Kaugnay na Literatura

Ang mga kaugnay na literatura at pag- aaral sa pagsusuri ng

elemento at istruktura ng tula ay matatagpuan sa kabanatang ito. Malaki ang
magiging gampanin ng mga literaturang ilalahad sa kabanatang ito upang
maisagawa at mabuo ang pag- aaral.

Literaturang Konseptwal

Kasaysayan ng Panitikan

Ang panitikan ay may malaking ambag sa kabihasnan at kultura ng

iba't- ibang bansa lalo na't higit sa ating bansang kinagisnan, ang Pilipinas. Ito ay
mananatiling buhay sa habang panahon sa anyong pasulat at maging sa anyong
pabigkas o pasalita. Ito rin ay isang walang kamatayang ilaw na tumatanglaw sa
kabihasnan ng tao. Sinasariwa ng panitikan ang anumang pangyayari sa
kasaysayan, nag- iingat ng mga tradisyon, karanasan at mga pangyayari at
malayang bumubuo ng mga mithiin ng sinuman ukol sa hinaharap, mga pangarap o
ambisyon na nais bigyang katuparan. Ito, samakatuwid, ay isang salamain na
nagbibigay ng repleksyon ng buhay ng ninuman, mga karanasan, saloobin at mga
pangarap.

Kabilang sa mga anyong panitikan ay ang mga maikling kwento,

nobela, dula, sanaysay, talumpati, balagtasan at ang tula.

Ang Pilipinas o ang mga Pilipino, bago pa man dumating ang mga
kastila, sa paggamit ng Alibata, ay mayamang mayaman na sa Panitikan. Ito ang uri
ng panitikang tinatawag na PANSALINDILANG PANITIKAN. Ang katawagang
pasalindila ay mula sa dalawang salitang pinag- isa o pinagsama na lamang:
pasalin: naglalarawan ng paraan ng pagbabahagi, pagtuturo, paglalahad o
pagpapalaganap, dili kaya'y paglilipat ng karunungan ng naunang henerasyon sa
sumusunod at dila: isang pinakamagandang bahagi ng katawan, ispisipiko ng bibig
na isa sa pinakakasangkapan sa pagbuo ng salita o pagsasalita. Ang dalawang
salitang ito ay bumubuo ng isang kahulugang batay rin sa kanya- kanyang tanging
kahulugan, isang paraan ng pagbabahagi o paglilipat sa karunungan sa
pamamagitan ng dila.

Ang pasalindilang panitikan, bagamat payak sa katutubong

kaanyuan at nilalaman, na nang dumating ang mga kastila ay nagkaroon na ng
pagbabago- mula sa anyong pasalita ay naging pasulat na, ay puno ng mga
matatandang kaaralan na nagsisilbing patnubay ng mga tao noong unang panahon.
Nasasalamin dito ang mga magagandang kaugalian, saloobin, paniniwal o prinsipyo
at ang mga bagay na may kaugnayan din sa simple at walang pagkukunwari nilang
pang- araw- araw na pamumuhay at pagpapahalaga sa kanilang pagkalahi.

Ang katutubong uri ng panitikang ito ay nalikha at naipalaganap

ayon na rin sa kanilang mga sari- sariling pangangailangan na magkaroon ng
kapanatilihan at kapamalagian ang mga inaakala nilang maganda o makagaganda
pa, mahalaga o makapagbibigay kabuluhan pa sa kanilang sariling katauhan, sa
kanilang paghubog sa mga batang kaisipan, sa kanilang pamumuhay atsa kanilang
lahi.

Kalakip ng kanilang hanagarin na ito, hanagad din nilang

maipaliwanag sa iba at sa mga kabataan ang mga misteryo o kahawigaang
namamasid o nagaganap sa kanilang kapaligiran lalo na ang kalikasan ayon sa aboy
ng kanilang nalalaman at pananaw. Nagsisilbi rin itong pagganyak sa mga okasyong
ang lahat ay nagkakatipun- tipon upang magkasayahan at magkapalitan ng
kanilang kaisipan, o kaya'y pang- aliw lamang sa kanilang pag- iisa o pagkainip
tulad ng mga kantahing bayan, o pagpapalubag ng sama ng loob sa mga panahon
ng pagdadalamhati tulad ng epiko at ang awiting dungaw, kaya ang panatikan noon
ay malaganap.

At dahil na rin sa kagandahan ng kalikasan na kusang

nagpapamangha sa guniguni ng mga ninuno, natuto silang lumikha ng pansarili o
pangkalahatang interpretasyon hinggil dito upang pakinabangan ng lahat.

Ang mga pasalindilang panitikan ay napapangkat sa mga

sumusunod na uri ayon sa anyo ng pagkakalahad ng mgab ito: kantahing bayan,
kasabihan, bugtong, salawikain, sawikain, sabi- sabi, palaisipan at mga kwentong
bayan, na naglalarawan ng kanilang katutubong katalinuhan, kaalaman at
karanasan, at nagsasalaysay ng kanilang mga pinagmulan, buhay ng mga
katutubong bayani, pananampalataya, pag- ibig, mga karanasan, pananaw at iba
pa.

Sa kasalukuyan, bagamat ang mga ito ay nanatili pa rin, unti- unti na

rin itong nawawala at nakakalimutan at nagkakaroon ng mga pagbabago at
nasusulat na ang ilan, hindi natin kailan man maitatatwa na sa mga ito nasasalamin
ang tunay na pagkatao at pagkalahi ng mga Pilipino at makabansa ng bayang
Pilipinas. Ang pasalindilang panitikan ay tunay na pamana sa atin ng lahi at dapat
ariing kayamanan ng kulturang Pilipino.

Panitikang Pilipino
(ANTOLOHIYA)
Binagong Edisyon
Jose Arogante
Nunilon G. Ayuyao
Vilma Lacanlale

Kasaysayan ng Tula

Ang Panulaang Pilipino ay humantong sa maraming panahon. At

bawat panahon ay nagdulot ng unti- unting pag- unlad at pagbabago.

Ang kasaysayan ng tula ay nagsimula bago pa man ang pagdating

ng mga Kastila sa Pilipinas ngunit ang mga tula sa panahong ito ay wala pang tiyak
na kaanyuan. Ang mga tula sa panahong ito ay masasabing nasa anyong
salawikain, bugtong, palaisipan at kasabihan. Naiiba ang paggamit sa mga anyong
panitikan sa panahong ito sapagkat .ginagamiot nila ito sa pagpapahayag ng
kanilang mga katutubong kaugalian, mga gawain at gayundin, ng kanilang mga
kalinisang budhi.

Likas sa mga Pilipino ang pagtula. Kahit sa tahanan, humihimig sa

anyong patula ang ating mga ninuno. Tuwing nagkakatipun- tipon, nagpapaligsahan
sila ng kanilang mga talinhaga sa anyong patula. Maging sa pagtutuksuhan nila ay
mga talinhaga ang kanilang ginagamit.

Sa mga panahong ito, makabuluhan ang mga pang- araw- araw na

usapan sapagkat ito ay nagtataglay ng mga talinhaga at kaisipan na maging sa
ngayon ay mapapansin nating ginagamit pa rin. Mula sa mga karunungang bayan
ay sumilang ang mga kantahing bayan na inaawit ng ating mga ninuno sa saliw ng
mga makalumang instrumento o kagamitang pantugtog. Tunghayan ang kundimang
nasa ibaba na isang awiting bayan ng mga tagalog ukol sa pag- ibig:
Noong unang panahong ako'y bata pa
Natitisod mo ma'y 'di mo alintana
Nang ako'y lumaki at naging dalaga
Tila sa wari ko'y may pagbabanta ka

Panahon ng Kastila

Sa pagdating ng mga Kastila sa Pilipinas, matagal na nabalam ang

panulaang Pilipino hanggang sa pagdating ng taong 1610 (Salazar, et.al.1995).
Bagamat nabago ang istilo ng paglikha ng tula sa panahong ito nang dahil sa
rehiyon at pagsasama ng dalawang wika- tagalog at kastila, mananatili pa ring
buhay sa mga labi ng mga Pilipino ang likas na uri nito. Sinikap ng mga Kastila na
pag- aralan ang mga tulang Pilipino. Isang pag- aaral at pagsusuri sa mga tulang
tagalog ang isinagawa ni Padre Francisco Buencuchillo sa kanyang aklat na "Ante
Poetico Tagalo" noong 1895 (Sauco, et. al. 1997) Sa mga aklat na ito, unang nabasa
ng mga Pilipino ang tulang may tugon at sukat. Higit na naibigan ang mgta ito ng
mga mambabasa dahilan sa magandang bigkasin at pakinggan. Tunghayan ang
dalawang halimbawang saknong.

Puso co i nababaliw
sa casalanang naguiliw
Poon tolongin homigil

Mahal mapansit, panimdim

Yayaman saganan, aquin
Ticacot nasa, i gomaling

Magkapatid man pala

Magcarogtong bitoca
Cun ang ysa i, guinhawa
Hindi na magquilala

Panahon ng Amerikano

Ang pagdating ng mga Amerikano ay nagdulot ng

panibagong kabiguan sa mga Pilipino sa pagkakamit ng kalayaan kung kaya't
nanatiling binabalot ng pag- ibig sa bayan at paghahangad ng kalayaan ang paksa
ng mga makata sa panahong ito. Kahit na mabilis na lumaganap sa panahong ito
ang tradisyong Amerikano ay iginiit pa rin ng mga manunulat na Pilipino ang
sistema ng panulaang Pilipino at ang tradisyong Pilipino. Pinanatili pa rin ang sukat
at tugma sa mga tula. Bagamat higit na umunlad ang sarswela kaysa sa tula sa
panahong ito, dito sumibol ang mga bkinikilalang makata ng panahon. Nababahagi
sa tatlo ang makata ng panahong ito (Sauco, et. al. 1997). Sa pahayag ni
Balmaceda, ito ay nahahati sa makata ng puso, makata ng buhay at makata ng
dulaan. Sa panahon ding ito, ayon pa rin kay Sauco, umunlad ang pagtatalong
patula na tinatawag nating "Balagtasan". Dito sumikat at nakilala ang mga batikan
at pinakamahuhusay na makata. Dahil dito, nagkaroon ng tinatawag na "Hari ng
Balagtasan. Si Jose Corazon de Jesus ang unang nakilala sa panahon na ito.

Panahon ng mga Hapones

Dahil sa kawalan ng ganap na katiwasayan, kakaunti lamang ang

nakabasa ng mga nailathalang tula. May mga tula na nahahati sa liwayway na
nahahati sa tatlong katangian: a.) pagtataglay ng nilagyo ng kabiguan at kawalan
ng pag- asa. b.)nagtataglay ng himig panakip butas o panlibang sa tunay na
damdaming hindi nasusulat. c.) yaong nagpapatangay sa agos ng digmaan (Lopez,
et. al. 2002). Magkagayon man, kakaiba ang mga anyo ng tula ang naibigay ng

panahong ito, pawang may malalayang taludturan. Isa rito ang haiku, tunghayan
ang halimbawa.

Pag ibig
Hatid ay saya
Sa pusong sumisinta
Irong, halika

Kalikasan
Biyaya'y taglay
Kaloob ng may kapal
Anyaya'y buhay

Ang isa naman ay Tanaga,

Palay
Palay syang matino
Nang humangi'y yumuyuko
Ngunit muling tumatayo
Nagbubunga ng ginto

Panahon ng Bagong Kalayaan

Ito ang panahon ng mga makabagong manunulat. Ang mga makata

sa panahong ito ay nagbagona ng paksa sa kanilang panitik. Sa pangunguna ng
Surian sa Wikang Pambansa nangkaroon ng pagganyak o pang akit sa mga
manunulat. Si Amado V. Hernandez ay nagkamit ng Gawad ni Balagtas Award at
Republic Cultural Award sa kanyang aklat na katipunan ng kanyang mga tula na

may pamagat na "Isang Dipang Langit". At nagpatuloy ang pagsulat ng mga makata
sa saliw ngh iba't- ibang paksa.

Ang mga tula sa panahon ng bagong lipunan ay Romantiko ngunit

Rebolusyonaryo. Ang mga ito'y lantarang tumutuligsa sa mga nagaganap sa ating
pamahalaan sa pananalitang maapoy, marahas, makulay at mapagtungayaw.
(Salazar, et. al. 1995). Sa panahon ding ito lumaganap ang popularidad ng mga
islogan na ginagamit upang maiparating sa mga mamamayan ang mensahe sa
patulang paraan. Tunghayan ang halimbawa.

Sa ikauunlad ng bayan
Disiplina ang kailangan

Kasalukuyang Panahon

Patula pa rin ang kinagigiliwang paraa ng pag papahayag ng mga

Pilipino sa panahong ito. Kahit ang mga babala, paalala at paksa ng mga
pagdiriwang ay nasa anyo pa rin ng patulang pagpapahayag. Karaniwang
mababasa sa mga dyipning pumapasada ang mga ganitong mga kasabihan: (Sauco,
et.al. 1997)

"Bayad muna, bago baba".

"Kapag seksi, libre. Kung mataba, doble"

"Iyong sigarilyo ay huwag hithitin,

pagkat iyong usok yay masamang hangin"

Kapag ang panulaan ay sintanda ng kasaysayan at gamiting- gamitin

na sa tuwing lilitaw ay nagpapakita ito ng katamisan, kagandahan at kalamyusan.
Ang kariktan ng tula ay wala sa pagganit ng malalalim na salita kundi sa ganda ng

mensaheng nakapaloob dito. Wala rin sa ikli at haba ang ikinaririkit ng anumang uri
ng panulaan kundi ay nasa kakayahan nitong amgbigay ng inspirasyon o aral sa
makababasa. Narito ang bahagi ng tulang sinulat ni Jesus Manuel Santiago.

Kung ang tula ay iisa lamang

Puspos ng mga salita
Nananaisin ko pang ako'y bigyan
Nang isang taling kangkong
Dili kaya'y isang bungkos
Ng talbos ng kamote
Na pinupol sa kung aling pusalian
O inumit sa bilao ng kung sinong manggugulay
Pagkat ako'y nagugutom
At ang bituka'y walang ilong walang mata.

Ayon kay Alejandro sa pahayag ni Villafuerte (2000: 12) ang

paglalahad ay isa ring pagsusuri sapagkat sinisiyasat dito ang mga katangiang lihim
ng isang tula. Pinaghihiwa- hiwalay ang mga sangkap ng mga bagay na sinusuri at
ipinaliliwanag ang kaugnayan. Ang kaalamang hinihingi sa pagsusuri ay higit na
kaalaman sa pag- uuri- uri. Dagdag pa, kailanagang alamin ang napapaloob na
sangkap, ang panloob at panlabas ng sangkap. Sa panloob na sangkap, kailangan
masuri ang damdamin, guni- guni, at kagandahan ng tula at nag panlabas ay yaong
aliw- iw, sukat at tugma na bumubuo sa tula. (Lopez, et. al. 2002)