Trình Gia Chính Phả

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 138

TRNH GIA CHNH PH

Tc gi : Trnh Nh Tu - xut bn nm 1933

Minh Khang i Vng Trnh Kim


1

L quyn gia ph ca cha Trnh, chp ht cng vic ca 12 i cha, t


lc thnh n lc suy, gm mi vic chnh tr, vn chng, ngoi giao, ni
chin, quc th, nhn ti,vv. V i vua L, cha Trnh: tm li l ht thy
nhng iu quan h n lch snc Nam trong klhong 249 nm t th k
th XIV n th k th XVIII (1539 1787) u c quyn sch ny.

TA

H c Gia ph cng nh nc c lch s, k nim cng c ca t tn i


trc v t bo ngun gc cho con chu i sau.

Nh Trnh l mt nh to h, di ging, trong nc Vit Nam. Xem ch c


cu rng: Trnh tn, L ti, th bit L nh c Trnh, my gy dng c c
nghip trung hng. Xem li c cu: Vua L cha Trnh, th l Trnh nh L
mi dng ln c nghip, tri th mi bn i vua, tnh c hai trm bn mi
nm l. Vn trnh, v cng r rt trong lch s triu L, m th th trc sau
u ghi chp trong gia ph h Trnh. Duy t lc vua L tht th, h Trnh b
thin, con chu xa i, gia ph rch nt. Nh th m mun kho cu, son
thnh mt b Gia ph hon ton khng phi vic d. V nay ng lc hn t
hu tn, Quc ng ng thnh, lm sch quc ng ct ly chi nh gin d,
tng th phn minh nh vn nc trong, v ngi p, qu v t nhin, khng
cn phn sc. Nu ni vn hoa qu s mt s thc ca tin nhn, m vn tt
qu sao lm gng cho hu th? Vy thi phi hc hnh rng, kin thc cao
mi c th lm c.
ng Trnh Nh Tu, dng di nh Tng, tnh li ham hc, mi Tham
t, chuyn hc s khoa. Trong hn Thng du, c ngy cng h, t xem Gia
ph, dch ra Quc vn, thy ch no khim khuyt, ly Khm ch Vit s
thm vo cho , thy ch no sai nhm trch Vit Nam s c chua vo
cho tng. Tm tt c thy mi hai i, chia ra lm nm giai on. Ni c
chng c, nh dao chm , nh inh ng cy. Vn khng cu k, tr con d

xem, n b d hiu. Li k cu nin hiu nh L sng my dng lch, lm


thnh mt quyn c linh trm t, nhan : Trnh Gia Chnh Ph. Lm xong
a ti xem: ti c t u n cui, ht lng knh phc, nn cm bt lm ta
ny

Lo Nhai, ngy 15 thng 3 nm Nhn Thn


Nin hiu Bo i th by (21 mars 1932)
T ti Hn lm vin kim tho
u hoa Trn kinh nam

TA

Chng ta khi cn nh, thng nghe ni: Vua L Cha Trnh, vn


tng l cu ngn ng thng ca thn qu ta. Lc i hc li thng
ngm cu: Trnh tn L ti, Trnh bi L vong, cng khng hiu ngha
cu y th no? Sau hc n s Nam, mi bit cu ngn ng kia pht hin
ra t i hu L, m c quan h vi quc dn lm, v s gii quyt hai cu
n l tnh hnh lin lc ca hai nh, cng v nh ng quan i vi dy thn
kinh vy.
L nh c Trnh mi khi phc c c , dp yn c lon gic, tuyt
dit c Ngy Mc, thu phc c Nam Triu: tm ti ging c, thay i
chnh mi, u l nh tay cha Trnh c.
Trnh nh c L mi c vinh t diu tng, phong th m t: sclnh ra
Bc, Bc phi tun; vinh quyn sang Nam, Nam phi phc; thu phc c
nhn ti, hiu lnh c thin h, u nh c vua L c. Nn ng Trng
Trnh c bo nh cha rng: mun n la phi tm thc ging c li dn
ra cha m ch bo nh s: nn thnh knh phng Pht th c th lc.
Th nn Trnh du quyn khuynh thin h m vn phi gi o t thn,
khng dm bt trc nh Vng Mng nh Hn, Lc Sn nh ng vy.
Vua L my phen toan mu tr cha Trnh m cng khng xong, l bi
ti thin s. n sau Nguyn Hu Chnh dn Ty Sn vo, mn ting ph
L dit Trnh, t ra Trnh mt th L cng khng cn: th l kt cc ca hai
nh.

Li xt n s tnh lin lc ca Nguyn vi Trnh: c Th T Trnh


Kim nh c Chiu Hun Nguyn Kim mi gy ln c Vng nghip
c oan Quc Nguyn Hong li nh c c Thnh T Trnh Tng mi
m mang c Nam Triu. y l on th nht, on gia th tuy rng
Nguyn vi Trnh tranh hnh nhau m vn duy tr nhau: Nguyn v e c
Trnh m ht sc m t ci gip vua L ngoi, Trnh e c Nguyn m
ht sc gi o thn t gip vua L trong.
Sau cng th Trnh tht th m Nguyn li ln ngi, nh n tnh xa
ngha c, sc cho con chu nh Trnh c coi gi vic t t Tin Vng.
Nh Trnh c Bn Triu m c hng hng ha trm nm, khng n
ni lun duyt nh h H, h Mc. Th l nh c trung hun ca Lit
Vng li cho .
Nay nhn ng Trnh Nh Tu a ti xem b Trnh Gia Chnh Ph,
vy xin cn thut lm ta.

Giang Nam, Ngc H c s


Phm Ngc an
Cn t

BI TNG LUN

Nh Trnh, t c Thi vng Trnh Kim theo c Triu T Nguyn


Kim gip vua L trung hng dp yn c Chu Hoan, Chu i, ly li
c Trn Hng, Trn Tuyn, tri th vua Trang Tn, vua Trung Tn, vua
Anh Tn nh L tng tc Minh Khang i Vng.

c Trnh Tng phong tc Bnh An Vng, bt git c Mc Mu


Hp, ly li c thnh Thng Long, ni di tr cha, gip ln nghip , tri
th bn triu, dng thnh Vng ph, anh hng ting lng Trung Quc.

c Trnh Trng phong tc Thanh Vng, gip qun cu nh Minh, sai


tng tr Ngy Mc, tn ph vua Thn Tng, vua Chn Tn; vua nh Minh
tng phong An Nam Ph Quc Vng.

c Trnh Tc phong tc Ty Vng, tri th vua Thn Tn, vua Chn


Tn; vua nh Minh tng phong An Nam Ph Quc Vng.

c Trnh Tc phong tc Ty vng, tri th vua Thn Tn, Huyn


Tn, Gia Tn, bn triu, nh bt c gic Mc Kinh V, ly li c trn
Cao Bng.

c Trnh cn phng tc nh vng, khi tui tr gip ng v cha, ly


li c nhiu cnh th, th vua L Hi Tn, L D Tn.
c Trnh Cng phong tc An vng, sa i nhiu vic trong nc.
c Trnh Giang phong tc Uy vng, dng vua Thun Tn, vua
Tn, sn sc vic chnh tr, khuyn khch bn nho thn.
c Trnh Doanh phong tc Minh vng, tn ph vua L Hin Tn,
chn dng k hin ti, dp yn c lon gic,lu tm v vic chnh tr, trm
h an vui.
c Trnh Sm phong tc Tnh vng, dp yn gic Trn Ninh, bnh
c trn Thun Ha, sa i vic chnh tr.
c Trnh Cn phong tc Din vng, phi qun tam ph bch b.
c Trnh Khi phong tc oan nam vng, phi tn Nguyn Trang
bt np Ty Sn, khng chu khut, bn t tn.
c Trnh Bng phong tc n vng, tr toan khi phc, li b
Nguyn Hu Chnh nh thua, chn nn s i, xut gia u Pht.

H Trnh nh ta, t c Thi vng Trnh Kim tng chnh n c n


vng Trnh Bng xut gia truyn ngi cha, mi hai i chn, cng hai
trm bn mi chn nm, thc l mt nh khng phi l , cng khng
phi l B, quyn khinh thin h m vn gia o t thn. Khng nhng cc
vua i nh L tn phong vng tc m dn n vua i nh Nguyn cn
truy nim n tnh. Nn c sc d cho t tn h Trnh tr v trc c

bit cp t in m ni ging h Trnh ta v sau ny i c min tr su


dch.
Th my bit: Nc c thay i, nh c thnh suy nhng bao gi i vi
nc cng phi ly Trung lm u, i vi nh phi ly Hiu lm trng, nn
tng thut hnh trng ca t tn i trc, son thnh b Gia ph ny,
mong con chu i sau trng lm gng, sao gi c:

Con nh tng, chng ging lng cng ging cnh

Nay tng lun


Lo Nhai, ngy 15 thng ging nm Nhn Thn
Nin hiu Bo i th by (20 fevrier 1932)
Nht nham Trnh Nh Tu

LCH S VNG NGHIP NH TRNH


ON TH NHT
CNG C LIT T
C Hng t Phc m vng Trnh Liu, ngi lng So Sn, huyn Vnh
Phc, ph Thiu Ha, trn Thanh Ha, lc b cha m mt sm, ly ngh cy
cy chn ni sinh nhai, li vn c lng nhn t hin hu. Mt hm, tri
gn ti, cht gp ng gi by mi tui trn b sng, xin ng tr mt dm.
C cho mi vui v, cng i v nh, tip i rt hu. m khuya, ng gi
bo c rng: Ti xem ng c lng thnh thc tio i ti. Bn nam ni
Hng Lnh c mt ngi t, m y, bn i sau, c th lm ln Vng
nghip. Ti mun ly ch t y tr n ng, ng ngh sao?- C tha rng:
Ti dm mong u th!- ng gi li bo rng: Tri cho ngi cho, khng
phi tm cng c.C theo nhi ng cng i ly hi ct thin nhn v
chn ch , song cng i n bn ng ni L Sn, x Ng Thng, x
Bin Thng. ng gi ch bo c rng: Ch ny c th lp ngi dng c
c. Li i n M Thm, ng gi ni rng: Ch ny qu a, trm nm
sau c th lm m phn tip phc c, ri hai ngi cng tr li So Sn.
ng lc ch chn vui v, ng gi ng nh ra ngoi, ri khng bit i u
mt, tm khng thy mi bit l Thn trn tri ging xung (sau phong l
Tng Thin Thn Vng).
C ly con gi h Hong lng Bin Thng ri ri sang y.
C sinh ra c Din Khnh vng Trnh Lan.
Trnh Lan sinh ra c vng Trnh Lu.

10

Trnh Lu ly con gi h Hong thn H, lng V Quc (huyn Yn


nh), sinh ra c Th T Minh Khang i Vng Trnh Kim.
Trnh Kim gy ln Vng nghip truyn mi hai i, cng hai trm
bn mi chn nm.

11

ON TH HAI
HNH TRNG CA LIT T

1. I TH T MINH KHANG I VNG (1539 1569)

Trnh Kim mt vung, tai to, m ci cha t nm ln su. M con ngho


i, ai cng khinh . Trnh Kim phn tri, b Bin Thng li v So Sn,
thng nht vn chn tru thu trong ni L Sn, t tp tr mc ng, ly g
vt lm lng thc, ly tru b gi lm voi nga, b bng lau gi lm c x,
by c ng, tp trn mc. Ngi lng kh chu, toan mu hi Trnh Kim
mi chy v vi by ti nh Mc l tc Ninh Bang Hu ngi lng Bin
Thng, chn nga cho tc hu Thch Thnh (xch Th Liu), ri ly
mt con nga gii chy sang Mng Sng (C Lng Ai lao), cn b m phi
trn v qu mnh l lng V Quc. Trnh Kim nghe tin v thm m. C
ngi t gic vi tc Hu, tc Hu sang So Sn vy bt, nhng khng
bt c Trnh Kim, bn tri b m em dm xung sng lng Bin
Thng. Xc b tri dt vo b sng, gp ngi h Mai lng ng Bin vt
em ln b, ng tm vn cuc toan chn, ra n ni mi n ln thnh
m. Ngi ta ai cng cho l thin tng. Ch m y n nay xa bi ra n
gia sng, c nhiu cy c th. Trnh Kim c tin m b nn, khc lc vt
v, ni khng ra li lm l t m, ri xa l V Thi Tung nh i tng v x
ng Lng, thn So Sn.
Lc by gi c Hng quc cng Nguyn Kim tn ph nh L ng n
t Mng Sng s Ai Lao ang toan trnh khi phc c nh L, thy

12

Trnh Kim c dng lc. Nguyn Kim mi tu cho lm chc Tri m c Dc


ngha hu ng li g con gi l Ngc Bo cho cng gia sc ph L.
Vua ti nh L nng nu Cm Chu chiu tp binh m. Mi n
nm Canh T (1540), mi em qun v nh Ngh An v Thanh Ha, thu
phc t Ty (1543). By gi quan tng trn nh Mc l Dng Chp
Nht ra hng Trnh, uy ting ngy mt lng ly.
Nm t T (1545) Vua L tin binh ra nh trn Sn Nam, Nguyn Kim
l tng Thi T Tit ch thy b mi dinh, nh u c y. Khng
ng Mc Phc Hi y cho Dng Chp Nht l hon quan gi cch hng vua
L thm thnh tnh th. Vua L tnh thc, cho binh theo nh Mc. Mt
hm i n huyn Yn M, vua L mi Nguyn Kim n bn tm s, gp
tri nng bc, em da mi Nguyn Kim n gii kht. Nguyn Kim ng phi
thuc c cht. Chp Nht trn v vi Mc. Trc khi cht, Nguyn Kim
giao c binh quyn cho con r l Trnh Kim.
Trnh Kim c ra phong lm y tng Tit ch thy b mi dinh
gm tng chc Ngoi binh Chng qun Quc trng s hm Thi s, tc
Lng quc cng.
Nm Bnh Ng (1546), Trnh Kim rt qun v Thanh Ha lp hnh in
n Vn Li thuc huyn Thy Nguyn (Thanh Ha) cho vua , dng
hnh dinh x Bin Thng ri chiu m nhng k ho kit, luyn tp qun
s, tch tr lng tho lo vic nc. Anh hng ho kit Chu Hoan,
Chu Din (Ngh An) u vui lng theo dung nn cnh th Chu i ( Thanh
Ha) cng dn dn bnh tr c.
Nm Mu Thn (1548) , vua Trang Tn mt, Trnh Kim lp Thi t l
Duy Hin ln lm vua: tc l Trung Tn, c 8 nm ri bng h.
13

Trong my nm i vua Trung Tn, Trnh Kim gi th th t Thanh


Ha sa sang vic binh lng, i ngy tin nh h Mc.
Vua Trung Tn mt khng c con m lc by gi dng di h L cng
khng c ai; vic binh quyn vn trong tay Trnh Kim c.
Trnh Kim thn i tm con chu nh L, n lng B V ( huyn ng
Sn) gp c chu huyn tn ng Lam Quc cng L Tr ( anh vua Thi
T) tn l Duy Bang (tc gi l Cha Chm) rc v dng ln lm vua, tc
l vua L Anh Tn.
Nm Mu Ng nin hiu Chnh Tr th nht (1558), tri ma to lun,
trong nc mt ma, dn tnh i km, Trnh Kim sp sa tin binh phi
hon n nm sau, cho qua nn i. By gi t Thun Ha mi bnh nh,
nh L t chc Tam ty v phn ra cc ph, huyn cai tr nhng nhn tm
vn cha yn, v y li l ni xa him nn Trnh Kim ngy m rt lo v
mt Nam. Nguyn Hong nh ch l cng cha Ngc Bo xin Trnh Kim
cho vo trn t Thun Ha. Thng mi nm y (1558), Trnh Kim dng
biu tu vua Anh Tn: t Thun Ha l ni hnh thng xa nh nc nh
binh ti y m thnh ln a nghip. Nay nhn tm cha yn, nhiu ngi
trn ra theo Mc, s sau ny c k em gic vo cp ph chng? Nu
khng c mt ngi tng gii chn th, khng sao yn c. on qun
cng Nguyn Hong vn dng th tng, gm dng lc, c th cho vo
trn th Thun Ha cng vi cc th tng min Qung nam lm th
dc. Nh vy nh vua my khi ci lo v pha Nam. Vua L Anh Tn nghe
nhi Trnh Kim tu, chun cho Nguyn Hong vo trn th Thun Ha, sc
cho mi vic c chuyn trch, ch hng nm phi cng thu.

14

Trnh Kim khng phi lo n mt Nam na, nm sau (1559), khi binh
nh Mc.
Mc Kinh in em binh vo nh Thanh Ha c thy k hn mi trn,
trn no cng i bi phi rt qun v, Trnh Kim tin binh nh Sn Nam
k va su ln, m khng ln no c ton thng. Ch c nm K Mi
(1559), Trnh Kim t lnh su vn qun tin ln mt Bc, chim c tnh
Sn Ty, Hng Ha, Thi Nguyn, Kinh Bc, Lng Sn v cc huyn thuc
Hi Dng, nhng li b Mc Kinh in o ng b vo nh p Thanh
Ha, tnh th rt nguy cp. Trnh Kim phi b x Bc v gi Ty .
Thnh ra hai bn c gi nhau mi, khng bn no c hn m cng khng
bn no thua hn.
Trnh Kim tuy cha ly li c t Bc K nhng dp yn c
Chu Hoan, Chu i, ly li c trn Hng, trn Tuyn, li vn c dng
lc hn ngi, bit xp t cc k hoch chng gi, bit tr tnh vic lu
di, khin cho th lc nh L mi ngy mt thm mnh. Nh L nh Trnh
Kim mi trung hng c, m h Trnh lp ln nghip Cha cng l khi
u t Trnh Kim vy.
Nm K T th 12 (1569), Trnh Kim c gia phong lm quan thng
tng chc Thng phu Thi quc cng. Nm Canh Ng nin hiu chnh tr
th 13 (1570) thng hai ngy 18, Trnh Kim mt th 68 tui truy tn Minh
Khang i Vng, miu hiu l Th T. Chiu cho con trng l Trnh Ci
tc i quc cng thay quyn cha lo vic nh dp. Nhng Trnh Ci
khng bit thng qun s, nn tng t khng ai quy phc u b theo c v
vi em l Trnh Tng, Trnh Tng nhn y c ni nghip Vng.

15

2. I THNH T TRIT VNG TRNH TNG (1570 - 1623)


Trnh Tng con th hai ca Trnh Kim, thy tng t khng quy phc
anh l Trnh Ci m theo c mnh, bn cng vi L Cp v Trnh Bch
rc vua v n Vn Li (Thanh Ha). Trnh Ci c tin em qun ui
theo nhng khng ui kp, li gp Mc Kinh in c mi vn qun sang
nh ca b Linh Trng, Hi Tro, Chi Long; qun ng ph H Trung,
khi la lin lin hn mi dm ta. Trnh Ci t lng th khng chng li
c, bn em qun v hng h Mc, Mc li cho gi quan tc nh c.
Mc tha th ko binh ln Sng M, t Ca ng tr xung sng Lng T
Bng lt tr v, khi la rc tri, tinh k rp t. Bn t ngn sng M:
Chu Ra, Chu Tm; hu ngn sng M: huyn Li Dng, huyn Nng
Cng u bin thnh ni chin trng. Qun Mc tin n vy hnh in ch
vua L ng. Trn Thanh Ha li sp v nh Mc.
By gi vua Anh Tn ri v ng Sn phong cho Trnh Tng lm T
Tha tng Tit ch mi dinh tng s, chng vi qun Mc, Trnh Tng
sai cc tng gi cc ni him yu, rt l chc chn. Mc Kinh in nh
mi khng c, lu ngy ht c lng thc. Trnh Tng tha th rc xa
gi em qun nh ly li c huyn Thy Nguyn, huyn Yn nh, thng
cho n huyn ng Sn, tr dinh y ri sai ng Hong nh i nh ly
huyn Li Dng, huyn Nng Cng v a phn Qung Xng na, v sai
ng Li Th Khnh nh ly huyn Tng Sn, huyn Nga Sn. Qun Mc
thua chy, Kinh in phi nh tri rt qun v Bc.
Nm Tn Mi nin hiu chnh tr th 14 (1571), vua L Anh Tn bn n
chin cng, gia phong cho Trnh Tng lm quan Thi y tc Trng quc
cng v thng trng cho cc tng s. Quan thi ph l L Cp sinh
16

lng ghen ght, mu vi vua toan hi Trnh Tng. Trnh Tng gi lm ngi
thng ly vng ngc tng cho L Cp . Ngy 21 thng 11 nm y, L
Cp thn li t, Trnh Tng phc binh git ngay. Vua Anh Tn lo s lm,
cng bn hong t a ra tun ngoi, chy vo Ngh An lnh huyn Li
Dng, ri mt ngy 22 thng ging nm Qu Du nin hiu Hng Phc th
hai (1573).
Trnh Tng thy vua xut ngoi ri bn rc hong t th nm l L Duy
m lng Qung Th (huyn Thy Nguyn) v dng ln lm vua, i nin
hiu l Gia Thi, y l vua L Th Tn.
Thi by gi qun Mc ang tung honh, Trnh Tng mt mt chia qun
phng gi cc ni him yu, mt mt tin i binh nh nhau vi Mc
thnh Khoi Chu. Tng nh Mc l L Th Vim, Mc Kinh in yu th
phi cng nhau rt qun v Kinh .
Ri trong 10 nm t Qu Du (1573) n Qu Mi (1583), Trnh Tng
c gi vng t Thanh Ha, Ngh An khin cho Mc nh vo phi hao
binh tn tng. Tng nh Mc l Mc Kinh in, Nguyn Quyn v Mc
Ngc Lin khi th vo nh Thanh Ha, khi th nh c Thanh Ha v Ngh
An nhng khng bao gi thnh cng li phi rt qun v.
Nm Mu Dn (1578), i nim hiu l Quang Hng.
n nm Qu Mi (1583), Trnh Tng xem th mnh mnh, mi c
binh m ra nh Sn Nam (Nam nh) ly c rt nhiu lng thc. V
sau nm no cng ra nh khin cho qun nh Mc sc mt ngy mt suy.
Nh Mc thy th nh L mt ngy mt mnh, bn bt qun dn p ba tng
ly, o ba ln ho ngoi thnh i La phng gi ly.

17

Ly y bt u t lng Nht Chiu (nay l Nht Tn v pha Ty Bc H


Ni, quanh Ty H, qua x Yn Thi (lng Bi lm giy ta) theo ng ngn
sng T Lch n Gia Kiu (nay l Thnh Quang) sut sang ng cho n b
sng Nh H gn x Vnh Tuy (thuc huyn Thanh Tr).
Th l Thng Long, pha ng sng Nh H v pha ty, nam, bc c ly
bao bc rt l kin c.
Trnh Tng bn nht quyt c i binh ra nh Thng Long.
Nm Tn Mo (1591), Trnh Tng sai Din qun cng Trnh Vn Hi,
thi qun cng Nguyn Tt L em binh trn th cc ca b v cc ni him
yu; sai Th qun cng L Ha li gi ng dinh v trng nom c a ht
Thanh Ha. Phng b u y ri, Trnh Tng bn chia nm vn (50.000)
qun ra lm nm o, giao cho Thi ph Nguyn Hu Lin, Thi y Hong
nh i, Ln qun cng H Th Lc, Th qun cng Ng Cnh Hu mi
ngi lnh mt o; cn mnh t thn chnh lm tng em hai vn qun
thng ca Thin Quan (Ninh Bnh) tin nh nh Mc.
Vua nh Mc l Mc Hu Hp c tin Trnh Tng em qun ra Bc,
bn hp tt c qun bn v v qun nm ph c hn mi vn, chia lm
ba o, sai Mc Ngc Lin v Nguyn Quyn lnh hai o i lm t hu
dc;cn mnh t dn trung qun n ng i trn vi qun Trnh Tng.
Trnh Tng thy qun Mc n bn t mnh dc tng s, th nh cho
c gic yn trong nc. Hai bn nh nhau bn sng Ht Gian. Qun
h Trnh nh rt hng. Qun nh Mc chng khng ni, thua chy qua
sng, ng lt tranh thuyn, ln xung sng cht qu na. Mc Hu Hp b
chy. Qun h Trnh tha th ui trn gn n thnh Thng Long, ng
qun trn sng Nhu (Ninh Giang). Va gp tt Nguyn n nn Trnh
18

Tng nh chin cho qun s ngh ngi n tt. Qua sang thng ging nm
Nhm Thn th 15 (1592), Trnh Tng lp n t tri t v cc Tin nh
L ri t ba iu nghim cm qun s:
iu th nht: khng c vo nh dn ly lng thc v ci uc.
iu th hai: khng c cp ca ci v cht cy ci.
iu th ba: khng c dm hip n b con gi, khng c v t th
m git ngi.
Ai phm ba iu y s ly qun php nghim tr.
on ri, Trnh Tung tin qun nh Thng Long thnh. Qun sang sng
Nhu, ng cha Thin Xun thuc x Thanh Xun cch tnh l H ng
gn hai cy s ri n cu Nhn Mc ngh chn.
By gi Mc Hu Hp tuy thua qun cy c trng giang th him,
thy qun nh Trnh tin ln bn sai l Mc Ngc Lin, Bi Vn Khu,
Nguyn Quyn v Trn Bch Nin li c gi thnh Thng Long, ri em
qun qua sng Nh H sang ng lang Th Khi (huyn Gia Lm), dng
mt trm chic chin thuyn chng gi mt ng thnh Thng Long. Mc
Ngc Lin thng lnh i qun gi mt Bc, ty - bc v ty thnh Thng
Long, t sng Nh H (x Nht Chiu) n ca Bo Khnh. Bi Vn Khu
v Trn Bch Nin cm bn o qun gi mt Ty Nam: ca Gia Kiu,
Mng Kiu v Trin Kiu (t Tin lng n Bch Mai). Cn Nguyn Quyn
th dc qun chng gi mt Nam v ng Nam t Bch Mai n sng Nh
H.
Mng 5 thng ging nm y (1592), Trnh Tng ko qun qua cu Nhn
Mc sang sng T Lch, ng S i, by trn th ri truyn cho cc
19

tng s ni nht phi ly c thnh Thng Long v tng no vo c


trong thnh trc s c trng thng.
Nguyn Hu Liu v Trnh Ninh lm t dc cm mt vn qun v voi
nh ly cu Gia Kiu (nay l Thnh Quang) cng Bi Vn Khu v Trn
Bch Nin i chin cu ty.
Hong nh i v Trnh ng lm hu dc c 10.550 qun v voi, nh
nhau vi Nguyn Quyn mt Nam thnh Thng Long: cu Trin Kiu (Bch
Mai) v ca Nam Giao.
Tin qun v trung qun c Trnh c xut.
Trnh Tng lm hu tp c 25.000 qun.
Thu Trang Hu cm 1.200 qun nghe hiu lnh phi nh tin phong,
ly cu Mng Kiu v ca Mng Kiu mt Nam thnh Thng Long.
Xp t u y, cc o qun u ko v x Hng Mai (nay l Bch Mai
phng) ch hiu.
n gi T th ni hiu bng ba ting sng, timg cng v t v. Th l
gn 9 gi sng mi bt u khi chin: mi n 3 gi chiu m bt phn thng
ph. Trnh Tng c bn qun c sc xng vo mi ph c lu. Qun Trnh
ko vo trong thnh, Bi Vn Khu, Mc Ngc Lin v Trn Bch Nin b
thnh chy thot.
Qun Nguyn Hu Lin ly c ca ty, xng vo trong thnh, t ph
lu i, dinh th, ri ko thng n bn sng Nh H.

20

Hong nh i chim c ca Trin Kiu (Bch Mai), ph cu Trin


Kiu, khin cho qun Nguyn Quyn khng li tho than, cht hi rt nhiu,
Nguyn Quyn b bt cn hai con t trn.
Trnh Tng thng trn ri, ko ton lc qun k binh v voi vo thnh
Thng Long. Qun Mc b cht hoc b bt rt nhiu; phn th chy v pha
ng, bi qua sng Nh H trn, b cht ui rt nhiu. Mc hu Hp chng
gi hai bn b sng Nh H cu c nhiu ng lt trn qua sng.
Khi bt c Nguyn Quyn ri, Trnh Tng i i rt n cn, hi
Nguyn Quyn nhng k hoch dit Mc. Nguyn Quyn khuyn nn ph
lu i La san phng ra lm bnh a, ri tip chin lun.
Tuy ph mt nhiu th gi v tn cng phu my xong nhng Trnh Tng
cng nghe theo Nguyn Quyn bt qun lp vo, ph lu.
Th l cui nm Nhm Thn (1592), Trnh Tng thu phc c thnh
Thng Long v c x Bc K (pha nam tnh Hng Yn v Thi Bnh khng
k).
Cng vic xong ri, Trnh Tng thn v Thanh Ho em tin thng trn
cho Vua bit.
Trnh Tng b Thng Long v Thanh Ho, Mc Hu Hp khng bit
nhn c hi y chnh n qun b, sa i chnh th, li c say m trong vng
tu sc, bc i cc tng s, n ni cc cng vic h hng, thn mnh b hi.
Tng nh Mc l Bi Vn Khu c ngi v tn l Nguyn Th, nhan
sc hn ngi. Mc hu Hp toan git Vn Khu ly Nguyn Th lm v.
Vn Khu bit , em v vo huyn Gia Vin (Ninh Bnh). Mu Hp cho qun
theo bt, Vn Khu phi xin v hng Trnh Tng.
21

Trnh Tng mng lm, sai Hong nh i ra n Vn Khu cho Vn


Khu lm tin khu, t mnh li em i binh tr ra Trng An, gp quan nh
Mc sng Thin Phi (huyn Yn v Phong Doanh thuc tnh Nam nh),
nh nhau mt trn kch lit, ly c 70 chic thuyn chin. Tng nh Mc l
Trn Bch Nin hng Trnh Tng.
Qun Trnh Tng ko ra Bnh Lc (H Nam) ri sang huyn Thanh Oai
(H ng) ng bi Tinh Thn (x Thanh Thn by gi), sau tin ln n
sng Ht Giang (ca sng y ra sng Hng H), gp tng nh Mc l Mc
Ngc Lin nh cho mt trn in bi, ly c k hng nghn chic thuyn
chin. Qun Mc b tan v.
Mc Hu Hp c tin qun mnh thua to, b thnh Thng Long em
binh chy v ng Kim Thnh thuc tnh Hi Dng.
Trnh Tng ra ti Thng Long sai Nguyn Tht L, Bi Vn Khu v
Trn Bch Nin em qun tin nh Kim Thnh, nh Mc Hu Hp ly c
rt nhiu ca ci vng bc v bt c m Mc Hu Hp cng qun nhu chin
m em v.
Mc Hu Hp thy nhiu phen qun mnh bt li bn c con l Mc Ton
gim quc, ri t mnh thn chinh em qun i nh. Nhn sai ngi n hi
Trng Trnh quc cng mu k nn lm th no? Trng Trnh bo: Mt mai
nc c bin c, t Cao Bng tuy nh nhng cng kh di duyn c vi i.
By gi quan nh Mc l bn Ung, Ng To c thy 17 ngi, v
hng nh L.
Trnh Tng sang n huyn Vnh Li, ri sai Phm Vn Khoi em
qun ui nh Mu Hp huyn Yn Dng (Bc Giang) v huyn V Ninh

22

(nay l huyn V Giang thuc tnh Bc Ninh), Mc Hu Hp cng th phi b


thuyn chy ln b, vo n trong cha huyn Phng Nhng (Bc Giang),
Vn Khoi ui n y, c ngi ch dn bt c Mu Hp em v Thng
Long, lm ti sng 3 ngy ri em chm bn sng B , u Mu Hp em
vo bu trong Thanh Ho.
Nh Mc lm Vua k t ng Dung n Mu Hp gm 5 i cng c
65 nm (1527 - 1692).
By gi Mc Knh Ch (con Mc Kinh in v cht Mc ng Dung)
ng Triu bit tin Mc Hu Hp cht, bn t tn lm vua, ng huyn
Thanh Lm, hp tc ng hn trm ngi v cc quan vn v ri treo bng
chiu m qun s. Chng bao lu c su, by vn ngi. Mc Ton l con
Mc Mu Hp cng theo v vi Mc Knh Ch.
Trnh Tng thy Mc Knh Ch li ni ln, thanh th lng ly bn em
qun sang nh huyn Cm Ging v huyn Thanh Lm. Ngy 14 thng
ging nm Qu T nin hiu Quang Hng th 7 (1593), Trnh Tng bt c
Knh Ch v h hng nh Mc cng cc quan vn v c thy 60 ngi. Trong s
c hai qun cng Khang Hu v Hng L. Ngy 27 thng y, Mc Kinh Ch
b x gio.
Trnh Tng nh c trn y, tr v Thng Long. Thng 3 nm Qu T
(1593), rc xa gi vua Th Tn t xch Vn Li n Thanh Oai tr chn.
Thng t rc v kinh ng chnh in m triu v thng thng cho cc tng
s. Vua Th Tn chu bn phng chu mng v i x cho thin h.
Nm sau, tng nh Mc l Mc Ngc Lin tm c mt ngi con Mc
Kinh in l Mc Knh Cung lp ln lm vua, chim gi chu Yn Bc t
Lng Sn lm cn bn. Nhng chng bao lu Trnh Tng sai quan Thi y l
23

Hong nh i em binh ln nh, Mc Kim Cung v Mc Ngc Lin chng


khng ni phi b chy sang Long Chu.
n y nh Mc tan ht m nh L trung hng mi thc nht thng c
Nam - Bc.
Trnh Tng tuy dt c nh Mc, thu phc c t ng nhng
nh Minh nhn ca t ca nh Mc vn c bnh nh Mc khng chu nhn
nh L. V con chu nh Mc v ng nh Mc cn nhiu: nay xng vng ch
ny, mai ni lon ni khc, cho nn Trnh Tng phi dng n c tr lc: dng
tr gi cho nh Minh khi quy nhiu; dng lc nh dp d ng h
Mc.
Khi Trnh Tng ly li c thnh Thng Long ri, nh Mc sang ku vi
Minh rng khng phi con chu nh L, chnh h Trnh ni ln tranh ngi.
Vua nh Minh sai s n Nam Quan khm xt v vic y.
Thng 3 nm Bnh Thn (1596), vua Th Tn sai quan H b thng th
Ung v quan ng s Nguyn Vn Giai ln Nam Quan tip x Tu. Sau
li sai hai ng Hong thn L Cnh v L Lu cng vi quan Cng b T th
lang Phng Khc Khoan em 10 ngi k mc, 100 cn vng, 1.000 cn bc,
n An nam thng s ca nh Mc v n An nam Quc Vng ca vua L
ngy trc, sang cho s nh Minh khm. Nhng s nh Minh bt vua Th Tn
phi thn hnh sang hi Nam Quan.
Trnh Tng sai Hong nh i em mt vn qun i h gi, a Vua sang
hi ca Nam Quan. Sang n ni x nh Minh i phi np ngi vng v n
vng nh trc, m khng chu n hi. Vua ch lu khng xong vic phi b
v.

24

n thng t nm sau, s nh Minh li sang mi vua Th Tn ln ngi


Nam Quan, Trnh Tng sai quan Thi y Hong nh i em nm vn qun
i h gi a vua sang ph hi.
Khi xa gi v, Trnh Tng i cc quan i n mng sau sai quan Cng b
T th lang Phng Khc Khoan lm Chnh s, Quan thi thng t khanh
Nguyn Nhn Thim lm Ph s, em l sang Yn Kinh cng nh Minh.
T nh L li cng hin nh Minh nh trc.
Nm inh Du nin hiu Phc c th hai i c th ba (1597), c hai
ngi tn l Nguyn ng Minh qun huyn Yn Phong v Nguyn Minh
Tr qun x Ngi Kiu (huyn TLim) toan mu thon vi nhng vic l ra
u b Trnh Tng bt git ngay.
T khi Mc Hu Hp v Mc Kinh Ch phi bt ri, tc ng h Mc
nng nu cc ni, toan ng khi phc:
1. Mc Kinh Chng xng lm Trng Vng chim gi t t ng
Triu cho n t Yn Qung. Mng mt thng ging nm Bnh Thn
(1596), Mc Kinh Chng di ng n ti Yn Qung ly t Vn
Ninh v t Hng Lan lm cn bn. Trnh Tng sai quan chn th
Hi Dng l Phan Ngn em qun vy nh trn Kinh Chng b
bt.
2. Mc Kinh Dng (con Mc Kinh Ch) chim gi t Yn Bc (Lng
Sn) xng l Uy vng chng bao lu cng b qun nh Trnh bt
c.
3. Mc Kinh Cung trc chy sang Chu Long sau li tr v hp du
ng, nh ph t Cao Bng v Lng Sn, Trnh Tng cho qun
ui nh, Kinh Cung chy thot, sang ku vi nh Minh. By gi th

25

quan nh Minh nhn ca t nh Mc, tu vua Minh an sp cho h


Mc Cao Bng.
Nh L bt c d phi nhng t Cao Bng cho con chu h Mc .
Trnh Tng thu xp xong vic thng s vi nh Minh dt c h
Mc, thu giang sn li cho L ri, nm Gip Ng (1594), vua L Th Tn
phong cho Trnh Tng Tc Vng, phm chnh s trong nc phi a
Vng Ph sa nh ri mi tu ln thi hnh. Ngy 7 thng 4 nm K Hi
nin hiu Quang Hng th 12 (1599) vua Th Tn ban kim sch phong
Trnh Tng lm nguyn sy, Tng quc chnh, Thng ph Bnh an
vng phm nhng vic t quan thu thu, bt lnh tr dn u thuc v h
Trnh c. Ch khi no thit triu hay tip s th vua lm ch.
T v sau, h Trnh c th lp tc Vng gi l cha Trnh.
T thng tm nm K Hi (1599) vua L Th Tn mt, Trnh Tng
rc ng hong th l Duy Tn dng lm vua L Knh Tn, i nin hiu l
Thun c.
c oan quc cng Nguyn Hong (con th c Chiu hun Tnh
cng Nguyn Kim) em qun nhu sng ng ra gip Trnh Tng nh Mc
trong tm nm tri lp c nhiu chin cng to. Nm sau (1600) li v gi
t Thun Ha. Trnh Tng a th khuyn d Nguyn Hong mi chu
cng thu ngoi Bc.
Nm y (1600), bn Phan Ngn, Ng nh Nga v Bi Vn Khu ni
lon ca i An (Nam nh). Nhng chng bao lu Phan Ngn v Bi
Vn Khu sinh lng nghi k v git ln nhau. Cn Ng nh Nga v gip
nh Mc.

26

Trnh Tng Thng Long s bn mt th ch bn rc xa gi v


Thanh Ha.
Trnh Tng i ri, thnh Thng Long b khng. ng h Mc bn
rc b th mu ca Mc Hu Hp l Bi Th v tn lm quc mu ri n
Mc Kinh Cung t Cao Bng v lm vua.
Trnh Tng rc vua Kinh Tn vo Thanh Ha ri thu xp qun nhu
chin m ra ly li thnh Thng Long. Nhng cn s mt Thun Ha c
bin chng, bn sai quan vo sai y d Nguyn Hong ri mi ko thy b
i qun ra Bc nh Mc, Bi Th b bt git ngay.Cn Mc Kinh Cung b
chy sang Kim Thnh (Hi Dng) ri trn ln Cao Bng.
Trnh Tng ly li Thng Long ri sai qun vo rc vua Knh Tn ra
v sai cc tng i tiu tr ng nh Mc Thi Nguyn, Lng Sn v Yn
Qung.
Nm K Mi (1607), Trnh Tng ra chi ng Lu xem thuyn, n
ng ba ng, b n bn vo voi. Bt c ngi bn em v tra tn mi
bit Vng t Trnh Xun mun tranh quyn vi anh l Trnh Trng, bn
m mu vi vua Kinh Tn git Trnh Tng. Nhng chng may s khng
thnh, vua Kinh Tn lo s, bn tht c cht. Trnh Tng bt Trnh Xun
giam my thng ri tha.
Vua Kinh Tn cht ri, Trnh Tng dng hong t Hu lm vua Thn
Tn i nin hiu l Vnh T.
Ngy 17 thng 6 nm Qu Hi nin hiu Vnh T nn th 5 (1623),
Trnh Tng b bnh m, hi cc quan giao binh quyn cho th t l Trnh
Trng v th t Trnh Xun lm ph.

27

Trnh Xun khng bng lng em binh lm lon, bt Trnh Tng phi
ra ngoi ri t ph kinh thnh. Xa gi nh vua phi ri v Thanh Ha,
Trnh Tng thy bin chy v x Hong Mai (huyn Thanh Tr) vo nh
Trnh th d Trnh Xun n trao quyn cho. Trnh Xun vo th
Trnh Tng sai bt chm ngay, ri ri sang qun Thanh Xun huyn Thanh
oai, mt ngy 20 thng 8 (ng ra l ngy 20 thng 6) nm Qu Hi (1623)
nin hiu Vnh T th 5 th 74 tui, lm Cha 58 nm; Nm Gip T
(1624) tn phong Trit Vng, miu hiu Thnh T.

CHNH TR
Trnh Tng phi nh h Mc v gip ni lon nn thi k y ch c vic
chin tranh khng sa sang vic chnh tr c my.
Binh ch: nh c nh Mc ri, Trnh Tng t ra hai th binh lnh:
1. u binh: Lnh ny ly ba ph t Thanh Ha v bn ph t Ngh An,
ba sut inh ly mt tn. Nhng lnh y ng kinh thnh lm quan tc v,
canh gi n vua, ph cha, khng nhng c cp cng in, li c thm
chc sc.
2. Nht binh: Lnh ny ly t trn t Bc l Sn Nam, Kinh Bc, Hi
Dng, Sn Ty, c nm xut inh ly mt tn. Lnh y ch gi cc trn,
cn cho v lm rung lc cn dng n mi gi ra.
Hc hnh thi c: V i Hu L, trong nc u cng ly nho hc lm
trng, quc t gim th t quan T tu v quan T nghip lm ging quan.
Mi thng mt ln tiu tp, ba thng mt ln i tp.

28

T khi nh Mc cp ngi nh L, h Mc vn m khoa thi Thng Long


chn ly nhn ti. Nh L v bn vic chin tranh nn mi n nm Canh Thn
(1580) mi m khoa thi hi Ty ri t , c ba nm mt k thi Hi,
chn nhn ti gip nc.

29

3. I VN T NGHI VNG TRNH TRNG ( 1623 1657 )


Trnh Trng l con th hai Trnh Tng. Ngy 20 thng 6 nm Qu Hi nin
hiu Vnh T th 5 (1623), ni nghip cha lm Cha.
c tin Trnh Tng mt qun Thanh Xun, Trnh Trng mi rc v Ninh
Giang pht tng, ri em linh cu v Thanh Ha.
D ng Trnh Xun ng lm lon nn Trnh Trng rc gi v Thanh
Ha. Vua L Thn Tng phong cho Trnh Trng lm Thi y Thanh quc cng.
Tit ch thy b mi dinh.
Nhn dp Trnh Xun lm lon. Mc Kinh Khoan chu Mc Kinh Cung trc
b qun Trnh nh thua my trn phi n np t Cao Bng, nay em qun
vo nh kinh thnh. Thng 8 nm Qu Hi (1623), Trnh Trng t Thanh Ha
thn c qun s n sng Nh H nh v c qun nh Mc: Mc Kinh
Khoan li phi chy v Cao Bng kinh li c bnh tnh nh c.
Trnh Trng gip yn nh Mc li vo rc xa gi v kinh . Ngy 21 thng
11 nm Qu Hi (1623) vua L Gia Kim sch phong Trnh Trng lm Nguyn
sy, Thng quc chinh Thanh Vng.
Nm Gip T (1624) vua L truy phong Bnh an vng Trnh Tng lm Trit
vng miu hiu l Thnh T.
Nm t Su (1625), Trnh Trng sai con l Trnh Kiu em qun ln nh
Cao Bng. Mc Kinh Cung b bt git, cn chu l Mc Kinh Khoan chy sang
Tu, ri cho ngi v dng biu xin hng.
Kinh Khoan c phong lm Thi y Thng quc cng cho gi t Cao
Bng.

30

Thng 10 nm K T nin hiu c Long th ba (1629), vua L gia phong


Trnh Trng lm S ph Thanh Vng.
Nm Qu Mi (1631) vua L Thn Tn truyn ngi cho Hong thi t, gi l
vua Chn Tn i nin hiu l Phc Thi ri ln lm Thi Thng Hong.
Nm Nhm Thn (1632) Yn Kinh Tu b qun L T Thnh vy nh.
Tng nh Minh l Ng Tam Qu ang chng vi qun nh Thanh Sn Hi
Quan phi em binh v cu vin, song mi n na ng c tin Yn
Kinh tht th. Tam Qu tr li Sn Hi Quan xin hng nh Thanh vin binh
nh L T Thnh.
L T Thnh thua, phi b Yn Kinh chy, vua Th T nh Thanh vo kinh
lm vua Trung Quc, i nin hiu l Thun Tr.
Dng di nh Minh l Qu Vng xng t Qung Ty mu s khi
phc, c mun cu cu nc Nam. Trnh Trng sai Trnh ng tin qun ln
Cao Bng dng thanh th cho qun nh Minh.
Nm K Su (1648) vua L Chn Tn mt, khng c con ni nghip. Trnh
Trng xin c Thi thng hong li ln ngi i nin hiu l Khnh c.
Nm Thn Mo th ba (1654), vua Qu vng nh Minh chy sang thnh
Nam Ninh, sc d Trnh Trng gip cho voi, nga sng ng. Thng 10 nh
Minh sai s em sc sang phong cho vua Thn Tn nh L lam An Nam Quc
Vng v phong Trnh Trng lm An Nam ph Quc Vng.
Thng tm nm Nhm Thn (1652), th t Trnh Trng l Trnh Tc tin
phong tc Ty nh vng.

31

T khi Nguyn Hong v Thun Ha, vn c nh c lp, hng ngy luyn


tp qun lnh, xy thnh, p ly, chng vi h Trnh.
Nm inh mo (1627), Trnh Trng sai qun vo Thun Ha i tin thu hai
tnh Thun Ha v Qung Nam t nm 1620 cha np. Si vng Nguyn Phc
Nguyn tip s nhng khng chu np thu, thc c l dn mt ma. Trnh
Trng li sai s mang sc vua L Thn Tn vo d Si Vng cho con ra chu
v np 20 con voi cng 30 chic thuyn a cng nh Minh. Si Vng
cng khng chu.
Trnh Trng thy vy bn quyt ch nh h Nguyn sai Nguyn Khi v
Nguyn Danh Th em 5.000 qun i tin phong ri t xut i binh, rc vua
L vo nh pha Nam.
Si Vng sai chu l Nguyn Phc V lm tit ch cng vi Nguyn Hu
Dt em binh m trn th cc ni him yu. Hai bn nh nhau trn sng Nht
L (ng Hi ). Trnh Trng khng nh c phi rt qun v Bc.
Ba nm sau (1630), nh Nguyn tin qun chim c t Nam b chnh ( pha
nam tnh H Tnh by gi).
Nm Qu Du (1633), ngi con th ba Si Vng l nh trn th t
Qung Nam a th ra Thng Long, xin Cha Trnh em binh vo nh: ngoi
bn sng lm hiu, trong nh s ni ng.
Trnh Trng lin em i binh ng ca Nht L ( ng Hi ). Tng nh
Nguyn l Nguyn Vn Thng v Nguyn Hu Dt em qun ra chng gi.
Qun h Trnh i hn 10 ngy, khng thy tin tc g ca nh bn lui qun
ra ch.

32

Qun lnh i lu ngy sinh ra chn nn, b qun Nguyn xut k bt , ra


nh ui.
Trnh Trng thy s khng thnh, rt qun v Bc Nguyn Khc Lot v
mt o qun li gi t Bc B Chnh (Qung Trch by gi ).
Nm t Hi (1635), Si Vng Nguyn Phc Nguyn mt, con l Nguyn
Phc Lan ni nghip Cha: tc l Cng Thng Vng.
nh Qung Nam nghe tin Si Vng mt, anh ln ni nghip bn pht binh
lm phn. Cng Thng Vng nh bt c nh gn Ca Hn em v
Thun Ha git i: on ri b ngc bn ngi em rut nh phng ni bin.
Trnh Trng thy anh em h Nguyn tranh nhau sai em qun nh t Nam
B Chnh, git c tng h Nguyn l Bi Cng Thng, ri ng qun ca
Nht L.
Nm Canh Thn (1640), cha Nguyn em binh ly c t Bc B Chnh,
ri nh tin ly Bc H; hng ngy bt qun chuyn luyn v b v thn chnh
n trng tp mc kch tng t luyn qun. Mt hm cha Nguyn i tun
tiu Ca Nn ( sng Hng Giang chy ra b Trung Quc ) thy thy qun
tr bing bn truyn cho ba huyn Hng Tr, Qung Din v Phc Vinh phi
lp mt trng tp x Hong Phc ( ngy nay l Hng Phc thuc Ph Vinh ),
cho thu qun. Trong vng by thng, thy qun tp chin lc, va cho
thuyn, va bn sng. Qun no tp gii u c thng vng la. V vy m
s tt nh Nguyn rt am hiu vic binh b.
n nm Qu Mi (1643), Trnh Trng em i qun v rc vua L vo t
Bc B Chnh. Qun Nguyn phi b chy. Nhng by gi ng gia ma h,

33

qun Bc khng quen nng nc cht hi rt nhiu. Trnh Trng phi rt qun v
Bc.
Nm Mu T (1648), Trnh Trng sai c Tin Qun Cng L Vn Hiu
em thy b qun vo nh cha Nguyn: Qun b ng t Bc B Chnh,
cn thy qun vo nh ca Nht L, thng c nhiu trn nh. Qun Trnh
nh rt hng, xng pha ph ly Trng Dc. n bn nh ma, qun Nguyn
b chy qu na.
By gi Trn th ly Trng Dc l Trng Phc Phn liu cht c sc
chng gi. Hai cha con ung dung ngi trc ly, nh trng, pht c, thc qun
c li. Chung quanh tn n nh ma, qun s cht ngn ngang m Phc Phn
c tr nh , vng nh ng. Qun Bc tng mt v thn c php l nn
khng dm tin gn. Nh ci can m y m ly Trng Dc tuy b ph t nhiu
nhng khng n ni mt, li th gi cho qun cu vin tip ng.
c tin qun Trnh ng ph ly Trng Dc, tnh th rt nguy cp, cha
Nguyn sai con l Nguyn Phc Tn dng mt trm voi canh nm xng vo tri
qun Trnh nh ph. Qun Trnh khng kp chng gi, thua to chy v Bc.
Trnh Trng thy qun mnh thua, sai L Vn Hiu, Trn Ngc Hu, L Hu
c, V Lng v Phm Tt Hon em binh trn th cc ca b v cc ni
him yu phng b qun Nguyn.
Lc by gi, trong Nam, Cng Thng Vng mt, con l Nguyn Phc Tn
ln ni nghip gi l Cha Hin Vng.
T trong vng by nm tri, hai bn tm nh chin.
n nm t V ( Mi ) (1655), qun Trnh li vo t Bc B Chnh nh
Nguyn. Hin Vng mang qun ra Nam B Chnh i ch. Tng Trnh l
34

Phm Tt Ton v hng Nguyn. Qun Nguyn nhn th tin ln Honh Sn,
ri tha nh n n H Trung. Tng Trnh l L Vn Hiu v L Hu chng
khng ni phi rt qun v gi An Trng ( Ngh An by gi ).
Trnh Trng thy bn L Vn Hiu bi binh H Trung bn sai s vo triu
v kinh, ri cho Trnh Trng lm Thng lnh kinh lc t Ngh An.
L Vn Hiu b n chn, v n na ng th cht. Bn L Hu c, V
Lng u phi ging chc c.
Trnh Trng tin binh ng Lc Xuyn. Nguyn Hu Dt em thy binh
ra nh ca K La, u tha thng tin binh chim c c n Lc Xuyn.
Binh tng h Trnh phi chy v An Trng ( Ngh An ).
Tng nh Nguyn bn yt bng chiu d nhn dn nn phc tng nh
Nguyn. Ngi xin quy ph mi ngy mt tng nn chng bao lu by huyn:
K Hoa, Thch H, Thin Lc, Nghi Xun, La Sn, Thanh Chng v Hng
Sn pha Nam sng Lam Giang ( sng C by gi ) u thuc v Nguyn.
Trnh Trng c tin qun mnh thua Lc Xuyn, bn ging Trnh Trng
xung lm c, ri sai con l Trnh Tc lm Thng lnh t Ngh An
chng gi vi Nguyn. Trnh Tc thn xut ch tng em qun ra nh, ng
lng An Trng ( huyn Trn Phc ).
Nhng by gi ngoi Bc lm vic, Trnh Trng phi gi Trnh Tc v,
tng l o Quang Nhiu li trn th Ngh An cng Trn Vn Quang v
Mu Vn Lin chng gi cc ni. V Vn Thim ng thy qun sng Khu
Dc ( huyn Nghi Xun ).
Nm Bnh Thn (1656) qun h Nguyn n nh qun Trnh, bn Trn Vn
Quang b chy. Qun Nguyn tha th tin ln nh ph thy binh ca V Vn
35

Thim, sau li gp qun ca o Quang Nhiu. Hai bn nh nhau mt trn gi


di bn sng Ch Giang: o Quang Nhiu thua chy v An Trng dng biu t
li xin vin binh.
Trnh Trng sai con t l T c Ninh qun cng Trnh Ton vo lm
Thng lnh trn th t Ngh An, chng vi qun h Nguyn.
Trnh Ton vo n Ngh An chia o tin ra a phng K Hoa, qun
Nguyn phi lui. Trnh Ton thng c mt trn to a ht i Ni.
Triu nh bn n chin cng trn nh i Ni, phong cho Trnh Ton lm
chc Tit Ch thy b mi dinh kim chc Ph tng o Ngh An, hm
Thi y, tc Ninh quc cng, m ph Dng Uy.
Thng hai nm Bnh Thn (1656), Th t ca Ty nh Vng Trnh Tc l
Trnh Cn c phong lm Ph tng, tc Ph qun cng, m dinh T
Quc.
Thng su nm y, Trnh Tc sai con l Trnh Cn thng lnh ch tng vo
Ngh An hip ng cng Trnh Ton nh qun nh Nguyn.
By gi Trnh Ton ng n Qung Tr; Trnh Cn ng n Bt Trc.
Trnh Ton v ring lui qun v An Trng. Trnh Cn thy th lm nghi k,
em qun ng n Ph Long sa sang thnh ly, xem Trnh Ton lm n
ra sao?
Nm inh Du nin hiu Thnh c th 5 (1657), ngy 16 thng 4, Trnh
Trng mt, miu hiu l Vn T Ngh Vng, th 81 tui, lm cha 35 nm.
Trnh Ton t khi vo trn th t Ngh An, hu i tng s, yu mn qun
dn, lng ngi u quy ph. Gp lc Trnh Trng mt, th h khuyn Trnh

36

Ton mu lm phn. Trnh Ton khng nghe nn chng u su phu vi dinh T


Quc ( Trnh Cn ), li c k phao ngn cho Trnh Ton c tr lm phn. Trnh
Ton mi sai ngi a voi, nga, kh gii ca b ng mnh n dng np
Ca qun. Trnh Cn bo rng: S th nh vy, phi nn n Ca Quyt
ch lnh vua xem sao?.
Trnh Ton v kinh, Trnh Tc ph cho nh thn tra hi, xt c tnh trng
(v c k ghen ght lm chng buc ti trng ). Trnh Tc ngh Trnh Ton l
ngi tr thn khng n x t, c n cho kha bc, bt giam trong ngc.
Nm Bnh T (1660), Trnh Ton mt ri trong h c ngi khiu oan nn
Trnh Ton c khai phc chc c m con chu c n lng tn tht v ty
ti b dng.
CHNH TR
Trnh Trng v bn vic chin tranh nn vic trong nc khng sa i c
my.
Vic giao thip vi ngi ngoi quc: Nm nh Su (1637), Trnh Trng
cho ngi Ha Lan n m ca hng ph Hin ( gn tnh l Hng Yn ), v
sau y c ngi Nht Bn, ngi Trung Hoa, ngi Xim La, ngi B o
Nha n bun bn lm thnh mt ni rt tp np. Th nht kinh k, th nh
Ph Hin, l mt cu truyn tng t thi by gi.
Vic mua bn: Nin hiu c Long th 6 (1634), Trnh Trng nh rng:
Vic mua bn trong cc ch Kinh thnh mc ch l d lu hnh cc hng ha
vn thng dng. Cc nh quan trng hoc cc cng s khng c php cho
ngi ra ch uy hip ly khng hng ha hay vt ca khch thng mi. Nu
tri php, X Nhn ( Tun thnh kinh ) c quyn xt hi, ly chng c

37

v tang vt ri h s ln quan trn chung thm. Nu xt qu thc, can phm


s b trng pht.
Vic st sinh: T trc vn hn ch vic st sinh tru b. Tru b cn khe
mnh bo tt, cm khng c em git n tht.
Nm th 6 nin hiu c Long (1634), Trnh Trng nh rng:
Ring x Nghiu K thuc huyn Gia Lm, Bc Ninh c php mua cc b
gy git tht bn cn da ch cc dng cho nh nc.
Nin hiu Phc Thi th 1 (1643), nh thm cho hng Mc ng Xun
cu mi ngy c git mt con tru v b ly da nu keo lm mc.

38

4. I HONG T DNG VNG TRNH TC ( 1657 1682 )


Trnh Tc con th hai Trnh Trng, khi lm th t c phong tc Ty nh
Vng.
Thng t nm inh Su (1657), Trnh Tc ni ngi cha, giao binh quyn cho
th t l Trnh Cn thng tr o Ngh An.
Thng 6 nm y, Trnh Cn chia qun lm ba o: sai Hong Ngha Giao v
Trnh Th Cng lm t hu qun Tng qun, cn L Hin th sai lm Tng
trung qun tin nh qun Nguyn.
Tng Nguyn l Nguyn Hu Tin bit trc, phng b nn qun Trnh
thua, b vy may c Trnh Cn tip ng, mi rt v c.
T hai bn c gi nhau sng Lam Giang, thnh thong nh nhau mt
trn, khng chia bn no thua, bn no c. Mi n thng chp nm Mu
Tut (1658) Trnh Cn thng mt trn to lng Tun L ( huyn Hng Sn ).
Nm t Hi nin hiu Vnh T th hai (1659), thng chn vua L Thn Tn
gia phong cho Trnh Tc lm chc Thng S Ty Vng.
Ngy 11 thng 9 nm Canh T (1660), Trnh Cn chia qun lm hai o, sai
Hong Ngha Giao v Phan Kim Ton lnh mt o sang sng Lam Giang, cn
mt o sai L Hin cng Mu Vn Lin thng lnh xung pha Hi Thng ri
sang sng.
n na m, hai o nghe hiu cng tin nh.
Hong Ngha Giao gp qun Nguyn Hu Dt, hai bn nh nhau mt trn
d di. Qun Hong Ngha Giao b vy ngt lm, may Trnh Cn cho binh n
cu nn qun Nguyn phi chy.

39

Qun L Hin v Mu Vn Lin nh nhau vi qun Nguyn lng T Ao.


Mu Vn Lin t trn nhng qun Nguyn phi b v ng Nghi Xun.
Thng 11 nm y, Trnh Cn chia o tin nh qun Nguyn b thua lng
An im v Ph Lu, Trnh Cn tha thng ui qun Nguyn thng n ca
b Nht L.
T by gi by huyn ( K Hoa, Thch H, Thin Lc, Nghi Xun, La Sn,
Hng Sn, Thanh Chng ) ca Nguyn chim c pha nam sng Lam
Giang nay li thuc v t Bc.
Vua L c tin thng trn, sai a ngn sch n ch qun th, phong Ph
Qun Cng Trnh Cn lm Khm Sai Tit Ch thy b mi dinh kim Tng
quyn chnh trong nc, hm Thi y, tc Nghi quc cng, m ph L Quc.
Nm Tn Su (1651), Trnh Cn sai o Quang Nhiu li trn th t
Ngh An v kim lnh c t Bc B Chnh, phng gi mi ni ri rc c
ton thng ko qun v kinh.
Thng 10 nm y, Trnh Tc c i binh, rc xa gi vo nh qun Nguyn.
Trnh Cn lm thng lnh, o Quang Nhiu lm Tng xut, L Hin v
Hong Ngha Giao lm c xut, L S Trit v Trnh T lm c th em binh
sang sng Linh Giang n ng trc thnh ng Hi.
Tng Nguyn l Nguyn Hu Dt trn th t Nam B Chnh chia qun p
ly gi gn mi ni rt l chc chn. Qun Trnh nh lun my thng khng
c, sc kit. Thng ba nm Nhm Dn (1662), Trnh Tc thu qun v rc
vua L v Bc.

40

Thng 9 nm y, vua L Thn Tn mt. Trnh Tc lp thi t l Duy Vu ln


lm vua, i nin hiu l Cnh Tr, tc vua L Huyn Tn.
Nm Gip Thn (1664), vua L Sc cho Trnh Tc vo chu khng phi
ly, s tu khng vit tn, t ging ngi bn t long sng.
Nm Bnh Ng (1666), Trnh Tc i tun pha Ty hi han n cc ng
trng lo, ban cho tin la c th t.
Nh Thanh ln lm vua Trung Quc cho s sang d An Nam triu cng Trnh
Tc cho s em cng l sang Yn Kinh. Nm inh Mi (1667), vua Khang
Hi nh Thanh sai s sang phong vua L Huyn Tn lm An Nam quc vng.
T y hai nc vn giao thng vi nhau. Tuy c li thi v vic gic cp hay
phn gii nhng tr liu xong c.
Mc Kinh Khoan mt nm Mu Dn (1638), con l Mc Kinh V t xng
lm vua, chim c t Cao bng thnh thong a qun v cp mn Thi
Nguyn.
Nm inh Mi (1667), Trnh Tc sai con l Trnh Cn em binh ln nh t
Cao Bng. Mc Kinh V phi b chy sang Tu. H Trnh treo bng chiu an
v t quan cai tr Cao Bng li c thi bnh nh c.
Nm Mu Thn (1668) ko c thng trn v, Trnh Tc c tn lm Thng
phu Minh thnh Ty vng.
Mc Kinh V sau khi trn sang Tu cng vng bc t lt quan nh Thanh,
xin bn vi vua bt h Trnh gi li t Cao Bng. Vua Thanh sai s sang iu
nh vi nh Trnh. Sau khi Trnh Tc bng lng tr Cao Bng cho h Mc bn
chu Cao Bng (Thch Lm, Qung Uyn, Thng Lang v H Lang) v triu
quan c trn Cao Bng l V Linh v.
41

V sau Ng Tam Qu phn nh Thanh Vn Nam v Qung Ty. Mc Kinh


V theo hiu Ng Tam Qu gip cho lng thc. Khi Tam Qu mt ri, h
Trnh mun tr nh Mc, bn sai s sang k ti h Mc vi nh Thanh v cho
qun ln nh t Cao Bng. Thng 8 nm inh T (1667), tng Trnh l
inh Vn T ly li c bn chu Cao Bng. Mc Kinh V cng h hng chy
sang Long Chu li b qun nh Thanh bt tr nh Trnh.
n y, h Mc mt hn. Dng di nh Mc hoc v hng hoc b bt, phn
nhiu c tha hoc lm quan vi h Trnh.
Nm Tn Hi nin hiu Cnh Tr th 9 (1671), thng 10 ngy 15, vua L
Huyn Tn bng h, th 78 tui ngi 9 nm.
Trnh Tc dng Hong Duy Hi lm vua L Gia Tn i nin hiu l
Dng c.
Nm Nhm T (1672), Trnh Tc dp yn h Mc, bn em 10 vn qun v
rc xa gi vua L Gia Tn vo Bc b chnh nh nhau vi Nguyn. Trnh
Cn l Nguyn sy. Cui nm y, ng qun Bc b chnh, sau ri sang ng
hu ngn sng Linh Giang t Qung Kh n L Ha. on, Trnh Cn bn
chiu d dn hai tnh Thun Ha v Qung Nam nn theo chnh thng vua L.
Em th t cha Hin Vng l Hip lm Nguyn sy, em binh ra c ch.
Qun Nguyn ng sau thnh ng Hi, Trn Ninh v Sa Ph, hu ngn
sng Nht L.
Qun Trnh nh ly Trn Ninh rt hng, sp ph c th gp thi tit
ma rt v Trnh Cn b bnh nng, nn Trnh Tc sai L Hin li trn th
Ngh An v L S Trit lm c ng H Trung gi cc ni him yu.

42

Trnh Tc ly sng Linh Giang m phn gii hn Nam Bc ri rc xa gi v


rt qun thy b v Thng Long.
Trn nh ny l ln th by li l ln cui cng nh Nguyn vn c lp
x Nam Thnh ra hai bn th lc ngang nhau, khng lm g c nhau.
Nm y (1672), l thi k th nht Nam, Bc thi vic chin tranh.
Nm Gip Dn (1674), thng 8, Nghi quc cng Trnh Cn sau khi ui c
qun nh Nguyn ra khi t Ngh An c phong lm Nguyn sy Tng quc
chnh nh Nam Vng.
Ngy 3 thng 4 nm t Mo (1675), nin hiu c Nguyn th 2 vua L Gia
Tn bng h, Trnh Tc dng hong Duy Hp lm vua Hi Tn i nin hiu
l Vnh Tr.
Thng 8 nm Nhm Tut nin hiu Chnh Ha th 3 (16820, Trnh Tc mt
th 77 tui, lm cha 25 nm, miu hiu l Hong T Dng Vng.
CHNH TR
Trnh Kim, Trnh Tng, Trnh Trng, pha Bc phi nh h Mc ri chng
li vi h Nguyn pha Nam cho nn trong thi k y v bn vic chin tranh
m cng vic trong nc khng su sang c my.
Sau khi chin tranh yn, trong nc bnh tr, Trnh Tc sa sang v chnh
n li vic binh, vic hnh, vic hc, vic h, thu kha, vn vn.
Quan ch: Quan ch c thay i t nhiu, trn 6 quan thng th gi 6 B
(Li b, H b, Binh b, Hnh b, Cng b, L b) c t thm quan Tham tng
v quan Bi tng coi vic chnh tr, nm Gip Thn (1664), Trnh Tc t thm
Trng th s v Th ph s coi vic binh chnh.

43

Bn nh vua gi l triu nh, bn cha gi l ph liu. Quan th chia ra vn


ban, v ban, gim ban (cc quan ni gin thng c tuyn lm quan coi vic
triu chnh).
Vic g cng bn ph liu quyt nh c.
My nm cc quan phi kho hch li mt ln. Ai khng xng chc th phi
ging.
Quan vin no hu tr th c n dn lc, ty theo phm trt.
Trnh Tc phi cm cc quan vin khng c lp trang tri ch mnh lm
quan v phn nhiu y quyn th uy hip ly rung t ca nhn dn, nui qun
gian c lm th h quy nhiu lng dn, lm cho lm ni dn phi siu tn.
Nh th hi dn v gi lim cho quan.
Thi c: Nm Gip Thn (1664), Trnh Tc nh li quy thc thi hi.
Nm Mu Ng (1678) nh li quy thc, tin l thi Hng. Ba nm mt ln
thi Hng. Thanh Ha, Ngh An, Sn Nam, Sn Ty, Kinh Bc, Hi Dng ,
Thi Nguyn, Hng ha, Tuyn Quang, Lng Sn, Yn Quang u c trng
thi.
Lm quc s: Nm t T (1665), Trnh Tc sai quan Tham tng Phm Cng
Tr son sch i Vit s k ton th k t lc khi thy nh hu L cho n
i vua L Thn Tn (1662), chia lm 23 quyn. Nm Bnh Thn (1676), ng
sai H S Dng chp ni b i Vit s k ton th.
Nhng n nm Tn Du (1681), ng y mt, li sai ng L Hi v ng
Nguyn Qu c chp ni t nin hiu Cnh Tr u nm vau L Huyn Tn

44

(1663) cho n nin hiu c Nguyn th 2 vua L Gia Tn (1675) thm vo


13 quyn gi l s k tc bin.
ng H S Dng mt sm, tuy cha kp chp ni b i Vit s k ton
th, nhng nm Bnh Thn (1676) son c b i Vit L triu vng
trung hng cng nghip thc lc, c hai quyn, ba chng chp t vua L
Trung Tn (1548) n vua L Huyn Tn (1671).
Hnh lut: Ng hnh l: xuy, trng, , lu v t. Trc th ti g cng
chuc c. Trnh Tc nh li: Ai phm ti th c chiu theo nng nh m lun
hnh, khng c php chuc na.
Trnh Tc chia vic kin tng thnh 2 th:
1. Nhng vic mu, st, o, kip, in th, vn vn gi l i tng;
2. Nhng vic h, hn, u , hy bang, m l, cc vic tp tng, vn vn
gi l tiu tng.
Nm th 3 nin hiu Cnh Tr (1664), Trnh Tc nh rng:
1. Quan x cc vic i tng th phi ging mt trn, nhng c th chuc
tin nh sau ny:
Cc quan thm phn nht phm phi chuc 100 quan
Cc quan thm phn nh phm phi chuc 75 quan
Cc quan thm phn tam phm phi chuc 50 quan
Cc quan thm phn t phm phi chuc 30 quan
Cc quan thm phn ng phm phi chuc 25 quan
Cc quan thm phn lc v tht phm phi chuc 20 quan
45

Cc quan thm phn bt v cu phm phi chuc 10 quan


2. Cc quan v chc dch s, cc vic tiu tng khng hp lut phi pht
tin nh sau ny:
L trng cc lng phi pht 5 quan
Cc quan ph, huyn phi pht 10 quan
Cc quan tha ti, hin ti, ph don, lnh, trn t, cai o phi pht 15 quan
Gim st v lnh phi pht 15 quan
Nm y, Trnh Tc li nh rng:
Nhng vic x ng lut ri, m nhng ngi i kin cn chng n ln ta
trn th phi pht tin n danh gi cho cc quan thm phn nh sau ny:
1. Vic i tng:
i vi quan thm phn nht phm phi pht 100 quan
i vi quan thm phn nh phm phi pht 75 quan
i vi quan thm phn tam phm phi pht 50 quan
i vi quan thm phn t phm phi pht 30 quan
i vi quan thm phn ng phm phi pht 25 quan
i vi quan thm phn lc v tht phm phi pht 20 quan
i vi quan bt v cu phm phi pht 15 quan
Tha s tha ti th thuc v tng tam t ng phm
Hin s th chnh lc, tht phm
46

Tri ph th chnh lc, tht phm


Tri chu, Tri huyn th chnh tht phm l nhng quan chc tha hnh lun
thi by gi.
Nhng vic ng mng, trm cp, u , ma l, hy bng, h, hn, in th
cng hay t th phi theo th t m xt. Vic n mng, quan ph, huyn xt ri
th ln tha ti v hin ti hi ng xt li. Nu khng xong ng s i xt
li ri ln n hi ng, chnh ng chung thm. Vic trm cp Kinh
th quan lnh xt li; cc trn , quan trn th xt li.
Cc vic i tng, tiu tng m huyn, ph hay l tha ti, trn ti x khng
xong th n hin ti xt li, hin ti khng xt xong th n gim st. gim st
v lnh khng xong th n ng s i xt li. Tr nhng vic quan trng m
ng s i khng xt xong mi n hi ng chnh ng.
Nhng vic nhn mng th hn bn thng, vic hn nhn, u th hai thng
phi xt ch khng c lu lm mt cng vic ca dn.
Trnh Tc li t ra thi hn chng n, nhng vic h, hn, in th, trm,
cp, uy hip cc vic tm tng th hn 6 thng bt u t ngu tuyn n, vic
nhn mng th hn 1 nm.
Mi thng quan ph phi khm vn n ca quan huyn ri 1 t bm dnh
theo 1 t lot b l. Tha ti khm vn n ca quan ph ri bm ln hin ti,
lnh, ph don khm ta di ri bm ln ng s i. Tha ti, hin ti v ng s
i phi xt rt k lng cc t bm ca ta di trnh ln.
Nm th 3 nin hiu Vnh T (1660), Trnh Tc nh rng:

47

Tin ph tn n ng gi cng sai i thu cc th tin n ph, tin chuc, tin


t, tin n, tin pht, th ngi ng s phi chu. Mun trnh nhng s
nhng nhiu dn qu, cc quan phi chn nhng ngi cng sai thc th, trung
hu mang cc cng vn v i thu tin n ph cng cc th tin khc.
Nhng tng l khm xt vic n mng u c ph cp 1 quan tin, 10
thc la trng v mt quan tin thng gi l Thit ta l (L kha st. Cc
quan Ph, Huyn khm xt vic y cng c cp 1 quan 5 tin v 15 thc la
trng. Khng k tin y, ngoi ra cc quan v chc dch cn c tin ph cp
np bn 1 quan 5 tin na. Khi lnh tin ph cp, cc l trng phi pht th
lm t khai gia sn ca php nhn.
Thu inh: Nm K Du (1663), t ra binh l; s inh nht nh 1 ln, ri
lng no phi ng thu bao nhiu sut inh c theo nh th m ng mi,
thm cng khng k, cht i cng khng tr.
ong lng: Nm Gip Thn (1661), ly ng Hong Trung Qun lm chng.
ng y ng c 1.200 ht thc gi l 1 thc, 10 thc lm 1 hp, 10 ht
lm 1 thng, 10 thng lm 1 u, 10 u lm 1 hc.
Vic mua bn: Nin hiu Cnh Tr th 6 (16670, Trnh Tc nh rng:
Cc quan vin no tha hnh mua cc qu vt hoc hng ha, trc phi ly
cng kh tin tr cho ngi bn c va lng. Nu lm iu g tri php,
hi n quyn li ngi bn, ngi bn c php truy t. Xt c tnh trng,
can phm s b trng pht ty theo ti nng nh.
i vi vic truyn gio: Nm Qu Mo (1663), Trnh Tc bt ui cc gio
s v cm khng cho ngi An Nam theo o Gia T.

48

5. I CHIU T KHANG VNG TRNH CN ( 1682 1709 )


Trnh Cn con th t Trnh Tc, lc lm Th t phong tc nh Nam
Vng.
Nm Nhm Tut (1682), thng 8, Trnh Cn ni nghip cha lm cha. Nm
y, tng nh Mc l Nguyn Cng Hi v lm quan Trn th Cao Bng l L
Hi.
Nm Gip T (1684), Trnh Cn c phong tc Thng Thnh Ph s
inh Vng.
Trnh Cn chu mnh tit ch, tin qun nh Nam Triu v trn Cao Bng,
ly li c nhiu cnh th, cng lao to tt, danh vng lng ly. Vua L Hi Tn
mun phong cho tc Vng nht t ( ch dung mt ch ) t knh trng.
Trnh Cn vn khim nhng mi, v c cc quan i thn khn ni nn n by
gi mi chu sc phong.
Nm Qu Mi (1691), chu tng tn Trnh Cn l Trnh Cng c phong
lm chc Tit Ch, hm Thi y tc An Quc Cng. Trnh Cng l con Tn
Quang Vng Trnh Bnh, chu Lng Mc Vng Trnh Vnh.
Nm Bnh Tut (1694), 52 ngi x a Gi Thng ( tnh Ninh Bnh ) b x
trm. X y trong ni, cnh mt con ng, thng thng c nhiu c th
lm hi hnh khch. Nhn dp , x y lp mt nh tr cha khch b hnh.
Dn inh u ng gp tin xy ln thnh nh. Khch b hnh qua li rt
ng, u vo y tr. Nhng n m, dn y la git hnh khch ly ht ca
ci, lm cho mt tch. Nh th trong hn hai mi nm, quan a phng mi
bit, n tn ni khm xt, hin thy mt ng xng ngi; bt 290 ngi

49

giam cu; trong s y, 52 ngi b kt n x t, cn li th b cht mt ngn tay


v pht lu i vin chu, lng th b trit h.
Thng t nm t Du nin hiu Chnh Ha th 26 (1705), vua L Hi Tn
truyn ngi cho Hong t Duy ng i nin hiu l Vnh Thnh, gi l vua
L D Tn, ri ln lm Thi Thng Hong.
Ngy 10 thng 5 nm K Su nin hiu Vnh Thnh th 5 (1709), Trnh Cn
mt th 77 tui, lm cha 26 nm, miu hiu l Chiu t Khang Vng.
Thng 9 nm y, tin phong An Quc Cng Trnh Cng lm tc An
Vng thay quyn Vng ph.
CHNH TR
Quan ch: Nm t Su (1685), Trnh Cn t cc iu l v vic thng
thng cc quan.
Trc c mi nm xt l lch cc quan mt ln ri hoc thng, hoc ging.
Trnh Cn ra thi hn y ngn qu khng th gi xt ti nng cc quan
cho ng c nn nh li rng:
Mi nm vn c cho im nh c nhng ba nm my c mt k thng
thng. im thi chia ra Thng, Trung, v H. Ba nm m c lun im
Thng th c thng ln mt bc trn v c thng 50 quan tin. c hai
im Thng v mt im Trung cng c thng mt trt v c thng 20
quan tin. Mt im Thng v hai im Trung, ch c thng khng c
thng. c ba im Trung phi thuyn chuyn, nhng gi c chc c. Ba
im H, mt im Trung phi ging chc v qut 25 quan tin. Mt im H
v hai im Trung ch phi ging chc khng phi pht tin.

50

Vic hc hnh thi c: Nm t Du (1693), Trnh Cn lp li trng Quc


T Gim v chia nho thn lm bn hng:
1. Lim nng ( thanh lim v ti nng )
2. Bnh thng.
3. i na ( tr bing ).
4. Tham gio ( tham v gio quyt ).
Nm Bnh Tut (1694), Trnh Cn sai lm sch Tu Tri ni v ni, sng, ngi,
nh, cha, miu v, ch, , ng, cu, cng trong nc.
Nm Mu T (1696), mt v quan trng b khp n x t v bt c gian
lu cho mt ng quan i thn trng tuyn.
Lut l: Nm th 8 nin hiu Chnh Ha (1687), Trnh Cn rt l chng n
xung bn thng ( vic nhn mng ); ba thng ( vic trm cp ); hai thng (
vic h, hn, u , ma l v cc vic tp tng ). Hn chng n y bt u t
ngy tuyn n.
Nm inh Su (1697), Trnh Cn nghim cm c bc v t lut trng
pht bc.
Vic cp in: Trc nhng dn inh, hoc mnh hoc cha m hoc v c
t in ri, cc quan vin c cp in lc hoc a phn lng mnh
hoc ni khc u khng c quyn li g n rung cng hng x hay rung
hng ha.
V sau li thm l rng: Nu s rung khu phn c qu s rung ca mnh
th tr s rung ca mnh i cn bao nhiu th c hng s tha y. Nu tr
i khng cn tha th thi. Th d: Rung mnh hai mu. Rung khu phn
c 2 mu 2 so, th mnh ch c hng thm 2 so thi.
51

Nm th 4 nin hiu Vnh Thnh (1708), Trnh Cn nh thm rng:


Th d: Mt ngi c mu rung t in, trt cm trc i 5 so ri. n khi
rung khu phn khng k ci s 5 so y, nhng khi chuc 5 so y, phi tr
li 5 so khu phn cp trc cho lng ngay. Khi no b con chung mt
nh c nhiu rung th nu chia rung khu phn khng chia cho cha ch cho
ngi con c hng thi.
Ph b cc trang tri: Nm th 4 nin hiu Vnh Thnh (1708), Trnh Cn
cm vic lp cc trang tri, v cc nh quan trng cc nh ph ho thng hay
ly th lc hoc tin ti chim ot hoc mua r t in ca dn, li ring
cho mnh khin cho dn phi siu tn. Khng nhng th trong cc trang tri,
thng n nc cc in tt trn thu, trn phu i, tp dch, trn ra lnh. Trnh
Cn hn trong 3 thng, cc trang tri phi ph b. Nu ht hn y, m cc ch
tri khng chu tun hnh th cc Tha ti v Hin ti c quyn theo lut nh ti
v phi cc quan trn th ph cc trang tri y.
Bi ngoi: Ngi Trung Hoa lc by gi x ta rt nhiu. V s dn ta tim
nhim cc phong tc h bi ca Tu nn Trnh Cn bt ngi Tu ng trong
nc phi mc qun o An Nam, ni ting An nam, theo phong tc An Nam.
Li cm ngi Nam Vit khng c ni ting Tu v mc theo li Tu.
Ngoi giao: Nm Nhm Tut (1682), Trnh Cn sai ng Cng Cht lm
Chnh s sang Tu xin phong cho vua L Hi Tn. Cui nm y, qun Tu giao
tr 350 t inh l qun nh Mc trc v tng l Mc Kinh Liu. Hai bn iu
nh mi, quan ta ch nhn 121 tn t v Mc Kinh Liu. Sau tha cho c v yn
nghip lm n.
Nn sau (1683), vua Khang Hi sai s Tn Chc Vinh sang phong cho vua L
Hi Tn.
52

Nn Bnh T (1696), Triu Phc nh Trnh Cn gip sc mi c lm vua


Ai Lao. Binh m h Trnh ng min Trn Ninh v Hua Phan, thanh th ly
lng dp yn c nhiu gic Th. Nm Canh Thn (1700), Ai Lao c ni
chin, Triu Phc cu cu Trnh Cn mi dp c gic m gi c ngi bu.
Nm Bnh Tut (1706), Triu Phc sai s sang cng cha Trnh, sau ly con
gi nh Trnh l Trnh Qun Cha.
i vi vic truyn gio: Nm Mu T (1696), Trnh Cn bt t ht cc
sch o v ph ht cc nh gio ng cc ni, li ui cc gio s ra khi
nc Nam, cm khng cho dn theo o Gia T.

53

6. I HY T NHN VNG TRNH CNG


Trnh Cng l con Tn quang vng Trnh Bnh, chu Lng mc vng
Trnh Vnh, cht Chiu t Khang vng Trnh Cn.
Nm K Su (1709), ni ngi Trnh Cn lm cha, c gia phong tc An
vng.
Vua L D Tn truy phong t ph Trnh Cng tc Lng mc vng v
Thn ph Trnh Cng tc Tn quang vng.
Nm Canh T (1720), i nin hiu l Bo Thi.
Trnh Cng c tn lm Thng ph Thng s An vng: con l Trnh
Giang c dng lm th t.
Trnh Cng rt sing nng vic chnh tr, thng cng quan Tham tng
Nguyn Cng Hng bn son cng vic, t u canh nm n mt tri ln mi
thi.
Phm cc cng vic trong nc nh vic binh, vic hnh, vic hc,vic h,
vic dch l, vic phm phc, thu rung, thu mui, thu dung, thu iu, cho
n l nhc nh tn miu, Trnh Cng u sa i y c.
Nm Gip Thn (1724), vua L D Tn b bnh chn, Trnh Cng phi
thay vua lm ch t Nam Giao.
Nm inh Mi (1727), th t Trnh Giang c phong lm chc Tit ch
kim xt vic nc, hm Thi y, tc Trnh Quc Cng, m ph Din quc.
Thng chp nm y, Trnh Cng dng hnh cung C Bi. Nm K Du
(1729), Trnh Cng i chi cung C Bi ri mt y ngy 28 thng 11, th 44

54

tui, lm cha 22 nm. Quan ni gim Nguyn Hun rc linh cu v cung mi


pht tang, tn lm c Nhn Vng, miu hiu l Hy T.
Thng 10 nm K Du nin hiu Vnh Khnh nm u (1729), Trnh quc
cng Trnh Giang c phong lm tc Uy Nam vng thay quyn Vng ph.
CHNH TR
Vic thi c: Trnh Cng thy vic thi Hng by gi cn h khng c
nghim ngt, bn t ra l: ai thi phi np tin minh kinh, ly tin lm nh
trng v khon n quan trng.
Quan ch: Trnh Cng cm cc quan vin khng c lp x thn di
quyn mnh qun tr v th d khin cho dn inh trn thu, trn phu i tp
dch v trnh khi phi ra lnh trong thi bin lon.
Nm Mu Tut (1718), Trnh Cng t ra lc phin ph Liu cng nh
lc b (Li b, H b, L b,Binh b, Hnh b, Cng b) bn nh vua. T
vic g cng bn Lc phin c. Lc b khng c quyn g na.
Nin hiu Bo Thi nm u (1720), cc quan vn ti chc c cp ng
lc: Quan vn tri s c cp n lc hay hu lc v quan v c cp ch
lc.
Cc quan Hin ti, mi nm c 130 quan tin v 200 bt go ca mt lng.
Cc quan Tha ti, mi nm c 80 quan tin v 150 bt go ca mt x
Theo th t nh th m cp ng lc.
Nm Thi Bo th 5 (1721) cc quan Chnh s c cp 5 nm mu in
rung, 15 mu cy ly cn ly thu 40 mu kia. Ph s c hng 45 mu
in lc.
55

Trng V b: Trnh Cng m Trng V b t quan Giao thu dy cho


con chu cc quan v chin. Mi thng mt ln triu tp, ba thng mt ln thi
tp. Xun thu thi tp v ngh (ma v): ng h thi tp v kinh (hc v ging
theo sch).
Ba nm mt ln thi v. Thi v bn cung, ma gio, ma gm,va phi nga
va bn cung, va chy b va bn cung. Sau cng quan trng hi ngha sch
xt hc lc, hi phng lc xt ti nng.
Hnh lut: Trc can phm phi ti lu, cn phi chu thm ti cht tay
na. Trnh Cng b lut cht tay v i li: Ti phi cht hai bn tay v phi
lu vin chu th phi i lm ti trung thn; phi cht mt bn tay v phi
lu ngoi chu th ci sang 12 nm ti ; phi cht hai ngn tay tr v phi lu
cn chu th di lm ti 6 nm. Nhng vic o thit khng k vo cc
trng hp y.
Trnh Cng li t ra l gim st cc vn n. C th t cc thm quan xt x
ri a h s ln ta trn xt li. Nm no u thng Chp, ng s i cng
phi trnh hi ng chnh ng cc s sch ca mnh v cc ta di hi
ng duyt y.
Ngoi cc iu lut b khuyt ni trn, Trnh Cng cn t thm quyn
hn v vic khng co v cho thi hnh phng php lm gim bt cc vic kin
tng, cho dn hi: Li cm cc quan chc, cc trn khng c uy hip dn
ng gp ly tin dng vua, l cha, nu tri lnh s b nghim tr m l vt
thi tr li cho dn s.
Trnh Cng tuy khng lm ring thnh mt quyn dn lut nhng cc iu
lut t ra phn nhiu cng ch trng v cc vic dn s t tng.

56

Vic h: Trnh Cng t ra vic c in v bt lm li s a b. Cc quan


ph, huyn, tha chnh, Hin st phi trng nom vic y. Li t ra cc quan
Nng s thanh tra vic canh nng, tm cch khuyn khch cho vic ging
git, cy cy c thnh vng.
Thu cng in v cng th chia ra lm ba hng:
1. Hng nht, mi mu ng nin ng mt quan;
2. Hng nh phi ng 8 tin;
3. Hng ba 6 tin.
Nhng su dch nh l vic t t trong n vua ph cha, vic sa sang
trng thi, vic lm cu cng, tc ng s, gi iu th c ty nghi m cho
cc sut inh ly tin m dng cho .
Hai ca b Ngh An v Thanh Ha m mang rng ri tin ng thng
mi.
Nm Qu Mo (1723), thu in, thu inh v su dch sa i nh sau ny:
a. Thu in: mi mu cng in phi np ng nin 8 tin. Rung no cy
2 ma chia 3, quan ly mt phn thc. t bi ca quan mi nm phi np 1
quan 2 tin 1 mu, ch no ging du c np mt na bng t, ch no
khng ging du th np c bng tin.
Rung t in trc khng nh thu, by gi phi np mi mu 3 tin (
rung hai ma ), 2 tin ( rung 1 ma ).
b. Thu thn: Mi sut inh ng nin np 1 quan 2 tin. Nhng ngi
sinh , lo hng ( t 50 n 60 tui ) v hong inh ( t 17 n 19 tui ) th
ng mt na.

57

c. Su dch: Mi sut inh phi ng 1 nm 2 ln: ma h 6 tin, ma ng


6 tin, dng lm cc vic trong nc, khng phin n dn na.
Cc th thu: Trnh Cng nh thu cc th th sn, thu m, thu , thu
ch, vn vn..
+ Thu tun ti: Thuyn b ch hng ha bun bn trn sng u phi chu
thu: nh tre g th c 10 phn th nh thu mt phn, tp ha th 40 phn
phi chu thu 1 phn. Trong nc lp ra c thy 23 s tun ti thu thu.
+ Thu mui: Nm Tn Su (1721), Trnh Cng nh lnh nh thu mui
v t quan Gim ng thu thu: c 10 phn ly 2 phn. Bun mui trc
phi lnh th ca quan Gim ng sau mi c mua mui nhng trc phi
mua ca quan, sau my c mua ca ngi lm mui.
+ Thu th sn: nm Gip Thn (1724), Trnh Cng t l nh thu cc
th sn nh vng, bc, ng, km, sn, than g, than , g, t, la, qu, c
mm, cc dng vt nh ru, mt, du v cc thp vt nh giy, chiu,
vi, vn vn..
Dn s: nm Vnh Thnh th 9 (1713) ma lun, nc lt lm v , ma
mng b thit hi nhiu. Trnh Cng sai cc quan cai s dn inh chiu b
ly tin sa p iu.
Cng c 206.311 sut inh ( mi sut 10 ngi ) cng 2.063.110 ngi
trong s y c:
1) 64.267 sut ri ni vi t ( dn cc x khng phi cp cho cc quan
lm vic li ring cho cc quan, cc x y ch phi np thu cho nh nc thi);
2) 20.038 sut ri dn inh cp cho cc quan tri s c n lc ( dn inh
y phi lm vic li ring cho cc quan ).
3) 86.851 sut inh cp cho cc v dc ch lc;
4) 8.892 sut lm To l;
5) 26.262 sut T s.
58

Vic khai m: By gi nc ta c m vng Kim M v Tam Lng ( Thi


Nguyn ); m bc Nam Xng v Long Sinh ( Tuyn Quang ); m ng
T Long ( Tuyn Quang ), Trnh Lan v Ngc Uyn ( Hng Ha ) Sng Mc,
Yn Hu, Lim Tuyn. Tng Sinh, V Nng ( Thi Nguyn ), Hoi Vin ( Lng
Sn); m km Cn Minh ( Thi Nguyn ).
Ngi mnh cha bit khai thc cc m y bao nhiu quyn li v tay khch
tr ht c. Khng nhng th m phu Tu thng hay quy nhiu dn s. Nm
inh Du (1717), Trnh Cng nh l hn cho ngi Tu sang khai m ch
ng lm ch c 100 ngi m thi. Th m v sau c ni phu khch ng
n hng vn ngi thng sinh s nh nhau, quan qun gip mi mi yn.
V ngoi giao: Nm Canh T (1720), vua nh Thanh sai s l ng nh
Trit v Thanh Vn em sc phong vua L D Tn lm An Nam Quc Vng
v ban cho nht phm bo. Lc phng nghinh sc ch, s tu bt vua D Tn
phi qu 3 ln v l 5 ly. Trnh Cng khng nghe xin theo l nghi nc Vit
Nam ch c nm bi v ba ln ci u l . Dng dng mi n hm s Tu
phi bng lng vua L D Tn theo l nghi nc Nam.
i vi vic truyn gio: Nm Nhm Thn (1712), Trnh Cng bt nhng
ngi theo o Gia T phi co trn v khc vo mt 4 ch: Hc Ha Lan
o, v ngi Ha Lan sang bun bn trc nht x Bc K nn mi gi l
o Ha Lan.
Phn chia cc o: Nm Qu Mo nin hiu Vnh Thnh th 19 (1723),
nc Vit Nam chia lm mi ba o hay tha tuyn:
1 Lng Sn
2 Kinh Bc
3 Thi Nguyn gm c Cao Bng
4 Tuyn Quang
5 Hng Ha
59

6 Sn Ty
7 An Qung ( trc gi l An Bang mi n nm 1592 mi i ra l An
Qung).
8 Hi Dng
Kinh :
Trung hay
Thng Long hay
Phng Thin
9 Sn Nam
10 Thanh Ha
11 Ngh An
12 Thun Ha
13 Qung Nam

60

7. I D T THUN VNG TRNH GIANG ( 1729 1740 )


Trnh Giang con trng Trnh Cng, trc l Cng. Thng 10 nm K
Du (1729), ni ngi cha lm Cha.
Nm Nhm T (1732), nin hiu Long c nm u, Trnh Giang c tn
lm Thng s Uy vng vo chu khng phi ly, s tu khng vit tn.
Nm Gip Dn nin hiu Long c th 3 (1734), c tn lm Thng s
i phu Thnh vng.
Nm t Mo (1735), vua L Thun Tn mt. Trnh Giang dng Hong
Duy trn lm vua L Tn i nin hiu l Vnh Hu.
Trnh Giang dng hnh cung ni Nhu Sn ( huyn Hip Ha ), c lm su
bi th chu mng nh vua. Rt thch lm vn, thng triu cc thi thn vo
Cung n yn ngm th, nn cc bc nho thn u ganh ua nhau.
Nm Bnh Thn (1736), trn Thi Nguyn, trn Sn Ty trm gic nh ong.
C thy tng l Nguyn ng hp ng trong ni Tam o, i li trong
dn gian, quyn r m ngu tc, nhiu ngi nghe theo lm ri lon. L gic
dng ln Ph th t ra quan chc. By gi thin h thi bnh lu, dn khng
bit dng binh, bng c gic n, xa gn u cng nhn nho. Ngi k ch
cng phi dt du nhau ra ngoi thnh, ch phi o hm ca, phi phi
cm lm lng thc phng khi gic n m trnh cho khi hn.
Thng ging nm Nhm Ng (1738), Trnh Giang sai cc quan em binh gip
yn c ng gic y.
Thng chp nm y, trong triu bn Hong thn l L Duy Mt, L Duy Quy
hai ngi con vua D Tn, L Duy Chc ( con vua Hi Tn ) v my ngi triu
thn l Phm Cng Th, V Thc cng nhau nh t kinh thnh lm ri
lon chnh ph. Nhng chng may vic l ra. Duy Quy v Duy Chc b bt git
cn Duy Mt phi vt b trn vo Thanh Ha gi t Thng Du pha Ty
Nam lm ngn tr vic chnh tr.
61

Trnh Giang sai qun lnh i cc ni tm n nhng ngi ng mu vi Duy


Mt u b h Trnh bt git c.
Nm K Mi nin hiu Vnh Hng th 5 (1739) thng chn Trnh Giang c
tn lm chc Thng S i ph Ton vng.
My nm sau, Trnh Giang b yu, tr ni cng vic nn bn lon thn Hong
Cng Ph chuyn quyn lm by. Lc by gi ngoi cc trn gic Nguyn
Tuyn, Nguyn C, V Trc Oanh, Sn Nam c gic Hong Cng Cht u
mn ting ph L dit Trnh nn dn mt ng Nam theo rt nhiu, ri i
cp ph hng thn. Th gic rt mnh, quan qun nh gip khng c.
Hong Cng Ph bn xut b binh sang sng, toan i gip gic lp cng.
Nhng Hong Cng Ph ra i th thng ging nm Canh Thn nin hiu Vnh
Hu th 6 (1740), b Vng thi phi cng cc quan ging thn Ph liu l
Nguyn Qu Cnh, Nguyn Cng Thi, V Cng T mu xut Trnh Giang m
lp vng n quc cng Trnh Doanh vng thay quyn Vng ph
lo vic nh gip cho yn gic gi.
Trnh Giang c tn lm Thi thng vng.
Hong Cng Ph c tin trn mt, thin h mi c hi vng thi bnh.
Ngy 15 thng 12 nm Tn Hi (1761), Trnh Giang mt, th 51 tui, miu
hiu l D t Thun Vng.
CHNH TR
Trnh Giang cng l mt nh chnh tr khn ngoan.
Quan ch: Nin hiu Vnh Thnh th 3 (1731), Trnh Giang nh cp cho cc
quan s Ty Hu theo phm trt nhn nh dng lm tha hnh cng v,
Nht v nh phm

c 6 ngi

Tam v t phm

c 4 ngi
62

Ng v lc phm

c 3 ngi

Tht v bt phm

c 2 ngi

Cu phm

c 1 ngi

Nu ngoi s nh m cn lm quyn bt binh lnh hoc dn s v lm


vic ring cho mnh s b trng pht.
In sch: Nc Nam tuy hc hn t lu nm m vn phi mua sch thi ca
Tu v dng: quyn li v tay ngi Tu c.
Nm Gip Dn (1734), Trnh Giang bt khc bn in, in cc sch ( S k, T
in, Ng Kinh, i Ton ) v lm sch l triu Hi in pht ra mi ni v
cm khng cho mua sch in ca tu na, mc ch l m mang nn hc vn,
khuyn khch vic lm sch v khuych trng ngh in sch v mua sch hi
ha, lm li cho ti chnh Vit Nam na.
S chi thu: V c ln gic gi, phi chi tiu nhiu cho n nm K Mi
(1731), Trnh Giang lp s chi thu bin r ng nin thu vo c bao nhiu v
chi ra mt bao nhiu, liu s chi dng cho va; li t quan chc cng H
phin trng nom cc s y.
Thu mui: Thu mui thi by gi nh cao qu ( 10 phn quan ly 2
phn), dn s phi n ung kham kh. Nm Nhm T (1732), Trnh Giang b
thu mui khng nh na.
Vic khai m: V ngi Tu sang khai m nc ta, chim ht c quyn li
v li sinh s li thi nn Trnh Giang nh li cc iu l v quyn hn cho
khai m, bt cc Hoa Kiu phi np thu nng, gim thu cho dn.
i vi vic tn gio: Ngy 29 thng ging, nin hiu Long c th 2
(1733), Trnh Giang t ra l hn ch vic lm tng pht.
Ngoi cc tng c php lm ch c dng g, mi chiu di 3 thc
ta. Cm khng c lm tng qu chiu y. Nu khng theo ng l th quan

63

huyn bm quan trn khng cho php lm li bt pht na. Nh th hn ch


s xa ph.

64

- MIU NHAD VNG

Hng T

Triu T

Mc T

Uyn T

Hng n
Th T

Thnh T
Hng n

oan

Thnh

Chiu

Vn

Hong

Thun

Hy

Ngh

Din

Nam

Vng

Vng

Vng

BI V TIN VNG

65

Thi Vng

Trit Vng

Nghi Vng

Dng Vng
Khang Vng
Nhn Vng

Thun Vng

n Vng

Thnh Vng

n Vng

oan Nam Vng

Din Vng

66

MIU HY NH VNG
Cha Trnh

Vua L
Trang Tn, Trung Tn, Anh Tn

Thi Vng hy Trnh Kim

Anh Tn, Th Tn, Kinh Tn,

Thnh T Trit Vng hy

Thn Tn

Trnh Tng

Thn Tn, Chn Tn, Thn Tn

Vn T Ngh Vng hy
Trnh Trng

Thn Tn, Huyn Tn, Gia Tn,

Hong T Dng Vng hy

Hi Tn

Trnh Tc

Hi Tn, D Tn

Chiu T Khang Vng hy


Trnh Cn

D Tn, L Duy Phng

Hy T Nhn Vng hy
Trnh Cng

L Duy Phng, Thun Tn,

D T Thun Vng hy

Tn

Trnh Giang

Tn, Hin Tn

Ngh T An Vng hy
Trnh Doanh

Hin Tn

Thnh T Thnh Vng hy


Trnh Sm

Hin Tn

Din Vng hy
Trnh Cn

Hin Tn

oan Nam Vng hy


Trnh Khi

Chiu Thng

n Vng hy
Trnh Bng

Cng mi hai i 249 nm chn


67

8. I NGH T N VNG TRNH DOANH ( 1730 1767 )


Thng Ging nm Canh Thn (1740), Trnh Doanh con th Trnh Cng
v em rut Trnh Giang c dng lm cha.
Trc phong lm n quc cng sau phong tc Minh Vng.
Trnh Doanh thy Hong it Duy Diu, con vua Thun Tn l phi ch
tn nh vua ln dng ln chnh thng yn lng phn trc bn tu vi vua
L Y Tn nn tr li ngi ch tn cho ngi tn t, yn lng thin h. Vua
L Y Tn cng thun y nhi y. Hong it Duy o ln tr v, i nin hiu
l Cnh Hng, tn vua L Y Tn ln lm Thi Thng Hong. Chiu ra trm
h u vui lng m cho l vic c hnh c ch ngha th nht l tn ph
chnh thng, chnh n danh v.
T khi chy v Thanh Ha, L Duy Mt vn chiu tp binh m, n nm
Canh Thn (1740), tin nh Hng Ha v Sn Ty, hp cng gic l tn
Tng, gi n Ngc Lu ( huyn Thch Thnh ). Tng h Trnh em binh
ph n Ngc Lu v git c tn Tng, L Duy Mt li chy vo Ngh
An ri sang gi t Trn Ninh lm cn bn.
Nm y, t Sn Nam lng Ngn Gi c l V inh Dung, on Danh
Chn, T Cao ni ln cp ph cc ni, git c quan c lnh Hong Kim
Qua. Th gic lng ly, dn gian thc l khc hi. Trnh Doanh phi thn
chinh em binh i gip, nh cho mt trn in bi, ui thng n so
huyt bt c c bn V nh Dung, em chm ngay ri i tn x Ngn
Gi lm Lai Cch ( nay l Gia Ha ).
Gic Ngn Gi va tan th gic Nnh l bn Nguyn Tuyn, Nguyn C,
V Trc Oanh v Nguyn Din lc y ng tung honh t Hi Dng.
Bn tha h tin ln Nh H. Trnh Doanh bn sai Ch tng dn qun v

68

cu ch ci r. Kinh thnh ht sc chng c. Qun gic phi lui v t. Ai


cng ni rng trn ny l cng v th nht lc s chnh.
Nm Tn Du (1741), quan thong lnh Hi Dng l Hong Ngha B ph
c cc n ca gic Phao Sn, Ninh X v Gia Phc. Trn Cnh em
qun theo nh gic Nguyn Tuyn i Tu v i Bt ( ng Triu ).
Nguyn Tuyn thua chy ri cht, V Trc Onh khng bit trn i u mt,
Nguyn C chy ln Lng Sn my thng sau li v ng Triu, nhng ht
lng phi n np ngn Vn Sn ri b quan Hip ng Phm nh Trng
bt c, ng ci em v kinh np cho cha Trnh.
Cn d ng gic Nnh th n ngy 7 thng ging nm Nhm Tut
(1742), Trn Cnh em qun gip tan c c An Qung ( Qung Yn ).
n by gi gic Nguyn Tuyn, Nguyn C mi bnh c c.
Nm Nhm Tut (1742), Trnh Doanh c phong lm thng s Minh
Vng.
Thi y, tnh Hi Dng c mt tn n cp rt hung tn tn l Nguyn
Hu Cu tc gi l Qun Heo nhp ng Nguyn C lm lon, tn ph cc
ni. n khi Nguyn C b bt, Nguyn Hu Cu em d ng chng li
vi triu nh. Nm Qu Hi (1743), Nguyn Hu Cu git c quan Thy
o c binh l Trnh Bng ri t xng lm ng o Thng Quc Bo
Dn i Tng Qun, thanh th rt lng ly, tung honh mt Vn n v
Sn.
Trnh Doanh sai Hong Ng Phc em binh n vy ni Sn. Hu
Cu ph vy chy ri tin nh n thnh Kinh Bc ( Bc Ninh, Sn Ty,
Hi Dng ) quan Trn th l Trn nh Cm v quan c ng l V
Phng chng nhau vi gic Th Cu, b thua phi b n tn m b
chy. Tin y v n Kinh S lm no ng c ln.

69

Hong Ng Phc em binh v cng vi Trng Khung ly li thnh


Kinh Bc. Nhng th gic Cu rt mnh, ph qun Trng Khung lng
Ngc Lm ( huyn Yn Dng ), ui qun ca quan thng lnh nh Vn
Giai Xng Giang ( huyn Pht Lc ) ri li v vy Th Cu.
Trnh Doanh bit gic Cu s ting Phm nh Trng bn sai Hong Ng
Phc cng Phm nh Trng em binh n nh Cu, git c tng ca
Cu l Thng ly c qun nhu chin m thc nhiu.
Gic Cu ly lm cm tc bn o m m Phm nh Trng xung
sng. T Phm nh Trng th khng cng Nguyn Hu Cu i tri
chung . V l , nm Bnh Dn (1746), Hu Cu em vng bc t lt bn
Th Giai Ph Liu xin v hng. Trnh Doanh thun cho v c n
phong Cu lm Hng ngha hu li sai quan Thim Tri Nguyn Phi Sng
em t d n ni qun th, truyn cho Phm nh Trng nh chin. Song
Phm nh Trng khng khng mt mc khng chu hon binh.
V vy nn Ph Liu, bn Th Giai bn tm li ni dm vi Trnh
Doanh. Nhng Trnh Doanh l ngi sang sut, vn bit Phm nh Trng
l mt tay kin tng rt trung thnh nn khng ni g n vic y. Li lm
mt bi th sai a ra yn i Phm nh Trng.
Nguyn Hu Cu tuy v hng m vn thng cp ph cc ni, sau li
v quy nhiu t Sn Nam. Mt hm Cu b Phm nh Trng nh ui
Cm Ging, bn nhn dp quan qun thng trn, khng ai phng b, n em
ko qun ln v bn B . Trnh Doanh bit tin, t em qun ra gi bn
Nam Tn. Phm nh Trng cng c tin y lp tc em qun nh mt
sau, Hu Cu thua trn thot. Sau Cu hp ng vi Hong Cng Cht t
Sn Nam, ri cng nhau cp ph huyn Thn Kh v Thanh Quang (
Thi Bnh ). Phm nh Trng v Hong Ng Phc li em binh i tiu ph.
Hong Cng Cht chy vo Thanh Ha, Hu Cu chy vo Ngh An, nhp
70

ng vi tn Din Qunh Lu nhng nhiu dn thn. Phm nh Trng


em qun di theo, ph c tri gic, ui Hu Cu ra n lng Hong Mai
th bt c ng ci em v Thng Long np Cha Trnh.
Th l t nm Qu Hi (1743) n by gi l nm Tn Mi (1751), cng
tm nm, my gip yn gic Qun Heo.
Nm Canh Thn (1740), tn T v tn Bng lm lon Sn Ty, b quan
Chinh Ty i Tng Qun V T L bt c c ph Vnh Tng, em
ng v gi ni Tam o, m qun tr lng, ri cho ngi v ni di
xin hng.
By gi pha ng Nam ng b tn Cu, tn Cht quy nhiu, nn
Trnh Doanh cng tm cho hng.
Nm Gip T(1744) tn Phng em qun gi t Vit Tr ph cp
huyn Bch Hc, nhng b quan c xut Sn Ty l Vn nh c em
qun vy nh phi b chy.
Danh Phng chim ni c Tn, ly ni Ngc Hi huyn Bnh Xuyn
lm xo huyt, lp n Hng Canh v K c chn gi, ri t xng l
Thun Thin Khi Vn Hong , lp cung in, t quan tc, thu thu
t Tuyn Quang, thanh th ly lng ring mt giang sn, dn tnh pha ty
b trong cnh lm than ha lon, thc l kh s v phn nhiu b hi.
Nm Canh Ng (1750), Trnh Doanh xut i qun t mnh lm tng,
tin ln n gic. Ngy 19 thng chp ph c n K c, ko qun n
tn thnh ri ln ngn ni cao nht, ch bo qun s. n gic bn nh ma.
Nguyn Phan cng th h liu cht xng vo mi ph c n Hng
Canh. Danh Phng rt qun v gi n Ngc Bi. Trnh Doanh tin cng
ui nh, Danh Phng cng ng chng khng ni, b chy vo ni
c Tn. Ngy 10 thng 2 nm Tn V (1751), quan qun ui Danh
Phng n lng Hi Luyn ( huyn Lp Trch ), th bt c. Th l trong
71

non 10 nm tri, trn Sn Ty b gic Ng honh hnh, n by gi my tr


li thi bnh.
Phm nh Trng bt c gic Cu x Hong Mai ng ci em v
hnh ti ( ch Trnh Doanh ng qun ), li gp ngay gic Ng, cng em v
y, trnh Doanh bn m tic thng tng khao qun, bt Cu thi so,
Ng dng ru, qun s reo h m m sm vang thc l vui v.
Thng hai nm Tn V ( Mi ) (1751), Trnh Doanh ko qun v kinh lm
l dng t nh Thi miu, gic Cu v gic Ng u b chm c.
Nm Qu Du (1753), Trnh Doanh dng con trng l Trnh Sm lm
th t.
Nm Mu Thn (1760), Th T Trnh Sm c gia phong lm chc Tit
ch gm gi vic nc, hm Thi y, tc Tnh quc cng.
Trnh Doanh vn chung ngh nho, thng triu cc nho thn vo ph thi
th, ha ph ri ban thng cho.
Ngy 17 thng 5 inh Hi nin hiu Cnh Hng 28 (1767), Trnh Doanh
mt, th 48 tui, lm Cha 28 nm, truy tn l n Vng, miu hiu Ngh
T.
Trnh Doanh, tui tr ni ngi, lu tm v vic chnh tr, sai quan vn tm
xt sch v xa nay liu cch sp t, sai quan v rn tp binh th tinh
tng vic v ngh. Li sa i chnh th, gip yn gic lon, thin h c
hng thi bnh gn 30 nm, nn khi ngi mt, trm h u khc than
thng tic.
Th t Tnh quc cng Trnh sm tp phong Vng hiu.
CHNH TR
Quan ch: Nm Cnh Hng th nht (1740), v s dn inh gim mt
nhiu, nn Trnh Doanh bt s ty hnh ca cc quan vn v, ri cp rung
72

lim in thay vo khuyn khch cc quan lim khit. Nhng ngi


ty hnh y trc theo phm trt cc quan nhn nh m cp, cc quan sai
khin, lm nhng vic li cho ring mnh.
Lm Quc s: Nm K T (1749), ng L Qu n son xong b i
Vit Thng S c 3 quyn: quyn th nht c bi ta v hai chng ni v
i vua L Thi T, hai quyn sau ni v nh Mc.
c t lu ng Ng Thi S son xong quyn Vit s tiu n cha nhng
on quc s ni sai nhm. Quyn y chia lm 10 chng.
V miu: Nm Canh Tn (1740), Trnh Doanh lp v miu chnh v th
th V Thnh Vng, Khng Thi Cng, Tn V T, Qung T, vn vn.
ng sau th th Hng o i vng Trn Quc Tun. Li lp miu th
ring Quang cng. Mi nm, ma xun ma thu hai k t l.
Binh ch: Nm Canh Thn (1710), Trnh Doanh bt mi x phi tuyn ly
hai i lnh, mi i 10 ngi khi c gic cp n m chng gi v
phng cu lng, lng ging. Lnh nht binh ch gi cc trn v hu
h cc quan cn th cho v lm rung, khi no cn n my gi. Thi by
gi linh t trn c thy c 11.500 ngi, chia lm 20 du. Trnh Doanh
i ra lm c, lm i: mi c c 200 ngi, 100 ngi cho v lm rung,
trong khi 100 ngi kia ti ng ri c ln lt thay i nhau m v.
Php lut: Nhn dn trong nc nu b cc nh quyn qu c hip hay
phi iu g oan ung m khng thuc v thm quyn cc ta n, khng th
ku u c, th c php n g chung Ph Liu m ku vi ng s
i.
Nin hiu Cnh Hng nm th 8 (1747), Trnh Doanh cho treo chung v
khnh bn ca t Ph Liu.
Ngi no mun n trnh by v thi s, mun t kin mnh v mun
gip vic y th g chung.
73

Nhng k b cc nh quyn qu uy hip hay b iu g oan khut, khng


th ku ta n c th lc khnh. n ku phi nim phong cn thn, li
phin phi hi s trng ri ly cung ngay hu cu.
n in: Thng 4 nm th 2 nin hiu Cnh Hng (1741), nhn dn va
tri qua cuc binh ao mi bt du yn nghip lm n. Trnh Doanh cm cc
cng sai thu cc th tin n ph v cc quan chc thu thu, khng c tch
bin in kh v tru b ca dn, cho dn c sinh nhai mt cch m
m.
Thng 7 nm y, li nghim cm cc quan thu thu v cc quan thm phn
khng c tch bin tru b, cc in kh v cc ha vt thng dng ca
dn.
Vic c tin: Trc th trn no cng c s c tin, nn sinh ra lm s
nhng lm. Nm Qu Du (1753), Trnh Doanh b s c tin cc trn,
ch hai s gn Kinh thnh tin kim sot.
Thu mui: Nm Bnh Thn (1746), Trnh Doanh lp li php nh thu
mui. C nm mi mu rung mui lm mt bp, mi bp phi np mi
hc mui thu, mi hc tr gi 180 ng tin tc l 3 tin.
i vi vic truyn gio: Nm Gip Tut (1754), i Cnh Hng, Trnh
Doanh nghim cm mt cch rt ngt khng cho ngi trong nc theo o
Gia T v li git c cc o trng cng o .

74

9. I THNH T THNH VNG TRNH SM ( 1767 1782 )


Thng Ging nm inh Hi nin hiu Cnh Hng th 28 (1767), Trnh
Sm con trng Trnh Doanh ni ngi lm cha.
Lc by gi c gic Hong Cng Cht chim ng Mnh Thin ( pha bc
Hng Ha ) cng my chu gn y, hp ng k hng vn ngi, i
cp ph vng Hng Ha v Thanh Ha. Th gic rt mnh, dn tnh thc l
kh s.
Nm K Su (1769), Trnh Sm sai on Hu Thc thng lnh o Sn
Ty em qun tiu gic. on Hu Thc vng mnh tin vo Thanh Chu
nh ng Mnh Thin. n ni gic Cht cht ri, con l Hong Cng
Ton em qun chng gi, nhng khng ni phi b n chy sang Vn
Nam cn ng tan ht.
Thng 4 nm y, Trnh Sm c phong lm Thng s Thng Ph
Tnh Vng.
n gi L Duy Mt vn nng nu t Trn Ninh chiu tp binh m.
Trnh Sm cho ngi em th sang d v, khng c, mi quyt dng
binh gip gic.
Ngy 1 thng 6 nm K Su (1769) Trnh Sm cng Hong Ng Phc
thng ngh cc mu chc b mt dp yn t Trn Ninh.
n ngy 4 thng 7 Trnh Sm sai Bi Th t thng lnh t Ngh An
lm Chnh c lnh t Thanh Ha, Hong nh Th lm c binh t
Hng Ha, ba o cng tin nh Trn Ninh. Nm Canh Dn (1770), L
Duy Mt nh c th trong thnh khng ra nh. Sau thy sng nh Trnh
ph ly rt hng bit th khng th chng ni quan qun bn sai cht ci v
thuc sng ri cng v con t t m cht. Gic Trn Ninh bnh.
Khi sp khi binh nh L Duy Mt cc quan trong ngoi u ly lm tr
ngi v s him ngho, ch c Trnh Sm l qu quyt th no cng c.
75

Nay c nh nhi liu gic, ai cng cho Trnh Sm l mt danh tng


c dng lc.
Trnh Sm i kinh l pha Ty, tun th trn Thanh Ha, bi yn lng
miu Tin Vng, xem xt qua li, hi han tnh hnh dn tnh, khao thng
qun s, chnh n nghi v. Xa gn ai cng hoan nghnh, i n u dn s
u t hng n, by hoa qu, dt gi m tr bi vng. Ai cng cho l
vic c hnh c bit trong thi i Trung hng.
Nm t Du (1765), cha Nguyn l V Vng mt. Quyn thn l
Trng Phc Loan chuyn quyn lm nhiu iu tn ngc, dn tnh on
gin trong nc u khng phc tng.
Lc by gi, x Ty Sn ( Quy Nhn ) c Nguyn Nhc khi binh phn
i cha Nguyn. ng t bn i Nguyn Nhc l h H cng mt t vi
H Qu Ly nguyn qun Ngh An, lc gp Trnh, Nguyn nh nhau b
bt em vo p Ty Sn.
Nguyn Nhc c hai em l Nguyn L v Nguyn Hu. Ba anh em bn ci
h H sang h m l h Nguyn, khi s cho d thu phc nhn tm, v
t x Nam l t cha Nguyn.
Nguyn Nhc trc kia vn bun giu khng vi dn mi, sau lm bin
li Vn n, thng gi l Bin Nhc. V tnh ham m c bc, tiu mt c
cng thu, s phi ti, b vo rng lm gic tc gi l Man T ( Quan
trng trong Mng ).
Nm Tn Mo (1771), lp n tri t Ty Sn, chiu tp qun s,
ng mt ngy mt ng.
Th Nguyn Nhc mi ngy mt mnh. n nm Nhm T (1773) ly
c thnh Quy Nhn lm ni cn bn ri tin qun ln n t Qung
Nam. Chng bao lu t Qung Ngha n Bnh Thun u thuc v Ty Sn
c.
76

ng khi t x Nam, c quyn thn chuyn chnh trong, gic Ty


Sn nh ph ngoi, x Bc cha Trnh l Trnh Sm bit tnh trng nh
vy bn ngh n vic nh Nguyn, sai Hong Ng Phc lm Bnh Nam
i tng qun em hn 3 vn thy b vo Bc b chnh nh h
Nguyn.
Thng 10 nm Gip Ng (1771), Hong Ng Phc em qun sang sng
Linh Giang ri sai Hong nh Th nh ly c ly Trn Ninh. Qun
Trnh bn ph ly Trn Ninh san phng lm bnh a. Trnh Sm c tin
Hong Ng Phc ph c ly Trn Ninh ri t em i binh vo tip ng
nh thnh Ph Xun truyn hch ni rng qun Bc vo nh Trng Phc
Loan ch khng c g khc. Cc quan Ph Xun by lu vn on gin
chnh sch tham tn ca Trng Phc Loan, bn mu bt Phc Loan em
np cha Trnh.
Tuy bt c Trng Phc Loan ri m Hong Ng Phc vn tin
qun.
Cha Nguyn l Hu Vng bit mu Hong Ng Phc nh la ly
kinh thnh bn c thy b qun ra c ch. Hong Ng Phc sai bn Hong
nh Th cng mnh tin binh hai mt nh p li. Qun Nguyn v tan, b
chy, qun Bc chim lnh c thnh Ph Xun. Cha Nguyn cng cc
quan ty thuc chy vo Qung Nam.
Trnh Sm ng H Trung c tin Hong Ng Phc ly c thnh
Ph Xun, xit bao mng r, sai quan a cho Ng Phc mt trn lng vng
v cho cc tng s 5.000 lng bc. Li phong Ng Phc lm i trn th
t Thun Ha lo vic ly t Qung Nam. Song ri Trnh Sm rt v
Bc.
Qun Trnh li thng ng tin xung pha Nam, gp lc qun Ty Sn
ly c thnh Qung Nam. Nguyn Nhc sai ngi khch l Tp nh
77

lm Tin phong, L Ti lm trung qun cn mnh t lm hu tp nh nhau


vi qun h Trnh. Qun ca Tp nh u l khch Qung ng v ngi
mi to ln, khe mnh nh rt l hng hi. Qun tin i ca Hong Ng
Phc ng khng ni. Ng Phc bn sai Hong nh Th v Hong Phng
C em k binh xng vo trn ri b binh nh trn vo. Tp nh thua
chy. Nguyn Nhc v L Ti rt qun v Quy Nhn.
Lc by gi pha Nam qun nh Nguyn l Tng Phc Hp em qun
nh ly li c ba ph Bnh Thun, Din Khnh, Bnh Khnh, ri tin
nh t Ph Yn. pha Bc th c qun Trnh ng Qung Nam.
Nguyn Nhc gia liu th khng chng ni, bn sai Phan Vn Tu em
th v mang la ra ni vi Hong Ng Phc xin np t Qung Ngha, Quy
Nhn v xin lm tin phu i nh h Nguyn.
Hong Ng Phc mun dng Nguyn Nhc nh ly t Gia nh, bn
lm biu xin Cha Trnh cho Nguyn Nhc lm Tin phong Tng qun ty
Sn hiu trng.
Nguyn Nhc khng lo mt Bc na, sai em l Nguyn Hu em qun n
nh Tng Phc Hp. Qun Nguyn thua to b chy. Nguyn Nhc em tin
thng trn ra cho Hong Ng Phc, Ng Phc dng biu xin Cha Trnh
phong cho Nguyn Hu lm Ty Sn hiu tin phong Tng qun.
Thng chp nm t V ( Mi ) (1775), qun Hong Ng Phc b thua b
dch cht mt nhiu Qung Ngha, Ng Phc xin Cha Trnh cho rt qun
v gi Thun Ha, Trnh Sm thun cho. Hong Ng Phc v n Ph Xun
th mt. Cha Trnh sai Bi Th t vo thay v L Qu n vo lm Tham
th cng gi t Thun Ha.
T khi qun Trnh v Thun Ha, t Qung Nam li thuc v Ty Sn.

78

Nm inh Du (1777), Nguyn Nhc sai ngi ra xin Cha Trnh trn th
t Qung Nam. Trnh Sm by gi chn s dng binh, bn phong cho
Nguyn Nhc lm Qung Nam Trn th Tuyn y i s Cung qun cng.
Nguyn Nhc c phong ri bn sai hai em l Nguyn L v Nguyn
Hu vo ly c thnh Gia nh v git c Thi thng vng v Tn
chnh vng nh Nguyn.
Nm Nhm Tut (1778), Nguyn Nhc t xng hiu, t nin hiu l
Thi c, gi thnh Bn ( Kinh c ca nc Chim Thnh ngy trc
) l Hong thnh, phong Nguyn L lm tit ch. Nguyn Nhc ( Nguyn
Hu ) lm Long nhng tng qun.
Ngy 13 thng 9 nm Nhm Dn (1782), Trnh Sm mt th 44 tui, lm
Cha 16 nm, truy tn lm Thnh vng, miu hiu l Thnh T.
CHNH TR
Lm quc s: Nm t V ( mi ) (1775), Trnh Sm sai Nguyn Hon,
L Qu n, V Min, Ng Thi S, Phm Nguyn Du, Ninh Tn v
Nguyn Trch son Quc s chp thm t i vua L Hi Tn (1676) n i
vua L Y Tn (1740), c thy su quyn, gi l Vit s Tc bin.
Nm inh Du (1777), xong quyn Bnh Nam Thc Lc ni v vic gip
ni lon, bnh c cc trn Sn Ty, Hng Ha v Trn Ninh.
Nm Gip T (1780) xong quyn L Hong Ngc ph ni v triu nh L
v th h cc vua L.
Vic c tin: Nm Bnh Thn (1776), Trnh Sm ly c t Thun
Ha ri, m thm l c tin Ph Xun c ra ba vn quan tin Cnh
Hng na.

79

i by gi c c c bc nh tiu dng. Mi lng l 10 ng. Mi


ng gi 2 tin. Bc y cht ra tiu cng c.

80

10. I DIN VNG TRNH CN ( 1782 )


Thng 9 nm Nhm Dn (1782), Trnh Sm mt di chiu b con trng
l Trnh Khi, lp con th l Trnh Cn, con b Tuyn phi ng Th Hu
mi ln 5 tui lm Cha v cho Huy qun cng Hong nh Bo lm Ph
chnh Trnh Cn ni ngi cha, c tn lm Din vng.
T ngi th theo ng Th Hu ngi th theo Trnh Khi. Trong ph
Cha, chia ra b ng. V li, Trnh Cn cn t tui v lm bnh cho nn t
ngi quy ph.
Trnh Khi mu vi qun tam ph ( lnh Thanh , lnh Ngh ng Kinh
thnh lm qun tc v canh gi n Vua, ph Cha ) tranh ngi Cha ca
em. Thng 10 nm Nhm Dn (1782), qun u binh c Nguyn Bng, Ngh
An ng u n vy ph Cha v git Hong nh Bo, b Trnh Cn v
ng Th Hu lp Trnh Khi lm Cha.
Trnh Cn mt ngay nm y.

81

11. I OAN NAM VNG TRNH KHI (1782 1786)


Ngy 24 thng 10 nm Nhm Dn (1782), Trnh Khi ln lm Cha, tc
oan Nam vng.
Trnh Khi phong tc cho bn Nguyn Bng v trng thng cho qun
tam ph. T qun u binh mt ngy mt kiu, i cp ph cc nh,
khng ai kim ch c. Nm Gip Thn (1784), nh quan Tham tng
Nguyn Ly b qun tam ph cp nh. Nguyn Ly chy thot ln Sn Ty,
cng em l Nguyn iu bn nh rc Trnh Khi ra ngoi ri gi qun
nht binh cc trn v tr Kiu binh. Nhng vic l ra qun Kiu binh canh
gi ph Cha rt nghim mt nn Trnh Khi khng ra c. Qun cc trn
s Cha b hi khng dm ng binh, phi cng nhau rt v. T qun u
binh honh hnh i cp ph cc lng: Binh kiu dn on, m cc vn hu
v tng cng b tay ri nhn chu khng lm g c. Sau c quan Tham
tng Bi Huy Bch d dnh mi mi dn dn yn.
By gi t Thun Ha c Phm Ng Cu trn th vn nhu nhc, v
mu, tnh kh tham tn ch tm cch lm giu, khng lo g n vic binh c.
Nguyn Hu Chnh l tng nh Trnh trc, b vo vi Ty Sn by
mu nh k xin Ty Sn nh Thun Ha v Bc H. Li nhn lc t
Thun Ha khng phng b nn Ty Sn bn sai qun thy b tin nh
Thun Ha.
Tng gi ng Hi Vn l Hong Ngha H chng khng li b t trn.
Ph tng l Hong nh Th em qun bn b ra tip chin bn ht c
thuc n. Phm Ng Cu ng ca thnh khng ra tip ng. Hong nh
Th cng hai con v t tng l V T Kin u t trn c.
Khi qun Ty Sn n ni, Phm Ng Cu m ca thnh ra hng. Qun
h Trnh gi cc n u tan v b chy. Phm Ng Cu gii v Quy Nhn
b kt n x trm.
82

Qun Ty Sn tha thng ko ln chim c hai tnh Qung Bnh v


Qung Tr. Th l trong c my ngy v, thng 5 nm Bnh Ng (1786)
nin hiu Cnh Hng th 47 m t Thun Ha n Linh Giang u thuc v
Ty Sn.
Ty Sn li tin qun ln min Bc, qua hai tnh Ngh An v Thanh Ha
khng phi binh, ri n ng V Hong (trn Sn Nam). Quan coi n
V Hong (by gi l lng V Xuyn thuc tnh Nam nh) b chy.
Tng nh Trnh l Trnh T Quyn em qun gi mt Kim ng, quan trn
th Sn Nam l Bi Th Dn em b binh n ng x Ph xa (huyn
ng An), inh Tch Nhng em thy qun gi ca Luc. Lc y qun
Ty Sn tin nh th inh Tch Nhng ht n phi b thuyn chy. Bi
Th Dn v Trnh T Quyn b thua, qun tan v c.
Ly c trn Sn Nam ri, qun Ty Sn ko ln h thnh Thng Long,
nh tan thy qun ca nh Trnh. Tng Trnh Hong Phng C thua phi
b chy.
Ngy 25 thng 6 nm Bnh Ng nin hiu Cnh Hng th 47 (1786),
Trnh Khi mc o nhung y cm c, ci voi, thc qun xng vo trn
nhng th Ty Sn rt mnh nh khng c b thua sng Thy i,
Trnh Khi phi b chy ln Sn Ty. i n lng H Li (huyn Yn
Lng), gp tn Nguyn Trang nh la bt np ty Sn, Trnh Khi khng
chu khut i n na ng ly gm ct c t tn. Th l Trnh Khi mt
ngy 27 thng 6 nm Bnh Ng (1786), nin hiu Cnh Hng th 47, th 24
tui lm Cha 5 nm.
Nguyn Hu sai ly vng l m tng tng cho Trnh Khi, ri ko qun
vo thnh Thng Long, chim lnh ph Trnh Vng, h lnh chiu an.

83

Ngy 29 thng 6 nm y, L Trn Qun thy Cha oan nam vng


Trnh Khi b nn, thng xt v cng, sai ngi o huyt t chn sng m
cht.

84

12. I N VNG TRNH BNG


Trnh Bng, con th Trnh Giang vn c tr toan khi phc li vng
nghip.
Anh em Ty Sn ly c Thng Long ri, em qun vo thnh yt
kin vua L. Ngy 17 thng 8 nm Bnh Ng nin hiu Cnh Hng th 47
(1786), Ty Sn sai cc tng im qun Thy B, ly ht kho hng ri ko
qun v Nam.
Ty Sn i ri, Trnh Bng huyn Trng c v Kinh T lp nghip
Cha. Vua L Chiu Thng bn phong Trnh Bng tc Cn quc cng, sau
li phong lm n vng, lp li ph liu, t y uy quyn li dn dn v
tay Cha Trnh.
Vua L Chiu Thng ly lm lo bn mt chiu vi Nguyn Hu Chnh ra
gip. Nguyn Hu Chnh hin ng gi t Ngh An cho Ty Sn bn
em hn vn qun ra Bc ph L nh Trnh. Trnh Bng em qun ra
chng c, nhiu trn b thua, phi b chy.
Sau Trnh Bng c khi binh my ln toan khi phc li vng nghip
nhng ln no cng thua, nn khng t c tr hng, ri chn nn vic
i, Trnh Bng bn b i tu.
Ngy 14 thng 4 nn Tn Hi (1791), Trnh Bng mt xch C Lng
(Ai Lao).
Nh Trnh mt hn.
Nh Trnh t c Thi vng Trnh Kim Tng chinh n c n
vng Trnh Bng xut gia, gm 12 i, k nm c 249 nm (1539
1787).
Th l nh Trnh mt th nh L cng khng cn, thc nh nhi sm ng
vy.

85

ON TH BA
TH H H TRNH
1. i th nht
c Thi t Du quc cng, gia phong tc Tuy nhn cng tn phong
Uyn T Tuy o vng, tn thy l Vin Trng l Thy t nh Trnh.
Ngi tn hy l K, mt ngy 18 thng Chp, yn tng lng lng So Sn.
B Thi phu nhn tn phong l Thn phi L Qu Th, tn thy l An
Nhn, ngi x Bin Thng, mt ngy 28 thng 4, yn tng lng lng So
Sn. Sinh ra ng Phc m cng.
2. i th hai
c Thng t tng Phc quc cng, gia phong Phc m cng, tn
phong l Mc T Phc m vng, tn thy Vin Sng, tn hy Liu, mt
ngy 15 thng ging, yn tng lng lng So Sn, chn ni thn Vit An, x
M C.
B Thi phu nhn tn phong l Qu phi Hong qu th, tn thy l Phc
Thng, ngi lng Bin Thng, mt ngy 13 thng Chp, yn tng lng
lng So Sn. Sinh ra ng Din Khnh Cng.

86

3. i th ba
c Thng t tng Din quc cng, gia phong tc Din khnh cng,
tn phong Triu T Din khnh vng, tn hy l Lan, tn thy l Vin ao,
mt ngy 15 thng 9, yn tng lng lng Bin Thng.
B Thi phu nhn tn phong l Knh phi Hong qu th, tn thy l T
Thng, ngi huyn Yn nh, mt ngy 15 thng 6, yn tng lng lng
Bin Thng. Sinh ra ng Phc nguyn cng v Dc c cng.
4. i th t
c Thng t tng n quc cng, gia phong tc Dc c cng, tn
Hng T Dc c vng, tn hy l Lu, tn thy l Trc o, mt ngy 25
thng 9, yn tng x M C, chn ni thn Vit An.
B Thi phu nhn tn phong Thc phi Hong qu th, tn hy l Ngc
Dc, tn thy l T Tm ( con gi ng Thi t D quc cng thn H )
mt ngy 10 thng 3, yn tng lng thn Vit An. Sinh ra bn giai, hai gi l:
ng Hu qun cng
ng Hu qun cng
c Minh khang i vng Trnh Kim
ng Phn qun cng
B T Thin Phu nhn v b T c Phu nhn
5. i th nm
c Minh khang i vng tn hy l Kim, tn thy l Trung Hun.
Sinh ngy 24 thng 8 nm Qu Hi nin hiu Cnh Thng th su (1503).
Mt ngy 18 thng hai nm Canh Ng nin hiu Chnh tr th 13 (1570).

87

B Thi phi l Nguyn Qu Th, tn hy l Ngc Bo, tn thy l T


Nghi. Ngi lng Gia Min ngoi trang, huyn Tng Sn. Con gi c
Hng quc Chiu hun Tnh Cng Nguyn Kim. Mt ngy 17 thng 8 nm
Bnh Tut (1574).
B Chnh phi l Li Qu Th, tn hy l Ngc Lnh ngi xch Th Liu
( huyn Thch Thnh ), con gi ng o sng cng. Mt ngy 12 thng 8.
Yn tng bn qun.
Nm con giai:
1. t ngha cng Trnh Ci ( B Chnh phi Li th sinh ra );
2. Thnh t Trit vng Trnh Tng ( B Thi phi Nguyn th sinh ra );
3. Dng ngha cng;
4. Dch ngha cng;
5. Cn ngha cng.
Hai con gi: Tin thng Cng cha; Qun cha.
6. i th su
c Thnh t Trit vng tn hy l Tng, con th hai c Thi vng
Trnh Kim, sinh ngy 12 thng 11 nm Canh Tut nin hiu Thun Bnh
th hai (1548).
Ngi 20 tui (1576), c mnh cho lm tc Phc lng hu, eo n bnh
ng, m ph coi vic. Nm 21 tui (1568) c Thi vng mt, c
phong lm tc Lng qun cng. Nm 22 tui (1569), thng chc T tng
Tit ch cc s thy b mi dinh tng s, hm Thi y, tc Lng quc
cng. Nm 24 tui (1571), tin phong chc thng Tit ch thy b mi
dinh kim Tng binh chng qun Quc trng s. Nm 44 tui (1591), dit
c Ngy Mc, nht thng thin h. Nh Minh sai s l Trn n c,

88

Vng Don Lp em nga tt, ai bng ngc, m sung thin v hai bc sc


vn c vit tm ch: Quang hng tin lit, nh quc nguyn hun ( Lm
rc r cng c t tin v c cng u nh c nc ), tng ngi, t
tnh hiu giao ln. T y, nc Nam li cng hin nc Tu. Vua Tu khen
ngi rng: Nc An Nam, tng h Trnh hay hu c ngha nhn, gip
c nh L tiu tr gic Mc, thc l bc anh hng trong i. Nm 46
tui (1593), tin phong chc nguyn sy Tng quc chnh Thng ph
Bnh an vng.
Nm Qu Hi (1623), thng 8 ngy 18, con th ngi tc Vn qun cng
Trnh Xun thy vng phi cm, bn xut qun ra Hong nh, sai tc
Din qun Phin qun, em qun vo ph ni ph, cp voi, nga, vng,
ngc, bch ngi phi ra ngoi thnh, ri phng la t kinh thnh. Quan
Chng gim Nhc qun cng Bi Lm dn thn cu ngi ra ngoi. By gi
c Thanh vng Trnh Trng lm Th t sai em l Dng qun cng Trnh
Giai phng nghinh Thnh gi v h v ngi ra Qun bc x Hong mai (
huyn Thanh Tr ). ng Bi Lm rc ngi vo dinh, ng Quc cng Trnh
. Ngi d ng Xun vo trao quyn cho. ng Xun ngm c ph phc
sn. Ngi k ti: Ti lon; con gic, ri sai ng Bi Lm cht chn ng
Xun, ng Xun cht ngay. Ngy 20, ng Bi Lm li rc ngi n qun
Thanh Xun thuc x Tro Khc ( huyn Thanh Oai ). Hm y ngi mt.
Th l ngi mt vo ngy 20 thng 8 ( ngy 20 thng 6 ) nm Qu Hi
nin hiu Vnh T th 5 (1623), th 74 tui, tn phong sch vng lm Trit
vng, tn hm l Ru V miu hiu l Thnh T lng lng So Sn.
B Thi quc Thi phi h ng, tn hy l Ngc Bo tn hm l T Huy,
ngi lng Lng X ( huyn Chng c ) con gi tc Ngha quc cng,
gia phong Hu trch cng. Mt ngy 7 thng ging, lng lng Phc a (
huyn Thy Nguyn ). Sinh ra c Vn T Ngh vng Trnh Trng.
89

B Chnh phi h Li tn hy l Ngc Nh, tn thy l T Hu, ngi lng


Quang Lng ( huyn Tng Sn ). Con gi tc Cn l cng Li Th Khanh.
Mt ngy 19 thng 9. Lng lng Hi Lch ( huyn Li Dng ). Sinh ra
quan Hu tng tc Tn l cng Trnh Tc.
Con giai
1) c Thanh vng tn phong Vn T Ngh vng Trnh Trng.
2) ng Hip mu ng c cng thn Hu tng Tn l cng Trnh
Tc.
( ng l con trng c Trit vng Trnh Tng hay ru, sc mnh,
thch qun voi, nga, thng ci voi li qua sng, b voi hc cht. Mt
nm 28 tui. Sinh c 2 con giai: Con trng l Nhu qun cng vinh
phong l Dc vn Tn tr cng thn; con th l Tc Qu qun cng ).
3) ng Hip mu ng c Dc vn Tn tr Cng thn tc M d
cng Trnh Lm.
4) ng Hip mu ng c Dc vn Tn tr Cng thn tc Tng nhc
cng Trnh Vn.
5) ng Hip mu ng c Dc vn Tn tr Cng thn tc Thun
ngha cng Trnh Dng.
6) ng Hip mu ng c Dc vn Tn tr Cng thn tc Dng l
cng Trnh Giai.
7) ng Hip mu ng c Dc vn Tn tr Cng thn quan Triu t,
tc cng Trnh L.
8) Quan Thi ph Qung qun cng Trnh Hng.
9) Quan Thi bo Lp qun cng Trnh Tun.
10) ng Dc vn Tn tr Cng thn, quan T c, tc Tu qun cng
Trnh Trn.

90

11) Quan Thiu bo Hu qun cng Trnh in ( ng dng ra ngh lm


bia; nay ngh y ly ng ny lm tin s ).
12) Quan Thi bo Lc qun cng Trnh H.
13) Quan Thi bo Vit qun cng Trnh Trinh.
14) Quan Thiu y Duyn qun cng Trnh Ng.
15) Quan Thi ph Xuyn qun cng Trnh Qung.
16) ng Dc vn tn tr Cng thn, quan T t m Quc lo tc Kin
qun cng Trnh Qun.
17) Quan Thi ph Ho qun cng Trnh Quang.
18) Quan T t khng Nng qun cng Trnh Nhng.
19) ng Vn qun cng Trnh Xun ( ng phm ti c nghch, b cht
chn, ri cht ).
7. i th by
c Tin thnh Vn t Nghch vng, tn hy l Trng, sinh ngy 23
thng 7 nm inh Su, nin hiu Gia Thi th 5 (1577).
Ngi l con th 2 c Thnh t Trit vng Trnh Tng. Nm 22 tui
(1598), phong Bnh qun cng. Nm 47 tui (1623), c mnh cho kim
trng binh quyn, tin phong lm Hip mu ng c Cng thn, chc
tng, hm Thi y, lnh Tit ch, tc Thanh quc cng. Nm y rc xa
gi nh Vua v, nht thng thin h, sch phong lm Nguyn sy Tng quc
chnh Thanh vng. Nm 53 tui (1629), tin phong i nguyn sy
Tng quc chnh Thng ph Thanh vng. Nm 75 tui (1651), nh Minh
sai s Tu sang phong ngi lm An Nam ph quc vng. Nm 81 tui
(1657), tin phong i nguyn sy Tng quc chnh Thng Cha S ph
Cng Cao Thng on Nhn thnh Thanh vng. Ngy 16 thng 4 nm y,

91

ngi mt tn phong sch vng lm Ngh vng, tn hy l Long T, miu


hiu l Vn T, tn lng lng Cu Bao ( huyn Thy Nguyn ).
B Thi phi h Trn, hy l Ngc i, tn thy l T Huyn, ngi lng
ng i ( huyn Thin Bn ) con gi ng Khi qun cng. Sinh ra c
Hong t Dng vng Trnh Tc. Mt ngy 14 thng ging. By gi x
nh Thanh l L Dng cng l L ng Rng, Triu Quang Hc, Ngy
Tng Hin, em nghi tit li t iu ln lng lng Phc Sn ( huyn Thy
Nguyn ).
B Chnh phi Nguyn Qu th, hy Ngc T, tn thy T Thun, ngi
lng Gia Miu ngoi trang ( huyn Tng Sn ) chu c Chiu hun Nguyn
Kim, con gi c oan quc Nguyn Hong. Khi c Nguyn Hong ln
vo Thun Ha b cn b, khng theo i c. Nhn dp c Nguyn Hong
s c iu nghi k bn g b cho c vng. c vng ly lm Chnh phi
Ty cung. Sinh ra ng Sng ngha vng. Mt ngy 23 thng 3. Tn lng
x Bi Dng ( huyn Tng Sn ).
B Hin phi h Nguyn, hy Ngc Sy, tn thy l T Hin, ngi lng
Gia Miu ngoi trang ( huyn Tng Sn ) chu c oan quc cng Nguyn
Hong, con gi ng L Nhn cng Nguyn Hc, Chnh phi ng Cung,
mt 22 thng 9 tn lng x B ng ( huyn Tng Sn ).
Con giai:
1) c Ty vng tn phong Hong t Dng vng Trnh Tc
2) ng Sng Ngha vng Trnh Kiu ( ng l con trng, vng mnh
tit ch, m ph Sng quc mt sm ).
3) ng Dc vn Tn tr Cng thn Thn ngha cng Trnh Lu.
4) ng Dc Vn Tn tr Cng thn Thun v cng Trnh Trng.
5) ng Dc Vn Tn tr Cng thn Bnh trung cng Trnh Qu.
6) ng Dc Vn Tn tr Cng thn Quc lo T qun cng Trnh Hm.
92

7) Quan Thi t Bng qun cng Trnh Bin.


8) Quan Thi ph Khu qun cng Trnh Lc
9) Quan Thi t Hong qun cng Trnh Lc.
10)Quan Thi ph ch qun cng Trnh Tin.
11)Quan Dc vn tn tr cng thn hiu qun cng Trnh Tu.
12)Quan Dc vn tn tr cng thn An qun cng Trnh Thin
13)Quan Dc vn tn tr cng thn M qun cng Trnh Hon.
14)Quan Dc vn tn tr cng thn Co qun cng Trnh L.
15)Quan Thi y Ninh quc cng Trnh Ton.
( ng l con t c vng Thng Lnh i nh Nam triu, m dinh gi l
T Dc ni qun. Trn th tnh Ngh An m ph gi l Dng uy ph, vng
mnh Tit ch. ch qun ng lu ngy nn c lng tng s. Gp lc
c Vn t nghi vng Trnh Trng mt, c Trnh Tc ln ni ngi, th h
khuyn ng mu lm phn. ng khng nghe, chng mi phao ngn l ng
c tr lm phn v lm chng buc thnh ti trng. c Trnh Tc ngh ng
l ngi tr nhn khng l x t, c n cho kha bc, giam trong ngc.
Nm Gip Dn nin hiu ng Ha th 3 (1637) ba ln ng tu xin cho
cht. c Trnh Tc sai ng Hn qun cng a ru cho ung v ban cho
quan ti cng tin c 300 quan, sai quan d t cho a linh cu v chn
ngoi qun thuc x Ph Vinh ( huyn Hong Ha ).
n nm inh Mi (1655), phng chun nh s l tn tht nh ng l
ngi nh gic c cng lao c n tha cho v con chu cng chun c n
lng theo nh l nm i, nhng khng c b dng.
Nm Bnh T (1660) trong h c ngi ku oan mi chun tha cho ng
c khai phc chc c. c Trnh Tc sai quan Xn trung hu phng sc
truyn phong cho:
93

16)ng Ph qun cng Trnh Lch phm ti c nghch, con chu phi ci
sang h m.
17)ng Hoa qun cng Trnh Sm phm ti c nghch, con chu phi ci
sang h m.
8. i th tm
c Tin thnh Hong t dng vng tn hy l Tc sinh ngy 5 thng
3 nm Gip Ng (1606). Ngi l con th. Ln 9 tui (1614) chu phong tc
Qun cng. Nm 26 tui (1631), thng lm Bc quan c ph, T c
Ph tng tc Ty qun cng trn th tnh Ngh An. Nm 27 (1632), thng
hm Thiu ph. Nm 37 tui (1642), phng mnh Khm sai trn th s Sn
Nam. Nm 40 tui (1645), tin phong Tit ch T tng Thi y Ty quc
cng, gi quyn chnh trong nc, m Ph gi l Khim nh ph. Nm 47
tui (1652), tin phong chc Nguyn sy Trng quc chnh Ty nh
vng. Nm 52 tui (1657), c Nghi vng Trnh Trng mt, ngi ln ni
nghip Cha. Nm 54 tui (1659), tin phong tc i nguyn sy Trng
quc chnh Thng s Ty vng. Nm 59 tui (1664), vua L gia cho ngi,
vo chu khng phi ly, chng tu khng phi vit tn, c t ging
bn t Long sng. Nm 63 tui (1668), tin phong chc i nguyn sy
Trng quc chnh Thng s i phu cng c Nhn uy Minh thnh Ty
vng. Nm 69 tui (1674), gia tn cho c mnh du khi vn. Nm 77
tui (1682), ngy 23 thng 8 ngi mt, tn phong sch vng l Dng vng
tn thy l Thng Hin, miu hiu l Hong T, Tn lng xch Vn Li.
B Thi phi h V hy l Ngc L, tn thy l T T, ngi x Thch
Li ( huyn Cm Ging ), con gi ng Hng Nhn Cng. Sinh ra c Chiu
T Khang vng Trnh Cn. Mt ngy 22 thng 7. Tn lng s Mnh Sn.

94

B Chnh phi quc thi mu h Trnh tn hy l Ngc Lung, tn thy l


T Hu, ngi lng Si Sn ( huyn Vnh Phc ). Con gi ng Thi t
Qung qun cng. Mt ngy 5 thng 9. Tn lng lng Nguyt ng ( huyn
Li Dng ).
Con giai:
1) c nh vng tn phong Chiu T Khang Vng Trnh Cn.
2) ng Thiu cng Trnh c, con trng, anh rut c Khang vng.
3) Vng Mu cng Trnh c, con th hai anh rut c Khang vng.
4) Quan Thiu bo ng qun cng Trnh Lng.
5) ng L qun gia phong i vng Trnh ng.
6) ng Din ngha cng Trnh c.
7) Quan i t khng phi qun cng Trnh Thu.
8) Quan c Diu qun cng Trnh K.
9) Quan Thiu bo Thiu qun cng Trnh Php.
( ng thch chi ngh Git, thng ch git vng, git bc chi.
Thi by gi gi ng l Th git ).
10)ng Quc lo Tuyn Trung cng tin phong Tuyn Mu Cng Trnh
Qun.
11) ng Liu Qun cng Trnh Phc phm ti c nghch, con chu phi
ci sang h m.
12) ng Tr Qun cng Trnh Cm phm ti c nghch, con chu phi ci
sang h m.
9. i th chn
c Tin thnh Chiu T Khang vng tn hy l Cn, sinh ngy 13
thng 6 nm Qu Du (1633). Ngi l con th t, nn 24 tui (1650), gia

95

phong chc Ph tng tc Ph qun cng, m dinh T quc, thng lnh


ch tng v Ngh An nh Nam triu kim trn th t Ngh An, gia thng
hm Thi ph. Nm 28 tui (1660)), dng c nhiu cng to, c thng
Khm sai Tit ch thy b mi dinh, kim Trng quyn chnh, hm Thi
y tc Nghi quc cng, m ph gi l L quc ph. Nm 42 tui (1674),
cng vng long trngtieens phong chc Nguyn sy, gi chnh nc, tc
nh nam vng. Nm 50 tui (1682), c Dng vng Trnh Tc mt,
ngi ln ni nghip Cha. Nm 53 tui (1685), tin phong chc i nguyn
sy Thng quc chnh Thng thnh S ph Trnh cng Nhn minh Uy
oan nh vng. Nm 77 tui (1709), ngi mt ngy 10 thng 5, tn phong
sch bng vng l Khang vng, tn thy l ng on, miu hiu l Chiu
T, tn lng lng Lch Thng (huyn Yn nh).
B Thc phi h Nguyn tn hy l Ngc Phng, tn thy l Trang thn,
ngi xa Quang Lm (huyn Thanh Tr) bo dng c Tin c Tn quang
vng Trnh Bch. Mt ngy 13 thng 3.
B Thun phi h Ng tn hy l Ngc Quyn, tn thy l Ru M,
ngi lng M Ct (huyn Li Dng), con gi quan c Lu qun cng
Phm S K. Sinh ra c Lng mc vng Trinh Vinh. Mt ngy 19 thng
4. Lng lng Phc H (huyn Thy Nguyn).
B Thun phi h Ng tn hy l Ngc Uyn, tn Thy l Ru Tnh,
nguyn qun x Phng Lch (huyn Hong Ha) chu ng Thn Hun
Tn tr Cng thn hm Thi bo tc Ha qun cng. Con gi ng Thiu bo
Kim qun cng. Bo dng c Hy T Nhn vng Trnh Cng: Thi
by gi gi l c Bo Mu. Mt ngy 12 thng 11. Lng lng Bo Ng.
Con giai:
1) c Quc t Lng mc cng tn phong Lng mc vng Trnh
Vnh l con trng.
96

2) Quan Trng t Thng tng cng Trnh Ruyn sau i thnh Trnh
Bch l con th hai.
(c Lng mc vng mt, ng lnh chc Khm sai Tit ch, phong
tc Mu quc cng, m ph gi l L chnh ph, ng mt sm sinh ra:
Ba giai:
a) Con trng l quan Ni nhu Qun dinh Trnh Lun;
b) Con th l quan Trung Kin Trung dinh Trnh Hiu (hai ngi u
phgm ti c nghch).
c) Con t l quan Ni kinh Quan dinh Ph lng Thi t tc C
quc cng Trnh Lng.
Mt gi:
Trnh Th Xun lm Thng qun cha g cho ng Tu qun cng L
Thi Bo l con ng Thi ph Trung qun cng gia phong i vng L
Thi Liu).
3) Quan Thi ph qun cng Trnh Lan l con t.
(ng sinh ra:
a) Con trng l Hi qun cng Trnh Lc, tc m dinh Ni kin qun,
phm ti phi t st, cc con u phi giam cm. Nm inh Mi, phng
chun nh s l tn tht, ly s tch cha r, c n c tha, con chu
khng phi i h;
b) Con th l To Trung cng gia phong i vng Trnh Nhng.
Ba gi:
a) Trnh Th Ngc Phc lm Thng qun cha g cho tc n Qun
cng h L, sinh ra b Tng Th Hu L Sanh ly c D Tn Hong .

97

b) Trnh Th Ngc Phc lm Thng qun cha g cho quan c


Hng Th hu ng lut.
c) Trnh Th Ngc Qu lm Qun cha g cho quan c ng tri
Tun qun cng L nh Khi).
Con gi:
a) B trng thng qun cha Trnh Th Ngc lai, g cho quan c
Bn qun cng Trnh Thp;
b) B Thn thng qun cha Trnh Th Ngc Bo, g cho quan Tham
c Trnh tng hu L Thi;
c) B thng qun cha Trnh Th Ngc Lan, g cho quan Thi bo
Trung qun cng L Thi Liu.
10. i th mi
c Tin c Lng mc vng tn hy l Trnh Vnh. Sinh ngy 30
thng 9 nm Tn Mo nin hiu Khnh c th 3 (1654).
Nm inh Mi nin hiu Cnh Tr th 5 (1667), ngi 17 tui, thng chc
Ph tng c ng Tri Lng qun cng m dinh T khung qun.
Nm Gip Dn (1674), ngi 24 tui, thng chc T c ri li thng
chc Thiu ph. Nm Mu Ng nin hiu c Nguyn th nm (1678),
thng 8 ngy 23, ngi mt th 28 tui tng chc Thi ph tin phong Quc
t Du nhn V tng Thy hu c d ch phc Tch cng Chiu tin
Hin hu Lng cng, tn phong l Lng mc vng tn thy l n
Chnh, lng lng C Bin (huyn Nng Cng).
B Hu phi h Nguyn tn hy l Ngc Ru, tn thy l oan Thn,
ngi lng Lc Nhu (huyn Yn Phong) sinh ra c Tn quang vng
Trnh Bnh. Mt ngy 29 thng 6, th 28 tui. Lng x Nh i x Bi
Ni (huyn Yn nh).
Con giai:
98

c Tham t Tn quc cng gia phong Tn quang vng Trnh Bch;


ng Trnh Quyn l con th hai v anh rut c Tn quang vng.
( M dinh Hu trung qun, lm Ph tng Ton qun cng, phm ti
phi t st, cc con u phi giam cm. Nm inh Mi, phng chun nh
s l tn tht, ly s tch cha r rang, u tha cho c; cc con chu
khng phi ci sang h m, cn b dng cng lm cp th khng c).
ng Trnh Liu l con th ba.
( M dinh Hu trung qun lm quan ( Ph tng, tc V qun cng.
Tri php cng phi gii quyn chc, cho nh Qun cng; cc con u
c nh cc quan trng thn. Nm inh Mi, phng chun nh s l
tn tht, c n c tha, con chu cng c d n in. Nm Nhm T
thng 12 ngy 19, phng chun ban cho phc chc c. Tc Tng huyn
hu phng sc truyn cho tng nhn gi lm bng tch ).
Quan Thi t ng qun cng gia phong ng ngha cng. Trnh Hon l
con th t, m dinh Trung knh qun.
Quan Ph tng Thoan qun cng gia phong Trung hiu i vng
Trnh Tu l con t;
Con gi:
B Qun cha Trnh Th Ngc Qua l con gi trng ch rut c Tn
quang vng, g cho quan i T Gia qun cng cho theo h l Trnh
Ln.
11. i th mi mt
c Tin c Tn quang vng tn hy l Trnh Bnh. Sinh ngy 14
thng 5 nm Canh Tut (1670). Con trng c Lng mc vng Trnh
Vnh. M ph Dc quc, lm chc Khm sai Tit ch cc x thy b mi
dinh, kim Tng quyn chnh hm Thi y tc Tn quc cng. Mt ngy
28 thng chp nm Nhm Ng nin hiu Chnh Ha th 23 (1702) th 33
99

tui. Tn phong chc Tham t Thng tng cng, tin phong c Anh
minh thong ru Rit vn Tch thin Bi c D mu Du hu Tn quang
vng, tn thy l V Khnh, lng x Ph ( huyn Thun Lc ).
B Thi phi Trng Th Ngc Ch tin phong l Huy nh Thun c
Thi tn. Tn thy l T Tuyn ngi huyn Gia Lc. Con gi ng Duyn
Khnh cng Trng R. Sinh ra c Hy t Nhn vng Trnh Cng v
hai b Qun cha l Trnh Th Ngc Thung, Trnh Th Ngc C. Em rut b
l ng Thim qun cng Trng Nhng. Phn qun cng Trng Nhng,
u gia phong i vng. B mt ngy 28 thng 8 nm Canh Ng, th 88
tui. Lng lang Dng K ( huyn Thin Bn ). Nm Nhm Ng thng 3
ngy 19 phng ci v lng lng Qung Hn ( huyn Yn nh ).
B Chnh phi Trn TH Ngc Nhin, tn thy l n Dung ngi x Yn
Lc ( huyn ng Thnh ), con gi quan H b T th lang Lim qun cng
Trn ng Doanh. Mt ngy 26 thng 10 Lng x Bi Ni ( huyn Yn
nh ).
Con giai:
1) c An vng tn phong Hy t Nhn vng Trnh Cng;
2) ng Suy tm Dc vn Tn tr Cng thn, quan Tin ha Qun doanh
c ph T c Ph tng Trng ph s i T Quc lo
Ron trung cng Trnh c;
3) ng Suy tm Dc vn Tn tr Cng thn, quan Tin ha Qun doanh
c ph s i T m kim chc Tn nhn ph T tn chnh nh trng
cng gia phong Tc vng Trnh Tr;
4) Quan Hu c Ph tng Tun qun cng Trnh R;
5) Quan Hu c Ph tng Lc qun cng Trnh Hnh;
6) Quan Hu c ng tri Ph tng Kinh qun cng Trnh Khu;
7) Quan c ng tri Ph tng Lc qun cng Trnh Khi;
100

8) Quan c Thin s Ph tng Hu qun cng Trnh Bi;


9) Quan Thi bo Ph tng Dc qun cng Trnh inh;
10) Quan c Thim s Ph tng Tn qun cng Trnh n;
11) Quan Ph tng Thn qun cng Trnh Linh;
( ng xut gia tu hnh. Thi by gi gi l S quan hiu l Nhc thn B
tt);
12) Quan c ng tri Ph tng Du qun cng Trnh Tng;
13) Quan T c Ph tng Tn qun cng Trnh Nhiu;
14) Quan Ni hu i Ch huy s ty Ph tng Khung qun cng
Trnh Hiu;
15) Quan ch huy s ng tri Ph tng Cn qun cng Trnh Tuy;
16 Quan T c Ph tng Khoa qun cng Trnh Thp;
17) Quan T ha Qun doanh c ph c thim s Ph tng
Th ph s Thy qun cng gia phong Thy trung vng Trnh Tn.
Con gi:
1) Trng thng qun cha Trnh Th Ngc Thung ly quan ch huy
s Huy qun cng L Thi Hiu;
2) B Qun cha Trnh Th Ngc Lan ly quan c ng tri Chim
qun cng L Thc;
3) B Qun cha Trnh Th Ngc C ly quan Thi bo kim chc Hu
tn chinh Rnh qun cng L inh;
4) B Qun cha Trnh Th Ngc Anh ly quan Thi bo Hun qun
cng ng nh Gin;
5) B Qun cha Trnh Th Ngc Trch ly quan Ch huy Trn tng
hu Trn Cng Thnh;
6) B Qun cha Trnh Th Ngc Khuy ly quan Tng binh ng tri Rt
trung hu ng nh Khi;
101

7) B Qun cha Trnh Th Ngc An ly quan ch huy s ty c


Khanh hu L nh Tnh;
8) B Qun cha Trnh Th Ngc Ch ly quan Ch huy s Trc th hu
Cao Sn;
9) B Qun cha Trnh Th Ngc Hunh ly quan Hiu y Tun V hu
Nguyn c n;
10)B Qun cha Trnh Th Ngc Hon ly quan ch huy thim s Nhun
phi hu ng nh ;
11)B Qun cha Trnh Th Ngc Mai ly quan ch huy thim s Trng
th hu L Hng;
12)B Qun cha Trnh Th Ngc Bng ly quan Ph s ch huy s
Tr s khai phc Hin trung hu ng inh Qunh;
13)B Qun cha Trnh Th Ngc Dung ly quan Ch huy ng tri Hu
th hu Trnh Quyn;
14)B Qun cha Trnh Th Ngc Nghin ly quan Ch huy Thim s
c th hu Mai Th n.
12. i th mi hai
c Tin thnh Hy T Nhn vng tn hy l Cng. Sinh ngy 19
thng 5 nm Bnh Dn nin hiu Chnh Ha th 7 (1686). Ngi l con
trng. Nm 15 tui (1700) lm Ph tng, tc Ph an hu. Nm 17 tui
(1702) thng chc c, tc Ph qun cng. Nm 18 tui (1703) phng
mnh Khm sai Tit ch cc x thy b mi dinh kim gi vic nc, hm
Thi y Ph quc cng Kinh quc ph. Nm 21 tui (1709), c Khang
vng Trnh Cn mt, ngi ni nghip cha tn lm i nguyn sy Tng
quc chnh An vng. Nm 29 tui (1744) tin tng l chc i nguyn
sy Thng thng ph An vng. Nm 35 tui (1720), tn lm chc i
nguyn sy Tng quc chnh Thng s Thng ph uy minh Nhn cng
102

thnh c An vng, Ngi mt ngy 28 thng 11 nm K Du nin hiu


Vnh khnh nm u 1729, th 44 tui. Tn phong lm n mc Trang tc
Khoan r Trung Ru kinh vn V v Hng m i lc Thy thng Hin
thin Nhn vng. Tn thy l Uy Lc miu hiu l Hy T lng lng
Khoi Lc ( huyn Yn nh ).
B Thi phi h V tn hy l Ngc Quyn tn ta l Ngc Nguyn. Tn
phong l cng Hu c Trang hnh oan Nghi Khung vn Din phc
Quc Thnh mu. Tn thy l T c. Ngi x c Th ( huyn Qung An
) con gi ng Ru Trch Cng V Tt Ru sinh ra:
1) Con trng l c Thi thng vng ( Thun vng ) Trnh Giang;
2) Con th l c Thnh thng i nguyn sy Tng quc chnh s
Thng s Thng ph Anh on Vn Tr V cng Minh vng ( n
vng ) Trnh Doanh.
3) Con gi l Thi chng cng cha Trnh Th Ngc C.
Em rut b l:
1) Sy Trung Dc vn Cng thn ng Tham tng Trung Roanh khun
qun roanh c ph chnh c Th ph s kim Tn nhm ph Hu
Tn chnh i t Bnh trung cng V Tt Trn vng cho theo h Trnh l
Trnh Thit cng nh Vng thn vy.
2) B V Th S ra cha Phong l B tt vng.
B mt ngy 21 thng 9 nm Tn mi, th 23 tui, lng x ng Ng,
thn Thanh Long x Kim Hoch ( huyn Thy Nguyn ).
Con giai:
1) c D T Thun vng Trnh Giang;
2) c Ngh T n vng Trnh Doanh;
3) ng Huy qun cng Trnh Tp;
4) ng Khanh qun cng Trnh Kiu;
103

5) ng Th qun cng Trnh ang;


6) ng Phc qun cng Trnh Qu;
7) ng Nham qun cng
Con gi:
B Thi chng cng cha Trnh Th Ngc C.
13. i th mi ba
A. c D T Thun vng tn hy l Giang trc l Cng. Sinh nm
K Ng nin hiu Chnh Ha th 10 nm 1710. Nm 10 tui (1720) c
lp lm th t. Nm 19 tui (1729) c Nhn vng Trnh Cng mt, ngi
ni ngi lm Cha. Nm 20 tui (1730) ngi tin phong Nguyn sy Thng
quc chnh tc Uy nam vng. Nm 22 tui (1732), phong l Uy vng.
Nm 24 tui (1734) tn lm Tng quc chnh. Nm 29 tui (1739), tin
phong tc An nam thng vng Ton vng. Nm 30 tui (1740), tn
phong Thi thng vng. Mt ngy 5 thng chp nm Tn Hi nin hiu
Vnh Hu th 6 (1761), th 51 tui, tn phong l Thun vng miu hiu l
D T.
Con giai:
1) c n vng Trnh Bng;
2) ng Trnh qun cng Trnh Tr;
3) ng Cu qun cng;
4) ng K qun cng Trnh Bi;
A. c Ngh T an vng tn hy l Doanh sinh nm Canh T nin hiu
Bo Thi nm u 1720. Nm 20 tui (1740), c dng lm Cha thay anh
l Trnh Giang, tn phong Nguyn sy Tng quc chnh tn Minh vng.
Nm 22 tui ( 1742) tn phong nguyn sy. Mt ngy 17 thng 5 nm
inh Hi (1767), th 48 tui. Truy tn l n vng, miu hiu l Ngh T.
104

Con giai:
1) c Thnh t Thnh vng Trnh Sm;
2) ng Thuy qun cng;
3) ng ng qun cng;
14. i th mi bn
A.

c Thnh t Thnh vng tn hy l Sm. Sinh nm K Mi

nin hiu Vnh Hu th nm (1739).


Nm 29 tui (1767), c An vng Trnh Doanh mt, ngi ni nghip
cha tn phong Nguyn sy Tng quc chnh tc Tnh vng.
Mt ngy 13 thng 9 nm Nhm Dn, nin hiu Cnh Hng th 43
(1782), th 44 tui. Truy tn Thnh vng, miu hiu Thnh t.
Con giai:
1) c oan nam vng Trnh Khi;
2) c Din vng Trnh Cn;
A. c n vng tn hy l Trnh Bng
Nm Bnh Ng (1786), Tin phong Cn quc cng. Tn phong Nguyn
sy Tng quc chnh tc n vng.
Nm inh mi nin hiu Chiu Thng nm u 1787, khng khi phc
li c vng nghip, chn nn s i, b i tu.
Ngy 11 thng 1 nm Tn Hi (1791), mt xch C Lng ( Ai Lao ).
Sinh ra bn con:
1) Hin qun cng;
2) Khim qun cng;
3) Tip qun cng;

105

4) Ninh qun cng;


( Nay ng Trnh thc phng t )
15. i th mi lm
A. c oan Nam Vng tn hy l Khi
Sinh nm Qu Mi, nin hiu Cnh Hng th 23 (1763), nm 20 tui
(1782), ni nghip cha, tn phong l Nguyn sy tc oan nam vng.
Nm 24 tui (1786), b Ty Sn nh thua bn t st. Mt thng 6 nm
Bnh Ng nin hiu Cnh Hng nm th 7 (1786).
A. c Din vng tn hy l Cn.
Sinh nm inh Du nin hiu Cnh Hng th 38 (1778). Ln 5 tui
(1782) c dng lm th t. Thng 9 nm Nhm Dn nin hiu Cnh Hng
th 43 (1782). Ngi ni nghip Cha, m l b Tuyn phi ng Th Hu lm
ph chnh, tin phong tc Din vng. Thng 10 nm y b trut ngi
ri mt.
B. ng Trnh T l con c n vng Trnh Bng.
Khi c Gia Long ln ngi, ngh n tnh ngha nhn gia, sc cho ng
gim th vic t t Tin vng.
ng sinh c ba ngi con: Con trng l Trnh Thc, con th l Trnh
ng v Trnh Lm.
16. i th mi su
ng Trnh Thc phng s Cc tin vng, chi phi n ny hy cn
thnh vng.

106

107

ON TH T
SAO LC CC SC D CA LIT
I
Ngy 11 thng 7 nm 47 nin hiu Cnh Hng (1786).
c sai quan Tit ch thy b ch dinh. i nguyn sy, Ph quc
thng cng, truyn cho chi phi h Trnh cung thch thuc ngoi gia.
Knh vng uy gii, tm nn yn nh, thn dn nhn nh u i n
quang.
L nh ngi l thch thuc h Trnh, ng nn cu n u phi knh n
c nh vua, li v chn c hng m yn phn lm n; k no c vn hc,
ti ngh, mun ra xut chnh, s ty ti b dng, r c rng ri ca nh
vua.
Vy u nn ngh k yn lng, ch nn nh nghi k m c li.
Nay truyn co

II
Ngy mng 10 thng 12 nm 17 nin hiu Cnh Hng.
Sc d cc chi phi nh Vng:
T khi trung hng n nay, Hong, Vng, cng nh mi ngi.
Trc kia nh Vng phi bc gian trun; Trm c ch chn phi
ch tn, trao cho th tc; cn cc vin ch phi khc, cng u c
nguyn chc phm c. l truy t n trung hun ca cc Tin vng, n
n gi bo, phi nn nh th. Hin nay gic ngoi, ngy mt kch lit, xa
gi nh Vng phi ra ngoi coi qun, tnh ngha thn hu, khng th thng

108

t c vi nhau. L nh ngi phi nn th tt . Cn ai trong kinh


thnh ny, u nn n ngay Ca Quyt, Trm liu cch x tr cho, ch
nn chm tr, sinh lng nghi k.
Nay c d
III
Ngy mng mt thng 6 nm th 3 nin hiu Quang Trung ( Ty Sn ).
Ch d cho quan Cu tri ph lng So Sn ( huyn Vnh Phc ), ph
Thiu Thin, trn Thanh Ha l ngi Trnh Tip tun bit;
Mi ri l nh ngi n ca ly mng, bong Dng soi n gc Qu.
Nay lnh ch cho tm bo cc vin trong h u c tr v lm n: ai c
bng trung thnh, quan ra hiu dng u cho u np c thu lc, cho
yn lng chng r c vua, y l s tin tht .
Nay lnh ch

IV
Ngy 16 thng 6 nm u nin hiu Gia Long (1802).
Chiu cho ngoi qun cc chi phi h Trnh u bit:
Nh xa: H ta cng h Trnh vn l thn thch, qung gia bc nam i
ng, thnh xa cch nhau. l cng vic ca tin nhn, ta cng khng nn
ni n na.
Tay ta tr c hn, gip c gic, trong ngoi thng nht nh mt nh,
th tnh thn qua ct t xa, li nn nh n. Vy chiu ban cho trong h u
bit: nn phi bo nhau, hp chn ly nm, su ngi tc trng, c ti cn
bin, n Hnh doanh chu mng v a c s sch gia tin, tm r c
chi phi ch th, m thu lc cho, hu ngha hai h v nhau.
Nay c chiu
109

V
Ngy 19 thng 8 nm u nin hiu Gia Long.
Chiu cho thn dn thin h knh bit:
T xa, cc i dng nc, c i gi l , c i gi l Vng, xng
hiu du khng ging nhau nhng t dn ta ch c mt ngha m thi.
Mi y gic Ty ni lon, nh L mt nc, hn hai mi nm, chnh
thng ca nc nh, vn v ri lon. Ta trn Gia nh, vn lo cho x tc
sinh dn nc nh. Trc phi chnh ngi vua, cho ph lng nhn dn thin
h trng mong; sau ly li c kinh Ph Xun, phi chn ngy co Thi
miu, dng nin hiu cng l r chnh thng lc ban u v lm mi tai
mt cho thin h.
By gi tng gic b bt, vic qun nh, s phu thin h cng con
chu nh L, chi phi h Trnh v cc h cng thn, cc quan vn v trong
ngoi, trc sau biu chng u xin sm chnh ngi Hong : nhi suy
i u l thit thc c. V li nc ta, t ng Triu V nh inh, L,
Trn, L xa nay vn xng Nam phng: sng ni nc nam vua Nam
, r rang thin th.
Nhng hi tng: nh nc mi gy dng nn, ch gh l cha tr c,
k m yu cha sng li; phong tc iu bc bin ha cha ht; chnh s t
ngc, thay i cn nhiu. Nht thit tnh dn k nc, cn phi tr liu.
Lc mi sp c phong thnh, c nh u li un mnh theo lng chng,
m nghim nhin t x, ngi ch tn. Phi nhng bi nhng chng tu ca
l , t lng khim c.
Vy b co rng ra, cho thin h u bit.
110

Phi nn knh vng nhi .


Nay c chiu

VI
Ngy 23 thng 9 nm u nin hiu Gia Long.
Chiu cho cc phi ch tn nh Trnh tun bit:
Tin t nh ngi vn l thn thch vi nh ta. Du rng qung gia bc
nam i ng, u l vic qua. Hin gic Ty Sn dy lon. t nh
L phi suy i. Vng nghip nh Trnh cng thin i. Nay thin h
nh, bn b trong, ngh li tnh thn qua ct, cng nn thng nh.
Vy chun tha cho l nh ngi: thu thn, thu dung su lnh, mi vic
v cho ni di tng ng h Trnh. Li bit cp cho rung t 500 mu,
chiu y s b h cp cho nh ngi nhn lnh s thu thc thu hng nm l
333 hc 10 cn v tin khon thp vt l 75 quan, y s chun dng vic t t.
Cn nh h Trnh 847 ngi, c y trong s khai, chun min su linh thn
dung mi th tin, t phc tt ca nh vua ban cho.
Phi nn knh vng nh .
Nay c chiu

111

BIU TU CA DNG DI NH TRNH


Thng 7 nm u nin hiu Gia Long
Triu c, c h Trnh knh tu:
V vng em t t sau ny:
Nguyn chng ti l dng di nh Trnh. T khi gic Ty Sn ph Ca
Quyt, lm than, khng th chu c, phi vo rng ni n khut lu nm.
Nay knh vng xa gi nh Vua, chiu c n k h thn, m rng lng
nhn t, thng nh k c cu cha kp dng xa gi vi ban sc ch.
Chng ti may c m mt nhng ny, thc l i c v cng.
Nay vng chiu ban n, n Ca ly t.

Nay knh tu
C h Trnh k tn

112

ON TH NM
DI THO V C TCH
Th Cha Nht Nam Trnh Cng vnh H Long

Vnh h thuc tnh Qung Yn.


Mt vng nc bic, mt gi non xanh, l nh gia dng trong c nhiu
hang ng, trng xa lng lnh nh ngc chu, cnh tr thc l thanh nh. Ci
kho thin nhin ca tay th To khng bt no t ht c! Thc l mt ni
i thng cnh trong nc Vit Nam m bit bao qua li khch ng
Ty!
c Trnh Cng khi qua chi c th:
Thi iu ngc chc, tu thc kim nhng.
Thch vn v chi d nhn, thc nht du chi hu .
D chnh chu s, gi D Hong, lm vu ng Minh
Lm o d chi nh ha, gio tht chng thanh
Riu thy b ch nh li, b s hon trng.
an thn rt hng, ch tho dng sinh.
Vin thut huyn nhai di vn, chc tu tht ngn, vnh lu vu thch.
Minh hnh v nhai hi tng xuyn
Sn lin long thy thy man thin
Thn k mc trng, an bi chng
Hm nhun nam danh ha dc quyn
i vin thngdi cm tht s

113

Xun quang ip kin ln hoa yn


Ti tun lc d phu oi duyt
Qun h hm ca hi n nin
Bo Thi K u nin
Trng xun s tht nht
Nht Nam Trnh Cha
Dch:
Nhn khi thi thun tit ha
Quan dn h h n ca thi bnh
Sy xem mun vic nh
Tha nhn sm sa xut hnh du quan
Chu s truyn lnh chng phm
Nc non nh v mt ln b ng
Sng knh m lng nh khng
Ti hiu my i non bng ko ln
C hoa n rc qun quyn
Hng vui tc lu truyn tht ngn
Th rng:
B ci mnh mang rn b ng
Ni lin trn nc, nc trn sng
Th tri xp t t bao t?
114

ng To vun ging, c phi khng?


Phong cnh cn truyn ni St Tht
Xun quang nh th chn non bng
Theo tun du d yn lng chng
B h vui vy ngm b trong

Mng 7 thng 2 nm K Du
Nin hiu Bo Thi (1729)
Cha Trnh Nht Nam
Vn d t ng Phm nh Trng ca c Minh vng Trnh Doanh
ng Phm nh Trng ngi lng Khinh Giao (tnh Hi Dng), lc b
nh ng, thng ng khu th rng:
Tri chng gi, t chng gi,
Nm h by miu mt mnh ta
Nm 26 tui, tin s. i Cnh Hng nh L, cm qun dit c gic
Qun Ho v bnh nh c m th ph Vn n v Quan Lan (Qung
Yn), bt t binh a sang ca Nam quan. Vua nc Tu khen ngi: Nam
quc hu nhn. V c cng to c phong lm Thng th, chc qun
cng. Nm 36 tui, vo ch ni cc. Nm 38 tui ra tng chn ngoi bin
gii, lu chn Hoan Chu 3 nm, lm then kha cho ci Nam. By gi c
m thuyn bun ngi Tu hn trm ngi n sp ly trc mt ngi.
Ngi hi: V c g. H p rng: Chng ti trng ngi din mo ging

115

phu thn tng miu ng h, trng nghim nhin ra v i nhn ngi mi


bit ngi l kip sau ca Thun Ng H.
Ngi l vn nho m cng nghip rc r n nh th, nn sau khi mt, vua
L Hin Tn tng phong vng tc v cha Minh vng Trnh Doanh c
vn d t, cho lp n th lng.
Bi vn t lc gia sau ny:
Honh Sn kh d l dao
La h kh d ty gip
Sn h trng tn! Nhi cng kim cng h ti h?
Th tch nhn vn chung c chi thanh
Tc t bin sy chi thn
Vu d tm chi s khm khi d
Cng
Nht thn mu lc
Vn gip hung trung
D thp nin mo tuyt sung sng
Hch hch trng du, m t thi thch
Kinh bch chin, ti sn p lng
Chng chng hng, lit kh k kim tng
Thin kim chi u c v th
Vn l chi tr khu di c
Ngt nh trng thnh trng k
Phng k thanh trng ng Thn
H nhin Ng Trng giao n
Ht bo ng tn Hn Tng?
T Liu chi hin mn do tc
Tin mao chi qun lnh mang vn
116

D phng hoi thi d chi t


Cng h ph cp qua chi c
Ngi li cho cu i rng:
Ci th anh hng kim c thiu
Ti nhn cng c a thin trng
Dch:
ni Honh Sn c th mi gm!
Nc sng La H c th ra gip!
Ni sng cn ! Ngi i u?
Bi vy ngi xa nghe ting chung trng
li nh n by ti bin gii
y bng ta thng tic cng v l
Nh ngi xa
Mt thn mu lc, mun mi gip binh
Hn mi nm sng tuyt xng pha
Mu trc gii khng tr tn n
nh hn trm trn, th mnh nh ph non song
Cng to r rt nn chp s xanh
Chu n su nghn vng cha bo
Sc rong rui mun dm ng hng
ng thn mong k thc bc Trng thnh
Hn tng pht n tn n Ng trng
Ca Hin n t liu cn tr
Qun lnh trc c vng ting
Ta ng mong dng ngi gip nc
Ngi sao l tri c v qun

117

*
*

Anh hng tt phm, xa nay my


Cng c ni ngi tri t cn

Ni Tuyt Sn

Ni Tuyt sn thuc huyn Yn M H ng, c ng rt p. Trong


ng, thch nh r xung long lnh ta ngc chu. Trn nh ng, sn mt
ta tng thip vng li c thng to xe ra, trng hnh nh tn. Cnh tr
rt p, c Thnh T Trnh Sm khi ln chi c th rng:
Thy binh ip ip tr nam duy
ng tc sn yu thit to k
Triu xut thn tung kim cho gip
Ngng thnh tuyt th ngc chi ph
Phong truyn linh li phn tng hng
Tuyt h tnh song im nguyt quy
Nht lc kh nng tng th gii
ng lm liu ng ha trung thi
Dch:
Non cao cht vt ci Nam thy
Lng ni hang su cnh cng k
Mng tr du thn vng chi li
Cy in sc tuyt l xanh ri
So a ting gi, thng ro rt
118

Ca ngng vnh trng tuyt t ty


Th gii thu vo trong mt nm
Qua chi cao hng, ha nn thi

Hng tch sn

Hng Tch sn pha ty ni Tuyt Sn. i theo dng sui, tro qua
nhiu ngn ni th vo n cha Hng Tch. Trong ni c ng Thin to
l ng p nht trong nc Vit Nam. Truyn li rng Pht Quan m v
pht B tt n tu tr y. Trong ng, Pht tng trang nghim, khi
hng nghi ngt. Mi nm, ma xun, Thin nam tn n cc ni n hnh
hng, ting nim pht huyn no c hang ni, l mt dp thng hi vng .
Ni Hinh Bng ngoi ni Hng Tch, di chn ni c sng chy vng
quanh, hai bn b ni bch l. C mt li d tt i xuyn vo trng nh
ca Long mn. Vch ni c thch nh r xung, lng lnh nh ngc chu,
cnh sc nh v. c Tnh vng Trnh Sm c th rng:
Loan kinh sanh khai nht knh xuyn
Ha c cng try tc k a nin?
Thanh ton kin ng nghi v a
Bch dn hn lu ht hu thin
Mt thch an h thin cm xuyt
Trm ba trung nh vn chu huyn
C trung t thch phi lai lc
Diu s nan tng ha bt truyn
Dch:
119

ng ni quanh co, ln mt ni
Th gii ucj cham my mi i
Sn non ph pht cy lng bong
Khe ni long lanh nc ln gii
Ging nghn ln nh gm dt
Mm non mun nh, tng chn ri
S vui chn u hay n
Cnh p khn em ha ht nhi
Ni Tng Sn

Ni Tng sn thuc huyn Trng c H ng, mc gia ng


bng. Hnh ni c v tn nghim cng vi cc ngn ni ht M c ng
ni nhau, cnh tr c th lm ni thng ngon. c Tnh Vng Trnh Sm
khi i qua chi th rng:
Tng thin vn tng lit trng loan
Bi lit binh tn khi vn sn
Thch ct xng phi thim xut sc
Mc nha tuyt su thng lu ban
Lng u tnh hoch tnh trung kin
Nham phc vn phi v hu khan
Lit ngn nht lai dng v tch
Xun thn hn ph thi s can
Dch:
Non xanh mun trng ta trn tri
120

Bn phng nh mun ni tuyt vi


Ct ph sng cng thy bo
Mm sng in tuyt li thm gy
Mm trng tranh v i ngang dc
Ma on my bay ni t ti
Du c ngn xa ni dng v
u xun tiu ph th gia u
Ni Quyn Sn

Ni Quyn Sn trn b sng Chu Giang ( H Nam ) hnh ni cao cht


vt, sc bic sc ni xanh bic trng c v tch mch. Trong ni c th c k.
Tc truyn rng xa c ngi ln xung nc m ngc chu, sau khng thy
ln. c Tnh Vng Trnh Sm gh thuyn vo chi c th rng:
Thiu giang sn nht phin phm
Quyn sn i bc ngn chi nam
Dao khan phng s vn bnh tr
Cn hm giao c nguyt kinh hm
Chm nghim thn l thanh trc h
Th din tiu kinh t h giam?
Nhn lai khc lun tham chu s
Dc b thanh lu nht ty tham
Dch:
Ru rt rong chi mt cnh phm
ngay sn ni Quyn Sn nam
Xa trng cnh phng hnh my ngt
121

Gn ng hang Rao bong nguyt hm


u ni nh ai tre rm rp
nh non li ci ci yn lam
Nhn chi bn chuyn m chu n
Mun gic going trong ra bng tham

Ni Lo Sn
Ni Lo Sn thuc huyn Bnh Lc, H Nam hnh ni nh tn. Bn b
trng rng ri: Trn ni v di ni c cha, c thng c th um tm, c
thc t khi ra b sng. Tc truyn trn ni c gin Tin. c Trnh
Vng c th rng:
Nam chu t c a d khoan
Yn lo sn u tiu thng quan
Lo chng trng trng thanh cng hng
Trng lu miu miu cm hi hon
Dch
Chu Nam t c a khoan
Yn lo hnh dong cng kh quan
Dy ni mu xanh tng lm chm
Dng sng sc gm rt lan man

122

Ni Bo i
Ni Bo i thuc x Gin Kh ph Ngha Hng Nam nh. Ni Bnh
Phong bn hu. Phong cnh u nh. Trn ni c sng chy rc rch. Di
ni c mt ci h, nc phng lng nh gng. c Trnh Tnh Vng ln
chi c th:
n c nham yu sng phm doanh
Vn vi lim mc thch vi bnh
Chu lu thy d tuyn song phi
Ngc tch sn tm nguyt nht hong
Dch:
Thp thong cha xy cnh ni xanh
My nh mn trng nh bnh
Nc tri, song gn, kh i phi,
Ngc cha ging soi sng mt mnh
Phi Lai T

Phi Lai T thuc huyn Yn Nam nh. Cha trn lng chng ni,
bn cnh c mt ngn thp , sc sng bong nh gng. Trnh Vng
c th rng:
Tin hu giao hon sn thy bo
Cao tng nh thp gi khai
Dch:
Sau, trc, giao quanh sng ni bc
Thp cao cng nh thp cha cao
123

ng Hoa L

ng Hoa L thuc huyn An Khang Ninh Bnh, trn sng im Giang


tng ni cao him. Trong ni c ng, bn c mt ngn ni ging hnh
ngi, gi l ni Trng Nguyn, c mt hn gi l ni hm th. Di
chn ni, tc l di tch ni c ca nh inh, nh L. Hin nay, ni y c
n th c inh Tin Hong v L inh Hong. c Tnh vng L Sm
qua chi c th rng:
St luyn oanh hi xuyn thch ng
Trng sn nguy nghip ch sn quan
Cng giao d h kinh di hon
Lc ph y nhin t bo hon
Dch:
Tm la quanh co trm ng
Vng trng soi t sut non ngn
Ci b khai thc bao thay i?
Su ph y nhin, vn bo hon
Hc Sn

Hc Sn thuc huyn An Khang, Ninh Bnh, gn b v gn ni Dc


Thy. c Tnh Vng Trnh Sm ln chi c 4 ch: Thin nhin xo
diu Ci kho thin nhin c vo li c th rng:
t khi tng loan hm bch o
124

Uyn nhin thiu hc thy nam giao


Bin chu o s d kham thng
Vn trng tn k nhp th mao
Dch:
Non ngt xa coi mt song l
R nh im Hc nc Nam ta
Bun my lo gi qua chi th
u bt mun hnh v c ra

Riu Sn

Hang Riu Sn thuc huyn Thiu Sn Thanh Ha, phong cnh thanh u.
c Trnh Tnh vng ln chi th rng:
Thin tng hu tht thch ton ngoan
Riu tch nhn truyn ti th gian
Nht khiu thm tng thin c tnh
Bn song hm ca hi than
Hoa kinh mng gic vn trung hng
Thch tng an bi tuyt hu an
Hi v chnh phng thn thip hi
Ho oan thu thp cm giang sn
Dch:
Tri sinh riu ta nh nh
Thng cnh tng truyn nc ta
Ging thm trong hang tr tri
125

Sui qua ca s ngm trng m


M kinh ting ng trong my thm
Voi yn by lc tuyt qua
Ci b thng bnh nay gp hi
Bt no ha ht cnh Thanh hoa?
Ni Bng Trnh

Ni Bng Trnh thuc huyn Thy Nguyn Thanh Ha. Trn ni c mt


ngi cha c gi l cha Thi Bnh. c Trnh Tnh vng c th
rng:
Sn thy hi hon gic hu tnh
Lun hun thy kh ng bng trnh
Nht iu thch khiu thng t knh
Cu phm kinh i tiu binh
Thn th nhn quy s nguyt thng
Kh than khch vn tro sinh
Th lai chnh ngh tng phong vt
Thiu bch ty xa tng thi bnh
Dch:
Nc non quanh qut hu tnh thay
Gic li chim bng hin khi my
Ngang dc mi ng thng h ,
L nh chn phm, ngh i xy!
Ging soi gc ni, ngi i li,
Nc xoy quanh thuyn khch tnh say!
126

Phong vn tng, ghi bt


V xe gi lo n ng ty

Ni Vn Nam

Ni Vn Nam thuc x Trch Ton huyn Nga Sn Thanh Ha. Vch


cao ngt, mu xanh bic trong ng lng lnh nh vng. Xa trng xung b
Bch Cu, c Trnh Tnh vng c th rng:
Danh thng cao tiu nht chu
Sn dung nh di thy nh du
Bn phong vn ng yu huyn hc
Binh chng h mn p bch u
Vn kinh tiu duyn ngoan thch cc
Tnh ta khch cp than du
Bng cao dc tn quan lan hng
Bch lc sng minh nht sc thu
Dch:
Cnh tr xinh thay c mt baauf!
Ni xanh nh phm, nc nh du!
Hang my bng hc, ru phong lp
Mt nc n chim, sng gn mau
Chn ch tiu, leo bi hm
u nghnh chic bch, vt going su
Ln ni, cao hng ln xem sng,
Xanh bic tri trong, mt sc thu.

127

Chch Ch Sn

Chch Ch Sn ( ni Chic a ) trn ca bn Thn phu Thanh Ha, cao


cht vt ng mt mnh, xa trng nh chic a dng ng. c Trnh Tnh
Vng c th rng:
Nht vng sng mang hi sc thu
Thin tng chch ch trng honh lu
C cao nh tc ph ngao cc
Tng bt v song p thn lu
Thp nh hi mn tiu ch tr
Tam thin th gii nhn tin chu
Dch:
Mt sc xanh, en: b my tri
Ai em chic a cm ngang vi?!
Gy g mt mnh, nng ngao cc,
Cht vt tng my ti thn lu.
Bn b ba o vng sng
Ba nghn th gii bi du phi

Ca b Bch

Ca b Bch thuc huyn Hong Ha Thanh Ha c my tng ni


cao ngt. Ni c mt ci ca rng hn mt mu, sc trng nh ct, ng
128

i bng phng. Tc truyn gi ni y l Mi Hi. c Trnh Tnh vng ln


chi c hai ch Tin Chu
Bch c ng
Bch c ng thuc huyn Nga Sn Thanh Ha gn ca b T Thc.
c Trnh Tnh vng ln chi c th rng:
An bi bit th nht cn khn
Nguy nghip khung lung a th tn
Biu l trng trng h thch bch
ng ty rin rin sng vn mn
Hn bi vn ta chn chn t
C khnh phong thi vin vin thn
Ngc i chu hi cung ng thng
H lao ng ph phng o nguyn
Dch:
Xp t xa kia thc ti
Thnh thang ngt ngu, ng lng vi.
Trong ngoi xp, nh khng vch,
Sau trc my quanh ca chng ci
My phong bia mu thin c
Gi thi chung ng khch lng tai
Gii ngc hng vui cng
L tm ng ph, hi thin thai?

129

Th Cha oan nam vng Trnh Khi


n th c Phm Bch H

n ny thuc x ng Chu ( huyn Kim ng ), cch tnh l Hng


Yn ba cy s.
Phm Bch H tn t l Phong t, ngi x Ngc ng (huyn Kim
ng) l mt v trong mi s qun. V cui i nh Ng, Bch H ng
x ng Chu, sau em qun gip vua inh Tin Hong khai quc, lm
quan Thn v i tng qun. Trong khi gip gic, khng h qun nhng
nhiu dn lng thin hoc dm hip n b con gi.
Khi qua ng Chu, Bch H ch dinh y, cm chp bn gian ph,
lm nhiu vic cng c. Dn gian cm n c em tru b, ln, ru khao
qun. Bch H khng nhn. Dn gian li cng cm phc, xin du hiu lm
n th.
Qua i L, Trn, L u c sc phong.
Cui i vua L Nga Triu, L Cng Un nhn i thuyn chi trn sng
ng, qua trc ca bin Bch H, cht gp ma to gi ln, L Cng Un
hi li thuyn xem n c thing khng?
Phu cho tr nhi:
- n th c Phm i Vng, dn gian xa nay cu g cng c.
L Cng Un khn rng:
Nu lm c tnh gi, na sng bn ny ma, na sng bn kia nng,
ri li lm na sng bn ny nng, na sng bn kia ma mi thc l anh
linh.
Qu nhin thy linh ng ngay th, L Cng Un ly lm l, bn cha li
n th.
130

n khi L Cng Un sp mu lm vua, c n n Bch H khn xin


bo mng.
m nm m thy thn nhn c th rng:
Yu thng n c thng, yu thnh n c thnh, t phng giai thun
phc, ch quc hng thi bnh, tam nin trung lc nghip, tht miu t an
linh ( mun nh thi c, mun lm thi nn, bn phng ha thun, cc
nc bnh yn, ba nm xong vic, by miu thing ling ) ( by miu tc l
lm vua, c truy t 7 i ).
Khi tnh dy, L Cng Un khng hiu bi th y ra sao? C ngi
on l im tt.
Sau Cng Un lm vua, hiu l L Thi T i ng Chu gi l Thi
Bnh ph, phong Phm Bch H l Thng ng Ti linh i Vng.
n i nh Trn, nc to n trong , dn gian thng nhn thy
hnh nh c quan qun, xe nga c qut i gi , thnh ra ch y tuy
thp nh m khng b v l bao gi.
n i nh L, sng l gn vo n n. m ngi quanh n nghe
thy hnh nh c ting hi nhau mn thung quc v ting th lm. n
sng thy bia v ct tr i vo trong hn ba thc.
n i Cha Trnh, cu o vic g cng linh ng. Hng nm c n
ngy Trung dinh, Cha Trnh ban cho 10 quan 24 ng tin c lm l t.
Cha oan nam vng Trnh Khi c ba bi th n Bch H nh
sau ny:

I
H quc, an dn, hch quyt thanh
131

Lc triu bao tng cn hoa vinh


Lm tin ng thy chung linh t
Thp nh k nht doanh
Dch:
Thn thing h nc, li an dn
Vua Cha truy phong bit my ln?
Trc mt sng ng thu nc tt
Danh k th nht r mi phn

II
Bn giang tinh v tam qun trng
Bt dip Hu, Vng nht mng thnh
Thin v S qun lu chnh kh
Sinh v anh d, t vi linh
Dch:
Na sng ma tnh, ba qun mnh
Tm v Hu vng mt gic liu
Tri khin S qun ph t Vit
Sng th l tng, thc thn thing

III
Cung doanh th a c ng chu
Thp nh sn h nht chu
Ti th anh hng lu bt t
ng lm nhi hu k xun thu
Dch:
M mang danh uy chn ng chu,
132

Sng ni mi hai di, ng u


Kh phch anh hng cn mi mi
ng lm tng tri my xun thu?

Phn h t

n Phn h x Phn Ba thuc huyn an Phng ( Sn Ty ). i


vua L Trung Tn, c Thnh t Trnh Tng nh nhau vi Mc Mu Hp
c thng trn, bn dng miu y k nim cuc ton thng. n y
c phi hng nh n th cc cng thn, ti nay hy cn di tch.

C Bi thnh
C Bi thuc huyn Gia Lm ( Bc Ninh ). Nin hiu Bo Thi c Nhn
vng Trnh Cng i tun th tnh Bc Ninh, c qua chi C Bi, thy sn
thy hu tnh, bn dng hnh cung lm ni du thng, sai qun thn chn
t t kinh . c Nhn vng mt, c Thun vng Trnh Giang sa
sang ni y, t tn l ph Kim Thnh, di tch nay hy cn.

Ninh Sn

133

Ninh Sn thuc huyn Chng c ( H ng ). Lng ni gip sng:


cnh tr l u nh. c Hy T Trnh Cng dn hnh cung trn nh ni lm
ni du ngon.
Minh Sn

Ni Minh Sn trn sng Ht Giang, thuc huyn M c ( H ng ),


cnh tr thc l thanh nh. c Hy T Trnh Cng dng hnh cung trn
nh ni lm ni du thng.

Cha Thin Thai

Ni ng Cu thuc huyn Gia Bnh ( Bc Ninh ). Hnh ni dng ng.


Di chn ni l sng. Trn ngn ni c cha Thin Thai, cnh tr rt p.
c D T Trnh Giang thng chi y v th.

Ni Bt Cnh

Ni Bt Cnh thuc x Quang Tha, huyn Kim Bng H Nam, c chn


mi chn ngn, cnh tr rt p. c Ngh T Trnh Doanh cho cnh sn
thy ging nh cnh Tiu Tng bn Tu, nhn t tn l ni Tiu Tng,
dng hnh cung lm ni thng lm.
y cng l mt ni i thng cnh min Sn Nam vy.
134

Ni ch Lng

Ni ch Lng thuc huyn Gia Vin ( Ninh Bnh ). c Tnh Vng


Trnh Sm thng ln ni thng ngon, c th.

Ni Km Chng

Ni Km Chng thuc huyn Kim Bng ( H Nam ), ko di ti Thanh


Ha. Hai bn ni giao tip gia c dng nc chy, hnh th nng hp nh
then kha. c Tnh Vng Trnh Sm i tun pha Ty hy c th vnh
ni y
Tin Sn

Ni Tin Sn pha Nam ni Bng Hinh thuc huyn Chng c ( H


ng ). Hnh ni nh tn, cnh tr rt tch mch. c Tnh vng Trnh Sm
i tun phng Nam c lm l trn nh ni.

n B u

135

n B u x B u thuc ph Thng Tn ( H ng ) th c
Huyn Thin i Thnh. Tc truyn rng M ngi b con giao long bt.
Ngi t trn tri xung, git c con giao long, song ri bin i, hin du
chn hy cn. V th ngi lng lp n th.
V sau c Thnh T Trnh Sm i nh gic qua y ngi hin linh gip
cho c thnh cng. Lc khi hon, Trnh Vng sai sa sang n th, c
mt pho tng cao hn hai mi thc, hai chn p vo u con giao long,
chung quanh c tm v kim cng. Mi nm thng 9 c hi.

Ni Sng Nghim
Ni Sng Nghim thuc x Nam Gin ( Hi Dng ) trn ni c nhiu
thng mc. Ni va t, va ln ln. Di chn ni c cha rt c ca
Cha Trnh dng ln, ti nay di tch hy cn.

Ni Sng Nham
Ni Sng Nham thuc x Nam Gin ( Nam nh ).
Ni va c , va c t. Di chn ni c nhiu i. Trn ni c nhiu
thng v mt ngi cha c ca Trnh Vng dng ra di tch hy cn.

Cha Nghi Tm

136

Trn b Ty H ( H Ni ), thuc x Nghi Tm, c mt ta cha c th


pht, bng g nguy nga, tc truyn ca Cha Trnh dng ln, trong khi
ng gip vua L ti Thng Long Thnh.

Ty H

Trc l h Lng Bc hay Giao o thuc huyn Vnh Thun, ph Hoi


c ( H ng ), pha ty tip gip a phn huyn T Lim, pha Bc c
sng Nh h, pha Nam c sng T Lch. Tc truyn rng xa y c ni
nh, trong ni c mt con H tinh chn ui, thng quy nhiu nhn
dn. Thn Long em vic y tu ln Thng . c Thng gin
sai Long Vng em cc thy tc theo dng Nh H vo bt con H Tinh.
V th ni st xung thnh m.
i nh Hn, M Vin ng qun y. n i Hn Thng nh ng,
Cao Bin sang h nc Nam cho ch y l ni thng a, s tu v Tu
xin tm cch ym chn. Sau vua L Anh Tn ng thuyn chi h. By gi
Thi s l L Vn Thnh dng o thut ha con h, mu hi vua. May c
ngi nh c l Mc Thn vc gio n cu, ph c gian k. L Vn
Thnh b bt. Nay bn h cn n th Mc Thn.

n triu nh L, v k hy my i l Ty H. Sau v king tn m t


ca Trnh vng li i l oi H. Trnh Vng c ging sen trong h
lm ni thng ngon.

137

n cui i Cnh Hng, nc h bin sc, mi hi tanh bc ln, sen


ng ti tt t nhin tn ht. Cha c bao lu th triu nh .
Than i! Cng l ci trng triu do ci kinh kh ca sn xuyn tho mc
bo ra trc vy!

138

You might also like