USAID Srbija

Agrobiznis
Projekat

EKONOMSKA ANALIZA PROIZVODNJE,

PRERADE I PLASMANA TRENJE I VINJE
U SRBIJI

Za USAID-ov Agrobiznis projekat u Srbiji pripremila:

Dr. Zorica Sredojevi
Institut za agroekonomiju
Poljoprivredni fakultet, Zemu

S A D R A J
R E Z I M E ...................................................................................... 5
1. PROIZVODNJA TRENJE I VINJE U SVETU ..................... 7
2. PROIZVODNJA TRENJE I VINJE U SRBIJI ................... 11
2.2. OBEZBEIVANJE SADNICA TRENJE I VINJE ............................. 17
2.3. CENE ...................................................................................... 17
2.4. ORGANIZACIJA I RENTABILNOST PROIZVODNJE TRENJE I VINJE22
2.5. POTREBE ZA UDRUIVANJEM ................................................... 25
2.6. POTRONJA ............................................................................. 26
2.7. MARKETING LANAC TRENJE U VINJE ................................. 26
2.8. PRERADA ................................................................................ 30
2.9. SPOLJNOTRGOVINSKA RAZMENA .............................................. 33
2.10. PODSTICAJNE MERE I POLITIKA PODRKE ................................ 37
3. GLAVNI PROBLEMI ............................................................... 38
4. ZAKLJUCI I PREDLOZI ...................................................... 39
LITERATURA ............................................................................... 40
P R I L O Z I................................................................................... 41
PRILOG 1. REPRODUKTIVNI POTENCIJALI SORTI TRENJE U SRBIJI .... 42
PRILOG 2. S U R V E Y /FOR AGRICULTURAL ENTERPRISES, COLD
STORES, PRODUCERS ETC./.............................................................. 43
PRILOG 3. QUESTIONS FOR PRODUCERS OF SWEET CHERRY / SOUR
CHERRY ......................................................................................... 46

Spisak slika, tabela, grafika i priloga

Slika 1.
Slika 2.
Slika 3.
Slika 4.
Slika 5.

Tabela 1.
Tabela 2.
Tabela 3.
Tabela 4.
Tabela 5.
Tabela 6.
Tabela 7.
Tabela 8.
Tabela 9.
Tabela
10.
Tabela
11.
Tabela
12.
Tabela
13.
Tabela
14.
Tabela
15.
Tabela
16.
Tabela
17.

SLIKE
Karta proizvodnje trenje u svetu, 2008
Karta proizvodnje trenje u Evropi, 2008
Karta proizvodnje vinje u Srbiji po okruzima, 2009
Karta prosenog prinosa vinje po stablu u Srbiji po okruzima, 2009
Predlog strukture lanca markenting kanala trenje i vinje u Srbiji

TABELE
Rang zemalja prema proizvodnji trenje u svetu, 2008
Rang zemalja vodeih u proizvodnji vinje u svetu, 2008
Proizvodnja trenje 2009. i vinje 2008. u Srbiji i struktura vlasnitva
Proizvodnja trenje u 2009. i vinje u 2008. godini u Srbiji po upravnim
okruzima
Broj rodnih stabala, proizvodnja i prosean prinos trenje po stablu u
Srbiji, 2005-2009
Broj robnih stabala, proizvodnja i prosean prinos vinje u Srbiji, 20052008
Kalkulacija proizvodnje trenje po 1 ha, 2009
Kalkulacija proizvodnje Oblainske vinje po 1 ha, 2009
Prosene otkupne cene trenje i vinje u Srbiji, 2005-2009
Ekonomski pokazatelji podizanja i eksploatacije zasada trenje i vinje,
prosene vrednosti u periodu 2005-2010 (RSD)
Konzumacija trenje u Evropi
Programi, standardi i zemlje izvoza trenje i vinje nekih preduzea u
Srbiji
Spoljnotrgovinska razmena Srbije u trgovini trenjom, 2005-2009
Rang vodeih zemalja prema uvozu trenje
Spoljnotrgovinska razmena Srbije u trgovini vinjom, 2005-2008
Zemlje izvoza trenje i vinje iz Srbije, 2009
Izvoz i uvoz vonih demova i elea vodeih zemalja u svetu

GRAFICI
Obim i vrednost proizvodnje trenje vodeih zemalja u svetu, 2008
Obim i vrednosti proizvodnje vinje vodeih zemalja u svetu, 2008
Struktura gajenja trenje i vinje u Srbiji,2009
Prosene prodajne cene trenje i vinje na lokalnim pijacama u
Srbiji,2005-2000
Grafik 5. Prosene prodajne cene vinje na kvantakim pijacama u Srbiji,2005-2009
Grafik 6. Glavna trita izvoza preraenog voa i povra iz Srbije
Grafik 1.
Grafik 2.
Grafik 3.
Grafik 4.

PRILOZI
Prilog 1. Reproduktivni potencijali sorti trenje u Srbiji
Prilog S U R V E Y /for agricultural enterprises, cold stores, producers etc./
2.
Prilog Questions for producers of Sweet Cherry / Sour Cherry
3.

Rezime
Republika Srbija ima izuzetno povoljne prirodne i klimatske uslove za uzgoj
trenje i vinje. Trenja predstavlja perspektivnu vonu vrstu, ali po broju stabala i
ukupnom obimu prozvodnje u Srbiji, znaajno zaostaje za proizvodnjom vinje.
Dobro uspeva u brdovitim podrujima i na veim nadmorskim visinama.
Predstavlja rano voe. Ima izrazito sezonski karakter potronje. Najvie se koristi
u sveem stanju, a manje u vidu preraevina.
Prosean broj rodnih stabala trenje u poslednjem petogodinjem periodu iznosio
je 1,8 miliona. Prinos trenje u Srbiji po hektaru je 3,3 tone, to je manje u odnosu
na evropski prosek koji iznosi 4,3 tone. U strukturi evropske proizvodnje trenje,
Srbija uestvuje sa 2,7% i nalazi se na jedanaestom, a u svetu na esnaestom
mestu, sa ueem oko 2%. Regionalno posmatrano najvei proizvoa trenje u
Srbiji je okrug grada Beograda koji daje 19,64% prosene domae proizvodnje, a
slede Mavanski, Niavski , Branievski i Borski okrug.
Vinja predstavlja znaajno i perspektivno voe Srbije, pre svega sa stanovita
izvoza na meunarodno trite. Spada u grupu visokokvalitetnog delikatesnog
voa. Ima znaajnu nutritivnu, lekovitu, dijetetsku i tehnoloku vrednost. Koristi
se u sveem stanju ili kao sirovina za preradu, uglavnom u sokove, neto manje u
demove, slatko, jogurte i marmelade, likere, rakije, kompote, a slui i kao
sirovina u konditorskoj industriji.
Prosean broj rodnih stabala pod vinjom u Srbiji iznosi 8,6 miliona. Za vinju je
karakteristino da je veoma adaptivna, uspeva ak i do 1000 metara nadmorske
visine ali joj najvie odgovaraju tereni od 400-800 metara. Prinos vinje u Srbiji je
relativno skroman i iznosi 2,5 tone, dok je evropski prosek 4,2 tone po hektaru. Po
proizvodnji vinje, Srbija se nalazi na sedmom mestu u svetu, sa ueem od 7%
od ukupne proizvodnje. U Srbiji, se vinja gaji u vie regiona. Najvii udeo u
ukupnoj proizvodnji ima okrug grada Beograda (11,53%), a slede Niavski,
Jablaniki, umadijski, Zapadnobaki, Mavanski, Topliki i Podunavski okrug.
Proizvodnja trenje i vinje Republike Srbije suoava se sa mnogim problemima
koji su prvenstveno rezultat niskog investicionog ulaganja. Pre svega, problemi se
ogledaju u sledeem: usitnjenost parcela; ekstenzivna proizvodnja; nizak nivo
tehnike i tehnologije proizvodnje, prerade i plasmana; neadekvatnan sortimen i
stari zasadi; nedovoljna struna obuenost i saradnja sa proizvoaima na terenu;
nedovoljno investicija i kredita uz povoljne uslove; nedovoljno osiguranje
prinosa; male povrine pod protivgradnim mreama i zalivnim sistemima;
nedovoljno udruivanje proizvoaa; neizvestan plasman; sporo uvoenje
standarda i dr. Proizvoai ukoliko ele da osiguraju svoju poziciju na tritu
moraju da unaprede znanje i pristup informacijama, prilagode investicije
potrebama, unapredi saradnju sa preraivaima i ostalim proizvoaima. Uoeno
je da se stanje u ovim proizvodnjama mora poboljati i to u pogledu: strukture
sortimenta, standarda kvaliteta, marketinga proizvoda, trita kapitala,
obrazovanja i strunog usavravanja.

Svoje aktivnosti u razvoju trinih lanaca, svi uesnici (proizvoai, preraivai,

izvoznici, potroai i dr.) treba da usmere na: usvajanje i sprovoenje standarda
koji omoguavaju da proizvode proizvode sa dodatnom vrednou (preko
integralne i organske proizvodnje, zatitom proizvoda sa geografskim poreklom i
sl.); osiguranju pravne zatite i stvaranju uslova za njeno sprovoenje na nain
koji ne favorizuje ni jednu grupu unutar lanca proizvodnje, prerade i plasmana;
eliminaciji sivog trita koje u osnovi stvara nejednake uslove za sve; razvoju
politike i legislative, koja e stvoriti konkurentno poslovno okruenje za
investiranje u ove proizvodnje; razvoju fizike i trine infrastrukture, uz
konsultaciju sa svim zainteresovanim akterima; obezbeivanju trinih
informacija du trinog lanca i dr.
Preraivaki sektor i sektor veleprodaje trebaju, pre svega, da budu orijentisani na
poveanje potranje kroz sniavanje cene kotanja proizvoda i pronalaenjem
novih trita. U tom smislu svoje aktivnosti treba da usmere ka: usvajanju
standarda i uvoenju sistema gradacije kvaliteta; unapreenju organizacije unutar
trinog lanca; investiranju u postrojenja i u razvoj celog lanca; izgradnji
dugoronih odnosa sa proizvoaima, zasnovanim na poverenju i partnerstvu;
unapreenju promocije i pristupu drugim tritima; unapreenju horizontalne
saradnje u pravcu dostizanja zajednikih ciljeva.

1. Proizvodnja trenje i vinje u svetu

U zemljama sa razvijenim voarstvom, asocijacije proizvoaa redovno prate
stanje proizvodnje voa u svojoj zemlji, a takoe i u zemljama u okruenju kao i
najvanijim konkurentskim dravama i na taj nain planiraju strukturu
proizvodnje po vrstama voaka, kao i sortiment u okviru vrsta.
U bespotednoj borbi na tritu vano je biti konkurentan i moe se opstati jedino
sa visokim kvalitetom proizvoda, niom ili istom cenom i primenom evropskih i
svetskih standarda u proizvodnji.

Slika 1. Karta proizvodnje trenje u svetu, 2008

Source: FAOSTAT, Eurostat, 2010

Od ukupno ostvarene proizvodnje trenje u svetu u 2008. godini, (1.569.674.000
t) najvei udeo imale su: Turska 22% (338.361.000 t), zatim SAD 14%,
(225.073.000 t), Iran 13% (198.768.000 t), Italija 9% (134.407.000 t), itd (tabela
1. i grafik 1.).
Uee ostalih zemalja pojedinano je ispod 5%, a skupa iznosi oko 42%
(673.065 t). Srbija se nalazi na esnaestom mestu po proizvodnji trenje i zauzima
svega oko 2% ukupne proizvodnje (FAO, 2010).

Tabela 1. Rang zemalja prema proizvodnji trenje u svetu, 2008

Production
Rank

Area

1
Turkey
2
United States of America
3
Iran (Islamic Republic of)
4
Italy
5
Ukraine
6
Romania
7
Russian Federation
8
Spain
9
Uzbekistan
10
Chile
11
Syrian Arab Republic
12
Greece
13
Poland
14
France
15
Lebanon
16
Serbia
17
Austria
18
Germany
19
China
20
Japan
Source: FAOSTAT, Eurostat, 2010

Production (MT)
(Int $1000)
295226
196380
173429
117272
65177
59038
54968
54881
53223
52351
42142
36645
35614
34530
26175
25783
23374
21957
21813
14483

338361
225073
198768
134407
74700
67664
63000
62900
61000
60000
48300
42000
40818
39576
30000
29551
26790
25166
25000
16600

Grafik 1. Obim i vrednost proizvodnje trenje vodeih zemalja u svetu, 2008

Source: FAOSTAT, Eurostat, 2010

Slika 2. Karta proizvodnje trenje u Evropi, 2008

Source: FAOSTAT, Eurostat, 2010

Najvee povrine pod vinjom u svetu nalaze se u Evropi (80%) i na ovom

kontinentu je u 2008. godini proizvedeno preko 65% ukupne svetske proizvodnje
(1.215.748.000 t).
Najvei proizvoai ovog voa u svetu su Poljska sa ueem od 16%
(201.681.000 t), a zatim sledi Turska sa 15% (185.435 t), Ruska Federacija 13%
(157.000.000 t), Ukrajina 11% (129.200.000 t), Iran 9% (106.461%) i SAD sa 8%
(97.250 t), itd. (tabela 2. i grafik 2.).
Po proizvodnji vinje, Srbija se nalazi na sedmomu svetu, sa ueem od 7% od
ukupne proizvodnje. Na osmomu se nalazi Maarska sa 6%, dok sve ostale zemlje
skupa uestvuju sa svega 15%.

Tabela 2. Rang zemalja vodeih u proizvodnji vinje u svetu, 2008

Ra
nk

Production

Production

(Int $1000)
101711
93518
79178
65158
53690
49045
45260
34371
22492
12608
9345
7763
7519
6556
6556

(MT)
201681
185435
157000
129200
106461
97250
89746
68155
44599
25000
18530
15393
14911
13000
13000

Area

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15

Poland
Turkey
Russian Federation
Ukraine
Iran (Islamic Republic of)
United States of America
Serbia
Hungary
Belarus
Uzbekistan
Azerbaijan
Republic of Moldova
Germany
Albania
Denmark
The former Yug. Republic of
16
Macedonia
17 Czech Republic
18 Italy
19 Croatia
20 Canada
Source: FAOSTAT, Eurostat, 2010

4454

8832

3797
3782
3361
2955

7530
7500
6665
5860

Grafik 2. Obim i vrednost proizvodnje vinje vodeih zemalja u svetu, 2008

Source: FAOSTAT, Eurostat, 2010

2. Proizvodnja trenje i vinje u Srbiji

Proizvodnja voa u Srbiji je ekonomski znaajna jer postoje povoljni klimatski i
zemljini uslovi za uspevanje brojnih vrsta voaka, gde trenja i vinja zauzimaju
vana mesta. Od ukupnog korienog poljoprivrednog zemljita u naoj zemlji
(5.058.000 ha u 2009. godini), pod vonjacima se nalazi 240.000 ha, odnosno
4,74%, dok u udelu obradivih povrina uestvuju sa 5,63% (RZS, 2010).
Srbija sa svojom ukupnom proizvodnjom voa od 1.403.170 t, uestvuje sa 1,12%
u svetskoj proizvodnji, odnosno sa 6,60% u proizvodnji voa u Evropskoj uniji.
Najvei udeo u proizvodnji ima malina koja uestvuje sa 15,20% u svetskoj
proizvodnji i izvozu.
U strukturi ukupnog broja stabala svih vrsta voa u Srbiji, najvei procenat se
tradicionalno nalazi pod ljivom (50%), zatim jabukom (18%) i sledi udeo pod
vinjom (preko 7%). Trenja predstavlja perspektivnu vrstu, ali znaajno zaostaje
za proizvodnjom vinje. Rezultati koji se danas ostvaruju u voarskoj proizvodnji
su znaajni, ali su ipak znatno ispod naih mogunosti. Potencijali nae zemlje,
ljudski, klimatski, zemljini, orografski i hidroloki, uz pravilnu i potpunu
primenu naunih dostignua iz oblasti voarstva, mogu da daju znatno bolju
efikasnost.
2.1. Obim proizvodnje, broj stabala i prosean prinos trenje i vinje
u Srbiji
Ukupna proizvodnja trenje u Srbiji 2009. godine iznosila je 29.228 t i najveim
delom je bila locirana u centralnoj Srbiji (81,51%), a manje od 1/5 (oko 18,49%),
ukupne proizvodnje je bilo u Vojvodini (grafik 3.).
Grafik 3. Struktura gajenja trenje i vinje u Srbiji, 2009

24,73%
Vi nja
75,27%

C. S rbija

Vojvodina

18,49%
Tre nja
81,51%
R. Srbi ja (100 %)

Izvor: Proraun na bazi podataka RZS, 2010.

Proizvodnja se odvija uglavnom na porodinim gazdinstvima i to
99,91%, a manje od 1% od ukupne proizvodnje pripada preduzeima i
zadrugama (tabela 3.).

Tabela 3. Proizvodnjai trenje 2009. i vinje 2008. u Srbiji i struktura vlasnitva

Podruje

Trenja
Vinja
Preduzea i Porodina
Preduzea i Porodina
zadruge gazdinstva Ukupno zadruge
gazdinstva Ukupno

Centralna Srbija 15
23.810 23.825
Vojvodina
12
5.391
5.403
Republika Srbija 27
29.201 29.228
Uee (%)
0,09
99,91
100,00
Izvor: Proraun na bazi podataka RZS, 2010.

4.046
4.163
8.209
9,15

61.346
20.191
81.537
90,85

65.392
24.354
89.746
100,00

Posmatrajui po okruzima, u proizvodnji trenje vodee mesto pripada okrugu

grada Beograda (19,64%). Prema ovom podruju, konkretno po mestu Ritopek,
srpska trenja je poznata i u Evropi. Posle ovog okruga, slede Mavanski (7,82%),
Niavski (5,26%), Branievski (5,22%) i Borski okrug (5,02%).
Pema analizi ankete proizvoaa trenje u Ritopeku tokom 2010. godine, dolo se
do sledeih saznanja:
1) Pri redovnoj proizvodnji, trenja srazmerno ne iziskuje velika izdavanja za
inpute. Zatita od tetnih biolokih agenasa - insekata i prouzrokovaa
bolesti je dosta jednostavna a i sredstva za zaitu su relativno ekonomski
prihvatljiva. Ova sredstva su dostupna na tritu od strane razliitih
proizvoaa i distributera iz zemlje i inostranstva.
2) Jedan proseni radnik, tj. bera, u zavisnosti od sorte, roda, organizacije
rada i tenike opremljenosti za samu operaciju berbe, za desetoasovno
radno vreme ubere izmeu 50 i 70 kg plodova;
3) Trajanje proizvodnog ciklusa trenje i vreme sazrevanja plodova su
ekonomski jako povoljni za proizvoae u odnosu na druge voarske
proizvodnje. S obzirom da trenja sazreva u prvoj polovini godine (majjun), a zbog velike tranje, proizvodi se brzo se isporue i naplate, to
znai da proizvoai postiu bri obrt kapitala;
4) S obzirom da se na ovom podruju elementarne nepogode, kao to je grad,
uglavnm javljaju u letnjim mesecima, rizik od loe ili nedovoljno
organizovane protivgradne zatite je smanjen, ranijim dospevanjem i
berbom roda;

Zbog niske otkupne cene u 2009. godini a samim tim i ekonomske neisplativosti, veina
proizvoaa je odustajala od berbe vinje. Statistiki podaci pokazuju procenjeni prinos, ali s
obzirom da vei deo roda nije obran, odnosno finalna proizvodnja i plasman nisu realzovani,
ovakvi podaci nisu reprezentativni za analizu. Zato su, kao relevantni podaci o proizvodnji, preradi
i plasmanu vinje u Srbiji, za krajnju godinu korieni podaci iz 2008. i analiziran je
etvorogodinji period 2005-2008.

Tabela 4. Proizvodnja trenje u 2009. i vinje u 2008. godini u Srbiji po upravnim

okruzima
Trenja
Vinja
Proizvodnja Udeo Rang Proizvodnja Udeo Rang
(t)
(%)
(t)
(%)
Grad Beograd
5.740
19,64
1
10.351
11,53
1
Mavanski
2.286
7,82
2
6.041
6,73
6
Kolubarski
814
2,78
17
1.267
1,41
19
Podunavski
956
3,27
12
5.030
5,60
8
Branievski
1.526
5,22
4
2.780
3,10
13
umadijski
1.238
4,23
7
6.536
7,29
4
Pomoravski
1.221
4,18
8
1.183
1,32
21
Borski
1.468
5,02
5
1.265
1,41
20
Zajearski
1.004
3,43
11
5.001
5,57
9
Zlatiborski
818
2,80
16
213
0,24
25
Moraviki
487
1,67
22
647
0,72
23
Raki
716
2,45
19
834
0,93
22
Rasinski
919
3,14
13
1.762
1,96
17
Niavski
1.537
5,26
3
7.894
8,80
2
Topliki
609
2,08
21
5.447
6,07
7
Pirotski
391
1,34
25
684
0,76
24
Jablaniki
1.258
4,30
6
6.597
7,35
3
Pinjski
837
2,86
15
1.860
2,07
16
Severnobaki
864
2,95
14
2.289
2,55
15
Srednjobanatski
422
1,44
24
3.126
3,48
12
Severnobanatski
445
1,52
23
1.400
1,56
18
Junobanatski
772
2,64
18
3.504
3,90
11
Zapadnobaki
702
2,40
20
6.283
7,00
5
Junobaki
1.028
3,52
10
2.857
3,18
14
Sremski
1.170
4,00
9
4.895
5,45
10
Ukupno:
29.228
100,00
89.746
100,00
Izvor: Proraun na bazi podataka RZS, 2010.
Administrativni
okruzi

5) U aridnim uslovima ovog podruja, tokom maja i juna se jo u velikim

koliinama nalazi vlaga u zemljitu, to doprinosi porastu i zrenju plodova.
Letnji meseci, jul i avgust su jako topli, a s obzirom da se zasadi trenje i
vinje u ovom periodu ve rastereeni od obilnog roda, stvaraju se uslovi
za nesmetano formiranje cvetnih pupoljaka, to rezultira u obilno cvetanje
i dobar rod u narednoj godini;
6) Specifino za ovo podruje i samu finalnu realizaciju roda trenje je, da
zbog velike tranje i prisustva velikog broja kupaca u samom mestu
proizvodnje, ambalaa transporta plodova najee pada na teret kupca. To
umanje cenu kotanja trenje i njenu proizvodnju ini profitabilnijom za
proizvoae.

7) Blizina beogradskog trita, oko 20-30 km i veliki broj kupaca iz

inostranstva, tj. iz Rusije, doprinose da proizvoai imaju oseaj da
proizvode za unapred pripremljenu dobit, to ih motivie da intenziviranju
i unapreenju sopstvenu proizvodnju.
8) Pored svih komparativnih prednosti i ekonomskih mogunosti,
proizvodnja trenje bi mogla da doprinese ne samo vei profit za
proizvoae, ve i za druge uesnike u lancu marketinga, kao i za
privredni razvoj samog podruja. Organizovanje i struni nadzor pri
zasnivanju i uzgoju zasada, formiranju udruenja i edukovanje
proizvoaa u pravcu unapreenju kvaliteta i potovanja standarda i klase,
jasnim definisanjem parametara ambalae, pakovanja, transporta i dr.
elemenata do realizacije finalnog proizvoda, dovelo bi do izbegavanja
rizika i smanjenja gubitaka, a samim tim i do bolje profitabilnosti i
konkurentnosti trenje, kako na domaem, tako i na svetskom tritu.
Prosean broj rodnih stabala trenje u periodu od 2005-2009. godine iznosio je 1,8
miliona sa malim padom u 2006. godini (1,8%), da bi se do kraja ovog perioda
broj poveavao po prosenoj stopi od 0,7% godinje (tabela5.).
Ukupni obim proizvodnje se naglo poveao u 2007. godini (za 44% u odnosu na
2005.), do kraja 2009. za 48%, a u centralnom delu Srbije i preko 55%.
Poveanom obimu proizvodnje trenje doprineli su visoka tranja i siguran
plasman.
Prosean prinos trenje po stablu se, tokom analiziranog perioda, iz godine u
godinu poveavao, tako da je u 2009. godini iznosio 16 kg, to je za preko 48%
vie u odnosu na 2005. godinu. To se objanjava injenicom da se kre stari,
nerentabilni zasadi (posebno tokom 2006), a podiu novi u koji se uvode
produktivnije sorte i primenjuju adekvatnije agrotehnike mere za intenzivniju
proizvodnju.
Tabela 5. Broj rodnih stabala, proizvodnja i prosean prinos trenje po stablu u
Srbiji, 2005-2009

Ukupno
Godina

Br.
rodnih
stabala
(000)
1.832
1.804
1.823
1.842
1.849

Prinos
Proizpo
vodnja
stablu
(000 t)
(kg)
19,77 10,80
23,30 12,90
28,54 15,60
29,55 16,00
29,23 16,00

Republika Srbija
Centralna Srbija
Vojvodina
Br.
Prinos Br.
Prinos
ProizProizrodnih
po rodnih
po
vodnja
vodnja
stabala
stablu stabala
stablu
(000 t)
(000 t)
(000)
(kg) (000)
(kg)
1.550 15,32 9,80
282
4,44 15,70
1.527 19,52 12,70 277
3,78 13,60
1.545 23,38 15,10 278
5,17 18,50
1.558 24,53 15,70 284
5,02 17,60
1.566 23,82 15,00 283
5,40 19,00

2005
2006
2007
2008
2009
Indeks
100,93 147,85 148,15 101,03 155,48 153,06 100,35 121,62 121,02
(2005=100)
Izvor: Proraun na bazi podataka RZS, 2010.

Ukupna poizvodnja vinje u 2008. godini iznosila je 89.746 t, od ega je 72,86%

bilo u centralnoj Srbiji, a 27,14% u Vojvodini. U ukupnoj proizvodnji, porodina
gazdinstva uestvuju veim delom i to sa 90,85%, a svega 9,15% pripada
preduzeima i zadrugama (tabela 3.).
Ukoliko se posmatra po administrativnim okruzima Srbije, vinja se najvie gaji u
okrugu grada Beograda (11,53%), a zatim u Niavskom (8,80%) i Jablanikom
okrugu (7,35%). Slede, umadijski (7,29%) i Zapadnobaki okrug (7,00%).
Takoe, vinja se dosta gaji i u Mavanskom, Toplikom i Podunavskom okrugu.
Najmanje je ima u Zlatiborskom, Moravikom, Pirotskom i Rakom okrugu
(tabela 4.).
Prosean broj rodnih stabala pod vinjom u Srbiji, tokom analiziranog perioda,
iznosio je 8,7 miliona sa tendencijom blagog rasta od 2006. godine po prosenoj
stopi od 1,6% godinje. U odnosu na 2005., broj stabala u 2008. godin u
centralnom delu Srbije je opao za neto manje od 4%, dok se u Vojvodini poveao
za preko 6% (tabela 6.).
Ukupan obim proizvodnje u 2008. u odnosu na 2005. se poveao za 40%.
Prosean prinos po stablu se tokom analiziranog perioda poveavao svake godine,
pa je u 2008. iznosio 10,30 kg, to je za 45% vie u odnosu na 2005. godinu.
Sortiment vinje je opredeljen uglavnom sortama koje se koriste za industrijsku
preradu, a dominira Oblainska vinja. Vinja predstavlja dobru sirovinu za nau
preraivaku industriju. Najvei deo se koristi kao zamrznuta vinja, sa i bez
kotice, konzervisana, a dosta se koristi i za proizvodnju sokova.

Tabela 6. Broj robnih stabala, proizvodnja i prosean prinos vinje u Srbiji,

2005-2008
Republika Srbija
Centralna Srbija

Ukupno
Br.
Godina rodni Proiz- Prinos Br.
Proiz- Prinos
h vodnja
po rodnih
vodnja po stablu
stabal (000
stablu stabala
(000 t)
(kg)
a
t)
(kg) (000)
(000)
2005 8.938 63,87
7,10 7.458 48,02
6,40
2006 8.562 80,51 9,40 7.126 65,57
9,20
2007 8.651 99,89 11,50 7.211 79,85
11,00
2008 8.637 89,75 10,30 7.061 65,39
9,20
Indeks
(2005=1 96,63 140,52 145,07 94,68 136,17 143,75
00)
Izvor: Proraun na bazi podataka RZS, 2010.

Vojvodina
Br.
Prinos
Proizrodnih
po
vodnja
stabala
stablu
(000 t)
(000)
(kg)
1.480
1.436
1.440
1.576

15,85
14,94
20,04
24,35

10,70
10,40
13,90
15,40

106,49 153,63 143,92

Slika 3. Karta proizvodnje vinje u Srbiji po okruzima, 2009

30 4 54 6 13 8 7
24 3 7
40 1 1
54 2 1
68 0 5

5 46
1 387
- 243 7
- 401 1
- 542 1
- 680 5
- 118 6 0

Izvor: RZS, 2010

Slika 4. Karta prosenog prinosa vinje po stablu u Srbiji po okruzima, 2009

6.8 6 7.9 7 9.4 9 9.9 8 10 .9 9

14 .7 7
18 .2 1

7.9 7
9.4 9
9.9 8
10 .9 9
- 1 4 .7 7
- 1 8 .2 1
- 2 9 .8 9

Izvor: RZS, 2010

2.2. Obezbeivanje sadnica trenje i vinje

U Srbiji se proizvodi veinom standardni, a u manjoj meri testirani i bezvirusni
sadni materijal. Trenutno je neodgovarajua struktura zastupljenosti sorti
proizvedenih sadnica treanja i vianja. Veliki problem u proteklom periodu je bio
sortno neadekvatan i zdravstveno neispravan sadni materijal, to je negativno
uticalo na ove proizvodnje.
Zakonskom regulativom od 2005. godine omoguena je proizvodnja sadnog
materijala iskljuivo pravnim licima i preduzetnicima i danas se proizvodnjom,
prometom i uvozom sadnog materijala bavi preko 310 preduzea, a iskljuivo
proizvodnjom sadnog materijala oko 240 preduzea. Novom regulativom
zabranjena je prodaja sadnica na pijacama, ve su definisana prodajna mesta, a
uvedeni su i sertifikati koje izdaje Ministarstvo poljoprivrede, umarstva i
vodoprivrede (Uprava za zatitu bilja). Sertifikatom, drava garantuje kupcu da je
svaka sadnica sortno i zdravstveno ispravna. Sve to je doprinelo postepenom
ureenju oblasti proizvodnje sadnog materijala, vraanju poverenja
poljoprivrednih proizvoaa, a uz finansijsko favorizovanje sertifikovanog sadnog
materijala, jer su vee subvencije za sertifikovani, nego za standardni, dolo je do
poveane potranje sertifikovanih sadnica i interesovanja rasadniara. U Srbiji
postoji 287 registrovanih rasadnika koji se bave proizvodnjom i prometom sadnog
materijala za sve vrste voa.
Otvorenost trita i iroki asortiman novih proizvoda, sve vie namee potrebe da
se proizvoai interesuju za elje kupaca. Na osnovu toga proizvoai trenje i
vinje treba da planiraju proizvodnju, berbu, pakovanje, isporuku, itd. Kvalitetne
sadnice i primena savremene tehnologije, u veem stepenu, omoguavaju dobre
prinose. Dobar prinos nije samo fiziki obim, ve kvalitetni plodovi. S obzirom da
kvalitet robe omoguava dobru prodaju, proizvoai trenje i vinje ne bi trebali
da tede novac pri zasnivanju i uzgoju zasada. Izbor jeftinih sadnica, loe sorte,
podloge i sl., dovodi kasnije do viestrukih gubitaka na tritu. Takoe, bitno je da
plodovi budu ujednaenog kvaliteta. Pored zahteva koji se odnose na visok
kvalitet, za konkurentnost na dananjim tritima je bitna i konstantnost u
snadbevanju.
2.3. Cene
Prodajne (otkupne) cene trenje i vinje se formiraju na tritu na osnovu
dogovora izmeu proizvoaa i otkupljivaa. Za proizvoaa, polaznu osnovu za
ekonomski prihvatljivu najniu otkupnu cenu predstavlja cena kotanja, odnosno
trokovi proizvodnje po jedinici mere prinosa. Cena kotanja zavisi od naturalnih
utroaka inputa pri redovnoj proizvodnji (koliina ubriva i sredstava za zatitu,
rad mehanizacije, angaovanje radne snage, ambalaa i dr.), kao i njihovih cena.
S obzirom da na visinu utroaka inputa utie konfiguracija terena na kome se
zasad nalazi, stanje zasada, faza perioda rodnosti, broj stabala po ha, udaljenost
lokacije od mesta nabavke inputa i sl., i cena kotanja varira po jedinici prinosa ili
povrine pod zasadom trenje i vinje. Svakako, proizvoau je u interesu, da
cena kotanja bude to nia s jedne strane, a da postigne to viu prodajnu
(otkupnu) cenu, s druge strane. to je ova razlika vea, proizvodnja je za

prozvoaa profitabilnija. Koliko e u tome uspeti, zavisi od niza faktora. Usled

klimatskih uticaja, prinos moe znaajno da varira, to se direktno odraava i na
cenu kotanja i na otkupnu cenu. Zatim, pariteti cena inputa i outputa, ponuda,
potranja, konkurencija, stabilnost valute i dr., takoe, direktno ili indirektno utiu
na odnose cene kotanja i otkupne cene trenje i vinje.

Tabela 7. Kalkulacija proizvodnje trenje po 1 ha, 2009

Ekonomski pokazatelji

Iznos
RSD
EUR

A. VREDNOST PROIZVODNJE
20.000 kg (I+II klase) x 55 d/kg (prosena cena)
1.100.000
B. TROKOVI PROIZVODNJE
- Priprema zemljita (tanjiraje, freziranje i dr.)
26.800
- ubrenje (NPK, KAN, folijarno)
38.800
- Mere nege (orezivanje)
48.000
- Hemijska zatita (primena herbicida, fungicida,
53.600
insekticida i dr.)
- Berba (runa)
280.000
Ukupno (B.):
447.200
C. TROKOVI PRODAJE
- Pakovanje, dorada, skladitenje, transport
11.000
458.200
D. UKUPNI TROKOVI (B.+C.)
641.800
E. FINANSIJSKI REZULTAT (A. D.)
32,09
F. Cena kotanja 1 kg trenje
Izvor: Prema kalkulaciji proizvoaa trenje u Ritopeku (1 = 90 RSD)

12.222
298
431
533
596
3.111
4.969
122
5.091
7.131
0,36

Na osnovu podataka, datih u tabelama 7. i 8. moe se zakljuiti da je odnos

izmeu cene kotanja i otkupne cene kod trenje znatno vei negi kod vinje, pa je
posmatrajui i po jedinici povrine i po jedinici prinosa, trenja znatno
profitabilnija od vinje.

Tabela 8. Kalkulacija proizvodnje Oblainske vinje po 1 ha, 2009

Ekonomski pokazatelji

Iznos
RSD
EUR

A. VREDNOST PROIZVODNJE
14.000 kg (I+II klase) x 25 d/kg (prosena cena)
350.000 3.890
B. TROKOVI PROIZVODNJE
- Priprema zemljita (tanjiraje, freziranje i dr.)
11.800
131
- ubrenje (NPK, KAN, folijarno)
20.600
229
- Mere nege (orezivanje)
18.000
200
- Hemijska zatita (primena herbicida, fungicida, insekticida 32.600
362
i dr.)
- Berba (runa)
133.000 1.478
Ukupno (B.):
216.000 2.400
C. TROKOVI PRODAJE
- Pakovanje, dorada, skladitenje, transport
6.000
67
222.000 2.467
D. UKUPNI TROKOVI (B.+C.)
128.000 1.423
E. FINANSIJSKI REZULTAT (A. D.)
19,88
0,22
F. Cena kotanja 1 kg vinje
Izvor: Prema kalkulaciji proizvoaa vinje na teritoriji optine abac (1 = 90
RSD)
Prema podacima anketiranih proizvoaa (tokom 2010. godine), kod obe vone
vrste, veliki udeo u strukturi cene kotanja imaju trokovi berbe, koja se obavlja
runo. U strukturi cene kotanja i trenje i vinje, trokovi berbe uestvuju sa oko
60%.
S druge strane, neblagovremena berba moe da dovede do veih gubitaka. S
obzirom da su otkupne cene po klasama razliite, veliku utedu u trokovima
proizvodnje, a samim tim i niu cenu kotanja, proizvoai mogu da ostvare i
nabavkom adekvatne ambalae za plodove i pravovremenom isporukom
otkupljivaima. esto, zbog loe ambalae, dolazi do oteenja plodova, a to
povlai rizik da se vei deo prinosa otkupi kao proizvod slabije klase.

Tabela 9. Prosene otkupne cene trenje i vinje u Srbiji, 2005-2009 (RSD/kg)

Godina
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Izvor: RZS, 2010

Trenja
37
45
47
80
85
130

Vinja
20
23
25
30
28
42

Proizvoai trenje u Srbiji tokom poslednjih godina, se nalaze u dosta povoljnom

ekonomskom poloaju. Zbog velike tranje, trenja poslednjih godina doivljava
ekspanziju. Tokom analiziranog perioda, otkupna cena trenje su se iz godine u
godinu poveavala, da bi se tokom 2009. kretala u intervalu 70-100 RSD/kg, a u
2010. godini dostizala je i preko 150 RSD/kg.
Nepovoljni vremenski uslovi u 2010. godini su negativno uticali na rast i
dozrevanje ploda trenje, pa je prinos skoro prepolovljen. Meutim, kupci iz
Rusije ve pet godina otkupljuju trenju iz Ritopeka (okrug Beograda) i uprkos
smanjenom prinosu i loijem kvalitetu, otkupna cena je ekonomski prihvatljiva za
proizvoae. U istom mestu, poslednjih godina, podiu se novi zasadi trenje, na
slabo bujnim podlogama i gustog sklopa sadnje.
U odnosu na proizvoae trenje, proizvoai vinje postiu znatno slabije
ekonomske rezultate. Tokom analiziranog perioda, otkupna cena vinje po
godinama, uz izvesna variranja, belei rast u 2008. u odnosu na 2005. godinu.
Otkupna cena vinje u 2008. iznosila je proseno 30 RSD/kg, a u nekim mestima
je dostizala i do 34 RSD/kg, dok tokom ranijih godina nije prelazila 25 RSD/kg.
Loi klimatki uslovi, sua i vetrovi tokom 2009. godine, uslovili su niske prinose
vinje i plodove slabog kvaliteta. I pored malih prinosa, zbog loeg kvaliteta
(veina plodova je bila ispod 20 mm), otkupna cena je bila izuzetno niska. Mnogi
proizvoai su ostavili rod neobran i u toj godini zabeleili velike gubitke. Poznati
su sluajevi u optini Meroina, da su neku proizvoai, zbog ekonomske
neisplativosti, odustajali od dalje proizvodnje i krili zasade.

Grafik 4. Prosene prodajne cene trenje i vinje na lokalnim pijacama u Srbiji,

2005-2009
90
80
70
60
50
RSD/kg
40
30
20
10
0

2005

2006

2007

2008

2009

Tre nja

49,97

28,49

73,15

58,69

86,23

Vi nja

18,96

24,99

25,67

33,81

35,8

Godina

Izvor: RZS, 2010.

Ipak, i pored problema nesigurnog plasmana, u ovom najveem vinjarskom

kraju, poslednjih godina su podignuti novi zasadi Oblainske vinje na povrini od
oko 2.000 ha, a gotovo 90% porodica ima svoj vinjik.
Prema podacima Privredne komore Srbije, otkupne cene vinje u 2010. godini bile
su i do 45 RSD/kg, to je posledica poveane tranje zbog ostvarenih niskih
prinosa. Ovakva cena za proizvoae je ekonomski zadovoljavajua, a prema
istom izvoru, izvozna cena prvoklasne vinje u ovoj godini bila je oko 1,10
EUR/kg. Prema procenama strunjaka u 2010. godini u odnosu na prosek tokom
perioda 2005-2008., vinje ima u manjim koliinana (a posebno prve klase).
Takoe, tokom 2010., godine, na evropskom tritu je, zbog vee konkurencije i
ponude vinje iz Poljske, cena bila malo nia od planirane izvoznika iz nae
zemlje. I pored toga, preraivai i izvoznici su u 2010. godini ostvarili pozitivne
finansijske rezultate.
Prodajne cene trenje i vinje na lokalnim i kvantakim pijacama znaajno
variraju, kako po godinama, tako i po pojedinm veim centrima to se moe videti
na graficima 4. i 5. Meutim, kako bi se unapredili odnosi du trinog lanaca,
neophodno je da se donese Pravilnik o otkupu, kao i otkupnim mestima, da se
saini Pravilnik o kvalitetu sveeg voa, donesu novi i usaglase postojei
standardi sa standardima OECD i EU, da se edukuju proizvoai o nainu i
mogunostima informisanja o potrebama trita i kretanju cena na kvantakim i
zelenim pijacama preko Sistema trinih informacija Srbije (STIPS).
Grafik 5. Prosene prodajne cene vinje na kvantakim pijacama u Srbiji,
2005-2009
70
60
50
40

RS D/kg
30
20
10
0

2005

2006

2007

2008

Beograd

47

63,1

57,9

57,5

2009
50

Kralje vo

37,5

48,8

40,8

55

30

30

38,3

32

42,5

42,5

Novi Sad

47,1

48,6

34,3

44,3

32,1

Subotica

20

65

47,5

66,7

52

Ni

Godina

Izvor: RZS, 2010

2.4. Organizacija i rentabilnost proizvodnje trenje i vinje

Trenja i vinja, po pravilu, vae za rentabilne vone vrste jer dosta brzo stupaju u
period rodnosti, to svakako zavisi od sorte, podloge, klimatskih i drugih inilaca.
Od klimatskih uslova za gajenje trenje, posebno znaenje ima temperatura, i to u
prvom redu apsolutne minimalne vrednosti tokom zimskog mirovanja, na poetku
i na kraju vegetacije. Trenja je u Srbiji oduvek bile opisivana kao cenjena
voka visoke vrednosti. Veliku mogunost za poboljanje ekonomike proizvodnje
trenje u naim uslovima, pokazalo je uvoenje nekih novih sorti koje su veoma
dobro prihvaene od strane potroaa. U sortimentu se susreu sledee sorte:
burlat, stela, van, bing, sanburst, kao i hedelfingerova i germersdorfska, poznate
u narodu kao erc i karminka. U manjem obimu se sree lionska rana, poznata u
narodu kao doktorka. O reproduktivnim karakteristika nekih vanijuh sorti trenje
moe se videti u prilogu 1.
Kod starih zasada trenje u Srbiji, razmak u redu i izmeu redova je dosta veliki.
esto se sreu usamljena stabla ili u manjim grupama ili, kao stabla u meovitim
zasadima. U poslednje vreme, panja je usmerena na slabo bujne podloge, sa
uzgojnim sistemima manjeg meurednog i rastojanja u redu.
Vinja je u pogledu poloaja i zemljita vrlo skromna voka, tako da se uspeno
gaji na svim poloajima. Najbolje uspeva na obroncima i blagim padinama
okrenutim jugu, jugoistoku i istoku. Uspeno se gaji na gotovo svim, osim na
previe vlanim i tekim zemljitima. U pogledu klimatskih uslova, vinja podnosi
velike nadmorske visine, a isto tako uspeno podnosi i niske zimske temperature.
Razmak sadnje izmedu reda i u redu zavisi od sorte, podloge, sistema gajenja,
plodnosti zemljita, berbe i dr. Stablo plemenitih sorti vianja doivi i do 25
godina. Najzastupljenije sorte vinje u Srbiji su "oblainska", uglavnom kao
izdanaka i spontano rairena "ciganica". Ostalo su krupnoplode ("hajmanova
konzervna", "reksele", "umadinka"), kalemljene na divlju trenju, dok su
vegetativne podloge manje zastupljene. Najee se formira piramidalna kruna,
ree polupljosnata vaza, a veoma retko palmeta i vitko vreteno.
U poslednje vreme u proizvodnju se uvode novi sistema gajenja, odnosno vri se
izbor odgovarajuce kombinacije sorte i podloge, razmaka sadnje i uzgojnog
oblika. Vinja se u Srbiji ubraja u red najcenjenijeg voa, uglavnom u
industrijskoj preradi. Njeni aromatini plodovi su vrlo pogodni za spravljanje
raznovrsnih preraevina (kompot, sokovi, rakije, vina, za industriju konditorskih
proizvoda i sl.). Osim toga, pojedine sorte vinje su pogodne i za upotrebu u
sveem stanju, to im znaajno poveava vrednost.
S obzirom da je ulaganje u viegodinje zasade dugorona investicija, potrebno je
da se pre njihovog podizanja, uradi odgovarajua analiza ekonomske opravdanosti
investiranja. Prema prosenim iznosima input-output parametara tokom perioda
2005-2010., prosena investiciona ulaganja u podizanje zasada trenje kreu se u
intervalu od 7.000 do 9.000 EUR/ha (priprema zemljita i sadnja, tzv. nulta
godina i pet godine nege u uzgojnom periodu), dok se kod vinje ova ulaganja
kreu u intervalu od 5.500 do 7.000 EUR/ha. U tabeli 10. su dati proseni
pokazatelji ekonomske efikasnosti podizanja i eksploatacije za standardni i

intenzivni sistem uzgoja trenje i za oblainsku vinju, kao dominantnoj sorti u

Srbiji.
Ukupna investicina ulaganja u podizanje zasada ine sumu svih ulaganja uveanih
za odreeni iznos interkalarne kamate po pojedinim godinama uzgoja i
obraunatih na kraju perioda podizanja, odnosno na poetku perioda stupanja
zasada u period eksploatacije (Mili et al., 2008). Ovim ulaganjima su
obuhvaeni: trokovi rada mehanizacije, trokove sadnica i drugih inputa, zarade
radnika, izgradnja graevinskih objekata i puteva, podizanje ograde i sl., to zavisi
od intenzivnosti i sistema uzgoja. Takoe, od ukupnih ulaganja je oduzeta dobit
od tzv. malog roda u poslednjim godinama uzgoja.

Tabela 10. Ekonomski pokazatelji podizanja i eksploatacije zasada trenje i

vinje, prosene vrednosti u periodu 2005-2010 (RSD)

Pokazatelj
I
1.
2.
II
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.

PERIOD PODIZANJA
Uzgojni period (godina)
Ukupna investiciona ulaganja
PERIOD EKSPLOATACIJE (proseni
godinji pokazatelji)
Period eksploatacije (god.)
Prinos (kg/ha)
Prodajna cena za 1 kg
Bruto prihod po ha
Direktni trokovi proizvodnje po ha
Bruto dobit po ha
Bruto dobit po kg
Amortizacija
Kamata na obrtna sredstva
Porezi na bruto dobit po ha
Cena kotanja 1 kg
Neto dobit po ha
Neto dobit po kg

Trenja
Oblainska
Standardni Intenzivni
vinja
sistem
sistem
5
3
1.000.000 1.500.000

3
800.000

18
20
14.000
20.000
55
75
770.000 1.500.000
220.000 450.000
550.000 1.050.000
39
53
19.000
25.000
5.000
7.000
28.000
50.000
20
27
496.000 968.000
35
48

20
12.000
25
300.000
160.000
140.000
12
16.000
4.000
7.000
16
113.000
9

Izvor: Proraun autora na osnovu prosenih vrednosti u Srbiji za petogodinji

period
Pored navedenih faktora, na visinu, strukturu investicionih ulaganja i vrednost
pojedinih pokazatelja utiu: izvori finansiranja (sopstveni ili pozajmljeni kapital
ili kombinovano, to je esta i povoljna varijanta), visina kamatne stope, period
otplate itd. Zato se za podizanje zasada uvek priprema posebna studija
izvodljivosti. Takoe, bitno je da svaki proizvoa ima svoju knjigovodstvenu

evidenciju i na osnovu raspoloivih proizvodnih kapaciteta i sopstvenih input i

output parametara, planira proizvodnju.
Na osnovu obraunatih pokazatelja u tabeli 10., moe se zakljuiti da uloena
sredstva u podizanje standardnog zasada trenje mogu da se povrate ve u drugoj
ili treoj godini redovne eksploatacije (odnosno u sedmoj ili osmoj godini posle
sadnje), a kod intenzivnog sistema uzgoja u drugoj godini redovne eksploatacije
(odnosno u estoj godini posle sadnje). Tokom poslednjih pet godina u Srbiji,
zbog visoke potranje i povoljne otkupne cene, trenja je veoma rentabilna.
Proizvoai trenje pri standardnom sistemu uzgoja, mogu da ostvare neto dobit
po ha u iznosu oko 5.000 EUR-a, a kod intenzivnije proizvodnje, daleko vie.
Tako su, npr. proizvoai u Ritopeku u 2009. dostizali bruto dobit ak
8.000-10.000 EUR/ha. Ovi prorauni zavise od sorte, uzgojnog oblika, gustine
sadnje, tehnologije, tehnike opremljenosti, intenzivnosti gajenja, trinih faktora
i dr. Ukoliko je plasman u duem nizu godina siguran, a i prodajne (otkupne) cene
proizvoda prihvatljive (tj. iznad cene kotanja), podizanje zasada je ekonomski
opravdano (Sredojevi, 1998).
Rentabilnost Oblainske vinje je zadovoljavajua i tokom navedenog perioda
postizani su pozitivni ekonomski efekti, u prosenom iznosu oko 1.200 EUR/ha.
Povraaj investiranog kapitala u podizanje (uzgoj) zasada Oblainske vinje se u
proseku, pri stabilnim trinim uslovima, postie u drugoj ili treoj godini redovne
proizvodnje (tj. petoj ili estoj godini posle sadnje). Iako, u analiziranom periodu,
proizvoai vinje u Srbiji, uspevaju da posluju sa dobitkom, prema miljenjima
strunjaka za voarstvo, proizvodnja voa u svetu se smatra uspenom, ukoliko se
po hektaru ostvari neto dobit preko 2.000 EUR-a (Nikoli, 2010).
Pojedini uzgojni oblici i njihove modifikacije mogu se smatrati visokointenzivnim
i visokoprofitabilnim samo u uslovima dobre tehnologije gajenja, odnosno
primene svih neophodnih agro i pomotehnikih zahvata. Takvi zasadi ne mogu se
zamisliti bez sistema za navodnjavanje, protivgradnih mrea, prognozne slube i
sl. Visoka znanja i visoka ulaganja na taj nain brzo postaju opravdana i
podsticajna za dalje intenziviranje voarske proizvodnje (Velikovi et al., 2009).
Prema tome, ukoliko bi se utvrdila rentabilnost zasada za razliite povrine 1 ha, 5
ha i 10 ha, potrebno je, pored razlike u broju sadnica po jedinici povrine, da se
obuhvate i razlike u ostalim proizvodnim kapacitetima mehanizacija, objekti i
dr. To iziskuje sastavljanje posebnih biznis planova ili studije izvodljivosti sa
detaljnim analizom stanja terena na kome se zasad podie, proizvodnim
potencijalima i mogunostima, analizom trita i sl. Takve studije se, najee,
rade u praksi za posebnu svrhu, kao npr. prilikom uzimanja kredita.

2.5. Potrebe za udruivanjem

Udruenje proizvoaa bi trebalo da predstavlja interese svih uzgajivaa koji se
ostvaruju kroz opte savete, politiku cena, promociju i dr. Glavni motivi
udruivanja su:

pravna podrka i sigurnost;

informisanost o inputima;
racionalnije odvijanje procesa proizvodnje;
lake manipulisanje i uvanje finalnih proizvoda;
bri i efikasniji plasman proizvoda;
finansijska podrka (krediti, donacije, i dr.);
bolja infrastruktura;
bolja iskorienost kapaciteta;
edikacija o unapreenju kvaliteta (standardima i sl.);
vea produktivnost rada;
manjiu gubici i vea efikasnost proizvodnje;
bolja i vea profitabilnost i dr.

Pored navedenih razloga udruivanja u cilju utede i bolje iskorienosti

kapaciteta, vano je istai da i brojne institucije lake i radije sarauju sa
organizovanim i udruenim proizvoaima. Tako, na primer finansijska sredstva u
zajednike investicje u savremene objekte, kao to su hladnjae, bie pristupanija
udruenju nego usamljenom proizvoau. Naime, ukoliko sitni proizvoai
trenje i vinje ele da se ozbiljno upuste u trinu utakmicu, sa velikim
prizvoaima, uspeh mogu da ostvare samo udruivanjem.
Male povrine zemljinih parcela, to je esto u Srbiji, za sitnog proizvoaa
predstavlja usko grlo da ostvari potreban obim proizvodnje trenje ili vinje i da
ispuni zahteve velikih kupaca. Zato, udrueni proizvoai, imaju mogunost da
organizuju veu proizvodnju po ujednaenim standardma. Samo tako mogu da
ostvare kontinuitet i opstanu u trinoj konkuranciji. Za usamljenog pojedinca
postoji vei rizik da propadne, dok ujedinjeni oko zajednike poslovne ideje,
imaju veu ansu da se ideja uspeno realizacije.

2.6. Potronja
Prosena godinja potronja voa u Srbiji po stanovniku je mala u poreenju sa
evropskim zemljama. Ohrabrujue je da je prisutan trend porasta, pa je sa 45 kg
voa po stanovniku u 2005. potronja poveana na 62 kg u 2009. godini. Potronja
vinje zajedno sa trenjom po stanovniku u Srbiji iznosi 2,3 kg, dok je npr. u
Grkoj i Rumuniji 3,9 kg, u Austriji 3,6 kg, Turskoj 3,2 kg, itd. (FAO, 2010).
Tabela 11. Konzumacija trenje u Evropi
Annual Consumption
Pos

Country

1.
Greece
2.
Romania
3.
Austria
4.
Turkey
5.
Bulgaria
6.
Serbia
7.
Swityerland
8.
Spain
9.
Ukraine
10.
Italy/Germany
Source: FAO, 2010

(kg/Per Capita)
3,90
3,90
3,60
3,20
2,40
2,30
2,20
2,00
1,80
1,70

2.7. Marketing lanac trenje u vinje

Jedan od naina da Srbija bude konkurentna na globalnom tritu trenje i vinje

je da se obezbedi horizontalna i vertikalna integracije u kanalima marketinga.
Horizontalna integracija omoguava ekonomiju obima, dok vertikalna integracija
daje vie, efikasnijih marketinkih sistema (vie kanala distribucije, pakovanje,
prevoz, direktnu prodaju i proizvodnju inputa). Kao i kod ostalog voa, i kod
trenje i vinje, obim proizvodnje zavisi od prirodnih faktora - tipa zemljita,
klime, voda snabdevanja, tetoine, itd, to znai da je prinos nepredvidiv. S
obzirom da je svee voe promenljivog kvaliteta, to i oteava njegovu distribuciju
u sveem stanju. Ovaj problem je posebno otean kod trenje, jer se ona, u naoj
zemlji, uglavnom plasira u sveem stanju. Organizovani kanali marketinga moraju
da budu to je vie mogue efikasniji kroz vertikalnu integraciju.
Marketing lanac trenje i vinje u Srbiji ini vie karika i to: proizvoai, otkupne
stanice, hladnjae i objekti za preradu, industrijski kapaciteti, veleprodajni i
maloprodajni objekti na tritu, izvozna i trgovinska preduzea i dr. Preraivaki
kapaciteti, posle propadanja socijalizma su podeljena na manje jedinice i
privatizovani, tako da su hladnjae i postrojenja za preradu manje dostupni za
individualne proizvoaa. Da bi izbegli nelojalnu konkurenciju i osigurali uspeh,
to je neophodno za dravu da nametne univerzalne kanale marketinga. Saradnja

izmeu svih uesnika u jedinstven marketing sistemu moe znaajno da povea

profitabilnost proizvodnje ovog voa.
Postoji vie naina da se plodovi trenje i vinje i proizvodi od njih predstave
potencijalnom kupcu i uopte, trititu i to: direktnom prodajom (na pijacama i
kvantaima), preko interneta, radia i TV, malim oglasima u novinama, pismom
koje se upuuje direktno potencijalnim kupcima, telefonom, podelom besplatnih
pamfleta, direktnim pregovaranjem i sl. Pri pregovaranju sa predstavnicima
hipermarketa, vano je da se dobro pripremi reklamni materijal prozvodni
program sa vanim informacijama sortiment, obim proizvodnje, kapaciteti,
skladini prostor, ambalaa, robna marka i sl.
U naim uslovima, trenja i vinja se plasiraju na razne naine. Vei deo se
otkupljuje od strane hladnjaara, trovinskih preduzea, preduzea za preradu, a
dosta se prodaje na lokalnim ili gradskim zelenim pijacama. Proizvodnja trenje i
vinje prema standardima zahteva potovanje propisa u svim fazama proizvodnje,
poev od izbora sorte, preko primene agrotehnike, berbu, sortiranje, obradu,
pakovanje i sl. Supermarketi potrauju kvalitet proizvoda, kvantitet i kontinuirane
isporuke. Kvalitet podrazumeva proizvodnju i pakovanje po standardima, i
primenu moderne infrastrukture za hlaenje, skladitenje, preradu i transport.
Sistem plaanja pri otkupu nije regulisan. esto bude isplata u gotovom novcu na
dan isporuke. Mnoge isporuke budu na odloeno plaanje, to uliva nepoverenje
kod proizvoaa. Konzistentnom politikom plaanja nametnutom od strane
drave, za svee i preraeno voe, trebalo bi da se minimiziraju prevare, obmane
proizvoaa i poreske utaje. U cilju regulisanog plaanja, svaki proizvoa bi
trebao da ima bankovni raun.
Otkupljivai (kupci) su trenutno posrednici marketinga kanala trenje i vinje. Oni
ine vezu izmeu malih proizvoaa i vlasnika hladnjaa / postrojenja za preradu.
Kupci svee trenje i vinje organizuju otkup i prevoz robe do krajnje destinacije.
Prema nezvaninim procenama strunjaka na terenu, oni obezbeuju ak i do 75%
sveeg voa na hladnjaare u Srbiji. Kao posrednici, kupci uzimaju nadoknadu za
svoje usluge, odnosno proviziju. Ovaj usitnjen proces rezultira nemogunost
kontrole porekla trenje i vinje, kao i ostalog voa, pekulacije, i nepravilna
plaanja proizvoaima.
Jedno reenje je da se integriu otkupne stanice, hladnjae i preradni objekat
sistema, ili u udruenje proizvoaa (koji bi imali vie kontrole nad prometom
svojih proizvoda), primenom vertikalne integracije. Trokovi po osnovu
transporta od proizvoaa do hladnjaa bi bili smanjeni. Kontrola kvaliteta i
bezbednosti trenje i vinje bi bila poboljani, a ove proizvodnje bi za proizvoae
bile profitabilnije. Takva vertikalna integracija skrauje kanale marketinga.
Drugo reenje je da se organizuju otkupni centri na nivou optina. Optinski
centri bi bili opremljeni sa magacinima i opremom za sortiranje i pakovanje i, u
skladu sa zahtevanim standardima, vrila bi se distribucija ovog voa na veliko i
malo lancima supermarketa, preradnim centrima i dr. (slika 5.). Veliki integrisani
i optinskih centri mogu da razviju svoje sopstvene brendove, garantujui kvalitet
i standarde trenje i vinje. Hranljivu vrednost ovog voa i preraevina (kao i
njihov krajnji finansijske vrednosti) zavisi od njihovog kvaliteta i karakteristika,

sortiranja, pakovanja, uslova skladitenja, nain i vremena trajanja prevoza, kao i

tretmana i naina izlagana na prodajnim mestima.
U preraivakoj industrija se sve vie uvode standardi: HACCP, ISO 9001, ISO
9002, ISO 14000, ISO 21000, itd prate nove kretanja u tehnologiji digitalne
obrade u cilju konkurentnosti u svim oblicima korienja trenje i vinje ukljuujui demove, elea, pia, alkohola, okolada, bombone, kolaa, torte,
sokovi, sirupi, arome, kreme i lekovi. Za kupca je jako bitno da proizvod nije
oteen. Prava zatita za dostavljanje i ouvanje kvaliteta proizvoda od njive do
trpeze je ambalaa. Ambalae je posebno znaajna kod osetljivih proizvoda, kao
to su trenja i vinja. U ovakvim sluajevima, ambalaa nije luksuz, ve potreba.
To je idealno reenje da proizvoa izbegne gubitke u uvanju i transportu
plodova. Pored bezbednosti i zatute, upakovani proizvod je pogodan za
prezentaciju i prodaju na trnicama.
Iskustva u razvijenim zemljama nagovetavaju da e dananji centri snadbevanja
gradskog stanovnitva voem i povrem uskoro da se presele sa zelenih pijaca u
objekte hiper ili supermarketa. Neka naa izvozno orijentsana preduzea, ve
uspeno plasiranju i sarauju sa trgovinskim lancima drugih zemalja (tabela 12.).
Da bi proizvoai trenje i vinje uspeli da uspeno plasiraju svoje proizvode u
modernim trnicama, potrebno je da rade na unapreenju svoje proizvodnje i
uspostavljanju standarda. Presudno pri porodaji supermaketima je kvalitet
proizvoda. Uvoenje dobre poljoprivredne prakse u sam proces proizvodnje
sprovodi se i kontrolie od strane savetodavnog sektora.
Drugi kriterijum koji treba da bude ispunjen je kontinuitet isporuke. I jedan od
bitnih kriterijuma je kvalitet i bezbednost proizvoda u transportu, tj, korienje
savremene ambalae. Za prodaju trenje i vinje u inostranstvu, proizvoai i (ili)
menaderi kooperative moraju da ispotuju mnoge zahteve: kvalitet proizvoda,
pakovanje, fitosanitarnu insekciju, ugovorene koliine, dogovorene rokove
isporuke i dr. Pored sklapanja ugovora sa nekim od izvoznih preduzea ili
uspostavljanja direktnih kontakata sa stranim partnerima, ukazuju se mogunosti
da se poljoprivredni proizvodi ponude npr. preko GTN sistema (Globalna
Trgovaka i tehnoloka mrea). GTN sistem povezuje privrednike svih zemalja
jugoistone Evrope sa privrednicima iz sveta. Sistem povezivanja se zasniva na
tome da se prvi kontakt ostvaruje preko Sektora za trino informisanje.

Slika 5. Predlog lanca markenting kanala trenje i vinje u Srbiji

Izvor: Sopstveni prikaz

Trini posrednici su uesnici u procesu koji pomau preduzeu u aktivnostima

trinog komuniciranja, prodaje i poslovne distribucije proizvoda finalnim
potroaima. To su: preprodavci, preduzea za fiziku distribuciju, agencije za
marketinke usluge i finansijski posrednici. Preprodavci su preduzea koja se
nalaze u kanalu distribucije i koja pomau preduzeu u pronalaenju kupaca i
prodaji robe. Svrstavaju se u dve grupe, trgovce na veliko i trgovce na malo.
Proizvoai se danas sve vie suoavaju sa velikim i rastuim posrednikim
preduzeima, koja postaju toliko dominantna da su u mogunosti da diktiraju
uslove i da ak izbacuju odreene proizvoae sa velikih trita.
Preduzea za fiziku distribuciju pomau preduzeima u skladitenju i
premetanju robe iz proizvodnih pogona do odreene lokacije na tritu. Tokom
rada sa skladinim i transportnim preduzeima, matino preduzee mora da odredi
najbolje mogunosti za skladitenje i transport roba, pri emu mora nai ravnoteu
izmeu trokova, cena nabavke, brzine i sigurnosti. Agencije za pruanje usluga
ine agencije za trina istraivanja, marketinke agencije, medijske kue i
konsultantska preduzea za marketing, koja pomau preduzeima u izboru pravih
trita i obezbeenju trinih komunikacija. Kada se preduzee odluuje za jednu
od pomenutih institucija, mora da vodi rauna da se ta preduzea razlikuju po
poslovnim sposobnostima, kvalitetu, uslugama i ceni. U finansijske posrednike se
svrstavaju banke, kreditne organizacije, osiguravajua drutva i druga preduzea,
koja uestvuju u finansiranju transakcija ili ih osiguravaju od opasnosti

naplativosti potraivanja. Veina preduzea i kupaca je zavisna od finansijskih

posrednika, koji finansiraju njihove transakcije.
Opstanak pojedinih marketing kanala, uglavnom odreuju potroai. Cilj bilo kog
kanala je zadovoljenje potreba potroaa putem prihvatljivog kvaliteta,
bezbednosti, prezentacije i cene. Svi posrednici u kanalu marketinga trenje i
vinje moraju da budu svestni zahteva krajnjeg korisnika i da na njih odgovore.
Zahvaljujui internetu, potroai danas mogu da pristupe informacijama o
proizvoaima i druge marketinke-uesnicima kanala. Potroai zahtevaju brze
usluge i kvalitet proizvoda. Oni direktno utiu na sve uesnike kanala marketinga
i na taj nain indirektno utiu na na svoje unutranje odnose u lancu.
Svi uesnici marketing kanala moraju da rade zajedno u vertikalno integrisanom
lancu snabdevanja, kako bi se, generiu vei profit, postiglo bolje pozicioniranje
na tritu i zadovoljili zahtevi potroaa za trenjom i vinjom, kao i proizvodima
dobijenih njihovom preradom. Kompleks uslova rada, poslovno okruenje
promena, pritisak od konkurenata, i ogromne oscilacije u tranji, primoravaju
razvoj integrisanog sistema.
Trenutna akcija mora biti usmerena ka uspostavljanju optimalne ravnotee izmeu
proizvoaa i institucija trgovine, i poveavanje interesa svih stranaka u ovaj
proces integracije marketinga. Rast, profitabilnost i konkurentnost sektora mora
da bude poboljano kroz investicije u svim fazama (proizvodnja, prerada,
marketing) i promene u izvozu strukturama. Pakovanje proizvoda, dizajn i prevoz
treba da bude unapreeni posebno za izvozna trita.
2.8. Prerada
U Srbiji se voe prerauje i skladiti u vie od 180 hladnjaa. Ukupan instalisani
kapacitet hladne prerade iznosi 303.315 t, od ega se koristi 218.368 t. Trenutno,
49 hladnjaa imaju ili su u procesu uvoenja standarda ISO 9001 i HACCP.

Tabela 12. Programi, standardi i zemlje izvoza trenje i vinje nekih preduzea
u Srbiji, 2010
Preduzea

Programi
Proizvodnja voa oko 100.000
t godinje, a od toga programi
vinje:

ELIXIR FOOD,
d.o.o., abac,
najsavremenija
fabrika za preradu
voa na Balkanu,
industrijski
kompleks od
10.500 m2 koji je
izgraen na
parceli od preko
10 hektara

VINO UPA
a.d.,
Aleksandrovac
regionalna
kompanija, u
ijem je sastavu
Povardaria iz
Negotina na
Vardaru,
Makedonija,
Hepoka i
Amko komercom iz Sarajeva;
ima dve
hladnjae, u
Aleksandrovcu i
Brusu skladinog
kapaciteta od
7.000 tona
smrznutog voa

Standardi i zemlje
izvoza
ISO 9001 : 2008
standard - Quality
Management System

HACCP sistem 1) Vinja bez kotice /Rolend

Hazard Analysis and
kvalitet/ - 2 x 2,50 kg; 4 X
Critical Control
2,50 kg; 10 / 1 kg zavisno od
Points
ugovora
2) Vinja sa koticom
/Rolend kvalitet/ - 2 x 2,50
kg; 4 X 2,50 kg; 10 / 1 kg
zavisno od ugovora
3) Vinja sa ili bez kotice
/Blok kvalitet/ - 10 / 1 kg, 14 /
1 kg zavisno od ugovora
4) Vinja sa koticom / Svee
pothlaena/ zavisno od
ugovora

U proizvodnom programu ima

preko 500 proizvoda;
proizvodnja, prerada voa i
groa, skladitenje i
distribucija preraevina, lider
u proizvodnji vina i vonih
sokova u Srbiji i zemljama u
okruenju, a od toga program
vinje:
1) vinja sa koticom, ,,SK
2) vinja bez koticom, ,,BK
- brojni proizvodi od
preraene vinje

BRC standard British Retail

Consortium standard
Kasher standard
Zemlje izvoza:
Austrija, Nemaka,
Francuska, Italija,
Holandija, Ruska
Federacija, Hrvatska
JUS ISO 9001/2001 i
RECOMMENDED
INTERNATIONAL
CODE OF
PRACTICE
GENERAL
PRINCIPLES OF
FOOD HYGIENE
CAC/RCP 1-1969,
Rev. 4 2003.
Za hladnjau imaju
sertifikate ISO
standarda 9001:2001
i HACCP.
Zemlje izvoza: C.
Gora, Bosna,
Hrvatska, mnoge
zemlje Evrope,
Rusija, Amerika,
Australija i dr.

VENUS, d.o.o.,
Knjaevac,
objekta za toplu
preradu; hladnjae
kapaciteta 800t,
prijemu, preradi,
zamrzavanju i
pakovanju voa.
U planu je
proizvodnja
niskokalorinih
kaa, i
proizvodnju
kompota i
demova za
dijabetiare
FORTIS
kompanija,
Beograd (sa
proizvodnim
pogonom u
Bojniku, juna
Srbija), povrina
proizvodne hale
6.000 m2

DESING, d.o.o.,
Beograd

STRELA,
Leskovac

BURLATPRO
d.o.o Ritopek,
trgovinsko
preduzee

Otkup i prerada sveeg voa u

Srbiji i izvoznika iz Srbije,
zamrznuta vinja:
1) rolend u pakovanju 1 x 10
kg
2) rotativa b/k, raena iz svee
vinje I klase, pakovanje 1 x
10 kg
3) pres-blok, pakovanje 1 x 10
kg,
4) u natron vree, 20 kg
5) vinja s/k, pakovanje, 1 x
10 kg
6) prethlaena vinja cisternama

Proizvodnja i snadbevanje
smrznutog voa i povra, i to
oko 7.100 t smrznutog voa i
1.000 t, vinja zauzima
znaajan udeo povra

Vone preparacije / od 1kg do

20kg. Termoseal PE,/3000
tona godisnje

U pripremi: ISO
9001:2000, HACCP.
Zemlje izvoza:
Austrija, Nemacka,
Holandija, Grcka,
Madjarska i
Hrvatska.

Codex Alimentarius
CAC/RCP 1-1969,
Rev. 4-2003 ;
HACCP i IFS
concept
Zemlje izvoz: zemlje
u okruenju i neke u
EU
ISO 22000:2005, ISO
9001:2008;
14001:2004
Zemlje izvoza:
Francuska, Hrvatska,
Makedonija
Maarska

Otkup, prerada i distribucija

umskijh i poljoprivrednih
proizvoda, a za vinju
pakovanje V B/K, 10 kg,
VSK, 10 kg, VP, 10/20 kg, u
pripremi program za trenju

Zemlje izvoza: zemlje

u okruenju i neke u
EU

Otkup, pakovanje i plasman

svezeg voca u razne delove
Evrope, sa posebnim
programom za treju

Izvoz u vie
evropskih zemalja, a
program za trenju
namenjen za Ruska
Federacija

Source: Podaci anketiranih preduzetnika, hladnjaara i dr., 2011.

U Srbiji ima vie fabrika za preradu voa i povra, ali u funkciji je manje od 50%
kapaciteta od kojih svega nekoliko imaju uveden (ili je u fazi uvoenja) HACCP i
ISO 9001. Pored toga, radi i 20 fabrika za proizvodnju sokova i koncentrata.
Znatan broj preradnih kapaciteta ne funkcionie ili je oprema slabijeg kvaliteta,
dok samo mali broj preduzea imaju visoku tehnologiju prerade.
Problem je to su postojei kapaciteti neodgovarajui sa zastarelom sistemom
funkcionisanja i bez klimatizacije, pa se javljaju veliki gubici. Jedan deo
preradnih kapaciteta jo uvek nema implementirane sisteme kvaliteta. Klasiranje i
pakovanje sveeg voa je jo uvek slabo zastupljeno, posebno kad je re o malim
pakovanjima.
U cilju unapreenja ove oblasti u voarstvu, a samim tim u preradi i skladitenju
trenje i vinje, potrebno je da se: uvede obaveza voenja registra preraivaa i
skladitara; investicionom podrkom iz sredstava budeta Ministarstva
poljoprivrede i sredstava predpristupnih fondova EU finansijski podri izgradnja
hladnjaa, kao i izgradnja novih i adaptacija postojeih skladita; nabavka opreme
za ienje, sortiranje, kalibriranje i pakovanje ovog voa; podrati uvoenje
standarda HACCP i ISO; usaglase standardi o kalibriranju i klasiranju sa
standardima OECD i EU kao i propisi o kvalitetu za sveu trenju i vinju a
takoe i za proizvode dobijene njihovom preradom.
2.9. Spoljnotrgovinska razmena
U periodu 2005-2009. godine u spoljnotrgovinskoj razmeni trenjom Srbija je
proseno ostrvarila pozitivan bilans, mereno i naturalno i vrednosno. Najvei
suficit tokom ovog perioda postignut je u 2008. godini, oko 265 miliona RSD,
odnosno, preko tri miliona EUR.
Tabela 13. Spoljnotrgovinska razmena Srbije u trgovini trenjom, 2005-2009

Godina
2005
2006
2007
2008
2009
Prosek
Bilans

Uvoz
RSD
US $ EUR
322.798 4.580 3.805

kg
3.324
10.52
327.997 4.796 3.798
2
36.57
3.569.712 59.757 44.169
0
2.026 1.099.448 20.329 13.466
45.31
3.189.526 47.251 33.855
6
19.55
2.545.998 27.343 19.819
2
-

Izvor: RZS (2010), Uprava carina

Izvoz
kg
385.703

RSD
12.959.394

US $
194.996

EUR
157.628

165.474

7.239.868

105.768

83.012

2.917.647 223.526.926
4.170.669 267.008.954
2.990.938 305.309.287
2.126.086 163.208.920
+2.106.53
+160.662.922
5

3.683.25
5
5.093.10
5
4.500.26
7
2.715.47
8

2.745.197
3.275.816
3.229.051
1.898.141

+2.688.135 +1.878.322

Fiziki obim izvoza trenje Srbije u 2008. godini je bio za 4.160 tona vei od
uvoza, dok se izvoz u 2009. u odnosu na 2005. godinu, poveao skoro osam puta.
S obzirom da se proizvodnja u 2009. poveala za 50% u odnosu na 2005.,
postavlja se pitanje: Odakle osam puta vea koliina za izvoz? Odgovor je sasvim
jednostavan, u 2005. godini, trenja se veim delom prodavala na domaem
tritu, dok je u 2009. plasman orijentisan na strane kupce. Prema tome, navedeni
rezultati potvruju da je Srbija, poslednjih godina, i cenovno i kvalitativno
konkurentna na inostranom tritu po proizvodnji trenje.
Tabela 14. Rang vodeih zemalja prema uvozu trenje
Rank
2007

Country
Russian
Federation
Canada
Germany
Austria
Netherlands
United Kingdom
United States
China (Total)
Japan
France
Source: FAO, 2011

Volume (mt)
2008

2009

2009
1

59,478

62,170

62,200

2
3
4
5
6
7
8
9
10

25,496
26,314
20,348
10,109
16,792
15,469
9,200
9,374
8,309

25,507
24,986
12,361
15,683
15,567
20,200
11,049
8,525
4,773

24,668
22,407
20,701
18,524
17,070
17,532
13,427
9,300
6,314

U spoljnotrgovinskoj razmeni vinje, Srbija je tokom perioda 2005-2008., takoe,

kao i kod trenje, ostvarila pozitivan bilans. Pri tome je, najvei suficit postignut u
2007. godini, preko 300 miliona RSD, odnosno, oko 4,9 miliona EUR-a.
Naturalno posmatrano, fiziki obim izvoza vinje iz Srbije u 2007. godini, je bio
za oko 12,9 hilj. tona vei od uvoza, a proseno tokom perioda 2005-2008., oko
7,1 hilj. tona. Poredei 2008. u odnosu na baznu 2005. godinu, izvoz je opao za
oko 19%.
Tabela 15. Spoljnotrgovinska razmena Srbije u trgovini vinjom, 2005-2008
Uvoz
Izvoz
Godina
Tona
RSD
US $ EUR Tona
RSD
US $
373 9.553.261 141.292 115.791
127.532.514 1.858.783
2005
5.533
141 5.261.285 77.868 61.324
149.951.441 2.217.005
2006
6.119
98 3.553.969 58.694 43.540
406.720.328 6.690.091
2007
13.027
152 5.345.102 103.813 66.721
146.796.912 2.836.504
2008
4.586
Prosek
5.928.404 95.417 71.844 7.316 207.750.030 3.400.596
Bilans

+7.125 +201.821.630 +3.305.179

EUR
1.542.140
1.752.016
5.000.785
1.834.553
2.532.374
+2.460.530

Izvor: RZS (2010), Uprava carina

Trenja iz Srbije se izvozi, uglavnom, u Rusku Federaciju i Belorusiju, dok je
izvozi vinja usmeren u vie zemalja to se moe videti u tabeli 16.

Tabela 16. Zemlje izvoza trenje i vinje iz Srbije, 2009

Vrsta proizvoda
Trenja
Vinja svea
Vinja rolend
Vinja sa koticom zamrznuta
Izvor: RZS (2010), Uprava carina

Zemlje
Belorusija, Ruska Federacija
Ukrajina, Moldavija, Ruska Federacija
Holandija, Italija, Francuska, Nemaka,
Austrija Austrija, Nemaka

Pored izvoza u sveem stanju trenje i vinje, veliki udeo u spoljnotrgovinskom

prometu Srbije imaju i preraevine od ovih vonih vrsta: kompoti, slatko, sokovi,
sirupi, pekmezi, demovi, rakije, likeri i dr. Ukupna vrednost izvezenih ovih
proizvoda u 2009. godini iznoslila je 7.976.664 EUR-a i kada se tome doda i
vrednost izvezene svee trenje u istoj godini u iznosu od 3.229.051 EUR-a, znai
da je ukupna vrednost izvezene trenje i vinje u sveem i preraenom stanju
iznosila preko preko 11 miliona EUR-a. Prema podacima anketiranih izvoznika,
tokom 2010. godine je ostvaren znatno povoljniji spoljnotrgovinski bilans ovim
prozvoda u odnosu na 2009. godinu i u odnosu na prosek za period 2005-2009.
Tabela 17. Izvoz i uvoz vonih demova i elea vodeih zemalja u svetu
Main exporting
countries
China
Netherlands
France
Chile
Italy
Republic of Moldova
Uzbekistan
Bosnia & Herzegovina
Serbia
Izvor: FAO, 2010

Tones
93,000
83,000
81,000
74,000
72,000
8,200
5,400
3,000
3,000

Main importing
countries
Russian Federation
France
Germany
United States
United Kingdom
Kazakhstan

Tones
146,000
104,000
81,000
79,000
54,000
12,000

Prema podacima Republikog zavoda za statistiku od 2010. godine, odnosno

Uprave carina, do kraja 2009. godine izvezeno je: 451.780 kg svee vinje, u
vrednosti od 233.134 EUR-a i to u Rusku Federaciju, Austriju i Belorusiju;
smrznute vinje 1.493.587 kg, odnosno vrednosno 682.332 EUR-a i to u Nemaki,
Italiju i Holandiju; konzervisane vinje i to uglavnom u Rusiju u iznosu od
582.683 kg, odnosno 832.622 EUR-a; demova i elea od treanja i vianja u
Belorusiju, 2.085 kg u vrednosti od 700 EUR-a, trenje i vinje sa dodatkom
alkohola u Hrvatsku, Nemaku i Francusku i soka od vinje u iznosu od 3.691.544
kg, odnosno u vrednosti 6.203.856 EUR-a u to u Nemaku, Rusku Federaciju,
Austriju, Holandiju i Francusku.

Grafik 6. Glavna trita izvoza preraenog voa i povra iz Srbij, 2005-2007

Izvor: FAO, 2009

2.10. Podsticajne mere i politika podrke

Vanije mere unapreenja voarske proizvodnje, a samim tim proizvodnje trenje

i vinje u Srbiji, od strane Ministarstva poljoprivrede su podsticaji za nove zasade,
uvedeni 2004. godine, to je doprinelo da se iz godine u godinu poveavaju
povrine pod novim zasadima. Uvedeni su podsticaji na standardni sadni materijal
(koji se menjaju svake godine), a njih prate duplo vei iznosi za sertifikovani
materijal. Takoe, uredbom je odreeno da se stimulacija vri po sadnici, a ne po
hektaru. Ovo se povoljno odrazilo na proizvoae da se orijentiu na sertifikovane
sadnice i podiu zasade guste sadnje sa savremenom tehnologijom gajenja
voaka. Iste godine je uvedena i kreditna podrka za voarsku proizvodnju,
odobravanjem dugoronih kredita za podizanje novih zasada.
Kao strukturne mere uvedene su: investiciona podrka za nabavku opreme i
mehanizacije za unapreenje voarstva (za opremu za navodnjavanje 50%,
prikljune maine 40-50%, subvencije za nabavku mini suara 40-50%, za
izgradnju hladnjaa 40-50%); za podizanje novih proizvodnih zasada voa i
unapreenje starih; za nove matine zasade voaka; krenje zaraenih zasada
voaka; podrku uvoenju standarda, kao i nastupe naih proizvoaa i
preraivaa na meunarodnim sajmovima.
Meu trinim merama, uvedene su izvozne stimulacije za zamrznuto voe (7%),
konzervisano voe (10%), sueno voe (10%) i sokove (10%). Od 2007. godini,
kroz finansiranje matinih zasada osnovne (bazne) kategorije neophodne za
proizvodnju sertifikovanih sadnica, sprovodi se mera podrke za uvoenje
sertifikovanog sadnog materijala.
Uredbom za podizanje zasada vonjaka, vinograda i hmelja 2010. godine,
planirani su iznosi bespovratnih sredstava od 70 do 300 RSD po sadnici (u
zavisnosti od podloge), a za podizanje zasada voaka 400 do 2.500 sadnica po ha
(Ministarstvo pojoprivrede, umarstva i vodoprivrede Republike Srbije, 2010).
Pored sprovoenja dosadanjih mera, meu planiranim ciljevima Ministarstva
poljoprivrede treba navesti: unapreenje kvaliteta sadnog materijala kroz
unapeenje sistema sertifikacije i kontrole; regulisanje prometa pesticida i
zapoinjanje kontrole rezidua; poveanje povrina pod organskim i integralno
sertifikovanim voanjacima i dr.

3. Glavni problemi
Glavni problemi proizvodnje, prerade i plasmana trenje i vinje u Srbiji su:

usitnjenost zemljinih parcela, kao usko grlo;

heterogenost i ekstenzivnost proizvodnje;

nizak nivo tehnologije proizvodnje i plasmana;

niska rentabilnost zasada zbog starosti i neadekvatnih sorti;

relativno visoka investiciona ulaganja u nove zasade;

nedostupnost informacija o savremenim sortama i tendencijama u
tehnologijama proizvodnje, tretmanu posle berbe, pakovanju, skladistenju
i preradi;

nedovoljan broj obucenih, kvalitetnih i iskusnih savetodavaca koji su u
interakciji sa proizvodjacima na terenu;

nedovoljno kredita uz povoljne uslove (pri niskoj kamatnoj stopi i sa
kratkim periodom otplate);

mali procenat osiguranih prinosa;

male povrine pod protivgradnim mreama;

nedovoljne povrine pod zalivnim sistemima;

zastarela mehanizacija;

nedovoljna povezanost meu proizvoaima (nedovoljna ili
nefunkcionalna udruenja, asocijacije i sl.);

neorganizovan otkup i neizvestan plasman;

neadekvatna informisanost proizvoaa o plasmanu proizvoda i uvoenju
standarda (HACCP, Global gap i dr.);

nedostatak moderne tehnike za klasiranje i kalibriranje proizvoda;

nedostatak informacija o tretmanu tresnje posle berbe, pakovanju,
kalibraciji i uvanju;

nedostatak odgovarajue ambalae za transport;

problemi na naoj carini, to je posebno vano kod izvoza proizvoda u
sveem stanju (dugo je i nezvesno vreme ekanja);

nedovoljna ulaganja u brend, koji u ovom sektoru privrede, moe da bude
dobar pokreta izvoza;

nizak je nivo pripreme za prodaju (pakovanje, sortiranje, promocija itd.);

malo ugovorene proizvodnje za poznatog kupca (sa rastom prodaja u
supermarketima, vei su zahtevaju za kvalitet proizvoda, zadovoljavajui
kvantitet i kontinuitet u isporuci, kao i mogunost odloenog plaanja);

nedostatak zajednike strategije za nastup na inostrana trita, kao
veletrgovina, distributivnih centara i drugih mesta prodaje koji su
opremljeni adekvatnim skladinim kapacitetima i dr.

4. Zakljuci i predlozi
Srbija poseduje veoma povoljne agroekoloke uslove za proizvodnju trenje i
vinje i dobre perspektive za njihov izvoz. Da bi se unapredila njihova
proizvodnju i plasman, potrebno je da se preduzmu odgovarajue organizacione
mere. Neophodno je da se:

saini Nacionalni program voarstva u Srbiji;

izvri rejonizacija i formiraju registri proizvoaa trenje i vinje;
podstie uvoenje dobre poljoprivredne prakse u proizvodnju;
podstakne udruivanje sitnih proizvoaa i da finansijska i institucionalna
podrka za organizovanje otkupnih mesta proizvoda;
osavremenjuje tehnologija - od primarne proizvodnje do prerade i
pakovanja i nastavi sa uvoenjem evropskih standarda;
analizira svetsko i evropsko trite radi boljeg pozicioniranja srpskih
proizvoaa i preraivaa;
uvede bolja investiciona podrka za podizanja novih modernijih zasada i
bolji sortiment; primenu savremene mehanizacije i sistema za
navodnjavanje;
novano i organizaciono podravaju nastupi proizvoaa i preraivaa
trenje i vinje na najvanijim svetskim sajmovima;
promoviu proizvodi od trenje i vinje i proizvoai na domaem i
inostranom tritu i podravaju zajedniki nastupi kompanija na
inostranim tritima.

Za uspeniju proizvodnju, privlaenje stranih kupaca i siguran plasman trenje i

vinje, neophodni su kvalitet, kvantitet i kontinuitet. Potrebno je da se izradi
dugorona strategija u voarstvu u kojoj bi se dale smernice za izbegavanje ili
eventualno ublaavanje rizika pri podizanju zasada, kao i pri primeni agro i
pomotehnikih mera. Tako bi se rizici u gajenju trenje i vinje, kao i ostalog
voa, sveli na najmanju meru, a proizvoai bi bili motivisani da se bave ovim
proizvodnjama.
I pored problema koji optereuju proizvodnju trenje i vinje u Srbiji, trendovi
rasta povrina, prinosa, proizvodnje i izvoza ovog voa u analiziranom periodu
2005-2009. su pozitivni. Eliminisanjem ili smanjenjem nabrojanih problema,
trendovi bi bili jo pozitivniji. Sve to bi doprinelo veoj dobiti za proizvoae,
preraivae i izvoznike a samim tim i unapreenju voarske proizvodnje.

Literatura
Apti, F. 2008. Economic analysis of up-to-date sour cherry orchards in Hungary,
Agro inform Publishing House, Budapest International Journal of
Horticultural Science, 14 (12): 8994.
Cerovi R., Mii D. P., Milutinovi M. 2005. Sadanjost i budunost voarstva
Srbije. Nauno voarsko drutvo Srbije i Crne Gore, Voarstvo, Vol. 39. br.
150 (2): 93112.
FAO. 2010. http://faostat.fao.org. Datum pristupa 15.11.2010. god.
Mili D., Sredojevi Z., Jelonik M. 2008. Utvrivanje gornje granice investirana
u podizanje zasada vinje. DAES, Savez poljoprivredih inenjera i tehniara
Srbije, Institut za ekonomiku poljoprivrede Beograd, Ekonomika
poljoprivrede, God. 55, br. 4: 339-432.
Ministarstvo poljoprivrede, umarstva i vodorivrede Republike Srbije, 2010.
http://www.minpolj.gov.rs/ Datum pristupa 17.11.2010.
Nikoli, M. 2010. Tehnologija proizvodnje ljive. Grafika Jure, aak.
Nikoli, M., Milatovi, D. 2011. Tehnologija gajenja trenje i vinje. U:
Milatovi, D., Nikoli, M., Mileti, N. Trenja i vinja. Nauno voarsko
drutvo Srbije, aak.
Nikoli, T. 2003. Ekonomski aspekti proizvodnje trenje u groanskom rejonu.
Zbornik naunih radova, naziv skupa, Vol. 9 br. 2: 83-88
Republiki zavod za statistiku Srbije. 2010. Baza podataka statistike
poljoprivrede. http://webrzs.stat.gov.rs/axd/poljoprivreda/izbor.htm Datum
pristupa, 20.11.2010.
Republiki zavod za statistiku Srbije. 2010. Baza podataka spoljne trgovine.
http://webrzs.stat.gov.rs/axd/spoljna/izbor.htm Datum pristupa, 25.11.2010.
Sredojevi, Z. 1998: Procena vrednosti viegodinjih zasada, DAEJ i Ekonomski
institut, Beograd.
Velikovi, M., Oparnica, ., Radivojevi. 2009. Savremeni sistemi gajenja
jabuke i kruke. Inovacije u voarstvu Poljoprivredni fakultet, Beograd.
Zbornik radova: 57-68.
http://www.elixirfood.co.rs
http://www.vinozupa.com/
http://www.venusdoo.com/
http://www.strelafunghi.com/
http://www.fortis.rs
http://www.desing.rs
http://www.burlatpro.com
http://www.trademap.org/

PRILOZI

Prilog 1. Reproduktivni potencijali sorti trenje u Srbiji

Izvor: M. Ljubojevi, V. Ognjanov, A. Kurjakov, E. Mladenovi, J. ukanovi,

SORTIMENT I TEHNOLOGIJA GAJENJA TRENJE (Prunus avium L.),
Radovi sa XXV savetovanja unapreenje proizvodnje voa i groa, Vol. 16. br. 5,
str. 21-29.

Prilog 2. S U R V E Y /for agricultural enterprises, cold stores, producers etc./

Date:
_____________________________________________________________
Enterprise
(company):_________________________________________________
Address:
__________________________________________________________
Telephone:
________________________________________________________
Fax:
__________________________________________________________________
_
E-mai:
_____________________________________________________________
Website:
___________________________________________________________
Name and last name of contact person:
__________________________________
Role in enterprise:
________________________________________________
Number of employees:
________________________________________________
Program of production/packaging/and capacity:
___________________________
Certificates which the entrprise has:
_____________________________________
Name and contact of certification house:
__________________________________

Please answer on following QUESTIONS with Yes or No. If the answer is

No, please explain.
1. Do you have information on foreign markets on which you export or intend
to export your products?
2. Do you have any information on country in which you export (population,
statistical data, size and structure of market, state organization, specific
economic data)?
3. Are you familiar with data about import (total import of specific goods,
countries of origin, import trend per quantity and per value)?
4. Are you familiar with data about export (export from the countries which are
competitive to your production)?

5. Are you familiar with data about consumption (industrial demand for
specific product, structure of final consumers' consumption)?
6. Do you have information on production (about specific product production
or group of products production in specific country)?
7. Do you consider available information on customs regulations?
8. Are you familiar with information on market requirements (legal regulatory
rules, certain quality requirements which refer to specific products, standards,
quotes etc.)?
9. Do you know the requirements on export-import documentation (necessary
documentation and export procedures for export to some countries)?
10. Are you familiar with the requirements on package (requirements and types of
packages of certain products)?
11. Are you familiar with data on international agreements (information and
practical appliance of trade exchange agreement between Serbia and other
countries)?
12. Are you familiar with data about competition (data on competitiveness at the
countries level)?
13. Are you satisfied with business contacts (addresses of exporters, institutions,
associations of other exporters)?
14. Are you satisfied with business meetings (organization of direct contacts with
potential exporters?
15. Are you familiar with data about canals of sale (information on distribution
canals for some products or group of products)?
16. Are you satisfied with logistics (information on types of transport, procedures
and costs for specific product or group of products for export in specific
countries)?
17. Are you familiar with data on fluctuation of prices (information on wholesale
prices and trends of their fluctuation)?
18. Do you need information support in export (information on organizations
which support exporters)?
19. Are you familiar with information on financial support (information on local
and foreign sources of financial assets credits, funds, donations, etc.)?
20. Are you familiar with information about investors (information on potential
investors who would cooperate with your enterprise)?
21. Are you familiar with promotion (information on possibilities of better
promotion at foreign markets, marketing plan and similar)?
22. Are you familiar with information on international fairs relevant for your
company (places and dates of events, registration procedure, technical support
etc.)?
23. Do you need support and information on development of products and
company (e.g. information what is necessary in order to make your product
suitable for export or what is necessary for the company to be suitable to
export, etc.)?
24. Cite the most often problems you run into during export!
25. In which countries you export at the moment? (Mark with X in front of
suggested country or cite a country if it is not on the list): _ Austria, _

Germany, _ France, _ Italy, _ Netherlands, _ Russian Federation, _

Montenegro, _ Bosnia and Herzegovina, _ Croatia, _Macedonia
26. In which countries would you like to export?
27. Are you interested in joint ventures with potential foreign partners?
28. If there are any additional information referring export and foreign markets for
which you are interested in, please cite the issue of your interest!
29. According to your opinion, what is necessary to be done on development of
the product you export now or you are meant to export, in order it to be more
competitive at import market?
30. Are you satisfied with quality of repurchased sour cherry/sweet cherry?
31. Do you have a need for direct contact with the producers of the product you
repurchase (for example, due to abuse of middlemen (dealers), etc.)?
32. Which problems the most often occur in repurchase?
33. How do you do quality control of raw material during repurchases?
34. In what way the environment should be changed and business conditions in
which the enterprise/company make business at present?

Prilog 3. Questions for producers of Sweet Cherry / Sour Cherry

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.

19.
20.
21.
22.

23.

Cite your total area under sweet cherry, number of trees and yield (per a
hectare or per a tree)!
Cite data about plantation age, adequate sorts, grounds...
Are you well informed about quality and suppliers of planting material?
Do you produce sweet cherry/sour cherry as main and the only product for
the market?
Where do you purchase inputs (fertilizer, protection means, fuel, etc.) in last
five years?
Cite fluctuations of input prices and prices relations toward outputs, i.e. final
product? /if possible, for the last five years/
Proportional participation of inputs (fertilizer, protection means, fuel and
lubricant, labour, etc.) in production costs (cost price of sweet cherry and
sour cherry).
Do the inputs suppliers also provide advices for their usage?
Is there any kind of compensation by producers to input suppliers?
Do you have any problems with delivery (placement) of the products?
If possible, please cite repurchase prices in last 5 years and relation among
cost price and repurchase price of sweet cherry/sour cherry.
Is reimbursement of financial claims within the agreed term?
Is the husbandry registered /if there are any administrative problems, please
cite them/?
Did you take any credit and under what conditions?
Do you have any support from the state (subsidies, premiums, etc.)?
Are you a member of some association/cooperative?
Are you a member of the national association PLODOVI SRBIJE?
What kind of services and support you expect from business association
which you are being member, and is that membership helped you in solving
the problems?
Can you realize some more favourable conditions through the
association/cooperative (e.g. credits, inputs purchase, placement etc.)?
Is there trust during repurchase and what is the cooperation between
producers and forestallers?
What would you change in your production and at the level of fruit growing
production, i.e. agriculture in the country?
How do you see yourself in regard to competition (Poland, Hungary) and how
much information you have about innovations in production technology,
sorts?
Do you cooperate with representatives some of extension services, or who do
you consult for eventual problems in production (for example, advices due to
enormous rainfall or pests appearance, diseases, etc.)?

24. Did you attend trainings/educations concerning production, picking,

packaging, placement and similar? If yes, what were the topics; If no, what
topics should be on those trainings?
25. Do you plan to stay in this production (areas, varieties, sorts) or you consider
changing even the culture you grow now?