Professional Documents
Culture Documents
Lôgíc Học Đại Cương
Lôgíc Học Đại Cương
H NI 2015
Li ni u
Bi m u. Nhp mn lgc hc (3tit)
Mc tiu: Sinh vin cn nm c ngha ca cc thut ng then cht lin
quan n i tng mn hc. Nm c nhng im chnh trong lch s hnh
thnh, pht trin v phn nhnh mn hc. Hiu c v tr, vai tr ca mn hc
gia cc mn khoa hc khc v trong hot ng thc tin ca con ngi t
thy c ngha v tm quan trng ca vic hc tp mn ny.
1. i tng ca lgc hc
1.1. c th ca lgc hc nh l khoa hc
Gii thch 3 ngha khc nhau ca thut ng lgc
Khch th ca lgc hc l t duy. y l khoa hc v t duy.
C nhiu khoa hc khc cng nghin cu t duy, ring lgc hc l khoa
hc v cc hnh thc v cc quy lut ca t duy ng n dn n chn l.
1.2. T duy vi t cch l khch th ca lgc hc
Nu cc tin sinh hc v x hi cho s hnh thnh t duy con ngi.
T nu nh ngha: t duy l s phn nh gin tip v khi qut hin
thc khch quan vo u c con ngi, c thc hin bi con ngi x hi
trong qu trnh hot ng thc tin ci bin th gii xung quanh.
- Nu 4 c im ca t duy m nh ngha trn cp n (tr. 3-4 Gio
trnh).
1.3. Mi quan h gia t duy v ngn ng
Ngn ng l h thng tn hiu ton din th hin cc t tng - u
tin di dng cc t hp m thanh, sau di dng cc k t.
Ngn ng gi vai tr l phng tin thu nhn v cng c cc tri thc, lu
gi v truyn b chng cho nhng ngi khc, l v bc vt cht ca t tng.
1. 4. Ni dung v hnh thc ca t tng
khi xng lgc ton. ng pht minh ra ngn ng biu tng vn nng vi
k vng nh c th duy l ho mi khoa hc thc nghim. .
Nhng t tng ca Lpnhit c pht trin tip th k XVIII v na
u th k XIX. Tuy nhin, ch t na sau th k XIX mi c nhng iu kin
chn mui cho s pht trin ca lgc ton. Nh ton hc v lgc hc ngi
Anh z. Bun (1815-1864) trong cc cng trnh ca mnh u ng dng ton
hc vo lgc hc. ng phn tch ton hc i vi l thuyt suy lun, vch
tho php tnh lgc (i s Bun). Nh ton hc v lgc hc ngi c G.
Phrege (1848-1925) ng dng lgc hc nghin cu ton hc v cc c s
ca n, xy dng s hc hnh thc ho. Nh trit hc, lgc hc, ton hc ngi
Anh B. Raxel (1872-1970) cng vi A. Uaitkhed (1861-1947) trong tc phm
c bn ba tp Cc nguyn tc ca ton hc vi cc mc ch lun chng cho
n v mt lgc c xy dng h tin din dch cho lgc hc.
2.3. S hnh thnh v pht trin ca lgc hc bin chng
Lgc hc bin chng cng l nhnh quan trng ca lgc hc hin i.
Ngay Arixtt t ra v c gii quyt nhiu vn c bn ca lgc hc
bin chng phn nh cc mu thun hin thc vo cc khi nim, vn
tng quan ci ring v ci chung, s vt v khi nim v n v v. v.. Nhng
yu t ca lgc bin chng dn c tch lu trong cc cng trnh ca cc nh
t tng k tip.
Nhng lgc bin chng ch thc s bt u c nh hnh vo cui th
k XVIII - u th k XIX. V iu cng trc ht gn lin vi s tin b
ca cc khoa hc v vi tn tui ca cc nh trit hc kinh in c m u
bi Cant (1724-1804). Bn cnh lgc hc hnh thc, ng thy cn thit phi
xy dng mt th lgc hc ni dung, m ng gi l lgc hc siu nghim. N
phi nghin cu cc hnh thc thc s c bn ca t duy nh phm tr, tc l
nhng khi nim chung nht. Cant l ngi u tin pht hin ra tnh cht
mu thun khch quan, bin chng su sc ca t duy con ngi. Nhn , ng
7
nhau c nhng hnh thc v ng thi ni dung rt khc nhau. Suy ra, khoa
hc v t duy, cng nh mi khoa hc khc, l khoa hc lch s, khoa hc v
s pht trin lch s ca t duy con ngi3.
ng thi, C. Mc v Ph. nghen cng ch ra s khc bit v cht su
sc gia hc thuyt bin chng ca mnh vi ca Hghen: Hghen n l duy
tm, cn php bin chng Mc-xt l duy vt, xem xt t duy, cc hnh thc v
quy lut ca n nh l s phn nh th gii bn ngoi.
C. Mc trong tc phm T bn ng dng lgc bin chng vo vic
phn tch x hi ng i vi ng. Tuy nhin nhng cng trnh chuyn v
lgc bin chng u cha c C. Mc v Ph. nghen vit ra.
S hnh thnh lgc bin chng nh l khoa hc vn tip tc cc nc
khc nhau vo cui th k XIX v trong ton b th k XX.
Nga vic vch tho mt s vn ca lgc bin chng, mi tng
quan ca n vi lgc hnh thc c G. Plkhanv (1856-1918) v V. I. Lnin
(1870-1924) thc hin. Trong tc phm Li bn v cng on... V. I. Lnin
ch ra s khc nhau c tnh nguyn tc gia lgc hnh thc v lgc bin
chng. C rt nhiu ch dn phong ph v lgc bin chng (v hnh thc)
trong Bt k trit hc ca V. I. Lnin.
Sau V. I. Lnin nhng cng trnh nghin cu nhm trnh by lgc bin
chng mt cch h thng c tin hnh trn hai hng ln. Th nht, ln theo
s khm ph cc tnh quy lut ca s phn nh hin thc ang pht trin, cc
mu thun khch quan ca n vo t duy con ngi; th hai, khm ph cc tnh
quy lut ca s pht trin ca chnh t duy, ca bin chng ring ca n.
Trong iu kin khoa hc-k thut ang pht trin mnh m v vai tr
ca t duy bin chng ang gia tng, th nhu cu i vi lgc hc bin chng
cng ngy cng tng ln. Ngy nay ang c nhng nhn t mi kch thch s
pht trin hn na ca lgc hc bin chng.
3 C. Mc, Ph. nghen, Ton tp, t. 20, Nxb. Chnh tr Quc gia., H., 1994, tr. 487.
3. ngha ca lgc hc
3.1. ngha x hi v cc chc nng c bn ca lgc hc
a) Chc nng nhn thc.
b) Chc nng th gii quan.
c) Chc nng phng php lun.
d) Chc nng t tng h.
3.2. Vai tr ca lgc hc trong vic hnh thnh vn ho lgc ca con
ngi
Vn ho lgc l vn ho ca t duy c th hin qua vn ho li ni v
ch vit. N bao gm:
a) Tri thc v cc phng tin hot ng tinh thn, v cc hnh thc v
quy lut ca n;
b) S bit p dng nhng tri thc y vo thc tin t duy da trn nhng
khi nim thc hin cc thao tc lgc ng, tin hnh cc suy lun, chng
minh v bc b;
c) Thi quen phn tch cc t tng c ca ring mnh v ca ngi khc
la chn cch suy lun hp l nht, ngn nga nhng sai lm lgc.
Vic rn luyn vn ho lgc l cng vic di lu v y kh khn. Lgc
hc c ngha ln trong vic rn luyn y. Khi ni v ngha ca lgc hc,
cn phi trnh hai thi cc: hoc l nh gi n qu cao, hoc l h thp n. Bn
thn vic s dng lgc hc i hi phi c hai iu kin: th nht, l c mt
kh nng t duy nht nh; v th hai, mt s tri thc nht nh.
Cu hi tho lun v n tp
2) Hy trnh by i tng, phng php nghin cu ca l gch hc hnh
thc.
2) Trnh by cc ngha khc nhau ca thut ng lgc? Lgc hc quan
tm n ngha no ca thut ng ?
10
11
Bi 1. Khi Nim
Mc tiu: sinh vin phi nm c nh ngha v cc c im ca khi
nim, cu to, phn loi khi nim, quan h gia cc khi nim, cc thao tc
lgc vi khi nim. Gii c cc bi tp.
1. nh ngha v c im ca khi nim
S xut hin ca cc khi nim mang tnh quy lut khch quan ca s
hnh thnh v pht trin t duy con ngi. S xut hin y i hi phi c tnh
tt yu khch quan v kh nng nh l nhng tin v iu kin.
Tnh tt yu ca khi nim gn lin cht ch vi hot ng sn xut vt
cht ca con ngi.
Kh nng khch quan ca s xut hin v tn ti cc khi nim trong t
duy l s hin tn trong th gii nhng i tng c tnh xc nh v cht.
Tt c cc i tng u cu thnh t cc b phn lin h vi nhau theo
cc cch khc nhau, v c nhng thuc tnh khc nhau. Cc thuc tnh li c
nhiu loi: n nht, chung, bn cht, khng bn cht, khc bit, khng khc
bit.
Bn thn cc loi thuc tnh nu trn tn ti khch quan, khng ph
thuc vo thc con ngi, nh chnh cc i tng vy. Nhng chng
c nhn thc vch ra, tr thnh cc du hiu ca i tng. Nh vy, du
hiu chnh l ngh ca con ngi v thuc tnh. Cc du hiu ny cng c
chia thnh cc loi tng ng vi s phn chia cc thuc tnh nh trn.
Vic lm r ngun gc khi nim cho php vch ra bn cht thc s ca
n l hnh thc ca t duy phn nh gin tip v khi qut i tng thng qua
nhng du hiu chung, bn cht, khc bit.
V thc cht khi nim l nhng tri thc, hiu bit c c im tng i
ton din v c h thng v ng n v bn cht ca i tng. Ngi nm
c khi nim c ngha l n tr thnh kim ch nam cho hot ng thc
tin ca ngi i vi i tng m khi nim phn nh.
12
Khi nim thc hin 2 chc nng c bn l nhn thc v giao tip.
2. Khi nim v t
Nu khi nim l mt hnh thc ca t duy, mt phm tr lgc hc, th
t l phm tr ngn ng hc, l phng tin ngn ng gn kt t tng, lu
gi, v truyn li cho nhng ngi khc. Ni khc, t l c s vt cht ca khi
nim.
Khng th c khi nim ngoi t. Khi nim c hnh thnh trn c s
nhng t xc nh c ngha. Ngha ca t thng c dng chuyn ti ni
dung ca khi nim. Mi khi nim u c th hin bng mt t hay cm t,
nhng khng phi t no cng th hin khi nim. V th khng th thay i ni
dung ca khi nim bng m v ngha ca cc t khc nhau. Mt t c th din
t ni dung ca mt s khi nim khc nhau. y l hin tng ng m khc.
Ngc li, mt khi nim c th c din t bng nhiu t. l hin tng
ng ngha khc m.
Lgc hc hin i ang hng ti xy dng mt h thng ngn ng nhn
to hon chnh c th din t chnh xc mt ngha tng khi nim trong t duy.
3. Cc phng php c bn thnh lp khi nim
Vic hnh thnh khi nim l kt qu hot ng nhn thc v thc tin
ca con ngi nh cc phng php lgc nh: so snh, phn tch, tng hp,
tru tng ho, khi qut ho.
4. Cu to ca khi nim
Mi khi nim u c to thnh t 2 b phn: ni hm v ngoi din.
4.1. Ni hm ca khi nim chnh l ni dung ca n c xt di dng
chia nh thnh nhng du hiu bn cht khc bit, gip phn bit i tng m
n phn nh vi nhng i tng khc. Ni hm c trng cho khi nim v
mt cht. C th biu din ni hm ca khi nim nh sau: A(b, c, d,...), trong
A l khi nim ni chung, cn b, c, d,... l nhng thuc tnh ca i
tng.
13
15
16
18
19
Cn phn chia khi nim trong 3 trng hp, khi phi vch ra khng ch
bn cht ca t duy, m cn c cc hnh thc th hin v pht trin ca n; khi
ngi i thoi khng r lnh vc ng dng ca khi nim; khi s dng t ng
m khc ngha, ch ra cc ngha ca n v thc cht l phn chia khi nim.
Cn phn bit vic phn chia khi nim nh l vch ra cc khi nim
chng trong khi nim loi vi vic ch ra cc b phn trong mt chnh th.
y l hai thao tc c nhng im khc bit m khng phi lc no ngi ta
cng phn bit c.
9.2. Cu to ca php phn chia gm 3 b phn l:
a) Khi nim b phn chia: l khi nim loi m t ta vch ch ra cc
khi nim chng cha trong n (k hiu l A).
b) C s phn chia: l cn c, du hiu, m da vo ta chia khi nim
loi ra thnh cc khi nim chng. Khi thc hin phn chia khi nim cn lu
l vic la chn c s ca n s quyt nh gi tr khoa hc v thc tin ca
php phn chia.
c) Cc khi nim chng thnh phn: l cc khi nim thu c sau khi
phn chia (k hiu l A1, A2, An).
9.3. Cc quy tc phn chia khi nim
a) Phn chia phi cn i. Ngoi din ca khi nim b phn chia phi
bng tng ngoi din ca cc khi nim sau phn chia: A A1+ A2 ++ An. Vi
phm quy tc ny s dn n mt trong cc li sau:
- Chia thiu thnh phn: khi khng ch ra cc khi nim chng trong
khi nim b phn chia. Tng ngoi din ca cc khi nim thu c sau phn
chia nh hn ngoi din ca khi nim b phn chia: A A1+ A2 ++ An
- Chia tha thnh phn: khi cc khi nim chng thnh phn thu c
tha ra so vi ngoi din ca khi nim loi b phn chia: A A1+ A2 ++ An
- Phn chia va tha va thiu.
20
21
22
23
0) Ngi Vit nam, ngi Nga, nh khoa hc, nh khoa hc n Vit nam,
nh khoa hc n Nga, Gio s Vit nam, N gio s Vit Nam;
p) T gic, tam gic, hnh thoi, hnh thang, hnh bnh hnh, hnh vung,
hnh ch nht, t gic c bn gc bng nhau, t gic c bn cnh bng nhau.
5) Hy m rng v thu hp mt bc cc khi nim sau: qun o, Trng
H KHXH & NV H Ni
6) Di y l cc nh ngha thuc loi no?
a) Cnh tranh l s sng ca bun bn v ci cht ca nh bun.
b) Nh ngoi giao l ngi nh ngy sinh ca ph n, nhng li khng
nh c tui ca b ta.
c) Bn b l ngi mang iu tt p n cho ngi khc v lm iu
chnh cho ngi y. (Arixtt)
d) Con ngi l cy sy suy ngh. (Pascal)
e) Con ngi l ng vt x hi bit ch to cng c lao ng.
(Phranklin)
g) Dn ch l khi ngi ta iu khin con ngi v li ch ca con ngi.
h) Chnh ph tt nht l chnh ph dy chng ta lm ch chnh mnh.
i) Kinh nghim sng l ci lc cho bn cui cuc i, khi bn
khng cn tc na.
k) Ngi tro tr l loi chnh tr gia, m c th sau khi n gy thn cy
cui cng li din thuyt trc cng chng v vic bo v mi trng.
l) Kinh doanh l s phi hp ca chin tranh v th thao.
Hy ch ra Dfn v f trong cc nh ngha khi nim trn.
7) Hy phn chia cc khi nim T duy, Chin tranh, kim tra
theo t nht ba cn c khc nhau.
8) Hy ch ra nhng li l gch trong phn chia khi nim di y:
Trit hc: duy tm, duy vt, bin chng, siu hnh, nht nguyn lun, nh
nguyn lun, duy kinh nghim, duy l.
26
Bi 2. Phn on
Mc tiu: Sinh vin cn nm c nh ngha v cc c im c bn
ca phn on, bit xy dng phn on n chn thc t cc thut ng cho
trc v xc nh tnh chu din ca chng trong cc phn on n. Quan h
gia cc phn on n. Bit xc nh gi tr lgc ca cc phn on phc hp
c bn, lp bng gi tr lgc ca cc phn on a phc hp, pht biu cc
ng tr v t cu t cc cng thc a phc hp. Gii c mt s bi tp n
gin.
1. nh ngha v c im ca phn on
1.1. nh ngha: Phn on l hnh thc c bn ca t duy phn nh v
s tn ti hay khng tn ti ca mt thuc tnh hay mt mi lin h no . V
thc cht, phn on c hnh thnh trn c s lin kt cc khi nim vi
nhau khng nh hay ph nh s tn ti ca i tng, thuc tnh hay
nhng mi lin h ca n.
1.2. Cc c im ca phn on
a) Phn on c i tng phn nh xc nh.
b) Phn on c ni dung phn nh xc nh c th l thuc tnh, c th
l nhng mi lin h khch quan xc nh. Cn c vo ni dung phn nh c
th chia cc phn on ra thnh hai nhm l: phn on n thuc tnh (nht
quyt n) v phn on phc hp.
c) Phn on c cu trc lgc xc nh.
d) Phn on lun mang mt gi tr lgc xc nh. L s phn nh hin
thc, v ni dung phn on c th chn thc hoc gi di. Phn on chn
thc (k hiu = 1) nu ni dung phn nh ca n hp vi hin thc. Phn on
gi di (k hiu = 0) nu ni dung phn nh ca n khng hp vi hin thc.
2. Phn on v cu
Phn on c to thnh bng cch lin kt cc khi nim cho nn n
cng ch xut hin v tn ti nh mt n v ca ngn ng l cu. Nh vy,
27
Nh vy, trong phn on O, S lun khng chu din, v P lun chu din.
c) Bng chu din ca thut ng trong cc phn on n
Phn on
A: S l P
Ch t S
+
E: S khng l P
I: S l P
+
-
O: S khng l P
Nhn vo bng c th thy:
V t P
+ (SP)
- (SP)
+
+ (PS)
- (SP)
+
E
L
Mu thun
thuc
O
i lp di
Cc nh ca hnh vung l cc phn on n A, E, I, O, cn cc cnh
v ng cho biu th quan h gia chng.
a) Quan h mu thun: l quan h gia nhng phn on khc nhau c
v cht, ln lng. Mi quan h ny th hin trn hai ng cho ca hnh
vung, l quan h gia hai cp phn on: A&O; E&I. Chng khng th
31
cng chn thc hoc cng gi di, m nht thit phi c mt phn on l chn
thc, cn phn on kia phi l gi di.
Gi tr lgc ca cc phn on n trong quan h mu thun nh sau:
A = 1 O = 0
E = 1 I = 0
O = 1 A = 0
I = 1 E = 0
A=0I=?
I=0A=0
I=1A=?
E = 1 O = 1
O=0E=0
E=0O=?
O=1E=?
32
A = 1 E = 0
E = 1 A = 0
A=0E=?
E=0A=?
O=0I=1
I=1O=?
O=1I=?
4. Phn on phc hp
L phn on c to thnh t cc phn on n nh cc lin t lgc.
Nu phn on phc ch gm c mt loi lin t lgc, th l phn
on phc hp c bn, cn nu gm t hai loi lin t lgc tr ln, th l
phn on a phc hp.
4.1. Phn on phc hp c bn: da vo quan h ca cc phn on
thnh phn, phn on phc c bn c chia thnh cc kiu sau:
a) Phn on hi () l phn on phc phn nh mi quan h cng tn
ti ca cc i tng hay thuc tnh c ghi nhn cc phn on thnh phn.
33
36
7a
b ab
1
0
1
0
avb
1
0
0
0
avb
1
1
1
0
0
1
1
0
a b a b 7a
1
1
0
0
1
0
1
1
0
0
1
1
38
a b 7b 7a
a b 7(a 7b)
a v b 7a b
a b 7a v b
a b 7(b 7a)
a v b 7b a
a b 7(a 7b)
a b 7(7a v 7b)
a v b 7(7a
7b)
7(7a) = a
5. Ph nh phn on
5.1. Ph nh phn on n bao gi cng cho kt qu l phn on nm
trong quan h mu thun vi n
7A
7E
7I
7O
7(a v b)
7a 7b
7(a b)
7a v 7b
7(a b)
a 7b
43
45
Ng bin
TD SV
Phn nh sai
46
Ngu bin
S dng t a ngha
TD N.N
(Din t sai).
php
47
51
Bi 4. Suy Lun
Mc tiu: Nm c nh ngha, c im cu to ca suy lun ni
chung, ca tng nhm, tng loi hnh v tng kiu suy lun. Hiu bn cht ca
cc quy tc v vn dng chng gii cc bi tp suy lun tng ng. Trnh
c cc li suy lun thng thng. c bit sinh vin phi gii thnh tho cc
bi tp v tam on lun rt gn, suy lun iu kin v song .
1. nh ngha v c im cu to ca suy lun
1.1. Suy lun v mi lin h gia cc i tng khch quan
a) Bn cht v ngun gc ca suy lun. Suy lun l hnh thc t duy
phn nh nhng mi lin h phc tp hn (so vi phn on) ca hin thc
khch quan. V thc cht, suy lun l thao tc lgc m nh tri thc mi
c rt ra t tri thc bit.
S tn ti ca suy lun trong t duy l do chnh hin thc khch quan
quy nh. C s khch quan ca suy lun l mi lin h qua li, phc tp hn
ca cc i tng.
Kh nng khch quan ca suy lun l kh nng c s sao chp cu trc
t hin thc, nhng dng t tng. Cn tnh tt yu khch quan ca chng
cng gn vi ton b hot ng thc tin ca nhn loi, trong suy lun nh
l mt hnh thc chuyn t nhng tri thc bit sang nhng tri thc mi.
52
b) Vai tr ca suy lun. Lm cng c nhn thc mnh m gip khc phc
nhng hn ch ca nhn thc trc quan cm tnh.
1.2. Cu to ca suy lun. Mi suy lun u gm c 3 b phn:
Tin l tri thc bit, lm c s rt ra kt lun. Nhng tri thc ny
bit c nh quan st trc tip; nh tip thu, k tha tri thc ca cc th h i
trc thng qua hc tp v giao tip x hi; hoc l kt qu ca cc suy lun
trc .
Kt lun l tri thc mi thu c t cc tin v l h qu ca chng.
C s lgc l cc quy lut v quy tc m vic tun th chng s m bo
rt ra kt lun chn thc t cc tin chn thc. Gia tin v kt lun l
mi quan h ko theo lgc lm cho c th chuyn t ci ny sang ci kia.
Chnh l do c mi lin h xc nh gia chng vi nhau cho nn, nu tha
nhn nhng tin no , th mun hay khng cng buc phi tha nhn c
kt lun.
Kt lun s chn thc khi c hai iu kin sau: 1) cc tin l chn
thc v ni dung v 2) suy lun tun theo quy tc (ng v hnh thc).
2. Suy lun v mi lin h vi ngn ng
Ni dung suy lun cng c chuyn ti bng v ho thn vo ngn ng.
Nu khi nim c th hin bng mt t (hoc cm t) ring bit, cn phn
on bng cu (hay kt hp cc cu) ring bit, th suy lun lun lun l mi
lin h ca mt s (hai hoc nhiu hn) cc cu, mc d khng phi l mi mi
lin h ca hai hay nhiu hn cc cu nht nh phi l suy lun.
Thng thng mi lin h y c din t bng cc t: suy ra, c
ngha l, nh vy l, v rng... Vic din t khc nhau khng phi l tu
, m c xc nh bi trt t sp xp ca cc tin v kt lun. Trong ngn
ng thng ngy, khc vi sch gio khoa lgc hc, trt t ny cng rt tng
i. Suy lun c th kt thc bng kt lun, nhng cng c th bt u t kt
lun; kt lun cng cn c th nm khc gia ca suy lun gia cc tin .
53
54
Quan h
SP
SP
S tch ri P
E: S khng l P
I: S l P
SP
PS
O:S khng l P
SP
PS
b) Php i cht ca phn on tin .
Kt lun
I: P l S
A: P l S
E: P khng l S
I: P l S
A: P l S
O:P khng l S
Khng c kt lun
----
E: S khng l 7P).
---- O:
---- A:
S l 7P.
S khng l 7P.
---- I:
S l 7P.
---- I
= 1; cn O v E cng = 0
A = 0,
---- O
E = 1,
----
O = 1; cn A v I cng = 0
E = 0,
----
I = 1, cn A v O bt nh.
= 1; cn I v E bt nh.
56
I = 1,
----
E = 0, cn A v O bt nh,
I = 0,
---- A =
0, cn E v O = 1.
O = 1,
---- A =
O = 0,
----
0, cn E v I bt nh.
E = 0, cn I v A = 1.
II/ P
III/ M
IV/ P
S M
S M
M S
M S
59
61
64
a1 v a2 v b1 v b2
...............
Sn l (khng l ) P
S1, S2. . . Sn. . . l ton b i tng ca lp S.
---- S l (khng l) P
Quy np hon ton, cng nh din dch, c th mang li tri thc xc
thc. D nhin, quy np hon ton ch chn thc, nu tt c cc tin u chn
thc v, nu gia chng v kt lun c quan h ko theo lgc, nu bao qut
c ton b cc i tng ca lp nghin cu v vch ra c tng i
tng c (hay khng c) tnh cht cn quan tm. Nh quy np hon ton c th
thu c nhng tri thc khoa hc quan trng c tnh ph bin nht nh. Cn
nu xc lp c l, khng phi tt c cc phn t ca lp c tnh cht chung
cn quan tm, th s khi qut s mang hnh thc ca phn on b phn. S
khi qut c hnh thc khng ch ca phn on khng nh, m cn ca phn
on ph nh.
Nhn chung quy np hon ton ch c dng nghin cu cc lp i
tng hu hn vi s lng xc nh. N khng dng c cho cc lp v hn
cc i tng. Do vy phn ln cc trng hp khoa hc phi dng n
b) Quy np khng hon ton l suy lun v ton b lp i tng trn c
s nghin cu ch mt phn cc i tng ca lp y:
S1 l (khng l) P
S2 l khng l) P
..............
Sn l (khng l) P
S1, S2. . . Sn. . . l b phn i tng ca lp S.
Cha gp trng hp ngc
---- S l (khng l) P
(c th, mi S l (khng l) P
69
bo) ng tin cy vn c khng t nhng khi qut sai lm da trn nim tin m
qung...
d) Quy np khoa hc. Nhng im yu nu trn ca quy ph thng c
khc phc phn no bi quy np khoa hc. Trong loi quy np ny ngi ta
khng ch n gin quan st cc trng hp, m cn nghin cu bn cht ca
hin tng v tr li cu hi: sao li nh th, m khng phi th khc?.
Nu quy np ph thng coi trng vic tng quan cng nhiu cng tt cc
trng hp, th i vi quy np khoa hc vic li khng c ngha ln th.
Trong cc khoa hc quy np khng hon ton c biu hin khc nhau. Chng
hn trong nhn thc th gii vi m, ni ch yu c s tc ng ca cc quy lut
thng k, th s dng ch yu l quy np thng k. N cng c dng khng
km phn rng ri trong cc nghin cu x hi hc. Nhng cc quy lut chung
m lgc hnh thc nghin cu tc ng mi bin th quy np khoa hc.
5.3. Cc phng php nghin cu quy np
a) Phng php ng nht. Ct li ca n l vic so snh, i chiu
cc s kin khc nhau v vch ra trong chng s ging nhau mt im no
. Di y l s ca phng php ng nht:
ABC. . . c a
ACD. . . c a
AEG. . . c a
---- A l nguyn nhn ca a.
Phng php ny thng c s dng trong cc khoa hc dng nhiu
th nghim, quan st. Tuy nhin, phng php ny cng c th khng cho kt
qu ng tin cy, v nhiu khi khng phi l ton b hin tng A, m ch c
phn no ca n l nguyn nhn gy ra h qu a.
b) Phng php khc bit duy nht. Cc hin tng ging nhau trong
nhiu quan h vn c th khc nhau ch no , m s c hay khng nhng
h qu ny hay khc rt c th gn vi s khc nhau y. Cng thc:
70
ABC. . . c a
BC. . . khng c a
---- A l nguyn nhn ca a.
Phng php ny c hiu lc hn c phng php ng nht, v y
ngi ta khng ch c quan st, m cn tin hnh th nghim cho kh nng
to ra nhng iu kin chuyn bit, khng cn qu cn phi quan st rt nhiu
cc trng hp na, khng cn phi tnh n yu t nhiu nguyn nhn na...
Nhng ngay c phng php ny cng ch cho kt lun xc sut. Nguyn nhn
ca a c th khng phi l bn thn A, m s kt hp vi hin tng B na.
c) Phng php bin i km theo. Tn gi ca phng php ni ln ni
dung ca n: khi lm thay i mt bi cnh, ngi ta quan st xem c nhng
thay i no i km vi n. S ca phng php ny nh sau:
A1BC. . . c a1
A2BC. . . c a2
A3BC. . . c a3
---- A l nguyn nhn ca a
Phng php ny cng c s dng rt rng ri trong nhn thc. Tuy
nhin, kt lun theo phng php ny cng ch l xc sut.
d) Phng php phn d. S ca phng php ny nh sau:
ABC. . . c abc
BC. . . c bc
---- A l nguyn nhn ca a
V hiu lc chng minh phng php phn d c th c quy v
phng php bin i duy nht, nhng cng nh mi phng php khc n
cng ch cho kt lun xc sut. V A c th l nguyn nhn duy nht ca a, mt
phn ca nguyn nhn, hoc ngc li, c cha nguyn nhn trong mnh, ch
cha l nguyn nhn trc tip.
71
73
75
Bi tp:
1) Hy thc hin cc thao tc i ch, i cht, i lp v t, i lp ch
t v suy lun da trn hnh vung lgc i vi cc tin l cc phn on
cho bi s 2 (phn phn on)
2) a) C th suy ra c nhng kt lun no t tin cho sau y v
da vo u suy c nhng kt lun : Nu khng coi trng con ngi
th x hi s khng pht trin.
T quc ta s khng bao gi snh vai c vi cc cng quc nm
Chu, hoc sinh vin chng ta phi hc tp tht gii;
Chng ta phi qun l lp theo ni quy, hoc lp hc c mt trt t;
Nu c mt tin l phn on b phn th kt lun phi l phn on
b phn;
Thut ng phi chu din tin hoc khng c php chu din kt
lun.
b) Lp bng gi tr l gch ca cc phn on trn.
3) T tin : Khng c t duy l gch nhy bn th khng th l nh
khoa hc gii, c ngi lp lun nh sau:
a) Nu l nh khoa hc gii, th phi c t duy l gch nhy bn;
b) Khng th c chuyn, khng c t duy l gch nhy bn m vn l nh
khoa hc gii;
c) Cng khng th c chuyn c t duy l gch nhy bn m li khng
phi l nh khoa hc gii.
d) Nu nh c t duy l gch nhy bn th s l nh khoa hc gii;
e) Khng l nh khoa hc gii th khng c t duy l gch nhy bn.
Hi: Kt lun no l hp l gch, kt lun no l khng hp l gch? hy
gii thch bng cch so snh bng gi tr l gch ca chng vi ca phn on
tin .
4) Cho cc phn on:
77
80
Bi 5. Chng minh
Mc tiu: Sinh vin nm c nh ngha v cc c im ca chng
minh, cu to, cc cch chng minh v cc quy lut lgc lm c s cho chng
minh ni chung, v cc kiu chng minh gin tip. Hiu c cc quy tc dng
trong chng minh v cc li lgc thng mc phi.
Con ngi nhn c cc tri thc gin tip khng ch bng cch suy
lun. Chng minh l cch khc na thc hin qu trnh y trong t duy. N
phc tp hn rt nhiu so vi khi nim, phn on v suy lun.
1. nh ngha v c im chung ca chng minh
1.1. Chng minh v tnh b quy nh ph bin ca cc i tng
S xut hin v bn cht ca chng minh.
Kh nng khch quan ca chng minh gn lin cht ch vi tnh b quy
nh ph bin ca cc i tng hin thc, vi tnh ph thuc nhn qu ca
chng. Khng c g ra sinh t h v: tt c u c c s t cc i tng
khc, mi bin i u din ra trn c s v do tc ng ca ci g . V iu
ny cho php trong t duy phn nh v hin thc c mt s t tng da c s
trn nhng t tng khc, mt s t tng quy nh nhng t tng khc.
Kh nng lgc ca chng minh gn lin vi s hin tn ca cc chn l
cha c xc minh mang tnh khi im. Khi tm ra chn l con ngi c
hng truyn n cho nhng ngi khc. M lm c iu ngi ta phi
t tin vo n.
Ngoi ra cn c c nguyn nhn nhn thc lun. Nu nh tt c mi chn
l u t r rng, th chc khng cn n chng minh. Trong thc t ch
c mt s rt t cc chn l l hin nhin khng i hi chng minh. Trc tin
l loi s kin, m mi ngi u c th mt thy, tai nghe.
Tip theo l cc tin (Hylp: axios ng tin cy, xc thc), m i
vi con ngi tnh chn thc ca chng c thuyt phc bi ton b thc tin
t trc n nay ca nhn loi.
81
82
83
84
87
Bi 6. Gi thuyt
Mc tiu: Sinh vin phi nm c th no l gi thuyt khoa hc, bn
cht v c im ca n. Nm c cc kiu v cc bc xy dng gi thuyt,
kim tra gi thuyt v nhng phng php c bn thc hin vic ?
1. Tin hnh thnh gi thuyt
Con ng xy dng mt l thuyt khoa hc, i ti chn l tt yu
phi tri qua giai on t nhim v v nu vn .
Nhim v khoa hc l vn khoa hc phi gii quyt, v phi c c
trng bng s y cc phng tin cn cho s gii quyt n. Cn nu nh
phng tin cho vic gii quyt vn nu ra l cha , th n ch c gi l
vn khoa hc.
cu trc ca nhim v v vn gm c: a/ iu cha bit (iu cn
tm); b/ iu bit (iu kin v cc tin ca nhim v hay vn ). Ci
cha bit gn b hu c vi ci bit. Ci bit ch ra nhng du hiu, m
ci cha bit cn phi c v, do vy, mc nht nh vch ra ni dung ca
ci cha bit, v ghi li min ca ci cha bit lp cc i tng, m trong
c ci cha bit, tc l thng bo v ngoi din ca n. Nh vy, ci cha bit
nhim v hay vn khng tuyt i l ci cha bit. N thc ra l ci
c i iu bit n, v nhng tri thc y th hin l nh hng v phng
tin cho s tm ti tip theo.
Cc mu thun gia l thuyt v cc d kin l ng lc chnh lm xut
hin trong khoa hc nhng vn v nhim v. Do vy m trit gia Popper cho
rng, mt l thuyt ch c xem l khoa hc khi cha ng nhng yu t t
ph nh nhm m ng cho l thuyt mi ra i. S hin hu ca mu thun
y c th xc nh nh trng thi tin vn ca cc tri thc khoa hc.
Sau khi vn khoa hc hoc nhim v gii quyt vn y c t
ra th cng cuc tm kim li gii cho n cng bt u. Ti giai on pht trin
ny ca tri thc khoa hc th v tr trung tm thuc v gi thuyt.
88
2. Bn cht v c im ca gi thuyt
Gi thuyt l s gii quyt gi nh mt vn no . C cu tr li
chn thc hin nhin c, ln cu tr li hin nhin gi di u khng th l
gi thuyt. Gi tr lgc ca n nm u khong gia chn thc v gi di
v c th tnh c nh cc nh lut xc sut. Gi thuyt lun c pht biu
di dng mt, hay mt phc hp cc phn on kh nng: S c th l P.
Vn m gi thuyt khoa hc cp n phi lin quan n bn cht, nguyn
nhn hay nhng mi lin h mang tnh quy lut ca hin tng. Nh vy, gi
thuyt l mt loi hnh tri thc vi cc c im c bn sau:
2.1. Gi thuyt cng l mt hnh thc ca t duy hot ng c mc ch,
n xut hin do nhu cu nhn thc, nh gi, nhn nh, lun gii v cc s
kin thc tin.
2.2. Mi gi thuyt u c xy dng trn c s lin kt nhng ci
bit vi nhng ci cha bit. Gi thuyt l gi nh c cn c, khng mu thun
vi nhng d kin c xc lp v cc nguyn nhn gy ra mt s s kin,
hin tng xc nh, v cc hnh thc lin h gia chng. Gi thuyt l hnh
thc chuyn tip t cha bit n tri thc, t nhn thc cc s kin n nhn
thc cc mi lin h, cc tnh quy lut tt yu, n vic hnh thnh l thuyt
khoa hc, bc chuyn tip t mt l thuyt biu hin mt trnh tri thc xc
nh sang l thuyt khc trnh cao hn.
2.3. Trong khoa hc cng hay c nhng gi nh, m cha th c lun
chng hp l trnh pht trin hin thi ca khoa hc v thc tin x hi, v
v th chng ch l phng on. V ch sau , theo tch lu ti liu thc
nghim v l lun tng ng, chng mi dn c chuyn thnh cc gi thuyt
c lun chng khoa hc, v sau thnh cc l thuyt khoa hc, nu nh
tnh chn thc ca chng c c s chng minh l thuyt v thc tin ton
din. iu kin chnh m gi thuyt khoa hc phi tho mn l tnh c cn c.
3. Phn loi gi thuyt
89
Chnh sa gi
thuyt
Mong
i
Bt
ng
L thuyt khoa
hc
Xy dng gi
thuyt
Phn tch, tng
hp, x l Thng
Cu hi tho lun v n tp
1) Th no l gi thuyt khoa hc. Nu bn cht v c im ca n.
Trnh by v cc bc xy dng gi thuyt.
2) C th phn loi gi thuyt nh th no? Th no l kim tra gi
thuyt? C nhng phng php c bn no thc hin vic ?
Danh mc ti liu tham kho
- Bi Thanh Qut: Lgc hc hnh thc, H., 1998
- Nguyn Thu Vn, Nguyn Anh Tun: Lgc hc i cng, H., 2003
92
93