KAYMALI YATAKLAR

Vedat Temiz

Kaymal Yataklar - Avantajlar

Titreim, darbe ve grlt snmleme zellii
Titreimlere hassas deil
Gresle yalama halinde toza kar korumal
Basit tasarm, iki paraya ayrlabilir, montaj kolay
Radyal ynde az yer kaplar
Byk aplarda rulmanl yataklardan daha ekonomik
yi bir yalama ile ok yksek hzlara kmak mmkn
Uygun yalama ile hemen hemen sfra yakn anma

Kaymal Yataklar - Dezavantajlar

Yeterli ya olmamas durumunda ok hzl
hasar meydana gelir.
Baz hallerde pahal ve kompleks bir yalama
sistemi gerekebilir.
Yksek miktarda ya tketimi
Ya filmi oluumu iin bir zaman gerekli
Milin yzey kalitesi ok nemli

Kaymal Yataklar
Kaymal yataklarda 3 deiik temas durumu sz konusu
olabilir.

Hidrodinamik-Malzeme
temas yok.
Film Kalnl:0,0080,02
mm
Srtnme katsays:
0,0020,01

Kark film: ok az temas

var
ok az anma sz konusu
Srtnme katsays:
0,0040,1

Snr srtnme: Yerel

temaslar var.
Srtnme katsays:
0,050,2

Eksenel Kaymal yataklar

Uygulama alanlar: Su ve buhar trbinleri,
trbo kompresr ve gemi aftlar gibi yerlerde
eksenel kuvveti almak zere ina edilir.
Hidrodinamik film teekkl iin gerekli
geometrik artn (ya kamas) salanmas iin
yzeylerden biri ok paradan oluur.
Burada kullanlan geometriler ok farkl
olabilir. Baz hallerde ise lokma ad verilen ayr
ayr sabit sisteme mafsall elemanlar da
kullanlr (Mitchell yataklar)

Eksenel yataklar - geometri

Eksenel yataklar - geometri

Farkl eksenel kaymal yatak

konstrksiyonlar

Farkl eksenel kaymal yatak

konstrksiyonlar

Eksenel yataklar Ya ak

Eksenel Kaymal Yatak Paralar

Makina Elemanlar I

Kaymal Yataklar iin nerilen

Yalayc Vizkozitesi (ISO VG)

Makina Elemanlar I

Kaymal yataklar
Filmin yk tama ve srtnme durumunu
belirten nemli byklkler
Boyutsuz yk says

Srtnme katsays

Kaymal yataklar
Filmin yk tama ve srtnme durumunu
belirten nemli byklkler
Kama eim faktr

fb : yan akm dzeltme faktr

C: srtnme says
e: eksantriklik
h0: minimum ya filmi
kalnl

nemli tablolar
m

e/a

0,7

0,1476

5,48

0,052

1,0

0,1589

4,86

0,068

1,2

0,1600

4,8

0,078

1,5

0,1577

4,62

0,090

2,0

0,1479

4,71

0,108

3,0

0,1243

5,24

0,134

4,0

0,1035

5,89

0,154

5,0

0,0872

6,53

0,169

b/a

1,33

1,0

0,8

0,67

0,5

m=1

fb

1,19

1,44

1,79

2,3

2,91

3,58

5,41

m=2

fb

1,18

1,41

1,74

2,18

2,74

3,38

4,83

Pratik deerler
Ortalama basn pm=F/(z.l.b) 100500 N/cm2
Genilik oran b/l 0,71,25 tavsiye edilen 1.
Lokma says z= 516 tavsiye edilen 712
Lokma alanlar toplamnn, halka alanna oran
k=z.l.b//4[(d+b)2-(d-b)2]0,60,9
Tavsiye edilen orta hzlar iin 0,8 yksek hzlar iin 0,6
Kama eim faktr m12 tavsiye edilen 1,21,5
Lokmalarda ya filmi olumas iin gerekli debi
Gfilm=0,7.z.b.V.h0 [m3/s]
ngei=(0,30,7)nnominal

Isl hesap
Yatakta meydana gelen srtnme ii
Ls=.F.V (3600/4186) kcal/h
Yatak yzeyinden dar atlan s
L=.A.t1
Suni soutma ile atlan s
Lya=c.G. t2
A(810).D.B.

Eksenel Kaymal yatak

konstrksiyonlar

Bir gemi
pervanesinin
eksenel ve radyal
kaymal yataklar
F=50 ton
n= 90 d/dak

Eksenel Kaymal yatak

konstrksiyonlar
Bir hidroelektrik santraldeki
su trbinine ait dip yata
F=140 ton
n=250 d/dak

Eksenel Kaymal yatak

konstrksiyonlar
Bir buhar trbinine ait
eksenel yatak
F=6 ton
n=3000 d/dak

Ek soutma yaplmayan eksenel yatak

Makina Elemanlar I

Eksenel Kaymal yatak

konstrksiyonlar

Eksenel kaymal yatakta lokmalarn grn

Eksenel Kaymal yatak

konstrksiyonlar

Eksenel kaymal yatakta polimer kapl lokmalarn

grn

Eksenel Kaymal yatak

konstrksiyonlar

Monte edilmi eksenel kaymal yatak

Eksenel Kaymal yatak

konstrksiyonlar

Bir hidro-elektrik santralindeki su trbininin eksenel yatann montaj

Eksenel Kaymal yatak

konstrksiyonlar

Montaj durumundaki eksenel kaymal yatak

Radyal kaymal yataklar

Uygulama alanlar: Sessiz alma, byk
darbeli yklere dayanm (iten yanmal
motorlarda biyel ve krank yataklar gibi),
titreim snmleme vb. gibi isteklerin
bulunduu btn yataklama hallerinde
uygulanr.
Geometrik art muylu ve yatak yuvas arasnda
meydana gelen boluun eksantriklii dolays
ile kendiliinden salanr.

Ya Filmi Oluumu

Makina Elemanlar I

Radyal kaymal yataklar

Geometri

x=1-

Radyal kaymal yatakta film geometrisi

Makina Elemanlar I

Radyal kaymal yataklar

Basn dalm

 blgeli yatakta ykn tanmas

Makina Elemanlar I

Stribeck erisindeki durum

Makina Elemanlar I

Sommerfeld
says

Tavsiye edilen deerler

Ortalama basn pm=F/(b.d) 100150 N/cm2
Genilik oran b/d 0,51,5 tavsiye edilen 1.
Yatakta ya filmi olumas iin gerekli debi
: ya debisi faktr
(Sommerfeld
saysna baldr

zafi yatak boluu (WM veya Bronz yatak

malzemesi iin)

Isil hesap (Ayndr)

Yatakta meydana gelen srtnme ii
Ls=.F.V (3600/4186) kcal/h
Yatak yzeyinden dar atlan s
L=.A.t1
Suni soutma ile atlan s
Lya=c.G. t2
A(1224).D2

Farkl yatak geometrileri

Deiik yatak burcu tasarmlar

Makina Elemanlar I

Ya cebi ve ya delii tasarmlar

Makina Elemanlar I

Ya cepleri iin neriler

Makina Elemanlar I

Radyal kaymal yatak

konstrksiyonlar

Yatak burlarnn gvdeye balant ekilleri

Sabit bilezikli yalama

Makina Elemanlar I

Serbest bilezikli yalama

Makina Elemanlar I

Serbest Bilezikli Radyal Kaymal Yatak

Makina Elemanlar I

Radyal kaymal yatak

konstrksiyonlar

Bir haddeye ait sabit bilezikli radyal kaymal yatak

F=1.100.000 N

Radyal kaymal yatak

konstrksiyonlar

Bir elektrik makinasna ait serbest bilezikli radyal kaymal yatak

F=72.000 N

Radyal kaymal yatak

konstrksiyonlar

Serbest bilezikli radyal kaymal yatak

F=153.000 N

Radyal kaymal yatak

konstrksiyonlar

Serbest bilezikli radyal kaymal yatak

F=258.000 N

Radyal kaymal yatak

konstrksiyonlar

Serbest bilezikli radyal kaymal yatak flan tipi

Radyal kaymal yatak

konstrksiyonlar

Sabit bilezikli radyal kaymal yatak

Radyal kaymal yatak

konstrksiyonlar

Paral radyal kaymal yatak

Radyal kaymal yatak

konstrksiyonlar

Paral radyal ve eksenel kaymal yatak

Radyal kaymal yatak

konstrksiyonlar

Paral radyal kaymal yatak (mafsall tilting pad)

Radyal kaymal yatak

konstrksiyonlar

Paral radyal kaymal yatak (mafsall tilting pad)

Radyal kaymal yatak

konstrksiyonlar

Radyal kaymal yatak

konstrksiyonlar

Trbin destek yata

Kaymal yatak malzemeleri

Yatak malzemelerinden istenen zellikler:

Ya tarafndan iyi slatlabilmelidir.
yi bir basma ve anma mukavemetine sahip olmal.
Yatak malzemesi zarf yzeyine ok iyi bir adeziv ba ile
balanabilmeli.
Scaklkla sertliini ok fazla kaybetmemelidir.
Yasz kalma durumunda mile hemen kaynamamal.
Dkm ve talal imalat iilii kolay olmal, dzgn yzey vermeli.
Isy iyi iletmeli
Korozif etkilere dayankl olmal
zgl arlklar dk olmal.
ok pahal olmamal.

Kaymal yatak malzemeler

Malzeme

erik
(%arlk)

Aklama

Al-Alam
Dk kalayl

Al 92
Sn 8

ok fazla kalay mukavemeti azaltr. elik yuvalarda sl genleme

problemi var. Sert muylu gerektirir. Yksek scaklklarda iyidir. Dizel
motorlar ve kompresrler

Al-Alam
Yksek kalayl

Al 80
Sn 20

zel olarak imal edilir ve bu ekilde kalayn mukavemeti drmesi

nlenir. Otomobillerde krank yataklar, uaklar tipik uygulamalar

WM- kalay bazl (Babbitt)

Sn 84, Cu 8
Sb 8

Dk yk tama kapasitesi, genellikle bir tayc zarfa balanr

(krlang kuyruu geme) kirli ortamlar iin uygun. Motorlar

WM- kurun bazl

(Babbitt)

Pb 75, Sn 10
Sb 15

Yksek antimon krlganl arttrr. Dier WM den ucuzdur. Krank

yataklar, transmisyon burlar ve elektrikli aletlerde kullanlr.

Kalay bronzu ve kzl

dkm

91,2 Cu
8,5 Sn, 0,3 P

Yksek sertlik, iyi yalama gerektirir. Yksek scakla ve korozyona

dayankl. Arazi aralar, biyel yataklar

Kurun bronzu

Cu 70
Pb 25, Sn 5

Yksek hz ve byk yk uygulamalar iin uygun. Yumuak muylularla

kullanlabilir. Pompalar, ev aletleri, demiryolu tatlar

Fosfor bronzu

Cu 80
Sn 10 Pb 10

Yksek sertlik. yi darbe dayanm. Takm tezgahlar, pompalar, ev

aletlerinde yaygn olarak kullanlan popler bir malzemedir.

Bakr kurun Alam

(Dkm)

Cu 75
Pb 25

Ana matris bakrdr. Kurun yk tama kabiliyetini arttrr ancak korozyon

problemi oluturur. Ar ykl uygulamalar.

Bakr kurun Alam

(Sinter)

Cu 75
Pb 25

metalli yatak malzemelerinde WM nin alt tabakasn oluturur. Yksek

scaklk ve ar ykl uygulamalarda kullanlr.

Metal yatak malzemelerinin tayc

zarfa balantlar ve nerilen deerler

0,01.d + (0,51) mm
c(0,20,4).d

Kaymal yatak malzemeleri Plastikler

PTFE (Teflon): Cam elyaf, karbon elyaf, bronz,
MoS2, elik takviyeli
PA (Poliamid): PA 6, PA 66, PA 4.6, PA 12 vb.
UHMWPE
POM: Delrin
PI: Yksek scaklklar
PMMA: Yksek scaklklar
PEEK: Yksek scaklklar

P.V faktr
p.v [N/m2.m/s] yzey basnc x kayma hz
zellikle kuru srtnmeli kaymal yataklarda
nemlidir.
p.v faktr bir yatak malzemesinin srtnme
enerjisini tolere edebilme kabiliyetinin bir
lsdr.
eitli yatak malzemelerinin kullanlabilecei
p.v limit deerleri literatrde verilmitir.
Emniyetli bir alma iin snr deer p.v/2
olarak alnmaldr.

P.V faktr

60

Baz plastikler iin p.v limit deerleri

Malzeme

p.V anma deeri [MPa.m/sn]

Limit scaklk [C]

Poliamid 66 (PA 66)

0.05

100

Poliamid 6 (PA 6)

0.04

95

Polioksimetilen (POM)

0.07

120

Polibtilen teraftalat (PBT)

0.07

120

Polietilen (HDPE)

0.1

90

200

0,25

150

Polietereterketon (PEEK) +CE

Poiamid/Polietilen (PA/PE)

Makina Elemanlar I