UNIVERZITET U TUZLI

MAINSKI FAKULTET
II ciklus studija Odriva energija i okolina

TERMOENERGETSKA ANALIZA
PROCESA
predava: dr.sc. Izet Ali, van.prof.

ENERGETSKA POSTROJENJA
Ovisno o vrsti radnog fluida, vrsti te nainu
transformacije energije, energetska postrojenja
u procesnoj industriji mogu se uglavnom svrstati
u:
energetska postrojenja sa parnim procesom,
energetska postrojenja sa plinskim procesom,
energetska postrojenja sa plinsko parnim
(kombinovanim procesom).

ENERGETSKA POSTROJENJA
SA PARNIM PROCESOM
Radni medij vodena para
Parna energetska postrojenja rade po
Clausius

Rankineovom
krunom
procesu

Slika 1. Osnovna shema parnog postrojenja

Posmatra se idealan proces koji je reverzibilan, te

za njega vrijedi sljedee:
ne uzimaju se u obzir gubici pritiska zbog
strujanja kroz generator pare, cjevovod i
kondenzator;
ne uzimaju se u obzir gubici unutar parne turbine
i napojne pumpe (ekspanzija radnog fluida u
turbini, kao i tlaenje u napojnoj pumpi su
adijabatski- izentropski procesi);
ne uzimaju se u obzir nikakvi gubici topline u
okolinu kroz pojedinane dijelove sistema
krunog procesa.

 Pregrijavanjem
pare
poveava
se
srednja
temperatura dijela procesa na koji se dovodi toplota

Slika 2. T-s dijagram idealnog parnog krunog procesa

 Povrina s3-3-4-5-6-1-2-s1-s3 - koliina

toplote q1, koja se dovodi radnom fluidu
Povrina izmedju s3-3-2-s1-s3 - toplota q2,
koja se oduzima,
Povrina 1-2-3-4-5-6-1 - dobijeni korisni
rad
q1= h1 h4,
q2= h2 h3.

 Toplotno iskoritenje idealnog Rankinevog

procesa:

q1 q 2 h1 h4 h2 h3

q1

h1 h4

ili

h1 h2 h4 h3

h1 h3 h4 h3

 Razlika h1 h2 predstavlja raspoloivi toplotni

pad koji se unutar turbine pretvara u kinetiku
energiju, a h4 h3 je mehaniki rad utroen za
tlaenje radnog medija od pritiska na kojem se
vri kondenzacija do radnog pritiska generatora
pare

Slika 3. P-v dijagram idealnog parnog krunog procesa

h1 h2 odgovara povrini 1-2-m-n-1, a
h4 h3 povrini 4-3-m-n-4.

 razlika ordinata medju

takama 1 i 2 odgovara
radu dobijenom u turbini,
razlika izmedju taaka 4 i
3
odgovara
radu
utroenom
za
pogon
pumpe,
razlika izmedju taaka 1 i
4
odgovara
toploti
dovedenoj u procesu, a
izmedju taaka 2 i 3
toploti
odvedenoj
iz
procesa.

Slika 4. h-s dijagram idealnog

parnog krunog procesa

 Kada se rad h4 h3 utroen za pumpu,

moe zanemariti u odnosu na znatno vei
toplotni pad h1 h2, koji se u turbini
pretvara u koristan rad, jednaina za
toplotno iskoritenje procesa je :

h1 h2

h1 h3

 teorijski rad pare turbine (po jedinici mase):

wt,t=h1-h2
teorijski rad za pogon pumpe (po jedinici mase):
wt,p=h4-h3
teorijski rad idealnog (reverzibilna) C-R procesa
wt,C-R=wt,t-wt,p=(h1-h2)-(h4-h3)

 Stvarni rad realnog C-R procesa

 Uzimajui u obzir unutarnje nepovratne gubitke,

slijedi:
Unutarnji rad turbine (po jedinici mase)
wi,t= h1-h2'= (h1-h2)i,t
gdje je i,t unutarnja iskoristivost parne
turbine(0,850,90)
Unutarnji rad pumpe (po jedinici mase)

gdje je:
i,p unutarnja iskoristivost pumpe (0,850,90)

 Unutarnja iskoristivost turbinsko-pumpnoga sklopa

Ukupna unutarnja iskoristivost energetskoga procesa

i=ti(t,p)
Uticaj unutarnjih gubitaka u pumpi na unutarnju ukupnu
iskoristivost energetskoga procesa je relativno malen, pa
se s dovljno tanosti moe uzeti da je i(t,p)~i,t, odnosno:
i=ti,t

Faktori koji utiu na efikasnost parnog procesa i naini

njenog poveanja
Faktori koji utiu na efikasnost parnog procesa:
- temperatura ulazne pare u turbinu,
- pritisak ulazne pare u turbinu,
- pritisak izlazne pare iz turbine,
tj. poveanje toplinske iskoristivosti C-R (Clausius
Rankineovog) krunoga procesa moe se postii na
sljedee naine:
1. Poveanjem temperature ulazne pare u turbinu,
2. Poveanjem pritiska ulazne pare u turbinu,
3. Snienjem temperature kondezacije pare,
4. Naknadnim pregrijavanjem (meu-pregrijavanjem) pare,
5. Regenerativnim predgrijavanjem napojne vode.

 Temperatura ulazne pare u turbinu

Slika 5. Uticaj temperature pare na Rankineov proces

p1=80 bar
p2=0.04 bar

Slika 6. Ovisnost toplotne iskoristivosti idealnog

Rankineova procesa o temperaturi ulazne pare

 Poveanjem temperature ulazne pare u turbinu,

pri nepromijenjenim ostalim parametrima, djeluje
se na:
povienje srednje temperature dijela procesa na
kojemu se dovodi toplina,
poveanje toplotne iskoristivosti krunoga
procesa,
poveanje toplotnog pada u turbini,
smanjenje specifine potronje pare po jedinici
proizvedene mehanike energije,
smanjenje vlanosti pare u izlaznim stepenima
turbine.

 Pritisak ulazne pare u turbinu

Slika 7. Uticaj pritiska ulazne pare na Rankineov proces

t1=500oC, p2=0.04 bar

Slika 8. Ovisnost toplotne iskoristivosti idealnog

Rankineova procesa o pritisku ulazne pare

Slika 9. Ovisnost toplotne iskoristivosti idealnog Rankineova

procesa o temperaturi i pritisku ulazne pare

 Poveanjem pritiska ulazne pare u turbinu, pri

istoj temperaturi, istovremeno se djeluje na:
- povienje srednje temperature dijela procesa na
kojemu se dovodi toplina,
- poveanje toplotne iskoristivosti krunoga
procesa,
- poveanje toplotnoga pada u turbini,
- smanjenje specifine potronje pare po jedinici
proizvedene mehanike energije,
- poveanje vlanosti izlazne pare iz turbine, to
uzrokuje poveani utjecaj erozije u njenim
izlaznim stepenima te smanjenje unutranje
iskoristivosti turbine.

 Izlazni pritisak pare iz turbine

Slika 10. Ovisnost toplotne iskoristivosti idealnog

Rankineova procesa o pritisku izlazne pare iz turbine
(p1=80 bar, t1=500oC)

 Snienjem pritiska (poveanje vakuuma), a s

time i temperature u kondenzatoru, uz
nepromijenjene ostale pogonske parametre,
djeluje se na:
- poveanje toplotne iskoristivosti krunoga
procesa,
- poveanje toplotnoga pada u turbini,
- smanjenje specifinoga utroka pare,
- poveanje vlanosti izlazne pare.

 Donja granina vrijednost temperature kondenzacije

ograniena je ulaznom temperaturom rashladne vode te
veliinom kondenzatora.
Razlika temperature kondenzacije i rashladne vode
moe se smanjiti poveanjem rashladne povrine i
poveanjem protoka rashladne vode kroz kondenzator;
prvi nain poveava investicijske trokove, a drugim
nainom se poveavaju pogonski trokovi.
Pritisak kondenzacije u parnom ciklusu najvie je
predodredjen temperaturom rashladne vode. Njegova
uobiajna veliina je 0.04 bar, emu odgovara
temperatura kondenzacije od 28.6oC.
Daljnje sniavanje najee nije ekonomino jer znatno
raste specifini obim izlazne pare, to zahtijeva vee
dimenzije kondenzatora te vee duine lopatica zadnjih
stepeni turbine. Poveava se i vlanost izlazne pare sa
propratnim tetnim uincima koji su prethodno navedeni.

 Regenerativno zagrijavanje napojne vode

Slika 11. Shema regenerativnog zagrijavanja napojne vode:

1-generator pare, 2-parna turbina, 3-kondenzator, 4-niskotlani
povrinski zagrija vode, 5-zagrija vode sa direktnim mijeanjem,
6-visokotlani povrinski zagrija vode

Slika 12. T-s-D dijagram ciklusa sa regenerativnim zagrijavanjem

Slika 13. T-s dijagram ciklusa sa regenerativnim zagrijavanjem

Optimalni uslovi regenerativnog

zagrijavanja
Uinkovitost regenerativnog zagrijavanja
ovisi o:
raspodjeli toplotnog optereenja izmedju
pojedinih zagrijaa,
konanoj temperaturi napojne vode (na
ulazu u generator pare), i
broju regenerativnih zagrijaa.

Optimalna raspodjela toplotnog

optereenja
najdjelotvornije regenerativno zagrijavanje vode,
u ciklusu bez medjupregrijavanja pare, postie
kada je porast entalpije vode u svim zagrijaima
jednak ,
zbog konstruktivnih razloga na turbini ne mogu
se uvijek osigurati pozicije za oduzimanje pare
koje bi posve udovoljile tom zahtjevu,
iskoristivost ciklusa ne ovisi bitno o odstupanju
od ovog uslova.

Optimalna temperatura napojne vode

najvea uinkovitost regenerativnog zagrijavanja
u ciklusu bez medjupregrijavanja pare postie se
kada se entalpija u zagrijau vode unutar
generatora pare poveava kao i u pojedinim
regenerativnim zagrijaima,
na taj je nain, uz poznati broj stepena
zagrijavanja, odredjena i optimalna temperatura
napojne vode na ulazu u generator pare.

Broj stepena regenerativnog

zagrijavanja
Osim termodinamskih, nuna i podrobna
ekonomska razmatranja.
Za definisanje uticaja broja stepeni parnog
ciklusa na toplotnu iskoristivost koriste se
bezdimenzionalne
veliine,
odnosno
ovisnost relativnog udjela utede toplote y
prema udjelu porasta entalpije napojne
vode x pri regenerativnom zagrijavanju

Qo Q
y
,
Qo Q

gdje je:
Qo koliina toplote u ciklusu bez
regenerativnog zagrijavanja,
Q koliina toplote kod regenerativnog
zagrijavanja sa konanim brojem zagrijaa,
Q - koliina toplote kod regenerativnog
zagrijavanja sa beskonanim brojem zagrijaa

 Udio porasta entalpije napojne vode je

hNV hK
x
hZ h K

gdje je:
hNV entalpija napojne vode nakon
regenerativnog zagrijavanja,
hZ entalpija vrele vode,
hK entalpija fluida na izlazu iz
kondenzatora.

Slika 15. Relativna uteda toplote pri regenerativnom zagrijavanju

 Krive na dijagramu pruaju relativne

pokazatelje poboljanja efikasnosti ciklusa
s regenerativnim zagrijavanjem napojne
vode kod cjelokupna raspona pogonskih
parametara radnog medija,
to je vei broj zagrijaa to je manji daljnji
uinak njihova poveavanja.
Pri
odredjivanju optimalnog broja
zagrijaa u nekom postrojenju treba uz
termodinamsku
analizu
ukljuiti
i
ekonomske faktore.

Slika 16. Poboljanje toplotne iskoristivosti u ovisnosti

sa parametrima radnog medija i broja zagrijaa
regenerativnog zagrijavanja: pune linije pritisak svjee
pare 14 bar, pritisak u kondenzatoru 0.7 bar, isprekidane
linije- pritisak svjee pare 50 bar, pritisak u kondenzatoru
0.034 bar

Slika 17. Poboljanje toplotne iskoristivosti u ovisnosti o

pritisku i broju zagrijaa regenerativnog zagrijavanja

Orjentacione veliine sistema sa

regenerativnim zagrijavanjem
Pritisak (bar)
Temperatura
zagrijavanja (oC)
broj zagrijaa

40

80

125

160

105 140

180 210

180 220

180 220

23

45

45

56

Uz navedene termodinamske uticaje, u

definisanju
i
projektovanju
ciklusa
sa
regenerativnim zagrijavanjem treba voditi rauna
i o sljedeim propratnim konstrukcijskim
efektima:
za turbinu odredjene snage protok pare se na
ulazu u turbinu poveava, a na izlazu smanjuje,
to zahtijeva poveanje duine lopatica tamo
gdje su i inae due;
poveanje protoka pare kroz prve stepene
turbine i smanjenje kroz posljednje djeluje na
poveanje iskoristivosti same turbine;

 smanjenje protoka pare u kondenzator

djeluje na smanjenje njegovih dimenzija, a
time se smanjuje i potrebna koliina
rashladne vode;
regenerativnim zagrijavanjem povisuje se
ulazna temperatura napojne vode u
generator pare.

Medjupregrijavanje pare

Slika 18. Shema parnog procesa sa medjupregrijavanjem

Slika 19. T-s dijagram parnog procesa sa

medjupregrijavanjem

Medjupregrijavanjem pare u parnim

energetskim postrojenjima postie se
dvojako koristan uinak:
poveava se toplotna iskoristivost,
smanjuje se vlanost pare na izlazu iz
turbine,
toplotna iskoristivost parnog krunog
procesa sa medjupregrijavanjem pare
h1 h7 h8 h9 h5 h3
t , MP
h1 h5 h8 h7

Ako je toplotna iskoristivost dodatnog

procesa medjupregrijavanja (7-8-9-2),
vea od toplotne iskoristivosti osnovnog
krunog procesa, tj. kada je
h8 h9 h7 h2 h1 h2 h5 h3

h8 h7
h1 h5
tada je t,MP > t

Slika 20. T-s dijagram parnog procesa sa

medjupregrijavanjem

Slika 21. h-s dijagram parnog procesa sa

medjupregrijavanjem

 Medjupregrijavanjem pare smanjuje se

njena vlanost u posljednjim stepenima
turbine to, osim direktnog uticaja na
poveanje unutarnje iskoristivosti turbine
takodjer povoljno djeluje na mehaniko
ponaanje turbine u toku pogona

Medjupregrijavanje pare ima i neke nedostatke :

medjupregrija i dodatni spojni cjevovodi poveavaju
trokove ulaganja u gradnju postrojenja;
strujanjem pare kroz medjupregrija i dodatne spojne
cjevovode nastaju gubici zbog pada pritiska, to donekle
umanjuje koristan uinak medjupregrijavanja;
ugradnja medjupregrijaa unutar generatora pare
oteava regualaciju, a posebno se treba brinuti o
njegovoj zatiti pri pokretanju i zaustavljanju pogona
kada se medjupregrija moe otetiti zbog slabog
strujanja pare kroz njega.

ENERGETSKI SISTEMI SA PLINSKIM

PROCESOM
radni medij - plin
rad plinske turbine
se temelji na
Dulovom krunom procesu koji se u
literaturi naziva jo i Braytonov proces .
- Osnovni princip rada plinskih turbina
plinske turbine mogu raditi sa otvorenim ili
zatvorenim plinskim procesom

Slika 22. Shema otvorenog plinskog procesa

Slika 23. Shema zatvorenog plinskog procesa

Slika 24. p-v dijagram Joule-Braytonova procesa

Slika 25. T-s dijagram Joule Braytonova procesa

 Teoretski Dul Braytonov kruni proces sastoji

se od sljedeih promjena stanja:
Od 1-2, izentropska kompresija do pritiska na
kojem zapoinje davanje toplote. Ova promjena
stanja deava se u kompresoru.
Od 2 3, dodavanjem toplote uz konstantan
pritisak. U otvorenom procesu to se deava u
komori izgaranja, a u zatvorenom u izmejnivau
toplote.
Od 3- 4, izentropska ekspanzija plina u turbini do
poetnog pritiska.
Od 4 1, hladjenje plina uz konstantan pritisak.

 U otvorenom procesu te se promjene deavaju

izmjenom toplote sa okolinom u koju se isputa
plin iz tubine, a u zatvorenom procesu u
posebnom izmjenjivau toplote.
Zbog gubitaka
stvarni proces teoretski proces
Karakteristike otvorenog plinskog procesa su:
- jednostavnost i relativno mali investicijski
trokovi,
- iskoristivost je nia,
- znatna osjetljivost na kvalitet goriva zbog
erozivnog i korozivnog djelovanja dimnih plinova
koji nastaju pri izgaranju.

 Prednosti zatvorenog plinskog procesa su:

- Radni medij u zatvorenom krugu je odgovarajui
plin (zrak, N2, CO2, He) koji u procesu ostaje
hemijski nepromjenjiv te ne djeluje tetno na
materijal sa kojim dolazi u dodir;
- Indirektno
zagrijavanje
radnog
medija
omoguuje koritenje vie vrsta goriva slabijeg
kvaliteta, bez tetnih posljedica na radne
dijelove turbine i kompresora.
- Mogunost bolje regulacije snage turbine u
irem rasponu te zbog toga vea iskoristivost
postrojenja pri djelominom optereenju.

 Glavni nedostatak zatvorenog plinskog

procesa su veliki investicijski trokovi zbog
potrebe za velikim izmjenjivaem toplote,
to proizilazi iz relativno loeg prijenosa
toplote u sistemu plin/plin.

 Glavne veliine koje utiu na uinkovitost plinske

turbine su radne temperature na kojima se
odvija kruni proces; to je temperatura predaje
toplote via i to je temperatura oduzimanja
toplote nia, iskoristivost plinske turbine je vea.
Ograniavajui faktor najvie radne temerature
procesa je kvalitet materijala od kojeg su
izradjene lopatice koje su najoptereeniji dijelovi
plinske turbine. Ulazna temperatura se kree
obino oko 700 do 800oC, dok se za turbine
namijenjene povremenom radu dozvoljavaju
temperature do 1000oC.
Cilj je tehnlokim
razvojem, a osobito primjenom specijalnih
keramikih materijala, dostii temperature do
1500oC.

 Iskoristivost plinskih turbina se kree u

granicama:
- 17 do 25 % kod jednostavnih plinskih turbina sa
otvorenim krunim procesom;
- 20 do 30 % kod veih plinskih turbina sa
otvorenim rekuperativnim krunim procesom;
- 32 do 35 % kod dvoosovinskih plinskih turbina
sa ugradjenim medjuhladnjakom, rekuperatorom
te medjupregrijaem;
- 30 do 35 % kod plinskih turbina sa zatvorenim
krunim procesom.

Iskoristivost krunog procesa sa

plinskom turbinom
W WT WK h3 h4 h2 h1
t

Q1
Q1
h3 h2

Uz pretpostavku da je radni medij idealan plin te

se njegova svojstva ne mijenjaju u toku procesa,
i koristei da je dh = Cp dt
dobija se da je:

T4
T1
T3 1 T2 1
T3
T2
T3 T4 T2 T1

T3 T2
T3 T2

 Za izentropsku promjenu stanja vrijedi da

T
je const. pa se dobija da je:
p

p2

T3 1

p1

T 1 p 2
2
p

T3 T2

 Uvrtavajui kompresioni odnos k=p2/p1 dobija

se konani izraz za iskoristivost idealnog Joule
Braytonovog krunog procesa:

t 1
k

Zavisi samo od kompresionog odnosa k te se sa

njegovim rastom asimptotski pribliava vrijednosti 1
(vai samo za m=1 i povratne procese)

Slika 27. Dijagram h-s realnog Joule-Braytonova procesa

Slika 28. Ovisnost iskoristivosti ciklusa o kompresionom

omjeru

Vidljivo je kako se mijenja iskoristivost Joule

Braytonovog krunog procesa u realnim uslovima gdje
su uzeti u obzir gubici usljed nepovratnosti (unutarnja
iskoristivost turbine i,T=0.88 i kompresora i,K=0.85) uz
najviu temperaturu procesa T3=1090 K, odnosno T3 =
810 K.
Krive za realan proces znatno odstupaju od idealnog
sluaja. U sluaju kada je poetna temperatura procesa
T1 = 288 K i krajnja T3 = 1090 K, optimalan kompresijski
odnos u idealnom procesu smanjuje se od k = 105 na k
= 11.6.
Pri nioj maximalnoj temperaturi procesa (T3 = 810 K),
optimalni kompresioni odnos je jo manji k =5.4. Tu je
uoljiva bitna ovisnost iskoristivosti realnog procesa o
radnim temperaturama; to je manji odnos izmedju
krajnje i poetne temperature nepovratnog procesa,
manja je i njegova iskoristivost.

 Korisna energija koja se dobija iz Joule

Braytonovog krunog procesa samo je manji
udio energije koju razvija sama plinska turbina.
Naime, 60 do 75 % mehanike energije, koja se
razvije u turbini, iskoritava se za pogon
kompresora, a razlika ostaje kao efektivan rad
sistema. Prema tome, svako poboljanje, kojim
se postie smanjenje unutranjih nepovratnih
gubitaka u samoj plinskoj turbini ili kompresoru,
dovodi do direktnog poveanja efektivne
energije cjelokupnog sistema.

Mjere za poboljanje iskoristivost procesa sa

plinskom turbinom
Moe se postii poveanjem srednje temperature u
onom dijelu procesa u kojem se dovodi toplota ili
snienjem srednje temperature odvodjenja toplote
Posmatranjem dijagrama T-s (sl.25) idealnog Joule
Braytonovog krunog procesa moe se zakljuiti da
srednja temperatura s kojom se dovodi toplina Tdo i
srednja temperautra s kojom se odvodi toplota Tod
iznose:
3

Tdo

Tds
2

s3 s 2

odnosno

Tod

Tds
1

s 4 s1
Osnovni izraz za toplotnu iskoristivost Joule Braytonovog
krunog procesa je:

Tod s3 s 2
Q1 Q2
Q2
t
1
1
Q1
Q1
Tdo s 4 s1
s3=s4, s2=s1

Tod
t 1
Tdo

Prema tome, proces sa plinskom turbinom, koji radi sa najviom

radnom temperaturom T3 i najniom T1, moe u idealnom sluaju
postii iskoristivost koja odgovara Carnotovom procesu izmedju
temperature Tod i Tdo.

 Dakle, na poveanje iskoristivosti bitnije

utie poveanje srednje temperature
dovodjenja, odnosno snienje srednje
temperature odvoenja topline, nego
poveanje
samo
najvie,
odnosno
snienje samo najnie temperature
procesa.
U praksi se to postie:
- regenerativnim zagrijavanjem,
- stepenovanim medjuzagrijavanjem i
medjuhladjenjem radnog medija.

Regenerativno zagrijavanje

Slika 29. Shema Joule Braytonova procesa sa

regenerativnim zagrijavanjem

Slika 30. T-s dijagram Joule Braytonova

procesa sa regenerativnim zagrijavanjem

 Povrina omedjena takama 5-6-c-d

predstavlja
toplotu
koja
se
u
regenerativnom zagrijau prenosi s
izduvnih plinova
povrina izmedju taaka 2-3-a-b je
jednaka
toploti
koju
preuzima
komprimirani zrak
U ovom sluaju toplotna iskoristivost je:
T6 T1
Q2
t 1
1
Q1
T4 T3

 Poboljanje iskoristivosti ovisi o tzv.

stepenu regeneracije, koji je definisan
odnosom izmedju toplote predane u
regeneratoru i najvie topline koja se
teorijski moe prenijeti, odnosno:
h3 h2 T3 T2

h5 h2 T5 T2

U praksi se ovaj stepen regeneracije

kree izmedju 0.5 i 0.8.

Medjuzagrijavanje i medjuhladjenje radnog

fluida

Poveava se srednja temperatura dovodjenja i sniava srednja

temperatura odvodjenja toplote

Slika 31. Shema Joule- Braytonova procesa sa medjuhladjenjem,

medjuzagrijavanjem i regenerativnim zagrijavanjem

Slika 32. T-s dijagram Joule- Braytonova procesa sa

medjuhladjenjem, medjuzagrijavanjem i regenerativnim
zagrijavanjem

Slika 33. T-s dijagram Joule- Braytonova procesa

viestepenom kompresijom i viestepenom ekspanzijom

sa

 Sa poveanjem broja stepeni medjuzagrijavanja

i
medjuhladjenja
poveava
se
stepen
regeneracije te se proces sve vie pribliava
Carnotovom procesu.
Veliko poboljanje u iskoristivosti procesa
postie se ve prvim, odnosno drugim stepenom
medjuzagrijavanja i medjuhladjenja. Daljnjim
poveanjem broja stepeni uinci se smanjuju, a
investicijski trokovi i trokovi odravanja su
znatno vei. Stoga se u praksi rijetko primjenjuje
medjuzagrijavanje i medjuhladjenje sa vie od tri
stepena.

KOGENERACIJSKI ENERGETSKI
SISTEMI
Najvei
nedostatak
klasinih
termoelektrana jeste to u njima dolazi do
nepovratnih gubitaka energije.
Medjutim,
industrijska
procesna
postrojenja pruaju mogunost vraanja i
iskoritavanja te energije u obliku toplote
primjenom energetskih procesa sa
kombinovanom proizvodnjom elektrine i
toplotne energije.

 Tako se dolazi do primjene tzv. kogeneracijskih

energetskih sistema kojima se bolje iskoritava
eksergija goriva.
Klasian sistem za kombinovanu proizvodnju
mehanike i toplotne energije satoji se od
proizvodnje pare u loenim generatorima pare,
ekspanzije u turbini do odredjenog pritiska te
njenog razvodjenja u sistem za iskoritenje
toplotne energije.

Slika 34. Parni kogeneracijski sistem sa protutlanom

turbinom

 Osnovni nedostatak ovakve kombinovane

proizvodnje mehanike i toplotne energije
je nemogunost bilansiranja proizvedene
elektrine energije i topline sa potrebama
korisnika u pojedinom trenutku.
Ovaj
nedostatak
moe
se
rijeiti
ugradnjom tzv. kondenzacijsko- oduzimne
turbine za pogon generatora, gdje se
toplotna energija za potroae podeava
promjenom oduzimanja pare iz turbine, a
elektrina energija regulacijom protoka
pare kroz kondenzacijski dio turbine.

Slika 35. Parni kogeneracijski sistem sa kondenzacijskom

turbinom sa regulisanim oduzimanjem

Slika 36. Kogeneracijski sistem sa plinskom

turbinom i generatorom pare na ispune dimne
plinove bez dodatnog loenja

 Uvodjenjem
dodatnog
loenja
kod
generatora pare na ispune dimne plinove
omoguuje se regulisanje i poveanje
njihovog uinka, ime
sistem postaje
potpuno autonoman za proizvodnju
elektrine i toplotne energije, ovisno o
potrebama korisnika. To su tzv. plinskoparni kombinovani energetski sistemi.

Slika 37. Kogeneracijski sistem sa plinskom turbinom i

generatorom pare na ispune dimne plinove uz dodatno loenje

 Energetski sistem postaje jo djelotvorniji

kada se para, proizvedena u generatoru
pare na ispune dimne plinove, iskoritava
za proizvodnju elektrine energije u
protutlanom turbogeneratoru.
Iskoristivost samih plinskih turbina kree
se najee 25 do 35%, ovisno o tipu i
radnim parametrima turbine, a u
prikazanim kombinovanim sistemima se
energetska iskoristivost poveava ak do
85%.

Slika 38. Kombinovani kogeneracijski sistem sa plinskom i

protutlanom turbinom te sa dodatno loenim generatorom pare
na ispune dimne plinove

 Kod kombinovane proizvodnje mehanike

(elektrine) energije i toplote sve su ee
u primjeni dizel motori. Odredjeni
nedostatak
im
je
nemogunost
proizvodnje pare viih parametara zbog
nie
temperature
izduvnih
plinova.
Medjutim, jednostavniji su i investicijski
povoljniji od plinskih turbina. Mogu biti u
kombinacji sa neloenim ili loenim
generatorim pare na ispune dimne
plinove.

Slika 38. Kogeneracijski sistem sa dizel motorom te sa dodatno

loenim generatorom pare na ispune dimne plinove

 Iz ovog kratkog opisa osnovnih oblika

kombinovane proizvodnje mehanike i
toplotne energije moe se zakljuiti da
projektanti energetiari imaju vrlo sloen i
odgovoran zadatak da izmedju svih moguih
oblika
energetskih
sistema
odaberu
najpovoljniji u pojedinim radni okolnostima.
Pri tome je potrebno raslaniti sve tehniko
ekonomske faktore te njihovom ispravnom
procjenom pronai optimalno rjeenje.

Postupak odabira optimalnog rjeenja

Kriteriji
za
analizu
i
usporedbu
kogeneracijskih energetskih sistema
Kogeneracijski sistemi proizvode istovremeno
elektrinu i toplotnu energiju u razliitim
omjerima te ih se stoga ne moe jednoznano
meusobno usporediti .
Kvalitet elektrine i toplotne energije bitno se
razlikuje,odnosno:
Eksergija el. en. Eksergija topl. en.

 Tehniki pokazatelji, odnosno karakteristine

veliine za analizu i usporedbu razliitih
kogeneracijskih energetskih sistema su:
-

iskoristivost proizvodnje elektrine energije

iskoristivost energije
faktor vrijednosti proizvedene energije
udio pretvorbe toplotne energije goriva
ekvivalentni faktor pretvorbe energije
faktor utede energije
iskoristivost eksergije

Iskoristivost proizvodnje elektrine energije

EE
t
EG
gdje je:
EE proizvedena elektrina energija
EG energija dovedena gorivom.
Napomena: uzima se u obzir samo proizvedena
elektrina energija, odnosno ne vrednuje se toplotna
energija koja se istovremeno proizvodi. Stoga,
usporedba prema ovom kriteriju ne daje realne
pokazatelje.

Iskoristivost energije
Ovaj kriterij definisan je odnosom:

1
E E 1

iskoritena energija E E ET

utroena energija
EG
EG

E iskoristivost energije,
EE proizvedena radna (mehanika, elektrina) energija,
ET toplotna energija koju daje kogeneracijski energetski
sistem,
EG energija koja se dovodi gorivom u proces,
odnos proizvedene elektrine i toplotne energije tj.
EE

ET

Faktor vrijednosti proizvedene energije

Faktor vrijednosti proizvedene energije FC,E, uzima
u obzir uticaj cijene elektrine energije, cijene
toplotne energije te cijene goriva, prema izrazu:

FC , E

E E C E T

C E E E C T ET

CG EG
CG EG

gdje je:
CE jedinina cijena elektrine energije,
CT jedinina cijena toplinske energije,
CG jedinina cijena energije goriva.

Udio pretvorbe toplotne energije goriva

U nekim sluajevima korisno je analizirati
kogeneracijske energetske sisteme na
osnovu izraza:

t ,ekv

t , K
t , KGP

ET
ET
GP t , K
EG
1
GP
GP EG
EE

 odnosom ET/GP uzima se u obzir ekvivalentno

smanjenje potronje energije goriva, koje se
postie u usporedbi sa sistemom gdje se
zasebno proizvodi elektrina i toplotna energija
uz iskoristivost generatora pare GP. Pri tome t,K
oznaava toplotnu iskoristivost proizvodnje
elektrine
energije
u
kogeneracijskom
energetskom sistemu, odnosno:

t ,K

EE

EG

Ekvivalentni faktor pretvorbe energije

Ekvivalentni faktor pretvorbe energije FK,E u
kogeneracijskom energetskom sistemu moe se
izraziti ekvivalentnim udjelom utroene energije
goriva za proizvodnju samo elektrine energije,
prema izrazu:
FK , E

ET
EG
GP
1
1
1

EE
t , K GP t ,ekv

 odnosom ET/GP uzima se u obzir

ekvivalentno smanjenje potronje energije
goriva, koje se postie u usporedbi sa
zasebnim sistemom gdje se proizvodi
samo toplotna energija.

Faktor utede goriva

Definicija faktora utede goriva F U,G
proizilazi iz razlike izmedju energije goriva
koja bi bila potrebna da se udovolji
proizvodnji elektrine i toplotne energije u
odvojenim sistemima uz iskoristivost
generatora pare GP i toplotnu iskoristivost
proizvodnje elektrine energije t, te
energije goriva EG za iste izlazne
proizvodne veliine u kogeneracijskom
sistemu.

 Na taj nain uteda energije goriva je:

ET
EE
EG

EG
GP t

Faktor utede goriva je:

FU ,G

EG
EG
1

1
1
ET
EE
ET
EE
1
1

t ,k

GP t
GP t
GP t

Iskoristivost eksergije
Analogno
sa
iskoristivosti
energije,
za
termodinamsku
analizu
i
usporedjivanje
kombinovanih energetskih sistema, moe se
koristiti i iskoristivost eksergije E*, koja je
odredjena izrazom:

EE ET

EG

EE* - eksergija proizvedene mehanike (elektrine)

energije,
ET* - eksergija proizvedene toplotne energije,
EG* - eksergija sadrana u utroenom gorivu.

 Sa dovoljnom tanou moe se pisati da

je:
TT To

E E* = E E
ET
ET
T
T
E *=E
G

TT apsolutna temperatura pri kojoj se

iskoritava toplota u kogeneracijskom
sistemu,
To apsolutna temperatura okoline

 Slijedi da je:

TT To 1
TT To

EE
ET E E 1
TT
TT

EG
EG

TT To
t , K 1
TT

Usporedba kogeneracijskih energetskih

sistema
U prethodnom dijelu utvrdjeni su osnovni
kriteriji za analizu i uporedbu razliitih
kogeneracijskih
energetskih
sistema.
Nadalje e se vriti takve usporedbe na
bazi termodinamskih pokazatelja kao
polaznih veliina za odredjivanje valjanosti
razliitih struktura i oblika energetskih
sistema za kombinovanu proizvodnju
elektrine i toplotne energije.

 Zajednika osobina svih kogeneracijskih

energetskih sistema je da istovremeno
proizvode elektrinu i toplotnu energiju u
odredjenom omjeru, ovisno o tehnikim
mogunostima i potrebama potroaa. Taj
omjer se kod energetskih potroaa u
procesnoj industriji ne mijenja bitno tokom
vremena, jer je definisan uglavnom
njihovom strukturom i ovisi o zahtjevima
proizvodnog procesa.

 Ta injenica donekle olakava izbor optimalnog

energetskog sistema u takvim sluajevima, uz
uslov da je to tanije utvrdjen omjer energije za
elektrine i toplotne potroae.
Naime, energetski sistem je bolje izabran to je
razlika izmedju spomenutog omjera proizvodne i
potroake strukture manja, a upravo tome treba
teiti u fazi planiranja i projektovanja, ali i u
samoj eksploataciji.

Primjer usporedbe kogeneracijskih

energetskih sistema
Kao primjer usporedbe koristiti e se kogeneracijski
energetski sistemi kod kojih kapacitet elektrine energije
iznosi 25 MW.
U analizu su ukljuene ove strukture:
- Sistem a sa loenim generatorom pare i
protutlanom turbinom (slika 34) u kojoj para ekspandira
od 64 bar/360oC na 16 bar/210oC. Iskoristivost parne
turbine je 77 %, a generatora pare 88 %. Temperatura
napojne vode iznosi 110oC;

Sistem b sa loenim generatorom pare i

kondenzacijskom turbinom uz regulisano
oduzimanje (sl.35). Parametri pare na ulazu u
turbinu su 64 bar/360 oC, nakon oduzimanja 16
bar/210o C, a u kondenzatoru 0.04 bar.
Iskoristivost parne turbine i generatora pare isti
je kao kod sistema a.
Sistem c sa plinskom turbinom i generatorom
pare na ispune dimne plinove bez dodatnog
loenja (sl.36). Iskoristivost plinske turbine je 31
%, koliina dimnih plinova 335 kg/s, a njihova
temperatura 500 do 510 oC. Temperatura
dimnih plinova iza utilizatora je 150 oC.

 Sistem d sa plinskom turbinom kao kod

sistema c, ali uz dodatno loenje u utilizatoru.
Pri tome je najvea mogua koliina goriva za
dodatno
loenje
ograniena
sadrajem
slobodnog kisika u izlaznim dimnim plinovima iz
plinske turbine, koji iznosi oko 16 %.
Sistem e sa plinskom turbinom i utilizatorom
kao kod sistema c, ali u kombinaciji sa
protutlanom parnom turbinom u kojoj para
ekspandira od stanja 64 bar/360oC na 16
bar/210o C (sl.38, bez dodatnog loenja).

 Sistem f sa plinskom turbinom i utilizatorom

uz dodatno loenje, kao kod sistema d , te sa
protutlanom turbinom u kojoj para ekspandira
od stanja 64 bar/360oC na 16 bar/210o C (sl.38).
Sistem g sa dizel motorom i utilizatorom
(sl.39,
bez
dodatnog
loenja).
Izlazna
temperatura dimnih plinova iz motora je 380 oC,
specifina potronja goriva 0.201 kg/kWh,
koliina dimnih plinova je 7.41 kg/kWh.
Temperatura ispunih dimnih plinova iza
generatora pare je 150oC.
Sistem h sa dizel motorom kao kod sistema
g, ali uz dodatno loenje u utilizatoru (sl.39).

 Prilikom usporedbe navedenih sistema

uzeti su u obzir isti glavni pogonski
parametri energetskih sistema kako bi
rezultati usporedbe bili to vjerodostojniji.
Iskoristivost energije E i ekvivalentni
faktor pretvorbe energije FK,E, u zavisnosti
od odnosa elektrine i toplotne energije ,
za opisane kogeneracijske energetske
sisteme prikazani su na sljedeim
dijagramima

Slika 40. Iskoristivost energije kogeneracijskih

energetskih sistema u ovisnosti o omjeru

Slika 41. Ekvivalentni faktor pretvorbe energije

kogeneracijskih energetskih sistema u ovisnosti o omjeru

 Iz takve usporedne analize proizilazi:

1. u podruju malih omjera (priblino do
0.1), odnosno tamo gdje se troi samo
toplotna energija, najpovoljniji je sistem sa
protutlanom turbinom, tj. sistema. U
konkretnom primjeru, specifina potronja
toplotne energije za proizvodnju elektrine
energije iznosi 4500 kJ/kwh. Takav sistem
ima ogranienje oznaeno takom A, koje
proizilazi
iz
ugradjenog
kapaciteta
turbogeneratora.

2. Navedeno ogranienje (taka A) moe se

ukloniti
uvodjenjem
sistema
sa
kondenzacijskom turbinom uz regulisano
oduzimanje (sistem b). Medjutim, kao to se
na dijagramu (sl.40 i 41) vidi, porast omjera
praen
je
smanjenjem
iskoristivosti
energetskog sistema (pada E, raste FK,E). to
je vei udio pare koja ulazi u kondenzator to je
rad sistema sve blii uslovima odvojene
proizvodnje
elektrine
energije
(kondenzacijskom
pogonu).
Iskoristivost
energije E pribliava se vrijednosti 30 %, to
odgovara veliini koju imaju kondenzacijske
termoelektrane manjih snaga.

3. Sistem c sa plinskom turbinom ima u

cijelom podruju omjera povoljniji
ekvivalentni faktor pretvorbe FK,E, a
prema tome i iskoristivost energije E od
sistema sa parnom turbinom (b).
Medjutim, ovaj sistem ima ogranienje
oznaeno takom B, koje u ovom
primjeru odgovara omjeru =EE/ET=0.7, a
to
je
uslovljeno
maksimalnom
proizvodnjom pare koritenjem toplote
ispunih dimnih plinova iz plinske turbine.

4. Smanjenje omjera elektrine i toplotne energije

isod vrijednosti koja odgovara taki B, tj. daljnje
poveanje proizvodnje pare za potrebe toplotne
energije, postie se uvodjenjem dodatnog
loenja u struji ispunih dimnih plinova (u
utilizatoru) iza plinske turbine (sistem d).
Dodatnim sagorijevanjem u struji dimnih
plinova, koji sadre oko 16 % slobodnog kisika,
poveava se ukupna energetska iskoristivost
sistema E, odosno smanjuje se ekvivalentni
faktor pretvorbe energije FK,E. Takav sistem ima
ogranienje definisano takom C, koje je
uslovljeno raspoloivom koliinom kisika za
dodatno sagorijevanje u struji ispunih dimnih
plinova bez dodavanja svjeeg zraka.

5.

Proizvodnjom pare viih parametara (64

bar/360oC), koja najprije ekspandira u
protutlanoj turbini do pritiska 16 bar, a zatim
odlazi u toplotne potroae (sistem e),
postie se jo vea toplotna efikasnost
kombinovanog energetskog sistema. Takav
sistem ima ogranienje oznaeno takom D,
to proizilazi iz maksimalne proizvodnje pare u
utilizatoru bez dodatnog loenja.
6. Dodatno loenje u generatoru pare na ispune
dimne plinove (sistem f) ima ogranienje
oznaeno takom E, a definisano je
maksimalnom koliinom goriva koja moe
izgoriti sa sadranom koliinom kisika u
dimnim plinovima.

7. Poveanje ukupne iskoristivosti energije

u veem omjeru elektrine i toplotne
energije
(EE/ET>2)
postie
se
kombinovanim sistemom sa dizel
motorom u iskoritavanje osjetne toplote
dimnih plinova u generatoru pare (sistem
g). Najvei uinak takvog sistema
oznaen je takom F koja je odredjena
maksimalnom
proizvodnjom
pare
iskoritavanjem osjetne toplote ispunih
dimnih plinova bez dodatnog loenja.

8. Daljnje poveanje proizvodnje toplotne

energije kombinovanog sistema sa dizel
motorom postie se dodatnim loenjem
u struji dimnih plinova, odnosno u
utilizatoru (sistem h), iji je najvei
uinak oznaen takom G, a ona je
definisana najveom koliinom goriva
koje moe izgoriti u struji dimnih plinova
sa odredjenim sadrajem kisika (bez
dodavanja svjeeg zraka).

Usporedba kogeneracijskih energetskih

sistema sa sistemom za odvojenu proizvodnju
elektrine i toplotne energije

Da bi se moglo izvriti poredjenje

kogeneracijskih energetskih sistema sa
sistemima za odvojenu proizvodnju
elektrine i toplotne energije, najprikladnije
je izraunati potronju goriva u odvojenoj
proizvodnji za razliite odnose elektrine i
toplotne energije EE/ET, te dobijene veliine
uporediti sa potronjom
goriva u
promatranim kogeneracijskim sistemima.

 Na osnovu takvih prorauna dobijeni su rezultati

i svrstani u sljedeu tabelu, koji pokazuju razlike
u
potronji
goriva
pojedinih
struktura
kombinovanih energetskih sistema u usporedbi
sa odvojenom proizvodnjom. Razmatran je
sistem kapaciteta proizvodnje elektrine energije
EE= 25 000 kW . Za odvojenu proizvodnju
elektrine i toplotne energije, pri raunanju je
uzeta prosjena iskoristivost generatora pare
88% te toplotna iskoristivost pri proizvodnji
elektrine energije 40 %.

 Na osnovu dobijenih rezultata moe se

zakljuiti koji je energetski sistem
najpovoljniji sa gledita potronje goriva
za pojedine veliine odnosa elektrine i
toplotne energije. Takodjer se moe vidjeti
koji je kogeneracijski energetski sistem
nepovoljniji u odnosu na odvojenu
proizvodnju elektrine i toplotne energije,
to je u tabeli oznaeno predznakom (-).

Tabela: Usporedni prikaz utede goriva kogeneracijskih sistema

u odnosu na odvojenu proizvodnju elektrine i toplotne energije

Slika 42. Razlike efikasnosti kogeneracijskih energetskih

sistema u odnosu prema odvojenoj proizvodnji

 Donja
kriva
oznaava
promjenu
iskoristivosti energije E u odvojenoj
proizvodnji u ovisnosti o omjeru elektrine
i toplotne energije EE/ET, a gornja
iskoristivost energije E najpovoljnijih
razmatranih energetskih sistema u
posmatranm podruju omjera EE/ET.
Razlike ordinata pokazuju, na taj nain,
razlike efikasnosti koritenja energije,
odnosno utedu goriva u kogeneracijskim
energetskim sistemima.

 Uteda energije goriva u kogeneracijskom

sistemu u odnosu na odvojenu proizvodnju
proizilazi iz relacije:

E G EG odv EG komb
Uzimajui u obzir toplotnu iskoristivost pri
proizvodnji elektrine energije t i iskoristivost
generatora pare GP, moe se zakljuiti da je
EG ,odv

E E ET

t GP

 Koristei izraz za faktor pretvorbe energije

FK,E proizilazi da potronja goriva u
kogeneracijskom energetskom sistemu
iznosi:
EG ,komb E E FK , E

ET

GP

Na kraju dobija se
1

E G E E
FK , E
t

Uticajni faktori usporedbe

kogeneracijskih energetskih sistema
U
prethodnim
usporedbama
kogeneracijskih
energetskih
sistema
koristile su se samo termodinamske
veliine, to nije dovoljno za cjelokupno
sagledavanje i donoenje vjerodostojnih
zakljuaka o tehnoekonomskoj valjanosti
nekog energetskog sistema. Stoga pri
analiziranju treba posmatrati i ostale
uticajne faktore te nakon toga donijeti
valjane zakljuke.

Ti uticajni faktori koje prilikom usporedbe

treba uzeti u obzir su:
ostali pogonski trokovi (pored trokova
goriva)
investicijski trokovi
fleksibilnost u radu
zatita okolia
raspoloivost, pouzdanost u radu i drugo.

Pogonski trokovi rashladne vode

Na slici 43 dijagramski su prikazane
specifine prosjene potrebe rashladne
vode za pojedine vrste energetskih
sistema u ovisnosti o njihovim veliinama.
Osjeneno podruje dijagrama odnosi se
na kogeneracijske sisteme sa parnim
turbinama. to je vei udio pare koja se
kondenzira, potronja rashladne vode blia
je gornjoj krivoj koja odgovara sistemu sa
kondenzacijskom turbinom.

Slika 43. Specifina potronja rashladne vode: a-sistem sa protutlanom

turbinom, b-sistem sa kondenzacijskom turbinom, c- kombinovani sistem
sa plinskom turbinom, d-kombinovani sistem sa dizel motorom

Investicijski trokovi
Na slici 44 prikazani su priblini relativni odnosi
specifinih investicijskih trokova, to moe
posluiti u prelimnarnim tehnoekonomskim
analizama. Potrebna su sljedea pojanjenja:
kriva a odnosi se na sistem sa parnom
protutlanom turbinom, a kriva b na sistem sa
parnom
kondenzacijskom
turbinom
sa
regulisanim oduzimanjem. Razlika u trokovima
nastaje zbog cijene kondenzatorskog sistema i
rashladnog uredjaja.

 Kriva c oznaava kogeneracijski sistem sa

plinskom turbinom. Specifini trokovi za sistem
sa plinskom turbinom mogu dosta varirati, to
ovisi o specifinim uslovima: lokaciji, primjeni
goriva sa velikim sadrajem tekih metala,
vrnoj temperaturi radnog procesa i drugom.
Kriva d odnosi se na kogeneracijski sistem sa
dizel motorom. Do kapaciteta od 25 MW rauna
se sa jednom dizel- motornom jedinicom, a
iznad u obzir ih dolazi vie, to zavisi o ukupnoj
snazi.

Slika 44. Specifini investicijski trokovi: a-sistem sa protutlanom

turbinom, b-sistem sa kondenzacijskom turbinom, c- kombinovani sistem
sa plinskom turbinom, d-kombinovani sistem sa dizel motorom

Fleksibilnost u radu pri promjeni

optereenja
Ako je pogon, za koji je namijenjen
energetski sistem, podloan estim
promjenama optereenja, tada treba uzeti
u obzir i uticaj ovog faktora.
Neophodno je poznavati ponaanje
sistema pri optereenju manjem od
nominalnog.

Slika 45. Ovisnost relativne promjene iskoristivosti od

optereenja: a-parna turbina, b-dizel motor, c-plinska turbina

 Promjena iskoristivosti dizel motora pri

reduciranom optereenju je zanemarljiva.
Proireno podruje (na sl.45 osjeneno) koje se
odnosi na sistem sa parnom turbinom,
posljedica je uticaja razliitih veliina i izvedbi
turbina.
Pad iskoristivosti plinskih turbina pri smanjenom
optereenju nastaje u prvom redu zbog
poveanog
udjela
energije
za
pogon
kompresora pri niim optereenjima, budui da
se ona ne smanjuje proporcionalno sa
smanjenjem izlazne snage.

Zatita okolia
Danas su za energetska postrojenja zahtjevi u zatiti
okolia sve stroi, pa se to ne smije zanemariti pri
projektovanju postrojenja.
Postrojenje mora biti izgradjeno tako da se okoli to
manje oneiava sa tetnim tvarima, a svakako manje
od najvie dozvoljenog. U veini dananjih postrojenja
emisija ugljik-oksida, neizgorenih sastojaka ugljikovodika
i vrstih estica, nastoji se to vie smanjiti uporedo sa
nastojanjima da se umanje i toplotni gubici.
Koliina sumpor-oksida u izlaznim dimnim plinovima
izravno ovisi o vrsti goriva, odnosno o sadraju sumpora
u njemu, pa se na to ne moe bitno uticati nainom
izgaranja, ve samo obradom dimnih plinova.

Ostale uticajne karakteristike energetskih

sistema
Da bi analiza, radi odredjivanja najpovoljnijeg
rjeenja, bila to cjelovitija, a prema tome i to
realnija, potrebno je uzeti u obzir jo neke
karakteristine
specifinosti
pojedinih
energetskih sistema:
- Energetski sistem sa parnim ciklusom
mogu se koristiti gotovo sve vrste goriva;
trokovi odravanja su relativno mali;

 vrlo dobre karakteristike u uslovima

djeliminog i promjenjivog optereenja;
relativno mala buka;
pogonske karakteristike vrlo malo ovise o
okolnoj temperaturi;
veliki dio postrojenja prikladan za vanjsku
montau;
potreban je relativno veliki prostor za
ugradnju.

- Energetski sistem sa plinskom turbinom

kompaktna izvedba i mali prostor za
ugradnju;
brzo putanje u rad;
dobro prilagodjavanje naglim promjenama
optereenja;
mali vlastiti utroak pogonske energije;
kratko vrijeme za izvedbu montanih
radova;
osjetljivost na kvalitet pogonskog goriva.

- Energetski sistem sa dizel motorom

prikladan za autonomne energetske sisteme
manje i srednje snage;
vei investicioni trokovi po jedinici ugradjene
snage u odnosu na sisteme sa parnom
protutlanom i plinskom turbinom;
vrlo dobro prilagodjavanje uslovima djeliminog
optereenja,
te
mogunost
odravanja
optimalnih reima uz ukljuenje ili iskljuenje iz
pogona pojedinih jedinica, ovisno o optereenju;
kompaktna izvedba i mali prostor za ugradnju;

 vea emisija azotnih oksida (NOx);

vee vibracije i buka;
mogunost ugradnje u neposrednoj blizini
potroaa, ime se smanjuju prenosni
gubici;
brzo putanje u pogon i preuzimanje
punog optereenja;
prikladnost za fazno proirenje kapaciteta
dogradnjom novih jedinica, ime se
omoguava uskladjivanje pogona sa
optimalnim uslovima optereenja.

Podobnost kogeneracijskih energetskih

sistema za pojedine industrijske pogone
Iz prethodnih razmatranja uoljiva je sloenost konanog
zakljuka pri usvajanju najpovoljnijeg energetskog
sistema u raznim pogonskim zahtjevima uz potivanje
svih uticajnih faktora i uslova ogranienja.
Ukoliko se daje prednost pojedinim osobinama, a
zanemare ili nedovoljno uoe ostali uticaji, moe se
konano rjeenje znatno udaljiti od optimuma.
Raslanjivane su energetske potrebe pojedinih
industrijskih procesa koji troe elektrinu i toplotnu
energiju pa je na osnovu toga izradjen jedan opti
dijagram ovisnosti omjera elektrine i toplotne energije
prema toplotnoj energiji za proces

Slika 46. Potronja energije u industrijskim procesima:

petrohemija, papirna industrija, prerada nafte, prehrambena
industrija, drvana industrija

Moe se zakljuiti sljedee:

najvei broj industrijskih procesa, prema svojim
energteskim potrebama, spada u podruje
primjenjivosti parnih sistema, ali optimalne
izvedbe esto ine sistemi sa plinskom turbinom
ili dizel motorom;
propusti i odstupanja koji nastaju ve u fazi
planiranja, odnosno projektovanja energetskog
sistema, uzrokuju dalekosenije posljedice te se
u kasnijoj fazi vrlo teko ispravljaju. Kombinovani
energetski sistemi za proizvodnju elektrine i
toplotne energije najuinkovitiji su kada se
projektuju za nova postrojenja jer se u takvim
sluajevima bilans energije moe najbolje
prilagoditi uslovima maksimalne iskoristivosti;

 struktura energetskih potroaa (elektrini i

toplotni) u tipinim procesnim industrijama je
razliita pa se ne moe openito postaviti
zakljuak o vrsti energetskog sistema koji bi bio
najpodobniji za pojedinu industrijsku granu,
nego treba svaki sluaj posebno i potanko
analizirati;
postavljanje energetskog sistema tako da
zadovolji zahtjev vrnih potreba u elektrinoj i
toplotnoj energiji, najee ne prua optimalne
rezultate u pogledu ekonominosti pogona.
Zbog toga treba paljivo uoiti potrebe i zahtjeve
energetskih potroaa prije nego se donese
odluka o prihvatanju jednog od rjeenja.