BETONARME

DERS NOTLARI

Faydalanlabilecek Baz Kaynaklar

1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)

10)

Betonarme Yaplarn Tasarm ve Yapm Kurallar, TS 500-2000

Yap Elemanlarnn Boyutlandrlmasnda Alnacak Yklerin Hesap
Deerleri, TS 498-1997
Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik, 2007,
TDY2007
Betonarme, Prof.Dr. Uur ERSOY, Prof.Dr. Gney ZCEBE (ODT)
Betonarme-2 (Deme ve Temeller), Prof.Dr. Uur ERSOY (ODT)
Betonarme Yaplar, Prof.Dr. Zekai CELEP, Prof.Dr. Nahit
KUMBASAR (T)
Betonarme, Prof. smet AKA, Prof.Dr. Fikret KESKNEL,
Prof.Dr. Feridun ILI, Do.Dr. Ouz Cem ELK (T)
Deprem Mhendisliine Giri ve Depreme Dayankl Yap Tasarm,
Prof.Dr. Zekai CELEP, Prof.Dr. Nahit KUMBASAR (T)
Aklamalar ve rneklerle Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar
Hakknda Ynetmelik (Betonarme Yaplar) 1-2, Prof.Dr. Ergin
ATIMTAY (ODT)
Betonarme Tama Gc lkesine Gre Hesap, Prof.Dr. Altay
GNDZ (YT)
2

13)
14)
15)
16)
17)

Betonarmeye Giri, Prof. smet AKA, Prof.Dr. Fikret KESKNEL,

Prof.Dr.Tevfik Seno ARDA (T)
Betonarme Yap Elemanlar, Prof. smet AKA, Prof.Dr. Fikret KESKNEL,
Prof.Dr.Tevfik Seno ARDA (T)
Betonarme Yaplarn Hesap ve Tasarm, Prof.Dr. Adem DOANGN
(KT)
Reinforced Concrete, Prof.Dr. Uur ERSOY, Prof.Dr. Gney ZCEBE,
Prof.Dr. Turul TANKUT (ODT)
Reinforced Concrete 1-2, Prof.Dr. Ergin ATIMTAY (ODT)

BRM SSTEM
Bu derste, TS 500 ve Trk Deprem Ynetmeliinde esas alnan
SI birimlerine yer verilmi; ancak, lkemizde uygulamada daha ok
kullanlan metrik birim sisteminin kullanm tercih edilmitir.

Not: 0.1 kgf = 0.981 Newton yerine kolaylk asndan

0.1 kgf = 1.0 Newton alnmtr.
kgf yerine kg kullanlabilir.

BLM 1

BETON ve BETONARME
nsanolu

binlerce yl nce ta yap malzemesi olarak

kullanmaya balam ve elinde iyi bir balayc malzeme
olmadndan, eski Grek, yon ve Roma tapnaklarnda
belirli aklklarn geilmesinde tek para talardan oluan
kiriler kullanlmtr.
Ancak tan ekme dayanm dk olduu iin, geilen
aklklar snrl kalm ve byk kesitler gerektiinden,
ar elemanlarn tanmas ve yerine konmas byk
sorunlar yaratmtr.
nsanolunun byk aklklar geme ihtiyac ve
tutkusu, onu yeni yap sistemleri ve yap malzemeleri
aramaya itmi ve bunun sonucu olarak tm kesitlerin
basnca alt kemer sistemleri gelitirilmitir.
Kire ve doal imento gibi balayclarn bulunmas ile
daha dayankl yaplar ina edilmitir.
5

BALAYICISIZ YAPILAN TA KEMER

KAPI ZER TEK

PARA TA

( KIRILMI ! )

Puzzolanik kl gibi doal balayclar, ilk olarak Helenistik

dnemde Romallar tarafndan kullanlmtr.

1756 ylnda ngiliz mhendis John Smeaton, kireta ve

kil karm ile elde ettii suyla sertleen bir tr imento
bulmu ve 18. yzylda Eddystone Fenerinin yapmnda
kullanmtr.

1824 ylnda Joseph Aspdin adndaki ngiliz duvarc,

bugn kullandmz imentoyu bulmu ve imal ettii
imentonun patentini alrken, rengi Portlanddaki talara
benzediinden, adn Portland imentosu olarak tescil
ettirmitir.

1848 de ngilterenin Kent ehrinde ilk Portland imento

fabrikas kurulmutur.

1848 de Fransz J.L. Lamport, imento, kum, akl ve su

karmndan imal ettii tekneyi karesel a oluturan
demir ubuklarla glendirmeye almtr.

imentoya

uygun oranlarda kum, akl ve su

kartrlarak elde edilen betonun ekmeye ve darbe
etkilerine
dayankl
olmad
grlerek,
bu
malzemenin elik (demir de denilmektedir) ubuklarla
donatlp
glendirilmesi
yoluna
gidilmi
ve
oluturulan
malzeme
betonarme
olarak
adlandrlmtr.
1855

de Fransz F. Coignet, 1857 de bir bahvan olan

J. Monier betonarme konusundaki ilk patenti almlardr.

1855

de Monier, 130 m3 kapasiteli betonarme su

deposu yapm ve tarihe gemitir.

Coignet

1882 de Paris kentinin kanalizasyon

sistemindeki 5 metre apl tnel kaplamasn betonarme
ile gerekletirmitir.
1892

de Percy tarafndan yaplan 14 m aklkl Stanford

niversitesi mze binas 1906 Kaliforniya depremini
nemli bir hasar olmadan atlatmtr.

Bu konularla ilgili bilimsel alma ve yaynlar da gelimelerin

bir sonucu olarak ortaya kmaya balamtr.

Hesap ilke ve yntemleri ile ilgili ilk kitap, 1887 de Wayss ve

Koenen tarafndan yaymlanan Monier Sistemi adl eser
olmutur. lgin olan, sz konusu kitapta bugn de
betonarmede temel ilke olarak kabul edilen hususun dile
getirilmi olmasdr. Bunlar;

a) Betonarme elemanlarda ekmenin tamam elik ubuklar

tarafndan karlanr.
b) elik ve betonun birlikte almas bu iki malzeme
arasndaki ba kuvvetleri ( kenetlenme veya aderans )
ile salanr.
c) Beton ve eliin sl genleme katsaylar
( ~ 1.10-5 1/C ).

zdetir
10

Tarafsz eksenin bulunmasnda eliin elastisite

modlnn betonunkine oran olan modler orann
kullanlmas ( n = Es / Ec ) , ilk olarak 1890 da
Neumann tarafndan nerilmitir.
Deneysel aratrma ve incelemeler ilk olarak
1894 de Coignetnin nclnde yaplmtr.

Coignet nin ilk deneyleri yapt, 19.yy

sonundan bu yana yaplan analitik ve zellikle
deneysel almalarla betonarme alannda bilgi
birikimi artm ve yeni hesap modelleri gelitirilmitir.

11

Bu ders kapsamnda baz ynetmeliklere atfta bulunulacaktr.

Bunlar;
Ulusal
ynetmelikleri
nemli
uluslararas ynetmelikler,

lde

etkileyen

a) Amerikan Beton Enstits Betonarme Ynetmelii

ACI 318
b) Avrupa Beton Komitesi Betonarme Ynetmelii
CEB
c) Avrupa Birlii Betonarme Ynetmelii
Eurocode 2 (EC 2 )
Ad sk geen ulusal ynetmelikler ise,
a) Betonarme Yaplarn Tasarm ve Yapm Kurallar
TS 500 (ilk yrrlk tarihi 1975)
b) Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik
(Trk Deprem Ynetmelii)
c) Alman Betonarme Ynetmelii
DIN 1045
12
d) Amerikan Betonarme Ynetmelii
UBC

Beton
Beton; agrega (kum, akl), imento ve
suyun uygun oranlarda kartrlmasndan
elde edilen bir yap malzemesidir.
Bu
malzemeler
uygun
oranlarda
kartrldklarnda, kalplarda istenilen
biimi alabilecek plastik kvamda bir
malzeme elde edilir.
lenebilirlik,
betonun
nemli
zelliklerinden birisidir.
Beton kartrlp kalba dklmesinden
ksa bir sre sonra katlar ve zamanla
dayanm kazanr.
Betonun ieriinde bulunan malzemeler
ksaca u ekildedir.
13

1) imento
Kalker ve kil talar karmnn yksek scaklkta
piirildikten sonra tlmesinden elde edilen
balayc bir malzemedir.
imento su ile kartrlp bir hamur haline
getirildikten bir sre sonra katlaarak talamaya
balar.
Priz olarak adlandrlan bu katlamann sresi,
ortamn koullarna bal olarak 1 ile 10 saat
arasnda deiir. Katlama ile birlikte sertleme
olarak tanmlanan, betonun dayanm kazanma sreci
balar.
Dayanm zamanla artar ve imento hamurunun tam
dayanma ulamas uzun bir sre alr.
TS 500 e gre, beton retiminde, yapnn ve yap
evresindeki durumun gerei olan koullarda gerekli
dayanm salayan, betonun dayankllk (durabilite)
ve dayanm kazanma zelliklerinin yeterli olduu
deneylerle
kantlanmak
artyla,
tasarmcnn
belirttii standartlara uygun imento kullanlabilir.

14

a) Portland imentosu: Yaplarda en yaygn olarak kullanlan trdr.

Belirli
oranda kalkerta (Cao) ve kilin (SiO2 ve Al2O3) kartrlp
piirilmesinden sonra klinkere tlmesi ile elde edilir. imentonun
sertlemesini geciktirmek iin klinkere bir miktar al ta da eklenir.
TS 19 a gre 28 gnlk imento hamurunun min. basn dayanmn
(MPa cinsinden) esas alan tr portland imentosu retilmektedir.
Bunlar: P 32.5, P 42.5, P 52.5 dur.
b) Yksek Frn Cruf imentosu: Portland imentosu klinkeri
karmnn az miktarsa al ta ile tlmesiyle elde edilir. Deniz suyu ve
dier slfatl ortamlarda daha dayankldr.
c) Trasl imento: Traslar, silisli ve aluminli maddeler ieren volkanik
tflerdir. Trasl imento, imalat srasnda portland imentosu klinkerine
aktif volkanik tfler veya benzeri traslar katlarak elde edilir. Trkiyede
genellikle TS 26ya gre retilen T 32.5 trasl imento kullanlmaktadr.
Bu imentolarn geirimlilii az ve hidratasyon ss dk olduundan
ktle betonlar ve su yaplarnda kullanlmas tercih edilebilir.
d) Katkl imento: Portland imentosu klinkerinin arlka en fazla
%19 unun puzolanik malzeme ile deitirilmesi ve al ta eklenmesi ile
elde edilir. Trasl imento iin belirtilen zelliklere sahiptir.

Dier
tr
imentolarn
zellikleri,
Yap Malzemesi derslerinde anlatlmtr.

ayrntl

olarak
15

2. Su
me suyu olarak kullanmna izin verilen su, beton
karmnda da kullanlabilir.
Karma suyu asit zellii tamamal ( pH 7 olmal );
zararl etkisi olacak oranda karbonik asit, mangan
bileikleri, amonyum tuzlar, serbest klor, madensel
yalar, organik maddeler ve endstri atklar
iermemelidir.
Litresinde en ok znm olarak 15 g , yzer
olarak 2 g madeni tuz ve 2 g SO3 bulunabilir.

Yksek alminli imento ile retilen betonlarda

deniz suyu kullanlamaz.
16

3. Agrega
Betonda kullanlacak agrega, yapnn kullanma ekli ve yap
evresindeki durum da dikkate alnarak, TS 706 ya uygun
olmaldr.
Kum ve akl karm agrega olarak tanmlanr.
Doal haldeki agrega ise, tuvenan malzeme olarak
adlandrlr.
Genellikle 0-7 mm arasnda olan agrega kum, 7-70 mm
arasnda olan ise akl olarak adlandrlmaktadr.
yi kalitede ve kullanlabilir kvamda beton yaplabilmesi
iin kullanlan kum ve akldaki eitli dane aplarnn
karm iinde belirli oranlarda bulunmas gerekir.
Baka
bir
deyile,
kum
ve
akl
karmnn
granlometrik birleimi belli snrlar iinde kalmaldr.
Granlometrik birleim, eitli delik aplarna sahip bir elek
dizisi ile saptanr. Granlometri erileri, her bir elekten
geen malzeme arlnn toplam arlna orannn, elek
delik apnn bir fonksiyonu olarak izilmesi ile elde edilir. 17

TS 500-2000 e gre;
betonda kullanlacak agregann en byk
dane bykl,
kalp geniliinin 1/5 inden, deme
kalnlnn 1/3 nden, iki donat ubuu
arasndaki uzakln
3/4
nden ve
beton rt tabakas kalnlndan byk
olamaz.
Agrega, doal ve yapay(krma ta) olabilir.
Agregann temiz olmas, organik maddeler ile
beton ve donatya zarar verecek kimyasal
maddeler iermemesi, fazla miktarda ince
malzeme (kil, silt veya toprak) iermemesi
gerekir.
Ayrca, akl ve kumun dayanm, imento
dayanmndan daha az olmamaldr
(hafif
agrega dnda).
18

Granlometri erileri

19

Beton Karm
Betonda aranan zelliklerin elde edilmesi iin
bileimine giren kum, akl, imento ve suyun
oranlarnn amaca uygun olarak ayarlanm olmas
gerekmektedir.
Betonda aranan en
basn dayanmdr.

nemli

zellik,

genellikle

Belirli bir basn dayanmn salayacak karm

seilirken, karmn ekonomik ve kullanld yere
gre ilenmesi kolay plastik bir kvamda olmas
gerekmektedir.
Beton kvam eitli yntemlerle saptanabilir.
lkemizde yaygn olarak kullanlan yntem, kme
deneyi olarak bilinen kvam deneyi (slump test) dir.
20

Bu deneyde; kartrlan beton, dibi olmayan kesik koni iine

aamada ve her defasnda sivri ulu 12 mm apl ve 60 cm boyunda
bir elik ubukla dibine kadar gidilerek vurulan 25 darbe ile iyice
sktrlarak doldurulur. Doldurmadan dakika sonra koni zenle
kartlr ve betonun koni stne gre kmesi llr.
Genelde kolon kiri gibi yap elemanlarnda kullanlacak beton iin bu
deneyden
elde
edilen
kme
20-100
mm
olmaldr.

Huni boyutu; ykseklik :300 mm

alt ap 200 mm, st ap100 mm

kme deneyi
21

Yerine yerletirilip, sktrlm 1 m3 beton birleiminde bulunan

imento miktar (arlk olarak) dozaj olarak adlandrlr.
Betonarmede kullanlan betonlarn dozaj, genelde 300 - 400
kg/m3 arasnda deiir.
Yaygn olan yanl bir kan, beton dayanmnn sadece dozaja
gre deitiidir.
Gerek olan ise, agrega granlometrisi iyi ayarlanm bir
karmda beton dayanmnn, su/imento oran ile deitiidir.
Beton karm iin ilk yaklam deerleri olarak u oranlar
alnabilir.
Hacim lsyle : imento/Kum/akl=1/1.8/2.7
Arlk lsyle : Su/imento/Kum/akl=0.55/1/3/4.5
Su/imento
: 0.45-0.65 arasnda deimesi uygundur.
22

Geirimsizlik ve donaty paslanmadan korumak iin imento dozajnn belirli

bir dzeyden az olmamas gerekmektedir. Ancak, hibir zaman
unutulmamaldr ki, dayanm dozaja deil, su / imento oranna
baldr. rnein 300 dozluk ( 1 m3 beton iindeki imento miktar 300 kg)
bir betona kartrlan su miktar deitirilerek 15 MPa dan 30 MPa a kadar
deien basn dayanmlar elde edilebilir. Aadaki ekilde beton basn
dayanmn su/imento oran ile deiimi gsterilmitir.

23

Su/imento orannn beton basn dayanmna etkisi

Betonun dayanm ve kvam, kullanlan

imento ve
agregann
cinsine
gre
deiebilir.
Uygulamada ska rastlanan hata, betonda
ilenebilirliin
salanmas
iin
betona
fazladan suyun katlmasdr.
Oysa ki, betona gereinden fazla verilen su,
beton sertletikten sonra betonun boluklu
yapda, dolaysyla dk dayanmda ve
dayankllkta olmasna yol aar.
1 m3 beton iin fazladan katlan her 10 lt su
beton basn dayanmn yaklak olarak % 8
orannda drr.

24

Aada gsterilen tabloda, istenen kme ve maksimum agrega

apna gre 1 m3 betonda bulunmas gereken su miktar
verilmitir.
1 m3 beton iin gerekli suyun arl,(kg)
kme
(mm)

Maksimum agrega ap
10
mm

12.5
mm

20-50

205

200

185

180

160

155

145

75-100

225

215

200

195

175

170

160

150-175

240

230

210

205

185

180

170

20 mm 25 mm 40 mm 50 mm 70 mm

25

Betonun Yerletirilmesi ve Bakm

Betonun kartrlmas, tanmas ve yerletirilmesi
srasnda malzemeden ayrma ( segregasyon )
olmamasna dikkat edilmelidir.
Betonun yksek bir yerden aa dklmesi
gerekiyorsa, bu bir kanal veya boru ile yaplmaldr.
Granlometrisi ve suyu uygun ise beton, borular iinde
pompalanarak da tanabilir.
Beton zamanla dayanm kazanan bir malzemedir.
Birleimdeki suyun bir blm( ~ % 25 i ) belirli bir
zaman sresi iinde hidratasyon iin kullanlr.
Bu suyun buharlaarak kaybolmas, hidratasyon iin
gereken suyun yok olmas ve dolaysyla betonun
gereken dayanm kazanamamas ile sonulanr.
26

Bu nedenle taze betonun bakm, karmn

hazrlanmas kadar nemlidir ve beton dayanmn
nemli lde etkiler.
Betonarme hesaplar betonun 28 gnlk
dayanmna gre yaplr.
Beton genel olarak
7
gnde, ngrlen
28 gnlk dayanmnn yaklak
%70 ine
ular.
Bu nedenle betonun 28 gnlk dayanmn,
zellikle ilk hafta iinde bulunduu ortamn nem
oran ve scakl nemli lde etkiler.
Bu sre iinde ortamn scaklk ve neminin gerekli
snrlar iinde bulundurulmasna taze betonun
bakm veya kr denir.

27

Katk Maddeleri
imento harc ve betona baz zellikler kazandrmak ve baz
zellikleri deitirmek iin karma eklenen maddelere,
katk maddeleri denir.
eitleri;
a) Hava srkleyen katk maddeleri
b) Prizi etkileyen katk maddeleri
c) Balayc katk maddeleri
d) lenebilirlii artrc katk maddeleri
e) Geirimsizlii artrc katk maddeleri
f) Genleme salayan katk maddeleri
Katk maddelerinin, betonun baz zelliklerini iyiletirirken,
baz zelliklerine de zarar verebilecei unutulmamaldr.
28

Betonun Mekanik zellikleri

Beton,
homojen
ve
elastik
olmayan bir malzemedir. Kendine
zg davran, zamana ve yk
gemiine baldr.
Beton
dier
birok
gevrek
malzeme gibi, basn dayanm
yksek, ekme dayanm dk bir
malzemedir.
Bu blmde betonun dayanm,
deformasyon ve dier baz nemli
mekanik
zellikleri
zerinde
durulacaktr.
Beton basn deneyi
29

Betonun Basn Dayanm

Betonun standart basn dayanm, suda saklanm 28 gnlk,
ap 150 mm, ykseklii 300 mm olan silindir numunelerin
eksenel basn altndaki dayanm olarak tanmlanr.
Gerilme cinsinden ifade edilen dayanm, krlma yknn,
silindir alanna blnmesiyle elde edilir.
lkemiz ve dier baz lkelerde silindir yerine zaman zaman
200x200x200 mm veya 150x150x150 mm lik kp numuneleri
de kullanlmaktadr.
Kp ve silindir dayanmlar arasnda ilikiyi saptayabilmek iin
ok sayda deney yaplmtr.
Bu aratrmalar sonucunda, silindir dayanmnn kp
dayanmna orannn 0.80 ile 0.85 arasnda olduu
grlmtr.
( Baz numunelerde bu oran 0.70 e kadar dm ya da 1.1 e
kadar kmtr. )
30

Yirmi be yl ncesine kadar silindir Amerika Birleik Devletlerinde kp

ise Avrupada standart numune olarak kabul ediliyordu. Ancak, yaplan
almalar silindirin kpten daha iyi olduunu kantladndan, Avrupa
Beton Komitesi (CEB) de silindiri standart numune olarak kabul etmitir.
Aada kp ve silindir numunelerin krlma biimleri grlmektedir.

Kp ve silindir numunelerin krlma biimleri

Betonun basn dayanmn etkileyen etmenler:

1) Numune geometrisi ve boyutlar
Belirli bir numune geometrisi altnda boyutlar dayanm nemli lde
etkilemektedir. Genellikle numune boyutlar kldke, dayanm
artmaktadr. Bu durum, boyut etkisi olarak tanmlanmaktadr. Aadaki
31
tabloda boyut etkisini gsterir deerler yer almaktadr.

Numune boyutunun kesit boyutuna olan orannn da dayanm

etkiledii bilinmektedir. Bunun en nemli nedeni, pres ile numune
arasnda var olan srtnme etkisinin, ykn uyguland yzeyden
uzaklatka azalmasdr.

h/a oran
Basn

dayanmnn,

boyu enine eit bir numune

dayanmna oran

1,0
1

2,0

3,0

4,0

5,0

0.87 0.80 0.75 0.74

2) Ykleme hz
Beton zamana bal bir deformasyon gsteren malzeme olduu iin,
ykleme hz ok nemlidir.
Yaplan deneyler, yava yklenen bir numune dayanmnn, hzl
yklenen bir numuneye oranla daha dk olduunu gstermitir.
3) Dier Etmenler
Su/imento oran, numunenin bakm(kr), deney srasnda numunenin
nemli olup olmamas ve deney presinin zellikleridir.
32

Betonun Gerilme-Deformasyon zellikleri

Bir mekanik probleminin zmnde malzeme davran ne
kadar iyi modellenirse zm o kadar iyi olacandan
gerilme - birim deformasyon zellikleri byk nem tar.
Betonun ekme dayanm kk olduu iin genellikle
hesaplarda dikkate alnmaz; beton iin nemli olan basn
altndaki davran belirleyen erileridir.
Betonun basn altndaki davrann belirleyen erileri,
150-300 mm lik standart silindirlerin eksenel basn altnda
denenmesinden elde edilir.
Bu deneylerde uygulanan yk, silindir kesit alanna
blnerek gerilme hesaplanr.
Birim ksalma ise, silindir yzeyinde ayr noktadan llen
deformasyonlardan hesaplanr.
Aadaki ekilde gsterilen erisi sadece betonun genel
davrann anlatmak iin hazrlanmtr.

Bu erinin zellikleri u ekilde zetlenebilir;

33

1) Eri dorusal ve elastik deildir.

2) Maksimum gerilme ve dayanma
karlk olan birim ksalma (co)
aldnda,
artan
deformasyon
altnda
gerilmelerin
azalmasdr.
Krlma anndaki birim ksalmada (cu)
oluan gerilme maksimum gerilmeden
daha dktr.
3) Bu erinin kuyruk ksm ihmal
edilemeyecek
kadar
nemlidir.
Bu ksm sayesinde maksimum birim
ksalmaya ulaan bir lif artan birim
ksalma ile gerilmeleri daha az
zorlanan baka liflere aktarabilir.
Bu durum, gerilme uyumu olarak
adlandrlr.
4) Bu eri beton
deimektedir.

dayanm

Beton iin tipik erisi

(Eksenel Basn)

ile
34

a) Erilerin balang eimi

beton
dayanm
ykseldike
artmaktadr.
b) Yksek
dayanml
betonlarda tepe noktalar daha
belirgindir.
c) Dk dayanml betonlar
yksek dayanmllara gre daha
snektir. Yani, krlma anndaki
birim ksalmalar daha byktr.
d) Maksimum gerilmeye karlk
olan birim ksalma co normal
dayanml
betonlarda
beton
dayanmndan bamsz olarak,
yaklak 0,002 dolayndadr.

Basn dayanmn
erisi zerindeki
etkileri
35

Ykleme hznn betonun erisi zerindeki etkisi aada gsterilmitir.

ekilden kolayca grlebilecei gibi, ykleme hz azaldka dayanm
dmekte, buna karlk sneklik nemli lde artmaktadr.
Bu nedenle, betonun sabit ykler altndaki davran ile deprem gibi ani
gelen yklemeler altndaki davran deiik olmaktadr.

Ykleme hznn erisi zerindeki etkileri

36

Deprem veya rzgar gibi etkiler altnda yap elemanlarndaki beton, tekrarlanan
gerilmelere maruzdur. Tekrarlanan gerilmeler altnda boalma ve yeniden
ykleme durumlarnda, gerilme birim ksalma ilikilerinin bilinmesi
gerekmektedir. Bu amala eitli almalardan elde edilen sonular aada
gsterilmitir.
ekilde grlecei gibi, yk defalarca tekrarland halde diyagram iin
elde edilen zarf erisi, srekli uygulanan yk altnda elde edilen eri ile
zdetir.

Tekrarlanr ykler altnda beton davran

37

Betonun ekme dayanm ve

ekme altnda deformasyon zellikleri
Betonun ekme dayanm basn dayanmna oranla ok
daha dktr
ekme dayanm, basn dayanmnn yaklak %10 udur .
Betonun ekme dayanmnn, doru olarak eksenel ekme
altnda denenen bir elemandan elde edilmesi gerekir.
lk olarak; kesiti sabit olan prizma veya silindirler, (a)
eklinde gsterildii gibi uzunluu boyunca denenmek
istenmi; ancak pres enelerinin neden olduu yerel
gerilmeler nedeni ile elemanlar enenin numuneyi kavrad
yerden krlmtr.
Daha sonra briket eklinde numuneler retilmi, ancak onlar
da (b) eklinde gsterilen gerilme ylmalar nedeni ile iyi
sonu vermemilerdir.

38

Beton ekme deneyleri, kirite varsaylan ve gerek

gerilme dalmlar

39

Bu yntemlerden sonra ekme dayanmlarnn dolayl olarak

saptanmas yoluna gidilerek, kiri numuneleri gelitirilmitir.
(c) ve (d) ekillerinde gsterildii gibi kesitleri genellikle
100x100 mm veya 150x150 mm olan donatsz beton kirilerin,
tek ya da simetrik iki noktasal yk altnda denenmeleri
ngrlmtr.
Krlma anndaki ekme dayanmnn saptanabilmesi iin de
Hooke kanununun kullanlmas nerilmitir.
Bylece (e) de gsterilen gerilme dalm (dorusal ve tarafsz
eksen arlk merkezi ile akk) oluacaktr.

M y
f ctf
I
40

Yaplan deneylerden basn altnda erilerinin

dorusal olmad ve maksimum gerilmeye ulatktan
sonra artan birim uzama altnda gerilmelerin azalarak
negatif eimli bir kuyruk oluturduu gzlemlenmitir.
Bu durumda tarafsz eksen arlk merkezinden yukar
kaymakta ve dayanm Hooke Kanunu kullanlarak
hesaplanan dayanma gre iki kata varan art
gstermektedir.
ekme dayanmnn dolayl olarak saptanmasnda
kullanlan dier bir deney tr de Silindir Yarma
Deneyi veya Brezilya Deneyi olarak adlandrlan
deneydir.
Bu deneyde, pres tablasna yatay olarak yerletirilen
bir standart silindir numunesinin (150x300 mm) altna
ve stne yerletirilen elik lamalara dik ynde
basn uygulanarak gerekletirilmektedir. Krlma,
silindirin yk ekseni boyunca yarlmas ile
olumaktadr.
41

Silindir yarma deneyinden betonun

ekme dayanm, elastisite teorisi
kullanlarak
aadaki
denklemlerden hesaplanabilir;

x=fcts=

2P
d l

fcts=silindir yarma ekme dayanm

P =yarlma yk
d =silindir ap (genellikle 150 mm)
l =silindir boyu (genellikle 300 mm)
Silindir yarma deneyi

42

Altml yllarda betonda eksenel ekme deneyleri Rsch

tarafndan yaplm ve bu amala prizma eklinde aada
gsterilen deney eleman oluturulmutur. Elemanda pres
enesinin numuneyi kavrad yerdeki krlmay nlemek
iin, iki uta kesit bytlmtr. Yk, beton deney
elemanna yksek dayanml yaptrcyla (epoksi)
tutturulan elik plakalardan yararlanarak uygulanmtr.

Prof. H.Rsch tarafndan yaplan

basit ekme deneyi

43

EEksenel ekme etkisindeki betonda ilikisi

Eksenel ekme etkisindeki betonun gerilme-birim deformasyon ilikisi

Beton ekme dayanmlarnn basn dayanmna

gre deiimleri
Bu deney ideale en yakn olandr. Fakat bu tr bir deneyin
laboratuvarda standart olarak yaplmas pratik deildir.
eitli deneylerden elde edilen ekme dayanmlarnn basn
dayanmna gre deiimi aada gsterilmitir.

46

Kiri veya yarma silindir deneyi, standart ekme

deneyi olarak kullanlmaktadr. Bu iki tip standart
deneyden elde edilen sonularla, betonun gerek
ekme dayanm arasndaki ilikinin saptanmas
gerekmektedir.
Bu amala aadaki tablo oluturulmutur.

47

Betonarme hesaplarnda
kullanlacak ekme dayanm,
problemin trne gre deiir;
a)

ACI318-95: Yalnz eilme ekme

dayanm verilmitir.

f ctf 0.63 f c
b)

Avrupa Beton Komitesi

rnek ynetmelii CEB: Eksenel ekme

fct=1.0 fc 2/3

(=0.21-0.225)
c)

Trk Ynetmelii TS 500 : Eksenel

ekme

f ct 0.35 f c
CEB ve TS-500de ngrlen ekme
dayanmlar ekilde karlatrlmtr.

Denklemlerde ekme ve basn

dayanmlar MPa cinsinden alnmaldr.

CEB ve TS 500 de ngrlen

ekme dayanmlarnn
karlatrlmas
48

Beton iin farkl ekme

dayanmlar

ekme Test Numuneleri

Tek noktadan ve iki noktadan ykl eilme kirii

ekme dayanm ve atlam kirite

gerilmelerin yeniden dalm

ekme dayanm ve atlam

kirite gerilmelerin yeniden
dalm

Kesme Dayanm:
Betonda klasik kesme krlmasna az rastland iin bu tr kesme
dayanmn mhendislik uygulamalar asndan ok nemli deildir.
Betonun kesme dayanmnn ekme dayanmndan yksek
olmas nedeni ile basit kesme durumunda bile krlma
ekme dayanmnn tkenmesi ile meydana gelmektedir.
Kesme dayanm basn dayanmnn %35 ile %80 i
arasnda deiir.
Betonda atlaklar, asal ekme gerilmelerine dik ynde oluur.
Betonda sk sk sz edilen kesme krlmas, gerekte
kesme krlmas olmayp asal ekme gerilmelerinin neden
olduu krlma trdr.
52

Kesme gerilmelerinin yol at eik asal ekme krlmas

53

Betonun Elastisite Modl:

Dorusal ve elastik olmayan bir davran gsteren betonun
elastisite
modln
tanmlamak
kolay
deildir.
Elastisite modl erisini eimine eit olduu iin gerilme
mertebesine gre deiecektir.

Betonun
elastisite
modlleri

54

 Balang elastisite modl, erinin balang noktasna

izilen teetin eimidir.

Teet modl, eriye herhangi bir yerden izilen teetin
eimidir.
Sekant modl, orijinden eriye herhangi bir noktadan
izilen sekantn eimi olarak tanmlanr.
Pratikte
bu

elastisite
modlnn
hangisinin
kullanlaca, sz konusu olan probleme baldr.
Sz konusu olan gerilmeler ok dk dzeyde
ise,
balang modlnn kullanlmas doru olur.

55

Ynetmeliklerde verilen Elastisite Modl Formlleri:

Amerikan Beton Enstits (ACI 318-95): Ecj w1.51362 f cj
Normal arlktaki beton iin (w=23 kN/m3) alnrsa,
metrik:

Trk Standartlar Enstits (TS 500-2000):

Ecj 4750 f cj
151000 f cj

Ecj 3250 f cj 14000

metrik: Ecj 10270 f cj 140000

Ecj 9500 f cj 8.0 1 / 3

Avrupa Beton Komitesi (CEB):

metrik: Ecj 44150 f cj 80

1/ 3

Ecj : j gnlk betonun elastisite modl

fcj : j gnlk betonun silindir basn dayanm

56

Betonun Poisson Oran, Kayma Modl ve Isl Genleme Katsays

1) Poisson oran; enine birim deformasyonun boyuna birim deformasyona oran olarak
tanmlanr.Poisson oran, CEB ve TS 500 de 0.20 olarak verilmitir. ok dk ve
yksek gerilmeler bir tarafa braklrsa c/fc=0.3-0.7 arasndaki gerilme dzeyinde
Poisson orannn 0.15-0.25 dolaylarnda olduu grlr.

c=0.20

2) Kayma Modl, Elastisite Modl ve Poisson oranna bal olarak deiir.

Gcj

Ecj

21 cj

Gcj= j gnlk betonun kayma modl

Ecj= j gnlk betonun elastisite modl
cj= j gnlk betonun poisson oran

Yaplan ok sayda deney sonunda kayma modlnn, elastisite modlnn

%40 olarak nerilebilecei kansna varlmtr.

Gcj 0.40 Ecj

3) Isl Genleme Katsays, eliinki ile ayndr (Tersi durumda ok sknt yaanabilirdi).

t =1x10-5 mm/mm/Co

57

Boyuna ve enine birim

deformasyonlarn
basn
gerilmesi
dzeyi
ile
deiimi

Ynetmeliklerde tanmlanan
elastisite modllerinin beton
basn dayanmlarna gre
deiimi
58

Yerel / Blgesel Basn:

Baz elemanlarda uygulanan yk, tam alana yaylmayabilir.
Alann belirli bir blgesine yaylan bu tr basn yk altndaki
dayanm, tm alan kaplayan ykler altndaki dayanmdan
daha byktr.
Yaplan deneyler, yerel basn durumundaki beton
dayanmnn, toplam alann yklenen alana oran olan R ile
deitiini gstermitir.

fc1 fc R 2 f c
Ykn erit olarak uyguland durumlar iin de;

fc
f c1
R 1 .5 f c
1 .5
59

Yerel basn altnda beton dayanm

ekilde, yerel basn altnda beton dayanm ile ilgili
yaplan baz almalarn sonucu gsterilmitir.

60

Yerel basn altnda

tama gcnn
hesab

Yerel basn altnda tama gc deneyi