ef;udk aqmif&u
G o
f iho
f nf? &v'frsm;tm; a&G;aumufyJOG ya'wGif jyqdx
k m;ouJo
h d@k
a&G;aumufyGJt+yD; aemufwae@ owfrSwx
f m;aom tcsed w
f iG f xkwjf yefoihfonf? pkaqmif;jcif;/ rSefrrSefppfaq;jcif; ESihf
aemufq;Hk &v'fxw
k jf yef&mwGif rvdt
k yfaom aESmifah ES;r_rsm; od@k r[kwf uGm[csufrsm;udk rSwo
f m;I pHpk rf;az:xkwo
f iho
f nf?
jynfwiG ;f avhvma&;tpktzGJ@wpfcrk S &v'frsm; rSefrrSefppfaq;jcif;onf a&G;aumufyJw
G pfc.
k &v'ftay: vlxk,=kH unfr_ ydrk kd
aumif;rGefEidk af pjcif; odk@r[kwf tu,fI pnf;urf;ESihfrnD!w
$ frr_ sm;&dyS gu &v'frsm;udkyg pHpk rf;jcif;rsm; yvkyfEikd fonf?
(OSCE) a'otwGu;f &Sd Edik if Htrsm;pkwiG f ygwDrsm;ESihf ud,
k fpm;vS,rf sm;onf a&G;aumufyJGwpfc.
k &v'fukd pdeaf c:Edik af om

tcsed u
f mvudk owfrw
S af y;xm;onf? ,if;uJo
h kd@aom tjiif;yGm;r_rsm;udk tcef; 4 wGif az:jyxm;aom enf;emudk toH;k yI
aocsmpGm apmih=f unft
h uJjzwfoiho
f nf? if;udp&P yfrsm;onf vH;k 0 "dG[jzpfz,
G f ta=umif;t&mrsm;jzpfonf?
jynfwiG ;f avhvma&;tpktzGJ@rsm;onf w&m;&H;k tr_wpfc.
k wd;k wufr_rsm;udk apmih=f unft
h uJjzwfoih+f yD;/ owif;rD',
D m
odk@r[kwf tr_onfrsm;xHrS owif;tay:wGif rtm;xm;oihaf y?
a&G;aumufyGJtvGeu
f mvrsm;wGif jynfwiG ;f avhvmolrsm;onf aemufq;kH &ufowfrw
S cf sufrsm;vGJacsmjf cif;/ qH;k jzwfcsuf
vkyx
f ;Hk vkyfenf;rsm;wGif
pnf;urf;vGJacsmrf r_ sm;&djS cif;/
pnf;urf;vGJacsmfr_rsm;ESihf
ywfoufI
pGwfpJcG sufrsm;udk
pHpk rf;az:xkw&f mwGif aESmifah ES;jcif;/ avhvmolrsm;odk@r[kwf Edik if Ha&;ygwrD sm; ESiyhf iG v
hf if;r_enf;yg;jcif;paom vkyif ef;rsm;qdik &f m
jy\emrsm;udk apmih=f unfo
h iho
f nf? a&G;aumufyJw
G Gif yg0ifrJqENay;cJah om Edik if o
H m; od@k r[kwf ud,
k fpm;vS,f
wpfO;D wpfa,mufudk rJay;cJah oma=umifh vufwkH@jyefjcif; od@k r[kwf vufwkH@jyef&efjcdr;f ajcmufjcif;rsm;udv
k nf; pHpk rf;
az:xkwo
f ifhonf? rD',
D mrS wcsKd@aomtkyfprk sm;onf jynfolvx
l t
k m; rJ&v'fvrd v
f nfrw
_ pfck yvky&f eftwGuf jyifqifae
aom tcsut
f vufrsm;udv
k nf; apmih=f unfo
h iho
f nf?
jynfwiG ;f avhvma&;tpktzGJ@wpfco
k nf pepfwusu;udik cf s,fvS,yf kHpw
H csKd@ xGuaf y: vmjcif; odk@r[kwf a&G;aumufyJw
G pfc.
k
&v'ft}uD;tus,x
f cd dkuEf dikf zf G,&f adS om jy\emrsm;tm; pHkprf; az:xkw&f ef jyifqifxm;oihfonf? tao;pdwf wdwu
d sus
udp&P yfrsm;udk pHpk rf;az:xkw&f ef txl;tvkyt
f zGJ@rsm;udk cef@tyfay;jcif;rsm;vnf; ,if;jyifqifrw
_ iG f yg0ifonf? jynfwiG ;f
avhvma&;tpktzGJ@wpfco
k nf Edik if aH &;ygwDrsm;/ vl@abmiftzGJ@tpnf;twGi;f &dS tjcm;aom tzGJ@tpnf;rsm;awG@qo
kH ih+f yD;/
rJqEN&iS frsm;xHwiG f &dSEidk af om pdk;&drcf sufrsm;udk em;axmifjcif;/ rJvdrrf _EiS hfoufqikd af om oufao taxmuf txm;rsm;udk
vufc&H ,ljcif; odk@r[kwf vdt
k yfEidk af om tjcm;aom owif;tcsuftvufrsm;udv
k nf; &,loihfonf?

99

12?
H -uHyjcif;
12? tpD&ifcpH mwifoiG ;f jcif;ESifh axmufct
u? tpD&ifcHpmwifoiG ;f jcif;. ta&;ygr_
c? a'oqdik &f mapmif=h unft
h uJjzwfolrsm;rS tpD&ifcpH mwifjcif;
*? xdyw
f u
dk &f ifqidk rf q
_ dik &f m tpD&ifcpH mrsm;
C? xkwjf yefcsufrsm;
i? aemufq;Hk tpD&ifcHpm
p? tpD&ifcHpm jzef@a0jcif;?

 avhvmoltpktzGJ@rsm;twGi;f oufqikd &f mowif;tcsufrsm;udk owfrw


S cf surf sm;qD;od@k
tcsed frSD xkwv
f i$ fhEidk af paom tpD&ifcpH mwifjcif; vkyif ef;abmifwpfck wnfaqmufjcif;?
 tpD&ifyHkpHrsm;/ &_a'gifph t
Hk ywfpOftpD&ifcpH mrsm;/ rJq,
G fyJx
G dyw
f kduaf wG@rt
_ pD&ifcHpmrsm;ESihf
a&G;aumufyGJae@ tpD&ifcHpmrsm;udk wnfaqmufjcif;?
 xkwjf yefa=ujimcsufrsm;ESifh tpD&ifcpH mrsm;onf wdusr_&jSd cif;/ aumif;rGepf mG xkwv
f yk jf cif;
ESifh oufqidk &f mtzGJ@tpnf;rsm;ESifh woD;yk*~vu
d rsm;xHodk@ jzef@a0jcif;?

100

u/ tpD&ifcpH mwifoiG ;f jcif;. ta&;ygr_


a&G;aumufyGJavhvma&;wGif tpD&ifcpH mwifjcif;onf r&drS jzpfta&;ygaom uwpfcjk zpfonf? tpD&ifcpH mwifoiG ;f jcif;onf
avhvmxm;cJo
h r#udk jynfol@rSww
f rf;tjzpf wifjyEdik o
f vdk tem*wf a&G;aumufyJGrsm;twGufvnf; tud;k tum;wpfct
k jzpf
toH;k yEdik fonf? tpD&ifcHpmtm; vlo&d iS =f um; wifjyEdik &f eftwGuf yHkrSet
f wGi;f pnf;tpD&ifcHpmrsm; xkwjf yef&efvt
kd yf+yD;/
,if;tpD&ifcpH mrsm;udv
k nf; qef;ppfavhvmr_rsm; yvky&f ef vdt
k yfonf? tpD&ifcHpmwifoGi;f jcif;pepf. zGH@z;wd;k wufr_EiS hf
pepfusaom tpDtpOf &d&S efvdktyfvdrrhf nf?
jynfwiG ;f avhvma&;tpktzGJ@wpfco
k nf a&G;aumufyJw
G pfcrk yvkycf ifwiG f vlo&d iS =f um; tpD&ifcpH m wpfapmif xkwjf yef&ef
odk@r[kwf a&G;aumufyGJt+yD;rSom tpD&ifcHpm xkwjf yef rjyefukd qH;k jzwfoifhonf? oihaf wmfaom tcsed t
f cg odk@r[kwf
yHrk eS t
f ajccHwpfct
k ay:wGif az:jyvdu
k fonfEiS t
fh nd a&G;aumufyJrG wdik frDS tpD&ifcH uwifxw
k jf yefjcif;onf tkyfpw
k pfpt
k m;
vkyif ef;pOfwpfcv
k ;Hk tm; tyoabmaqmifaom ,lqcsufwpfcu
k kd ay;pGr;f Edik o
f nf? jynfwiG ;f avhvma&; tpktzGJ@
trsm;pkonf xdu
k o
Jh kd@enf;emudk toH;k y=uonf? odk@aomf wjcm;tkypf krsm;url a&G;aumufy+JG yD;onft
h cgrSom if;wd@k .
oH;k oyfcsufudk ay;vd=k uonf? rnfuo
Jh dk@aom enf;emudk toH;k yonfjzpfap jynfwiG ;f avhvma&; tpktzGJ@wpfco
k nf y%mr
xkwjf yefcsufEiS fh a&GaumufyGJt+yD; aemufq;Hk ydwt
f pD&ifcHpmudk xkwjf yef&ef &nf&,
G foiho
f nf? ,if;tpD&ifcHpmrsm;onf
a&G;aumufyGJvyk if ef;pOfwckv;Hk ESifh oufqidk af om wdusaom avhvmcsurf sm; jzpfayvdrrhf nf?
avhvma&;tpDtpOfwpfcrk yvkycf ifwiG /f jzpfEidk af csawG@&cSd sufrsm;. tus,t
f 0ef;udk pOf;pm;xm;oifo
h nf? jzpfEikd af om tajc
taersm;udk rnfodk@tpD&ifcHpmwifjy&rnfudk qH;k jzwf&eftwGuf pkaygi;f pOf;pm;r_rsm; (Brain storming) yvkyfoiho
f nf?
jzpfEidk af csrsm;udk jzpfEidk af cs&aSd om &v'frsm;ESifh wGJzwfI owfrSwf&rnf?
apmih=f unft
h uJjzwfr.
_ tpydik f;wGif ,if;udp&P yfrsm;udk pOf;pm;xm;jcif;/ r[mAsL[mESihfenf;AsL[mrsm;udk tcsdefyifkd ;f tvdu
k f
jyefvnfo;Hk oyfjcif;tm;jzifh jynfwiG ;f avhvma&;tpktzGJ@wpfckonf &&dv
S maom owif;tcsut
f vufrsm;udk xdxd
a&mufa&muftoH;k y&eftwGuf aumif;rGefpmG jyifqifxm;+yD; jzpfvrd hfrnf jzpfonf?
c? a'oqdik &f mapmif=h unft
h uJjzwforl sm;rS tpD&ifcpH mwifjcif;
a'oqdik &f mapmih=f unft
h uJjzwforl sm;onf a&G;aumufyJrG pcif&ufyikd ;f tajctaersm;ukd yHkrSet
f pD&ifcpH m wifoiG ;f &eftwGuf
jyifqifr_rsm; yvky&f ef vdt
k yfonf? ta&;}uD;aom tjzpftysuf ESifh rJq,
G fyJq
G idk &f m ykpH rH sm;tjyif/ if;wdk@onf
yHrk eS t
f usO;f csKyftpD&ifcHpmudk tenf;qH;k wpfywfwcg ypkoihfonf? aumif;rGeaf om tpD&ifcpH mwifoiG ;f jcif;pepfwpfcjk zpf&ef
if;tywfpOf tpD&ifcHpma&;om;enf; yHpk w
H pfct
k m; uwifI csrSwx
f m;oiho
f nf? if;tpD&ifcpH monf owfrSwcf sdef
twGi;f jzpfco
Jh nfrsm;udk ar;cGe;f jzifh yHak z:oihfonf? uwpfckpDwiG f uwif oabmwlxm;aom acgi;f pOfwpfckpD yg0if&rnf?
,if;yHpk HwiG f
 a,bk,sEdik if aH &; tajctaetusO;f csKyf?
? tao;pdwf tjzpftysufrsm; od@k r[kwf ta=umif;t&mrsm;udk
yHak z:jy+yD; &ufowWywftwGi;f a'owGi;f Edifk if aH &;tajctae. tusO;f csKyfwpfcjk zpfonf?

101

 a&G;aumufyGJ pDrt
H kycf sKyfa&;? ? a&G;aumufyJt
G m%mydik rf sm;onf tcsed fEiS hfwajy;nD rJqENay;rnfh aetwGuf
jyifqifjcif; &dS r&d/S rJ&t
Hk a&twGuq
f ikd &f m tcsut
f vufrsm;ESihf tjcm;aom oufqdik &f m udp&P yfrsm;tm;
jyifqifjcif; &dSr&dS tpD&ifcjH cif;
 a&G;aumufyGJqidk &f mtjiif;yGm;r_rsm;? ? tao;pdwt
f jiif;yGm;r_tpD&ifcpH mrsm;tjyif a'oqdik &f m apmif=h unfh
tuJjzwfolrsm;onf if;wdk@a'otwGi;f &dS tjiif;yGm;r_e,fy,fEiS hf jyefvnf wHk@jyefcsufrsm;udk pm&if;ypk/
tr#irf jywfap&ef ,cktcef;udk toH;k yoiho
f nf?
 rJqEN&iS fynmay;jcif;?
? rnfolu xkwjf yefxm;aom t&m/ rnfonft
h a=umif;t&mESihf rnfonfh
t&m oufa&mufr&_ dSonfwdk@jzpfonf?
 Edik if aH &;rJq,
G fpnf;&H;k r_?
? ygwDrsm;/ ud,
k pf m;vS,frsm; vkyaf qmifaeaom t&mrsm;/ if;wd@k .
tpnf;ta0;rsm;/ wm;qD;ydwfyifc&H jcif; od@k r[kwf jcdr;f ajcmufc&H rsm;tm; if;wd@k &ifqfkdiaf e&jcif; &drS &d/S
wifjyvmaom pd;k &drzf ,
G f udp&P yfrsm; ESihf jynforl sm;xHrS rJq,
G yf JGrsm;tay: wH@k jyefcsuf wdk@yg0ifonf?
 owif;rD',
D m? ? a&G;aumufyJGrJq,
G fyJrG sm;tay: a'owGi;f rD',
D mrsm;. tpD&ifcyH /kH
rD',
D mrsm;u
yg0if,OS f yifolrsm;tm; oihw
f ifhaom toH;k ycGirhf sm; axmufyhHay;jcif; &drS &d/S owif;wifjyyHk r#wr_ &drS &d/S az:jyyg
owif;wifjycsut
f ay: ygwDrsm;/ ud,
k fpm;vS,frsm;ESihf jynfolvlxrk sm;. wHk@jyefcsuf ponfwd@k jzpfonf?
 0efxrf;tkycf sKyfa&;?
?
vlxt
k zGJ@tpnf;rsm;onf
rJq,
G fyGJwiG f
bufvu
kd fr_
&dSr&d/S
Edik if aH wmftzGJ@tpnf;rsm;onf rJq,
G fyJrG sm;udk uef@owfyw
d fyifjcif; od@k r[kwf ygwDrsm;/ ud,
k pf m;vS,rf sm;ESihf
if;wdk@. axmufcHorl sm;tay: rsuEf mS vdu
k q
f ufqjH cif;qdik &f m tpD&ifcrH sm; xGufvmjcif; &drS &dS ESihf
vlxt
k zGJ@tpnf;rsm;onf Oya'abmiftwGi;f vkyu
f dik af qmif&u
G jf cif; &drS &dS wdk@jzpfonf?
 rJqEN&iS frsm;tm; jcdr;f ajcmufjcif;ESifh ydyuQ? ? ygwDrsm; odk@r[kwf tjcm;olrsm; (tao;pdwf twdtus
az:jy&rnf?) rS rJqEN&iS rf sm;tay: jcdr;f ajcmufaom tjzpftysufrsm; &drS &d/S ydyuQwpfck jzpfymG ;Edik af om
tajctae!$ejf ycsufrsm; &drS &d/S &dyS gu ,if;ydyuQrsm;tm; wpHkw&mumuG,x
f m;+yD;jcif; &drS &dS ESihf ydyuQ odk@r[kwf
t=urf;zufr_rsm; &dSr&dS ponfwdk@jzpfonf?
 trsK;d orD;rsm; yl;aygi;f yg0ifr_? ? a&G;aumufyJv
G kyif ef;pOftwGi;f trsK;d orD;rsm;onf wdu
k &f u
kd f od@k r[kwf
oG,0f dkuaf omenf;jzifh cGJjcm;qufqcH &H jcif; &drS &dS odk@r[kwf wpHkw&m pd;k &drrf uif;zG,fupd &P yfrsm; ay:aygujf cif; &drS &dS
ESifh trsKd;orD;rsm;onf ta&twGurf sm;rsm;jzifh vkyif ef;pOftwGi;f yl;aygi;f aqmif&u
G jf cif; &dSr&dw
S kd@jzpfonf?
 wdik ;f &if;om;vlenf;pkrsm;. yl;aygi;f yg0ifr?_
? tu,fI ae&mwpfco
k nf wdki;f &if;om; vlenf;pkrsm; aexkid f&m
ae&mwpfcjk zpfygu if;wdk@onf vkyif ef;pOftwGi;f tuef@towfr&dS yg0ifciG hf &r&/ if;wdk@ylaygi;f yg0ifr_ &dSr&dS ESihf
txl;pd;k &drzf ,
G &f adS om udp&P yfrsm;udk aqG;aEG;xm;jcif; &drS &dw
S kd@jzpfonf?

102

 rSwo
f m;p&m tjcm;udp&P yfrsm;
tpD&ifcpH monf
uspfvpf/
&Siv
f if;+yD;/
tcsut
f vufrSeu
f ef&rnfjzpfonf?
a&mf,rf;csurf sm;udk
a&SmifusO&f rnfjzpf+yD;/ ud,
k w
f ikd favhvmxm;aom ta=umif;t&mESihf apmif=h unft
h uJjzwfolxH ay;yd@k xm;aom
ta=umif;t&m
ESpcf t
k m;
aocsmpGmcGJjcm;I
tpD&ifco
H iho
f nf?
pGwpf JGcsuw
f pfck
yvkyx
f m;ygu
apmih=f unftuJjzwfolonf ,if;pGwfpJcG sut
f m; aemufxyf t&if;tjrpfwpfckEiS hf rSefuefa=umif; &drS &d/S
oufaojyEkid jf cif;&drS &dS !$ejf yoiho
f nf?
A[d&k ;kH ylaygif;avhvma&;ESihf qef;ppfcJjG crf;a&;,lepf twGi;f &dS
tpD&ifcpH mrsm;udk zwf&&_ ef/ tpDtpOfwusxm;&d&S ef/ trsK;d tpm;cGJ&ef ESihf tusOf;csKyf&ef wm0ef&o
Sd l
twdtusxo
H dk@ tpD&ifcHpmrsm;udk vHjk cHKpGmay;yd@k oiho
f nf? aemufxyfpkHprf;&efvt
kd yfaom ta&;udp&P yfrsm;&dyS gu
xdyk k*K~d vfonf qufo,
G &f ef t"duae&m jzpfoiho
f nf? jzpfEdik yf gu/ a'oqdik &f mapmih=f unft
h uJjzwfoo
l nf
yHrk eS af qG;aEG;yGJrsm;yvky&f eftwGuf
A[d&k ;kH od@k
oGm;a&mufoiho
f nf?
wcsKd@udp&P yfrsm;wGif
tpD&ifcpH mtusO;f csKyfrsm;udk apmih=f unft
h uJjzwfol xHjyefvnfy@kd aqmif ay;oiho
f nf? xdrk Som if;wd@k taeESihf
Edik if t
H 0Sr;f tjzpftysufrsm;ESifh ywfouf+yD; od&SdEikd frnfjzpf+yD;/ yHkpHtrsK;d tpm;udkvnf; cGJjcm;owfrSwEf ikd frnfjzpfonf?
*? xdyw
f u
dk &f ifqidk rf q
_ idk &f m tpD&ifcpH mrsm;
A[d&k ;Hk csKyfonf a&G;aumufyGJEiS fhqufE,
G af om xdyw
f kdu&f ifqikd rf r_ sm; tjrefq;kH odxm;&rnf? owif;tcsut
f vufrsm;onf
uspv
f pf/ &Si;f vif;I oufaojyEkid af om owif;rsm; jzpfEidk o
f r# jzpfoihfonf? apmih=f unft
h uJjzwfolrsm;tm; xdyfwu
kd f
&ifqidk rf _rsm;udk tpD&ifc&H eftwGuf wd;k awmif;I/ em;vnf&efv,
G fual om atmufygacgi;f pOfrsm;jzifh yHkpw
H pfcu
k kd
ay;xm;oiho
f nf?
 xdyw
f dkurf .
_ tao;pdwaf jymjycsufrsm;
 apmih=f unft
h uJjzwfolrsm;rS pDpOfxm;aom aemufqufwJv
G kyif ef;rsm;
 A[d&k ;Hk csKyfrS awmif;cHxm;aom aemufqufwJv
G kyif ef;rsm; wkd@jzpfonf?
C? xkwjf yefcsurf sm;
tapmydik ;f wGif
ajymqdck o
Jh nft
h wdik ;f yif
jynfwiG ;f avhvma&;tpktzGJ@wpfck
a&G;aumufyJu
G mvwpfct
k wGi;f
=um;jzwftpD&ifcHpmrsm; odk@r[kwf xkwjf yefa=ujimcsufrsm; xkw&f ef qEN&SdEikd o
f nf? if;vkyif ef;obm0. oH;k oyfcsuo
f nf
tyoabmaqmifaomfvnf;/ ,if;vkyif ef;obm0rSwqifh zdtm;ay;r_rsm;udk vrf;zGiahf y;aom yHkprH sK;d jzpfEikd o
f nfuv
kd nf;
tpktzGJ@wpfcu
k
owdyoihfonf? *k%fou
d mQ &dI
S
pepfwus okawoeyvkyfxm;aom tpD&ifcHpmrsm;onf
a&G;aumufyGJqidk &f mvkyif ef;pOf.
tqift
h wef;qdik &f m ta&;}uD;aom owif;tcsut
f vufrsm;udk vlxt
k m;
axmufyaHh y;Edik frnfjzpf+yD;/ aemufxyf vGJrmS ;aom vkyaf qmifcsufrsm; od@k r[kwf t=urf;zufr_rsm;udk wm;qD;Edik frnfjzpfonf?
jynfwiG ;f avhvma&;tpktzGJ@wpfcrk S xkwjf yefonfh ta&;}uD;aom vlxx
k ifjrifcsuo
f nf a'owGi;f ESifh Edik if t
H 0Sr;f .
pdwf0ifpm;r_tjrifq
h ;Hk &daS ecsde/f a&G;aumufyGJt+yD;vwfwavmtcsed w
f iG f jzpfEikd fz,
G &f o
Sd nf? ,if;xkwjf yefa=ujimcsufonf
y%mrxkwjf yefa=ujimcsufjzpfonf? tb,fa=umihq
f adk omf if;xkwjf yefa=ujimcsuo
f nf a&G;aumufyJv
G yk if ef;pOf (Oyrm
wkid =f um;csurf sm; ESifh t,lcHrsm;) . ursm;tm;vH;k jynfph jkH cif;r&daS o;csed f xkwjf yefjcif;jzpf+yD;/ avhvmxm;or# vkyif ef;pOf.
ursm;tm;vH;k tay: qef;ppfavhvmcsuw
f pfcu
k o
kd m xkwjf yefoifhonf? xkwjf yefa=ujimcsuf xkwjf yeft+yD;
103

xyfavmif;pk;d &drrf uif;r_rsm;


ay:xGuv
f mjcif;
odk@r[kwf
owif;tcsut
f vuftopfrsm;
ay:xGufvmygu
aemufxyfxw
k jf yefa=ujimcsufwpfct
k m; y%mrxkwjf yefa=ujimcsu.
f aemufqufwJG tjzpf xkwjf yefEikd o
f nf?
xkwjf yefa=ujimcsuo
f nf atmufyg ta=umif;t&moH;k &yftay:wGif xnfo
h iG ;f pOf;pm;oiho
f nf?
1? a&G;aumufyGJqdik &f m t"duta=umif;t&mrsm;udk pHpk rf;avhvmjcif;









aemufco
H rdik ;f a=umif;
Oya'abmif
a&G;aumufyGJtyk cf sKyfa&;
a&G;aumufyGJrJq,
G fyGJEiS fh rD',
D mtygt0if a&G;aumufyJt
G utajctae
a&G;aumufyGJqikd &f m wdik fwef;csufrsm;ESihf t,lcrH sm;
a&G;aumufyGJae@
rJpm&if;oGi;f jcif; ESifh &v'ftygt0if a&G;aumufyJt
G vGet
f ajctae

2? owif;tjzpfxw
k jf yefoihaf om xdww
f u
dk af wG@r_rsm;
 ta&;}uD;aom pd;k &drcf surf sm;udk jzpfay:apcJah om xdyw
f kduaf wG@r_rsm;. tao;pdwf? txl;ojzifh a&G;aumufyJEG iS fh
qufE,
G af om t=urf;zufrr_ sm;?
3? oH;k oyfcsuf - a&G;aumufyGJqidk &f m cHiHk avhvmcsufrsm;

Edik if w
H umuwdu0wfrsm; ESifh 'Dru
dk &ufwpfa&G;aumufyJGrsm;qdik f&m pH!$e;f rsm;tm; vdu
k femjcif; ESihf txl;ojzifh a&G;aumufyJG
Oya'ESifh tajccHOya'rsm;ponfh oufqidk &f m Edik if aH wmfOya'rsm; jyXmef;jcif; paom a&G;aumufyJGvyk fx;kH vkyfenf;rsm;ukd
pHpk rf;avhvmjcif;?
y%mra&G;aumufyGJtvGef xkwjf yef a=ujimcsut
f m; jynfwiG ;f avhvma&;tpktzGJ@wpfck. t"duawG@&cSd surf sm; ESihf
oH;k oyfcsufrsm; tjzpf &_jrifEidk fonf? xdk@a=umifh xkwjf yefa=ujimcsuo
f nf t"dutcsufrsm;tay: &Si;f vif;xm;aom az:jy
csurf sm;ESit
fh wl &Si;f vif;I uspfvpfr&_ &dS rnf? tqH;k r&dS tao;pdwrf sm; ESihf ta&;}uD;aom ta=umif;t&m enf;yg;r_ukd
a&SmifusOo
f iho
f nf? &Snv
f sm;aom yHak z:csufrsm;ESiOhf yrmrsm;udk aemufq;kH tpD&ifcpH mtwGuf csefxm;oiho
f nf?
aemufq;Hk taeESifh avhvma&;tpktzGJ@wpfco
k nf awG@&cSd sufrsm;tm; pkpnf;I aemufq;kH ydwf qef;ppfavhvm
csuv
f yk af qmif&ef vdt
k yfonf[al om t,ltqESihf ESiq
fh ef@usiI
f apmvsifpmG xkwfvi$ ahf om oH;k oyfcsut
f wGuf rD',
D m.
zdtm;ay;r_rsm;udk xde;f !d&S rnf? vkyif ef;pOfursm;qdik &f m tpD&ifcpH mrsm;udk qef;ppfrr_ sm; yvky+f yD;onfEiS hf wyifeuf
rJay;jcif;/ rJa&wGujf cif;ESifh pm&if;oGi;f jcif;vkyif ef;pOfrsm;tay: oH;k oyfcsufrsm;ESit
hf wl a&G;aumufyJt
G =udK umvESihf
104

oufqidk af om
xkwjf yefa=ujimcsu.
f
tcsut
f vufrsm;tm;
a&G;aumufyJGrwdkicf ifwiG f
jyifqifEidk o
f nf?
jynfwiG ;f avhvma&;tpktzGJ@wpfco
k nf y%mrxkwjf yefa=ujimcsuf tcsderf DSxw
k jf yefEikd &f ef twGuf tpD&ifcHpm wifoiG ;f jcif;
vkyif ef;abmifwpfcu
k dk wnfaqmufoiho
f nf? tkyfpw
k pfpo
k nf y%mr xkwjf yefa=ujimcsuf wpfck xkwjf yef&eftwGuf
tavmoH;k q,frjzpfoihaf y? tb,fa=umihq
f akd omf if;.oH;k oyfcsufrsm;onf pdwf0ifpm;r_trsm;qH;k jzpfvrd frh nf jzpf+yD;/
a&G;aumufyGJt+yD; aemufyidk ;f &ufrsm; wGif jynfov
l x
l kEiS hf rD'D,monf txl;pdw0f ifwpm;&daS ecsdew
f iG f owfa&mufrt
_ &dq
S ;kH
jzpfaoma=umihf jzpfonf?
i? aemufq;Hk tpD&ifcpH m
aemufq;Hk tpD&ifcHpmudk a&G;aumufyGJwpfct
k +yD; ESpv
f twGif; xkwjf yefoiho
f nf? ,if;tpD&ifcpH mwGif avhvmxm;or#
a&G;aumufyGJvyk if ef;pOf. utm;vH;k tay: tao;pdwf qef;ppfoH;k oyfcsurf sm; yg0ifoiho
f nf? tpD&ifcpH monf
&Si;f vif;pGma&;om;xm;+yD;/ a&G;aumufyGJu|rf;usio
f rl [kwo
f lrsm; em;vnfEikd af pa&; taotcsm tm&Hpk kduo
f iho
f nf?
tpD&ifcpH myg xkwaf z:ajymqdck surf sm;tm;vH;k onf rSefuefaom taxmuftxm;rsm;jzifh oufaojyEdik &f efrmS
r&drS jzpfvt
dk yfonf? oHo,&dSz,
G f taxmuftxm;rsm;udk rxnfhoiG ;f oifah y? aemufq;kH tpD&ifcpH mwGif atmufyg
tcef;rsm; yg0ifoiho
f nf[k t=uHyxm;onf?














tusO;f csKyf
ed'ge;f ESifh todtrSwf yjcif;rsm;
Edik if aH &;aemufco
H rdik ;f
Oya'a=umif;qdik &f m qef;ppfavhvmjcif;
rJqEN&iS frw
S fyw
Hk ifjcif;vkyif ef;pOf ESifh ppfaq;xm;aom rJqEN&iS fpm&if;. &v'frsm;udk qef;ppfavhvmjcif;
a&G;aumufyGJpDrt
H yk cf sKyfa&;tm; apmif=h unft
h uJjzwfjcif;
ud,
k pf m;vS,rf Swyf Hw
k ifjcif;tm; avhvmjcif;
a&G;aumufyGJrJq,
G fyGJtm; avhvmjcif;
rD'D,mapmif=h unft
h uJjzwfjcif;
rJay;jcif;/ rJa&wGujf cif; ESifh rJpm&if;oGi;f jcif;tm; avhvmjcif;
w&m;0if &v'frsm;ESifh oH;k oyfcsuf
wdik w
f ef;csurf sm;tay: ajz&Si;f csufrsm; ESihf vHak vmufaom aphpyf!SdEi_d ;f a&;pepf
axmufct
H =uHycsurf sm;

axmufct
H =uHKjycsufrsm;tm; a&G;aumufyGJvyk if ef;pOf wd;k wufaumif;rGeaf pa&;twGuf tyoabmaqmifaom t=uHy
csurf sm; ay;rnf[al om tjrifwpfcjk zifh &Si;f vif;pGm yHak z:oiho
f nf?
pmjzifah &;om;az:jyaom xkwfjyefa=ujimcsufrsm;ESihf tpD&ifcHpmrsm;tjyif jynfwiG ;f avhvma&;tpktzGJ@ wpfck onf
awG@&cdS sufrsm; ESifh axmufct
H =uHycsurf sm;. tusOf;csKyfukd a&G;aumufyJt
G m%mydik frsm;/ Edik if aH &;ygwDrsm;/
vlxt
k ajcytzGJ@tpnf;rsm; ESifh Edik if w
H umrdom;pkxo
H d@k E_wt
f m;jzifw
h ifjy&ef qEN&aSd umif; &dSEkdio
f nf? ,if;vkyif ef;rSwqifh
ydrk adk umif;rGeaf omvkyif ef;pOfwck&&daS &; tjrifzvS,Ef idk af om tcGit
hf vrf;wpfc&k &dES ikd +f yD;/ jynfwGi;f avhvmoltpktzGJ@wpfckEiS hf
105

t"duaqG;aEGolrsm;
t=um;
txl;ojzifh
tm%mydik frsm;ESifh
a&G;aumufyJpG Drt
H kyo
f lrsm;
t=um;
,H=k unfrw
_ nfaqmuf&mwGifvnf; taxmuftuly Edkio
f nf? E_wt
f m;jzifh tpD&ifcpH mrsm;udk pmtm;jzifhwifjyaom
tpD&ifcpH mrsm;tm; vlo&d iS =f um; xkwjf yef+yD;csucf si;f odk@r[kwf rxkwjf yefcif/ a&G;aumufyJGumvtwGi;f yHkrSef tcsdefyikd ;f
odk@r[kwf tm%mydik frsm;/ Oya'ytrwfrsm; ESihf a&G;aumufyJpG rD t
H kycf sKyfa&;tygt0if pdwf0ifpm;olrsm;jzifh
us,u
f s,jf yef@jyef@yvkyaf om a&G;aumufyGJt+yD; ES;D aESmzvS,yf JGrsm;wGiv
f nf; wifjyEdik o
f nf?
p? tpD&ifcpH m jzef@a0jcif;
xkwjf yefa=ujimcsufrsm;ESifh tpD&ifcpH mESpfrsK;d pvH;k udk wdik ;f jynf. t"dubmompum; (pum;rsm;) jzifh xkwjf yefoihfonf?
jzpfEidk fygu wdik ;f &if;om;bmompum;rsm; ESihf Edik if Hwumjzef@a0jcif;twGuf t*Fvyd fbmomESihfyg xkwaf 0oiho
f nf?
xkwjf yefa=ujimcsufrsm;ESit
fh pD&ifcpH mrsm;udk a'owGi;f ESifh Edkif if HwumrD',
D m/ Edik if w
H umtzGJ@tpnf;rsm;ESihf tefe*f st
D rkd sm;/
oH&;Hk rsm;/ Edik if aH wmftm%mydik frsm;/ Edik if aH &;ygwrD sm;/ ud,
k pf m;vS,rf sm;/ tvSL&Sirf sm; ESihf Edik fiw
H umrdom;pkxHo@kd jzef@a0
oiho
f nf? xkwjf yefa=ujimcsufrsm;ESit
fh pD&ifcHpmrsm;udk jynfwiG ;f avhvma&;tpktzGJ@wpfck. tifwmeufpmrsufEmS wGif
vnf; az:jyoiho
f nf?

106

(OSCE) ESifh (ODIHR) ta-umif;


'Drdu
k &ufpt
D zGJ@tpnf;rsm;ESihf vl@tcGit
fh a&;&H;k (ODIHR) onf (OSCE) . t"dutzGJ@tpnf;jzpf+yD;/ if;onf
yl;aygi;f yg0ifaomEdik if Hrsm;tm; vl@tcGit
fh a&;ESit
hf ajccHvw
G fvyfrr_ sm;udk
tjynft
h 0vdkuef m&ef w&m;Oya'pd;k rd;k r_ukd
qkyu
f idk &f ef/ 'Drdu
k a&pD. tajccH Oya'orsm;udk jriw
fh if&ef ESihf vl@tzGJ@tpnf;twGi;f onf;cHrw
_ &m; jyef@yGm;ap&efenf;wl
'Drku
d &ufwpftzGJ@tpnf;rsm;tm; wnfaqmuf&ef/ tm;aumif;vmap&ef ESihf tumtuG,af y;&ef (1992 [,fvfpifuD
a=ujimpmwrf;) paom vkyif ef;rsm;wGif ulnDyhHy;kd ay;onf?
ydv
k effEidk if H0gaqmjrdK@wiG f tajcpdu
k af om (ODIHR) tm; (1992) yJ&pfxyd o
f ;D aqG;aEG;yGJwiG f vGwv
f yfaom
a&G;aumufyGJrsm;qdik &f m&H;k tjzpf wnfaqmufc+Jh yD;/ (1991) ckEpS /f arvwGif vkyif ef;rsm; pwifaqmif&u
G cf o
Jh nf? wpfEpS =f um
aomtcgwiG f vl@tcGit
fh a&;ESifh'rD du
k a&pDykjyifajymif;vJa&; tygt0if vkyfyikd cf iG fw
h ;kd csJ@vmjcif; tay: xif[yfr&_ aSd p&eftwGuf
&H;k . trnftm; ajymif;vJco
Jh nf?
(ODIHR) onf Oa&my&dS a&G;aumufyGJavhvmr_e,fy,fwGif OD;aqmiftzGJ@tpnf;wpfcjk zpfonf? (ODIHR) onf
(OSCE) a'o twGi;f &dS a&G;aumufyGJrsm;onf Edik if w
H iG ;f Oya'rsm;/ Edik if w
H umpHcsdefp!
H $e;f rsm;ESihf udu
k fnrD &_ Sdr&dS pHkprf;avhvm

&eftwGuf axmifcsaD om avhvmolrsm;ESit


fh wl rsm;jym;vSaom avhvma&;rpf&iS frsm;udk pDr/H wm0efcaH qmif&u
G af eonf?
. olrwlx;l jcm;aomenf;emrsm;jzifh a&G;aumufyJv
G kyif ef;pOfyg tcef;ursm;ESifh ywfoufaom twGi;f usus
owif;rsm;udk axmufyaHh y;onf? taxmuftyHah y;a&;ya&m*sufrsm;rSwqifh (ODIHR) onf yl;aygi;f yg0ifaom Edik if Hrsm;
twGuf if;wdk@. a&G;aumufyGJvyk if ef;pOfrsm; wd;k wufapa&; tultnDay;onf?
(ODIHR) . 'Drkdua&pDyjyifajymif;vJa&;vkyif ef;rsm;wGif atmufyg aqG;aEG;p&mta=umif;t&m e,fy,frsm; yg0ifonf?

if;wdk@rSm w&m;Oya'pd;k rd;k a&;/ vl@xt


k ajcyvl@tzGJ@tpnf;/ vGwv
f yfpmG vSKyf&mS ;oGm;vmcGi/hf vdiw
f ef;wla&; ESihf vluek u
f ;l
jcif; ponfwdk@jzpfonf? (ODIHR) onf (OSCE) uwdu0wfrsm;+yD;jynfp&kH efEiS hf 'Drkdua&pDtaqmuftOD;rsm; wd;k wufz@HG z;
vmapa&; ESprf sKd;pvH;k twGuf 0dkfi;f 0ef;ulnaD qmif&u
G &f ef ESppf Of ypfrw
S x
f m; tultnDay;a&;tpDtpOf (100) xufrenf;
taumiftxnfaz:aeqJ jzpfonf?
(ODIHR) onf vl@tcGit
hf a&;umuG,af pmifah &Smufa&;tm; twufynmqkid &f m tultnDay;a&; ya&m*sufrsm;ESifh

vlom;tcef;uudp&P yfrsm;twGuf oifwef;rsm;yd@k csjcif; ponfv


h yk if ef;pOfrsm;rSwqifh jriw
hf ifonf? xd@k tjyif (ODIHR)
onf yl;aygi;f yg0ifaom Ekid if Hrsm;. (OSCE) vlom; tcef;uqdik &f m uwdu0wfrsm; taumiftxnfaz:jcif;ESifh
ywfoufI ESpfpOf jyefvnfo;Hk oyfonf? if;. t=urf;zufqef@usiaf &;vkyif ef;rsm;wGif (ODIHR) onf vlom; tcef;
uudp&P yfrsm; em;vnf odjrifvmapa&; ESihf t=urf;zufrt
_ m; jzpfay:apaom tcsuftvufrsm;udk tajccHusus
&Si;f vif;Edik af om ya&m*sufrsm;udk aqmif&u
G v
f #uf&o
Sd nf?
(ODIHR) onf yl;aygi;f yg0ifaom tzGJ@tpnf;rsm;tm; a&mr ESif pifwD (Roma and Sinti) qdik &
f m wd@k . rl0g'rsm;ESihf

ywfoufI t=uHn%fay;onf? (ODIHR) onf a&mrESihf pifwDEikd if Hrsm;t=um; t&nftaoG;jrSiw


hf ifa&;vkyif ef;rsm;/
uGe,
f ufwnfaqmufjcif;rsm;udk jrSiw
fh ifay;+yD;/ a&mrESihf pifwu
D kd,pf m;vS,rf sm;tm; rl0g'csrSwaf &;vkyif ef;rsm;wGif
107

yg0ifapa&; tm;ay;tm;ajrSmufyonf? (ODIHR) onf Ekdiif w


H iG ;f ESihf Edik if w
H umaqmif&u
G o
f rl sm;t=um; a&mr ESifh
pifwu
D dp&P yfrsm;ESifh oufqidk faom owif;tcsut
f vufrsm; zvS,&f eftwGuf owif;tcsut
f vufrsm;pkpnf;&m/
jzef@cGJ&mae&mwpfct
k jzpf aqmif&u
G af y;onf?
(ODIHR) vkyaf qmifcsut
f m;vH;k tm; (OSCE) tzGJ@tpnf;rsm;/ uGi;f qif;pDrcH sufrsm;enf;wl tjcm;aom Edik if w
H um

tzGJ@tpnf;rsm;ESiv
fh nf; eD;eD;uyfuyf yl;aygi;f wm0efcaH qmif&u
G o
f nf? ydrk do
k &d v
Sd kdygu (ODIHR) tifwmeufpmrsufEmS
(www.osce.org/odihr) wGif &&dES idk o
f nf?

108

aemufausmtzH;k
r=umao;rDEpS frsm;wGi/f a&G;aumufyGJrsm;ESihf jynfol@qENcH,yl GrJ sm;udk apmifh =unfah vhvmonfv
h kyfief;rsm; xGe;f um;
vmcJ+h yD;/ if;wdk@udk 'Dru
dk a&pDtoGiu
f ;l ajymif;a&;ESihf vl@tcGit
hf a&;rsm;udk axmufcHyHhy;kd ay;&ef/ ta&;}uD;onfh vkyif ef;
aqmifwmrsm;tjzpf aqmif&u
G fvmcJ=h uygonf? a&G;aumufyGJrsm;onf 'Dru
kd a&pDpepftwGuf r&Sdrjzpfta&;yg+yD;/ jynfov
l x
l k
rsm;u tzGJ@tpnf;rsm;tay: ,H=k unfu;dk pm;r_&jdS cif;ESihf a&G;aumufyJGrsm;ESihf oufqdik af omvkyif ef;pOfrsm;onfvnf; rnfod@k
aom'Dru
dk a&pD tpdk;&rqdk. tm%mtajccHtw
k jf rpftjzpf xlaxmifay;&ef ta&;}uD;ygonf?
Edik if w
H um. }uD;=uyfapmifh =unfrh o
_ nf vltrsm;. tm&Hpk l;pdkurf t
_ &&Sq
d ;kH jzpf+yD;/ ydkrv
kd o
l drsm; xif&mS ;aponfh
tcsed w
f iG /f jynfwiG f;Y apmif=h unfah vhvmaeolrsm;. tcef;u onfvnf; ydI
k ta&;ygvmcJhygonf? jynfwiG ;f &Sd apmifh
=unfah vhvma&;tzGJ@rsm;a=umif/h Oya'csKd;azmufr_rsm;udk umuG,w
f m;qD;Edik +f yD;/ a&G;aumufyv
JG kyif ef;pOftay: oef@&Si;f
pif=u,fr_EiS fh cdik rf mwnf=unfr_tay: vlxk,=Hk unfr_ wd;k wuf&&Sad pygonf?
TvufpGJpmtkyfonf/ jynfwiG ;f &Sd apmif=h unfah vhvma&;tzG@J rsm;twGuf enf;emrsm;ESifh vkyif ef;oH;k enf;vrf;
u&d,mrsm;udk azmfjyay;xm;+yD;/ if;wdk@udk toH;k yI/ pepfusaom zufpjkH ynfhpakH om a&G;aumufyJGavhvmapmif=h unfah &;
vkyif ef;rsm; aqmif&u
G fEidk fygvdrfhrnf?

109

xkwjf yefa=ujimcsurf sm; ESifh tpD&ifcpH mrsm;


oif

wef;

pD
pDrcH ef@cGJa&; ESifh t,f'w
D mtzGJ@

ESifh

&if

t
axm
uf

cH
tkycf sKyfa&; ESifh oifwef;tzGJ@

yl;aygi;f avhvma&;ESifh
ydik ;f jcm;qef;ppfa&;,lepf

tyHh
rsm;

jcif;
ESifh
&

a'oqdik &f mapmih=f unft


h uJjzwforl sm;

v'f

avhvmolrsm;

jynfwiG ;f a&G;aumufyGJ avhvma&;tpktzGJ@ erlemyHpk H

110

You might also like