Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

4. ARHITEKTURA
RAUNARSKIH
MREA I
PRISTUP
MREAMA
4.1. TOPOLOGIJE MREA
4.2. OSNOVE KABLIRANJA
4.3. PROTOKOLI SLOJA VEZE PODATAKA

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

Ovo poglavlje pokriva osnove mrenih topologija, kabliranja i protokola

sloja veze podataka. Topologija mree, signali i kabliranje tri su
komponente koje ine fiziki sloj OSI modela. Fiziki sloj lei na dnu OSI
modela i slui za definisanje osobina elemenata mrenog hardvera, na
primjer, osobina signala koji se koristi za prenos binarnih podataka preko
ice. Takoe, on definie tipove mrenih kartica koje se moraju koristiti u
svim raunarima prikljuenim na mreu, kao i vrstu razvodnika. Ostale
moguosti fizikog sloja obuhvataju primjenu raznih vrsta bakarnih ili
optikih kablova i vie razliitih beinih rjeenja. U lokalnoj mrei (LAN),
specifikacije fizikog sloja su u direktnoj vezi s protokolom sloja veze
podataka. To znai da, kada izaberete protokol sloja veze podataka, morate
koristiti jednu od specifikacija fizikog sloja koje odgovaraju tom protokolu.
Protokol sloja veze podataka opisuje kanal izmeu mrenih dijelova
hardvera raunara i pripadajui mreni softver.
Protokol sloja veze podataka za koji se odluite prilikom projektovanja
lokalne mree najvie utie na izbor hardvera za realizaciju mree i na nain
njegovog instaliranja. Trenutno je Ethernet najpopularniji protokol za sloj
veze podataka u lokalnim mreama. Token ring i Fiber Distributed Data
Interface (FDDI) takoe su protokoli sloja veze podataka za lokalne mree.
Ovo poglavlje poinje objanjenjem komponente fizikog sloja topologije
mree.

4.1. TOPOLOGIJE MREA

Pojam topologija odnosi se na nain povezivanja raunara i ostalih ureaja
u mrei. Vrsta kabla koja se koristi u mrei odreuje njenu topologiju. Pri
realizaciji mree ne moe se upotrijebiti odreenu vrstu kabla za bilo koju
topologiju. Za svaku vrstu kabla postoji odgovarajua topologija. Tri
osnovne topologije lokalnih mrea jesu magistrala, zvijezda i prsten. Ovdje
je objanjeno sedam topologija: magistrala, zvijezda, zvijezdamagistrala,
hijerarhijska topologija zvijezde, prsten, reetka i beina topologija.

4.1.1. Topologija magistrale

Kada se u mrei primjeni topologija magistrale, raunari i ostali ureaji
povezani su u jednu liniju, svako sa svojim susjedima. Ova konfiguracija se
naziva daisy chain. Da bi svi signali koje generie sistem stigli na svoje
odredite, prenose se magistralom u oba smjera ka svim ostalim sistemima.
Topologija magistrale uvijek ima dva otvorena kraja, kao to je prikazano na
slici 4.1. Oba kraja magistrale moraju se zatvoriti otpornicima da bi se
izbjegla refleksija signala u suprotnom smjeru koja izaziva interferenciju s
Str. 99

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

novim signalima koji se prenose. Nepostojanje zavretaka na jednom ili na
oba kraja magistrale onemoguava ispravan rad mree.

Slika: 4.1.Topologija magistrale

Topologija magistrale postoji u dva oblika:

Debeli Ethernet gdje mree koriste jedan dugaak koaksijalni kabl.
Umreeni raunari su povezani na taj kabl pomou manjih,
pojedinanih kratkih kablova, koji se zovu interfejs prikljunih
jedinica (engl. Attachment Unit Interface, AUI, poznati i pod
nazivom kablovi primopredajnika).

Tanki Ethernet tu se koriste tanji koaksijalni kablovi, isjeeni na
komade razliitih duina. Svaki komad kabla povezuje raunar sa
susjednim raunarom.
Svaki raunar u mrei ima primopredajnik koji je zaduen i za prijem i za
predaju podataka na mreni kabl. Izuzev debelog Etherneta, kod ostalih
standarda fizikog sloja za Ethernet, primopredajnici su ugraeni u mrenu
karticu. Debeli Ethernet je jedini oblik Ethernet mrea koji koristi interfejs
razliit od mrenih kartica. U njegovom sluaju, primopredajnici se na
koaksijalni kabl povezuju pomou vampirskog prikljuka. Primopredajnik se
povezuje na mrenu karticu raunara pomou AUI kabla. Pogledajte sliku
4.2.

Str. 100

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

Slika: 4.2.Vampirski prikljuak/primopredajnik

Topologija magistrale ima jednu ozbiljnu manu. Kvar na bilo kojem dijelu
kabla, neispravan zavretak kabla ili neispravan konektor, moe da izazove
pad itave mree. Neki od ovih kvarova mogu prelomiti mreu na dva dijela,
spreavajui komunikaciju sistema sa suprotnih strana. tavie, ako neka
neispravna komponenta izazove prekid mree na dva dijela, oba dijela mree
postaju nezavrena, to izaziva refleksiju signala, koja ozbiljno ugroava
komunikaciju.

4.1.2. Topologija zvijezde

Topologija zvijezde koristi centralni ureaj za povezivanje, koji se zove
razvodnik (engl. hub), odnosno koncentrator. Svaki raunar je na
razvodnik povezan zasebnim kablom, kao to je prikazano na slici 4.3.
Topologija zvijezde koristi kabl sa upredenim paricama, kao to su 10BaseT
i 100BaseT. Veina Ethernet lokalnih mrea i mnoge lokalne mree koje
koriste ostale protokole imaju zvijezdastu topologiju.
Iako je svaki raunar povezan na razvodnik pomou zasebnog kabla,
razvodnik proputa sve signale koji ulaze kroz jedan prikljuak na sve ostale
prikljuke. Zbog toga, svi signali koje odailje jedan raunar na mrei stiu
do svih ostalih raunara u mrei.
Poto je svakom raunaru dodijeljen po jedan prikljuak razvodnika,
topologija zvijezde je otpornija na kvarove od topologije magistrale prekid
jednog kabla ne utie na ostatak mree. S mreom nije povezan samo onaj
raunar iji je kabl (ka razvodniku) prekinut. U topologiji zvijezde mora
Str. 101

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

obavezno postojati dodatni ureaj razvodnik i to je mana ove topologije.
Ako razvodnik otkae, cijela mrea e biti prekinuta.

Slika: 4.3.Topologija zvijezde

4.1.3. Kombinovana topologija zvijezde i magistrale

Topologija zvijezdamagistrala je nain za proirenje lokalne mree koja
ima topologiju zvijezde. Lokalnu mreu moete proiriti tako to ete vie
zvijezdastih mrea povezati zasebnim magistralama koje spajaju njihove
razvodnike (slika 4.4). Svaki razvodnik prenosi ulazni saobraaj na
prikljuak magistrale i na ostale prikljuke zvijezde, tako da svi raunari
lokalne mree mogu meusobno komunicirati. Ova topologija je prvobitno
projektovana za proirenje 10BaseT Ethernet mrea. Danas se rijetko koristi,
zbog degradacije performansi mree koja nastaje zbog sporosti mrea s
koaksijalnom magistralom.

Slika: 4.4. Topologija zvijezdamagistrala

4.1.4. Hijerarhijska topologija zvijezde

Kada zvijezdastu mreu treba proiriti van granica kapaciteta postojeeg
razvodnika, primjenit emo hijerarhijsku topologiju zvijezde (poznata je i
kao mrea razgranatog stabla), kao to je prikazano na slici 4.5.
Da bi se zvijezdasta mrea proirila, treba povezati postojei razvodnik na
nov razvodnik. Za to se koristi standardni kabl, prikljuen u poseban
prikljuak, koji se zove veza navie (engl. uplink) i namjenjen je samo za
Str. 102

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

tu svrhu. Saobraaj koji ulazi u bilo koji razvodnik, prenosi se na drugi
razvodnik i na sve prikljuene raunare. Protokol koji se koristi u lokalnoj
mrei odreuje broj razvodnika. Na primjer, brzi Ethernet obino podrava
samo dva razvodnika.

Slika: 4.5. Hijerarhijska topologija zvijezde

4.1.5. Topologija prstena

Topologija prstena lii na topologiju magistrale po tome to je svaki raunar
povezan sa susjednim. Meutim, umjesto da postoje dva kraja sa zavrecima,
krajevi su spojeni i ine prsten (slika 4.6). Zbog ove veze, signali putuju od
jednog raunara do slijedeeg, ukrug, vraajui se do poetne take.
U veini sluajeva, topologija prstena je isto logika, a ne fizika
konstrukcija, jer se u topologiji prstena kablovi povezuju na razvodnik i u
stvari imaju oblik zvijezde. U zvijezdastoj topologiji moe se koristiti vie
vrsta kablova. FDDI mree mogu koristiti topologiju zvijezde sa optikim
kablom, dok token ring mree koriste kablove sa upredenim paricama.

Slika: 4.6. Topologija prstena

Token ring mree koriste posebnu vrstu razvodnika, koja se zove pristupna
jedinica za vie stanica (engl. Multistation Access Unit, MAU). MAU prima

Str. 103

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

sve ulazne signale kroz jedan prikljuak i prosljeuje ih na ostale prikljuke
krunim redoslijedom. Ovo se ne izvodi istovremeno, kao kod Ethernet
razvodnika, ve jedno po jedno. Na primjer, kada raunar koji je povezan na
7. prikljuak pristupne jedinice sa 16 prikljuaka poalje paket podataka, on
se prosljeuje samo na 8. prikljuak. Kada raunar povezan na 8. prikljuak
primi paket, on ga odmah vraa ka MAU razvodniku, koji paket alje na 9.
prikljuak i tako redom. MAU nastavlja ovaj postupak sve dok ne prenese
paket svim raunarima koji su povezani na prsten. Kada raunar koji je
inicijalno poslao paket (u ovom primjeru, raunar na prikljuku br. 7) primi
paket nazad, ima obavezu da skine taj paket s prstena.
Dizajn ove topologije omoguava da mrea funkcionie ak i kada otkae
kabl ili konektor, jer MAU sadri posebna kola koja iz prstena iskljuuju
neispravnu radnu stanicu. MAU zadrava logiku topologiju, pa mrea iz
koje je iskljuena neispravna radna stanica nastavlja rad.

4.1.6. Topologija reetke

Korienje reetkaste topologije u lokalnoj mrei je, najblae reeno,
nepraktino. Svaki raunar ima po jednu jednonamjensku vezu ka svakom
od ostalih raunara vezanih u reetkastu lokalnu mreu. Ova topologija ima
smisla samo u mrei s dva vora. Reetkasta mrea s tri ili vie raunara
zahtjevala bi zasebnu mrenu karticu za svaku vezu ka ostalim raunarima.
Na primjer, u reetkastoj mrei sa sedam vorova, svaki raunar bi morao
imati est mrenih kartica. Iako je ova topologija nepraktina za lokalne
mree, ona daje odlinu otpornost na greke. Kada neka veza otkae, samo
jedan raunar ispada iz mree i to je najvea teta.
Reetkasta topologija se obino koristi za povezivanje mrea. Ona povezuje
lokacije pomou vie putanja, to omoguava korienje redundantnih
usmjerivaa (slika 4.7). Topologija reetke je uobiajena u velikim mreama
jer tolerie mogue kvarove, kao to su prekid kabla ili otkazi razvodnika ili
usmjerivaa.

Slika: 4.7. Reetkasta topologija

Str. 104

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

4.1.7. Beina topologija

Iako se rije topologija obino odnosi na raspored kablova u mrei, to nije
jedino znaenje. Beine mree kao medijum koriste etar, odnosno
informacije se prenose radio-talasima ili svjetlosnim talasima. Postoje dvije
osnovne beine topologije: infrastrukturna topologija i ad hoc topologija.
Infrastrukturna mrea se sastoji od raunara opremljenih beinim
primopredajnicima (zovu se pristupne take mree), koji su sami povezani
na mreu standardnim kablovima (slika 4.8). U ovoj topologiji raunari ne
komuniciraju meusobno, ve posredstvom kablovske mree preko beinih
primopredajnika. Ova topologija najvie odgovara velikim mreama sa samo
nekoliko beinih raunara koji ne moraju komunicirati sa ostalim
raunarima. Primjer je trgovaki putnik s prenosivim raunarom. Takvim
korisnicima obino nije neophodna komunikacija sa ostalim radnim
stanicama u mrei, ve beinu vezu koriste za pristup serverima i resursima
mree.

Slika: 4.8. Beina topologija

Ad hoc topologija se sastoji od grupe raunara opremljenih beinim
mrenim karticama koji su sposobni da komuniciraju meusobno. Mana obje
beine topologije jeste to to raunari moraju ostati unutar dometa beine
topologije. Ova topologija najvie odgovara malim kancelarijskim mreama
gdje se ne isplati ili gdje nije mogue polagati kablove.

Str. 105

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

4.2. OSNOVE KABLIRANJA

Zbog tekoa izazvanih neusaglaenou mrenih proizvoda razliitih
proizvoaa, koje su postojale u ranim danima umreavanja, javila se
potreba za standardnim kablovima koji zasigurno podravaju vie razliitih
mrenih tehnologija. Ovom izazovu su odgovorile tri organizacije: Ameriki
nacionalni institut za standarde (engl. American National Standards Institute,
ANSI), Udruenje elektronske industrije (engl. Electronic Industry
Association,
EIA)
i
Udruenje
telekomunikacione
industrije
(Telecommunications Industry Association, TIA). Zajedno s timom
telekomunikacionih kompanija, razvili su standard ANSI/EIA/TIA-568-1991
Commercial Building Telecommunications Cabling Standard (standard za
telekomunikaciono kabliranje u javnim graevinama). Poslije vie
preraivanja, dokument je preimenovan u ANSI/TIA/EIA-568-A, a
najnovija revizija je izvrena marta 2002. godine (ANSI/TIA/EIA-568-B).
Standard 568 definie specifikacije kabliranja koje se koriste u SAD. Postoji
zaseban standard koji definie specifikacije kabliranja za Evropu. Zasnovan
je na standardu 568. Razvila ga je Meunarodna organizacija za
standardizaciju (engl. International Standardization Organization, ISO) i
zove se ISO 11801 1995.
Standard 568 definie kablove za sisteme prenosa govora i podataka, koji
podravaju proizvode velikog broja tehnologija i traju barem deset godina.
Konkretno, standard definie specifikacije za instaliranje kablova u
zgradama, elemente topologija i specifikacije duina kablovskih segmenata,
specifikacije kablovskih konektora, karakteristike kablova i kriterijume koji
odreuju nivo performansi za svaku vrstu kabla. Ovdje su objanjene
slijedee vrste kablova:

monomodno optiko vlakno,

viemodno optiko vlakno,

neoklopljene upredene parice (UTP),

oklopljene upredene parice (STP).
Slijedee dodatne standarde treba da poznaju i naruilac i izvoa radova:

TIA/EIA-569 Standard za telekomunikacionu infrastrukturu i
prostorije u javnim graevinama.

TIA/EIA-606 Administrativni standard za telekomunikacionu
infrastrukturu u javnim graevinama.

TIA/EIA-607 Zahtjevi za uzemljenje i povezivanje
telekomunikacione infrastrukture u javnim graevinama.

Str. 106

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

4.2.1. Vrste kablova

Kao to je ranije reeno, protokoli sloja veze podataka odgovaraju
odreenim vrstama kablova. Ovi protokoli obuhvataju smjernice poput
maksimalne duine segmenata kablova. Kada razmotrimo koji je protokol
najbljlji za mreu, prouimo podatke o vrsti kablova koji odgovaraju
izabranom protokolu i provjerimo da li se oni mogu upotrijebiti za oienje
mree. Pri izboru treba imati u vidu cijene kablova i potrebnih komponenata
vezanih za kablove, kao to su mrene kartice raunara, konektori za
kablove. Na kraju, razmislimo o osoblju koje e postavljati kablove i
komponente. Takoe, razmotrimo koji kvalitet kabla zadovoljava nae
potrebe. Kablovi se svrstavaju u kategorije prema tome da li su oklopljeni ili
nisu, po poprenom presjeku (debljini) ice itd. Kada se odluimo i za
kvalitet kabla, moramo nabaviti zidne utinice, razvodne panoe i konektore
iste kategorije kao i kablovi da bismo stvorili stabilno okruenje za rad
mree.
Postoje tri osnovne vrste kablova: koaksijalni kablovi, upredene parice i
optika vlakna. Koaksijalni kablovi i kablovi sa upredenim paricama prenose
elektrine signale i uglavnom se sastoje od bakarnih ica. Kablovi sa
optikim vlaknima prenose optike signale i sastoje se od staklenih ili
plastinih vlakana.

4.2.1.1. Koaksijalni kabl

Koaksijalni kabl se tako zove jer se sastoji od dva kruna provodnika unutar
omotaa koji ih razdvaja pri emu svi imaju zajedniku centralnu osu
(provodnici su koaksijalni). Veina dvoilnih kablova ima ice smjetene
jedna pored druge, unutar izolatora koji ih razdvaja i titi. Koaksijalni kabl je
drugaiji. Koaksijalni kabl ima kruni presjek, pri emu je jedan provodnik
unutar drugog (slika 4.9). Prvi provodnik se nalazi u sredini kabla i
napravljen je od bakra. On prenosi elektrine signale. Bakarno jezgro moe
biti ica punog presjeka ili licnasta ica (pletenica). Oko bakarnog jezgra je
sloj dielektrinog pjenastog izolatora, koji jezgro titi od drugog provodnika.
Drugi provodnik je najee napravljen od bakarne mreice (irm) i ponaa
se kao uzemljenje kabla. Sve ovo je obuhvaeno zatitnim izolatorom od
PVC-a ili teflona.

Str. 107

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

Slika: 4.9. Koaksijalni kabl

Ovdje treba napomenuti da se spoljni zatitni izolatori prave od razliitih
vrsta materijala, pa moramo provjeriti da li zatitni izolator odabranog kabla
odgovara sredini u koju se kablovi postavljaju. Na primjer, ako e kabl
prolaziti kroz dupli plafon (vazduni prostor izmeu ukrasnog i stvarnog
plafona), zatitni sloj kabla mora biti napravljen od materijala koji ne isputa
toksine gasove tokom sagorijevanja. Kabl koji se postavlja u dupli plafon
skuplji je od obinog kabla sa PVC zatitnim slojem, ali to je cijena koja se
mora platiti kada kabl prolazi kroz vazduni prostor zgrade.
U tabeli 4.1 date su vrste koaksijalnih kablova i njihove osobine. U mreama
se koriste dvije vrste koaksijalnih kablova: RG-58, poznat kao tanki Ethernet
(ili 10Base2), i RG-8, poznat kao debeli Ethernet (ili 10Base5). Oznake ovih
kablova (10Base2 i 10Base5) kazuju da su ovi kablovi predvieni za brzine
do 10 Mb/s, da se prenos vri u osnovnom opsegu i da je maksimalna duina
segmenata kablova priblino 200, odnosno 500 metara.

RG-8/U

RG-58/U
ili

RG-62A/U

RG-59/U

RG-58A/U
Prenik kabla

0,405 ina

0,195 ina

0,242 ina

0,242 ina

Impedansa
Slabljenje
(dB/100/
na 100 MHz)

50 oma

50 oma

93 oma

75 oma

1,9

4,5

2,7

3,4

BNC

BNC

Vrsta konektora
Podrani
protokoli

Debeli
Tanki
ARCnet
Ethernet
Ethernet
Tabela: 4.1.Specifikacija koaksijalnih kablova

Kablovska
TV

Obje pomenute vrste kablova koriste se za realizaciju topologije magistrale.

Kao to vidimo u tabeli, dva kabla se najvie razlikuju po debljini i vrsti
Str. 108

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

konektora. RG-8 koristi N konektore (slika 4.10), a RG-58 koristi NeillConcelmanov konektor s bajonetom (BNC, prikazan na slici 4.11).

Slika: 4.10. N konektori koji se

koriste za kabl RG-8 (debeli
Ethernet)

Slika: 4.11. BNC konektori koji se

koriste za kabl RG-58 (tanki
Ethernet)

Budui da su mogunosti koaksijalnih kablova ograniene na brzine do 10

Mb/s, ispostavlja se da su oni neefikasni za prenos podataka naroito u
okruenju korporacijskih mrea. Iako ovi kablovi jo uvijek imaju mnoge
namjene, na primjer za kablovsku televiziju, vie nisu aktuelni za mreni
prenos podataka. Koaksijalni kabl nije podesan za veinu novih Ethernet
mrea.

4.2.1.2. Kabl sa upredenim paricama

Trenutno se u lokalnim mreama koje su oiene zvijezdastom topologijom
najvie koristi kabl sa upredenim paricama. Postoje dvije vrste kablova sa
upredenim paricama:

neoklopljena upredena parica (engl. Unshielded Twisted Pair,
UTP), koja se koristi u veini lokalnih mrea, i

oklopljena upredena parica (engl. Shielded Twisted Pair, STP), koja
se koristi u okruenjima gdje se javlja elektromagnetna
interferencija.
Kabl sa upredenim paricama sadri osam pojedinano izolovanih bakarnih
ica. Ovih osam ica je grupisano u etiri para, pri emu su ice koje ine
par upredene i oznaene bojama, prema standardu 568, kao to je prikazano
u tabeli 4.2. ice su razliito upredene, odnosno upredene su s razliitim
korakom, da bi se ublailo presluavanje (interferencija koja potie od njih
samih) i interferencija koja potie od spoljnih izvora. Ta etiri para ica
obuhvaena su zatitnim omotaem. Na slici 4.12 prikazan je presjek kabla
sa upredenim paricama.

Str. 109

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

Slika: 4.12. Kabl sa upredenim paricama

Parica

Boja

1. parica

Plava i bijela s plavim trakama

2. parica

Narandasta i bijela s narandastim trakama

3. parica

Zelena i bijela sa zelenim trakama

4. parica

Braun i bijela s braun trakama

Napomena: ica obojena punom bojom prenosi signal,a bijela ica s

obojenom trakom je uzemljenje.
Tabela: 4.2. Oznaavanje upredenih parica bojama
Konektor (modularni konektor RJ-45) na kablu sa upredenim paricama vrlo
je slian konektoru RJ-11, koji se ve godinama koristi kao standardni
konektor na telefonskim kablovima (RJ je akronim od registered jack, to
znai preporueni utika). Razlika je u tome to konektor RJ-45 ima osam
elektrinih kontakata (slika 4.13) umjesto etiri ili est, koliko ima konektor
RJ-11. Standard TIA/EIA-568-A definie raspored kontakata konektora RJ45 za kabl sa upredenim paricama (slika 4.14).

Slika: 4.13. Konektor RJ-45

Str. 110

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

Slika: 4.14. Raspored kontakata za konektor kabla sa upredenim paricama,

prema standardu 568-A
Upredene parice imaju prednosti nad koaksijalnim kablom. Poto se kabl sa
upredenim paricama ve godinama koristi u telefonskoj industriji, brojni
izvoai su ovladali postavljanjem takvih kablova. Korienje ovih kablova
olakava postavljanje telefonskih i mrenih kablova. Upredene parice su
savitljivije od koaksijalnih kablova pa se lake postavljaju.
4.2.1.2.1

Neoklopljene upredene parice (UTP)

Udruenja TIA i EIA razvila su standard TIA/EIA-568, koji definie razliite

nivoe, odnosno razliite kategorije UTP kablova. to je via kategorija
kabla, to se bre i efikasnije prenose podaci. Kategorije se razlikuju po
stepenu upredenosti ica koje ine paricu. Izuzimajui protokole 100BaseT4
i 100BaseVG-AnyLAN, u opem sluaju Ethernet mree koriste samo dvije
od etiri raspoloive parice. Jedna parica slui za prijem, a jedna za predaju
podataka. Iako se ne koriste sve etiri parice, neiskoriene parice ne
smijemo koristiti za druge namjene, recimo za telekomunikacioni saobraaj.
Kada bi se signal prenosio putem dvije neiskoriene parice vjerovatno bi se
povealo presluavanje, a to bi znatno uvealo gubitak podataka i izoblienje
signala.
Dva najvanija nivoa UTP kablova za lokalne mree jesu kategorija 3 i
kategorija 5 (poznata po oznaci Cat5). Trenutno se najee instaliraju
kablovi kategorije 5 i vee. Kabl kategorije 3 uglavnom se ne koristi za brzi
Ethernet, ali moe da se upotrijebi za 10--megabitne Ethernet mree (tada se
kabl oznaava sa 10BaseT). Protokol 100BaseT4 za brzi Ethernet izuzetak je
po tome to koristi kabl kategorije 3, a predvien je da radi na brzinama od
Str. 111

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

100 Mb/s. Ovaj protokol omoguava vee brzine prenosa, jer 100BaseT4
koristi sve etiri parice kabla, umjesto uobiajene dvije parice. Pogledajmo
spisak kategorija UTP kablova u tabeli 4.3.
Kategorija 5 UTP kablova pogodna je za oienje Ethernet mrea koje rade
brzinom od 100 Mb/s, ali i za sporije protokole. Takoe, kategorija 5 moe
podrati protokol 1000BaseT, ukoliko ispunjava dodatne parametre
testiranja definisane standardom TIA/ EIA TSB-95. Kategorija 5e podie
nivoe performansi kablova koji se primjenjuju u mreama s protokolima
1000BaseT (takoe poznate i kao gigabitni Ethernet). Standardni kablovi sa
upredenim paricama kategorije 5e rade na segmentima od 100 metara, na
frekvenciji od 100 MHz.
Kategorija Frekvencija

Namjena

= 100 KHz

Samo za prenos telefonskih signala

u govornom opsegu i za alarmne
sisteme; nije namijenjen za mreni
prenos podataka.

< 4 MHz

Za prenos telefonskih signala u

govornom opsegu i za povezivanje
neinteligentnih IBM terminala na
velike raunare i mini raunare, za
ARCnet i LocalTalk.

Do 16 MHZ

Za prenos telefonskih signala u

govornom opsegu, 10-megabitni
Ethernet(10BaseT Ethernet), 4megabitni token ring, 100BaseT4
(FastEthernet) i 100BaseVG-A ny
LAN, pogodna za
telekomunikacijske mree
(100BaseT4 i 100BaseVG-A ny
LAN koriste sve etiri parice,
umjesto samo dvije, to je
uobiajno).

Do 20 MHHZ

16-magabitne token ring mree,

pogodne za telekomunikacione
mree.

Do 100 MHZ, podrava

100BaseT, ispunjava
kriterijume parametara za
testiranje standarda
TIA/EIA TSB-95..

100BaseTX (Brzi Ethernet),

sinhrone optike mree (SONET),
Optiki nosilac (OC-3), Asinhroni
reim prenosa (ATM), pogodna za
telekomunikacione mree.

Str. 112

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

1000BbaseT (gigabitni Ethernet),

5e
Do 100 MHz
pogodna za telekomunikacione
mmree
Tabela: 4.3. Klasifikacija kablova u kategorije prema TIA/EIA standardima
4.2.1.2.2

Oklopljene upredene parice (STP)

Kompanija IBM je razvila protokol Token Ring, u kojem se koriste

oklopljene upredene parice. Ova kompanija je zasluna za standardizaciju
raznih vrsta STP kablova, navedenih u tabeli 4.4. (Standard TIA/EIA-T568A poznaje samo dvije vrste STP kablova: 1A i 6A.) STP se jo uvijek koristi
prvenstveno u token ring mreama, ali i u infrastrukturi koja zahtijeva
dodatno oklopljen kabl, zatien od elektromagnetne interferencije, koju
esto izazivaju bliski elektrini ureaji. STP kabl se razlikuje od UTP kabla
po tome to ima samo dva para upredenih parica, s dodatnom folijom ili
mreicom (irmom), koja pojedinano obuhvata svaku paricu. Dodatni
metalni oklop je provodan isto koliko i bakarna ica u parici. Kada se oklop
propisno uzemlji, on se ponaa kao Faradejev kavez i u zemlju odvodi sve
struje koje nastaju indukcijom elektromagnetnog uma iz okruenja. Zbog
toga su parice zatiene od spoljnih smetnji.
Vrsta
kabla

Materijal
spoljanjeg omotaa

ice

Tip 1A

Dvije parice punog poprenog presjeka

0,6 mm, sa posebnim oklopom od
metalne folije oko svake parice, s
PVC ili odgovarajui
dodatnim zajednikim oklopom (folija
materijal*
ili pletenica) oko obje parice. Koristi se
za okosnicu (kimu)mree i za
horizontalno oienje.

Tip 2A

Dvije parice punog poprenog presjeka

0,6 mm, sa posebnim oklopom od
metalne folije oko svake parice, s
dodatnim zajednikim oklopom (folija
ili pletenica) oko obje parice, s 4
dodatne parice punog poprenog
presjeka od 0.6 mm za prenos govora.

Tip 6A

Dvije lisnate parice presjeka 0,4 mm, sa

PVC ili odgovarajui
oklopom od folije ili reetke oko obje
materijal *
parice. Koristi se za prespajanje.

Str. 113

PVC ili odgovarajui

materijal *

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

Tip 9A

Dvije lisnate parice presjeka 0,4 mm, sa

PVC ili odgovarajui
oklopom od folije ili reetke okoobje
materijal *
parice
Tabela: 4.4. Vrste STP kablova

* engl. plenum rated. Radi se o oklopljenim paricama, iji spoljni izolacioni

omota ne isputa toksine gasove prilikom sagorijevanja. Ova vrsta kablova
je namijenjena za duple plafone.

4.2.1.3. Kablovi sa optikim vlaknima

Kabl sa optikim vlaknima sastoji se od providnog staklenog ili plastinog
jezgra koje prenosi svjetlosne impulse. Jezgro je okrueno reflektujuim
primarnim omotaem (engl. cladding). Oko primarnog omotaa nalazi se
plastini sloj; a oko njega je zatitni sloj od talasastih vlakana kevlara. Sve je
obuhvaeno spoljnim omotaem od teflona ili PVC-a, kao to je prikazano
na slici 4.15.

Slika: 4.15. Kabl sa optikim vlaknima

Kabl sa optikim vlaknima je potpuno drugaiji od koaksijalnih kablova i
upredenih parica. Razliku ini to to se signal ne prenosi u obliku impulsa
elektrinog napona preko bakarnih provodnika, ve u obliku svjetlosnih
impulsa (fotona) preko optikih vlakana. Svjetlosni impulsi nose binarne
informacije koje koriste raunari. Poto optiki kablovi za prenos signala
koriste svjetlost umjesto elektriciteta, otporni su na svaku vrstu
elektromagnetne interferencije. Ne postoji presluavanje, a slabljenje
(izoblienje i slabljenje intenziteta signala tokom putovanja kroz medijum)
mnogo je manje izraeno nego kod bakarnih kablova. Neki optiki kablovi
mogu biti dugaki i do 120 kilometara, a da se na njima ne javlja znaajnije
pogoranje signala. Na tradicionalnim bakarnim kablovima se na daljinama
izmeu 100 i 500 metara (zavisno od upotrijebljene vrste kabla), javljaju
degradacije do granice prepoznavanja signala. Ako kabl treba da povezuje
velike razdaljine ili zgrade, optiki kablovi su najbolje rjeenje. Dodatnu
prednost optikih kablova ini to to je nemogue neopaeno prislukivanje

Str. 114

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

komunikacije koja se preko njih vodi, jer ukoliko se uljez prikai na optiki
kabl, naruava se normalna komunikacija na toj vezi.
Dvije osnovne vrste optikih kablova su monomodni i viemodni. Ove
dvije vrste razlikuju se po irini presjeka jezgra i kouljice. Vrstu optikih
kablova moemo razaznati po preniku optikog vlakna (ukupna irina
jezgra s primarnim omotaem). Monomodno optiko vlakno najee ima
prenik od 8,3 mikrona, a ukupni prenik jezgra s primarnim omotaem je
125 mikrona. Stoga, monomodno optiko vlakno nosi oznaku monomodno
vlakno 8,3/125. Poreenja radi, viemodno optiko vlakno ima prenik 62,5
mikrona, a ukupni prenik jezgra i primarnog omotaa je 125 mikrona.
Viemodno optiko vlakno nosi oznaku viemodno vlakno 62,5/125.
Monomodno vlakno prenosi laserski emitovan svjetlosni signal odreene
talasne duine. Viemodno vlakno prenosi svjetlosni signal koji emituje
LED dioda i moe prenositi vie talasnih duina. Poto se monomodno
vlakno koristi za prenos zraenja lasera na odreenoj talasnoj duini, dometi
su izrazito veliki, pa se ovo vlakno obino upotrebljava za prenos van
zgrada, na velikim daljinama, na primjer za mree kablovske televizije. Ova
vrsta kabla je mnogo skuplja od viemodnog kabla i koristi vie
frekvencijske opsege, pa nije pogodna za infrastrukturu obinih raunarskih
mrea. Viemodni optiki kabl je pogodniji za lokalne mree. Iako ne
omoguuje velike domete, mnogo je jeftiniji i savitljiviji, pa se lake
postavlja. Najee korieni konektori su korisniki konektor (engl.
subscriber connector, SC) ili ravan konektor (engl. straight tip, ST).
Prikazani su na slici 4.16.

Slika: 4.16. Konektori za optike kablove

4.3. PROTOKOLI SLOJA VEZE

PODATAKA
Protokol sloja veze podataka omoguuje vezu izmeu fizikog ureaja i
skupa protokola na raunaru. Obino se sastoji od tri elementa:

format okvira

mehanizam koji regulie pristup djeljenim resursima mree

Str. 115

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

specifikacije fizikog sloja mree.

4.3.1. Ethernet
U veini sluajeva, kada neko spominje lokalnu mreu, obino misli na
Ethernet mreu. Od nastanka nadograena je vie puta da bi se zadovoljili
zahtjevi trita. Rane Ethernet mree radile su na brzinama od 10 Mb/s, a
danas rade na brzinama od 100 Mb/s, 1000 Mb/s, pa ak i 10 Gb/s, ime se
zadovoljavaju potrebe od najmanjih kunih mrea, pa sve do kime mree
velikog kapaciteta.

4.3.1.1. Osnove Etherneta

Ethernet je napravljen sedamdesetih godina i postao je poznat pod imenom
debeli Ethernet, zbog kabla koji je bio debeo skoro 1 cm. Prvi od dva
standarda nosio je naziv Ethernet, lokalna mrea. Sloj veze podataka i
specifikacije fizikog sloja i objavljen je 1980. Sainjen je u kompanijama
Digital Equipment Corporation, Intel i Xerox i bio je poznat kao DIX
Ethernet. Ovaj standard je definisao upotrebu koaksijalnog kabla RG-8, koji
radi na brzini od 10 Mb/s. Koriena je topologija magistrale. Bio je poznat i
kao debeli Ethernet, thickNet, ili 10Base5. Standard je preraen 1982. i
dobio je ime DIX Ethernet II. Protokolu je dodata druga mogunost za
fiziki sloj, korienjem tanje vrste koaksijalnog kabla (RG-58), pa je
standard nazvan tanki Ethernet, thinnet ili 10Base2.
U meuvremenu, meunarodna organizacija za praenje standarda Institut
elektro inenjera i elektroniara (engl. Institute of Electrical and Electronic
Engineers, IEEE) zapoela je izradu meunarodnog standarda koji definie
Ethernet i sline mree za javnu upotrebu. Radi toga je IEEE osnovala radnu
grupu koja se zove IEEE 802.3. Poto je ime Ethernet registrovano kao
svojina kompanije Xerox, radna grupa nije smjela koristiti to ime, pa je
1985. godine objavljena preporuka IEEE 802.3 Carrier Sense Multiple
Access with Collision Detection (CSMA/CD) Access Method and Physical
Layer Specifications, u prevodu IEEE 802.3 Viestruki pristup sa
oslukivanjem nosioca i detekcijom sukoba, metode za pristup i specifikacije
fizikog sloja. U preporuci su, iz DIX Etherneta, prenesene specifikacije za
dva koaksijalna kabla, a dodat je standard za kabl sa neoklopljenom
upredenom paricom (10BaseT). Radna grupa IEEE 802.3 je 1995. objavila
dodatnu dokumentaciju, pod nazivom IEEE 802.3u, koja definie
specifikacije za 100--megabitni brzi Ethernet, zatim IEEE 802.3z i IEEE
802.3ab, koje standardizuju 1000--megabitni, odnosno gigabitni Ethernet.
Osnovne razlike izmeu standarda IEEE 802.3 i standarda DIX Ethernet
sastoje se u tome to IEEE standard zvanino uvodi dodatne mogunosti za
fiziki sloj, koje su spomenute u prethodnim pasusima i neke razlike u
Str. 116

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

formatu okvira. Iako se, u brani, za opisivanje ovog standarda upotrebljava
samo ime Ethernet, dananje mree zapravo koriste protokole date u
preporuci IEEE 802.3, jer ovdje su date dodatne specifikacije i mogunosti
za fiziki sloj, kao i standarde za brzi i gigabitni Ethernet. Jedini element
standarda DIX Ethernet, koji se danas jo uvijek koristi, jeste format rama
Ethernet II. Ovaj format rama, izmeu ostalog, sadri polje Ethertype. Ono
slui za prepoznavanje protokola mrenog sloja koji je generisao podatke iz
svakog paketa. U tabeli 4.5 dat je pregled razlika izmeu standarda DIX
Ethernet II i standarda IEEE 802.3.
Oba standarda za Ethernet, DIX i IEEE 802.3, sadre slijedee komponente:

Specifikacije fizikog sloja koje definiu ogranienja za oienje,
vrste kablova i naine signaliziranja.

Format okvira koji definie funkcije i redoslijed bitova koji se
prenose u paketu.

Mehanizam kontrole pristupa medijumu (engl. Media Access
Control, MAC), pod imenom Viestruki pristup sa oslukivanjem
nosioca i detekcijom sukoba (CSMA/CD) koji omoguava
raunarima povezanim na mreu da pristupe mrenom medijumu.
Standard

Mogunnosti
fizikog sloja

Bitovi 13 i 14
u zaglavllju
okvira

Testiranje
spoljanjeg
primopredajnika

DIXX Ethernet
II

Iskljuivo
koaksijalni
kabl

Ethertype

Test prisutnosti
sukoba

IEEE 802.3

Koaksijalni
kabl, UTP,
optiki kabl

Duina polja za
SQE test
podatke

Tabela: 4.5. Pregled razlika izmeu standarda DIX Ethernet II i IEEE 802.3

4.3.1.2. Fiziki sloj i vrste Etherneta

Specifikacije za fiziki sloj u standardima za Ethernet opisuju topologiju,
maksimalnu duinu i vrstu kablova u mrei. Osnovne specifikacije za
mogunosti fizikog sloja Etherneta date su u tabeli 4.6. Vano je prouiti
smjernice ovih specifikacija koje objanjavaju naine za smanjenje
problema, kao to su presluavanje i slabljenje. Takoe, treba provjeriti
specifikacije proizvoaa odreene tehnologije, jer postoje razlike od
proizvoaa do proizvoaa.

Str. 117

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

Maksimalna
Vrsta
Topologija Vrsta kablla duina
Etherneta
segmenta

Oznaka

Brzina

10Base5

10 Mb/s Magistrala kabl RG-8

10Base2

10 Mb/s Magistrala kabl RG-8

10BaseT

10 Mb/s Zvijezda

UTP kabl
kategorije 3

FOIRL1

10 Mb/s Zvijezda

Viemodno
optiko vlakno 1000 m
62.5%125

Ethernet

10BaseFL

10 Mb/s Zvijezda

Viemodno
optiko vlakno 2000 m
62.5%125

Ethernet

10BaseFB

10 Mb/s Zvijezda

Viemodno
optiko vlakno 2000 m
62.5%125

Ethernet

10BaseFP

10 Mb/s Zvijezda

Viemodno
optiko vlakno 500 m
62.5%125

Ethernet

100BaseTX

100
Mb/s

Zvijezda

UTP kabl
kategorije 5

100 m

Brzi
Ethernet

100BaseT4

100
Mb/s

Zvijezda

UTP kabl
kategorije 3

100 m

Brzi
Ethernet

100
100BaseFX
Mb/s

Zvijezda

412 metara
Viemodno
poluduplex ili Brzi
optiko vlakno
2000 m puni Ethernet
62.5%125
duplex

1000BaseLX

1000
Mb/s

Zvijezda

Monomodno
optiko kablo
9/125

5000 m

Gigabitni
Ethernet

1000BaseSX

1000
Mb/s

Zvijezda

Viemodno
optiko kablo
50/125

5000 m

Gigabitni
Ethernet

Koaksijalni
Koaksijalni

Fiber-Optic Inter-Reparator Link

Str. 118

500 metara

Ethernet

185 metara

Ethernet

100 metara

Ethernet

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

1000BaseLH

1000
Mb/s

Zvijezda

Monomodno
optiko kablo
9/125

10 km

Gigabitni
Ethernet

1000BaseZX

1000
Mb/s

Zvijezda

Monomodno
optiko kablo
9/125

10 Km

Gigabitni
Ethernet

1000BaseT

1000
Mb/s

Zvijezda

UTP kabl
kategorije 5 ili 100 m
(5E)

Gigabitni
Ethernet

Tabela: 4.6. Specifikacija za Ethernet

4.3.1.2.1

Ethernet

Standard za Ethernet (IEEE 802.3) obuhvata specifikacije za kablove koje su

saeto prikazane u tabeli 4.7. Debeli Ethernet je ogranien na brzine prenosa
od 10 Mb/s, pa se ne moe koristiti kao medijum za kimu mree. Meutim,
on se jo uvijek moe upotrijebiti kao komponenta za fiziki sloj u Ethernet
mrei.
Segment koaksijalnog kabla je efikasniji kada je cio, a ne u nastavcima. Ako
to nije mogue ostvariti, najpovoljnija mogunost je da se napravi vie
paradi od istog kabla, iz iste isporuke ili serije. Na svaki kraj kabla treba
staviti N konektore, a izmeu kablova N konektor za nastavljanje. Treba
paziti da na kablovima bude to manje ovakvih prekida. Ako raspolaemo
samo kablovima iz razliitih serija, kablove treba sijei na parad duine
23,4, 70,2 ili 117 metara. Kablovi ovih duina imaju manju refleksiju
signala. Oba kraja magistrale moraju se zatvoriti otpornikom od 50 oma, koji
je ugraen u N terminator. Takoe, treba uzemljiti samo jedan kraj
magistrale.
Za razliku od koaksijalnog kabla, za realizaciju Etherneta sa upredenim
paricama neophodan je razvodnik (sa jednim izuzetkom). Razvodnik slui
kao repetitor signala i kao vorite kablova. Iako je 100 m maksimalna
duina svakog pareta kabla, razvodnik koji regenerie signal duplo
poveava maksimalnu razdaljinu. Mreu od dva raunara moemo povezati
direktno, bez razvodnika, ukrtenim kablom.

Slika: 4.17. T konektor za tanki Ethernet

Mree sa optikim kablovima rade na brzinama od 10 Mb/s i koriste
medijum u kojem se nalaze dva viemodna optika vlakna 62.5/125. Jedno
vlakno se koristi za prijem signala, a drugo za predaju. Za Ethernet brzine 10
Str. 119

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

Mb/s, postoje dva osnovna standarda: FOIRL i 10BaseF. 10BaseF definie
tri konfiguracije optikih vlakana: 10BaseFB, 10BaseFP i 10BaseFL, pri
emu je poslednja najpopularnija.
Oznaka

Maksimalna Maksimalan
broj vorova Vrste kabla
duina
/segment
segmenta

Vrsta
konek.

Debeli
10Base5
Ethernet

500 metara

100

Koaksijalni kabl
RG-8

Tanki
10Base2
Ethernet

185 metara

30

Koaksijalni kabl
RG-8

BNC

Upredene
10BaseT
parice

100 metara

Neoklopljene
upredene parice
kategorije 3

RJ-45

Viemodno
optiko vlakno
62.5/125

ST

Optiko
100BaseFL 1000/2000 m
vlakno

Tabela: 4.7. Specifikacija kablova za Ethernet brzine 10 Mb/s

Poto su sada dostupni brzi Ethernet i FDDI i poto oba protokola rade na
optikim kablovima, teta je ako se maksimalno ne iskoristi raspoloivi
kapacitet optikih vlakana, odnosno ako se na toj infrastrukturi koriste
sporiji protokoli.
4.3.1.2.2

Brzi Ethernet

Standard za brzi Ethernet (IEEE 802.3u) obuhvata dvije specifikacije za

kablove 100BaseT (UTP): 100BaseTX i 100BaseT4. Obje specifikacije
zadravaju ogranienje maksimalne duine segmenta kabla na 100 metara.
100BaseTX zahtijeva kabl kategorije 5. Poto kabl kategorije 5 spada u
kablove boljeg kvaliteta, on omoguava bolji prenos signala od standarda
100BaseT4. Kao i 10BaseT, standard 100BaseTX koristi samo dvije parice
iz kabla. 100BaseT4 koristi kablove kategorije 3, kao i starije Ethernet
mree, pa je zato pogodan za nadgradnju postojeih mrea. Standard
100BaseT4 za prijem i predaju signala koristi sve etiri parice kabla.
4.3.1.2.3

Gigabitni Ethernet

Za gigabitni Ethernet postoje dvije specifikacije: IEEE 802.3z (optiki kabl)

i IEEE 802.3ab (UTP kabl 1000BaseT). Standard 1000BaseT koristi kablove
kategorije 5 ili poboljane kategorije 5 (poznata i pod oznakom kategorija
5E). Ovaj standard je napravljen kao nadgradnja postojeih standarda za
Ethernet mree oiene UTP kablom, iji segmenti ne prelaze 100 metara.
Str. 120

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

Ovim standardom postiu se vee brzine prenosa jer se koriste sve etiri
parice kabla i nova tehnika za pretvaranje bitova u signale, a to je pulsna
amplitudska modulacija 5 (PAM-5). Propusni opseg kategorije 5 jednak je
propusnom opsegu kategorije 5E (1000 Mb/s) ako se tokom oienja potuju
dodatni parametri za testiranje, objavljeni u specifikaciji TIA/EIA TSB-95.
Kategorija 5E je bolja zbog vee otpornosti na presluavanje.

4.3.1.3. Format Ethernet okvira

Protokol Ethernet kapsulira u okvir podatke primljene od protokola mrenog
sloja. Sam okvir je niz bitova s kojim poinje i zavrava se svaki Ethernet
paket koji se prenosi kablom. Okvir se sastoji od zaglavlja i podnoja. Oba
bloka ine polja sa specifinim informacijama, koje su neophodne da bi
svaki paket stigao tamo gdje treba. Obini, brzi i gigabitni Ethernet koriste
isti format okvira, prikazan na slici 4.18.

Slika: 4.18. Format Ethernet okvira

Polja u Ethernet okviru i njihove namjene:

Preambula (7 bajtova) Polje preambule sastoji se od 7 bajtova
naizmjeninih nula i jedinica. Omoguava da komunikacioni
sistemi sinhronizuju signale takta, a poslije toga se odbacuje. U
okviru DIX Etherneta, preambula ima 8 bajtova.

Poetak graninika okvira (1 bajt) Ovo polje (engl. Start of Frame
Delimiter, SFD) sadri 6 bitova naizmjeninih nula i jedinica, iza
kojih dolaze dvije uzastopne jedinice. To je signal prijemniku da
slijedi sam okvir i da su dolazei podaci dio podataka paketa koje
treba smjestiti u memorijski bafer mrene kartice radi dalje obrade.
Za razliku od standarda IEEE 802.3, okviri po standardu DIX
Str. 121

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

Ethernet nemaju zasebno polje SFD. Ipak, posljednja dva bita

preambule su dvije uzastopne jedinice, slino SFD polju. Na taj
nain se prijemnik obavjetava da poinje okvir.
Odredina adresa (6 bajtova) Polje odredine adrese sadri
heksadecimalnu adresu mrene kartice, dugaku 6 bajtova. To je
adresa mrene kartice u lokalnoj mrei, kojoj je dati paket
namijenjen.
Izvorina adresa (6 bajtova) Polje izvorine adrese sadri
heksadecimalnu adresu mrene kartice, dugaku 6 bajtova. To je
adresa mrene kartice u lokalnoj mrei koja je poslala dati paket.
Ethertype/duina (2 bajta) U mreama usaglaenim sa standardom
DIX Ethernet, polje Ethertype sadri kd koji oznaava protokol
mrenog sloja kojem su namijenjeni podaci u paketu. U okviru koji
podlijee standardu IEEE 802.3, polje duina odreuje duinu polja
za podatke (izuzimajui dopunske znakove, to e biti objanjeno u
slijedeoj stavci).
Podaci i znaci za dopunu (od 46 do 1500 bajtova) Ovo polje sadri
podatke primljene od protokola iz mrenog sloja prenosnog
sistema, koji se alju odgovarajuem protokolu odredinog sistema.
Ako su podaci primljeni od protokola mrenog sloja suvie kratki
(manje od 46 bajtova), Ethernet adapter dodaje niz bitova bez
ikakvog znaenja, samo da bi se zadovoljila forma, odnosno da bi
se ovo polje popunilo do svoje minimalne duine od 46 bajtova.
Kontrolni niz tekueg okvira (4 bajta) Ovo polje (engl. Frame
Check Sequence, FCS) predstavlja podnoje okvira. Sadri
kontrolni zbir duine 4 bajta. Pravi ga raunar poiljalac i stavlja u
ovo polje. Prijemni raunar upotrebljava ovo polje da bi utvrdio je
li paket prenesen bez greke.

4.3.2. CSMA/CD
Mehanizam za kontrolu pristupa medijumu (engl. Media Access Control,
MAC) zove se Viestruki pristup sa oslukivanjem nosioca i detektovanjem
sukoba (engl. Carrier Sense Multiple Access with Collision Detection,
CSMA/CD). On je najprepoznatljiviji element Ethernet standarda. Evo kako
radi. Kada raunar u Ethernet mrei eli da poalje podatke putem mree, on
oslukuje mreu i eka momenat kada je ne koriste ostali sistemi. Ova faza
se zove faza oslukivanja nosioca. Kad je mrea zauzeta, raunar saeka
odreeno vrijeme, pa onda ponovo provjerava stanje mree. Ako utvrdi da je
mrea slobodna, raunar alje paket podataka. Ovo je faza viestrukog
pristupa, a tako se naziva jer se svi ureaji na mrei takmie za dobijanje
pristupa istom mrenom medijumu.

Str. 122

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

Iako je faza oslukivanja nosioca u funkciji regulisanja saobraaja, ipak je na
mrei mogu sukob kada dva ili vie ureaja istovremeno na magistralu
izbace svoje podatke. Tada se podaci pomjeaju i postaju neprepoznatljivi.
Sukob se moe desiti kada raunar poiljalac sa zakanjenjem dobije signal
da je neko ve uzeo kontrolu nad magistralom, pa i on otpone prenos.
Rezultat je da se dva paketa sudare negdje u kablu. Kada se desi sukob, oba
paketa se odbacuju, a raunari se primoravaju da ponovo poalju iste
podatke.
U Ethernet mreama sukobi nisu neobina, ve uobiajena pojava. Oni ne
izazivaju tekoe, ukoliko se ne desi da ih raunari ne mogu otkriti ili ako se
sukobi deavaju suvie esto.
Faza detektovanja sukoba veoma je vana, jer, ako raunar nije u stanju da
utvrdi kada se deavaju sukobi, narueni podaci se mogu uzeti kao ispravni.
Dokle god se raunar nalazi u procesu slanja podataka, trebalo bi da je
sposoban da otkrije sukobe na mrei.
Raunar pretpostavlja da se u koaksijalnom kablu desio sukob ako se izmjeri
naponski impuls velike amplitude. U reimu rada poludupleks, na optikim
kablovima ili upredenim paricama, raunar pretpostavlja da se sukob desio
onda kada signali istovremeno postoje na kanalima (paricama) za prijem i
predaju.
Ako je paket suvie kratak (krai od 64 bajta), ili ako je mreni kabl suvie
dugaak, raunar moe zavriti predaju prije nego to se sukob desi. Sukob
koji se desi poto je i posljednji bit napustio sistem za predaju naziva se
zakanjeli sukob i ne spada u normalnu pojavu na Ethernetu. Zakanjeli
sukobi ukazuju na postojanje mnogo ozbiljnijeg problema, kao to je
neispravna mrena kartica. Takav problem mora se rijeiti to prije.
Kada raunar detektuje sukob, on istog trenutka prekida predaju podataka i
otpoinje slanje zabiljeke o zaguenju. Ova zabiljeka upozorava sve
raunare da se na mrei desio sukob, pa da treba odbaciti sve nepotpuno
primljene pakete, saekati i ne pokuavati slanje podataka dok se situacija na
mrei ne raisti. Poslije slanja zabiljeke o zaguenju, raunar eka
odreeno vrijeme prije nego to ponovo pokua da poalje isti paket. Ova
faza se zove period zaostajanja. Svi raunari koji su uestvovali u sukobu
koriste algoritam za dobijanje pseudosluajnog trajanja ekanja tokom
perioda zaostajanja. Taj algoritam se zove eksponencijalno skraivanje
zaostajanja i sprovodi se s ciljem da se izbjegnu ponovljeni sukobi, tako to
uesnici u prethodnom sukobu ekaju razliite vremenske intervale.

Str. 123

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

4.3.3. Osnove token ringa

Token Ring je protokol sloja veze podataka. Razvila ga je komapnija IBM.
Drastino se razlikuje od Etherneta po skoro svim osobinama. Token Ring
koristi drugaije specifikacije fizikog sloja, drugaije MAC mehanizme i
drugaije formate okvira. Izvorni standard za token ring mree bio je
intelektualna svojina kompanije IBM. Kasnije, organizacija IEEE je ovaj
protokol standardizovala pod imenom 802.5. Prve token ring mree radile su
na brzinama od 4 Mb/s, ali danas se u svim primjenama postiu prividne
brzine od 16 Mb/s.

4.3.3.1. Specifikacija fizikog sloja

Token ring mree su u poetku koristile kablove sa upredenom paricom. Taj
kabl se zvao IBM Type 1. Na njemu su bili IBM-ovi patentirani konektori
(IBM Data Connectors, IDC). Ovi kablovi raunare povezuju na posebnu
vrstu razvodnika, koja se zove pristupna jedinica za vie stanica (engl.
Multistation Access Unit, MAU). MAU je ureaj koji u token ring mrei
ostvaruje logiku topologiju prstena, iako se fiziko kabliranje ostvaruje isto
kao i u topologiji zvijezde.
Danas skoro sve token ring mree koriste UTP kablove, koje IBM naziva
kabliranje Type 3. Meutim, veze sa MAU su iste. U tabeli 4.8 navedeni su
neki podaci o kablovima u token ring mreama.
Kabl Type 1 Kabl Type 2

Maksimalan broj radnih stanica

260

72

Maksimalna duina pokrivanja kablovima

300 metara

150 metara

Maksimalan broj MAU jedinica za 8 prikljuaka 32

Maksimalna duina prstena pri brzini od 4 Mb/s 360 metara

150 metara

Maksimalna duina prstena pri brzini od 16 Mb/s 160 metara 60 metara

Tabela: 4.8. Podaci o kablovima za Token Ring mree

4.3.3.2. Proslijeivanje tokena

Osnovna razlika izmeu token ring mree i Ethernet mrea pokazuje se u
mehanizmu za kontrolu pristupa medijumu (enlg. Media Access Control,
MAC). Proslijeivanje tokena je MAC metoda koja iskljuuje sukobe i
omoguava vei i efikasniji protok saobraaja. Za oznaavanje raunara
kojem je datog trenutka dozvoljeno slanje podataka, u token ring mreama
se koriste specijalizovani okviri, odnosno tokeni. Token krui mreom od
raunara do raunara i samo onaj raunar koji posjeduje token smije da alje
Str. 124

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

podatake. Kada raunar zavri slanje podataka, on generie nov token i
proslijedi ga slijedeem raunaru u prstenu. Poto poslati paket podataka
obie prsten i stigne do svih raunara u mrei, sistem ili raunar koji je paket
poslao odgovoran je za njegovo uklanjanje. Kako na mrei moe postojati
samo jedan token, ne postoji mogunost da dva raunara istovremeno
poalju podatke. Zbog toga na token ring mreama nema sukoba, za razliku
od Etherneta.
Proslijeivanje tokena je visokoefikasan MAC mehanizam koji se koristi u
jo nekoliko drugih protokola, ukljuujui i interfejs za podatke distribuirane
optikim kablom (engl. Fiber Distributed Data Interface, FDDI).

4.3.3.3. Okviri u token ring mreama

Token ring mree koriste tri razliite vrste okvira za razliku od Etherneta,
koji ima samo jedan. Kao to je u prethodnom odeljku reeno, okvir token se
koristi samo kao sredstvo mehanizma MAC. Dugaak je 3 bajta.
4.3.3.3.1

Okvir tokena

Format okvira tokena prikazan je na slici 4.19. Evo namjene pojedinih polja:

Poetni graninik (1 bajt) Koristi se za oznaavanje poetka
okvira.

Kontrola pristupa (1 bajt) Ovo polje sadri bitove koji odreuju
prioritet prenosa u token ring mrei.

Zavrni graninik (1 bajt) Oznaava kraj okvira. Koristi istu
tehniku kao i poetni graninik.

Slika: 4.19. Format okvira tokena

Okvir za podatke
U token ring mreama okvir za podatke je odgovoran za prenos konkretnih
podataka koje su napravili umreeni raunari. Moe se uporediti sa okvirom
koji koriste Ethernet mree. Evo namjene pojedinih polja:

Str. 125

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

Poetni graninik (1 bajt) Koristi se za oznaavanje poetka

okvira.
Kontrola pristupa (1 bajt) Ovo polje sadri bitove koji odreuju
prioritet prenosa u token ring mrei.
Kontrola okvira (1 bajt) Oznaava da li okvir sadri podatke ili
komandni okvir.
Odredina adresa (6 bajtova) Polje odredine adrese sadri
hardversku adresu ureaja kojem je paket namijenjen. Koriste se
standardne adrese ugraene u mrene kartice.
Izvorina adresa (6 bajtova) Polje izvorine adrese oznaava
raunar koji je generisao paket. U pitanju je standardna hardverska
adresa ugraena u mrenu karticu.
Informacije (promjenljive duine, do 4500 bajtova) Ovo polje
sadri konkretne podatke, proslijeene odozgo, iz protokola
mrenog sloja.
Kontrolni niz za okvir (4 bajta) Sadri kontrolni zbir koji je
izraunao raunar poiljalac. Slino izraunavanje obavlja i raunar
primalac, za potrebe kontrole pristupa. Ako se vrijednost ovog polja
ne slae s vrijednou koju izrauna raunar primalac, paket se
odbacuje.
Zavrni graninik (1 bajt) Oznaava kraj okvira. Koristi istu
tehniku kao i poetni graninik.
Status okvira (1 bajt) Ovo polje pokazuje da li je odredini raunar
uspjeno primio okvir.

Komandni okvir
Komandni okviri koriste isti format kao i okviri za podatke. Jedina razlika
lei u sadrajima polja za kontrolu okvira i polja za informacije. Komandni
okviri ne nose konkretne podatke, ve se koriste samo za kontrolne funkcije
poput odravanja prstena. Komandni okviri se nikada ne proputaju u ostale
segmente mree, kroz mrene mostove, skretnice ili usmjerivae.
Okvir za ponitavanje
Okvir za ponitavanje ima samo 2 bajta i sastoji se od polja: poetni
graninik i zavrni graninik, isto kao i ostale vrste okvira. Okviri za
ponitavanje se koriste samo u specijalnim prilikama, da bi se prsten oistio
od podataka koji su u njemu zaostali poslije nekog problema, na primjer,
poslije nepotpunog prenosa podataka.

Str. 126

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

4.3.4. Osnove interfejsa FDDI

Interfejs za podatke distribuirane optikim kablom (engl. Fiber Distributed
Data Inter- face, FDDI) bio je prvi komercijalni protokol za sloj veze
podataka, koji kroz optiki kabl podatke prenosi brzinama od 100 Mb/s.
Danas se FDDI rijetko koristi, jer su ga potisnuli standardi za brzi Ethernet i
gigabitni Ethernet sa optikim kablovima. Svojevremeno, FDDI je bio glavni
protokol za brze kime mrea.
FDDI mree obino koriste kablove s viemodnim optikim vlaknima
62.5/125, u topologiji s duplim prstenom. Za razliku od token ring mrea,
FDDI zaista koristi fiziku topologiju prstena, gdje je svaki raunar povezan
sa susjednim raunarom. Da bi se u fizikom prstenu ostvarila otpornost na
greke, FDDI mree koriste topologiju duplog prstena. Svaki raunar se
povezuje na dva odvojena i nezavisna prstena, u kojima saobraaj tee u
suprotnim smjerovima. Ako se prekine primarni kabl, saobraaj se skree na
drugi prsten, tako da svi raunari na mrei ostanu dostupni i povezani
(ovakav otkaz se zove umotan prsten).
Raunari koji su povezani na oba prstena, u mrei s duplim prstenom,
nazivaju se radne stanice s dvojnim prikljukom (engl. Dual Attachment
Station, DAS). Neke FDDI mree koriste razvodnik nazvan dvojni
koncentrator prikljuaka (engl. Dual Attachment Concen- trator, DAC).
DAC se povezuje na oba prstena i stvara interni logiki prsten, slino
ureaju MAU u token ring mreama. Raunari koji su povezani na DAC
zovu se radne stanice s jednim prikljukom (engl. Single Attachment
Stations, SAS).

4.3.4.1. FDDI okviri

Kao MAC mehanizam, FDDI koristi proslijeivanje tokena i prividno isti
format okvira tokena kao i u token ring mreama.
Okvir za podatke kod FDDI-ja jako je slian okviru token ringa. Nosi
konkretne podatke koje su generisali protokoli viih slojeva. Evo namjene
polja okvira:

Preambula (8 bajtova) Sadri niz bitova koji slue za
sinhronizaciju signala takta prijemnog i predajnog sistema.

Poetni graninik (1 bajt) Koristi se za oznaavanje poetka
okvira.

Kontrola okvira (1 bajt) Ovo polje odreuje vrstu podataka koji se
u okviru prenose. Vrijednosti ovog polja oznaavaju da li polje za
Str. 127

Arhitektura raunarskih mrea i pristup mreama

podatke sadri informacije za upravljanje radnim stanicama,

informacije za kontrolu pristupa medijumu (MAC) ili kontrolne
podatke logike veze.
Odredina adresa (6 bajtova) Polje odredine adrese nosi
hardversku adresu ureaja kojem je paket namijenjen. Koriste se
standardne adrese ugraene u mrene kartice.
Izvorina adresa (6 bajtova) Polje izvorine adrese oznaava
raunar koji je generisao paket. U pitanju je standardna hardverska
adresa, ugraena u mrenu karticu.
Podaci (promjenljive duine) Ovo polje sadri konkretne podatke,
proslijeene odozgo, iz protokola mrenog sloja, ili podatke za
upravljanje radnim stanicama ili MAC podatke, zavisno od
vrijednosti u polju kontrola okvira.
Kontrolni niz za okvir (4 bajta) Ovo polje sadri kontrolni zbir
koji se koristi za otkrivanje greaka u prenosu.
Zavrni graninik (4 bita) Oznaava kraj okvira.
Zavrni niz bitova (12 bitova) Sadri indikatore Error (greka),
Acknowledge (potvrda) i Copy (kopiranje), koje posredniki
sistemi koriste za opisivanje stanja okvira.

Str. 128