Granit-Riyolit Ailesi

Granitler SiO2 ierii bakmndan ASDK kayalar

grubuna girer (SiO2> % 66). Bu nedenle her zaman %
20nin stnde serbest KUVARS ierirler.
Granitler Si, K, Na bakmndan zengin, Ca, Mg ve Fe
bakmndan fakir kayalardr.
Renk indisine gre LKOKRAT-HOLOLKOKRAT
kaya grubuna girer.

 QAP gen diyagramnda kuvarsn % 20 ile % 60

arasnda olduu tm alanlar, genel olarak GRANTOD
alan olarak bilinir.
Granit ailesinin derinlik kayas Granit, Granodiyorit,
Tonalittir.
Yar derinlik kayalar, Mikrogranit (granit ve kuvars
porfir), Mikrogranodiyorit (granodiyorit porfir),
Mikrotonalit (tonalit porfir)dir. Dayk ve damar
sistemlerini temsil eden Aplit ve Pegmatitler de bu gruba
dahildir.
Yzey edeerleri ise Riyolit, Riyodasit, Dasittir.

Granit snflamalar
Mineralojik bileim ve kimyasal zelliklerine gre
Alkali Granitler
Sodik (Na>K)
Potasik (K>Na)

Kalkalkali Granitler
Subalkali (Or>Plj)
Monzonitik (Or=Plj)
Granodiyoritik (Plj>Or)

Kabukta yerleme derinliine gre

1- Epizon granitleri (0-6 km)
2- Mesozon granitleri (6-12km)
3-Katazon granitleri (12-20km)

Kkenlerine gre
Gerek Magmatik
Granitler

Anateksi
Granitleri

Metasomatik
Granitler

(Bir magmadan
bileimidorudan kristallenme
ile geliirler. Yre kayalarla
aralarnda keskin dokanaklar
vardr. Kontak metamorfizma
gelitirirler.)

(leri derecede

(Granit

metamorfik kayalarn
ksmi ergimesi ile
geliirler. Birlikte
bulunduklar
metamorfik kayalarla
aralarnda tedrici
geiler vardr. Kontak
metamorfizma gelitirmezler.)

ne yakn bir
kayaya dardan kat ve sv
halde malzeme
eklenmesiyle
geliirler)

Tektonik ortamlarna gre

(Chappell&White, 1974 snflamas)
I tipi granitler
S tipi granitler
M tipi granitler
A tipi granitler
[A: molar Al2O3, C: molar CaO, N: molar Na2O, K: molar K2O
87

Sr/86Sri: Initial Sr izotop oran

18 O: Oksijen 18 izotopu]

I Tipi Granitler
Genellikle granodiyorit, tonalit, monzonitik granit ile temsil
edilirler.
Egemen mafik mineralleri hornblend ve biyotittir. Aksesuar
olarak ilmenit, magnetit ve sfen bulunur. Alkali feldispatlar
ksenomorfik olup, dier kristallerin aralarn doldururlar.
A/CNK < 1.1dir.
87Sr/86Sri < 0.706dr.
18 O < % 9dur.
Aktif kta kenar magmatik kuaklarnda yeralr.
Yaygn andezit ve dasit lavlar ile birliktedir.
Porfiri tipi Cu ve Mo yataklar oluturur.
Mafik-orta bileimli bir magmadan trerler. Bolca diyoritik
ksenolitler ierir.

S tipi Granitler
Granit ve lko monzogranitler ile temsil edilirler.
Tipik mineralleri muskovit, krmz biyotittir (iki mikal granit).
Aksesuar olarak ilmenit, monazit, kordiyerit ve granat ierirler.
Alkali feldispatlar iri, megakristaller halindedir.
A/CNK > 1.1dir.
87Sr/86Sri > 0.707dir.
18 O > % 9dur.
Ktasal arpma alanlarnda yeralrlar.
Fazla yaygn olmayan, kordiyeritli lavlarla birlikte bulunur.
Sn, W ieren greyzenler yaygndr.
kel (ktasal) kkenli kayalardan tremilerdir. Bolca metapelitik
anklavlar kapsar.

M Tipi Granitler
Genellikle plajiogranitlerle temsil edilirler.
Egemen mafik mineralleri, hornblend, biyotit ve piroksendir.
Alkali feldispat intersitisiyal ve mikrografik dokuludur.
A/CNK < 1.0dr.
87Sr/86Sri > 0.704dr.
18 O < % 9dur.
Ofiyolit dizilerinde ve seyrek olarak okyanusal ada yaylarnda
geliir.
Ada yay volkanikleri ile birlikte bulunur.
Porfiri Cu, Au cevherlemesi oluturur.
Bolca bazik magmatik anklavlar bulundurur.
Manto kkenlidir

A Tipi Granitler
Alkali granit ve siyenitlerle birlikte evrimlemi biyotit
granitlerle temsil edilirler.
Mafik mineralleri yeil biyotit, sodik (alkali) amfibol ve
piroksenlerdir. Yaygn pertit oluumlar ierir.
A/CNK, 87Sr/86Sri ve 18 O deerleri I, S ve M tipi granitlerdeki
deerleri kapsar. Dk CaO, yksek Fe/Mg oran, yksek Ta,
Nb, Zr, REE ve F ierikleriyle onlardan ayrdedilir.
Post-orojenik ve anorojenik zelliktedir. Durayl kratonlarda ve
rift alanlarnda geliir.
Kaldera ortamlarnda, alkali lavlarla birlikte bulunur.
Kolombit, kassiterit ve fluorit cevherlemeleri oluturur.

Mineralojik Bileim
Granitik kayalar, bol kuvars ieren feldispatl
kayalardr. Genel mineralojik bileimleri; kuvars +
alkali feldispat (ortoz, mikroklin) + plajioklas (albit,
oligoklas) pertit-antipertit biyotit muskovit
hornblend eklindedir.
Aksesuar mineralleri olarak, sfen, rutil, apatit, zirkon,
epidot (allanit), korund, granat, kordiyerit bulunabilir.
Alkali granitlerde sodyumca zengin amfibol (ribekit),
piroksen (egirin), monazit ve fluorit grlebilir.

Granitik Kayalarda Doku

Kristallenme derecesine gre; HOLOKRSTALEN
Kristal formuna gre; DYOMORFK (zekilli),
HPDYOMORFK (yar zekilli), KSENOMORFK
(zekilsiz)
Tanelerin bal boy ilikisine gre; GRANLER, PORFRK
Yukardaki kriterlerin kombinasyonu ile, rnein, holokristalen
hipidiyomorfik granuler doku gibi tanmlamalar yaplabilir.
Granitik kayalarda (baz) ZEL DOKU trleri; Orbikler
doku, Rapakivi dokusu, Grafik ve Mirmekitik doku.
Tek kristal iinde gzlenen dokular: Pertitik doku, antipertitik
doku.
Deformasyon dokular: (Bkz. Dinamik metamorfizma doku
trleri).

El rneinde holokristalen porfirik granit

Kaya tmyle kristallenmi olup,

tane boylar birbirlerinden farkldr.

nce kesitte granuler granit

Kayay oluturan kristaller hemen

hemen ayn byklktedir.

Orbikler doku: Farkl zellikte ekirdek ve bunu kuatan koyu renkli

bandlardan oluma ok sayda yuvarlak orbikllerden oluan doku trdr. Matriks
normal granitik dokuludur. ekirdek, ya normal granitik bileimli bir para, yada
hsm bir magmatik anklav paras veya yre kayalardan koparlp granitin iine
alnm bir paradan oluur.

Rapakivi dokusu: Yuvarlak, pembemsi renkli ve sodik plajioklas ile bir manto
gibi kuatlm iri alkali feldispat taneleri ve bunlarn iinde yeraldklar normal
granitik dokulu gereten (kuvars ve mafik mineraller) oluan doku trdr.

El rneinde Orbikler doku

El rneinde
Rapakivi dokusu

Grafik Doku: ri alkali feldispat kristalleri ve bunlarn iinde yeralan, eski

Msr hiyerogliflerini andran kuvarslarn oluturduu doku trdr.

Mirmekitik Doku: Birbirlerine komu bir alkali feldispat ve bir plajioklasn

snrnda, plajioklasn alkali feldispatn yerini almas srasnda gelien bir
doku trdr. ekil olarak, plajioklasn iinden, alkali feldispata doru
uzanan kk loblar veya kurtuklar halinde kuvars oluumlar olarak
tanmlanabilir.
Alkali feldispat (K2O. Al2O3. 6SiO2)
Plajioklas (CaO. Al2O3. 2SiO2)
El rneinde Grafik doku

nce kesitte Mirmekitik doku

Pertitik Doku: Susuz Ab-Or sisteminde scakln dmesiyle, bileim

M noktas ynnde deiir. Balangta
% 49dan fazla Or ieren ergiyikten
nce LST kristallenir. Bu, sv iinde
yzer konumdadr. Lsit daha sonra,
iinde bulunduu ergiyik ile reaksiyona
girerek Ortoklas ve Albit bileenleri
ieren SANDN kristallerine dnr.
Lsitin tmyle tketilmesinden sonra
sanidin giderek Na bakmndan zenginleir. Sistemin bileimi M noktasna doru
ilerler. M noktasnda (1063C) sistem, Ab65 Or35 bileimli kark kristaller
halinde katlar. Bu kristaller, scakln 660Cye dmesine kadar denge
halindedir. Ancak, scaklk 660Cnin altna (SOLVUS erisinin altna)
dnce farkl 2 feldispata (albit ve ortoklas olarak)ayrlrlar. Diyagramdaki
SOLVUS erisi bu ayrmann snrn belirler.

 Buna gre;
660Cnin stndeki scaklklarda albit ve ortoz dengede
kalamayarak bir KATI ERGYK oluturur.
660Cnin altnda ise; bu sistem iki ayr feldispata ayrr ve
iie kristallenerek PERTTleri oluturur.
Sisteme H2O eklenirse, su bu kristallerin katlamalarn
kolaylatracak bir katalitik rol oynar ve bunun sonucunda;
Lsitin kristallenme alan giderek daralr ve yokolur.
Ortoz ve albit kark kristallerinin bulunduu alan daralr.
Ortoz-Albit kark kristallerinin kristallenme scakl der.

Pertitik doku ortoz ile albitin iie kristallenme dokusudur.

Ana kristal ORTOZdur. ALBT ise, ortozun iinde eitli
ekillerde yeralr.

Pertit tipleri; A: pliksi pertit, B: ubuksu peritit, C: erit pertit,

D: Damar pertit, E: Yama pertit (Krmz renkli olan kesimler
Albir, Griler ise ortozdur). Foto: pliksi pertit.

ANTPERTT; Pertitin tersine, ana kristal plajioklas, iinde

bulunan ise ortozdur.

Granitlerde Ayrma
1- Pnmatolitik evrede ayrma (GREYZENLEME):
GRANT
GREYZEN
Feldispatlar
Kassiterit, volframit, fluorit,
turmalin,
topaz
Biyotit
Zinvaldit
Kuvars
Kuvars
2- Ge evre ayrmalar:
Alkali feldispat
Kaolen (Kaolenleme)
Turmalin (Turmalinleme)
Plajioklas
Serisit (serisitleme)
Albit, Epidot, Kalsit, Serisit, Kuvars
(Sassuritleme)
Biyotit veya hornblend
Klorit (Kloritleme)

 Granitin yar derinlik kayalar, derinlik kayalarnn mikro taneli

veya mikrogranuler porfirik dokulu edeerleridir. Bunlar
arasnda;
mikro granit, granit porfir
mikro granodiyorit, granodiyorit porfir
mikro tonalit, tonalit porfir
kuvars porfir, ve
granitik kayalarn damar edeerleri olan
aplit
pegmatitler saylabilir.

Bunlar, bileim bakmndan, derinlik edeerleri ile ayndr.

Ancak, dokular bakmndan onlardan ayrdedilir. Balca doku
trleri;
Mikro granuler
Mikro granuler porfirik
Mikro grafik olarak sralanabilir.

Mikro granodiyorit

Granodiyorit porfir
(Altunkaynak, 1996dan)

 APLT ve PEGMATTler, granitik kayalarn kristallenme

evrimi iinde, ana plton gvdesinin hemen tmyle
kristallenmesinin ardndan, magmada geri kalan kalnt
ergiyikler, plton ve yre kayalarndaki sreksizlik (krk,
eklem vs) sistemleri iinde dayk ve damar sistemleri halinde
katlaarak aplit ve pegmatitleri gelitirirler. Bunlar dokusal
zellikleri ve
dayl ve damar
sistemleri halinde bulunmalar
ile granitik kayalardan ayrdedilirler.
Altunkaynak (1996)dan

 Aplitler ince-ok ince taneli, genellikle felsik (ak renkli)

minerallerden (balca kuvars, alkali feldispat ve
plajioklas) oluan granitik bir kayadr. Aplitlerin dokusu
APLTK DOKU olarak bilinir. Aplitik doku, granuler
dokunun ince taneli edeeridir.
Pegmatitler ise, aplitlerin tersine olaandan daha iri
tanelidir. Genellikle kuvars, mika (biyotit-muskovit), alkali
feldispat, plajioklas ve magmann kristallenmesinde
pegmatitik evrede gelien fluorit, turmalin, topaz vb. gibi
mineralleri ierir. Pegmatitlerin iri taneli dokusu
PEGMATTK DOKU olarak adlandrlr.

Granitin yzey kayalar

Granitin yzey kayalar RYOLT, RYODAST ve
DASTtir. Bukayalarn cams edeerleri ise OBSDYEN,
PITCHSTONE ve PERLTtir.
Riyolitler
Alkali Riyolit
Kalkalkali Riyolit
1-Potasik Riyolitler
2- Sodik Riyolitler
3-Riyodasit

1-Subalkali Riyolit
2-Latitik Riyolit

eklinde snflandrlr.
Riyolitlerin mineralojik bileimleri:
Kuvars + Alkali feldispat + Plajioklas Biyotit Hornblend
Sodik piroksen-Amfibol Magnetit Apatit Zirkon

 Kuvars kayada ya korozyona uratlm fenokristaller

halinde, veya kayann matriksinde amorf silis halinde
bulunur. Riyolitlerde kuvars genellikle Kuvars halinde,
bazan da Tridimit, hatta Kristobalit modifikasyonlar olarak
yeralr.
Alkali feldispat Sanidindir. Plajioklas, Albit veya
Oligoklas ile temsil edilir.
Potasik riyolitlerdeki mafik (koyu renkli) mineraller
hornblend ve biyotittir. Sodik riyolitlerin mafik mineralleri
sodik piroksen ve amfibol trleri olan Egirin ve Ribekittir.
Riyolitlerin dokusu hemikristalen porfirik, vitrofirik ve
sferulitik olabilir. Cams (vitrofirik) olanlarda, volkanik
camn amorf durumdan kristal haline gemeye balad
zel bir doku tr de gzlenebilir. Buna
DEVTRFKASYON dokusu ad verilir.

 Hemikristalen Riyolit

Sferulitik Riyolit

Hyalopilitik Riyolit

Vitrofirik Riyolit

Riyolitlerin cams edeerleri (obsidyen, pitchstone, perlit)

Obsidyen: Holohyalin (tm camsal), ve hemen hemen hi su
iermeyen asidik volkanik camdr. Nadiren kristal ve
kristalit ierir.
Kristalit: Cam halinden kristal heline geerken ortaya kan,
ok kk deiik ekillerdeki kk kristaller. (Foto: bol
kristalit ieren pitchstone- katranta)
Pitchstone: Holohyalin, seyreke
kristal ve bol kristalit ieren riyolitik
cam. % 10 kadar su
kapsar.

Perlit: Su alarak genlemi, konsantrik/yuvarlak krk ve atlaklar

[Perlitik doku] ieren riyolitik volkan cam.

Obsidyen, Pitchstone ve perlitlerde camdan kristal haline geiin

(devitrifikasyon dokular) her t rnekleri grlebilir.

 Granit ailesinin dier yzey kayas edeerleri, Riyodasit

ve Dasitlerdir.
Riyodasit, granodiyoritin, Dasit ise Tonalitin yzey
karlklardr.
Riyolitten dasite doru kayann plajioklas (oligoklas,
bazan andezin) ierii artar.
Riyodasitte alkali feldispat kabaca plajioklas miktarna
eittir.
Dasitte plajioklas fazladr. Kuvars miktarnn azalmasyla,
dasitten kuvarsl andezit ve andezitlere geilir. Dasitin
SiO2 oran riyolite oranla biraz daha dktr (literatrde,
% 68 SiO2 orannn st riyolit, alt ise dasit olarak
verilmektedir).