Magmann Kristallenmesi

FRAKSYONEL KRSTALLENME
Ergime (katlama) scakl en
yksek olan mineralden (silikat),
en dk olanna doru
gerekleen kristallenme olaydr.
Silise doyumlu magmalardan bu
kristallenme u ekilde
gereklemektedir: Ol - Px - Amf Ca Plj - Mika - Na Plj - Qt.
BOWEN bunu srekli ve sreksiz
olmak zere 2 dizi ile aklamtr.

Magmann kristallenmesi
Dengesiz kristallenme: Fraksiyonel kristallenmenin karmak bir
halidir. Bu kristallenme trnde, yksek slarda kristallenen
mineraller dk slarda ve bileimi deien kalnt magma iinde
denge durumlarn koruyamazlar. Yeniden ergiyerek baka minerallerin
bnyelerine girerler.
rnein, magmadan yksek slarda kristallenen olivin, daha dk
slarda ve silis fazlal halinde denge halini kaybederek fazla silis ile
birleir ve bylece ORTOPROKSENI (Hipersten) oluturur:
(Mg-Fe)2 SiO4 + SiO2
(Mg-Fe)2 Si2O6

Olivin
Silis
Hipersten
Scakln daha da dmesi ve denge halinin bozulmasyla Opx yerini
amfibole, amfibolde biyotite brakr. Buna REAKSYON SIRASI
veya SREKL MAGMA OLAYLARI ad verilir.

Magmann kristallenmesi
Dengesiz kristallenme olaynda
kalko-sodik (Ca-Na)
plajioklaslarn olumas
srasnda, nce oluan mineral
eriyerek dier bir minerale
dnmez.. Bunun yerine, ilk
oluan kristalin eperinde farkl
bileime sahip zonlar halinde
kristallenir. Zonlu
plajioklaslarn geliimi bu olay
nedeniyledir.

Magmann kristallenmesi

Dengesiz kristallenme sonucunda ayn magmadan oluan bir

kayann mineralojik bileimi farkl olabilmektedir. Bunu
denetleyen ana faktrler: a) magmann bileiminin deiip
deimemesi, b) magmann balang ss, c) magmann
souma sresi ve hzdr.
Dengesiz kristallenme sonucunda magmadan 1- Ol + px + Ca
Plj ieren veya 2- Amf + by + Na Plj ieren kayalar oluabilir.
1de kristallenme olivin ile balam, piroksen ile devam etmitir.
Bu srada, dengesiz kristallenme ile bir ksm olivin ergiyerek
piroksene katlmtr. Calu plajioklasn da kristallenmesiyle tm
gere katlamtr. (Bu durumda magma silise doyumsuz veya
az doyumludur).
2de ise; kristallenme yine olivin ile balam, olivinin dengesini
kaybedip erimesiyle piroksen gelimitir. Benzeri ekilde
piroksenden de amfibol olumutur. Birksm amfibol de
bozularak biyotiti oluturmutur. Ayn evrede Nalu plajioklas
kristallenmi ve son olarak silis fazlas kuvars vermitir. (Bu
durumda magma silise doyumludur).

Magmann kristallenmesi

Silise doyumlu kayalarda balangta kristallenen olivin,

ortamdaki silis fazlal sebebiyle hemen piroksene dnr.

Silise az doyumlu magmalarda nce olivin kristallenir. Eer

ortamda olivini hiperstene (opx) dntrecek kadar silis yoksa
olivin durayl olarak kalr.

Silise doyumsuz magmalarda ise; Na ve Klu mineraller geliim

gsterir. Ancak ortamda yeterli silis olmad iin, albit ve ortoz
yerine (silise doyumsuz mineraller olan) feldispatoid mineralleri
geliir. Eer balangta albit ve ortoz olumusa bile bunlar
hemen znerek feldispatoidlere dnr.

K2O.Al2O3.6SiO2 = ORTOZ / K2O.Al2O3.4SiO2 = LST

Na2O.Al2O3.6SiO2 = ALBT / Na2O.Al2O3.2SiO2 = NEFELN

Gerek kristallenme evreleri, ROSENBUSH

KURALI
Bir mineral, iinde dier bir minerali kapsyorsa, kapant
durumunda olan mineral daha nce gelimitir.
nce gelien mineraller sonrakilere gre zekilli olur. zekilli
veya yarzekilli minerallerin aralarn dolduran zekilsiz taneler
daha ge oluur.
Bir mineral farkl evrelerde gelimise; iri olan kk olanlardan
daha nce gelimitir.
ki mineral arasndaki reaksiyon zonlarnda, korona dokularnda
ve st ste bymelerde; dtaki mineral itekine oranla daha
sonra gelimitir.
Kenarlar korozyona uratlm mineraller onu evreleyen
gereten (matriks veya kristal) daha nce kristallenmitir.
zekilsiz tanelerden oluan mozayk doku ve baz grafik dokular
birlikte kristallenmeye iaret eder.
Eksolsyon rn mineraller kendilerini ieren mineralden daha
sonra gelimitir.

Rosenbusha gre silise doygun magmalarda

kristallenme sras;
1- Magnetit - ilmenit - apatit - zirkon - sfen (kapal
teraederler),
2- Susuz Fe-Mg silikatlar (Olivin, piroksen, kalsik plajioklas),
3- Sulu Fe-Mg silikatlar (Amfibol, biyotit)
4- Alkali feldispat ve kuvars
5- Art tali mineraller (Muskovit, fluorit, turmalin)
6- Eksolsyon mineralleri.
YAN KRSTALLENME ORTO SLKATLARLA BALAMAKTA,
ZNCR - LEVHA SLKATLARLA SRMEKTE VE NHAYET TEKTO
SLKATLARLA SON BULMAKTADIR.

Magmanin kristallenme evreleri

Magmadan kristallenme balca
4 evrede olmaktadr;
1- ORTOMAGMATK EVRE:
(1100-700C) Magma
kayalarnn ana ktlelerinin
katlat dnemdir.
Olivinden kuvarsa kadar tm
silikatlar kristallenir. Geriye,
silis, alminyum, alkaliler ve
uucular kalr.

Magmanin kristallenme evreleri

2- PEGMATTK EVRE:
(700-400C)
Ortomagmatik evreden
geriye kalan sv ve
uucular talarn
atlaklarna girer ve
burada iri ortoz, kuvars,
muskovit, turmalin gibi
kristalleri oluturur.
Bylece PEGMATT
denen iri taneli kayalar
geliir.

Magmanin kristallenme evreleri

3- PNMATOLTK EVRE:
(600-400C) Bu evrede kat
kristaller arasnda hareketli
olan yalnzca gazlardr.
Bunlar tan atlaklar
boyunca dolaarak bozucu
rol oynarlar. rnein;
feldispatlarn yerini turmalin
(turmalinleme), skapolit
(skapolitleme) veya
kuvars+mika karm
(greyzenleme) alr.
Magmatik ktleyi evreleyen
yre kayalarnda volfram,
molibdenit, fluorit ve topaz
gibi cevher yataklar oluur.

Magmanin kristallenme evreleri

4- HDROTERMAL EVRE: (400C ve alt) Bu evrede kalnt eriyik su
buhar bakmndan ok zengindir. Yine de iinde 400Cnin altnda
kristallenen baz mineraller vardr. Scakln 400Cnin altna dmesiyle bunlar da kristallenir. Geriye kalan sv, katlam kayalarn
krk, atlak gibi sreksizlik dzlemleri boyunca dolaarak
HDROTERMAL ALTERASYON ad verilen bozumalar meydana
getirir. Bu evrede; Feld.
Kaolen, By
Chl, Px
Amf., Ol
Serp.
Dnmleri ve PROPLLTLEME olaylar grlr. (PROPLLT: Serisit
+ Epd + Chl + Cal + Abten oluan yeil renkli kaya).

zel kristallenme trleri

1- tektik kristallenme
2-Solid-solsyon

1- TEKTK KRSTALLENME:
tektik kristallenme, doada birbirleriyle reaksiyon yapmayan
ve kat ergiyik oluturmayan iki mineral arasnda geliir.
Kristallenme, svnn balangtaki bileiminde fazla olan
mineral ile balar. Bu mineral giderek svdan ayrlr. Bir
noktadan itibaren (tektik nokta) iki mineral bir arada
kristallenmeye balar. Bylece tm sv kristallenir.
2- SOLD-SOLSYON KRSTALLENMES:
Birbiriyle kat ergiyik yapan (izomorf dizi) iki u mineral
arasnda gerekleen zel bir kristallenme trdr.

TEKTK KRSTALLENME
DYOPST-ANORTT RNE
Diyopsit+anortit ieren sistemde, ba-lang
bileimi %80 diyopsit, %20 Anortit
olsun. Scakln yava yava
dmesiyle 1350Cde ilk diyopsit
kristalleri gelimeye balar. Zaman
ilerledike diyopsit kristallenmesine
devam eder. Bu srada ergiyik anortit
bakmndan zenginleir. Balang-taki
An bileimi (%20), %42 olana dein
diyopsit kristallenmeye devam eder.
Scakln 1270Cye inmesiyle E
noktasnda diyopsit ve anortit bir-likte
kristallenir. Bu esnada scaklk sabit
kalr. Tm sv kristallendikten sonra
scaklk giderek der. te; iki mineralin
birlikte kristallenmeye ba-ladklar bu
E noktasna TEKTK NOKTA
denir. Bu kristallenme tr-ne de
TEKTK KRSTALLENME ad verilir.

Solid-solsyon (kat ergiyik) kristallenmesi

ALBT-ANORTT SSTEM: Saf albit
1118Cde, saf anortit ise 1553Cde
ergir veya kristallenmeye balar.
Balang bileimi %50Ab, %50 An olan
bir ergiyikI ele alalm. Diyagramda
LKDUS erisi zerindeki kesimler
tmyle sv, SOLDUS erisi altndaki kesimler ise tamamen katdr. 2 eri arasnda ise sv ve kristallenmi
gere birlikte bulunmaktadr. X balang bileimine sahip sv scakln
dmesiyle P noktasnda (1450C)
kristallenmeye balar. P noktasnda
kristallenmeye balayan kristal A bileimine sahiptir.
Kristalin bileimi SOLDUS erisi zerinde belirlenmektedir. Balangta %50
50 olan bileim (ANDEZN) ilk kristallenen kristalde %80 An, %20 Ab ekline dnmtr (BTOVNT).

Solid-solsyon (kat ergiyik) kristallenmesi

ALBT-ANORTT SSTEM: Bu kristal,
scakln dmesiyle, iinde bulunduu ergiyik ile (P: %50 Ab - %50
An) denge halini koruyamaz ve
onunla reaksiyon yaparak (B)
bileimine sahip (%75 An + %25 Ab)
bir kristale dnr. Bu srada scaklk 1420Cye inmitir. Scaklk sabit
tutulursa, (B) bileimine sahip kristaller (Q) bileimine sahip ergiyik ile
denge halindedir. Denge artlar bozulmadan, reaksiyonlar (C) noktasna kadar devam eder (C: %50 An +
%50 Ab; 1285C). Bylece tm ergiyik kristallenmi olur. C noktasnn
temsil ettii kristalin bileimi, balang bileimi (X) ile ayndr.

Solid-solsyon (kat ergiyik) kristallenmesi

Bu kristallenme modelinden u sonular kmaktadr;
Fraksiyonel kristallenme ile Anortite zengin bir svdan
albite zengin kalnt svlar oluur,
Fraksiyonel kristallenme ile magmalarn katlama slar
der.

Albit - Anortit sistemi ani soumaya maruz kalrsa;

anortite zengin kristaller, iinde bulunduklar sv ile
reaksiyon yapp, bir baka bileimli bir kristale dnmek iin zaman bulamazlar. Bu nedenle, anortite
zengin kristalin eperinde, albite daha zengin bir zon
oluur (zonlu plajioklas oluumu).

Magmann Farkllamas
A) Magmann kendi iinde farkllamas

Gravitatif (arlk yoluyla) farkllama

Gazlar yardmyla farkllama
Diffzyon yoluyla farkllama
Akma yoluyla farkllama

B) zmseme ve farkl magmalarn

karmalaryla (mixing) bileim deiimi

Gravitatif (arlk yoluyla) farkllama (differansiyasyon)

BOWENin kristallenme dizisine gre ilk
oluan minerallerin arlk /youn-luklar
nedeniyle magma haznesin-de dibe
kmeleri esasna dayanr. rnein;
gabro /bazalt bileimli bir magmadan
nce kromit vb opak mineraller, olivin,
orto ve klinopirok-senler kristallenir.
Bunlar iinde bulunduklar magmadan
daha yo-un olduklar iin dibe kerler.
By-lece, Ca, Mg, Feli minerallerin dibe
kmesiyle magma odasnda, altta
daha bazik, stte ise SiO2, Al2O3 ve
alkalilerce daha zengin asidik bir ke-sim
oluur. Bu nedenle, magma odasndaki
bu st kesimden treyen kayalar,
balang magmas bazik olsa bile
orta ve asidik rnler verebilecektir.

Gazlar vastasyla farkllama

Deneysel petrolojinin bulgularna gre, superkritik
scaklktaki su buhar SiO2, ve alkalileri mekanik
olarak zer. Bu tr uucular, magma odasnda
basncn daha az olduu yerlere gerler ve SiO2, K,
Na, Li, Be, B, Cs, Ta gibi elementleri buralara tarlar.
Dolaysyla, uucularn gettii byle kesimlerde
bileimi daha farkl magma kesimleri oluur.
Magma kristallenmesinde, pnmatolitik evrede, aplit,
pegmatit gibi damar kayalarnn oluumu bu
mekanizmaya baldr.

Diffzyon ve akma yolu ile farkllama

Diffzyon, kat ve akkan ortamlarda partikllerin
yerdeitirmesi olaydr. Bu, pltonlarn kenar zonlarnda,
enerji (s) farknn olduu kesimlerde yaygnca grlr.
rnein, granitik bir pltonun kenar zonlarnda Si ve
Kun yre kayalarna getmesiyle, kenar zonlarda
silise fakir, diyoritik-siyenitik kayalar geliir.
Akma yoluyla farkllama; magma iinde, nce
kristallenmi suspansiyon halindeki kristaller akma
srasnda arlklar nedeniyle akntnn dibinde birikir.
Bylece geri kalan sv, balangtaki magmaya gre
farkllam olur.

zmseme (asimilasyon) ile magmann

bileiminin deimesi
Magmann dokanakta olduu yan kayalar kopararak iine almas, eritmesi ve sindirmesi
sonucunda ortaya kar. Yre kayalardan
magmaya katlan anklav, ksenolitler ile
magma arasndaki bileim fark dengelene-ne
kadar malzeme alverii olur. ki ktle
arasndaki bileim fark nekadar ok ise (ve s
fark ne kadar fazlaysa) zmseme o kadar
hzl olur. rnein; bir granit magma-s,
peridotiti ok abuk, bir kumta paras-n ise
ok yava sindirir.
zmsemenin en tipik rnei kireta Ile olan
reaksiyondur. Asit magmalarda; CaCO3 +
SiO2
CaSiO3 + CO2 reaksiyonu geli-ir.
Ortaya vollastonit veya Calu piroksen-ler
kar. Dolaysyla bir biyotit granitin ki-reta
ile dokananda amfibol ve pirok-senli bir
granit geliir. Eer balangtaki kaya diyorit
ise, yersel olarak gabroya dnr.

Magmalarn karmasyla
bileim deiimi
Farkl bileimlerdeki magmalarn sv veya yar kat halde
karmalar ile bileimleri deimektedir. rnein, asit bir magma ile (granit) bazik bir magma
(bazalt) karrsa ntr (diyorit) bir
magma ortaya kar.
Eer iki magma tamamen,
homojen bir ekilde karrlarsa
buna mixing, heterojen olarak
karmlarsa buna da mingling
ad verilir.