4.

Ulusal Kaya Mekanii Sempozyumu Bildiriler Kitab, 22-23 Ekim 1998, Zonguldak,Trkiye
Proceedings of the 4th National Rock Mechanics Symposium,22-23 October 1998, Zonguldak,
Turkey

ELK LFL PSKRTME BETON KAPLAMA TASARIMIKAYA PATLAMA OLAYINA MARUZ TNELLERDE KULLANIM
DESIGN OF STEEL FIBER-REINFORCED SHOTCRETE TUNNEL
LINING SUBJECTED TO HIGH STRESSES-ROCK BURST

Ergin ARIOLU .T. Maden Mhendislii Blm, Maslak, stanbul

Canan GRGN Yap Merkezi, AR-GE Blm, amlca, 81180, stanbul

ZET
Bu almada, elik lifle glendirilmi pskrtme beton kaplamasnn tasarm esaslar
belirli bir ayrnt iinde incelenmitir. elik lifli pskrtme beton kaplamasnn lifsiz ve
tek adet elik hasr ieren pskrtme beton kaplamalarna kar kesit geometrisi
ynnden salad yararlar ak biimde gsterilmitir. Ayrca, kaya patlamas ve
dmesi olaylarna maruz kalacak tnellerde elik lifli pskrtme beton kaplama
kalnlnn hesab ayrntl bir saysal rnekle gsterilmitir.
ABSTRACT
In this study, main design principles of steel fiber-reinforced shotcrete was investigated
in considerable detail. The comparisons were carried out between steel fiber-reinforced
shotcrete, plain shotcrete lining and wire-mesh reinforced shotcrete taking into account
the bending moment capacity of the lining. Estimating steel fiber-reinforced shotcrete
thickness was demonstrated analytically by working out a numerical example dealing
with the opening subjected to spalling or rock burst in massive-continuous rock mass.
1. GR
elik lifle glendirilmi pskrtme beton, tnel uygulamalarnda giderek elik hasrl
pskrtme betonun yerini almaktadr. Bu olgunun temel nitelikleri yle zetlenebilir :

 elik hasrl kaplamada, hasrdan dolay pskrtme betonun yapma zelliinin ok

deiken olmas ve geri sramann zellikle tavanda % 40 gibi ok yksek deerlere
ulamas
elik hasr nedeni ile, tnel cidar ile hasr arasnda kalan boluun doldurulamamas
ve bu nedenle kaplamann nem-su gibi d etkenlere ak olmas, ksaca dayanklln
daha dk olmas

elik hasrn tnel cidarlarna tespit edilmesi, yerletirilmesi ilemlerinde harcanan

zaman ve iilik girdisinin tnel ilerlemesindeki yksek pay

Kaya patlamas gibi ani ve tahripkar zellik sergileyen dinamik zorlamalarda,

yaamsal ilevi olan sneklilik zelliinin elik lifli pskrtme beton kaplamalarnda
daha iyi gerekletirilmesi
elik lifli pskrtme betonun tayclk zellikleri nedeni ile kaplama

kalnlnn
hasrl kaplamaya kyasla daha kk olmas, bylelikle anlaml boyutta kaz
ekonomisi yaratlmas

Bu almada, elik lifli pskrtme beton ile kaplamann ana tasarm ilkeleri verilmekte,
kaplama kalnlnn elik hasrl sisteme kyasla tad stnlkler analitik almlar
ile gsterilmeye allmtr. Ayrca, incelenen konunun btnselliinin temini
bakmndan, kaya patlamasna maruz kalan tneller iin elik lifle glendirilmi
pskrtme beton kaplamasnn tasarmna ilikin ayrntl bir saysal rnek sunulmutur.
2. ELK LFL PSKRTME BETON KAPLAMASININ TNEL
PROJELERNDE SALADII TAIYICILIK GEOMETRK YARARLAR
2.1 Kabuller
Analizde yaplan temel kabuller aada belirtilmitir :

Uygulamada genellikle pskrtme beton kaplamas kaya saplamalar ile birlikte

kullanlmaktadr. Kaya saplamalarnn yerleim dzeni ve teknik zellikleri nemli
lde, geilen formasyonun jeomekanik ve proje byklklerine (Q faktr, tahkimat
basnc, kaya patlama olaynn olas iddeti, tnel / galerinin kullanm sresi) baldr.
Tnellerde, saplama yerleim aral 0.5-3 m arasnda deiir. Analizde kaya
saplamalarnn eksenel - mesnet reaksiyonlarna alt, elik lifle glendirilmi
kaplamann ise eilme gerilmesine alt kabul yaplmtr. Kaplamann eilme
akl saplama aral olarak alnmtr.

Analizde sadece eilme zorlamas dikkate alnmtr. Dier bir deyile, yapma
ve dorudan kayma krlma modlar kritik olmayp verilen geometri ve ykleme
koullarnda ncelikli olarak eilme gerilmesi en elverisiz zorlamay
oluturmaktadr. ncelenen konunun btnselliinin temini asndan yapma a ve
dorudan kayma k kapasiteleri sras ile
a = 4 f a . l s . l a
(1)
k = 4 k . l s . d
(2)
bantlarndan hesaplanabilir (Barrett ve McCreath, 1995). Burada, 28 gnlk
pskrtme betonun yapma dayanm fa , byk lde pskrtlen kaya yzeyinin
przllne baldr. rnein yaplan bir almada fa deeri olarak ince taneli

kumta iin > 1.8 MPa, ince taneli kalker iin 1.58 0.12 MPa, ist iin 0.24 0.18
MPa deerleri alnmtr (Norwegian Concrete Association, 1993).
ls = Saplama aral, la = Yapma yapma uzunluu, uygulamada 3-5 cm alnmakadr.
k = Dorudan kayma dayanm1 , d = Kaplama kalnl

zellikle kaya patlama olayna maruz kalan tnel / galerilerde aa kan dinamik
yklemeyi yutmas bakmndan, pskrtme beton kaplamasnn snek zellik tamas
gerekmektedir. Dier bir deyile, kaplama krlma noktasndan sonra da en azndan
tama kapasitesini koruyarak yeterli sneklilik kapasitesine sahip olmaldr. Bu
zelliin salanabilmesi iin elik lifin uzunluu ll , kritik lif uzunluundan lk
kk olmaldr. Bylelikle, liflerin byk ounluunun yapma krlmas
sonucunda krlmas temin edilebilir. Tersi durumda, lifler byk ekme gerilmelerine
maruz kalacak ve bu durumda kesitin olas krlma ekli ok ani ve tahripkar olacaktr.
Ksaca, krlmann ok yava ve snek ekilde olumas bakmndan (lif uzunluu / lif
l
ap) > 100 olmamaldr. Ayrca artan l oran ve lif ieriine bal olarak, karmda
dl
ilenebilirlik sorunlar gzlenmektedir. (dl = Lif ap)

Pskrtme beton kaplamasnda bzlme hareketinden, patlayc madde kullanmndan

ve kaya patlamasnn dinamik etkisinden kaynaklanacak atlaklarn etkin kontrol
bakmndan u koullarn yerine getirilmesi gerekmektedir :
1) elik lifin uzunluu 3 x maks.agrega ap olmaldr. (Geri srama miktarn da
azaltmak bakmndan maks. agrega ap 10-12 mm alnmaldr.)
2) elik liflerin aral 0.45 x lif uzunluu olmaldr (Vandewalle, 1996). (elik lif
aral arttka lifli beton kaplamasnn ekme dayanm verilen hacimsel lif ieriinde
azalacaktr).

Tayc sistemin sneklilik bykl n karakterize eden tokluk faktr

f
R e = e x100
(3)
fe
eklinde ifade edilmitir (Moyson 1994, Vandewalle, 1997). f e bykl ise Japon
elik lif standardna gre (JSCE-SF4, 1984)
Dl
[MPa]
(4)
f e =
bd2
olarak belirtilmitir. Burada D, bxd (150x150 mm) kesitli, l=450 mm eilme aklna

1
1
f b f ,d =
f b (0.1 f b ) 0.16 f b
2
2
eklinde ifade edilebilir. f,d = Dorudan ekme dayanm, fb = Basn dayanmn gstermektedir.
Arolu (1982), Birn ve Arolu (1983) kaynanda 0.16 arpan yerine 0.20 alnmtr. rnein, 8
saatlik pskrtme betonun tek eksenli basn dayanm 5 MPa ise, dorudan kayma dayanm k =0.81MPa ; 28 gnlk basn dayanm 40 MPa ise sz edilen dayanm 6.4-8 MPa mertebelerindedir. Bu
hesaplanan byklkler Barrett ve McCreath (1995) de rapor edilen deerlerle ok iyi uyum iindedir.
1

Mohr-krlma hipotezine gre, betonun kayma dayanm k =

l
450
=
= 3 mm sehime
150 150
(kme) kar gelen ortalama (yk x sehim) alan (Nmm)dr. Daha ak bir anlatmla,
eilme deneyinde lifli beton kiri tarafndan yutulan enerji bykldr. =3 mm lik
sehim bykl ASTM C 1018-89 a gre yaklak olarak 15.5 e kar gelmektedir.
, eilme deneyinde kirite gzlenen ilk atlak oluumunda llen sehimi
gstermektedir. (lk atlak oluumuna neden olan eilme gerilmesi dzeyi ise lifli /
lifsiz kiriin eilme dayanm olarak kabul edilebilir). =3 mm sehim deerine kadar
kiri tarafndan yutulan enerji miktar u faktrlere baldr (Lanu, 1995, Maidl, 1995,
Nawy,1996) :
1) Lif malzeme tr ve geometrik formu
2) Lifin kritik boyu
d l f
lk =
(5)
2 0
f = Lifin ekme dayanm
0 = Ortalama yapma dayanm
3) Lif boyu / lif nominal ap oran (ll / dl)
4) Lif ierii
5) Glendirme faktr
l
Yerinde elik lif dozaj , kg / m 3
G=V l , V=
x100
(6)
dl
Lif younluu , kg / m 3
6) Lif ortalama aral
sahip, lifli pskrtme beton kiriin orta noktasndaki =

d l2 l l
1
, (in) veya S = 3
V
4 V
V = Hacimsel lif ierii (%)
7) Pskrtme betonun eilme, ekme dayanm
8) Kesit boyutu, formu, karmn hazrlanmas ve yerletirme tr. Bu faktrler
zellikle liflerin ynelim ve yapma etkinliine etki ederler.
S = 13.8 d l

Tasarm daha kolaylatrmak amac ile bu almann yazarlar

tarafndan, Dramix

ll
iin tokluk faktr Re, yerinde lif
dl
dozaj ml nin bir fonksiyonu olarak, Re=f(ml), regresyon ifadeleri
R e = A m l2 + B m l + C tarznda elde edilmitir (izelge 1). Burada A, B, C regresyon
katsaylarn, r korelasyon katsaysn ifade etmektedir. Szkonusu analize konu olan
ilenmemi veriler ise, Vandewalle (1997, s-80) kaynandan alnmtr.
marka eitli elik lif geometrik oranlar

izelge 1 Dramix marka elik liflere ait tokluk faktrlif kullanm dozaj ifadeleri
Lif tr
A
B
C
r
RC 65/30

-0.0262

3.0548

-10.5

0.996

RC 65/35

-0.0167

2.0881

14.571

0.999

ZP 305

-0.0271

3.15

-17

0.998

 Lifsiz pskrtme betonun 28 gnlk eilme dayanm

(7)
f e = 0.4 f b0,.k666 (MPa)
olarak alnmtr (Vandewalle, 1997). fb,k = 28 gnlk kp basn dayanm
Eer 150x300 mm 28 gnlk silindir basn dayanm fb,s deeri verilmi ise eilme
1
dayanm, fb,k=
f b ,s = 1.25 f b ,s numune ekil dzeltme faktr dikkate alnarak,
0.8
yaklak olarak
f e 0.464 f b0,.s666
(8)
ifadesinden kestirilebilir. Kaya patlama olay ok ani olarak gelien ve ksa sre iinde
de snmlenen bir dinamik yklemedir. rnein, patlayc madde kullanmnda
ortaya kan denotasyonun deformasyon hz 102-103 sn-1 dzeyinde olup olaya maruz
kalan betonun dinamik ekme dayanm, statik ekme dayanmndan daha byktr.
zellikle nemli ve dayanm dk betonlarda, dinamik ekme dayanmnn art ok
daha anlaml dzeydedir (Toutlemonde, 1995). % 10-25 dzeyindeki bu dayanm
art tasarmda daha emniyetli tarafta kalmak amac ile dikkate alnmamtr.
2.2 elik Lifli Pskrtme Beton Kaplamasnn Lifsiz ve Tek Hasrl Pskrtme
Beton Kaplamasna Kar Kaplama Kalnl Baznda stnl
Analizde kullanlan ifadeler toplu halde izelge 2 de gerekli aklamalar ile birlikte
belirtilmitir. ekil 1de elik lifli pskrtme beton kaplama kalnl / lifsiz beton
kaplama kalnl d/d0 oran ve tokluk faktr Re nin Dramix marka eitli lif
geometrisi iin lif ierii ml e bal deiimleri gsterilmitir. (Pskrtme beton
tabakasnn dzleme dik dorultudaki boyutu a=1000 mm alnmtr). Kullanlan elik
liflerin tokluk faktrleri, lif ieriine bal regresyon ifadeleri cinsinden izelge 1 de
verilmitir. ekil 1 de, a indisi ile ZP 305, b indisi ile RC 65/30, c indisi ile de RC 65/35
tipi elik liflerin davran ifade edilmektedir. I blgesi lifsiz pskrtme beton
kaplamann ekonomik yarar salad, II blgesi ise lifli pskrtme beton kaplamann
ekonomik olduu alan gstermektedir. Deiimler yakndan incelendiinde u pratik
sonular retilebilmektedir :
Tokluk faktr Re yi denetleyen ana faktrler, lif ierii ml ile lif uzunluu / ap
ll / dl orandr.
Lifli pskrtme beton kaplamasnn kalnlk ynnden yarar salayan kritik bir
tokluk deeri Re ve buna bal kritik bir lif ierii ml mevcuttur. Buna gre, Re
20
35 ve ZP305 elik lif iin, kritik lif ierii ml= 20 kg/m3 (
x100 = 0.256 %%
7800
hacimsel lif ierii) olmaktadr. Artan Re deerlerinde kaplamann kalnl d
nemli lde azalmaktadr.

Re

d0

1.25

elik Lifli Pskrtme Beton Tabakas Kalnl (d)

fe=2 MPa

30
35
40
50
60
70
80

fe=3 MPa

fe=4 MPa

fe=5 MPa

100.72
90.08
82.24
76.14
71.22

104.02
96.30
90.08
80.57
73.55
68.10
63.70

d > dh
104.02
94.96
87.91
82.24

100.72

d/d 0

1.00
II

0.75

0
0.50

Lif ierii (kg/m3)

10
20

30

40
a

50

60

70

80

Re
b

30
40
50
60

ekil 1 elik lifli pskrtme beton kaplama kalnl / lifsiz pskrtme beton
kaplama kalnlnn tokluk faktr Re ve elik lif dozaj ml ye
gre deiimleri-(a) ZP305, (b) RC 65/30, (c) RC 65/35 iin elde edilen
regresyon ifadelerini ifade etmektedir.
ekil 2, elik lifli beton kaplamas ile tek hasr ieren pskrtme beton kaplamas
arasnda kalnlk bakmndan yaplan karlatrmann sonularn gstermektedir.
Burada, 1 indisi ile fe= 2 MPa, fb,k = 11.2 MPa, 2 indisi ile fe= 3 MPa, fb,k = 20.5 MPa,
3 indisi ile fe= 4 MPa, fb,k = 31.6 MPa, 4 indisi ile fe= 5 MPa, fb,k = 44.2 MPa erileri
gsterilmitir. a,b,c indisleri ekil 1 de belirtilen zelliklerin aynsdr. I blgesi elik
hasrl pskrtme beton kaplamann ekonomik yarar salad, II blgesi ise lifli
pskrtme beton kaplamann ekonomik olduu alan ifade etmektedir. ekil 2 den
aka grlmektedir ki elik lifli pskrtme beton hassas bir biimde tokluk faktr
Re ile kullanlan pskrtme betonun eilme dayanm fenin bir fonksiyonudur.
Artan Re ve fe deerlerinde lifli pskrtme beton kaplama kalnl belirgin lde
azalmaktadr.

200
d

180

dh=100 mm

d (mm)

160
140

120
100

80

60

3
4

II

40
0

Lif ierii (kg/m )

10
20

30

40

50

60

70

80

Re
a

30
40
50
60

ekil 2 elik lifli pskrtme beton kaplama kalnlnn tokluk faktr Re ve

elik lif dozaj ml ye bal deiimleri (tek hasr ieren pskrtme beton
kaplama kalnl dh=100 mm alnmtr).
izelge 2 elik lifli pskrtme beton kaplamasnn salad tayclk ve
geometrik yararlar

Dz (lifsiz) ve elik lifli pskrtme beton kaplamalarnn karlatrmas

Dz (lifsiz) pskrtme beton kaplamasnn emniyetle tad eilme momenti,
M
f
f = 0 e artndan hareketle
W
F
bd 02
W=
(8)
6
f bd 02
M0 = e
(9)
F 6
bulunur. elik lifli pskrtme beton kaplamasnn emniyetle tad eilme momenti,

bd 2
6
M 0 M l artndan hareketle
Ml = f e W = f e

d=

(10)

fe
d0
f e F

(11)

Re
f e (Moyson,1994)
100
100 1
d=
.
d 0 = 5.77 R e 0.5 d 0 (F=3 alnd) ve
F Re

f e =

(12)

d
= 5.77 R e 0.5
d0
ifadesi elde edilir (ekil 1).

(13)

Hasrl ve elik lifli pskrtme beton kaplamasnn karlatrmas

Tek adet hasrl pskrtme beton kaplamasnn emniyetle tad eilme momenti,
d
Mh = 0.9 h A h f h = 0.45 d h A h f h
(14)
2
Ml Mh artndan hareketle
dh Ah fh
, (mm)
(b =1000 mm)
(15)
d = 0.519
R e fe
dh= 100 mm, Ah= 131 mm2/m, fh= 460 MPa alnrsa (Vandewalle,1997)
d = 1274 (Re.fe)-0.5 , (mm)
(16)
ifadesi elde edilir (ekil 2).
fe = Lifsiz pskrtme betonun eilme dayanm, (N/mm2, MPa)
f e = Lifli pskrtme betonun Japon Standardna dayandrlm, edeer eilme
dayanm- atlak sonras ortalama dayanm, (N/mm2, MPa)
fh = Hasrn nihai ekme dayanm, (N/mm2,MPa)
M = Eilme momenti, (Nm/m)
Ml = Lifli pskrtme beton kaplamasnn tad eilme momenti, (Nm/m)
Mh = Hasrl pskrtme beton kaplamasnn tad eilme momenti, (Nm/m)
d0 = Lifsiz pskrtme beton kaplama kalnl , (mm)
d = Lifli

, (mm)
dh = Hasrl

, (mm)
2
Ah = Hasrn kesit alan, mm /m
b = Kaplama kesitinin genilii, (mm)
F = Emniyet katsays
f
Re = Tokluk faktr, Re =100 e
fe

3. KAYA PATLAMA OLAYLARINA MARUZ TNELLERDE OLASI

TAHKMAT BASINCININ KESTRLMES

Kaya patlama olaylarna [EK-1] maruz kalan tnellerde uygulanan tahkimat

sistemlerine etki eden kaya basncnn dalmn ve iddetini kesin bir ekilde
belirlemek olduka zordur. Tahkimat tasarmnda kaya basnc Pt nin kestirilmesi iin
20 J n0.5 Q 0.333
Pt =
, (t / m2) , 0-2 adet atlak sistemi iin Jn < 6
3J r
2 J n0.5 Q 0.333
, (MPa)
30 J r
bants kullanlmtr (Grimstad ve Barton, 1993). Q bykl ise
RQD J r J w
Q=
. .
J n J a SRF
ile belirlenmektedir (Barton, Lien ve Lunde, 1974).
Burada,
RQD = Kaya kalite derecesi, %
Jn = atlak sistemi ile ilintili say
Jr = atlak przllk says
Ja = atlak ayrma says
Jw = atlak su azaltm says
SRF = Gerilme azaltm faktr
Pt =

(17)

(18)

Kaya patlamas genelde masif-atlaksz formasyonlarda gzlendiinden jeomekanik

byklkler iin u kabuller rahatlkla yazlabilir :
RQD = 80-100 % ; RQD = 90 %
Jn = 0.5-6 , Jn,ort = 3
Jr = 1.5 (Przl)
Ja = 1 (Ayrma yok)
Jw = 1 (Kuru-su geliri yok)
SRF = 50-200 Hafif kaya patlamas cidarlarda plaklanmalar
SRF = 200-400 Ar kaya patlamas (Grimstad ve Barton, 1993)
Q faktr :
90 1.5
1
Q=
x
x
= 45 (SRF ) 1
3
1 SRF
Tahkimat basnc :

20 ( 3) 0.5 45 (SRF ) 1
Pt =
3x1.5

(19)

0.333

2.17 (SRF ) 0.333 (t/m2) , 0.0217 (MPa) (20)

Ar kaya patlama olayna kar gelen olas tahkimat basncnn Pt deiim aral ise
0.127-0.16 MPa olarak hesaplanabilir. Buna karn genellikle stabilite problemlerinin
gzlenmedii yksek gerilme altnda bulunan tnellerde SRF faktr 0.5-2 aralnda
nerilmektedir. Yukardaki bantdan olas tahkimat basnc 0.0172-0.0273 MPa
mertebelerinde hesaplanmaktadr. Bu ksa saysal deerlendirmelerden aka
grlebilecei zere kaya patlama olaynn gzlenecei jeoteknik koullarda tahkimat
basnc Pt artan SRF faktr nedeni ile ok daha byktr. Nitekim, Kaiser, Tannart

ve McCreath (1996) in ciddi hasar derecesi1 ne kar gelen kaya patlama olaylarnda
nerdikleri tahkimat basncnn bykl 15 t/m2 dzeyindedir. Bu durumda tahkimat
sisteminin 300 mm yerdeitirme kapasitesinde olmas istenmektedir.
4. ELK LFL PSKRTME BETON KAPLAMASININ TASARIMI
Tasarm saysal bir rnek yardm ile aklanacaktr.
rnek :
Veriler :
Galeri derinlii H = 1200 m
Tek eksenli basn dayanm (laboratuvar) lab,b = 75 MPa kumta
Kumta-yerinde-masif-atlaksz
Galeri kesiti dairesel-kaz ap Dk = 6.5 m
Kullanlacak pskrtme betonunun 28 gnlk basn dayanm fb,k = 40 MPa (kp
numune)
zm :
y
Stabilite says ( K =
= 1 iin) [EK-1]
z
Fb = 0.756 x D k0.2 = 0.756 x (6.5) 0.2 0.52
t = (B K ) z = ( 3 1) x 0.025 x 1200 = 60 MPa
Fb lab ,b 0.52 x 75
S=
=
= 0.65
t
60
0.5 < S=0.65 < 1 [EK-1] olduundan verilen artlarda galeride hafif kaya patlama
olay sz konusudur.
Olas Tahkimat Basncnn Kestirilmesi
Hafif kaya patlama durumunda SRF= 50-200 olarak nerilmektedir. Burada SRFort. =
125 deeri gznnde tutulmutur. Nitekim bu deer Grimstad ve Barton (1993)
kaynanda verilen, masif kaya ktlelerine ait RQD / Jn SRF deiimlerinden RQD
/ Jn= 90 / 3 = 30 iin en kritik deer olarak SRF= 125 elde edilmektedir.
elik Lifli Pskrtme Beton Kalnlnn Hesaplanmas
lsxa = 1.0x1.0 kare planda kaya saplamalar2 kullanlacaktr.
l
1.0
1) Maksimum eilme momenti3 , x = s =
= 0.5m de, (ekil 3)
2
2
1

Pt = 2.17 (SRF)0.333 = 2.17 (125)0.333 10.8 t/m2 . Eer Q-1974 deerlendirmesine gre gerilme azaltm

faktr SRF seilmi olsa idi

lab ,b
z

75
= 2.5 iin SRF 15 olacaktr. Bu deere
0.025x1200

kar gelen tahkimat basnc ise 0.0535 MPa dir. Aktr ki yeni Q-1993 deerlendirmesine gre tahkimat
basncndaki fark yaklak %100 dir. Bu nedenle, kaya patlama olasl yksek formasyonlarda SRF
faktrnn Q-1993e gre dzeltilmesi gerekmektedir.
2
Kaya saplamasnn boyutlandrmas bildiri hacminin dnda kaldndan anlan konu burada
incelenmemitir. Sadece kaya saplamasnn geometrik boyutlarnn hesab verilmitir.
3
Aslnda, kaya saplamalar ile srekli biimde mesnetlenen pskrtme beton kaplamasnda maks. eilme
momentinin iddeti analizde idealletirilen basit kiriin maks. eilme momentinden daha kktr.

Mmaks= 0.125 q l s2 = 0.125 Pt a l s2

Mmaks = 0.125x10.8x1.0x1.02 = 1.35 tm
0.666
2) Lifsiz pskrtme betonun eilme dayanm f e = 0.4 b0.,666
= 4.66 MPa
k = 0.4x( 40)
= 466 t/m2
3) Tokluk faktr- RC 65/35 Dramix elik lif- lif ierii ml = 40 kg/m3
R
72
4) Edeer eilme dayanm f e = e f e =
x 466 = 335.52 t / m 2 (3.35 MPa)
100
100
5) elik lifli pskrtme beton kaplama kalnl
M maks
M maks
1.35

d
=
2
.
45
=
2
.
45
0.15 m
e
b f e
1x 335.52
bd 2
6
b = kesit genilii (b=1.0 m)

Pt

I B
A

ls

I detay
ekil 3 ki kaya saplamasnn arasndaki pskrtme beton tabakasnn statik modeli
Q faktr Q 45 (SRF)-1 = 45 (125)-1= 0.36 olup (Grimstad ve Barton, 1993)
kaynanda rapor edilen (Q-d) deiimine gre elik lifli pskrtme betonun kalnlk
aral 7.5-18 cm dir. Analitik olarak yukarda hesaplanan d=15 cm kalnlk deeri
szkonusu araln iindedir. Saplama aral ls ise
1
1
ls =
=
= 1.03 m
0.5
( 0.227 ln Q + 0.839)
( 0.227 ln( 0.36) + 0.839) 0.5
ampirik ifadesi ile tahkik edilmitir, (Choquet ve Charette,1988). Ayrca, Grimstad ve
Barton (1993) de verilen kaya saplama aral ls-Q faktr deerlendirmesinde Q=0.36
iin ls nin deiim aral 1.0-2.0 m bulunmaktadr. Ksaca, verilen saplama aralnn
uygun olduu anlalmaktadr. (Eer verilen saplama aral ls kaya snflandrma
yntemlerine gre uygun deil ise jeomekanik koullara uygun bir aralk belirlenir.
Bu deere gre eilme momenti ve kaplama kesit geometrisi tekrar hesaplanmaldr.)
Kaya saplamasnn uzunluu ise
Ls = 0.67 (Dk)0.67=0.67 (6x5)0.67 2.35 m
olarak belirtilebilir, (Hutchinson ve Diederichs, 1996).
Bulunan deer
Ls =

2 + 0.15D k 2 + 0.15x6.5
=
1.86 m
ESR
1.6

ampirik bants ile (Barton, Lien ve Lunde, 1974) tahkik edilebilir. ESR, galerinin
grecei fonksiyon ile ilintili saysal faktr olup devaml maden aklklar iin ESR =
1.6 deeri alnmaktadr. Her iki yaklamn ortalamas olan Ls 2 m nin alnmas
2 2
uygundur. Nitekim, bu byklk Ls,min= = = 2 m ampirik kuraln da
ls 1
salamaktadr.
5. SONULAR
Bu alma erevesinde incelenen konulardan elde edilen belli bal sonular yle
sralanabilir :

elik lifli pskrtme beton kaplamas, krlma sonras enerji yutma kapasitesinin
yksek olmas nedeni ile zellikle ani ve tahripkar deformasyon modunun nem
kazand (rnein, kaya patlama olay) tnellerdeki alma koullarnda lifsiz-hasrl
pskrtme beton kaplamalarna kyasla belirgin bir stnlk salar. Buna ek olarak,
ayn eilme momenti kapasitelerinde elik lifli beton kaplamas, artan lif ierii ile
birlikte artan tokluk faktrne bal olarak tnel projelerinde lifsiz-hasrl pskrtme
beton kaplamalarna nazaran ok anlaml olabilecek boyutta kalnlk bakmndan
ekonomi salamaktadr. Bu hususlar ekil 1 ve 2 de analitik formda gsterilmitir.

Snek zellii nedeni ile byk kullanm bulunan elik lifli pskrtme betonun kaya
patlamalarna (EK-1) maruz tnellerde izlenecek tasarm ilkeleri bir saysal rnek ile
belirtilmitir.
TEEKKR
Yazarlar, almann yaplmas ve yaynlanmasn tevik eden Yap Merkezi A.
Ynetim Kurulu Bakan Dr.Yk.Mh. Sn. Ersin ARIOLUna ve referanslarn
cmerte aarak ilgisini gsteren Beksa A. firmasndan Sn. Mehmet YERLKAYA
ya teekkr ederler. almada ileri srlen sonular sadece yazarlara aittir.
KAYNAKLAR
Arolu, E. (1982) Ocak Dolgu Malzemesi Olarak Uluda Volfram Artnn
ncelenmesi, Doentlik tezi, .T. Maden Fakltesi, Mart, 185 s.
Barrett, S.V.L, McCreath, D.R (1995) Shotcrete support design in blocky ground :
Towards a deterministic approach. Tunnelling and Underground Space Technology,
Vol. 10, No.1, pp.79-89.
Barton, N., Lien, R., Lunde, J. (1974) Engineering classification of rock masses for
the design of rock support. Rock Mechanics, 6, pp.189-236.
Birn, C., Arolu, E. (1980) Madenlerde Tahkimat leri ve Tasarm ,Birsen
Kitabevi, stanbul, 748 p.
Birn, C., Arolu, E. (1983) Design of Supports in Mines. John Wiley&Sons, New
York, 284 p.
Choquet, P., Charette, F. (1988) Applicability of rock mass classifications in the
design of rock support in mines. Proc.15th Int.Can. Symp.Rock Mech.,Toronto,pp.39-48.
Grimstad, E. Barton, N. (1993) Updating the Q-system for NMT. Proc.1th Int. Symp.
on Sprayed Concrete, Norway Norwegian Concrete Association, Fagernes, Norway.

Hutchinson, D.J., Diederichs, M.S. (1996) Cablebolting in Underground Mines.

Bitech Publishers Ltd., Canada, 406 p.
Kaiser, P.K., Tannant, D.D., McCreath, D.R. (1996) Drift support in burst-prone
ground, CIM Bulletin, Vol. 189, No.998, pp.131-138.
Kim, K., Gua.,H. (1995) Probabilistic approaches to estimating variation in the
mechanical properties of rock masses. Int.Journal Rock mech.Min. Sci.& Geomech.
Abstr. Vol. 32, No. 2, pp.111-120.
JSCE-SF 4 (1984) Method of Tests for Steel Fibre Reinforced Concrete. Concrete
Library of the Japanese Society of Civil Engineers.
Lanu , M. (1995) Testing Fibre-Reinforced Concrete in Some Structural Applications,
VTT Technical Research Centre Publications, Finland.
Maidl, B.R. (1995) Steel Fibre Reinforced Concrete, Ernst & Sohn.
Moyson, D. (1994) Steel fibre reinforced concrete (SFRC) for tunnel linings :A
technical approach. Tunneling and Ground Conditions, Balkema, pp.673-679.
Nawy, E.G. (1996) Fundamentals of High Strength High Performance Concrete,
Longman Group Ltd. Essex, 340 p.
Norwegian Concrete Association-Committee Sprayed Concrete (1993) Sprayed
Concrete for Rock Support- Technical Specification and Guidelines, No 7,Oslo, Norwey
Palmstrm, A. (1995) Characterizing rock burst and squeezing by rock mass index,
Design and Construction of Underground Structures, New Delhi, February, pp. 1-10.
Palmstrm, A. (1996) Characterizing rock masses by the RMi for use in practical rock
engineering, Part 2: Some practical applications of the rock mass index (RMi)
Tunnelling and Underground Space Technology, Vol. 11, No.3, pp.287-303.
Toutlemonde, F. (1995) Dynamic behaviour of concrete : tests of slabs with a shock
tube RILEM Materials and Structures, 28, pp. 293-298.
Vandewalle, M. (1996) Specifying steel fiber reinforced shotcrete. Proc.2th Int. Symp.
on Sprayed Concrete, Norwegian Concrete Association, Norway, pp 149-154.
Vandewalle, M. (1997) DRAMIX Tunneling the World, N.V.Bekaert S.A.
EK-1 Kaya Patlatma Olaynn Gzlenme Snr Koullarnn Analitik Olarak
Belirlenmesi
1) Masif-Az atlaksz kaya ktlesinin yerinde basn dayanm
2) Blok boyutu srekli ortam koulundan hareketle
Db

D e 1.128 A k
=
0.226 A k
5
5

(21)

Boyut faktr (Palmstrm, 1995)

Fb = (

d lab 0.2
)
dy

0.05

=
De

0.2

= 0.758 D e 0.2

(22)

y,b = Fb . lab,b = 0.758 D e0.2 lab,b 0.53 lab,b

(23)

0.7

3) Protodyakonov forml (Birn ve Arolu,1980)

y ,b
lab ,b

d lab
0.05
+1
+1
1.083
= b
= 0.60
=
0.52
d
0.05
2.083
+m
+2
b
0.60

(24)

y ,b = 0.52 lab ,b
4) y ,b =

lab ,b
D
= (1 + 0.7 ln e ) 1 lab ,b
D
b
1 + C ln e
b

(Kim ve Gua,1995)

(25)

0.40-0.50

Kaya Patlama Olaynn Snr Deerlerinin Belirlenmesi

Fb lab ,b
( AK 1) z
S=

y ,b
t

Fb . lab ,b
t

Tnel tavannda

=
Fb lab ,b

Tnel cidarnda
(B K ) z
Dairesel kesit iin A=3 B=3
Atnal kesit iin A=3.2 B=2.3
Kare kesit iin
A=1.9 B=1.9
y
K=
= 1 dairesel tnel kesiti ve ortalama boyut faktr Fb=0.5 iin stabilite says
z
S (yan cidar iin)
S=

Fb lab ,b
2z

0.5 lab ,b
2 x 0.027 x H

9.26

lab ,b
H

, lab,b [MPa] , H [m]

olarak basitletirilebilir. Palmstrm (1996) kaynana gre,

Stabilite says S
>2.5
2.5-1
1-0.5
<0.5

Gzlenen Olas Krlma Modlar

Herhangi bir stabilite sorunu szkonusu deil
Yksek gerilme mevcut-hafif geveme var
Hafif kaya patlama veya yan cidarlarda plaka halinde
belirgin krlmalar
Ciddi-ar kaya patlamas szkonusu

Hafif kaya patlama olay Grimstad ve Barton (1993) kaynana gre lab,b / t = 1.5-1 e
kar gelmektedir. Ar kaya patlama olay ise ayn snflandrmaya gre lab,b / t <1
durumuna denk gelmektedir.

y,b = Kaya ktlesinin yerinde basn dayanm

lab,b = Laboratuvar basn dayanm
dlab = Laboratuvar numunesinin ap (dlab =0.05 m)
Db = Kaya ktlesinin ortalama boyutu
De = Edeer tnel kaz ap
Ak = Tnel kaz alan
Fb = Boyut faktr
b = Ortalama atlak aral
m = Ampirik faktr, basn gerilmesi iin m = 2 alnmtr
C = Ampirik faktr , C = 0.7
z = Dey derinlik basnc
y = Yatay derinlik basnc
t =Tnel tavan ve yan cidarndaki teetsel gerilmelerin bykl
S = Stabilite says