WWW.EPRAVO.

BA
PRVI DIO
KRIVINO PROCESNO PRAVO I KRIVINI POSTUPAK
1.Pojam krivinog postupka i krivinog procesnog prava.
Drutveno prihvatljiv cilj krivinog postupka i krivinog procesnog prava
Skup krivinoprocesnih radnji koje preduzimaju krivinoprocesni subjekti u sluaju postojanja sumnje da je izvreno
krivino djelo kako bi se ostvario drutveno prihvatljiv cilj reakcije na kriminalitet-predstavlja krivini postupak.
U krivinom postupku uestvuju odreeni dravni organi i osobe koje preduzimajui krivinoprocesne radnje stupaju u
raznovrsne krivinoprocesne odnose.
Skup krivinoprocesnih odnosa koji se razvijaju izmeu krivinoprocesnih subjekata u sluaju sumnje da je izvreno
krivino djelo kako bi se postigao drutveno prihvatljiv culj reakcije na kriminalitet-predstavlja krivini postupak.
Moe se zakljuiti da je krivino procesno pravo pravna garana koja ureuje prava i dunosti krivinoprocesnih
subjekata,vrste i oblik krivinoprocesnih radnji koje se preduzimaju,kao i oblik krivinoprocesnih odnosa u koje stupaju
krivinoprocesni subjekti kad preduzimaju krivinoprocesne radnje.
Drutveno prihvatljiv cilj krivinog postupka se ogleda u traenju odgovora na sljedea pitanja:
-da li je u konkretnom sluaju izvreno krivino djelo;
-da li je osoba prema kojoj je upravljen krivinopravni zahtjev uinila krivino djelo;
-da li je kriva ili ne za jelo koje joj se stavlja na teret;
-da li se u smislu materijalnog krivinog prava mogu primjeniti krivinopravne sankcije.
2. Izvori krivinog procesnog prava
Izvori krivinog procesnog prava se dijele na: materijalne i formalne.
Materijalni izvori utiu na pravo oblikovanje krivinoprocesnih radnji,krivinoprocesnih odnosa i poloaj
krivinoprocesnih subjekata kao i na primjenu pozitivnih procesnih normi u konkretnom krivinom postupku.
Formalni izvori krivinog procesnog prava,kao odrazi materijalnih izvora,su pravni propisi kojima se regulie krivini
postupak,sadrani u ustavnim i zakonskim tekstovima,kao i meunarodnim dokumentima,a koji su prema unaprijed
propisanoj proceduri dobili klauzulu pravne vanosti.Formalni izvori se mogu posmatrati kao unutranji i meunarodni.
Unutranji izvori su zakonski propisi unutranjeg krivinog procesnog prava i dijele se na osnovne i dopunske.Unutranji
izvori moraju biti u saglasnosti sa optim naelima meunarodnog prava i ratificiranim meunarodnim dokumentima,koji
imaju prioritet u primjeni u odnosu na unutranje pravo i koji se neposredno primjenjuju u BiH.Posmatrano iz ugla
unutranjih izvora KPP je zakonsko pravo.Izvori KPP su zakoni doneseni na nivou BiH,zatim entitetski propisi i propisi
BD BiH ,te zakonski propisi koji su doneseni u okviru kantona.Od unutranjih formalnih izvora KPP kao osnovni izvori

WWW.EPRAVO.BA
izdvajaju se propisi zakona o krivinom postupku u BiH.Takoer osnovni izvori KPP su ustavni dokumenti.U dopunske
formalne izvore ulaze brojni drugi propisi,kojim se,uz glavni predmet rjeavaju i neka pitanja iz oblasti krivinog
postupka.
Meunarodni izvori KPP su multilateralni i bilateralni ugovori koje je BiH potpisala i ratifikovala kao i odredbe
meunarodnog obiajnog prava.Osnovni meunarodni izvori KPP u BiH su:
-Univerzalna Deklaracija o pravima ovjeka;
-Meunarodni ugovor o graanskim i politikim pravima;
-Evropska konvencija o ljudskim pravima;
-Konvencija protiv muenja i drugih nehumanih ili ponivajuih postupanja ili kanjavanja;
-Konvencija o pravima djeteta.
Dopunski meunarodni izvori KPP su npr.-Standardna minimalna pravila UN za primjenu sudskih postupaka prema
maloljetnicima,;Rimski statut Meunarodnog krivinog suda;Krivinopravna konvencija protiv korupcije...
Sudska praksa nije izvor KPP.
3. Vaenje krivinog procesnog prava
Postoji prostorno i vremensko vaenje,te vaenje u odnosu na osobe.
Za prostorno vaenje KPP vee se teritorijalni princip u smislu da se forma pravnih radnji odreuje prema zakonima
mjesta gdje se te radnje preduzimaju.
Zakon o krivinom postupku BiH primjenjuje se u postupcima pred Sudom BiH, Zakon o krivinom postupku FBiH
primjenjuje se na teritoriji FBiH, Zakon o krivinom postupku BD BiH na podruju BD BiH, Zakon o krivinom
postupku RS na teritoriji RS.Krivinopravnu sankciju izvriocu krivinog djela moe izrei samo nadlean sud u postupku
koji je pokrenut i proveden po toma zakonu.Izvori meunarodnog prava mogu uticati na dopustivost krivinog gonjenja i
krivinog postupka,ali se krivini postupak kai i krivinoprocesne radnje koje se preduzimaju,odvija prema unutranjem
KPP.
U odnosu na vremensko vaenje KPP primjenjuje se princip da se valjanost pravnih radnji cijeni izmeu ostalog prema
propisima koji su se primjenjivali u vrijeme njihovog preduzimanja.Vremensko vaenje KPP odreeno je optim
pravilima o vremenskom vaenju drugih pravnih normi,pri emu se postavlja pitanje stupanja na snagu i prestanka
vaenja odreenih propisa.Krivini postupak se vodi prema zakonskim odredbama koje su na snazi u vrijeme
preduzimanja krivinoprocesnih radnji.
Nove krivinoprocesne norme se primjenjuju od stupanja na snagu na sve budue krivine postupke.
Vaenje u odnosu na osobe-S obzirom da se krivini postupak moe voditi protiv osobe za koju postoje osnovi sumnje
da je izvrila krivino djelo,to znai da se KPP BiH primjenjuje ne samo na njenog dravljanina,ve i na osobu koja ima
strano dravlajnstvoili je bez dravljanstva,ako postoje osnovi sumnje da je izvrila krivino djelo.Protiv odreenih
kategorija osoba se ne moe voditi krivini postupak ili se moe voditi samo pod odreenim uslovima.To su osobe koje
uivaju krivini materijalnopravni imunitet i/ili krivinoprocesni imunitet. Krivini materijalnopravni imunitet iskljuuje

WWW.EPRAVO.BA
postojanje krivinog djela,krivine odgovornosti ili kanjivosti odreene osobe,a krivinoprocesni imunitet iskljuuje
krivino gonjenje.O ovom imunitetu se govori kao o potpunom (kad se protiv osobe uopte ne moe pokrenuti krivini
postupak), funkcionalnom (kad se protiv osobe ne moe pokrenuti krivini postupak za krivina djela izvrena u
obavljanju slubene dunosti) ili ogranienom (ako se protiv osobe ne mogu preduzimati odreene krivinoprocesne
radnje).
4. Tumaenje krivinog procesnog prava
Za tumaenje propisa KPP se primjenjuju opta pravila tumaenja.Pri tumaenju krivinoprocesnih propisa dozvoljeno je
ekstenzivno tumaenje,kao i primjena analogije.Iako je po svom izvoru KPP zakonsko pravo,ipak je dozvoljeno ovo
pravo tumaiti u irem smislu,kako bi se ostvarili interesi pravinog i efikasnog voenja krivinog postupka.Primjena
analogije je dozvoljena pod odreenim uslovima,tj. vee se uz ustavna rjeenja i principe na kojim se zasniva zakon,te
srodne odredbe.
U nekim odredbama se izriito navodi upotreba analogije na nain da zakon odreuje ''shodnu primjenu''pojedinih
procesnih normi.
Analogija je dozvoljena i onda ako zakon izriito ne predvia shodnu primjenu drugih procesnih normi,ako se radi o
slinim procesnim situacijama i institutima.
Analogija se ne moe primjeniti u tumaenju onih normi koje sadre tzv.takstativno nabrajanje,zatim,ne koristi se u
situacijama gdje je zakonodavac prihvatio tano odreeno rjeenje,niti onda ako bi njena primjena mogla ograniiti prava
uesnika u postupku,a posebno prava na odbranu.

DRUGI DIO
PREGLED HISTORIJSKOG RAZVOJA KRIVINOG PROCESNOG PRAVA.
RAZVOJ KRIVINOG PROCESNOG PRAVA U BIH

WWW.EPRAVO.BA
5.Uopte-akuzatorski,inkvizitorski i mjeoviti krivini postupak
Historijski pregled razvoja krivinog procesnog prava u pravilu obuhvata tri modela krivinog postupka i to: optuni ili
akuzatorski,istrani ili inkvizitorski i mjeoviti ili akuzatorskko-inkvizitorski model krivinog postupka
.Podjela na akuzatorski i inkvizitorski krivini postupak vee se uz XIII vijek i razlikovanje izmeu processus per
accusationem i processus per inquisitionem,kao dva osnovna oblika rimsko-kanonskog krivinog postupka.Ova podjela
odrala se u Evropi sve do poetka XIX vijeka kada je zamjenjena modificiranom razlikom izmeu akuzatorskog i
inkvizitorskog krivinog postupka.Novi oblik krivinog postupka ili mjeoviti procesni sistem izgraen je povezivanjem
akuzatorskih i inkvizitorskih procesnih formi.
6. Optuni ili akuzatorski model krivinog postupka
Optuni ili akuzatorski krivini postupak,kao najstariji oblik krivinog postupka,porijeklom je iz orijentalnog prava,a
oblikovan je ve u staroj Grkoj i Rimu i odrao se do kraja III vj.,kada je u Rimu iezao.Padom Zapadnog rimskog
carstva,ovaj postupak se vraa,jer varvarski narodi donose svoj optuni postupak.U Engleskoj,a kasnije i drugim
zemljama anglo-amerike pravne tradicije ovaj postupak se sauvao trajno.
Optuni ili akuzatorski tip krivinog postupka oblikovan je kao spor izmeu dvije ravnopravne stranke pred sudom.Tj
historijski model predstavlja spor ravnopravnih stranaka (tuioca i optuenog) pred sudom.Ovaj tip krivinog postupka se
povezuje sa naelom nemo iudex sine actore (nema postupka bez tuioca),tj.sa pravilom da spor pred sudom pokree
tuilac (accusator).U ulozi ovlatenog tuioca javljaju se razliite osobe.Tako se kao ovlateni tuilac javlja osoba koja je
povrijeena krivinim dijelom,preduzimaju krivino gonjenje po privatnoj tubi.U sistemu privatne tube pokretanje
krivinog postupka je iskljuivo u rukama oteenog.U razvijenijim drutvima mjesto tuioca mogao je zauzeti bilo koji
graanin,a ne samo onaj ko je oteen krivinim dijelom.Time se prihvata sistem popularne tube,koji odreuje da kao
tuilac moe nastupiti svaki graanin.U evoluciji akuzatorskog krivinog postupka,u ulozi tuioca nastupa i posebni javni
organ po slubenoj dunosti.Tuilac je duan dokazati osnovanost svoje optube.Ako tuilac ne dokae svoje tvrdnje,sud
je optuenog oslobaao od optube.
U akuzatorskom sistemu pored funkcije krivinog gonjenja koju vri ovlateni tuilac,javljaju se jo dvije funkcije:
funkcija odbrane koju ostvaruje optuena osoba i funkcija presuenja koja pripada sudu.Optueni ima dunost da se
odazove na poziv suda i doe pred sud,te na sudu odgovori na optubu tako da izjavi da li optubu smatra osnovanom ili
ne.Optueni nie duan da da bilo kakav iskaz o navodnom krivinom dijelu.U ''istom'' akuzatorskom postupku ni tuilac
a ni sud nisu ovlateni optuenom postavljati bilo kakva druga pitanja,osim pitanja da li smtra tubu osnovanom ili
ne.Optueni se pred sudom moe braniti aktivno (da daje iskaze,poziva i sasluava svjedoke), ili da izabere da ne daje
sudu bilo kakve izjave osim izjave da li se osjea krivim ili ne (dakle da se brani utnjom).Funkcija suda u akuzatorskom
modelu je presuenje spora,sud je u vrenju svoje funkcije objektivan,a to se postie naelom:nemo iudex sine actore,to
znai da sud ne moe po vlastitoj incijativi pokrenuti krivini postupak.

WWW.EPRAVO.BA
Stranke iznose dokaze pred sud.U ovom postupku sud je pasivan,jer u rukama tuioca i optuenog lei procesna
incijativa.Stranke su sasluavale svjedoke,prvo stranka koja je pozvala svjedoka,zatim suprotna stranka (unakrsno
sasluanje).Sud je mogao zabraniti postavljanje spornih pitanja (npr.sugestivnih pitanja).
U akuzatorskom postupku sud odluuje o sporu na javnoj,usmenoj i kontradiktornoj raspravi,a primjenjuje se i naelo
neposrednosti jer se svi dokazi izvode neposredno na raspravi pred sudomi u prisustvu stranka.
7. Istrani ili inkvizitorski model krivinog postupka
Inkvizitorski postupak je uvoen postepeno,a tokom 13.vj. kao suprotnost akuzatorskom postupku dobija svoj konaan
izgled.Pokretanje postupka je u rukama subjekta koji,pored toga,obavlja i funkciju presuivanja ili sud pokree postupak i
u ime dravne vlasti presuuje dogaaj o kojem se vodi krivini postupak.Inkvizitorski postupak se dijeli na dva dijela:
istragu i suenje.Istragu provodi istraitelj ili inkvirent,koji kroz zapisnike opisuje preduzete procesne radnje.Zapisnici o
preduzetim radnjama i odlukama u istrazi inili su spis predmeta.
Nakon zavretka istranih aktivnosti,inkvirent donosi presudu ili spor predmeta alje sudskom vijeu na odluku.U tom
postupku nema stranaka,niti postupak ima karakter spora stranaka pred sudom.
Za vrijeme istrage psumnjeeni je mogao iznjeti svoju odbranu,koju je morao i dokazati.U ovom postupku priznanje
osumnjeenog je ''kraljica dokaza'' i kao takvo neophodno za osudu,posebno kod teih krivinih dijela.Suenju koje je po
pravilu,bilo tajno,pismeno i nekontradiktorno,optueni nije mogao prisustvovati,a odluke su se donosile uz posredno
izvoenje dokaza.
Sud je mogao donjeti tri vrste presuda: osuujuu,oslobaajuu i presudu kojm se sumnjeeni ''otputa ispod suenja''
zbog nedostatka dokaza,ali se protiv nje postupak uvijek moe nastaviti.U ovom postupku,sudske odluke su se mogle
preispitivati na vioj instanci.Specifinost inkvizitorskog postupka se ogledala i
u zakonskoj ocjeni dokaza,koja se ogleda u tome da je zakonom unaprijed odreeno koliko i kakvih dokaza mora postojati
da bi se odreena injenica smatrala utvrenom.Teorija zakonskih dokaza je poznavala dva oblika:pozitivnu zakonsku
teoriju i negativnu zakonsku teoriju.
Prednost ovog postupka je primjena naela oficijelnosti krivinog gonjenja.Posljedica naela oficijelnosti je prikupljanje
dokaza po slubenoj dunosti.Pravilo da dravno tijelo mora ne samo goniti po slubenoj dunosti,ve i dokaze prikupljati
ex officio postoji u savremenim krivinim postupcima mjeovitog tipa i naziva se ''istrana ili inkvizitorka maksima''.
8. Mjeoviti ili akuzatorsko-inkvizitorski model krivinog postupka
Mjeoviti ili akuzatorsko-inkvizitorski model krivinog postupka predstavlja povezivanje elemenata osnovnih vrsta
krivinog postupka; akuzatorskog i inkvizitorskog.Mjeoviti krivini postupak se odvija u dva stadija: prehodni postupak i
glavni pretres,s tim to u prethodnom postupku prevldavaju inkvizitorski elementi dok se na glavnom pretresu govori o
dominantnoj ulozi akuzatorkih procesnih formi.
Iz akuzatorskog modela krivinog postupka u mjeovite krivine postupke ugraeni su sljedei procesni sadraji:

WWW.EPRAVO.BA
1. procesne funkcije krivinog gonjenja,odbrane i presuivanja,koje su strogo odvojene i povjrene razliitim subjektima;
2. dioba funkcije gonjenja od funkcije utvrivanja injenica u pripremnom postupku;
3. procesni subjektivitet osumnjeenog ili optuenog,uz predvienje odreenih prava koja su namjenjena za ostvarivanje
funkcije odbrane (npr.pravo na pomo branioca);
4. primjena osnovnih krivinoprocesnih naela na glvnom pretresu;
5. na glavnom pretresu pored suda uestvuju i stranke,koje u kontradiktornom postupku iznose svoje tvrdnje,pobijaju
navode suprotne stranke,izjanjavaju se o vrijednosti izvedenih dokaza i predlau sudu donoenje odreene odluke;
6. sud donosi presudu na osnovu dokaza koji su izneseni na glavnom pretresu,a ne na osnovu onoga to je utvreno u
pripremnom postupku;
7. pravo stranaka da ispituju svjedoke i vjetake na glavnom pretresu;
8. organizaciona podjela sudeih tijela na profesionalne sudije i laike sudije koji odluuju o krivnji optuene osobe.
to se tie inkvizitorskog krivinog postupka i njegovih specifinosti,mjeoviti krivini postupci prihvataju ove procesne
sadraje:
1. podjelu na pripremni stadij,stadij optuivanja i stadij glavnog pretresa sa donoenjem presude;
2. primjenu naela oficijelnosti krivinog gonjenja;
3. povjeravanje funkcije krivinog gonjenja i funkcije istraivanja injenica istom organu krivinog postupka;
4. mogunost organa krivinog postupka da ispituju osumnjeenu osobu da bi dobili njen iskaz o odreenim injenicama;
5. pripremni postupak je tajan jer mu ne mogu prisustvovati ne samo graani,ve ni sami uesnici u krivinom postupku
ili je njihovo uestvovanje predvieno u ogranienom obimu;
6. pravo na odbranu je ogranieno u pripremnom postupku,a to se posebno odnosi na pravo osumnjeenog da razgleda
spis predmeta i tako se upozna sa dokazima koji ga terete ili na pravo neometanog komuniciranja izmeu pritvorenje
osumnjeene osobe i njenog branioca;
7. pravo raspravnog vijea da po slubenoj dunosti uestvuje u postupku prikupljanja i izvoenja dokaza,te da izvede i
one dokaze koje stranke nisu predloile;
8. pravo szda da na glavnom pretresu ispituje svjedoke ili vjetake.
9. Krivini postupak u BiH sa aspekta osnovnih historijskih modela
Zakonska rjeenja koja se odnose na istragu,pokazuju da je istraga koncipirana u svijetlu inkvizitorskih elemenata,uz
primjesu i nekih ideja specifinih za akuzatorski krivini postupak.
Karakteristini inkvizitorski elementi u istrazi:
1. istragu nareuje i provodi tuilac;
2. tuilac,po slubenoj dunosti,preduzima sve istrane radnje koje su potrebne za postizanje cilja istrage;
3. pravo tuioca da ispita osumnjeenog;
4. istraga je tajna.
Specifini akuzatorski elementi u istrazi:

WWW.EPRAVO.BA
1. krivini postupak se ne moe pokrenuti,niti voditi bez zahtjeva tuioca (naelo akuzatornosti);
2. ograniena je kontradiktornost,jer osumnjeeni ima pravo prisustvovati samo nekim istranim radnjama u toku istrage;
3. pravo osumnjeenog i njegovog branioca da razmatraju spise i razgledaju pribavljene predmeta (ogranieno);
4. ako se osumnjeeni nalazi u pritvoru ima pravo odmah komunicirati sa braniocem,usmeno ili pismeno;
5. privilegij protiv samooptuivanja;
6. pravo odbrane da predlae izvoenje dokaza;
7. stranako disponiranje krivinim predmetom (pregovaranje o krivnji).
U stadiju optuivanja zapaa se znaaj i naglaenost akuzatorskih sadraja i to:
1. tuilac priprema optuni akt i u pismenom obliku dostavlja ga sudu;
2. osumnjeeni,odnosno optueni i branilac imaju pravo uvida u sve spise i dokaze;
3. optueni koji je lien slobode ima pravo odmah komunicirati s braniocem,usmeno ili pismeno;
4. izjanjavanje o krivnji i pregovaranje o krivnji;
Na glavnom pretresu je uoljiv trend slabljenja inkvizicione maksime i jaanje naela kontradiktornosti i nekih drugih
elemenata koji su vie svojstveni akuzatorskom sistemu,nego inkvizitorskoj koncepciji glavnog pretresa
Akuzatorski elementi na glavnom pretresu:
1. glavni pretres poinje itanjem optunice;
2. dokazi se izvode onim redom kojim se daje incijativa suprostavljenim stranama u sukobu;
3. stranako ispitivanje svjedoka i vjetaka;
4. naelo javnosti,neposrednosti u izvoenju i ocjeni dokaza,te usmenog raspravljanja pred sudom.
Odreeni inkvizitorski sadraji na glavnom pretresu bi bili:
1. pravo suda da naredi izvoenje dokaza;
2. sud ima aktivnu poziciju tokom isptivanja svjedoka i vjetaka;
3. dunost je suda ''...da se brine za svestrano raspravljanje predmeta i otklanjanje svega to odugovlai krivini postuak,a
ne doprinosi rjeavanju stvari'';
4. neuestvovanje laika u suenju.
Na osnovu izvrene analize akuzatorskih i inkvizitorskih elemenata u krivinom procesnom pravu u BiH moe se
zakljuiti da je na krivini postupak kompromis izmeu kontinentalnog prava mjeovitog tipa i
anglo.saksonskog,odnosno anglo-amerikog prava akuzatorskog tipa.
10. Pregled razvoja krivinog procesnog prava u BiH
Prouavanje historijskog razvoja krivinog procesnog prava u BiH ima viestruk znaaj:
1. upoznavanje sa historijskim razvojem je znaajno zbog boljeg razumjevanja rjeenja de lege lata,koja su namjenjena
konkretnim potrebama drutva u borbi protiv kriminaliteta,
2. omoguava predlaganje boljih i svrsishodnjijih rjeenja de lege ferenda,

WWW.EPRAVO.BA
3. ono ukazuje na drutvene,politike,socijalne,ekonomske,kulturne i druge okolnosti u kojima se razvijaju konkretno
drutvo,drava i njen pravni sistem,
4. ova razmatranja doprinose oscjeni instituta ove grane prava,kako kroz njihovu praktinu primjenu tako i kroz teorijsku
raspravu.
Ono to je slijedilo nakon raspada ex-Jugoslavije i njenog pravnog sistema 19992.g. i razvijalo se u narednim godinama
moe se posmatrati kroz tri samostalne,ali povezane etape.
Prva etapa zapoinje procesom ''nasljeivanja'' pravnih propisa bive zajednike drave.Rezultati ovih procesa su
ugraivanje krivinog zakonodavstva nekadanje Jugoalvije u krivinopravni sistem BiH.U cjelini preuzet Zakon o
krivinom postupku SFRJ mjenjan je sljedeem:
a) intervencije u zakonskom tekstu koje su obuhvatile stanje gaenja SFRJ i posebno njenog sudskog i izvrnog dijela
vlasti,i
b) promjene za bri i efikasniji krivini postupak,kao i pojednastavljenje njegovog odvijanja.
Nasljeene pravne norme trebale su se kroz odreeno vrijeme amjeniti pravnim propisima BiH,to je
uinjeno,fragmentarno,u okviru druge etape.
Druga etapa je obiljeena donoenjem novog krivinog zakonodavstva u BiH (Krivinog zakona FBiH,Zakona o
krivinom postupku i Zakona o izvrenju krivinih sankcija u FBiH) koje je stupilo na pravnu snagu krajem 1998.god.,a u
RS ogranienim izmjenama i dopuna krivinog zakonodavstva ex-Jugolavije tokom 1997.g.,te donoenjem Krivinog
zakona i Zakona o krivinom postupku BD BiH tokom 2000.godine.U reformi krivinog procesnog prava uzeti su u obzir
i instrumenti meunarodnog prava o pravima ovjeka.
Trea etapa je zapoela donoenjam Zakona o Sudu BiH u novembru 2000.godine.Da bi se moglo osigurati efikasno
ostvarivanje nadlenosti drave BiH,potovanje osnovnih prava i sloboda ovjeka i vladavine zakona na njenoj
teritoriji,osnovano je i Tuilatvo BiH u augustu 2002.godine.Istovremeno se odvijaju i intezivni reformski procesi,koji
rezultiraju donoenjem odreenih propisa koji se oznaavaju kao zakoni za borbu protiv korupcije i organizovanog
kriminaliteta,a meu kojim se posebno istiu Krivini zakon BiH,Zakon o krivinom postupku BiH i Zakon o zatiti
svjedoka pod prijetnjom i ugroenih svjedoka.Ovaj period obiljeen je i aktivnostima na reformi krivinog pravosua u
FBiH i RS.Treba posebno naglasiti da se u okviru ovih reformi nastoji unaprijediti uloga,znaaj i poloaj osnovnih
subjekata krivinog pravosua,te razviti instrumenatrije za efikasnu i zakonitu borbu protiv krminaliteta.

WWW.EPRAVO.BA

TREI DIO
OSNOVNA NAELA KRIVINOG PROCESNOG PRAVA
11. Naelo oficijelnosti krivinog gonjenja
Naelo oficijelnosti krivinog gonjenja se u teoriji krivino-procesnog prava odreuje kao naelo po kojem funkciju
krivinog gonjenja ostvaruje odreeni dravni organ ex officio (ili po slubenoj dunosti) u dravnom,odnosno javnom
interesu nezavisno od volje osobe koja je oteena krivinim djelom ili neke druge osobe koja bi imala interes da se u
odreenom predmetu (ne) ostvari funkcija krivinog gonjenja.Iz prava drave na kanjavanje (ius puniendi) izvodi se
pravo njenih organa da u javnom interesu i po slubenoj dunosti gone izvrioce krivinih djela bez obzira na zahtjev
osobe kojoj je krivinim djelom ugroeno ili povrijeeno neko subjektivno pravo.Ova funkcija je u najveem broju
savremenih pravnih sistema povjerena posebnom dravnom organu-javnom ili dravnom tuilatvu.
Za razliku od naela ofocijelnosti krivinog gonjenja ,naelo dispozicije preputa pravo krivinog gonjenja volji oteene
osobe,koja to gonjenje ostvaruje privatnom tubom.Mogue je da funkciju krivinog gonjenja vri svaki graanin,bez
obzira da li je neko njegovo pravo krivinim djelom povrijeeno ili ugroeno.U akuzatorskom tipu krivinog postupka
pokretanje i voenje postupka na ovaj nain ostvaruje se kroz popularnu tubu (actio popularis).
Naelo oficijelnosti nastaje i razvija se u inkvizitorskom krivinom posupku.
Predstavnik upravno-sudske vlasti ili inkvirent (istraitelj) bio je prvi na kojeg se odnosilo naelo
oficijelnosti.Reformama krivinog postupka tokom 19 vj. funkcija krivinog gonjenja po slubenoj dunosti je prenesena
na javno,odnosno dravno tuilatvo kao samostalni i od suda odvojen dravni organ.
U savremenom krivinom postupku naelo oficijelnosti je u prvom planu,ime se u najveoj mjeri ograniava gonjenje na
incijativu oteenog.
Materijalno krivino pravo predvia izuzetke od naela oficijelnosti krivinog gonjenja propisujui da se za neka krivina
djela goni po privatnoj tubi,a za neka na prijedlog oteenog.Kod krivinih djela koja se gone po privatnoj tubi,kao
tuilac se iskljuivo javlja oteeni (ili privatni tuilac),dok je kod krivinih djela koja se gone po prijedlogu,funkcija
krivinog gonjenja u rukama tuilatva i ostvaruje se ex officio,nakon to je oteeni podnio prijedlog za to gonjenje,Na
procesni pravni sistem ne poznaje gonjenje na incijativu oteenog.Prema naem krivinom procesnom pravu tuilatvo
je organ kojem se iskljuivo povjerava funkcija krivinog gonjenja.

WWW.EPRAVO.BA

12.Naelo legaliteta i oportuniteta

Naelo leagaliteta krivinog gonjenja znai da je tuilac duan preduzeti krivino gonjenje ako su ispunjenji zakonski
uslovi,bez obzira na njegov stav o tome da li je ili ne potrebno krivino gonjenje.Prema naelu legaliteta pokretanje
krivinog postupka zavisi od volje tuioca,tj. kadd su ispunjeni uslovi predvieni zakonom,pokretanje postupka nije za
tuioca samo mogunost ve i dunost.
Suprotno dunosti tuioca da kad su ispunjeni zakonski uslovi inicira pokretanje krivinog postupka i uestvuje u
postupku predvia se pravo tuioca da po naelu oportuniteta (cjelishodnosti) krivinog gonjenja ne preduzima krivino
gonjenje,bez obzira to su u konkretnom sluaju ispunjeni zakonski uslovi za to,ako to nije u dravnom,odnosno javnom
interesu.Kod naela oportuniteta tuilac nema pravo na proizvoljan izbor izmeu ostvarivanja funkcije krivinog gonjenja
i njenog neostvarivanja,ve samo pravo na ocjenu da li je,polazei od dravnog,odnosno javnog interesa,gonjenje u
konkretnom sluaju oportuno.
S obzirom da pravni sistemi s naelom oportuniteta razvijaju primjenu naela legaliteta za tea krivina djela,potrebno je
ukazati na prednosti i jednog i drugog naela.Kao prednosti naela legaliteta istiu se: jednakost graana pred zakonom,
nepristrasnost u ostvarivanju funkcije krivinog gonjenja,nezavisnost i objektivnost krivinog pravosua i generalno
preventivni efekti.
Prednosti naela oportuniteta su: izbjegavanje krivinog postupka za laka krivina djela ili za specifine kategorije
izvrilaca krivinih djela,procesne ekonomije,rastereenja krivinog pravosua,kao i otklanjanja negativnih posljedica
primjene krivinih sankcija,posebno kratkotrajnih kazni liavanja slobode.
U naem krivinom postupku je prihvaeno naelo legaliteta krivinog gonjenja tako da je tuilac duan preduzeti
krivino gonjenje ako postoje dokazi da je uinjeno krivino djelo,osim ako zakonom nije drugaije propisano.Tuilac je
duan preduzeti krivino gonjenje u svakom sluaju kad postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo.
Za ostvarivanje naela legaliteta krivinog gonjenja,uz postojanje dokaza da je krivino djelo izvreno ,vee se i uslov
koji se odnosi na nepostojanje zakonskih smetnji za krivino gonjenje.Izuzeci od naela legaliteta krivinog gonjenja i
primjena naela oportuniteta krivinog gonjenja propisani su za:
-Krivina djela za koja se goni po odobrenju.
-Krivina djela izvrena van teritorija BiH.
-Krivina djela ije se krivino gonjenje moe ustupiti stranoj dravi pod zakonom propisanim uslovima.
-Krivina djela povodom kojih e Glavni tuilac BiH svjedoku dati imunitet,jer svjedok i pored prava da ne odgovara na
pojedina pitanja ako bi ga istinit odgovor izloio krivinom gonjenju,odgovara na takva pitanja ako mu se da imunitet.
-Laka krivina djela iji su izvrioci maloljetne osobe.
-Krivina djela o kojima se raspravlja u postupku protiv pravne osobe.

10

WWW.EPRAVO.BA
Iako zakon prihvata naelo legaliteta krivinog gonjenja,tuilac ima pravo da odustane od krivinog gonjenja ako smatra
da vie ne postoje zakonski uslovi za krivino gonjenje.Tuilac moe odustati od krivinog gonjenja do zavretka glavnog
pretresa u prvostepenom postupku,a u postupku pred vijeem apelacionog odjeljenja.kad je to predvieno
zakonom.Mogunost tuioca da raspolae krivinopravnim zahtjevom i tako promjeni svoj stav naziva se naelo
mutabiliteta.
Suprotno tome,prema naelu imutabiliteta tuilac ne moe odustati od krivinog gonjenja,ve u postupku mora ostati do
kraja,dok se ne donese meritorna sudska odluka o predmetu suenja.
Tuilac je duan o neprovoenju,odnosno obustavi istrage obavjestiti te osobe u roku od tri dana.Tuilac moe povui
optunicu nakon njenog potvrivanja uz odobrenje sudije za prethodno sasluanje.
13.Naelo akuzatornosti
Naelo akuzatornosti ili optuno naelo tradicionalno se smatra jednim od osnovnih krivinoprocesnih naela.Ovo naelo
je iroko prihvaeno u savremenim krivinim postupcima,pa tako i u krivinom procesnom pravu BiH.Na ovom naelu je
poivala organizacija krivinog postupka u staroj Grkoj i Rimu.Prema ovom naelu krivini postupak se pokree i vodi
samo po zahtjevu tuioca (nemo iudex sine actore).Prihvatanje ovog naela omoguava razdvajanje osnovnih krivino
procesnih funkcija i njihovo povjeravanje razliitim subjektima.U tom smislu odvojena je funkcija krivinog gonjenja ili
optuenja i povjerena tuiocu.Tuilac funkciju krivinog gonjenja ostvaruje tako da pokree krivini postupak,zastupa
optubu pred nadlenim suom i preduzima druge potrebne i zakonom propisane krivinoprocesne radnje.Funkcija
presuivanje je,zahvaljujui naelu akuzatornosti povjerena posebnom subjektu-sudu.Funkcija presuivanja u mjeovitom
krivinom postupku podrazumjeva i incijativu za prikupljanje i izvoenje dokaza i odreene aktivnosti u postupku
utvrivanja injenica.Trea funkcija koju vri osumnjeeni odnosno optueni uz pomo branioca je funkcija
odbrane.Naelo akuzatornosti omoguava osumnjeenom,odnosno optuenom procesni poloaj stranke koja u krivinom
postupku raspolae pravom na odbranu.Posljedica prihvatanja naela akuzatornosti jeste i mogunost izgradnje krivinog
postupka kao spora dvije ravnopravne stranke koje u postupku pred sudom iznose tezu optube i tezu odbrane.Prema ZKP
BIH krivini postupak se moe pokrenuti i provesti samo na zahtjev tuioca.Naelo akuzatornosti izraeno je i u
procesnim odredbama o obustavi krivinog postupka,odnosno donoenju presude kojm se ptuba odbija ako tuilac
odustane od krivinog gonjenja.

14.Naelo kontradiktornosti

11

WWW.EPRAVO.BA
U sadrajnom smislu naelo kontradiktornosti omoguava strankama (tuiocu i osumnjeenom,odnosno optuenom) da
pred sudom iznose svoje navode i argumente za njih ,kao i da se izjasne o navodima suprotne stranke,a prije nego to sud
donese odluku povodom onog to je predmet raspravljanja u postupku.Stranke pred sudom iznose dvije suprotne teze:
tezu optube i tezu odbrane,iznose svoje razloge kojim pobijaju protivrazloge suprotne strane,a sud je duan da ih saslua
prije donoenja odluke o konkretnom krivinopravnom zahtjevu.Ravnopravnost stranaka je mogua zahvaljujui upravo
naelu kontradiktornosti.Naelo kontradiktornosti u akuzatorskom modelu krivinog postupka podrazumjeva nain
rjeavanja krivine stvari uz ulogu stranaka koje pred sudomizvode dokaze.U mjeovitom krivinom postupku,u okviru
primjene naela kontradiktornosti,sud je aktivan u odreenim granicama i ima mogunost izvoditi dokaze i prikupljati
saznanja o izvrenom krivinom djelu.U naem krivinom postupku zastupljeno je naelo kontradiktornosti.Ovo aelo
psebno dolazi do izraaja na glavnom pretresu dok je u istrazi i drugostepenom postupku predvieno u ogranienom
obimu.Glavni pretres poinje itanjem optunice,zatim slijedi provjeravanje kod optuenog da li je razumio ono to mu se
stavlja na teret,kao i iznoenje dokaza koji je potkrepljuju.Nakon toga optueni ili njegov branilac mogu izloiti koncept
odbrane.Dokazi se na glavnom pretresu izvode onim redom kojim se daje incijativa suprostavljenim stranama u
postupku:-dokazi ptube,-dokazi odbrane,-dokazi optube kojim se pobijaju navodi odbrane,odnosno-dokazi odbrane
kojim se iznose navodi na pobijanje,a tek zatim slijede dokazi ije je izvoenje naredio sud.Uz sudsko ispitivanje
svjedoka i vjetaka prihvaeno je i stranako ispitivanje ovih osoba.Pravo ispitivanja je dato strankama u obliku direktnog
ispitivanja,zatim unakrsnog ispitivanja i dodatnog ispitivanja.Naelo kontradiktornosti se ostvaruje i u procesnim
situacijama koje se odvijaju u pismenoj formi.U naem krivinom postupku je naglaeno naelo kontradiktornosti uz
ogranienu primjenu inkvizicionog naela.
15.Naelo utvrivanja materijalne istine
Naelo utvrivanja materijalne istine o nevinosti ili krivnji osobe protiv koje se vodi krivini postupak nije sakmo jedno
od najvanijih krivinoprocesnih naela ve je i jedan od drutveno prihvatljivih ciljeva krivinog postupka.Krivini
postupak u BiH obojen je tradicionalnim shvatanjem doktrine mjeovitog tipa krivinog postupka u smislu da prije
donoenja obavezujue sudske odluke treba utvrditi istinu o tome da li je u konkretnom primjeru izvreno krivino djelo i
da li se na optuenog mogu primjeniti norme materijalnog krivinog prava o izricanju krivinopravnih sankcija.
Utvrivanje istine je u dravnom,odnosno javnom interesu i kanjen moe i smije biti samo onaj optueni ija je krivina
odgovornostpotpuno i nesporno utvrena.
Naelo utvrivanja materijalne istine izraava se i prihvatanjem inkvizicionog naela prema kojem je sud ovlaten da i
bez prijedloga stranaka i branioca naredi izvoenje dokaza da u svakom trenutku postavi pitanje svjedoku ili
vjetaku,odnosno da nakon to svjedok ili vjetak bude ispitan postavi pitanja,da na glavnom pretresu u odgovarajuoj
mjeri nadzire nain i redosljed ispitivanjasvjedoka i izvoenje dokaza,vodei rauna da ispitivanje i izvoenje dokaza
bude efikasno za utvrivanje istine,kao i da se brine za svestrano pretresanje predmeta i otklanjanje svega to odugovlai
postupak,a ne doprinosi rjeavanju stvari.

12

WWW.EPRAVO.BA
Zakonodavc ne odreuje pojam ,a ni obiljeja ''istine''za potrebe krivinog postupka.Pitanje utvrivanja istine se ne
postavlja u doba inkvizitorskog krivinog postupka,s obzirom da je za tadanje prilike cilj krivinog postupka bila
formalna istina.Zbog toga se nazivom materijalna istina oznaava utvrivanje injenica do kojeg sudija dolazi
slobodno,nesputan dokaznim pravilima.U pogledu obiljeja istine koja se utvruje u krivinom postupku,postavlja se
pitanje da li je ta istina apsolutna ili relativna u odnosu na to kako se krivilno djelo zaista desilo u prolosti.U doktrini
krivinog procesnog prava su se o tome razvile sljedee osnovne teorije: teorija odraza,teorija skladnosti ili adekvatnosti i
konsenzualna teorija.
Istina koja se utvruje u krivinom postupku je subjektivna i relativna,jer njeno utvrivanje uvijek zavisi od linosti
sudije,njegovih uvjerenja,znanja ili iskustva,kao i sredstava saznanja u krivinom postupku koja ne garantuju uvije
utvrivanje istine,odnosno sama dokazna sredstva pomou kojih se najee utvruje istina u krivinom postupku su
subjektivna.O naelu utvrivanja materijalne istine govore i meunarodni dokumenti iz oblasti krivinog prava.Statut
Meunarodnog krivinog suda predvia pravo i dunost tuioca da,u cilju utvrivanja istine proiri istragu kao bi utvrdio
sve injenice i dokaze bitne za ocjenu da li je osumnjeeni krivino odgovoran po ovom Statutu i pri tome je duan da
jednaku panju posveuje ispitivanju kako oteavajuih tako i olakavajuih okolnosti u konkretnom sluaju.
O tome da li je naelo utvrivanja materijalne istine prihvaeno u naem krivinom procesnom pravu proizilazi iz
sljedeih procesnih instituta koji slue njenom utvrivanju:
--Opta je obaveza suda,tuioca i drugih dravnih organa koji uestvuju u krivinom postupku da s jednakom panjom
ispituju i utvruju kao injenice koje terete osumnjeenog,odnosno optuenog (injenice in peius),tako i one koje mu idu
u korist (in favorem).
--Ocjena dokaza po slobodnom uvjerenju naglaen aje i obavezom sudada savjesno ocjeni svaki dokaz pojedinano i u
vezi sa ostalim dokazima i da na osnovu takve ocjene izvede zakljuak da li je neka injenica dokazana.
--Zakonska rjeenja o provjeravanju priznanja krivnje.
--Dunost sudije,odnosno predsjednika vijea da se stara za svestrano pretresanje predmeta i otklanjanje svega to
odugovlai postupak,a ne doprinosi rjeenju stvari.
--U skladu sa inkvizicionom maksimom,na glavnom pretresu se izvode i dokazi koje je naredio sudija,odnosno vijee.
--Presuda se moe pobijati zbog pogreno ili nepotpuno utvrenog injeninog stanja kad je sud neku odlunu injenicu
pogreno utvrdio ili nije utvrdio.
--Iznoenje dokaza u krivinom postupku nije vezano ni za kakav rok.Pozitivno procesno zakonodavstvo omoguava
iznoenje dokaza u toku prvostepenog postupka,te stranke i branilac imaju pravo predlagati dokaze do zavretka dokaznog
postupka na glavnom pretresu.
--Sud je ovlaten i za rjeavanje prethodnih pitanja ,bez obzira da li je o takvom prethodnom pitanju ve donio odluku sud
u nekom drugom postupku ili neki drugi organ.
Procesne odredbe koje predstavljaju odstupanje od naela utvrivanja materijalne istine u krivinom postupka bile bi
sljedee:
*

Zbog zatite prava i sloboda ovjeka,u krivinom postupku je obezbjeeno pravo na utnju i mogunost davanja lanog

iskaza.

13

WWW.EPRAVO.BA
* U interesu zatite prava optuene osobe je i princip zabrane preinaenja presude na tetu optuenog.
* Naelo ne bis in idem ili zabrana ponovnog suenja u istoj krivinoj stvari,takoer predstavlja odstupanje od naelnog
stava da se u krivinom postupku treba utvrditi materijalna istina.
* Iako je u krivinom postupku potrebno utvrditi materijalnu istinu,ona se ipak ne smije utvrivati na zakonom zabranjen
nain ili nedoputenim sredstvima.
* Odstupanje od naela utvrivanja materijalne istine u krivinom postupku predstavlja i posljedica naela akuzatornosti
,koja se ogleda u postojanju subjektivnog i objektivnog identiteta izmeu presude i optube.
* U postupku po vanrednom pravnom lijeku moraju se odreene injenice dokazivati pravosnanom presudom.Insistiranje
na odreenim dokazima,odnosno odstupanje od njih u izuzetnim sluajevima oteava utvrivanje materijalne istine u
konkretnoj krivinoj stvari.
* Iskljuivanje i oslobaanje od dunosti svjedoanja predstavlja put za rjeavanje sukoba suprotnih interesa u postupku:
interesa da se utvrdi materijalna istina o krivinom djelu i njegovom izvriocu i interesa da se istina o nekim injenicama
sauva kao tajna,odnosno da se odreenim osobama prui zatita zbog njihovih specifinih i vrlo bliskih porodinih i
drugih odnosa i veza.
16.Naelo slobodne ocjene dokaza
Naelo slobodne ocjene dokaza je u neposrednoj vezi sa naelom utvrivanja materijalne istine u krivinom
postupku.Ovo naelo znai da sud ocjenjuje izvedene dokaze u skladu sa svojom logikom i psiholokom analizom,pri
emu nije vezan za zakonska pravila koja bi a priori odreivala vrijednost pojedinih dokaza.Ocjena dokaza po slobodnom
uvjerenju je mogua u dva oblika.Na jednoj strani je pravo suda da prema svom slobodnom uvjerenju ocjeni dokaze u
konkretnom krivinom postupku,s tim da sud nije duan iznjeti razloge za svoje ubjeenje,odnosno u obrazloenju svoje
odluke nije duan navesti razloge zbog kojih su odreene injenice uzete kao dokazane ili nedokazane.
Prilikom odluivanja po unutranjem uvjerenju,sudija objavljuje osuujuu ili oslobaajuu presudu zavisno od toga da li
je ubijeen ili nije u krivnju optuenog,s tim to nije duan da obrazloi donesenu odluku.Na drugoj strani,postoje pravni
sistemi koji uz slobodnu ocjenu dokaza veu i dunost suda da nakon objavljivanja odluke obrazloi svoju slobodnu
ocjenu dokaza.
U historijskom razvoju poznata su dva naina ocjene dokaza koji se oznaavaju kao teorija zakonske ocjene dokaza i
teorija slobodne ocjene dokaza.Izvrena je klasifikacija dokaza u kvalitativnom i kvantitativnom smislu.U okviru teorije
zakonske ocjene dokaza razvile su se pozitivna dokazna teorija i negativna dokazna teorija.Prema pozitivnoj zakonskoj
teoriji unaprijed je pravnim pravilima bilo propisano da se odreena injenica mora uzeti kao dokazana ako se prikupe
dokazi odreenog kvaliteta ili odreen broj dokaza,bez obzira na unutranje uvjerenje onoga ko presuuje.Prema
negativnoj zakonskoj teoriji uz zahtjev o postojanju odreenih dokaza u smislu njihovog kvaliteta i broja,javlja se i
zahtjev o ocjeni sakupljenih dokaza.Naime,odreena injenica se moe uzeti kao dokazana ako su se ispunili zakonski
uslovi u pogledu kvaliteta i broja dokaza i ako istovremeno sudija,prema svom vlastitom uvjerenju,zakljui da je odreena
injenica dokazana.

14

WWW.EPRAVO.BA
Prema odredbi l.15 ZKP BIH pravo suda,tuioca i drugih organa koji uestvuju u krivinom postupku da ocjenuju
postojanje ili nepostojanje injenica je slobodno,
odnosno nije vezano ni ogranieno posebnim formalnim dokaznim pravilima.Ocjena dokaza prema slobodnom
uvjerenju,znai da vrijednost dokaza nije unaprijed odreena ni kvalitativno ni kvantitativno.Slobodna ocjena dokaza se
moe sagledati u drugostepenom postupku,jer se u obrazloenju presude iznosi na osnovu ega se uzima da je neka
injenica dokazana,odnosno da nije dokazana,te nain na koji je dolo do takvog zakljuka.
Pozitivno procesno pravo poznaje odstupanja od naela slobodne ocjene dokaza:
--Kod ponavljanja postupka u korist osuenog,odnosno na tetu optuenog,davanje lanog iskaza svjedoka,vjetaka ili
tumaa,ili krivina djela korupcije,zloupotrebe slubene i druge dunosti sudije,tuioca ili osobe koja je vrila istranje
radnje dokazuju se pravosnanom presudom da su navedene osobe proglaene krivim za odreena krivina djela.
--Propisivanjem obaveze za organe krivinog postupka da narede odreeno vjetaenje,kako bi se utvrdio,npr.uzrok smrti
neke osobe,teina tjelesne povrede ili uzrok za neuraunljivost ili bitno smanjenu uraunljivost osumnjeenog,odnosno
optuenog.
--Posebna pravila o dokazima u sluajevima seksualnih delikata.

17.Naelo neposrednosti u provoenju i ocjeni dokaza

Naelo neposrednosti se ogleda u zahtjevu da izlaganja stranaka,izvoenje dokaza i sve druge radnje potrebne za
formiranje odluke moraju biti izvedene pred sud koji e donjeti odluku,tako da sud prima,bez posredovanja drugih
organa,ulne utiske o cjelokupnom procesnom materijalu na kojem e se zasnivati njegova odluka.
U teoriji se razlikuje formalna neposrednost ili neposrednost u uem smislu i materijalna neposrednost ili neposrednost u
irem smislu.Neposrednost u uem smislu znai da sud mora u dokaznom postupku sam ostvariti kontakt sa izvornim
dokazom.Naelo neposrednosti u irem smislu znai da sud ne smije niti zamjeniti izvorni dokaz izvoenjem nekog
drugog dokaza o njegovom sadraju,ngo mora uvijek nastojati da se pribavi i na glavnom pretresu izvede taj izvorni
dokaz.
Moe se zakljuiti da se o posrednom izvoenju i ocjeni dokaza moe govoriti onda ako se itaju zapisnici o dokaznim
radnjama poduzetim u toku krivinog postupka ili pred nekim drugim organom.
Krivino procesno pravo u BiH propisuje da sud zasniva presudu samo na injenicama i dokazima koji su izneseni na
glavnom pretresu.Dokazi koji nisu neposredno izvedeni i toku glavnog prtresa i podvrgnuti neposrednoj ocjeni suda ne
mogu se uzeti u obzir prilikom donoenja presude.Uz naelo neposrednosti sud je u mogunosti da ocjenjuje dokaze ne
samo po logikim pravilima,ve i psiholokim.
Osnovna pravila za provoenje ovog naela su:

15

WWW.EPRAVO.BA
--Presuda se moe temeljiti samo na dokazima koji su neposredno izvedeni na glavnm pretresu.Dokazi izvedeni u istrazi
se moraju ponoviti na glavnom pretresu ako se ele iskoristiti za donoenje odluke.
--Osobe koje se pozivaju na glavni pretres u svojstvu optuenog,svjedoka ili vjetaka dune su se odazvati pozivu suda.
--Zabrana suenja u odsustvu stranaka,to je posebno naglaeno za optuenog.
--Permanentno prisustvo svih lanova sudskog vijea na glavnom pretresu je obavezno.
--U interesu ouvanja naela neposrednosti,radnje glavnog pretresa moraju biti preduzete u kontinuitetu i koncentrisano.U
vezi sa naelom neposrednosti u provoenju i ocjeni dokaza,prekid glavnog pretresa nema negativnog uticaja na to
naelo,jer se glavni pretres nastavlja uvijek pred istim sudijom,odnosno vijeem i prije nego to proe osam dana.
--Presuda se izriito objavljuje istog dana kada je zavren glavni pretres.Ako sud nije u mogunosti da sitog dana kada je
zavren glavni pretres izrekne presudu,odloit e se objavljivanje presude najvie za tri dana i odredit e vrijeme i mjesto
objavljivanja presude.
Pozitivno procesno pravo predvia izuzetke od naela neposrednosti:
* Iako sud u pravilu odluuje samo na osnovu dokaza koji su neposrdno izvedeni na glavnom pretresu,ipak se dozvoljava
njihovo posredno izvoenje na glavnom pretresu.Primjena naela posrednosti dozvoljena je u sljedeim sluajevima:sasluanje van sudnice svjedoka ili vjetaka koji nije u mogunosti da doe na glavni pretres,a ije je svjedoenje vano
za konkretni krivini predmet;-sasluanje svjedoka ako je to neophodno,prilikom rekonstrukcije dogaaja;-itanje
zapisnika o iskazima datim u istrazi prilikom ispitivanja na glavnom pretresu osobe koja je ispitana,odnosno sasluana u
istrazi;-itanje zapisnika o iskazima datim u istrazi jer su sasluane osobe umrle ili su duevno oboljele ili se ne mogu
pronai,ili je njihov dolazak pred sud nemogu ili je znatno oteaniz vnih razloga ili ako bez zakonskih razloga nee da
daju iskaz na glavnom pretresu;-itanje zapisnika o ispitivanju osumnjeenog iz istrage ako se u toku glavnog pretresa
optueni koristi pravom da nije duan iznjeti svoju odbranu ili odgovarati na postavljena pitanja;-iuzetna upotreba kao
dokaza ovjerenih kopija umjesto orginala pismena,zapisa ili fotografije;-itanje zapisnika o sasluanju zatienog
svjedoka.
* Zakon predvia prekid i odlaganje glavnog pretresa,kao odstupanja od zahtjeva da s radnje na glavnom pretresu odvijaju
u kontinuitetu.S tim u vezi procesno pravo predvia sljedee: a) kod odlaganja glavnog pretresa due od 30 dana,glavni
pretres mora ponovo poeti.Sud moe,za saglasnost stranaka i branioca,odluiti da se u ovakvom sluaju svjedoci i
vjetaci na sasluavaju ponovo i da se ne vri novi uviaj,nego da se koriste iskazi svjedoka i vjetaka dati na ranijem
glavnom pretresu,odnosno da se koristi zapisnik o uviaju.b)sve navedeno vrijedi i za primjer ako se izmjenio sastav
vijea,c) u sluaju da se glavni pretres dri pred drugim sudijom,odnosno predsjednikom vijea-glavni pretres mora
ponovo poeti i dokazi se moraju ponovo izvesti.
Drugostepeni sud drugaiju ocjenu dokaza od one iz prvostepenog postupka moe dati samo onda ako je dokaze
neposredno izveo.
18.Naelo usmenosti

16

WWW.EPRAVO.BA
Naelo usmenosti se odnosi na oblik u kojem se preduzimaju krivinoprocesne radnje.Naelo pismenosti,kao suprotnost
naelu usmenosti znai znai da sud svoju odluku zasniva iskljuivo na pisanom dokaznom materijalu,tj.na dokazima koji
se nalaze u spisu krivinog predmeta.Naelo usmenosti na glavnom pretresu znai,posebno sljedee:
-sav procesni materijal na kojem sud zasniva presudu mora se na glavnom pretresu iznijeti u smenom obliku,
-tuilac i optueni svoje izjave daju usmeno,
-tuilac ita optunicu na poetku glavnog pretresa,
-dokazni postupak je usmen,
-zavrne rijei tuioca,oteenog,branioca i optuenog su takoer usmene,
-izreka presude e se uvijek javno proitati i ukratko e se izloiti razlozi za odreenu presudu.
A u drugostepenom postupku,naelo usmenosti se izraava na ovaj nain:
-sjednica vijea u drugostepenom postupku poinje izlaganjem podnosioca albe,a nakon toga druga strana izlae odgovor
na albu.Rad ovog vijea se odvija prema naelu usmenosti,
-na pretres pred vijeem apelacionog odjeljenja primjenjuju se odredbe koje se odnose na glavni pretres u prvostepenom
postupku.
Moe se zakljuiti da sve ono na emu sud zasniva svoju presudu mora biti usmeno izneseno ili saopteno na glavnom
pretresu.
19.Naelo pravinog postupka
Izuzetna vrijednost naela pravinog postupka uvodi ga u meunarodno pravo o pravima ovjeka,kao i u nacionalne
krivinoprocesne sisteme.Pravo na pravian postupak potie iz anglo-saksonske pravne tradicije i moe mu se ui u trag
ve u dokumentu Magna charta libertatum.
Drave i same svijesne svojih obaveza prema EKLJP preduzimaju mjere u cilju izbjegavanja u budunosti moguih
povreda prava na pravian postupak.Tako se postepeno oblikuje ''univerzalizam''prava ovjeka uz uvaavanje relativizma
nacionalnih tradicija.Naelo pravinog postupka obuhvata vei broj prava svakog ovjeka protiv kojeg se vodi krivini
postupak.Ova prava omoguavaju pravian postupak svakoj osobi i odreuju uslove koji su potrebni da bi se odreeni
postupak mogao oznaiti kao pravian.Konkretizacija prava na pravian postupak u krivinim predmetima pkazuje da se
radi o:
-Pravu svakog ovjeka da o krivinoj optubi protiv njega odlui nazavisan i nepristrasan sud koji je ustanovljen
zakonom.
-Pravu na javno suenje i javno objavljivanje presude,jer je to u interesu kako stranaka,tako i graana,jer se tim putem
vri i kontrola nad radom sudskih organa.
-Pravo na suenje u razumnom roku.Na odugovlaenje krivinog postupka mogu uticati:sloenost sudskog
predmeta,postupanje sudskih i drugih dravnih organa,postupanje stranaka i vanost ishoda postupka za podnositelja
zahtjeva.

17

WWW.EPRAVO.BA
-Naelu ravnopravnosti stranaka ili ''jednakosti oruja''to znai da svaka strana u postupku mora imati iste mogunosti da
zloi svoje argumente,odnosno obje strane imaju pravo na informacije o injenicama i navodima suprotne strane i pravo
odgovora na te navode.
-Presumpciji nevinosti.Smaisao ove pretpostavke je da svako ko je optuen za krivino djelo ima pravo da se smatra
nevinim dok se na zakonit nain ne utvrdi njegova krivnja.
-Pravu osumnjeenog,odnosno optuenog,da odmah i na jeziku koji razumije bude obavjeten o prirodi i razlozima
optube protiv njega.
-Pravu osumnjeenog,odnosno optuenog na odgovarajue vrijeme i mogunosti za pripremanje odbrane.
-Pravu osumnjeenog,odnosno optuenog da se brani sam ili uz pomo branioca kojeg sam izabere ili koji mu je dodjeljen
po slubenoj dunosti ako nema dovoljno sredstava da plati pravnu pomo.
- Pravu osumnjeenog,odnosno optuenog na predlagaje i ispitivanje svjedoka odbrane i ispitivanje svjedoka optube (in
peius).
- Pravu osumnjeenog,odnosno optuenog na besplatno prevoenje ako ne razumije ili ne govori jezik koji je u upotrebi
na sudu.
Naelo pravinog postupka u krivinim stvarima:

zabranjuje diskriminaciju ili razlikovanje meu strankama,

obezbjeuje izricanje krivinih sankcija u skladu sa prihvaenim pravnim standardima,

obezbjeuje odvijanje krivinog postupka pred dravnim organom,

obezbjeuje osumnjeenom,odnosno optuenom osnovne procesne garancije.

Iz pozitivnog procesnog zakonodavstva u BiH moe se zakljuiti da to pravo treba obezbjediti da niko nevin ne bude
osuen,a da izvriocu krivinog djela nadleni sud i u zakonito pokrenutom i provedenom postupku izrekne
krivinopravnu sankciju pod uslovima koje predvia materijalno krivino pravo.
20.Naela pretpostavke nevinosti i in dubio pro reo
U domaem procesnom pravu pretpostavka nevinosti je odreena u skladu sa meunarodnim dokumentima i predvia da
se svako smatra nevinim za krivino djelo dok se pravosnanom presudom suda ne utvrdi njegova krivnja.Pretpostavka
nevinosti se prihvata u toku cijelog krivinog postupka,ali se odnosi i na radnje koje mu prethode a kojima dravni organi
prikupljaju podatke o krivinom djelu.Procesna pretpostavka nevinosti je tzv.privremena pretpostavka koja vrijedi dok se
suprotno ne dokae.U krivinoprocesnoj teoriji presumpcija nevinosti ima ove odraze u realnosti krivinoprocesnih
odnosa:
-osumnjeeni,odnosno optueni ima pravo ali ne i dunost da se brani,
-osumnjeenije osloboen tereta dokazivanja i pripada mu privilegija protiv samooptuivanja,
obaveza ili teret dokazivanja pada na tuioca,
-u sluaju sumnje sud uvijek mora ii u korist optuene osobe.

18

WWW.EPRAVO.BA
Jedna od neposrednih posljedica presumpcije nevinosti je izriita zakonska odredba prema kojoj se sumnja u pogledu
postojanja injenica koja ine obiljeja krivinog djela ili o kojim ovisi primjena neke odredbe krivinog zakonodavstva
rjeava presudom na nain koji je povoljniji za optuenog .Rije je o naelu in dubio pro reo.Shodno ovom aelu sud e
donjeti oslobaajuu presudu ne dsamo kad je dokazana nevinost optuenog ve i onda kad nije dokazana krivnja
optuenog.Naelo in dubio pro reo sadri dva osnovna pravila .Prvo pravilo je da injenice koje idu na tetu optuenog
moraju biti utvrene sa potpunom sigurnou.Drugo pravilo je da se injenice koje idu u korist optuenog uzimaju za
utvrene ak i onda kad su samo vjerovatne.

21.Naelo ne bis in idem

Zabrana suenja u istoj krivinoj stvari izraena je kroz naelo ne bis in idem.Ovo naelo se ne moe derogirati u vrijeme
rata ili drugog vanrednog stanja.
ZKP BIH naglaava da niko ne moe biti ponovo suen za djelo za koje je ve bio uen i za koje je donesena pravosnana
sudska odluka.Naelo ne bis in idem obuhvata dva kumulativna uslova:
-da je krivini postupak ve voen protiv odreene osobe za odreeno krivino djelo
-da je donesena pravosnaana sudska odluka o tom krivinom predmetu.Za naelo ne bis in idem veu se pojmovi
formalne i materijalne pravosnanosti.Po pravilu obje ove pravosnanosti nastupaju u isto vrijeme ,iako se meusobno
razlikuju u svom znaenju i posljedicama.Formalno pravosnana je ona sudska odluka koja se vie ne moe pobijati
albom ili kad alba nije doputena.Odluka koja je i materijalno pravosnana sprijeava da se o istom krivinom dogaaju
i istom izvriocu ponovo raspravlja.Pravosnanost u materijalnom smislu znai zabranu ponovnog voenja krivinog
postupka o onoj krivinoj stvari o kojoj je donesena pravosnana sudska odluka,odnosno da se na taj nain zavreni
krivini postupak moe ponoviti samo na osnovu odredbi o ponavljanju postupka kao vanrednompravnom lijeku.to se
tie vrste sudskih odluka,misli se na presude i rjenja kao sudske odluke koje,pod odrreenim zakonskim uslovima
stupaju na pravnu snagu.
22.Naelo upotrebe jezika i pisma u krivinom postupku
Zakoni o krivinom postupku Bih predviaju,s jedne strane ,naelo ravnopravne upotrebe slubenih jezika i pisama BiH u
krivinom postupku,a s druge strane govore o pravu krivinoprocesnih subjekata na upotrebu maternjeg jezika ili jezika
koji razumije,bez obzira da li je taj jezik i slubeni jezik na kojem se vodi krivini postupak.Dakle,uesnici u postupku
imaju pravo upotrebljavati bilo koji od slubenih jezika i pisama u svim radnjama postupka.Meunarodne sudije su
ovlatene da koriste engleski jezik u svim pstupcima pred sudom BiH.Meunarodni tuioci su ovlateni koristiti engleski
jezik u svim postupcima pred sudom BiH ili u okviru poslova koji su u njihovoj nadlenosti.U oba sluaja
prevoenje,odnosno tumaenje na jedan od slubeih jezika BiH obezbjeuje sudski tuma.Stranke,svjedoci i ostali
uesnici u postupku imaju pravo sluiti se maternjim jezikom ili jezikom koji razumiju.U tijesnoj vezi sa navedenim je

19

WWW.EPRAVO.BA
davanje pouke o pravu na upotrebu jezika i pisma,ova pouka se mora dati prije prvog ispitivanja,a osoba se tog prava
moe odrei ako zna jezik na kojem se vodi postupak.U zapisniku e se zabiljeiti ne samo da je data pouka o pravu na
upotrebu jezika ve i izjava osobe u vezi sa koritenjem ovog prava.Prevoenje obavlja sudki tuma a trokovi prevoenja
se nee naplaivati od osoba koje su dune da nadoknade tokove krivinog postupka.

23.Naelo javnosti u krivinom postupku

Ovo naelo se prije svega odnosi na granasku javnost odnosno pravo drugih osoba koje u konkretnom krivinom
postupku nemaju procesni subjektivitet da prisustvuju sudskim raspravama.Osnovna funkcija ovog naela jeste
kontroliranje rada krivinoprocesnih subjekata u krivinom postupku, te to efikasnije ostvarivanje nepristrasnosti i
objektivnog suenja.Ovo naelo utie na:
-kvalitetnije suenje i donoenje sudskih odluka
-preventivno djeluje na suzbijanje kriminaliteta
-preventivno djeluje na razvijanje morala, discipline
Sudske rasprave su za javnost otvoren dogaaj, i svi oni koji su prisutni suenju imaju pravo da izvjetavaju sa
suenja.Vano je napomenuti da informisanje javnosti kroz medije mora biti objektivno, to znai da se osoba u toku
krivinog postupka ne smije prikazivati kao kriminalac, niti je doputeno u javnosti stvarati sud o njenoj krivnji.Ovo
naelo je prisutno i na glavnom pretresu pred prvostepenim sudom, kao i na pretresu pred drugostepenim sudom, te na
sjednici vijea drugostepenog suda.Nae zakonodavstvo poznaje naelo tajnosti prethodnog krivinog postupka
(istrage).A to je tako zbog:
-osiguranja efikasnosti u rasvjetljavanju konkretnog kriminalnog dogaaja
-zbog zatite prava osumnjiene osobe
-zbog primjene naela presumcije nevinosti
Glavnom pretresu mogu prisustvovati samo punoljetne osobe.
Ovo naelo ne vrijedi za vijeanje i glasanje vijea koje sudi u toku glavnog pretresa.Vijeanju i glasanju mogu
prisustvovati samo lanovi vijea i zapisniar.
Maloljetne osobe ne mogu prisustvovati glavnom pretresu.Ako se moraju sasluati kao svjedoci u sudnici borave samo
onoliko koliko je potrebno da daju svoj iskaz.U sudnici je zabranjeno filmsko i televizijsko snimanje. Izuzev, predsjednik
suda moe odobriti snimanje.Samo pod zakonskim slovima moe se iskljuiti opta javnost (to je pravo grana da
prisustvuju sunju).Pa tako javnost se moe iskljuiti:
a.ako je to u interesu dravne bezbjednosti
b.zbog uvanja javnog reda
c.zbog zatite morala u demokratskom drutvu
d.zbog zatite linog i intimnog ivota optuenog
e.zbog zatite linog i intimnog ivota oteenog
f.zbog zatite maloljetnih lica

20

WWW.EPRAVO.BA
g.zbog zatite interesa svjedoka
Sud moe dopustiti da na glavnom pretresu na kojem je javnost iskljuene budu prisutne slubene osobe, nauni i javni
radnici, te na zahtjev optuenog moe sud dopustiti da budu prisutni i brani/vanbrani drug te bliski suradnici.Sudija je
duan osobe koje su prisutne upozoriti da su dune kao tajnu da uvaju sve ono to su na pretresu saznale.Te ukoliko budu
odavale tajne neovlateno, to predstavlja krivino djelo.Odluka i iskljuivanju javnosti donosi se u obliku rjeenja
koje mora biti obrazloeno i javno objavljeno.Presuda se uvijek objavljuje javno.U postupku prema maloljetnicima
javnost je uvijek iskljuena.S tim da se odluka moe objaviti ali bez navoenja linih podataka maloljetnika.

ETVRTI DIO
SUBJEKTI KRIVINOG POSTUPKA
24. Subjekti krivinog postupka-pojam i podjela
Prema naelu akuzatornosti za krivini postupak su vezane tri odvojene funkcije koje su povjerene razliitim i
samostalnim subjektima.To su funkcija krivinog gonjenja,funkcija odbrane i funkcija presuenja.Ove funkcije se esto
nazivaju glavnim ili osnovnim funkcijama,pa se i subjekti koji ih vre oznaavaju na isti nain.U savremenom krivinom
postupku funkciju krivinog gonjenja vri ovlateni tuilac,odnosno (a) tuilac kao samostalni dravni organ kojem je
zakonom dato pravo i dunost krivinog gonjenja,zatim (b) oteeni kao tuilac ili supsidijarni tuilac i (c) privatni
tuilac.Osumnjeeni,odnosno optueni vri funkciju odbrane.
U ostavrivanju te funkcije njemu pomae branilac,a u zakonom odreenim sluajevima i odreene osobe.Funkcija
presuenja iskljuivo pripada sudu,jer samo taj organ drutvene zajednice moe donjeti odluku u konkretnoj krivinoj
stvari.Dakle,tuilac,osumnjeeni (optueni) i sud su glavni ili osnovni subjekti krivinog postupka,koji imaju zakonom
predviena prava i dunosti u toku krivinog postupka.
Subjekti nemaju potpuno ravnopravne poloaje u krivinom postupku.Njihova prava i dunosti su razliitog kvaliteta i
kvantiteta,tako da meu njima postoje odreene razlike.Sud je dravni organ kojji ima pravo i dunost da meritorno
odluuju o krivinopravnom zahtjevu,kao i o drugim zahtjevima tuioca i osumnjeenog,a oni su duni prihvatiti sudske
odluke i njihove posljedice.
Krivinoprocesne stranke i sud nisu jedini krivinoprocesni subjekti.U krivinom postupku uestvuju i druge pravne ili
fizike osobe-ili sporedni krivinoprocesni subjekti.U teoriji krivinoprocesnog prava razvrstavaju se prema sljedeim
kriterijima:
1. sporedni krivinoprocesni subjekti,jer ne vre osnovne krivinoprocesne funkcije nego u krivinoprocesnom odnosu
zasnovanom izmeu osnovnih subjekata raspolau odreenim pravima i dunostima;
2. zastupnici krivinoprocesnih subjekata (npr.zakonski zastupnik ili punomonik);
3. pomonici krivinoprocesnih subjekata (npr.branilac);

21

WWW.EPRAVO.BA
4. osobe koje u krivinom postupku uestvuju u tzv. adhezionom ili pridruenom postupku);
5. osobe koje su krivinom postupku subjekti odreenih dunosti i prava (svjedoci,vjetaci).
Za krivinoprocesne subjekte se veu osnovna krivinoprocesna naela a posebno naelo akuzatorosti,te naelo
odjeljenosti procesnih funkcija u smislu nemogunosti njihovog kumuliranja u jednoj osobi i u istoj krivinoj stvari,osim
kad to zakon dozvoljava.
25. Stranke-opti pojam
Stranke su subjekti koji u krivinom postupku ostvaruju suprotne interese i raspolau samostalnim procesnim pravima i
dunostima.U tom smislu,stranka je krivinoprocesni subjekt koji u ime drave istie krivinopravni zahtjev i povodom
njega zahtjeva sudsku odluku (tuilac) i subjekt prema kome je usmjeren krivinopravni zahtjev i prema kome se zahtjeva
sudska osluka (osumnjeeni).
U teoriji krivinoprocesnog prava se govori o materijalnopravnom i procesnopravnom pojmu stranke.Za odreivanje
pojma stranke u materijalnopravnom smislu,polazi se,od materijalnopravnog odnosa koji nastaje izvrenjem krivinog
djela izmeu drave i izvrioca krivinog djela.Materijalnopravni pojam stranke nije prihvatljiv,jer stranka ne moe biti
onaj subjekt koji istovremeno ima pravo i da sudi.Zato se danas pojam stranke odreuje iskljuivo u procesnopravnom
smislu ime se doprinosi izgradnji krivinog postupka kao spora izmeu dvije,u to veem obimu,ravnopravne stranke.
U krivinom postupku stranke su naelno meusobno izjednaene u pogledu mogunosti ostvarivanja svojih interesa i
zahtjeva pred sudom.U realnosti krivinoprocesnih odnosa stranke nisu u potpunosti izjednaene,jer se zbog
krivinoprocesnih funkcija koje obavljaju nalaze u poziciji da raspolau razliitim pravima i dunostima.
I prema naem krivinom procesnom pravu stranke su tuilac i osumnjeeni.Ti krivinoprocesni subjekti su u principu
ravnopravni.Tako je tuilac duan da sa jednakom panjom ispituje i utvruje kako injenice koje terete
osumnjeenog,tako i one koje im idu u korist,a sud je duan prema strankama se odnositi na jednak nain i svakoj strani
pruiti jednake mogunosti u pogledu pristupa dokazima i njihovom izvoenju na glavnom pretresu.
26. Stranaka i procesna sposobnost
Za zasnivanje krivinoprocesnog odnosa stranka mora imati stranaku (legitimatio ad causam) i procesnu (legitimatio ad
processum) sposobnost.
Stranaka sposobnost je sposobnost osobe da bude stranka u konkretnom krivinom postupku,dakle da bude tuilac ili
osumnjeeni.Stranaka sposobnost se mora raspraviti odvojeno za svaku stranku.
Nae pravo ne poznaje mogunost vie vrsta tuilaca koji mogu ostvarivati funkciju krivinog gonjenja.Funkcija
krivinog gonjenja ili pozicija stranke koja vri tu funkciju,pripda iskljuivo tuiocu kao organu koji u ime drave istie
krivinopravni zahtjev prema izvriocu krivinog djela.Svaki izvrilac krivinog djela nije a priori osumnjeeni.S tim u
vezi ne moe biti stranka u krivinom postupku osoba koja u vrijeme izvrenja krivinog djela nije navrila 14 godina kao
ni osoba koja uiva krivini materijalnopravni i/ili krivinoprocesni imunitet.Izvrilac djela koji tempore criminis nije bio

22

WWW.EPRAVO.BA
uraunljiv mora se poajviti kao stranka,jer u materijalnom krivinom pravu postoji pretpostavka uraunljivosti koja se
moe pobijati samo u krivinom postupku u kojem taj izvrilac mora biti stranka.Kao osumnjeeni,odnosno optueni u
naem pravu se moe pojaviti kako fizika,tako i pravna osoba.
Procesna sposobnost se odnosi na sposobnost stranke da u krivinom postuupku preduzima krivinoprocesna
radnje.Tuilac ima procesnu sposobnost zbog toga to je imenovan na funkciju tuioca u odreenom tuilatvu.to se tie
osumnjeenog,smatra se da stranaka sposobnost podrazmjeva i procesnu sposobnost.Zastuapnje osumnjeenog u
krivinom postupku je iskljueno jer je njegova odgovornost lina.Maloljetne osobe moraju imati branioca od poetka
pripremnog postupka ili odbrana uz pomo branioca je obavezna u sluaju ako sud utvdi da je to zbog mentalnog stanja
osumnjeenog u interesu pravde.
U vezi sa procesnom sposobnou osumnjeenog postavlja se pitanje,kakav uticaj na tok krivinog postupka ima duevna
bolest izvrioca krivinog djela.Ta okolnost ne iskljuuje krivinu odgovornost koja je postojala u vrijeme izvrenja
krivinog djela.Duevna bolest utie na tok krivinog postupka u smislu da se postupak prekida rjeenjem.Postupak se
prekida nakon psihijatrijskog vjetaenja,a osumnjeeni se upuuje organu nadlenom za pitanja socijalnog staranja.

PETI DIO

SUD
27. Uopte o sudu i krivinom sudu.Organizacija sudova u sistemu krivinog pravosua u BiH
Sud obavlja sudsku funkciju.Sudsku funkciju moemo oznaiti i kao funkciju suenja, presuivanja.Sudska funkcija
ogleda se u promjeni odreenog sistema pravnih propisa na konkretne drutvene odnose.Sud rjeava sukob interesa nastao
izmeu odreenih stranaka.Bez sudova ne bi se mogli odvijati ni istraga, ni postupak optuivanja, glavni pretres, ni brojne
konkretne aktivnosti, kao to su pritvaranje, pregovaranje o krivnji ili izvrenje presude.Sudsku funkciju u BiH obavlja
Sud BiH.
U organizacionom smislu sud BiH ine:
1.krivino odjeljenje
2.upravno odjeljenje
3.apelaciono odjeljenje
Krivino odjeljenje sastoji se iz tri dijela:
1.Odjel za ratne zloine
2.Odjel za organizirani kriminalitet, privredni kriminalitet i korupciju
3.Odjel za sva ostala krivina djela u nadlenosti Suda BiH
Apelaciono odjeljenje sastoji se od tri dijela:
1.Odjel I odluuje po albama na odluke Odjela I Krivinog odjeljenja

23

WWW.EPRAVO.BA
2.Odjel II odluuje po albama na odluke Odjela II Krivinog odjeljenja
3.Odjel III odluuje po albama na odluke Odjela III Krivinog odjeljenja kao i na odluke upravnog odjeljenja Odjela III
te donosi rjeenja po prigovorima koji se odnose na izborna pitanja.
U FBiH nadleni su:
1.optinski sudovi- sude samo u prvom stepenu za krivina djela iz svoje nadlenosti
2.kantonalni sudovi- sude u prvom stepenu za krivino djelo odrenene teine te sude u postupku po pravnom lijeku koji je
uloen na odluku optinskog suda.
3.Vrhovni sud FBiH
U RS-u nadleni su:
1.osnovni sudovi- sude samo u prvom stepenu
2.okruni sudovi- sude u prvom stepenu za krivina djela odrenene teine, te sude u postupku po pravnom lijeku koji je
uloen na odluku osnovnog suda.
3.vrhovni sud RS
U BD BiH nadleni su:
1.osnovni sud- sude samo u prvom stepenu
2.apelacioni sud BD BiH
Vrhovni sud FBiH, vrhovni sud RS, apelacioni sud odluuju u drugom stepenu o albama protiv prvostepenih presuda
kantonalnih i okrunih sudova, odnosno Osnovnog suda BD BiH.Osnovna funkcija suda u krivinom postupku jeste da
odlui da li je optueni izvrio krivino djelo koje mu tuilac stavlja na teret te da ukoliko je optuba osnovana izrekne
krivino-pravnu sankciju.
Sud koji ostvaruje funkciju presunenja u krivinom postupku naziva se krivini sud.
Pod krivinim sudom podrazumjeva se sudsko vijee ili sudija koji raspravlja o krivinom djelu i njegovom izviocu.

28. Naela u obavljanju sudske funkcije

1.Naelo sudske nezavisnosti i nepristrasnosti
a. nezavisnost suda- oznaava da je sud nezavisan od bilo kojeg dravnog organa (izvrne ili zakonodavne vlasti),
meunarodnih tijela, nevladinih organizacija.
b. nepristrasnost suda- postoji
1.subjektivna nepristrasnost
2.objektivna nepristrasnost

24

WWW.EPRAVO.BA
1.subjektivna nepristrasnost se odnosi na utvrivanje linog ubjeenja odreenog sudije u odreenom sluaju.
(nepristrasan je onaj sudija koji nema unaprijed oblikovane predrasude u odreenom predmetu)
2.objektivna nepristrasnost- ogleda se u tome da li sudija prua dovoljno garancija da se eliminiu bilo kakve sumnje u
njegovu nepristrasnost.
Europska konvencija o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda odreuje da svako ima pravo da mu sudi nezavisan i
nepristrasan sud.Ukoliko se utvrdi da sud nije postupao prema ovom naelu, takav postupak ne moe biti
pravian.Moderne teorije razlikuju 2 vrste nezavisnosti i nepristrasnosti sudstva:
1.vanjska- ogleda se u nainu imenovanja sudija, poznavanju propisa kao i njegove svijesti o znaaju posla koji obavlja.
2.unutranja- ogleda se u moralnoj nepokolebljivosti sudija, poznavanju propisa kao i njegovoj svijesti o znaaju posla
koji obavlja.
Europska Unija i Vijee Europe 1998.godine donijelo je Europsku povelju o zakonskom ureenju poloaja sudija; 1985.Opta deklaracija o nezavisnosti pravosua.
2.Naelo zakonitog suda.To znai da o krivinom djelu moe odluivati samo onaj sud koji je ustanovljen na osnovu
zakona I ija je nadlenost takoer odreena zakonom.Vanredne sudove nije dozvoljeno osnivati.Svako ima pravo da mu
sudi onaj sudija koji je izabran po pravilima koja predvina zakon.
3.Naelo zakonitosti.Sudovi su duni suditi na osnovu Ustava i zakona, kao i meunarodnih dokumenata koji se odnose
na ureenje krivinog postupka.Krivini postupak odvija se prema zakonu koji je na snazi u vrijeme poduzimanja
krivinoprocesnih radnji, a ne prema zakonu koji je vrijedio u vrijeme izvrenja krivinog djela.
4.Naelo izbornosti i razrjeivosti sudija.Funkcija sudije je trajna, a zakonom je odreena starosna dob za obavezan
odlazak u penziju i drugi uslovi zbog kojih prestaje sudska funkcija.O izbornosti I razrjeivosti sudija odluuje organ koji
je nezavisan od izvrne i zakonodavne vlasti na osnovu zakona i u okviru zakonom propisanog postupka.U BiH sudije
imenuje i razrjeava Visoko sudsko i
tuilako vijee BiH.
5.Naelo nespojivosti sudske funkcije sa drugim funkcijama.Zakonom se odreuje da sudije ne smiju obavljati bilo
kakvu drugu funkciju koja bi ometala ispravno i nepristrasno vrenje sudske funkcije.Znai, sudija ne smije biti lan
politikih partija, ne smije biti lan bilo kakve organizacije koja vri diskriminaciju na osnovu rase, nacionalne
pripadnosti, boje, spola, seksualne opredjeljenosti.Sudija ne smije vriti ni jednu drugu javnu funkciju.Sudija ne smije biti
advokat(notar).Ne smije biti lan upravnog ili nadzornog odbora javnih ili privatnih preduzea.Moe biti
ukljuen u akademske, naune i druge aktivnosti u svrhu educiranja javnosti, te moe za njih biti nagranen.
6.Naelo zbornosti- odnosi se na unutranju organizaciju suda i nain rada u sudu.Prema ovom naelu sudovi sude u
zbornom sastavu ili u vijeima.Uee graana zajedno sa pozivnim sudijama naziva se porotno sunenje.Porotno sunenje
ima 2 osnovna oblika:
a.porota ili posebno sudsko vijee- koju obrazuju granani i koja je nadlena za utvrivanje injenica i rjeavanje
injeninih pitanja na glavnom pretresu (porota je duna odgovoriti na pitanja da li je optueni kriv ili nije)
(anglosaksonsko pravo)
b.mjeovita vijea- obrazuju pozivne sudije i granane kao sudije.

25

WWW.EPRAVO.BA
I jedni i drugi ravnopravni su u rjeavanju injeninih i pravnih pitanja, kao i prilikom izricanja krivine sankcije.
(europsko pravo)
Prema naem procesnom zakonodavstvu u prvom stepenu sudi vijee krivinog odjeljenja suda: sastavljeno od trojice
pozivnih sudija.
U drugom i treem stepenu sudi vijee apelacionog odjeljenja suda: sastavljeno od trojice pozivnih sudija.
Izuzetak: Za krivina djela za koja je propisana kazna zatvora do 10 godina ili novana kazna kao glavna kazna sudi
sudija pojedinac.
7.Naelo viestepenosti u odluivanju o krivinim predmetima - ovo naelo predstavlja pravo svakog na albu u
krivinim predmetima.Ovo naelo predvina mogunost preispitivanja odluka prvostepenih pa i drugostepenih
sudova.Znai ovo naelo svakom pojedincu daje pravo na albu protiv prvostepenih, odnosno, drugostepenih presuda.U
BiH karakteristina je dvostepenost samo u
izuzetnim sluajevima, odluuje se u treestepenom postupku.
29. Uopte o ulozi suda u krivinom postupku i vrste krivinih sudova
Osnovna funkcija suda jeste funkcija presuivanja.Meutim, postoje i druge funkcije suda koje se razlikuju u zavisnosti
od vrste krivinog postupka.
1.incijativa za pokretanje krivinog postupka
-U inkvizatorskom postupku sud je imao pored funkcije presuivanja i funkciju odnosno mogunost pokretanja krivinog
postupka.
-U akuzatorskom postupku funkcija krivinog gonjenja povjerena je tuiocu.
2.uloge suda u prethodnom postupku ili istrazi
-neke drave naputaju koncept istranog sudije i voenje istrage povjeravaju tuiocu, meutim, ima krivinih postupaka
u kojim sud obavlja istragu.
3.zatita osnovnih prava i sloboda ovjeka
-U savremenim krivinim postupcima sud je taj koji moe ograniiti odreena ljudska prava.
-On ta prava u krivinom postupku ograniava u sluajevima primjene mjera procesne prinude (np.odrenivanje pritvora)
kao i u sluajevima prilikom pretresanja stana, gdje se ograniavaju osnovna prava i slobode ovjeka.
4.uloga suda na glavnom pretresu
-Sud na glavnom pretresu moe biti pasivan (npr. U anglosaksonskom pravu)
-Pasivan sud posmatra aktivnosti optube i odbrane.
-Takoer, sud moe biti aktivan (u mjeovitom sistemu), ta aktivnost suda ogleda se u izvoenju dokaza i utvrnivanju
injenica to doprinosi utvrnivanju materijalne istine.
5.uloga suda moe se posmatrati i u okviru pravnih lijekova
-U nekim zakonodavstvima sud ispituje uloeni pravni lijek
Sudovi se dijele na:

26

WWW.EPRAVO.BA
a.redovne:
- sudovi opte nadlenosti
-za sva krivina djela i za sve izvrioce krivinih djela;
- specijalne sudove- samo za odrenena krivina djela i za odrenene izvrioce krivinih djela;
b.vanredne: stalni i privremeni
c.pozivni: bez uea graana u suenju
d.mjeoviti (u suenju ravnopravno uestvuju i graani sa pozivnim sudijama)
e.porotni (graani odluuju o injeninim pitanjima, a pozivne sudije o pravnim pitanjima).
Prema rangu to su sudovi vieg i nieg ranga.
30.Pojam i vrste sudske nadlenosti
Nadlenost je zakonom propisano pravo i dunost odreenog suda da postupa u odreenom krivinom predmetu.Za
odreivanje nadlenosti primjenjuju se 4 kriterija:
1.teina krivinog djela, te propisana kazna omoguava odreivanje stvarne nadlenosti
2.mjesto za koje je vezan izvrilac krivinog djela omoguava odreivanje mjesne nadlenosti
3.podjela krivinog postupka na funkcije koje sudija ima u toku krivinog postupka
omoguava odrivanje funkcionalne nadlenosti
4.svojstvo osumnienog takoer omoguava odreivanje line nadlenosti

31. Stvarna nadlenost

Stvarna nadlenost je zakonom propisano pravo i dunost odreene vrste sudova da presuuju za odreena krivina djela s
obzirom na njihovu teinu.
Sud BiH nadlean je za:
1.krivina djela utvrena KZBiH I drugim zakonima BiH
2.krivina djela utvrena zakonima FBiH,RS, BD BiH
Ta djela ugroavaju suverenitet, teritorijalni integritet, politiku nezavisnost, nacionalnu bezbjednost BiH.U njegovoj
nadlenosti su takoer:
1.donosi praktina uputstva za primjenu krivinog materijalnog prava u vezi sa krivinim djelima genocida, zloina protiv
ovjenosti, ratnih zloina.
2.odluuje u pitanjima koja se tiu provoenja menunarodnih i meuentitetskih krivinih propisa

27

WWW.EPRAVO.BA
3.rjeava sukob nadlenosti izmeu sudova entiteta, izmeu sudova i suda BDBiH, te izmeu Suda BiH I bilo kojeg
drugog suda.
4.odluuje o ponavljanju krivinog postupka za krivina djela predviena zakonima drave BiH.
5.Odluuje i albama protiv odluka donesenih u prvom stepenu.
Stvarna nadlenost sudova FBiH:
1.optinski sudovi sude za:
a. krivina djela za koje je propisana kao glavna kazna novana kazna ili kazna zatvora do 10 godina.
b. za krivina djela za koja je sud BiH prenio nadlenost na optinske sudove
c. i u svim postupcima protiv maloljetnih izvrilaca krivinih djela.
2.Kantonalni sudovi sude za:
a. krivina djela za koja je propisana kazna zatvora preko 10 godina ili kazna dugotrajnog zatvora
b. za krivina djela za koja je sud BiH prenio nadlenost na kantonalne sudove
Odstupanja od pravila da moe suditi samo stvarno nadlean sud su:
1. ako je ista osoba optuena za vie krivinih djela, pa je za neka od tih djela nadlean nii,a zaneka vii, nadlean je vii
sud.
2.ako u toku glavnog pretresa sud ustanovi da je za suenje nadlean nii sud, nee se dostaviti predmet tom sudu, nego
e vii sud sam provesti postupak i donijeti odluku.
32.Mjesna nadlenost
Mjesna nadlenost je pravo i dunost stvarno nadlenog suda da preduzima krivinoprocesne radnje
I presudi odreneo krivino djelo zbog specifine povezanosti krivinog djela I njegovog izvrioca s jedne strane i
podruja na kojem se sud nalazi s druge strane.
Redovne mjesne nadlenost
Nadlenost po mjestu izvrenja.Procesne odredbe predviaju da je mjesno nadlean sud na ijem je podruju krivino
djelo izvreno ili pokuano (forum delich comissi).Mjesto izvrenja krivinog djela odreuje se prema propisima
materijalnog krivinog prava.Prema toriji ubikviteta, krivino
djelo je uinjeno u mjestu gdje je izvrilac radio ili bio duan raditi, tako i u mjestu gdje je nastupila posljedica njegovog
injenja/ uinjenja.U sluaju kanjivog pokuaja krivino djelo je uinjeno kako u mjestu gdje je izvrilac radio ili bio
duan raditi, tako i u mjestu gdje je prema njegovom miljenju posljedica trebala nastupiti.Ukoliko je krivino djelo
uinjeno na brodu ili u domaem
vazduhoplovu, nadlean je sud na ijem se podruju nalazi matina luka brod odnosno vazduhoplova ili domae
pristanite u kojem se brod odnosno zrakoplov prvi put zaustavi.
Ako je krivino djelo izvreno ili pokuano na podruijma raznih sudova ili na granici tih podruja ili je neizvjesno na
kojem je podruju izvreno ili pokuavano, nadlean je onaj od tih sudova koji je prvo potvrdio optunicu, a do optunice
nije potvrena- sud koji je prvo primio optunicu na potvrenje.Ako je neka osoba uinila krivino djelo u BiH i u

28

WWW.EPRAVO.BA
inostranstvu a izmeu tih djela ima meusobna veza i isti dokazi nadlean je sud koji je nadlean za krivino djela
uinjeno u BiH.
Nadlenost prema mjestu prebivalita/boravita osumnjienog je supsidijarna u odnosu na nadlenost prema mjestu
izvrenja krivinog djela.Ako nije poznato mjesto izvrenja krivinog djela ili ako je to mjesto izvan granica BiH,
nadlean je sud na ijem podruju osumnjieni ima boravite ili prebivalite.
Nadlenost po mjestu hvatanja Ako nije poznato mjesto izvrenja krivinog djela, a nije poznato ni prebivalite odnosno
boravite osumnjienog, nadlean je sud na ijem se podruju osumnjieni hapsi ili sam prijavi.
Vanredne mjesne nadlenosti
Primjena pravila za vanrednu mjesnu nadlenost dozvoljena je samo ako se mjesna nadlenost ne moe utvrditi
primjenom pravila za redovnu mjesnu nadlenost.
Razlikujemo:
1.Nadlenost po odluci suda- ovdje su bitna 2 pitanja:
a. koji je to sud koji donosi odluku o toj nadlenosti?
b. kada se primjenjuje ovo pravilo?
U FBiH to je Vrhovni sud FBiH koji e odrediti jedan od stvarno nadlenih sudova pred kojim e se provesti postupak.
2.Delegirana nadlenost- to je oblik prenoenja mjesne nadlenosti sa mjesnog nadlenog suda na mjesni ne nadlean
sud.
Prema procesnom zakonu mogua je:
1.nuna delegacija mjesna nadlenost
2.delegacija mjesne nadlenosti iz vanih razloga
1.O nunoj delegaciji mjesne nadlenosti govori se onda kada nadlean sud iz pravnih razloga (npr.ako su sudije u jednom
sudu izuzete od sunenja prema propisima o izuzeu) i iz stvarnih razloga (npr.stanje elementarne nepogode ili epidemije)
je sprijeen da postupa.
2.O drugoj vrsti delegiranja mjesne nadlenosti govori se onda kada to nalau vani razlozi.
Postupak prenoenja mjesne nadlenosti iz vanih razloga pokree se na incijativu:
-sudije za prethodni postupak
-sudije za prethodno sasluanje
-sudije ili predsjednika vijea
-na prijedlog stranaka i branioca
3.Nadlenost po koneksitetu- pravilo ove nadlenosti primjenjuje se onda kada postoji veza izmeu vie krivinih
predmeta za koje treba voditi jedinstven krivini postupak I donijeti jednu presudu, ali su krivina djela razliite teine ili
su izvrena na podruijma razliitih sudova.
Koneksitet moe biti:
a. subjektivni koneksitet- postoji onda ako je jedna osoba uinila vie krivinih djela.
Prema procesnim odredbama postupak e se voditi pred viim sudom.
Stvarna nadlenost se odreuje prema teini krivinog djela.

29

WWW.EPRAVO.BA
Ukoliko su za izvrena krvina djela nadleni sudovi iste vrste, nadlean je onaj sud koji je prvi potvrdio optunicu, a ako
optunica nije potvrena nadlean je ona sud koji je prvi dobio optunicu na potvrivanje.
b.objektivni koneksitet- postoji onda kada je u izvrenju jednog krivinog djela uestvovalo vie osoba (sauesnitvo).
U tom sluaju protiv tih osoba vodi se jedinstven postupak i donosi jedna presuda.
Mjesna nadlenost zavisi od oblika sauesnitva.
Za izvrioce koji su radnje izvrenja poduzeli na podruijma razliitih sudova nadlean je sud koji je
prvi potvrdio optunicu, a za sauesnike prikrivae, koji su pomagali izvriocu poslije izvrenja krivinog djela, nadlean
je sud koji je nadlean za uinioca krivinog djela.
c.mjeoviti koneksitet- postoji kada je vie osoba optueno za vie krivinih djela, a izmeu krivinih djela postoji
meusobna veza.
Mjesna nadlenost odreuje se prema pravilima za nadlenost prvenstva (prema ovim pravilima nadlean e biti sud koji
je prvi potvrdio optunicu, a ako optunica nije potvrena, nadlean e biti onaj sud koji je prvi primio optunicu na
potvrnivanje).
Stvarna nadlenost se odrenuje prema najteem krivinom djelu.
Sud koji je nadlean za voenje jedinstvenog postupka moe iz vanih razloga (npr.duevne bolesti jedne od vie
optuenih osoba) ili iz razloga cjeloshodnosti (npr.pred drugim sudom bi se lake proveo postupak za neka krivina djela
zbog dokaza koji se nalaze na podruju tog drugog suda) do zavretka glavnog pretresa odluiti da postupak razdvoji i
posebno dovri.
33.Funkcionalna nadlenost
Funkcionalna nadlenost je pravo i dunost suda da poduzima odreenje krivinoprocesne radnje u toku konkretnog
krivinog postupka.
U prvostepenom presunivanju tu funkciju dijele:
-sudija pojedinac (za krivina djela za koja je propisana glavna kazna do 10 godina ili novana kazna)
-vijee krivinog odjeljenja stvarno i mjesno nadlenog suda sastavljeno od 3. sudija.
U drugostepenom ili treestepenom postupku sudi:
-vijee apelacionog odjeljenja nadlenog suda, sastavljeno od 3. sudija.
34. Lina nadlenost
Svojstvo osumnjienog kao predpostavljenog uinioca krivinog djela ima znaaj za odreivanje nadlenosti.Lina
nadlenost dolazi do izraaja u postupku prema maloljetnicima.Za presuivanje krivinog djela poinjenih od strane
maloljetnih osoba, nadlean je sudija za maloljetnike i vijee za
maloljetnike.

30

WWW.EPRAVO.BA
35. Ocjena nadlenosti i sukob nadlenosti

-Sud mora:
-paziti na svoju stvarnu i mjesnu nadlenost tokom cijelog krivinog postupka
-paziti na stvarnu nadlenost tokom cijelog krivinog postupka
-paziti na mjesnu nadlenost do potvrnivanja optunice
-oglasiti se ne nadlenim i predmet uputiti nadlenom sudu
Vanost da se postupak odvija pred nadlenim sudom je bitan zbog toga to samo nadlean sud moe izvriocu krivinog
djela izrei krivinopravnu sankciju.
U naem zakonodavstvu takoner vrijedi da samo nadlean sud moe izvriocu krivinog djela izrei krivinopravnu
sankciju ili sud kojem je Sud BiH prenio voenje postupka.
Znai Sud BiH moe iz vanih razloga voenje postupka prenijeti na sud na ijem je podruju krivino djelo izvreno ili
pokuano.
Izuzetak jesu krivina djela protiv integriteta BiH, tada sud BiH ne moe prenijeti voenje postupka na drugi sud.
Sukob nadlenosti jeste spor izmenu 2 ili vie sudova o tome koje je (od) izmenu njih stvarno ili mjesno nadlean da rijei
konkretni krivini dogaaj.
Postoji:
-pozitivan sukob nadlenosti- kada 2 ili vie sudova u konkretnom krivinom predmetu prisvajaju nadlenost za
poduzimanje krivinoprocesnih radnji i presunenje krivine stvari.
-negativan sukob nadlenosti- postoji ukoliko 2 ili vie sudova odbiju od sebe nadlenost za poduzimanje
krivinoprocesnih radnji i presunenje krivine stvari.
Postupak za rjeavanje sukoba nadlenosti pokree sud pri slubenoj dunosti.
Osluka suda kojom se rjeava ovaj sukob je u obliku rjeenja i protiv njega alba nije dozvoljena.
36.Izuzee sudija
Izuzee sudija predstavlja njegovo izuzimanje od sunenja u odrenenom krivinom postupku zbog postojanja razloga koji
dovode u pitanje njegovu nepristrasnost i objektivnost.Razlozi za izuzee sudije su:
1.razlozi koji govore o tome da je sudija oteen krivinim djelom
2.da se nalazi u bliskim vezama sa uesnicima u postupku
3.u sluaju da postoje okolnosti koje izazivaju razumnu sumnju u njegovu nepristrasnost
Postupak izuzea pokree se po slubenoj dunosti kao i na zahtjev stranaka i branioca.Zahtjev za izuzee mogu istaknuti
i stranke i branilac, uz uslove:
1.zahtjev se mora podnijeti do poetka glavnog pretresa
2.navedene osobe su dune obrazloiti zahtjev za izuzee, tako to e navesti dokaze zbog kojih smatraju da postoji neki
od zakonskih osnova za izuzee

31

WWW.EPRAVO.BA
3.stranke ili branilac mogu traiti izuzee odrenenog sudije ili predsjednika suda koji postupa u konkretnom predmetu
O izuzeu i zamjeni odluuje opta sjednica (kolegij sudija) tog suda.Odluka u formi rjeenja, alba nije doputena.

ESTI DIO
TUILAC
37. Ovlateni tuilac u krivinom postupku
U skladu sa naelom akuzatornosti,funkcija krivinog gonjenja je povjerena ovlatenom tuiocu.Ovlateni tuilac zahtjeva
od suda da u krivinom postupku utvrdi da li je izvreno krivino djelo,da li je optuena osoba izvrilac tog djela i da li je
krivino odgovorna.U vezi sa dobijenim odgovorima na ova pitanja,tuilac trai od suda da se na izvrioca krivinog
djela,pod zakonskim uslovima,primjene krivinoprocesne sankcije.
Krivina tuba je procesna aktivnost ovlatenog tuioca koja se odnosi na raznovrsne procesne radnje kojima se od suda
trai da u krivinom postupku utvrdi postojanje krivinopravnog zahtjeva i da,u zavisnosti od rezultata tog nalaza,prema
optuenoj osobi primjeni odgovarajue krivinopravne sankcije.
Organizacija i nosioci funkcije krivinog gonjenja su se mijenjali kroz historiju.
Danas je funkcija krivinog gonjenja postavljena kao javna funkcija koja se ostvaruje u javnom (dravnom)
interesu.Dakle,krivino gonjenje ostvaruju po slubenoj dunosti za to posebno formirani dravni i samostalni organi koji
se najee oznaavaju kao javno,nadleno ili dravno tuilatvo.
Postoje i neka krivina djela u okviru kojih se preteno radi o linim interesima graana,pa drava nema interesa da
preduzima krivina gonjenja i za takva krivina djela,ako to sam oteeni ne eli.Ustvari,gonjenje za takva djela po
slubenoj dunosti imalo bi vie tete nego koristi.Zato materijalno krivino pravo ima u vidu volju oteene osobe i
gonjenje za neka krivina djela vee uz prijedlog otenog,koji od svog prijedloga moe odustati u toku krivinog
postupka.Ono to je specifino za ta krivina djela jeste da funkciju krivinog gonjenja vri tuilac kao dravni ili javni
slubenik,ali tek onda ako postoji prijedlog oteenog.Takoer,materijalnim krivinim pravom se mogu predvidjeti i
krivina djela gdje se oteena osoba javlja kao nosilac funkcije krivinog gonjenja.Ta se krivina djela zato gone po
privatnoj tubi i kod njih se kao tuilac javlja privatni tuilac.
Moe se zakljuiti da se u savremenim krivinim postupcima kao ovlateni tuilac moe pojaviti javni,odnosno dravni
tuilac,supsidijarni tuilac (ili oteeni kao tuilac) i privatni tuilac.Odnosno da je sistem krivine optube organizovan
na dva nivoa:kao sistem javne optube i sistem privatne optube.Prema naem pravu funkcija krivinog gonjenja
povjerena je samo javnom (dravnom) tuiocu.
38. Tuilatvo-historijski razvoj i pravna priroda

32

WWW.EPRAVO.BA
Tuilatvo je poseban dravni organ koji vri funkciju gonjenja i druga zakonom predviena prava i dunosti s ciljem
suzbijanja kriminaliteta.Ustanova javnog ili dravnog tuilatva je nastala u Francuskoj u vrijeme stvaranja apsolutne
monarhije sa zadatkom da brine o fiskalnim interesima kralja i vlastelina pred civilnim i krivinim sudovima.Radi
ostvarivanja finansijske koristi za kralja i vladajui sloj tadanjeg drutva,spomenuti drutveni razredi postavljali su pri
sudovima svoje predstavnike koji su se nazivali ''kraljevski tuioci'' ili ''tuioci feudalnih gospodara''.Zadatak tuilaca bio
je da od suda zatrae otvaranje istrage u krivinim stvarima u kojim se oekivala ve spomenuta finansijska korist.
Napoleonov zakonik je iz francuskog krivinog postupka inkvizitorskog tipa preuzeo ustanovu javnog tuilatva.
Model javne optube nije specifian samo za evropski kontinentalni sistem.U Engleskoj je 1985.godine osnovan poseban
dravni organ s funkcijom krivinog gonjenja,izrastao izz tzv. solicitorskih odjela policijskih organa,koji su do tada imali
ovlatenje na krivino gonjenje.
Iz ustavnopravnog poloaja tuilatva u najveem broju zemalja proizilazi da je tuilatvo dio izvrne vlasti,tj. da je
upravni organ.U nekim pravnim sistemima tuilatvo se javlja kao sudski organ,odnosno kao organ dvostruke pravne
prirode u smislu,da s jedne strane,pripada administraciji,a s druge strane pravosuu.
Tuilatvo je prema svojoj prirodi upravno-pravosudni dravni organ.
39. Organizacija tuilatva u BiH
Organizacija tuilatva u BiH je ureena posebnim zakonima o tuilatvu i prilagoena organizaciji sudova.Tim zakonima
su osnovani: Tuilatvo BiH,entitetska tuilatva koja obuhvataju Federalno Tuilatvo,odnosno Tuilatvo RS,te
kantonalna i okruna tuilatva,kao i Javno tuilatvo BD BiH.
Zakonom o Tuilatvu BiH,Tuilatvo BiH je samostalan i poseban organ BiH,osnovan s ciljem da obezbjedi efikasno
ostvarivanje nadlenosti drave BiH,te potivanje ljudskih prava i zakonitosti na njenoj teritoriji.Poslove Tuilatva BiH
obavljeju glavni tuilac BiH,njegovi zamjenici i odreeni broj tuilaca BiH,koji imaju ista zakonska ovlatenja kao i
glavni tuilac i odgovorni su za radnje koje preduzimaju.
U sklopu Tuilatva BiH osniva se:
-Odjel I ili Posebni odjel za ratne zloine,
-Odjel II ili Posebni odjel za organizovani kriminalitet,privredni kriminalitet i korupciju,
-Odjel III za sva ostala krivina djela u nadlenosti Tuilatva BiH.
Tuilatvo BiH je nadleno za sprovoenje istrage za krivina djela za koja je nadlean Sud BiH,te za gonjenje poinilaca
pred sudom BiH u skladu sa ZKP BiH i drugim primjenjivim zakonima.Dakle,Tuilatvo BiH postupa pred Sudom BiH.
U nadlenosti FBiH je ureenje Federalnog tuilatva,dok je u nadlenosti kantona ureenje kantonalnih
tuilatava.Zakonima o tuilatvima ureena su pitanja organizacije tuilatva,njihova stvarna i mjesna nadlenost,kao i
njihova hijerarhijska podjeljenost na via i nia tuilatva.Federalno tuilatvo,te Tuilatvo RS postupa pred Vrhovnim
sudom FBiH,odnosno pred Vrhovnim sudom RS,Javno tuilatvo BD BiH postupa pred sudovima BD BiH (osnovnim i
apelacionim),a kantonalna,odnosno okruna tuilatva pred optinskim i kantonalnim sudovima,odnosno osnovnimi
okrunim sudovima.

33

WWW.EPRAVO.BA

40. Naela specifina za organizaciju tuilatva

Tuilatvo je organizovano prema odreenim naelima,od koji se posebno izdvajaju:
-Naelo jedinstva tuilatva o kojem se ne moe govoriti na nivou BiH,jer u naoj zemlji tuilatvo nije jedinstvena
organizacija u kojoj bi sva tuilatva bila po vertikalnoj liniji povezana i gdje bi na tuilakoj ljestvici bilo najvie i
najnie tuilatvo.O jedinstvu u vertikalnoj liniji moe se govoriti samo u entitetima.Tuilatvo BiH nije nadreeno
tuilatvima u BiH. Tuilatvo BiH moe u konkretnim predmetima,koja su u nadlenosti Suda BiH,davati potrebna
uputstva tuilatvima FBiH,BD BiH i RS.U entitetima se moe govoriti o principu organizacionog jedinstva.
-Naelu ustavnosti i zakonitosti. Svako tuilatvo vri svoju funkciju prema ustavnim normama i zakonskim
propisima,kao i odgovarajuim meunarodnim dokumentima.
-Naelo monokratskog ureenja se odnosi na nain i oblik na koji vri funkciju krivinog gonjenja onaj tuilac koji se
nalazi na elu odreene tuilae organizacije.
Tuilac koji se nalazi na elu tuilatva moe funkciju krivinog gonjenja vriti neposredno sam ili te aktivnosti povjeriti
svojim zamjenicima,odnosno tuiocima.Tom prilikom im moe dati potrebna uputstva za obavljanje tih poslova.
-Naelo hijerarhijskog ureenja znai podreenost niih tuilatava viem tuilatvu,odnosno nadreenost vieg
tuilatva niim tuilatvima. Naelo hijerarhijskog ureenja ne obuhvata samo vertikalnu strukturu tuilake ljestvice,ve
se primjenjuje i unutar odreenog tuilatva.Tuilac koji se nalazi na elu odreenog tuilatva rukovodi radom
tuilatva,vri raspodjelu poslova unutar njega,odreene poslove moesam obavljati li ih povjeriti drugom tuiocu u tom
tuilatvu.Svaki tuilac moe po zakonu i bez posebnog ovlatenja preduzeti savku radnju u postupku pred sudom ili
drugim dravnim organom koju bi mogao da preduzme tuilac koji se nalazi na elu tuilatva.Za postupanje tuilac ne
treba punomo,sud e provjerava da li on postupa u skaldu sa uputstvom,a toku postupka tuioci se mogu
mjenjati.Uputstva su internog karaktera i obavezuju onog tuioca kojem su data.
-Naelo devolucije je pravo vieg tuioca da preuzima i neposredno vri poslove iz nadlenosti nieg tuioca.Vii tuilac
nije duan davati objanjenje za primjenu ovog naela,niti niem tuilatvu niti sudu,ali je vezan naelom legaliteta
krivinog gonjenja.
-Naelo supstitucije je pravo vieg tuioca da postupanje u odreenom predmetu ili preduzimanje odreenih procesnih
radnji izuzme od nadlenog nieg tuioca i povjeri ih drugom niem tuiocu.Drgim rijeima,to je zamjena po zakonu
nadlenog tuioca drugim nadlenim tuiocem.
41. Prava i dunosti tuioca u krivinom postupku
Specifina pravna priroda tuilatva i specifian pravni poloaj tuioca posljedica su okolnosti da je tuilac u krivinom
postupku,s jedne strane stranka,a s druge strane,dravni organ.Osnovno pravo i osnovna dunost tuioca je otkrivanje i
gonjenje uinilaca krivinih djela.Kao nosilac te funkcije tuilac ima pravo preduzimati procesne radnje i sam dokazivati

34

WWW.EPRAVO.BA
injenice u korist optube.Tuilac je duan da sa jednakom panjom ispituje i utvruje kako injenice koje terete
osumnjeenog tako i one koje mu idu u korist,vezan je naelom legaliteta krivinog gonjenja.
Moe se zakljuiti da u pravnom smislu pravo tuioca na preduzimanje procesnih radnji nadliazi funkciju krivinog
gonjenja i obuhvata sve one procesne radnje koje su potrebne za donoenje pravilne i zakonite odluke,bez obzira da li su
na tetu ili u korist optuene osobe.U ostvarivanju funkcije krvinog gonjenja,tuilac ima pravo i duan je da:
-Odmah po saznanju da postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo preduzme potrebne mjere u cilju njegovog
otkrivanja i provoenja istrage,
pronalaenja osumnjeenog,rukovoenja i nadzora nad istragom,kao i radi upravljanja aktivnostima ovlatenih slubenih
osoba vezanih za pronalaenje osumnjeenog i prikupljanje izjava i dokaza.
-Provede istragu u skladu sa zakonom.
-Daje imunitet u skldu sa l.84 ZKP BiH.
-Zahtjeva dostavljanje informacija od dravnih organa,preduzea,pravnih i fizikih osoba u BiH.
-Izdaje pozive i naredbe i predlae izdavanje poziva i naredbi u skladu sa zakonom.
-Naredi ovlatenoj osobi da izvri naredbu izdatu od suda i u skladu sa zakonom.
-Utvruje injenice potrebne za odluivanje o imovinsko pravnom zahtjevu i o oduzimanju imovinske koristi pribavljene
krivinim djelom.
-Predlae izdavanje kaznenog naloga.
-Podie i zastupa optunicu pred sudom.
-Podnosi pravne lijekove.
-Obavlja i druge poslove odreene zakonom.

SEDMI DIO
OSUMNJIENI,ODNOSNO OPTUENI I PRAVO NA ODBRANU
42. Pojam osumnjienog,odnosno optuenog
Osumnjieni je osoba koja se na osnovu odreenih dokaza povezuje sa izvrenim krivinim djelom.Prema ZKP BiH
osumnjieni je osoba za koju postoje osnovi sumnje da je poinila krivino djelo.Pored ovog pojma,zavisno od stadija
krivinog postupka,
zakon poznaje i pojam optuni podrazumjevajui pod tim osobu protiv koje je jedna ili vie taaka u optunici
potvrena.Uz ova dava pojma zakon govori i o osuenom kao osobi za koju je pravosnanom odlukom utvreno da je
krivino odgovorna za odreeno krivino djelo.

35

WWW.EPRAVO.BA
Krivini postupak se ne moe voditi protiv ososbe koja uiva materijalnopravni i/ili krivinoproceni imunitet,kao ni osobe
koja u vrijeme izvrenja krivinog djela nije navrila 14 godina.Ali moe se voditi protiv osobe koja je u vrijeme izvrenja
djela bila neuraunljiva.To to se ona nakon utvrivanja neuraunljivosti u vrijeme izvrenja protivpravnog djela upuuje
organima socijalnog staranja ne znai da ne moe biti isumnjiena,odnosno optuena.
Kao osumnjieni,odnosno optueni moe se pojaviti:-fizika ili pravna osoba-koja ima stranaku sposobnost i-protiv koje
postoji odreena vrsta sumnje (osnovi sumnje) o izvrenju krivinog djela.
43. Procesni poloaj osumnjienog,odnosno optuenog
U teoriji krivinog procesnog prava se istie da je procesni poloaj osumnjienog,odnosno optuenog odreen njihovim
pravima i dunostima,koja su utvrena kako meunarodnim pravom o pravima ovjeka,tako i zakonskim propisima u
odreenoj dravi.Po mnogima poloaj koji ove osobe imaju u toku provoenja krivinog postupka ogledalo su stepena
zatite osnovnih prava i sloboda ovjeka u jednom drutvu (dravi).U historijskom smislu,pojedini procesni sistemi se
upravo razlikuju po poloaju osumnjiene,odnosno optuene osobe i promjenama u tom poloaju.
Specifinosti procesnog poloaja osumnjienog,odnosno optueno se ogladaju i u pravnom poloaju koje te osobe imaju u
krivinom postupku: osumnjieni ,odnosno optueni je jedan od tri osnovna subjekta u krivinom postupku.U tom smislu
to je i stranka koja treba da ima sve pravne i stvarne mogunosti da zastupa svoje interese.S druge strane
osumnjieni,odnosno optueni moe biti i izvor saznanja o vanim injenicama koje se utvruju u krivinom postupku,u
smislu da se i protiv svoje volje podvrgne odreenim prisilnim mjerama (npr.tjelesnom pregledu ili
pretresanju).Dakle,osumnjieni,odnosno optueni je krivinoprocesni subjekt koji raspolae pravom na odbranu,a moe
biti i pasivno dokazno sredstvo.
Poloaj osumnjienog,odnosno optuenog se razlikuje u stadijima krivinog postupka,ali uvijek postoje neka prava koja
se moraju obezbjediti i koja obezbjeuju osumnjienomodnosno optuenom svojstvo subjekta i stranke u postupku.Prava
osumnjienog,odnosno optuenog koja su predviena naim zakonima o krivinom postupku:
-pravo da bude obavjeten,im prije je to mogue,o razlozima zbog kojih je osoba dobila svojstvo osumnjienog,odnosno
optuenog,
-pravo da bude ispitan,kako u prethodnom postupku tako i na glavnom pretresu,kako bi se predstavio ili naveo dokaze
koji mu idu u korist,te da se osvrne na dokaze koji su na njegovu tetu,
-pravo na utnju i s tim povezani privilegij protiv samooptuivanja,u smislu da nije duan iznjeti svoju odbranu niti
odgovarati na postavljena pitanja,
-pravo na odgovarajue vrijeme i mogunosti za pripremanje odbrane,
-pravo u toku istrage razmatrati spise i razgledati pribavljene predmete koji mu idu u korist i pravo uvida u sve spise i
dokaze nakon podizanja optunice,
-pravo na branioca po slobodnom izboru,
-pravo na besplatnu strunu pomo branioca,

36

WWW.EPRAVO.BA
-pravo na slobonu usmenu kkomunikaciju,slobodno dopisivanje ili telefonsko razgovaranje s braniocem ako se nalazi u
pritvoru,
-pravo predlaganja dokaza i preduzimanja krivinoprocesnih radnji,
-pravo da bude prisutan na suenju,
-pravo na ulaganje prigovora na optunicu te redovnih i vanrednih pravnih lijekova.
Osumnjienom,odnosno optuenom se propisuju odreene dunosti:
-

Osumnjieni,onosno optueni je duan dopustiti da bude predmet dokazivanja ili pasivno dokazno sredstvo.Moe
biti i predmet linog pretresanja,uviaja ili vjetaenja.

Dunost odazivanja na poziv organa krivinog postupka.

44. Pravo na odbranu i vrste odbrane

Pravo na odbranu je najznaajnije pravo osumnjienog,odnosno optuenog i iz tog prava se izvode njihova druga prava.
Odbrana predstavlja procesnu aktivnost koja je usmjerena na pobijanje optube u cjelini ili djelimino,utvrivanje
injenica in favorem osumnjienog,odnosno optuenog,kao i na primjenu onih pravnih propisa koji su za njih
najpovoljniji.U krivinom postupku se javljaju dvije vrste odbrane: materijalna ili lina odbrana i formalna ili struna
odbrana.Ove dvije vrste odbrane se ne iskljuuju,ve se dopunjuju (tj.postavljene su kumulativno).
Materijalna ili lina odbrana je ona odbrana koju osumnjeeni,odnosno optueni preduzima sam,tako to npr.daje
iskaz,ispituje svjedoke i vjetake,predlae dokaze,
razmatra spise i razgleda pribavljene predmete,daje zavrnu rije na glavnom pretresu,podnosi prigovore ili ulae pravne
lijekove.Materijalna odbrana ne pripada samo osumnjienom,odnosno optuenom,jer tu odbranu vre i organi koji
uestvuju u krivinom postupku,kao i druge osobe npr. sud je na glavnom pretresu duan da se stara za svestrano
pretresanje predmeta i otklanjanje svega to odugovlai postupak,a ne doprinosi rjeavanju stvari; tuilac je duan da j
jednakom panjom ispituje i utvruje kako injenice koje su in peius osumnjienog,odnosno optuenog,tako i one koje su
in favorem.Pravo na materijalnu odbranu pripada i najbliim srodnicima osumnjienog,odnosno optuenog,jer te osobe
mogu uzeti branioca osumnjienom,odnosno optuenom,imaju pravo da ne svjedoe u krivinomm postupku i mogi
izjaviti albu u korist optuenog.

45. Branilac
Osumnjieni,odnosno optueni ima pravo i da se brani uz strunu pomo branioca.Odbrana koju osumnjienom,odnosno
optuenom prua branilac kojeg te osobe same izaberu ili ga postavi sud ako ga sam osumnjieni,odnosno optueni ne
uzme kad je zakonom odreeno da je odbrana obavezna-naziva se formalna ili struna odbrana.Razlozi za formalnu
odbranu su viestruki: tehniki,psiholoki,humani i strukturalni.

37

WWW.EPRAVO.BA
injenica je da je tuilac u pravu struna osoba,dok je osumnjieni,odnosno optueni najee osoba koja ne poznaje
pravo,njegove sadraje i propise.Samim tim je poloaj tuioca snaniji i povoljniji. Osumnjieni,odnosno optueni je
osoba protiv koje se vodi krivini postupak i koja se zbog toga nalazi u posebnom psihikom stanju,to moe ozbiljno
uticati na njegovu odbranu,odnosno da njegovi postupci ne budu uvijek dobro organizovani i cjelishodni.Do pune odbrane
osumnjienog,odnosno optuenog,moe doi jedino ako te osobe imaju mogunost angaovanja osobe koja je po svojoj
strunosti u istoj ravni s tuiocem tako da se uspostavlja stvarna ravnotea izmeu tuioca i osumnjienog,odnosno
optuenog.
Prema ZKP BiH osumnjieni,odnosno optueni ima pravo braniti se uz strunu pomo branioca kojeg sam izabere,a ako
sam ne uzme branioca kad je odreeno ovim zakonom-postavit e mu se branilac po slubenoj dunosti.Pravo na odbranu
uz pomo branioca mogue je ostvariti u toku cijelog postupka.O pravu na branioca obavjetava se osoba liena slobode
prije prvog ispitivanja i to u smislu da ima pravo uzeti branioca kojeg moe sama izabrati,kao i o tome da e joj se,na njen
zahtjev,postaviti branilac ako zbog svog imovnog stanja ne moe snositi trokoveodbrane.U teoriji krivinog procesnog
prava za branioca se kae da je to procesni pomonik osumnjienog,odnosno optuenog.
Pruanje formalne ili strune odbrane u krivinom postupku pozitivno pravo preputa advokaturi kao nezavisnoj javnoj
slubi,ija se organizacija,djelokrug rada i druga vana pitanja ureuju posebnim zakonima o advokaturi,kao i
institucijama za pravnu pomo koje se reguliu zakonskim normama.
46. Vrste odbrane uz pomo branioca
Odbrana uz pomo branioca moe biti organizovana kao fakultativna,obligatorna i odbrana osoba slabog imovnog
stanja(tzv.odbrana osiromaenih).S tim u vezi su i dva pravna osnova po kojim se branilac javlja u krivinom postupku.To
su: -punomo za branioca koji je slobodno izabran i sudska odluka u formi rjeenja o postavljanju branioca.
Fakultativna formalna ili struna odbrana predstavlja pravo osumnjienog,odnosno optuenog da po slobodnom
izboru ima branioca ako i kad to eli.Ako branioca ne uzme sam osumnjieni,odnosno optueni mogu to uiniti njegov
zakonski zastupnik,brani odnosno vanbrani drug,krvni srodnik u pravoj liniji do bilo kojeg
stepena,usvojilac,usvojenik,brat,sestra ili hranilac.Branilac kojeg angauju te osobe nee moi preduzimati
krivinoprocesne radnje ako se tome izriito protivi osumnjieni.Izabrani branilac mora predati punomo za zastupanje
prilikom preduzimanja prve radnje u postupku.U pogledu broja branilaca ZKP BiH predvia sljedee:-vie
osumnjienih,odnosno optuenih mogu imati zajednikog branioca,-osimnjieni,odnosno optueni moe imati vie
branilaca ali samo u sluaju fakultativne strune odbrane.U sluaju da jedan osumnjieni ima vie branilaca,samo jedan
od njih e po izboru osumnjiene,odnosno optuene osobe imati status glavnog branioca.Ne moe biti branilac:
oteeni,njegov brani odnosno vanbrani drug i odreene osobe s kojim je u srodstvu-osoba koja je u istom predmetu
postupala kao sudija ili tuilac,njihov brani odnosno vanbrani drug i bliski srodnici kao ni osoba koja je u istom
predmetu ozvana kao svjedok.
Iskljuenje od vrenja funkcije strune odbrane pogaa onog branioca koji zloupotrebljava kontakt s pritvorenikom kako
bi osumnjieni,odnosno optueni uinio krivino djelo ili ugrozio bezbjednost pritvorske ustanove.Od iskljuenja treba

38

WWW.EPRAVO.BA
razlikovati razrjeenje postavljenog branioca,o emu odluuje sud.O razrjeenju kao i iskljuenju odmah se obavjetava
advokatska komora iji je lan razrjeeni branilac zbog pokretanja disciplinskog postupka protiv njega.
Obligatorna formalna ili struna odbrana predviena je u sljedeim sluajevima:
-ako je osimnjieni nijem ili gluh,
-ako mu se stavlja na teret krivino djelo za koje se moe izrei kazna dugotrajnog zatvora,
-ako je osumnjienom,odnosno optuenom odreen pritvor,
-ako je podignuta optunica za krivino djelo za koje se moe izrei 10 godina zatvora ili tea kazna,
-ako sud utvrdi da je to zbog sloenosti predmeta ili mentalnog stanja osumnjienog,odnosno optuenog ili drugih
okolnosti u interesu pravde,
-ako je u optunici postavljen prijedlog da sud utvrdi da je osumnjieni izvrio krivino djelo u stanju neuraunljivosti.
Odbrana uz pomo branioca je obavezna u postupku prema maloljetnom izvriocu krivinog djela od poetka pripremnog
postupka,bez obzira na izvreno krivino djelo i druge okolnosti.Prije nego to sud postavi branioca,osumnjieni ima
pravo da sa liste branilaca slobodno izabere branioca.Umjesto postavljenog branioca osumnjieni moe uzeti
drugog.Postavljeni branilac obavlja svoju funkciju do pravosnanosti presude,a ako je osuenom izreena kazna
dugotrajnog zatvora onda i u postupku po vanrednom pravnom lijeku.Sud moe na traenje osumnjienog,odnosno
optuenog ili uz njegovu saglasnost razrjeiti postavljenog branioca koji neodgovorno vri svoju dunost.
Krivinoprocesno zakonodavstvo u BiH predvia i odbranu osoba slabog imovnog stanja.Opti uslovi za postavljanje
branioca osobama slabog imovnog stanja su:
nepostojanje mogunosti za obligatornu formalnu odbranu,-zahtjev osumnjienog,odnosno optuenog i slabo imovno
stanje osumnjienog,odnosno optuenog.Posebni uslovi su: da se postupak vodi za krivino djelo za koje se moe izrei
kazna zatvora od tri godine ili tea kazna ili da to zahtjevaju interesi pravinosti bez obzira na propisanu kaznu.
Osumnjieni se prije prvog ispitivanja mora pouiti da moe uzeti branioca po svom izboru koji moe biti prisutan
njegovom ispitivanju,kao i da ima pravo na besplatnu pomo branioca pod zakonom odreenim uslovima.Navedene
pouke kao i odgovori osumnjiene osobe moraju se ne samo zabiljeiti u zapisniku o njenom ispitivanju ve to mora i
potpisati.
47. Prava i dunosti branioca
U toku provoenja krivinog postupka,ali i prije donoenja naredbe o provoenju istrage,branilac ima odreena prava i
dunosti.Procesna ovlatenja branioca usmjerena su na omoguavanje pravilne i efikasne odbrane u toku cijelog krivinog
postupka.Od branioca se ne trai objektivnost u postupanju,te ima pravo i dunost da preuti injenice koje idu na tetu
osobe koju brani.
Prije donoenja naredbe o sprovoenju istrage branilac moe prikupljati podatke o dokazima koji su u korist osobe protiv
koje se oekuje pokretanje krivinog postupka.U tom smislu moe razgledati mjesto izvrenja krivinog djela,razgovarati
s osobama koje su pretpostavljeni svjedoci krivinog djela,traiti savjete i mieljenja osoba koje raspolau strunim
znanjem oko utvrivanja injenica vjetaenjem,prikupljati razliite isprave,tehnike snimke i sl.Ima pravo prisustvovati

39

WWW.EPRAVO.BA
ispitivanju osobe koja je liena slobode.Ovlatena slubena osoba je duna omoguiti razgovor izmeu osobe liene
slobode i njenog braniocaDo donoenja naredbe o provoenju istrage branilac nema pravo da razgleda spise i predmete
koji idu u korist osumnjiene osobe.
U toku provoenja istrage branilac ima pravo prisustvovati ispitivanju osumnjienog.
U sluaju da se osumnjieni odrekao prava na branioca,a kasnije izrazi elju da uzme branioca,ispitivanje e se odmah
prekinuti i ponovo nastaviti kad osumnjieni dobije branioca ili mu se branilac postavi.Takoer,branilac ima pravo
prisustvovati pretresanju stana,prostorija,pokretnih stvari ili osoba.Zakon predvia da se pretresanje moe izvriti i bez
prisustva branioca ako to zahtjevaju izuzetne okolnosti.Branilac ima pravo u toku istrage predlagati tuiocu preduzimanje
odreenih istranih radnji.Sudskom osiguranju dokaza branilac ima pravo da prisustvuje i aktivno uestvuje u njegovom
izvoenju.U toku provoenja istrage zakon ograniava pravo branioca na razmatranje spisa i razgledanje predmeta na one
koji su u korist osumnjiene osobe.Ovo pravo mu se moe uskratiti ako je rije o spisima i predmetima ije bi otkrivanje
moglo dovesti u opasnost cilj istrage.
Komunikacija osumnjienog,odnosno optuenog i branioca je ureena bez ogranienja u smislu da se ne smije sluati
njihov razgovor.I sloboda pisane komunikacije je obezbjeena.
U postupku optuivanja branilac ima pravo da izvri uvid u sve spise i dokaze,podnese prigovore na optunicu,prisustvuje
izjanjavanju o krivnji ili predloi sudsko osiguranje dokaze.
Na glavnom pretresu prisustvo branioca je obavezno, u suprotnom e se glavni pretres odloiti.Branilac ima pravo
preduzimati sve radnje koje su u korist optuenog ili slue zatiti njegovih prava.
Nakon zavretka prvostepenog postupka branilac ima pravo da ulae redovne pravne lijekove i podnese zahtjev za
ponavljenje postupka kao vanredni pravni lijek.
Branilac ima i odreene dunosti koje su utvrene ne samo procesnim normama ve i propisima o advokaturi ili
kodeksom advokatske etike.Dunost branioca,prema ZKP BiH je podnoenje punomoi organu pred kojim se vodi
postupak,potovanje suda i odazivanje na sudski poziv za glavni pretres.Sud moe udaljiti branioca iz sudnice i kazniti ga
novanom kaznom do 10.000 KM zbog naruavanja reda i procesne discipline,a zbog nedolaska na glavni pretres moe ga
kazniti novanomkaznom do 5000 KM.Nee se kazniti branilac za krivina djela neprijavljivanja pripremanja krivinog
djela, neprijavljivanja krivinog djela ili izvrioca ili pomo izvriocu poslije uinjenog krivinog djela.Branilac je duan
da doprinese istinitom utvrivanju injenica koje idu u korist osumnjienog,odnosno optuenog.Branilac se ne smije u
postupku koristiti silom,prijetnjom,unitavanjem dokaza,falsifikovanjem injenica i drugim nedoputenim
sredstvima.Branilac preduzima radnje u postupku nezavisno od volje osumnjienog,odnosno optuenog.

OSMI DIO
OTEENI U KRIVINOM POSTUPKU

40

WWW.EPRAVO.BA
48. Pojam oteenog
Oteeni je osobe ije je lino ili imovinsko pravo krivinim djelom povrijeeno ili ugroeno.U svakomm konkretnom
primjeru potrebno je odrediti kategoriju linih i imovinskih prava.Pojam oteene osobe se moe odnositi kako na fiziku
tako i na pravnu osobu.Oteeni u krivinom postupku ima odreena prava i dunosti.
49. Poloaj oteenog u krivinom postupku
Svoja prava oteeni u krivinom postupku moe ostvarivati sam i uz pomo zakonskog zastupnika,odnosno
punomonika.Prava oteenog koja se mogu kumulirati (u veoj ili manjoj mjeri) u jednom krivinom postupku su
sljedea:
1. Podnoenje prijave o izvrenom krivinom djelu.
2. Pravo podnonjenja prijedloga za ostvarivanje imovinskopravnog zahtjeva.
3. Pravo predlaganja provoenja postupka medijacije povodom istaknutog imovinskopravnog zahtjeva.
4. Pravo da bude obavjeten o neprovoenju istrage,kao i razlozima za to.
5. Pravo da bude obavjeten o obustavi istrage i razlozima za to.
6. Pravo da bude upoznat sa rezultatima pregovaranja o krivnji,o emu ga obavjetava sud.
7. Pravo da bude obavjeten da je tuilac povukao optunicu i da je obustavljen krivini postupak.
8. Pravo da bude pozvan i da prisustvuje sasluanju svjedoka ili vjetaka izvan sudnice,kao i rekonstrukciji dogaaja.
9.Pravo da bude sasluan kao svjedok u istrazi i na glavnom pretresu.
10. Pravo prisustvovanja glavnom pretresu.
11. Pravo da se u zavrnoj rijei osvrne na dokaze koji potkrepljuju imovinskopravni zahtjev.
12. Pravo da izjavi albu na odluku suda o trokovima krivinog postupka i imovinskopravnom zahtjevu.
13.Pravo da bude obavjeten o primjeni naela oportuniteta u postupku prema maloljetniku
14.Pravo da se protivi ustupanju krivinog gonjenja stranoj dravi.
15. Pravo na osiguranje imovinskopravnog zahtjeva u postupku izruenja.
Pored prava,oteeni u krivinom postupku ima i dunosti kao to su:
-Ako je pozvan kao svjedok na oteenog se primjenjuju sve dunosti koje su vezane za poloaj svjedoka u krivinom
postupku: odazivanje na uredno dostavljen poziv,dunost svjedoenja i dunost istinitog svjedoenja.
-Da poloi zakletvu ako ako ga sasluavaju kao svjedoka,a ne postoje zakonski razlozi za osobaenje od te dunosti.
-Da potuje sud,red i procesnu disciplinu.

50. Imovinskopravni zahtjev

41

WWW.EPRAVO.BA
Ako raspravljanje o imovinskopravnom zahtjevu tee pred sudom u krivinom postupku,onda se ne moe,u pogledu istog
zahtjeva,pokrenuti i parnini postupak.Takoer dok tee parnini postupak ne moe se traiti od suda u krivinom
postupku da raspravlja o istom imovinskopravnom zahtjevu o kojem se raspravlja u praninom postupku.
Predmeti imovniskopravnog zahtjeva su razliiti i u krivinom postupku se mogu odnositi na nadoknadu tete,povrat
stvari ili ponitenje odreenog pravnog posla.
Sud ne moe ovlatenoj osobi dosuditi vie nego to je traila u zahtjevu,niti neto drugo od onog to je zahtjevala.Pravo
na ostvarivanje imovinskopravnog zahtjeva u krivinom postupku ima osoba koja je ovlatena da takav zahtjev ostvaruje
u parninom postupku-aktivna legitimacija.O aktivnoj legitimaciji sud vosi rauna po slubenoj dunosti.
Prijedlog za ostvarivanje imovinskopravnog zahtjeva podnosi se tuiocu,odnosno sudu,najkasnije do zavretka glavnog
pretresa,odnosno pretresa za izricanje krivinopravne sankcije.Imovinskopravni zahtjev mora biti jasan i odreen.Osoba
ovlatena za podnoenje imovinskopravnog zahtjeva duna je da podnese dokaze o svom zahtjevu.Ovlatena osoba moe
do zavretka glavnog pretresa odustati od prijedloga za ostvarivanje imovinskopravnog zahtjeva u krivinom postupku i
ostvarivati ga u praninom postupku.Imovinskopravni zahtjev moe prei na drugu osobu pravnim poslom meu ivim ili
za sluaj smrti.
Kad se postavi prijedlog za ostavrivanje imovinskopravnog zahtjeva u krivinom postupku,tako pokrenuti adhezioni
postupak tee po slubenoj dunosti.O imovnskopravnom zahtjevu odluuje sud.U krivinom postupku sud ne moe
donjeti odluku kojom imovinskopravni zahtjev odbija,bez obzira to bi se u parninom postupku,za konkretan
imovinskopravni zahtjev mogla donjeti takva odluka.
Osobe ovlatene za podizanje imovinskopravnog zahtjeva mogu predloiti odreivanje privremenih mjera osiguranja
ovog zahtjeva,npr. zabrana raspolaganja,otuenja ili optereenja pokretne stvari,uvanje pokretnih stvari i zabrana
otuenja ili optereenja nepokretne stvari,uz zabiljeku te zabrane u zemljinoj knjizi.
51. Oteeni kao aktivno i pasivno dokazno sredstvo
Sasluanje oteenog kao svjedoka (aktivno dokazno sredstvo) predstavlja vrlo vaan izvor saznanja o pravno relevantnim
injenicama koje se utvruju u krivinom postupku.Ovo je posebno razumljivo onda kada je oteeni istovremeno i osoba
prema kojoj je krivino djelo izvreno.Pojava oteenog kao svjedoka u krivinom postupku je fakultativna,to zavisi od
vie faktora (npr. da li oteeni bio prisutan izvrenju krivinog djela,da li zna ko je izvrilac i sl.).
Sa stanovita sudske psihologije pri ocjeni njegovog iskaza treba voditi rauna o tome da je oteeni zainteresovan za
ishod postupka.Takoer,treba imati na umu i stigmatizaciju svjedoka,kao i mogunost zastraivanja od strane
osumnjienog,odnosno optuenog.Dunosti i prava koja pripadaju svjedocima odnose se i na oteenu osobu.
- Prilikom sasluanja maloljetne osobe,posebno ako je ona oteena krivinim djelom,postupit e se obazrivo da
sasluanje ne bi tetno utjecalo na psihiko stanje maloljetnika.
-Oteenog krivinim djelom nije doputeno ispitivati o njegovom seksualnom ivotu prije izvrenog krivinog djela.

42

WWW.EPRAVO.BA
-S obzirom na ivotnu dob,tjelesno i duevno stanje ili druge opravdane interese svjedok se moe sasluati pomou
tehnikih ureaja za prijenos slike i zvuka tako da mu stranke i branilac mogu postavljati pitanja bez prisustva u prostoriji
gdje se svjedok nalazi.
- Posebna pravila o dokazima u sluajevima seksualnih delikata,propisuju izmeu ostalog da su neprihvatljivi dokazi koji
se odnose na ranije seksualno iskustvo,ponaanje ili seksualnu orijentaciju oteenog.
- Sasluanje svjedoka se mora snimiti audio ili audiovizuelnim sredstvima u sluajevima kada se radi o maloljetnim
osobama koje nisu navrile 16 godina i koje su oteene krivinim djelom.
Poloaj oteenog kao pasivnog dokaznog sredstva-oteeni moe biti podvrgnut odreenim radnjama i protiv njegove
volje kao npr. vjetaenju duevnog stanja oteenog,vjetaenju tjelesnih povreda ili tjelesnom pregledu.

DEVETI DIO
PREDMET KRIVINOG POSTUPKA
52. Uopte o predmetu krivinog postupka
Osnovni predmet krivinog postupka jeste krivina stvar (causa criminalis) kao dogaaj u stvarnosti koji ukazuje na
mogunost postojanja odreenog krivinog djela i njegovog izvrioca,zbog ega se i vodi krivini postupak.Druga
kanjiva djela (npr.prekraji) ne mogu biti predmet raspravljanja u krivinom postupku,jer se o njima raspravlja u
posebnom,prekrajnomm postupku.U zakonom predvienim sluajevima moe se voditi jedinstven krivini postupak
zbog vie krivinih djela i/ili protiv vie osoba.U takvim sluajevima predmet krivinog postupka je vie krivinih stvari u
meusobnoj vezi.
Pored raspravljanja o krivinoj stvari,u krivinom postupku se raspravljaju i sporedni predmeti,i to:-imovinskopravni
zahtjev,koji nastaje zbog izvrenja krivinog djela,-trokovi krivinog postupka i prethodna pitanja.
53. Sporedni predmeti krivinog postupka
Imovinskopravni zahtjev kao sporedni predmet krivinog postupka raspravit e se u krivinom postupku ako je:
imovinskopravni zahtjev nastao izvrenjem krivinog djela,ako je ovlatena osoba postavila prijedlog i ako ovaj
pridrueni postupak nee odugovlaiti postupak o krivinoj stvari kao osnovnom predmetu krivinog postupka.
U trokove krivinog postupka ulaze novani izdaci uinjeni povodom krivinog postupka od njegovog poetka do
pravosnanog okonanja.Trokovi krivinog postupka su izdaci nastali raspravljanjem o osnovnom i sporednom predmetu
krivinog postupka,te izdaco koji se odnose na posebne aktivnosti u toku postupka o krivinoj stvari .U trokove
krivinog postupka ukljueni su i trokovi u postupku po vanrednom pravnom lijeku.Da bi krivini postupak mogao
zapoeti itei potrebno je trokove postupka isplatiti unaprijed.Uesnici u krivinom postupku,bez obzira na ishod

43

WWW.EPRAVO.BA
postupka,snose odreene trokove krivinog postupka ako su oni nastali njihovom krivnjom.Odluka o trokovima
krivinog postupka sastavni je dio izreke presude i ona treba da sadri: odluku o tome ko snosi trokove krivinog
postupka,
odnosno ako je utvreno,odluku o oslobaanju od dunosti nadoknade trokova krivinog postupka u cijelini ili
djelimino i visinu trokova krivinog postupka.U pogledu trokova odbrane i zastupanja u krivinom postupku zakon
predvia da te trokove podmiruje osumnjieni,odnosno optueni,osim ako je donesena odluka da trokovi odbrane budu
isplaeni iz buetskih sredstava.Trokovi branioca koji je postavljen zbog slabog imovnog stanja osumnjienog,odnosno
optuenog padaju na teret buetskih sredstava.
Prethodna (ili prejudicijalna) pitanja su takoer sporedni predmet krivinog postupka..Za rjeavanje prethodnih pitanja
nadlean je sud u nekom drugom postupku (parninom ili vanparninom,te izvrnom) odnosno neki drugi dravni organ
razliit od suda (npr.upravni organ).Ova pitanja su pitanja graanskog ili upravnog prava,a u krivinom postupku postaju
prethodna onda kad od njihovog prethodnog rjeenja zavisi primjena krivinog zakona.U tom smislu,prethodna pitanja su
pravna pitanja i ne mogu biti procesna niti injenina.Odluka o prethodnom pitanju se unosi u obrazloenje presude,ona
ne dobiva klauzulu pravosnanosti i ne obavezuje nadleni organ da isto prehodno pitanje raspravi na isti nain.Odluka o
prethodnom pitanju donosi se na osnovu materijalnih propisa.Odluku o prethodnom pitanju koju je donio sud u nekom
drugom postupku ili neki drugi organ,ne moe promjeniti sud u krivinom postupku.Sud nije vezan takvom odlukom u
pogledu ocjene da li je izvreno krivino djelo.

DESETI DIO
MJERE ZA OSIGURANJE PRISUSTVA OSUMNJIENOG,ODNOSNO OPTUENOG I USPJENO
VOENJE KRIVINOG POSTUPKA

54. Poziv
Poziv je u pismenom obliku,izuzetno u usmenom,naredba koju je izdao tuilac ili sud,kojom se osumnjienom,odnosno
optuenom nareuju da se,zbog preduzimanja odreene procesne radnje,odazove na poziv i doe u odreeno vrijeme na
odreeno mjesto.Osumnjieni,odnosno optueni je duan odazvati se pozivu koji mu je uredno dostavljen ili opravdati
svoj izostanak.Do podizanja optunice osumnjienog poziva tuilac,a nakon podizanja optunice pozivanje vri sud.
Osumnjieni,odnosno optueni je duan odazvati se na onaj poziv koji sadrajno odgovara zakonskim odredbama i koji je
dostavljen po zakonu.
U pozivu osumnjienom,odnosno optuenom se mora naznaiti razlog pozivanja i upozorenje da e zbog neodazivanja na
poziv biti prinudno doveden i mora se u pozivu pouiti da ima pravo uzeti branioca i da on moe prisustvovati njegovom
ispitivanju. Osumnjieni,odnosno optueni je obavezan o promjeni adrese ili namjeri da promjeni boravite odmah
obavjestiti tuioca,odnosno sud.Ako osumnjieni, odnosno optueni nije u stanju odazvati se pozivu zbog bolesti ili druge

44

WWW.EPRAVO.BA
neotklonjive smetnje,bit e ispitan u mjestu gdje se nalazi ili e mu se obezbjediti prevoz do zgrade suda ili drugog mjesta
gdje se radnja preduzima.
55. Dovoenje
Dovoenje je naredba za liavanje slobode,ali ne i naredba za zatvaranje.To je tea mjera od poziva.Zakonske
pretpostavke za izdavanje naredbe o dovoenju su: -ako je donjeto rjeenje o pritvoru,-ako uredno pozvani osumnjieni,
odnosno optueni ne doe,a svoj izostanak ne opravda ili ako se nije moglo izvriti uredno dostavljanje poziva,a iz
okolnosti oigledno proizilazi da osumnjieni, odnosno optueni izbjegava da primi poziv.Naredbu za dovoenje
izdaje,po pravilu sud.
U hinim sluajevima naredbu za dovoenje moe izdati i tuilac ako osumnjieni koji je uredno pozvan ne oe,a svoj
izostanak ne opravda.Izdavanje naredbe za dovoenje je fakultativno.Obavezno izdavanje naredbe za dovoenje
predvieno je u sluaju kada je optueni uredno pozvan,a na glavni pretres ne doe niti svoj izostanak opravda.
Naredba o dovoenju se,po pravilu,izvrava odmah,ali organ koji je naredbu izdao moe odrediti i drugije.Protiv naredbe
o dovoenju pravni lijek nije doputen.Naredbu za dovoenje izvrava sudska policija.Naredba za dovoenje izdaje se u
pisanom obliku,jer sudska policija mora predati naredbu osumnjienom.

56. Mjere zabrane

''Mjere zabrane'' se odnose na vie razliitih ali i meusobno povezanih zabrana,odnosno naredbi koje se mogu odrediti
osumnjienom,odnosno optuenom.
Zakon taksativno navodi mjere koje se mogu povezati u odreene grupe prema cilju koji se eli njima postii:
1. Jedan broj mjera se odnosi na spreavanje osumnjienog,odnosno optuenog da pobjegne,sakrije se ili ode u nepoznato
mjesto ili u inostranstvo.Te mjere su: -zabrana naputanja boravita bez odobrenja suda,-privremeno oduzimanje putnih
isprava uz zabranu izdavanja novih putnih isprava,kao i zabranu koritenja line karte za prelazak dravne granice BiH
(zabrana putovanja) i dunost osobe da se povremeno javlja odreenom organu.
2. Druga grupa mjera je namjenjena izbjegavanju konfliktnih situacija,a ovaj cilj se postie:-zabranom posjeivanja
odreenih mjesta ili podruja i zabranom sastajanja sa odreenim osobama.
3. Trea vrsta mjera ima za cilj sprijeiti odreene aktivnosti koje bi bile tetne za drutvenu zajednicu,a to su:privremeno oduzimanje vozake dozvole i zabrana preduzimanja odreenih poslovnih aktivnosti ili slubenih dunosti.
Mjere zabrane mogu biti izreene kao posebne mjere ili uz zabranu naputanja boravita kao i zabranu putovanja.
Zabrana naputanja boravita i zabrana putovanja odreuju se ako postoje okolnosti koje ukazuju da bi osumnjieni,
odnosno optueni mogao pobjei,sakriti se,otii u nepoznato mjesto ili u inostranstvo.U tim okolnostima sud moe
narediti privremeno oduzimanje putnih isprava,kao i zabranu koritenja line karte za prelazak dravne granice BiH.Sud
e odrediti mjesto u kojem osumnjieni, odnosno optueni mora boraviti dok traje ova mjera,kao i granice van kojih se ta

45

WWW.EPRAVO.BA
osoba ne smije udaljavati.Rjeenje kojim se izrie mjera zabrane naputanja boravita se dostavlja nadlenom policijskom
organu,odluka o izricanju zabrane putovanja se dostavlja jo i graninoj policiji.
U sudskoj odluci kojom se osumnjieni, odnosno optueni obavezuje na povremeno javljanje odreenom
organu,odreuje se slubena osoba kojoj se osumnjieni, odnosno optueni mora javljati,rok u kojem se mora javljati i
nain voenja evidencije o njegovom javljanju.
Zabranom osjeivanja odreenih mjesta ili podruja eli se sprijeiti odlazak osumnjienog na ta mjesta ili podruja.
Za zakonito i efikasno izvravanje zabrane sastajanja sa odreenim osobama,sud e odrediti razdaljinu ispod koje se
osumnjieni,odnosno optueni ne smije pribliiti odreenoj osobi.
Prilikom izricanja mjere zabrane preduzimanja odreenih poslovnih aktivnosti ili slubenih dunosti,ne moe se
ograniiti pravo osumnjienog,odnosno optuenog da obavlja svoju profesionalnu djelatnost,osim ako se postupak vodi
zbog krivinog djela uinjenog u vezi sa obavljanjem te djelatnosti.
Mjere zabrane uvijek odreuje i ukida sud obrazloenim rjeenjem.Protiv rjeenja kojim se odreuju,produavaju ili
ukidaju mjere zabrane stranke i branilac imaju pravo ulaganja albe o kojoj odluuje vijee od trojice sudija u roku od tri
dana od dana prijema albe.Obaveza je funkcionalno nadlenog sudije da svaka dva mjeseca ispita da li je nareena mjera
jo potrebna.

57. Jamstvo
Jamstvo kao mjera za osiguranje prisustva osumnjienog,odnosno optuenog i uspjeno voenje krivinog postupka
iskljuivo je zamjena za najteu mjeru koja se moe primjeniti prema osumnjienom,odnosno optuenom.Naime,
osumnjieni, odnosno optueni kojem se pritvor ima odrediti ili mu je pritvor ve odreen samo zbog bojazni da e
pobjei,moe se ostaviti na slobodi,odnosno moe se pustiti na slobodu ako on lino ili neko drugi za njega prui jamstvo
da do kraja krivinog postupka nee pobjei.
Uz jamstvo je obavezno i obeanje osobe da se nee kriti i da bez odobrenja nee napustiti svoje boravite.Jamstvo uvijek
glasi na novani iznos,koji se utvruje u svakom konkretnom sluaju prema teini krivinog djela,linim i porodinim
prilikama osumnjienog,odnosno optuenog i imovnom stanju onog ko daje jamstvo.
Osoba koja daje jamstvo mora dostaviti dokaze o svom imovnom stanju,porijeklu imovine,vlasnitvu i posjedu nad
imovinom koja se daje kao jamstvo.Sud ne moe po slubenoj dunosti predloiti ili odrediti ovu mjeru.
Jamstvo moe biti stvarno i sastoji se u polaganju gotovog novca,papira od vrijednosti,dragocjenosti ili drugih pokretnih
stvari vee vrijednosti koje se lako mogu unoviti i uvati ili u stavljanju hipoteke na nepokretna dobra onog ko daje
jamstvo.Jamstvo moe biti i lino i ogleda se u linoj obavezi jednog ili vie graana da e u sluaju bjekstva
osumnjienog,odnosno optuenog platiti utvreni iznos jamstva.Stvarno jamstvo moe dati osumnjieni,odnosno optueni
ili neko trei,a lino samo neko trei.
Rjeenje kojim se odreuje jamstvo i rjeenje kojim se jamstvo ukida donosi se po sasluanju tuioca.Ako
osumnjieni,odnosno optueni pobjegne,rjeenjem e se odrediti da je vrijednost data kao jamstvo prihod bueta
BiH.Jamstvo koje je proglaeno propalim vraa se ako se krivini ostupak obustavi,odnosno ako je donesena oslobaajua

46

WWW.EPRAVO.BA
presuda.Jamstvo je iskljuivo zamjena za pritvor i nije prepreka za odreivanje pritvora osumnjienom,odnosno
optuenom ako na uredan poziv ne doe a izostanak ne opravda.

58. Pritvor
A) Uopte o pritvoru
Pritvor kao preventivno liavanje slobode predstavlja prinudno zadraavanje osumnjienog,odnosno optuenog na
odreenom mjestu,koje je obezbjeeno straom ili drugom vrstom nadzora uz provoenje odreenog reima izvrenja
pritvora i postupanja s pritvorenicima.Zakonodavac u BiH predvia da se pritvor moe odrediti samo pos uslovima
propisanim zakonom i samo ako se ista svrha ne moe ostvariti drugom mjerom.
1) Zakonski razlozi za odreivanje pritvora
Opti uslov za odreivanje pritvora je postojanje osnovane sumnje da je odreena osoba izvrila krivino djelo.Pored tog
uslova trai se postojanje i posebnih uslova.Ako postoji osnovana sumnja da je odreena osoba uinila krivino djelo
pritvor joj se moe odrediti:
a) Ako se krije ili ako postoje druge okolnosti koje ukazuju na opasnost od bjekstva.
b) Ako postoji osnovana bojazan da e unititi,sakriti,izmjeniti ili krivotvoriti dokaze ili tragove vane za krivini
postupak ili ako naroite okolnosti ukazuju da e omatati krivini postupak uticajem na svjedoke,sauesnike ili
prikrivae.Pritvor koji je odreen po ovom osnovu ukinut e se im se osiguraju dokazi zbog kojih je pritvor odreen.
c) Ako naroite okolnosti opravdavaju bojazan da e ponoviti krivino djelo ili da e dovriti pokuano krivino djelo,ili
da e uiniti krivino djelo kojim prijeti,a za ta krivina djela moe se izrei kazna zatvora od tri godine ili tea kazna.
d) U vanrednim okolnostima,ako se radi o krivinom djelu za koje se moe izrei kazna zatvora 10 godina ili tea kazna a
koje je posebno teko s obzirom na nain izvrenja ili posljedicu krivinog djela,ako bi putanje na slobodu rezultiralo
stvarnom prijetnjom naruavanja javnog reda.
2) Sud odreuje pritvor (habeas corpus)
Odreivanje pritvora je u iskljuivoj nadlenosti sudske instance,jer svako ko je lien slobode mora dmah biti izveden
pred sudiju ili drugu slubenu osobe zakonom ovlatenu da vri sudsku vlast.Sudsku odluku o pritvoru je mogue pobijati
albom o kojoj takoer odluuje sud.Prema naem pozitivnom procesnom pravu,pritvor odreuje ili produava sud na
prijedlog tuioca,nakon to prethodno saslua osumnjienog (optuenog) o okolnostima koje se odnose na odreivanja ili
produivanje pritvora.O pritvoru sud odluuje u inokosnom i zbornom sastavu.Tako e u istrazi pritvor odrediti sudija za
prethodni postupak,a produie ga vijee od trojice sudija.Nakon potvrivanja optunice pritvor odreuje sudija za
prethodno sasluanje,odnosno produava ga vijee od trojice sudija.Poslije izricanja osuujue presude pritvor se moe
odrediti,odnosno produiti odlukom sudije,odnosno vijea koje je donjelo prvostepenu presudu.Odluka kojom se pritor
odreuje ili produava je u formi rjeenja.Rjeenje o pritvoru predaje se osobi na koju se odnosi u asu pritvaranja.U
spisima se mora naznaiti sat liavanja slobode i sad predaje rjeenja.
Protiv rjeenja o pritvoru pritvorena osoba moe podnjeti albu vijeu od trojice sudija u roku od 24 sata od prijema
rjeenja.

47

WWW.EPRAVO.BA
Stranke i branilac imaju pravo,a nadleni tuilac id unost,da istaknu prijeldog za ukidanje pritvora ako smatraju da su
razlozi za dalje zadravanje pritvorenika prestali.Po prijedlogu optuenog ili branioca za ukidanje pritvora koji je
zasnovan na novim injenicam sud e odrati roite,odnosno sjednicu vijea o kome e obavjestiti stranke i
branioca.Nedolazak stranaka i branioca koji su uredno obavejteni ne sprijeava odravanje roita,odnosno sjednice
vijea.Protiv rjeenja o odbijanju prijedloga za ukidanje pritvora alba nije dozvoljena.Pritvor e se ukinuti ako je
optueni osloboen od optube,ako je optuba odbijena,ili ako je proglaen krivim a osloboen od kazne ili je osuen
samo na novanu kaznu ili je uslovno osuen ili je zbog uraunavanja pritvora kaznu ve izdrao.Takoer pritvor se
uvijek ukida istekom izreene kazne.
3) Trajanje pritvora
Zakon o krivinom postupku propisuje najdue trajanje pritvora u prvostepenom i drugostepenom postupku.Rokovi
trajanja pritvora odreuju se kroz stadije krivinog postupka na sljedei nain:
-U istrazi trajanje pritvora zavisi od teine krivinog djela zbog ega se raunaju tri nivoa njegovog maksimalnog
trajanja.Prvu odluku o pritvoru donosi sudija za prethodni postupak,po ijem rjeenju pritvor moe trajati najdue mjesec
dana od dana liavanja slobode.Po obrazloenom prijedlogu tuioca pritvor se moe produiti za najvie 2 mjeseca.Ako se
postupak vodi za krivino djelo za koje se moe izrei kazna zatvora 10 godina ili tea kazna i ako postoje posebno vani
razlozi,pritvor se moe po obrazloenom prijedlogu tuioca produiti za jo najvie tri mjeseca(6) .Za krivino djelo za
koje je propisana kazna dugotrajnog zatvora privor se moe produiti za jo najvie tri mjeseca.Po obrazloenom
prijedlogu tuioca moe se produiti dva puta uzastopno (12).
-Nakon potvrivanja optunice trajanje pritvora je predvieno u odreenim vremenskim intervalima koji se veu uz teinu
uinjenog krivinog djela.U tom smislu pritvor moe trajati najdue:
a) jednu godinu u sluaju krivinog djela za koje je propisana kazna zatvora do pet godina;
b) jednu godinu i est mjeseci u sluaju krivinog djela za koje je propisana kazna zatvora do deset godina;
c) dvije godine u sluaju krivinog djela za koje je propisana kazna zatvora preko deset godina ali ne i kazna dugotrajnog
zatvora;
d) tri godine u sluaju krivinog djela za koje je propisana kazna dugotrajnog zatvora.
-Poslije izricanja prvostepene presude pritvor moe trajati najdue jo devet mjeseci.
-Ako u roku od devet mjeseci bude izreena drugostepena odluka kojom se prvostepena presuda ukida,pritvor moe trajati
najdue jo jednu godinu od izricanja drugostepene odluke.
-Optueni koji se nalazi u pritvoru,a presuda kojom mu je izreena kazna zatvora je postala pravosnana,ostat e u
pritvoru do upuivanja na izdravanje kazne,a najdue do isteka trajanja izreene kazne.
4) Hitnost postupka u funkciji je ostvarenja zakonske odredbe prema kojoj trajanje pritvora mora biti svedeno na
najkrae nuno vrijeme.
5) Pravo na naknadu tete u sluaju neosnovanog liavanja slobode
Pravo na nakndu tete pripada osobi koja je bila u pritvoru,a nije dolo do pokretanja krivinog postupka ili je postupak
obustavljen ili je pravomonom presudom osloboena od optube ili je optuba odbijena.Takoer to pravo pripada i osobi
koja je usljed pogreke ili nezakonitog rada organa neosnovano liena slobode ili zadrana due u pritvoru.

48

WWW.EPRAVO.BA
6) Izvrenje pritvora
Zakoni o krivinom postupku sadre odredbe o izvrenju pritvora i postupanju sa pritvorenicima.Zakon izriito propisuje
da se ne smije vrijeati osoba i dostojansvto pritvorenika.Ovlatene osobe smiju upotrijebiti prinudna sredstva samo u
sluajevima odreenim zakonom.Prava i slobode pritvorenika mogu biti ogranieni samo u mjeri potrebnoj da se ostvari
svrha radi koje je odreen pritvor,sprijei bjekstvo pritvorenika,sprijei izvrenje krivinog djela i otkloni opasnost po
ivot i zdravlje ljudi.Pritvorenici se smjetaju u prostorije odgovarajue veliine koje odgovaraju potrebnim zdravstvenim
uslovima.U istu prostoriju ne smiju biti smjetene osobe razliitog spola,osobe koje bi zbog zajednikog boravka mogle
tetno uticati na voenje krivinog postupka.Pritvorenik ima pravo komunicirati sa vanjskim svjetom i
braniocem.Pritvorenici koji su strani dravljani imaju pravo na posjete svojih diplomatskih i konzularnih predstavnika.

59. Opte pravo zadravanja i liavanja slobode

Liavanje slobode,kao kratkotrajna i privremena mjera predstavlja oduzimanje slobode osobi zbog sumnje da je izvrila
krivino djelo.Liavanje slobode prethodi odreivanju pritvora.Postoje dva osnovna oblika liavanja slobode i to: opte
pravo zadravanja i liavanje slobode i zadravanje.
Opte pravo zadravanja.
Zaticanje na izvrenju krivinog djela nije razlog za odreivanje pritvora,ali jeste razlog za zadravanje.Osobu koja je
zateena na izvrenju krivinog djela svako moe zadrati.Osoba koja je zadrana mora se odmah predati sudu,tuiocu ili
najbliem policijskom organu,a ako se to ne moe uiniti mora se odmah obavjestiti jedan od tih organa.
Liavanje slobode i zadravanje
Policijski organ moe izuzetno privremeno oduzeti slobodu osumnjienoj osobi ako postoje osnovi sumnje da je izvrila
krivino djelo i ako postoji ma koji razlog za pritvor predvien zakonom. Policijski organ je duan takvu osobu bez
odlaganja,a najkasnije u roku 24 sata sprovesti tuiocu.Izuzetno kad se radi o krivinim djelima terorizma,osoba se mora
sprovesti tuiocu najkasnije u roku od 72 sata.Prilikom dovoenja policijski organ e obavjestiti tuioca o razlozima i o
vremenu liavanja slobode.Osoba liena lsobode mora se na maternjem jeziku ili jeziku koji razumije odmah obavjestiti o
razlozima zbog kojih je liena slobode.Osobi koja je liena slobode postavit e se branilac na njen zahtjev ako zbog svog
imovnog stanja ne moe snositi trokove odbrane.Ako osoba liena slobode ne bude sprovedena tuiocu u roku od
24,odnosno izuzetno 72 sata bit e putena na slobodu.Tuilac je duan osobu lienu slobode ispitati bez odlaganja a
najkasnije u roku od 24 sata,i u tom roku odluiti da li e se pustiti na slobodu ili e sudiji z aprethodni postupak postaviti
prijedlog za odreivanje pritvora,osiguravajui izvoenje osobe liene slobode pred sudiju z aprethodni postupak.Ako
sudija z aprehodni postupak ne prihvati prijedlog za odreivanje pritvora,donjet e se rjeenje kojim se prijedlog odbija i
osoba se odmah puta na slobodu.Tuilac moe uloiti albu na rjeenje,ali alba ne zadrava izvrenje rjeenja.S druge
strane,sudija za prethodni postupak moe donjeti rjeenje kojim se odreuje pritvor protiv kojeg pritvorena osoba moe
podnjeti albu.O obje albe odluuje vijee od trojice sudija,koje je duno donjeti odluku u roku od 48 sata od prijema
albe u sud.

49

WWW.EPRAVO.BA

JEDANAESTI DIO
RADNJE U KRIVINOM POSTUPKU
60.Pojam radnje u krivinom postupku
Krivinoprocesne radnje se preduzimaju s ciljem razjanjavanja pitanja koja se odnose na krivino djelo i njegovog
uinioca,te izricanje krivinopravne sankcije ako su za to ispunjeni zakonski uslovi.Krivinoprocesna radnja je aktivno
(npr.davanje iskaza,ulaganje albe) i/ili pasivno (pravo osumnjienog da uti i neodgovara na postavljena pitanja)
pravnom normom propisano ponaanje krivinoprocesnog subjekta,koje ima odgovarajue procesnopravne efekte.
Krivinoprocesne radnje preduzimaju krivinoprocesni subjekti,tako da se te radnje dijele na radnje odluivanja i radnje
voenja postupka.Radnje stranaka dijele se na radnje kojima se nastoji uticati na volju procesnih tijela kako bi se dolo do
odgovarajue odluke i na radnje koje nemaju takav cilj.U teoriji krivinoprocesnog prava procesne radnje se dijele prema
svom sadraju kao izjave volje (npr.optuni akt ili alba) i izjave o znanju (npr.vjetaenje) te prema svom obliku kao
usmene ili pismene.
61.Oblik ili forma radnji u krivinom postupku
Vanost preduzimanja procesnih radnji u propisanom obliku ili formi ogleda se u sljedeem:-obezbjeenje kvalitetnog
dokaznog materijala,-obezbjeenje nesmetanog i stvarnog vrenja prava koja su priznata procesnim subjektima i
postizanje najboljih procesnih rezultata na efikasan nain.Sud je duan cijeniti da li je odreena procesna radnja preduzeta
na nain koji propisuje zakon i da li su rezultati tih radnji zakoniti dokazi.Procesno pravo predvia oblik ili formu
preduzimanja procesnih radnji,mjesto i vrijeme njihovog vrenja,te njihov sadraj kao i otklanjanje posljedica pravno
nevaljalih procesnih radnji.
Preduzimanjem procesnih radnji na formalan,dakle pravno valjan nain utvruju se injenice vane za konkretni krivini
postupak i omoguava se primjena prava na tako utvrene injenice.

50

WWW.EPRAVO.BA
U krivinoprocesnoj teoriji,pitanja oblika ili forme preduzimanja procesnih radnji posebno se odnose na: -osnovna naela
postupka i preduzimanja procesnih radnji,-pravila o upotrebi jezika i pisma u postupku i zapisnike o preduzetim
procesnim radnjama.U pogledu osnovnih naela koja se odnose na formu procesnih radnji,izdvajaju se naelo:usmenosti,-pismenosti,-neposrednosti u provoenju i ocjeni dokaza i javnosti.Zapisnik se sastavlja istovremeno kad se
radnja obavlja,a ako to nije mogue onda neposredno nakon toga.Zapisnik pie zapisniar.Zakon propisuje sadraj
zapisnika.U uvodnom dijalu su poaci o onom ko obavlja radnju,vremenu i mjestu preuzimanja,krivinom predmetu po
kojem se preduzima radnja,te osobama koje su prisutne.Kad je u pitanju tok i sadraj preduzete radnje u zapisnik se unose
bitni podaci o tome,kao i postavljena pitanja i dati odgovori,te da li je dolo do privremenog oduzimanja predmeta i
spisa.Ako je bilo prigovora u pogledu sadraja zapisnika i oni e se navest u zapisniku.Uz snimanje audio ili
audiovizuelnim sredstvima posebno se vodi i pisani zapisnik.Zakon sadri posebne odredbe o zapisniku o vijeanju i
glasanju radi donoenja odluke,te o zapisniku o glavnom pretresu.
62.Mjesto izvrenja radnji u krivinom postupku
Po pravilu sve krivinoprocesne radnje se preduzimaju u sjeditu suda i zgradi suda,odnosno organa koji vri radnju,ali se
mogu preduzimati i na drugom mjestu to zavisi od konkretnih okolnosti.Radnje se mogu preduzimati i izvan sudske
zgrade,npr. ako se u toku suenja sazna da svjedok ili vjetak nije u mogunosti da doe pred sud ili da bi njegov dolazak
bio povezan s nesrazmjernim tekoama.U toku istrage krivinoprocesne radnje se mogu preduzimati na raznim
mjestima.To je sluaj npr. kod obdukcije i ekshumacije lea,psihijatrijskog pregleda ili posmatranje radi vjetaenja u
odgovarajuoj zdravstvenoj ustanovi,pretresanje stana,prostrija ili osoba i dr.Zakon predvia pravila o pravnoj pomoi i
slubenoj saradnji.Tako su svi sudovi u FBIH,RS i BDBIH duni da prue pravnu pomo Sudu BiH,a svi organi vlasti u
FBBIH;RS i BD BIH duni su slubeno saraivati sa Sudom BIH,Tuilatvom BIH i dr.organima koji uestvuju u
krivinom postupku.
63.Vrijeme izvrenja radnji u krivinom postupku
Krivinoprocesne radnje se moraju izvravati brzo i u odreenom vremenskom periodu.Po pravilu,krivinoprocesne
radnje se preduzimaju u toku radnog vremena suda,tuilatva ili drugog organa koji uestvuje u krivinom
postupku.Mogu se preuzimati i izzvan radnog vremena (npr. istrane radnje koje ne trpe odlaganje).
Rok je vremenski period u kojem ovlatena osoba treba da obavi odreenu procesnu radnju,odnosno u kojem je
zabranjeno preduzimati konkretnu procesnu aktivnost koje se moe preduzimati tek protekom roka.U tom smislu rokovi
se dijele na one:
-koji spreavaju izvrenje odreene procesne radnje sve dok ne protekne rok (suspenzivni ili dilatorni rok);-u okviru kojih
treba preduzeti rdnju,jer se njegovim proputanjem gubi pravo na preduzimanje procesne radnje (prekluzivni ili
peremptorni rok) i u kojima je doputeno preduzimanje radnje ali ijim protekom se ne gubi mogunost njenog
naknadnog izvrenja (instrukcioni rok).Rokovi mogu biti i zakonski i sudski.Zakonski rokovi su odreeni zakonom i

51

WWW.EPRAVO.BA
njihovo trajanje ne mogu mijenjati uesnici u krivinom postupku.Zakonski rokovi su prekluzivni i njihovim
proputanjem gubi se pravo na odreenu procesnu aktivnost.Sudske rokove odreuje sud i oni se mogu,kad za to postoje
uslovi produiti odlukom suda.Rokovi se mogu podijeliti na subjektivne i objektivne.Rokovi se odreuju na
sate,dane,mjesece i godine.Molbu za povrat u preanje stanje podnosi optueni u roku od osam dana od dana prestanka
uzroka zbog kojeg je proputeno ulaganje albe (subjektivni rok).Poslije proteka roka od tri mjeseca od dana proputanja
ne moe se traiti povrat u preenje stanje (objektivni rok).Za razliku od roka,roite se zakazuje u tano odreeno
vrijeme.
64.Sadraj radnji u krivinom postupku
Zakon o krivinom postupku u pravilu ne odreuje sadraj procesnih radnji.Krivinoprocesne radnje kod kojih zakon
propisuje sadraj su npr. procesne radnje odluivanja,procesne radnje kojim se utvruju injenice,odreen je sadraj
albe,sadraj naredbe o provoenju istrag ei optunice.I kod procesnih radnji kojim se ograniavaju osnovna prava i
slobode ovjeka,zakon predvia njihov sadraj.
U teoriji krivinprocesnog prava,u vezi sa sadrajem procesnih radnji razmatraju se i pitanja svijesti i
volje,sile,prijetnje,prevare i zablude.Istie se da su svijest i volja neophodni elementi za gradnju pojma procesne radnje i
da procesnopravno dejstvo moe imati samo ona procesna radnja koja je svijesna i voljna.Zabluda ne dovodi pitanje
pravnu relevantnost procesne radnje.
65.Spreavanje i otklanjanje nepravilnih procesnih radnji

Procesne mjere koje su usmjerene na popravljanje nepravilnih procesnih radnji su:

-konsolidacija ili konvalidacija procesne radnje koja je izvrena nepravilno na nain da joj se naknadnim postupanjem
daje punovanost,bez uklanjanja njenog nedostatka.
-uklanjanjem materijalnih greki u preduzetoj radnji,kako bi procesna radnja ostala na snazi.
-preduzeta procesna radnja se opoziva ako je nepravilna ili necjelishodna.
-procesna radnja moe biti preinaena,ime se eli postii zakonom propisani cilj.
-krivinoprocesne radnje se mogu i ponoviti i to kako onda ako su nepravilne,tako i onda ako radnja uopte nije preduzeta.
Procesne sankcije za radnje koje nisu preduzete u skladu sa propisanim zakonskim uslovima su razliite.Krivinoprocesna
teorija najee istie sljedee vrste procesnih sankcija:
-prekluzija,koja ima za posljedicu odbacivanje odreene radnje jer je ona preduzeta nakon proteka roka koji je zakonom
odreen,odnosno zabranu naknadnog preduzimanja te procesne radnje.
-neupotrebljivost radnje,odnosno njenih rezultata ako se onaj ko je preduzimao radnju nije pridravao zakonskih uslova i
zakonom odreene procedure.
-nevaljanost u smislu da neke radnje i njihovi rezultati predstavljaju povod za ulaganje pravnih lijekova.
-nedopustivost obuhvata one procesne radnje koje su preduzete izvan zakonskih uslova,bez obzira da li su osnovane ili ne.

52

WWW.EPRAVO.BA
-nepostojee procesne radnje su one radnje koje su preduzete a da za to nisu postojale procesne pretpostavke,zbog ega
one nemaju pravnog znaaja,niti odluke koje bi se temeljile na njima.

DVANAESTI DIO
ODLUKE U KRIVINOM POSTUPKU
66.Pojam i vrste odluka u krivinom postupku
Moe se rei da je odluka izjava volje suda ili drugog dravnog organa u krivinom postupku kojom se primjenjuje zakon
na konkretno injenino stanje i ostvaruju pravne posljedice u realnosti drutvenih krivinoprocesnih odnosa.U krivinom
postupku odluke se donose u obliku: -presude,-rjeenja i naredbe.
Presuda je najvanija odluka koja se donosi u krivinom postupku i njom se odluuje o osnovnom i sporednim
predmetima krivinog postupka.Donoenje presude je u iskljuivoj nadlenosti suda.Procesno zakonodavstvo poznaje
presudu kojom se optuba odbija,presudu kojom se optueni oslobaa od optube i presudu kojom se optueni proglaava
krivim.Takoer,u postupku za izdavanje kaznenog naloga donosi se presuda kojom se izrie traeni nalog u skladu sa
optunicom.Presuda se donosi i u postupku prema maloljetnicima,zatim u postupku protiv pravnih osoba,u postupku po
albi,u ponovljenom postupku te u postupku pruanje meunarodne krivinopravne pomoi.Presuda se donosi na glavnom
pretresu,ali je mogue njeno izricanje i u stadiju optuivanja
.Rjeenjem se ne raspravljaju pitanja krivinog djela,njegovog izvrioca i primjene krivinopravnih sankcija,ve
odreena druga pitanja koja se vezana uz materijalnopravne ili procesnopravne aspekte krivine stvari i koja se
postavljaju u toku postupka.Najvei broj odluka u krivinom postupku donosi se u obliku rjeenja,jer se rjeenjem
obuhvataju razliite procesne situacije.
Naredbom se rjeavaju pitanja vezana uz tok krivinog postupka ili preduzimanje odreenih procesnih radnji.Presuda i
rjeenje imaju jasno vidljive dijelove,i to: uvod,izreku ili dispozitiv i obrazloenje,naredba ne izraena ova tri dijela.
Protiv prvostepene presude alba je uvijek dozvoljena,a protiv drugostepene samo u zakonom predvienim
sluajevima;protiv rjeenja alba je dozvoljena uvijek kad u zakonu nije izriito odreeno da alba nije dozvoljena,dok
protiv naredbe alba nije dozvoljena

67.Donoenje i saoptavanje odluka,te njihovo dostavljanje

Odluke se u krivinom postupku donose u inokosnom i zbornom sastavu.U prvom sluaju znai da je odluku donjela
jedna osoba,a u drugom vijee od trojice sudija ili opta sjednica,odnosno kolegij sudija.Odluke vijea donose se poslije

53

WWW.EPRAVO.BA
usmenog vijeanja i glasanja,a smatra se da je odluka donesena kad je za nju glasalo vie od pola svih lanova
vijea.Zakonom se rapravljaju sljedea pitanja: ko rukovodi vijeanjem i glasanje i ko glasa posljednji,redosljed pitanja o
kojima se vijea i glasa,kako se glasa ako je osoba izvrila vie krivinih djela-ta se radi u sluaju podjele glasova navie
razliitih miljenja,tajnost vijeanja i glasanja,sastavljanje i razgledanje zapisnika o vijenju i glasanju.
Odluke se saoptavaju osobama usmenim objavljivanjem ako su prisutne,odnosno dostavljanjem ovjerenog prepisa odluke
ako su osobe odsutne.
Odluke se dostavljaju po pravilu,preko pote,ali se dostavljanje moe obaviti i preko slubene osobe organa koji je donio
odluku ili neposredno kod tog organa. Dostavljanje moe biti neposredno (predaje se osobi kojoj je upueno) i posredno
(predaje se drugoj osobi).
68.Pravosnanost odluka
Kroz pravosnanost sudska odluka dobiva konaan sadraj,a krivini postupak konaan zavretak.Dakle,pravosnanost
sudske odluke znai da je krivinopravni zahtjev o kojem se raspravljalo presuena stvar.Pravosnanu sudsku odluku
moraju potovati svi i ona je obavezujua za fizike i pravne osobe.
U teoriji razlikujemo formalnu i materijalnu pravosnanost.Formalna pravosnanost znai da sudsku odluku ne mogu
pobijati redovnim pravnim lijekom subjekti pravnog lijeka,kako iz razloga to prvni lijek nije uopte doputen tako i zbog
toga to se pravo na upotrebu pravnog lijeka vie ne moe koristiti.Smatra se da materijalna pravosnanost,za subjekte iji
je materijalnopravni odnos raspravljen,znai nemogunost voenja novog krivinog postupka povodom istog krivinog
djela.Nai zakoni o krivinom postupku prihvataju ponavljanje postupka kao vanredni pravni lijek.U krivinom postupku
obje pravosnanosti nastupaju u istom trenutku.
Pravosnanost moe biti apsolutna i relativna.Za apsolutnu pravosnanost je znaajno da nijedan procesni subjekt ne
moe vie pobijati odluku redovnim pravnim lijekom.Kad je rije o relativnoj pravnosnanosti,to znai da neki procesni
subjekti mogu pobijati sudsku odluku redovnim pravnim lijekom.
Pravosnanost se javlja kao potpuna i djelimina.Potpuna pravosnanost postoji kad je izreka sudske odluke stupila na
pravnu snagu u cijelini.O djeliminoj pravosnanosti govorimo onda kad je jedan dio izreke stupio na pravnu snagu,,dok
drugi nije.

69.Izvrnost odluka
U pogledu izvrenja,koje se razlikuje od pravosnanosti,uzima se da ono predstavljaostvarivanje krivinopravnog zahtjeva
utvrenog tokom suenja i sadrnog u pravosnanoj sudskoj odluci,odnosno realizaciju odluke koja je donesena tokom
krivinog postupka.Pravosnanost i izvrnost,po pravilu,nastupaju istovremeno.Sudska odluka ne moe biti izvrena prije
nego to stupi na pravnu snagu.Na ovaj nain se pravi razlika izmeu pravosnanosti i izvrnosti,u smislu da je
pravosnanost jedan od uslova za izvrenje presude.

54

WWW.EPRAVO.BA
Procesni zakon postavlja odreene uslove za izvrnost odluka u smislu da se presuda izvrava:
-kad je pravosnana,
-kao takva dostavljena i
-kad za njeno izvrenje ne postoje zakonske smetnje.
Rjeenje se moe izvriti i prije sticanja klauzule pravosnanosti ako je to izriito propisano zakonom.

55