Predavanje 1

UVOD U MOBILNE KOMUNIKACIJE

Korisnici interneta/sirokopojasnih aplikacija

(u milionima)

Mobilni korisnici
(u milionima)

Mobilne komunikacije bez sumnje predstavljaju segment koji se ubrzano razvija u odnosu na druge
segmente telekomunikacija. Stoga kao takav privlai izuzetnu panju kako medija tako i opte javnosti.
Mobilni celularni sistemi su doivjeli eksponencijalni rast u zadnjih dvadeset godina tako da danas, prema
nekim pokazateljima, irom svijeta vie od dvije milijarde ljudi koristi usluge mobilne mree (Slika 1.1).
Mobilne komunikacije su postale nezaobilazno sredstvo komunikacije u obavljanju svakodnevnog
biznisa, i kao takve, ubrzano zamjenjuju tradicionalne komunikacije putem ine odnosno kablovske
telefonske mree. Pored mobilne telefonije dolo je do razvoja i itavog niza drugih mobilnih aplikacija,
kao to su wireless lokalne mree, wireless senzorske mree, automatizirani autoputevi i fabrike, pametna
(smart) domainstva i ureaji, medicina na daljinu, i slino.

mobilne aplikacije
internet aplikacije.
sirokopojasne apl.

Slika 1.1. Rast na globalnom nivou broja korisnika mobilnih ureaja, Interneta i irokopojasnog
pristupa, u periodu 1996-2006 [1]
Ubrzani razvoj mobilnih sistema, kombinovan sa nedavnim dostignuima u oblasti raunarske tehnologije
kao to su ureaji tipa iPad, iPhone, i drugi pametni (engl. smart) ureaji, najavljuju svijetlu budunost
mobilnih komunikacija. Meutim, bitno je takoer napomenuti da je u tom procesu tehnolokog razvoja
jo uvijek prisutan itav niz izazova i nerijeenih pitanja kako bi se ostvario cilj robusne mobilne mree
sposobne da obezbijedi podrku novim tehnologijama i aplikacijama.

1.1.

HISTORIJAT MOBILNIH KOMUNIKACIJA

Koncept beinih komunikacija je koriten jo u predindustrijskom dobu. Ovi rani sistemi su prenosili
informacije na daljinama na kojima je krajnja lokacija vidljiva golim okom sa poetne lokacije (engl. lineof-sight), i to putem dimnih signala, sistema ogledala, i slino. Komunikacijske stanice rudimentarnog
tipa neophodne za ovaj tip komunikacija su postavljane na viim geografskim takama i du putnih
pravaca, a sa ciljem prosljeivanja informacije na velike daljine. Ove rane komunikacione mree su

zamijenjene telegrafskom mreom koju je izumio Morse 1838. godine, a zatim i telefonskom mreom
(prva komercijalna telefonska mrea sa 21 pretplatnikom uspostavljena u amerikoj dravi Connecticut
1878. godine). Nekoliko decenija nakon izuma telefona, 1895. godine, Marconi je uspio da uspostavi prvu
radio vezu izmeu broda udaljenog 25 km od lokacije na kopnu sa koje je emitovan signal. Ovaj dogaaj
predstavlja poetak radio komunikacija koje e se u narednih nekoliko decenija ubrzano razvijati.
Ostvaren je znaajan napredak u kvaliteti prijenosa, niim snagama predajnika i prijemnika, te manjim i
jeftinijim ureajima, a to je omoguilo uspjeno koritenje mobilnih komunikacija u brojnim
aplikacijama, kao to su javne i privatne mree, televizija, beino umreavanje, i slino.
Rani radio sistemi su prenosili analogne signale. Veina dananjih modernih radio sistema prenosi
digitalne signale koji se sastoje iz binarnih sekvenci pri emu su binarne sekvence dobijene
digitalizacijom analognog signala. Digitalna radio komunikacija moe biti ostvarena prijenosom
pojedinanih bita ili grupisanjem bita u pakete koje se onda prenose u mrei. Prijenos bita u paketima je
poznat kao paketni radio; prva paketna radio mrea pod nazivom ALOHANET, dizajnirana je na
Univerzitetu Hawai 1975. godine. Stanice u ovoj mrei su bile postavljene na razliitim univerzitetskim
kampusima na etiri ostrva. Mrea je imala zvjezdanu konfiguraciju sa centralnim kompjuterom. Poetni
uspjeh ove mree je zaintrigirao vojne strunjake koji e tokom 70-tih i 80-tih godina prolog vijeka
investirati znaajne resurse u razvoj mobilnih komunikacija za koritenje na bojnom polju a u sklopu
projekta DARPA (Defense Advanced Research Project Agency). Mreni vorovi u DARPA mreama su
imali sposobnost samokonfiguriranja u mreu bez pomoi okolne mrene infrastrukture ali su imali i
nedostatak niske brzine prijenosa. Paketske radio mree su pronale komercijalnu upotrebu tokom 90-tih
godina prolog vijeka u beinom prijenosu email poruka, prijenosu podataka (engl. file transfer) te
pretraivanju web-a (web browsing). Glavni nedostatak ovih mrea su bile niske brzine prijenosa (do 20
kbps), visoka cijena koritenja, tako da su ovi servisi zamijenjeni robusnijim i kvalitetnijim beinim
sistemima, celularnom tehnologijom i beinim LAN-ovima.

Slika 1.2. ALOHANET sistem [2]

Razvoj kablovske Ethernet tehnologije tokom 70-tih godina prolog vijeka je doveo do gubitka
interesovanja za beine sisteme. Prijenos podataka na brzinama od 10 Mbps je bio superioran u odnosu
na druge sisteme, ukljuujui mobilne, tako da se krajnji korisnici nisu suprotstavljali instalaciji kablova
izmeu zgrada, kako bi se iskoristile prednosti Ethernet tehnologije. 1985. godine, amerika federalna
upravljaka agencija, FCC (Federal Communication Commission), je dozvolila komercijalnu upotrebu
takozvanih industrijskih, naunih i medicinskih frekventnih opsega (engl. ISM, industrial, scientific,
medical) za komercijalnu upotrebu u mobilnim komunikacijama. ISM frekventni opseg je bio vrlo
atraktivan za vlasnike lokalnih wireless mrea (wireless LAN) budui da nisu imali obavezu da apliciraju

i dobiju odobrenje od vlasti za koritenje licenci. S druge strane, njihova obaveza je bila da ne
interferiraju sa primarnim korsinicima ISM opsega. Ova obaveza je primorala komercijalne korisnike da
koriste iskljuivo nie frekvencije u ISM opsegu. Uz to, interferencija sa primarnim korisnicima ISM
banda je ipak bila izuzetno visoka to je kao rezultat dovelo do slabih performansi u komercijalnim
wireless LAN sistemima. Ukoliko se tome doda zabrinutost za sigurnost prenoenih podataka, nedostatak
standardizacije, visoki trokovi opsluivanja, i niz drugih razloga su doveli do niske popularnosti i slabe
komercijalne prodaje ovih sistema. Ultimativno, wireless LAN-ovi su se uglavnom fokusirali na manje
zahtjevne aplikacije kao to je naprimjer kontrola inventara.
Generacija wireless LAN-ova koja je nala puno iru upotrebu i koja se danas uglavnom koristi je
bazirana na familiji IEEE 802.11 standarda. Ovaj tip beinih mrea je odlikovan boljim performansama
mada je brzina prijenosa podataka jo uvijek niska (maksimum nekoliko desetina Mbps) a pokrivenost
signalom suena do 150 metara. Kablovske Ethernet mree, s druge strane, nude brzine prijenosa i do 100
Mbps, to je oigledna prednost u korist kablovske opcije. Ova razlika u performansama izmeu
kablovskih i wireless mrea e se u budunosti jo dodatno poveavati ukoliko se beinoj opciji ne
dozvoli koritenje dodatnih frekventnih opsega. S druge strane, bitno je dodati da su neke od aplikacija
beinih LAN-ova koje ne zahtijevaju visoke brzine prijenosa (odnosno iri frekventni opseg) danas vrlo
popularne i iroko rasprostranjene kao to su naprimjer email i pretraivanje weba putem mobilnih
ureaja. Izazov u budunosti e biti kako putem mobilne mree podrati zahtjevnije aplikacije, kao to je
naprimjer video, i to za veliki broj korisnika koji simultano koriste usluge mree.

Slika 1.3. Primjer wireless

LAN mree sa razliitim
tipovima pristupnih vorova
[3]

Daleko najuspjeniji koncept mobilnih komunikacija u prolosti je svakako bio i ostao celularni sistem.
Prvi celularni sistem je uspostavljen jo davne 1915. godine, kada je prvi put u historiji komunikacija
ostvaren beini prijenos govora izmeu New Yorka i San Francisca. Tokom 1946. godine je
uspostavljena usluga mobilne telefonije u 25 gradova irom Sjedinjenih Amerikih Drava. Ovi inicijalni
sistemi su koristili centralni predajnik putem kojeg se signalom pokrivalo kompletno gradsko podruje.
Ovo je oito bio izuzetno neefikasan nain koritenja frekventnog opsega koji je ozbiljno naruavao

kapacitet kompletnog sistema. Naprimjer, maksimalan broj korisnika u sistemu mobilne mree
uspostavljenom u New Yorku je bio tek 543 mobilna korisnika.
Rjeenje ovog problema neefikasne upotrebe spektra je ponueno 50-tih godina prolog stoljea, kroz
revolucionarni koncept koji je danas poznat pod nazivom celularna (doslovno prevedeno, elijska)
tehnologija. Celularni sistemi eksploatiu injenicu da signal emitovan sa predajnika slabi sa udaljenou
od predajnika. Stoga dva korisnika u mrei imaju mogunost operiranja na istoj frekvenciji ukoliko su
dovoljno prostorno udaljeni tako da ne dolazi do interferencije signala koje koriste. Ovaj koncept kao
rezultat ima izuzetno efikasnu iskoritenost spektra tako da vrlo veliki broj korisnika u mrei moe biti
opsluen uslugama mobilne telefonske mree. Evolucija celularnih sistema od inicijalnog koncepta do
praktine implementacije je bila munjevita; prvi analogni sistem je uspostavljen 1983.g. u Chicagu, ve
naredne 1984. godine je bio zasien tako da je FCC bila primorana da dodijeli dodatne frekvencije ovim
aplikacijama (sa 40MHz na 50MHz).
Eksplozivni rast broja korisnika je iznenadio mnoge. Tokom kasnih 80-tih prolog vijeka, uspostavljeni
mobilni celularni sistemi bazirani na analognim signalima su bili toliko zasieni da je potreba za puno
efikasnijom digitalnom celularnom tehnologijom postala evidentna.

Slika 1.4. Pogled na vrh bazne stanice koritene u

celularnom sistemu druge generacije
Druga generacija celularnih sistema bazirana na digitalnoj tehnologiji je uspostavljena ranih 90-tih godina
prolog vijeka. Pomak sa analogne na digitalnu tehnologiju je bio upravljan potrebom za viim
kapacitetom mree, niim trokovima implementacije, veom brzinom prijenosa, i boljom energetskom
efikasnou digitalnog hardvera. Mada je druga generacija celularnih sistema inicijalno uspostavljena sa
ciljem ponude usluge govora, ovi sistemi su vremenom evoluirali u smjeru nuenja mnogo irih usluga
kao to su prijenos podataka (email, pristup Internetu, tekstualne poruke). Veliki trini potencijal
mobilnih celularnih usluga je naalost doveo do paralelnog razvoja meusobno nekompatibilnih
celularnih mrea tri nekompatibilne mree samo u SAD, jedna u Europi, te jedna u Japanu. Ova
nekompatibilnost je dovela do upotrebe takozvanog roaminga i nemogunost praktine uspostave jednog
univerzalnog standarda za celularne mobilne sisteme. Kao rezultat, mnogi mobilni telefonski ureaji
druge generacije su bili snabdjeveni mogunou koritenja u vie modova kako bi bili kompatibilni
viestrukim digitalnim standardima i kako bi mogli biti iskoriteni u razliitim mobilnim mreama.

1.2.

PRIMJERI MOBILNIH (WIRELESS) SISTEMA

Ova sekcija e ukratko predstaviti neke od popularnih mobilnih sistema koji se danas koriste u praksi.
Tehnike karakteristike ovih sistema su u konstantnoj evoluciji, sa novim verzijama koje mijenjaju stare
verzije. Stoga emo se ovdje fokusirati iskljuivo na opte karakteristike ovih sistema bez ulaska u detalje
naina na koji sistemi operiraju.
1.2.1.

CELULARNI MOBILNI SISTEMI

Celularni mobilni telefonski sistemi su vrlo popularni na globalnom planu. Omoguavaju dvosmjernu
razmjenu govora i podataka na regionalnom, nacionalnom i internacionalnom polju. Celularni sistemi su
inicijalno dizajnirani za mobilne terminale unutar vozila sa antenama postavljenim na krov istih. Danas su
ovi sistemi evoluirali do nivoa koji omoguava kvalitetnu podrku malim mobilnim runim (handheld)
ureajima vrlo male teine koji se mogu koristiti kako unutar tako i izvan objekata te na razliitim
brzinama na kojima se korisnici kreu (od pjeaka pa do korisnika u vozilima).

Slika 1.5. Izgled standardnog celularnog sistema

sa heksagonalnim elijama (f=1/7) [4]

Osnovna premisa na kojoj su celularni sistemi bazirani je takozvano viestruko koritenje frekvencija
(engl. frequency reuse), koncept koji eksploatie injenicu da snaga emitiranog signala opada sa
udaljenou od predajnika tako da je mogue koristiti isti signal na istim frekvencijama na lokacijama
koje su dovoljno udaljene tako da ne dolazi do inferencije signala iste frekvencije. Kompletan region koji
je pokriven mreom se dijeli u nepreklapajue elije pri emu je odreeni broj kanala pridruen svakoj
eliji. Isti set kanala je koriten u drugim elijama koje su locirane na odreenim udaljenostima jedna od
druge, kao na slici 1.5. Operacije unutar elije se kontroliu putem centralizovane bazne stanice.
Interferencije koje potiu od korisnika iz susjednih elija koji operiraju na istom kanalu odnosno
frekvenciji su poznate pod nazivom interelijska interferencija (engl. intercell interference). Poeljno je
da je prostorna raspodjela elija koje koriste isti set kanala to manja kako bi se iste frekvencije koristile
to vei broj puta i na taj nain maksimizirala spektralna efikasnost. S druge strane, elije sa istim setom
kanala moraju biti dovoljno udaljene jedna od druge kako bi se ostvario optimalan nivo interelijske
interferencije. U praksi, nije jednostavno pronai balans izmeu ova dva meusobno oprena zahtjeva jer
svaka elija ima odgovarajue jedinstvene karakteristike odreene sluajnim varijacijama u nivou signala

a kao rezultat konfiguracije terena, lokacije razliitih objekata i zgrada u eliji, i slino. Stoga je vrlo bitno
izvriti detaljnu analizu tokom inicijalnog procesa pozicioniranja elija, kako bi se ostvarila optimalna
pokrivenost signalom i optimalna spektralna efikasnost.
Tokom dizajna inicijalnih celularnih sistema primarni fokus je bio na visokim trokovima proizvodnje i
instalacije baznih stanica. Usljed ovog razloga, inicijalni sistemi su koristili relativno mali broj elija za
pokrivenost grada ili odreene regije. Bazne stanice su instalirane na vrhovima visokih zgrada i na
planinskim vrhovima i emitirale su signal velike snage koji je bio u stanju pokriti zonu od nekoliko
kvadratnih kilometara. Ovaj tip elija je poznat pod nazivom makroelije. Signal sa baznih stanica je
emitiran uniformno u svim pravcima. Krune konture sa konstantnom snagom prijemnog signala, sa
baznom stanicom u centru, su rezultirale u heksagonalnom obliku makroelija, budui da je heksagon
najpribliniji geometrijski oblik krugu koji omoguava pokrivenost regije nepreklapajuim
makroelijama.
U urbanim sredinama se koriste manje elije sa baznim stanicama postavljenim na niim nivoima a koje
emituju signal manje snage. Ove elije su poznate pod nazivom mikroelije ili pikoelije, ovisno o
njihovoj veliini. Evolucija ka manjim elijama se desila iz dva razloga potreba za viim kapacitetom u
oblastima sa velikim brojem korisnika, te manje veliine i nii trokovi proizvodnje i instalacije baznih
stanica. S druge strane, koritenje mikro- i pikoelija je dovelo do uslonjavanja kompletnog dizajna
mree. Mobilni korisnici prelaze iz jedne mikroelije u drugu u kraim vremenskim intervalima nego to
je to sluaj sa makroelijama. Stoga se proces preuzimanja signala istog korisnika od strane susjedne
elije (tzv. handoff) mora obavljati puno ekspeditivnije i bre. Menadment lokacija baznih stanica je
takoer dodatno uslonjen i puno je komplikovanije doi do odgovarajuih modela propagacije signala u
manjim elijama, budui da je propagacija signala u ovim elijama usko vezana za poziciju bazne stanice
te geometriju okolnih reflektujuih objekata i povrina. U ovom sluaju heksagonalni oblik za mikro i
pikoelije nije pogodna reprezentacija propagacionih modela te se umjesto heksagonalnog obino koriste
kvadratni i trougaoni oblici za reprezentaciju ovog tipa elija.

Slika 1.6. Izgled moderne heterogene celularne mree koja se sastoji iz makro, mikro, piko i drugih
tipova elija [AT&T]

Prva komercijalna generacija celularnih sistema (1G) je instalirana 1979. godine u Japanu od strane
NTT, prvobitno u urbanoj zoni Tokija. Tokom prvih pet godina operacionalne upotrebe, NTT celularna
mrea je doivjela ekspanziju na kompletnu teritoriju Japana i tako postala prva nacionalna 1G celularna
mrea. 1981. godine, sline mree su uspostavljene od strane NMT (Nordic Mobile Telephone) u Finskoj,
Danskoj, Norvekoj i vedskoj. NMT je takoer bio i prvi servis provajder koji je ponudio uslugu
internacionalnog roaminga. Prva 1G celularna mrea u SAD je instalirana u Chicagu 1983. godine
bazirana na Motorolinom DynaTAC mobilnom ureaju.
Druga generacija (2G) celularnih sistema je putena u upotrebu 1990-tih godina i bazirana je na digitalnoj
tehnologiji. Kako je pomenuto u prethodnoj sekciji, celularni sistemi druge generacije su bili fokusirani
na prijenos govora ali su se dometi primjene vremenom proirili i na email, pristup Internetu, te tekstualne
poruke. U SAD egzistiraju tri meusobno nekompatibilna standarda. Europski standard druge generacije,
GSM, omoguava prijenos govora i podataka na brzinama od 9.6 kbps.
Trea generacija (3G) celularnih sistema je bazirana na standardima razvijenim od strane ITU. Aplikacije
ukljuuju beini prijenos govora, mobilni pristup Internetu, video pozive, te mobilnu TV. U usporedbi sa
2G i 2.5G sistemima, 3G sistemi obezbjeuju brzine prijenosa od 200 kbps a u skladu sa ITU
specifikacijom IMT-2000. Takoer je bitno pomenuti i sisteme tipa 3.5G i 3.75G koji pored gore
navedenih servisa omoguavaju mobilni irokopojasni pristup od nekoliko Mbps namijenjen laptopima i
Smartphone ureajima.

Slika 1.7. Prikaz IMT-2000 sistema [1]

etvrta generacija (4G) sistema predstavlja dalje usavravanje servisa odnosno znatno poboljanje
karakteristika mree i prijenosa u usporedbi sa ITU 3G standardima. Kada se govori o 4G, neophodno je
pomenuti LTE (Long Term Evolution) standard koji omoguava nadogradnju postojeeg ITU standarda
sa ciljem sniavanja trokova implementacije, bolju iskoritenost spektra te koritenje tehnike
multipleksiranja kako bi se ostvarile vee brzine prijenosa (300 Mbps i vie).

1.2.2.

WIRELESS LAN (WiFi)

Wireless LAN-ovi obezbjeuju komunikaciju mobilnih korisnika i to na velikim brzinama prijenosa

podataka i na kratkim distancama, kao to su naprimjer manje zgrade, kampus univerziteta, i slino.
Ureaji koji pristupaju ovim mreama su obino stacionarnog karaktera ili su u pokretu na malim
brzinama (brzina kojom se kree pjeak). Svi wireless LAN servisi u SAD operiraju u nelicenciranim
frekventnim opsezima. Primarni opsezi koji se koriste za ove servise su ISM na 900 MHz, 2.4 GHz, i 5.8
GHz te U-NII band na 5 GHz. U prethodno navedenim ISM opsezima, ovi korisnici imaju nii prioritet u
koritenju servisa u mrei, te su stoga podloni interferencijama sa primarnih korisnika ukoliko su ti
korisnici aktivni. Wireless LAN-ovi su obino u zvjezdastoj ili u razgranatoj topologiji (eng. peer-to-peer)
koja zahtijeva samokonfiguriranje terminalnih ureaja.
Prva generacija wireless LAN-ova razvijena je 1990-tih godina i bila je bazirana na meusobno
nekompatibilnim protokolima koji su operirali na 900 MHz sa ukupnom irinom opsega od 26 MHz. U
ovim sistemima je koritena tehnika proirenog spektra sa direktnom sekvencom (engl. direct sequence
spread spectrum, DSSS) sa brzinama prijenosa od 1-2 Mbps. Nedostatak standardizacije u ovim
aplikacijama doveo je do visokih trokova implementacije, proizvodnje malog broja sistema, i male
pokrivenosti trita za svaki sistem.
Druga generacija wireless LAN-ova operira na 2.4 GHz ISM frekvencijama, sa irinom opsega od 80
MHz. Standard za ove sisteme je IEEE 802.11b, razvijen kako bi se izbjegli problemi sa
nekompatibilnou, prisutni u prvoj generaciji wireless LAN-ova. Ovi sistemi takoer koriste proireni
spektar sa direktnom sekvencom, brzine prijenosa od 1.6 Mbps i pokrivenost signalom u opsegu do 150
metara. Kako bi se poveale brzine prijenosa, razvijen je i novi IEEE 802.11a standard koji operira na 5
GHz (U-NII band) sa irinom opsega od 300 MHz i brzinama prijenosa podataka od 20 do 70 Mbps.
Budui da IEEE 802.11a standard ima puno iri frekventni opseg i konsekvetno vei broj kanala u odnosu
na IEEE 802.11b, u stanju je podrati vie korisnika na veim brzinama prijenosa. itav niz kompanija je
pravio proizvode na bazi ovog standarda, i nakon inicijalnog sporog rasta, popularnost ovih sistema je u
zadnjih par godina drastino porasla. Mnogi laptopi danas raspolau sposobnou povezivanja na WiFi
sisteme bazirane na IEEE 802.11b standardu, kao i na IEEE 802.11g standardu koji koristi multicarrier
modulaciju i frekventne opsege na 2.4 GHz ili 5 GHz. Takoer je bitno pomenuti da veina wireless
LAN pristupnih kartica podrava sva tri standarda.
U Europi se wireless LAN bazira na popularnom HIPERLAN (high performance radio LAN) standardu.
Prvi tip, HIPERLAN Type 1 je slian IEEE 802.11a, sa brzinama prijenosa od 20 Mbps i dometom od 50
metara. Ovaj sistem operira na 5 GHz i koristi opseg slian amerikom U-NII i baziran je na razgranatoj
konfiguraciji. Naredna generacija, Tip 2, je jo u fazi razvoja, a sa ciljem obezbjeivanja brzina prijenosa
od 54 Mbps i slinim dometom kao Tip 1.
1.2.3.

IROKOPOJASNI BEINI PRISTUP (BROADBAND WIRELESS)

irokopojasni beini pristup (engl. broadband wireless access) omoguava mobilne komunikacije na
velikim brzinama prijenosa izmeu fiksne take i vie mobilnih terminala. Ovi sistemi su inicijalno
predloeni kao rjeenje za prijenos interaktivnog video servisa do udaljenih domainstava. Fokus je
kasnije pomjeren i na pristup Internetu kao i na druge usluge na velikim brzinama (desetine Mbps). Dva
frekventna opsega su alocirana u SAD za ove usluge 28 GHz za lokalne distribucione sisteme (LMDS,
local multipoint distribution services) te 2GHz za urbane distribucione sisteme (MMDS, metropolitan
multipoint distribution systems). LMDS predstavlja jednostavni i brzi nain za lokalne provajdere da

pristupe izuzetno kompetitivnom tristu mobilnih komunikacija dok MMDS predstavlja sistem za
korisnike na udaljenostima 30-50 km putem kojeg je mogue isporuiti oko 100 digitalnih TV kanala i na
taj nain predstavlja alternativu tradicionalnim kablovskim i satelitskim TV uslugama. U Evropi postoji
slian sistem poznat pod nazivom Hyperaccess.

Slika 1.8. Primjer antene koja se koristi u

MMDS sistemima
WiMAX predstavlja novu irokopojasnu tehnologiju baziranu na IEEE 802.16 standardu i namijenjenu
irokopojasnim mobilnim pristupnim sistemima koji operiraju na frekvencijama izmeu 10 GHz i 66
GHz. Brzine prijenosa za mobilne korisnike su oko 15 Mbps, na udaljenostima od nekoliko kilometara.
Na ovaj nain se prua mogunost kvalitetnog i kontinuiranog pristupa Internetu i drugim uslugama koje
zahtijevaju velike brzine prijenosa. WiMAX stoga predstavlja alternativu wireless LAN-ovima, 3G
celularnim sistemima i irokopojasnim kablovskim servisima tipa DSL-a.
1.2.4.

BLUETOOTH I ZIGBEE

Pad cijena radio sistema je omoguio njihovu trino isplativu upotrebu u itavom nizu elektronskih
ureaja tako da danas imamo pametna domainstva (engl. smart homes), senzorske mree, te itav niz
drugih atraktivnih aplikacija. Dvije tehnologije su postale vrlo popularne u ovom domenu Bluetooth i
Zigbee.
Bluetooth predstavlja tehnologiju koja omoguava komunikaciju na kratke daljine izmeu mobilnih
ureaja sa baznim sposobnostima umreavanja. Bluetooth standard je baziran na malom mikroipu koji se
sastoji iz radio predajnika a koji se ugrauje u digitalne ureaje. Koristi se za komunikacije kratkog
dometa, naprimjer izmeu laptopa i printera u neposrednoj blizini ili izmeu mobilnog telefona i beinog
handseta. Uobiajeni domet je oko 10 metara (pri 1 mW predajne snage) pa do 100 m ukoliko je predajna
snaga poviena na 100 mW. Sistem operira u nelicenciranom opsegu na 2.4 GHz te se stoga moe bez
ikakvih problema koristiti na globalnom planu. Bluetooth standard obezbjeuje jedan asinhroni kanal od
723.2 kbps. U povratnom modu se koristi brzina od 57.6 kbps. Specifikacija takoer dozvoljava
koritenje do tri sinhrona kanala na brzinama od 64 kbps.
Bluetooth koristi takozvani frekventni hopping za viestruki pristup sa udaljenostima izmeu nosaa
(engl. carrier) od 1 MHz. Koristi se maksimalno 80 frekvencija odnosno ukupan frekventni opseg je oko
80 MHz. Bluetooth standard su zajedniki razvili 3Com, Ericsson, Intel, IBM, Lucent, Microsoft,
Motorola, Nokia i Toshiba. Standard je danas prihvaen od vie od 1300 proizvoaa elektronske opreme
(wireless USB, RS232 konektori, PCMCIA kartice, i slino).

Slika 1.9. Mjera glukoze sa inkorporiranom Bluetooth

tehnologijom [5]

Zigbee radio specifikacija je dizajnirana za aplikacije koje zahtijevaju nie trokove i manje snage
prijenosa u odnosu na Bluetooth. Ova specifikacija je bazirana na IEEE 802.15.4 standardu i koristi isti
ISM band kao i Bluetooth sa mogunou umreavanja do 255 ureaja, na brzinama prijenosa od
maksimalno 250 kbps i udaljenostima do 30 metara. Brzina prijenosa je nia u odnosu na Bluetooth, ali je
i nivo snage signala nii. Primarni cilj Zigbee standarda je obezbjeivanje dugotrajne radio komunikacije
(u rasponu od nekoliko mjeseci do nekoliko godina) bez potrebe za zamjenom baterije te je stoga ova
tehnologija nala primjenu u senzorskim mreama i karticama za inventar.

1.3.

ALOKACIJA SPEKTRA U MOBILNIM KOMUNIKACIJAMA

Dodjeljivanje i kontrola radio spektra je u veini zemalja u nadlenosti odgovarajuih dravnih agencija.
U SAD, spektar za komercijalnu upotrebu dodjeljuje FCC (engl. Federal Communications Commission)
te OSM (engl. Office of Spectral Management) za vojne aplikacije. U Europi, frekvencije za komercijalne
aplikacije se dodjeljuju od strane ETSI (European Telecommunications Standards Institute) dok je za
dodjelu frekvencija u Bosni i Hercegovini odgovorna Regulatorna Agencija za Komunikacije (RAK). Na
globalnom nivou je raspodjela spektra pod kontrolom ITU (International Telecommunications Union).
Dravne vlade imaju punu nadlenost u odlukama koliko spektra e se dodijeliti komercijalnim a koliko
vojnim aplikacijama pri emu su odluke ovog tipa dinaminog karaktera i ovise o trenutnim potrebama
svakog od dva segmenta. Historijski, FCC u SAD vri raspodjelu spektra u podopsege te zatim izdaje
licence korisnicima za odgovarajui frekventni podopseg. Naprimjer, tokom 1980-tih, FCC je alocirala
frekvencije u opsegu of 800 MHz za analogne celularne servise i zatim dodijelila ovaj frekventni
podopseg operatorima u dvije geografski odvojene zone na bazi razliitih kriterija. U odreenim
sluajevima odnosno za specifine potrebe e frekvencije biti direktno alocirane od strane dravnih
telekomunikacionih agencija. U veini sluajeva, meutim, frekvencije se dodjeljuju kroz tendere
raspisane od strane istih agencija. Mada ovaj trini pristup donosi znaajne prihode dravi, postoje i
miljenja da se na ovaj nain blokira inovativnost i adaptacija novih tehnologija. Naime, visoka cijena
koju je potrebno platiti za dobijanje frekventnog opsega na koritenje dovodi do toga da jedino velike
kompanije imaju mogunost pristupa ovom resursu dok manje inovativne kompanije nisu kompetitivne.
Pored trine alokacije spektra, dravne agencije alociraju odreene dijelove spektra za nelicenciranu
odnosno besplatnu upotrebu. U ovim sluajevima, korisnici imaju pristup spektru ali istovremeno se
moraju povinovati odgovarajuim pravilima koja vae za komunikaciju u nelicenciranom spektru, kao to

su maksimalna dozvoljena snaga predajnika, odgovarajui protokol prijenosa, i slino. Osnovna svrha
dodjele nelicenciranih opsega je podsticanje inovativnosti i niskih trokova implementacije. Primjer je
itav niz uspjenih mobilnih aplikacija koje operiraju u nelicenciranim opsezima, kao to su wireless
LAN-ovi, Bluetooth, itd. Glavni problem vezan za upotrebu nelicenciranih opsega je pojava zasienosti
kada u nelicenciranom opsegu operira veliki broj korisnika koji meusobno kreiraju interferencije i ine
upotrebu frekventnog spektra nemoguom.
Veina mobilnih aplikacija zauzima radio spektar od 30 MHz do 30 GHz. Ove frekvencije su
najpogodnije za radio komunikacije jer nisu pod uticajem zakrivljenosti zemaljske povrine, zahtijevaju
antene umjerenih dimenzija, i imaju sposobnost penetracije kroz jonosferu. Neophodno je pomenuti da je
veliina antene obrnuto proporcionalna kvadratu operativne frekvencije to znai da koritenje viih
frekvencija rezultira u kompaktnijim antenskim konfiguracijama.
Kao to je ve pomenuto spektar se alocira u licenciranim i nelicenciranim opsezima. Naredna tabela
prikazuje trenutnu dodjelu licenciranog i nelicenciranog spektra razliitim mobilnim aplikacijama u SAD.
Slina raspodjela spektra postoji i u Europi i Aziji.
AM Radio
FM Radio
Broadcast TV (kanali 2-6)
Broadcast TV (kanali 7-13)
Broadcast TV (UHF)
3G Broadband Wireless
3G Broadband Wireless
1G i 2G Digitalni Celularni Sistemi
Personalni Komunikacijski Servisi (2G celularni sistemi)
Wireless Komunikacioni Servisi
Satelitski Digitalni Radio
Multikanalni Multipoint Distributivni Servisi (MMDS)
Digitalni Broadcast Satelitski Servisi (Satelitska TV)
Lokalni Multipoint Distributivni Servisi (LMDS)
Fiksni Wireless Servisi

53-1605 kHz
88-108 MHz
54-88 MHz
174-216 MHz
470-806 MHz
746-764 MHz, 776-794 MHz
1.7-1.85 GHz, 2.5-2.69 GHz
806-902 MHz
1.85-1.99 MHz
2.305-2.32 GHz, 2.345-2.36 GHz
2.32-2.325 GHz
2.15-2.68 GHz
12.2-12.7 GHz
27.5-29.5 GHz, 31-31.3 GHz
38.6-40 GHz

Slika 1.10. Raspodjela spektra u licenciranim opsezima u SAD

ISM Band I (1G WLAN)
ISM Band II (Bluetooth, 802.11b WLAN)
ISM Band III (Wireless PBX)
NII Band I (indoor sistemi, 802.11a WLAN)
NII Band II (kratke outdoor i kampus aplikacije)
NII Band III (dugi outdoor i point-to-point linkovi)

902-928 MHz
2.4-2.4835 GHz
5.725-5.85 Hz
5.15-5.25 GHz
5.25-5.35 GHz
5.725-5.825 GHz

Slika 1.11. Raspodjela spektra u nelicenciranim opsezima u SAD

LITERATURA:
[1] Schroth, The evolution of WiMAX service providers and applications, Yankee Group Report.
September 2005.
[2] N. Abramson. "The ALOHA System - Another Alternative for Computer Communications", Proc.
1970 Fall Joint Computer Conference. AFIPS Press, 1970.
[3] A. Behzad, Wireless LAN Radios IEEE Series on Digital and Mobile Communication, 2008.
[4] J.G. Andrews et al, Fundamentals of WiMAX. Understanding Broadband Wireless Networking,
Prentice Hall, 2007.
[5] D. Tyer, FDA approves J&J's Bluetooth blood glucose monitor, Digital Intelligence Blog, 2013.