(DN ANLAMADA)

KURAN YETER M?

Kashif Ahmed Shehzada

eviren: Afin Bilgili

Redaktr: Mecid Demir

NSZ
Bu almann amac, kendini Mslman olarak tanmlayanlar arasnda yaygn olan,
Kuran ile ilgili yanl anlalmalar aklamak ve bu yanllar Kurandan delillerle
dzeltmektir. Bu yanl kanlarn kaynanda u yatmaktadr: Gnmzde Mslmanlar,
kutsal grevin gerei olarak Kuran akllaryla analiz etmek yerine, doduklarnda sahip
olduklar mezhep retilerinin kr takipileri olmaktadrlar. Yine ou Mslman, din
adamlarnn dediklerini hibir sorgulamadan geirmeden kesin doru saymakta hatta bu
retilerin Allahn Kitap tarafndan uygun grlp grlmediine aldrmamaktadr.
ounluk tarafndan benimsenen ve belli karlar gerei korunan bu yanllar Kuran
retileriyle gelen zindelii pasiflie evirmekle kalmam, Mslman hayat tarzn tamamen
deitirmitir. u an Mslman dnyaya egemen olan pasif slam, Kuran tarafndan sunulan
dinamik slam ile taban tabana zttr. slam toplumu, yzyllar ncesinin kltrel
geleneklerini din sayarak, aslnda her dnemde kolaylkla yaanabilecek olan slam dinini
tarihin belli bir dnemine hapsetmitir. Ayrca yine bu gerek dinden kopu dneminde, tek
laha olan inan bozulmu, din alannda Allahn yanna baka hkm koyucular getirilmi,
bylece slam toplumunun birliktelii kaybolmu, Mslman lemi saysz mezhep ve gruba
ayrlmtr. Gnmzde Mslmanlar Allaha itaat etmek yerine insan rn zanlara, din
adamlarna ve durumdan faydalanan her trl ekonomik ve siyasi kar evrelerine itaat eder
hale gelmilerdir. Allahn elisinin grevi insanl srtndaki arlklardan ve zincirlerden
kurtarmaktr (Baknz 7:157*). Allahn elisi olan Hz. Muhammed bu grevi Allahn
Kitapnda bahsettii kutsal hkmleri uygulayarak yerine getirmitir. Ancak slamn
dmanlar kavramlar ve doktrinler uydurup bunlar Mslmanlarn arasnda yaym, sonu
olarak eli tarafndan gelen gerek din bozulmu ve daha ok, insan yapm bir din haline
getirilmitir.
slamn dman olanlarn, slam adna dine soktuklar bu yanllarn bir sonucu
olarak gnmzde Mslmanlar, peygamberin yok etmek zere gnderildii arlklarn ve
zincirlerin basks altnda inlemektedirler. Firavunlar yani politik istismarclar, Hamanlar
yani din ve bilgi smrcleri ve Karunlar yani ekonomi alanndaki smrcler,
Mslman dnyada kontrol ele geirmi durumdadrlar. Tm bunlarn sonucunda, slam
lemi saysz paraya blnm ve kendisi dndaki glere baml hale getirilmitir.

7 Araf Suresi 157. ayet

Mslmanlar bu durumdan kurtulmak iin gayret etmekte, ancak Kurann aydnlatc

olmadan bunu baaramamaktadrlar. Dnya barn salamas ve medeniyetin, bilimin,
sanatn, teknolojinin mealesini tamas gereken Mslmanlar, kendilerini aa ve aresiz
bir durumda bulmulardr.
Bu kt durumdan kurtulmann tek yolu; birbirine skca bal, salam ve doru bir
Mslman topluluu oluturmaktr. Bu amaca ulamak iin Kurann slam ile ilgili konularda
kesin otorite olduu grne sahip olmak ve Onun Allahn yeryzndeki eksiksiz,
deimez ve tek mesaj olduuna inanmak gerekmektedir. Mslmanlar Allahn Kitap olan
Kurann nemini anladnda ve onun retilerinden haberdar olduunda slam Rnesans
balayacaktr. Bu kitap da bunu amalamaktadr.

Kashif Ahmed Shehzada Karachi, Temmuz 1998.

KURANIN DN ANLAMADA YETERL OLDUU GRNE KARI

GETRLEN TRAZLARIN NCELENMES

Yanl ddia 1
Peygamberin her syledii vahiydir. 53. Surenin 3. ve 4. ayetleri der ki, peygamber
arzusuna gre konumaz; syledikleri vahiy edilenden bakas deildir. Bu yzden
peygamberin hayat boyunca syledii her sz ve yapt her ey Allahtan gelen vahiydir.

Dzeltme 1
Kuran, peygamberin gn iindeki olaan konumalar ile vahiy olarak ona
indirilenler arasnda net bir ayrm yapmtr. Kurana gre, peygamberin gnlk hayatta
syledikleri deil, sadece Kuran Allahtan gelen vahiydir. Aadaki Kuran ayetleri bunu
kantlyor:
a) Tevbe Suresinde peygamber, Allah yolunda canlaryla ve mallaryla mcadele
konusunda gnlsz davranan mnafklar (ikiyzller) hakknda uyarlmaktadr:
Allah seni affetsin; neden onlara izin verdin de beklemedin ki, doru syleyenler
sana ak-seik belli olsun da yalanclar bilesin. (9:43)
Yukardaki ayette peygamber, yalanclar ile doru szl olanlar birbirinden ayrt
edilene kadar beklemeyip, savata inananlarla olmak istemeyenlere izin verdii iin
eletirilmektedir. Eer peygamberin her syledii ve yapt Allahn vahyi olsayd
peygamberin ikiyzllere savamamalar iin izin vermesi Kuranda eletirilir miydi? Bu ayet
gstermektedir ki peygamberin syledii her sz ve yapt her eylem vahye dayanmaz.
b) Araf Suresinde peygamber yeni bir vahiy ile gelmedii zaman, inanmayanlarn ona
u ekilde eletiride bulunduunu gryoruz:
Onlara bir ayet getirmediinde, Onu da uradan buradan derleseydin ya! diye
konuurlar. (7:203)
4

Bu ayet aka gsteriyor ki peygamberin sradan konumalar ilahi deildir. Eer

peygamberin her syledii Allahtan bir vahiy olsayd, Allah Onlara bir ayet
getirmediinde demezdi. Peygamberin azndan kan her sz Allahtan bir vahiy
olsayd, inanmayanlar, peygamberin gnlk hayatta azndan kanlar ile Allahtan gelen
vahyi birbirinden ayrt edemezlerdi ve yeni bir ayet getirmedii iin peygamberi
eletiremezlerdi. Yukardaki ayet gsteriyor ki peygamber insanlara vahiy olarak sadece
Kuran ayetlerini getirmektedir. Ayetin devam bu gerei daha da ak klyor.
De ki: Ben sadece Rabbimden bana vahiy edilene uyuyorum. Bu, Rabbinizden
gelen gnl gzleridir, doruya klavuzdur, iman eden bir toplum iin rahmettir. Kuran
okunduu zaman onu dinleyin ve susun ki, size rahmet edilsin. (7:203-204)

c) Tahrim Suresinde peygamber Allahn helal kld bir eyi kendisine haram
klyor:
Ey peygamber, elerinin honutluunu isteyerek, Allahn sana helal kldklarn
niin haram klyorsun? Allah ok balayandr, ok esirgeyendir. (66:1)
Yukardaki ayet de peygamberin her sylediinin ve her yaptnn vahiy olmadn
gstermektedir. Peygamber kendi ald kararlarla da hareket etmitir. Aksi takdirde
peygamber, Allahn izin verdiini kendisine yasaklayamazd ve Allah da peygamberini helal
klnan bir eyi kendisine yasaklad iin uyarmazd.
d) Bakara Suresinde, peygambere gelen vahye dikkat ekilirken, inanmayanlara
Kurandaki surelere benzer bir sure getirmeleri konusunda meydan okunmaktadr:
Eer kulumuza indirdiklerimizden herhangi bir pheye dyorsanz, haydi
onun benzeri bir sure getirin, eer iddianzda doru iseniz Allah dndaki ahitlerinizi
(yardmclarnz) de arn. (2:23)
Yukardaki ayette yer alan meydan okumada, inanmayanlardan, peygambere indirilene
benzer bir sure getirmeleri isteniyor. Biliyoruz ki sure, Kurandaki paralarn addr.
5

Mezhepler tarafndan Allahn vahyi olarak nitelendirilen hadis kitaplar ve dier geleneksel
kaynaklar surelerden olumaz. O halde Allahn, peygambere indirilenden kast sadece
Kurandr.
e) Maide Suresinde inananlara canlarn skacak konularda soru sormamalar
nerilmektedir. Zira sorulara verilecek cevaplar, beraberlerinde yeni din ykmllkler
getirebilir. Ancak bu sorular Kuran indirilirken sorarlarsa, Kuran onlarn sorularna cevap
verecektir:
Ey iman sahipleri! Size aklandnda cannz skacak eylerle ilgili soru
sormayn. Kuran indirilmekteyken onlar sorarsanz size aklanr. Allah onlar
affetmitir. Allah ok balaycdr, ok yumuak davranandr. (5:101)
Eer peygamberin her syledii vahiy olsayd, inananlar dinle ilgili sorularnn
cevaplarn Kuranda aramak zorunda kalmazlard. Yalnzca Kuran indirilirken deil her ne
zaman peygambere bir soru sorsalar ilahi bir karlk alabilirlerdi. nananlardan, sorularnn
cevaplarn Kuranda aramalarnn istenmesi gsteriyor ki peygamberin her syledii bir
vahye dayanmaz.
f) Tevbe Suresinde ikiyzller Kuranda indirilen her mesajdan korkan kiiler olarak
gsterilir:
kiyzller, kalplerinde olan kendilerine haber verecek bir surenin tepelerine
inmesinden ekinir dururlar. De ki: Siz alay edin! Allah, o ekinip durduklarnz
ortaya karacaktr. (9:64)
Peygamberin Kuran dnda kalan sradan konumalar ikiyzllerin sakladklarn
ortaya karmaz ve onlar korkutmazken, Kurandaki mesaj, ilahi mesaj olduu iin
ilerindekini yzlerine vurabilmekte ve onlar korkutmaktadr.
Baka bir ayette ise inananlarn Kurann mesajn almak iin sabrszlandklar
anlatlmaktadr:
man edenler derler ki: Bir sure indirilseydi olmaz myd? Fakat hkm
kesinlemi bir sure indirilip de iinde sava da anlnca, kalplerinde hastalk olanlarn,
6

lm baygnlna tutulmu bir bakla sana baktklarn grrsn. Onlara uygun olan
da odur. (47:20)
Eer peygamberin hayat boyunca her syledii vahiy idiyse, inananlar neden
peygamberin Kuran dndaki szleriyle tatmin olmadlar? nananlarn, Kurandaki surelerin
vahiy edilmesini sabrszlkla beklemeleri, sadece Kurann Allahn vahyi olduunu
gstermiyor mu?
g) Hud Suresinde Allahn tek vahyinin Kuran olduu belirtiliyor:
Belki de sen; onlar, Ona bir hazine indirilseydi, yahut beraberinde bir melek
gelseydi ya! diyorlar diye gsn skp daralarak, sana vahiy edilmekte olann bir
ksmn terk etmeye kalkarsn. Gerek olan u ki, sen sadece bir uyarcsn. Allah ise her
ey zerinde bir Vekl'dir. Yoksa, Onu kendisi uydurdu mu diyorlar! De ki: yleyse
hadi, onun benzeri, uydurma on sure de siz getirin; eer doru szller iseniz, Allahtan
baka arabildiklerinizi de arn. (11:12-13)
Yukardaki ayette geen sana vahiy edilmekte olan ifadesi peygambere indirilen
vahyin tamamna karlk gelmektedir. Burada geen vahiy Kurandr. Zira peygamberin
getirdii mesaj yalanlayanlara meydan okuyan Allah, onlardan Kurandaki sureleri taklit
etmelerini istemektedir. Allah, inanmayanlara meydan okurken onlardan, baka bir kitap ya
da sz taklit etmelerini istememektedir. Eer peygamberin Kuran dndaki szleri de vahiy
olsayd, o zaman meydan okumada inanmayanlardan sadece Kuran surelerini taklit etmeleri
istenmeyecekti.
Yukardaki ayetler aka gstermektedir ki Allah tarafndan indirilen, vahiy edilen
tek kaynak Kurandr.
imdi Necm Suresinin ilk drt ayetine bakalm:
Batt zaman yldza and olsun. Ki arkadanz ne sapt ne de azd. O arzusuna
gre de konumuyor. ndirilmi bir vahiyden bakas deildir o. (53:1-4)
Yukardaki ayetlerde geen vahiy nedir? Peygamberin her sarf ettii szck vahiy
midir? u ana kadar zerinde durduumuz ayetler peygamberin azndan kan her szn
7

vahiy olmadn bize gsterdi. Peki o zaman vahiy nedir? Vahyin ne olduunu anlamak iin
ura Suresine bakalm:
te byle! Biz sana Arapa bir Kuran vahiy ettik ki, lke ve medeniyetlerin
anasn ve evresindekileri uyarasn. Ve toplanma gn konusunda da uyarda
bulunasn. Hi kuku yok o gnde. Bir blk cennettedir, bir blk atete. (42:7)
Allah bu ayette, peygambere vahiy edilenin Arapa bir Kuran olduunu sylyor.
Peygamberin Kuranda yer alan bir ifadesi de bunu destekliyor:
Bu Kuran bana vahiy olundu ki, onunla sizi ve ulat herkesi uyaraym.
(6:19)
h) Allah, peygamberden Kuranda deinilmeyen iler hakknda dier inananlara
danmasn istemektedir. Eer peygamberin her syledii ve yapt vahye dayansayd Allah
peygamberinden inananlara danmasn ister miydi?
Yaplacak iler hakknda onlara dan. Kararn verdiin zaman da artk
Allaha dayanp gven. nk Allah, kendisine dayanp gvenenleri sever. (3:159)
Tm bu kantlar aka gstermektedir ki peygamberin gnlk hayattaki konumalar
vahiy deildir. Allah tarafndan peygamberimize indirilen tek mesaj Kurandr.

Yanl ddia 2
Kuran Allaha ve Onun peygamberine itaat etmemizi istemektedir. Bu durumda
Allaha itaat etmek iin Kurana, peygambere itaat etmek iin ise Kuran dndaki kaynaklara
uymalyz.

Dzeltme 2
Kuran, peygambere itaat etmemiz gerektiini sylemekle kalmyor, bunun nasl
yaplacan, peygambere indirilen ve peygamberin insanlara ilettii ilahi mesajn ne
8

olduunu da anlatyor. Aadaki ayetler bizi peygambere indirilen ilahi retinin ne olduu
konusunda bilgilendiriyor:
ALLAHIN ELSNN (RESULN) ALLAHTAN ALDII LAH MESAJ NEDR?
Maide Suresinde eliden kendisine ulaan kutsal vahyi, yani Kuran, insanlara
iletmesi

istenmektedir.

Aksi

takdirde

elinin

misyonunu

tamamlamam

olaca

belirtilmektedir:
Ey Eli! Rabbinden sana indirileni tebli et. Eer bunu yapmazsan O'nun
eliliini yapmam olursun. Allah seni insanlardan koruyacaktr. Dorusu Allah,
kfirler topluluuna rehberlik etmez. (5:67)
Yukardaki ayette Allahn elisinden kendisine indirileni insanlarla paylamas
istenmektedir. Peki Allahn elisine indirilen bu reti ve kurallar nelerdir? Aadaki ayetler
eliye indirilenin ne olduunu aklyor:
Biz Kitap sana, her eyin aklaycs, Mslmanlara bir hidayet, bir rahmet
ve bir mjde olarak indirdik. (16:89)
Grld gibi Allah tarafndan elisine indirilen kitap olan Kuran, hidayet (doru
yol) ve rehberlikle ilgili her konuda aklama ierir. Nisa Suresinde de eliye gnderilen
kutsal mesaj yle aklanr:
phesiz, insanlar arasnda Allahn sana gsterdii gibi hkmetmen iin biz
sana Kitap hak olarak indirdik. Hainlerin savunucusu olma. (4:105)
Bir kez daha gryoruz ki Allahn Kitap olan Kuran, Allahn elisine gnderdii
kutsal mesaj olarak anlyor. Allah, elisinden insanlar arasnda bu mesaj ile hkm
vermesini istiyor. Aadaki ayet de bu geree iaret ediyor:
Sana da daha nceki kitab dorulamak ve onu korumak zere hak olarak
Kitap' gnderdik. Artk aralarnda Allahn indirdii ile hkm ver; sana gelen gerei
brakp da onlarn arzularna uyma. (5:48)
9

Yukardaki ayetler gstermektedir ki Allah, elisine Kitap indirmitir ve elinin

grevi bu Kitapn, yani Kurann dediklerini harfiyen uygulayp ondan sapmamak ve insanlar
arasnda onunla hkm vermektir.
Aadaki ayetler peygamberin insanlar hangi reti ile uyardn ve onlara ne ile
nasihat ettiini daha net aklyor. Allah, Kaf Suresinde, elisine u emirde bulunuyor:
Biz onlarn dediklerini ok iyi biliriz. Sen onlarn zerinde bir zorba deilsin.
Tehdidimden korkanlara Kuran'la t ver. (50:45)
Grld gibi Allah, peygamberden insanlara Kuran ile t vermesini istemektedir,
baka bir kitap ile deil. Peygamberin azndan da bu grev onaylanmaktadr. Peygamber,
Kuranda geen bir konumasnda grevinin Kuran ile uyarmak olduunu anlatmaktadr:
Benimle sizin aranzda Allah ahittir. Bu Kuran bana, kendisiyle sizi ve ulat
herkesi uyarmam iin vahiy olundu. (6:19)
Yine baka bir ayet peygamberin insanlar hangi reti ile uyarmas gerektiini
aklamaktadr:
Ey Ehlikitap! Elimiz size geldi. Kitap'tan saklam olduklarnzn ounu size
ayan beyan aklyor; oundan da geiyor. u bir gerek ki, size Allahtan bir k ve
apak bir Kitap gelmitir. Allah, rzasna uyanlar o Kitap'la esenlik ve bar yollarna
iletir ve onlar kendi izniyle karanlklardan aydnla karp amayan ve sapmayan
dosdoru yola klavuzlar. (5:15-16)
Yukardaki ayetler gstermektedir ki Allahn elisi, Kitap Ehline -yani Hristiyan ve
Yahudilere- Allahtan gelen Kitap ile tebli yapmaktadr. Kuran bize elinin hangi reti ile
insanlar aydnlattn bir kez daha hatrlatyor:
Ben sadece, bu ehrin Rabbine kulluk etmekle emrolundum. Oray kutsal
klmtr O. Her ey O'nundur. Ben, Mslmanlardan/Allaha teslim olanlardan
olmakla emrolundum. Ve Kuran okumakla emrolundum. Artk kim yola gelirse kendisi

10

iin gelir. Sapma gelince, bylesine de ki: 'Ben uyarclardan biriyim. Hepsi bu!"
(27:91-92)
Yukardaki ayet elinin Kuran okuyacan ve dileyenin bu rehberlii kabul edip
doru yolu bulacan anlatyor. Grld gibi, eliden teblide kullanlmas istenen kaynak
Kurandr. Bir baka ayette Allah yle buyuruyor:
Bu Kuran' sana farz klan, elbette ki seni vaat edilen yere gtrecektir. De ki:
Hidayeti getireni de ak bir sapklk iinde olan da en iyi Rabbin bilir. (28:85)
Yukardaki ayet gstermektedir ki eli iin balayc olan reti Kurandr.
Tm bu ayetler gstermektedir ki Allahn elisi olan peygambere Allahn Kitap
olan Kuran indirilmitir ve peygamber bu Kitap kullanarak insanlara dini anlatmak ile
grevlendirilmitir. Bunu yaparken Kurandan en ufak bir sapma gstermemesi konusunda
uyarlmtr. Yukarda alntladmz Maide Suresinin 48. ayetinde grld gibi
peygamberin din alannda verdii tm hkmler Kurana dayanmak zorundadr. Peygamber
bu ayetlerden anlalaca zere dini anlatrken kendine ait hukukunu ya da retilerini deil,
Kuran anlatmak zorundadr. nsanlar peygamberin kiisel fikirlerine ya da hukukuna deil
Allahn yasasna boyun emelidirler. Nitekim peygamber de byle davranm, insanlara
sadece Allahn Kitap olan Kuran tebli etmitir. Unutulmamaldr ki Allahn elisine itaat
etmek demek, Allahn mesajna uymak demektir; nk eli, sadece, Allah tarafndan
kendisine verileni insanlara yaymtr, baka bir retiyi deil. (Zaten elinin kelime anlam
da kendisine ait olmayan bir eyi bakasna ileten kiidir.) Eli kendi hayatnda Kurann
hakknda hkm vermedii konularda kendi fikirlerine, alkanlklarna ve iinde bulunduu
toplumun genel retilerine gre davranm olabilir. Ancak bunlar onun bireysel tercihleridir.
Dini bir anlam tamazlar. Bu yzden eli insanlara bu seimlerini alamaya almamtr.
Allah Kuranda insanlardan sadece Kurana uymalarn istemitir. Aadaki ayetler
din adna uyulacak tek yasann Allahn yasas olan Kuran olduunu gsteriyor:
ALLAH DIINDA H KMSE DN ADINA HKM KOYAMAZ
Hkm yalnz Allahndr. (12:40)
O, hkmne hi kimseyi ortak etmez. (18:26)
11

Bu ayetler gstermektedir ki Allah dnda hi kimse din adna hkm koyamaz.

Allahn elisi bile olsa insanlarn kiisel grleri din hkm olarak kabul edilemez.
Aadaki ayet bu geree destek niteliindedir:
Hibir insann, Allahn kendisine Kitap, hikmet ve peygamberlik vermesinden
sonra insanlara: Allah brakp bana kul olun! demesi mmkn deildir. Bilakis yle
der: Okutmakta ve retmekte olduunuz Kitap uyarnca Rabbe hlis kullar olunuz.
(3:79)
Ayetin gsterdii gibi Allahn elisi olan peygambere den, insanlarn onun ahsi
kararlarna uymalarn istemek deildir. Peygamber insanlardan Allahn Kitapna uymalarn
ister.
Allahn yasas, Evrende doa kanunlar olarak vcut bulur. Ayn yasa, insan
hayatnda da bulunur ve orada Allahn t ve emirlerine dayanr. Nitekim, Muhammed
peygamber, Allahn, insan hayat zerindeki hkmnn ancak Allahn Kitap olan
Kurandaki t ve emirlerle salanacan u ayetlerde geen ifadesi ile onaylamtr:
Allah size Kitap' ayrntl klnm bir halde indirmiken, Allahn dnda bir
hkm koyucu mu arayaym? (6:114)
ALLAHIN ELS SADECE ALLAHIN KURALLARINI LETR. NSANLAR
ALLAHIN, ELS ARACILII LE KENDLERNE LETT BU KURALLARA
UYMAKLA YKMLDRLER
Yukardaki ayet aka gstermektedir ki Allahn elisinin grevi Allahn Kitapnda
yer alan yasalar uygulamaktr. Bu yzden eliye uymak, Allahn Kitapna uymaktan baka
bir ey deildir. Allahn elisi sadece Allahn mesajn iletir. nsanlardan Allahn Kitap
olan Kuran dnda bir yasaya ya da kurala uymalarn istemez. Hkm koyucu olarak
yalnzca Allahn Kitap olan Kuran kabul edilebilir. Aadaki ayetler eliye uymak iin
onunla gnderilen mesaja uymak gerektiini anlatr:
Allaha itaat edin, eliye itaat edin ve saknn. Eer yz evirirseniz unu bilin:
Bizim elimize den sadece apak bir teblidir. (5:92)
12

Allah, yarattklarndan sizin iin glgeler oluturdu. Dalardan sizin iin

snak evler yapt. Sizin iin, scaktan koruyacak elbiselerle savata koruyacak elbiseler
de yapt. te nimetini zerinizde byle tamamlyor ki, O'na teslim olup esenlie
ulaabilesiniz. Yine de yz evirirlerse artk sana den, ak bir tebliden baka ey
deildir. (16:81-82)
"Eer yalanlarsanz bilin ki, sizden nceki mmetler de yalanlamt. Eliye de
den, ak bir tebliden baka ey deildir." (29:18)
Allaha itaat edin, eliye de itaat edin. Eer yz evirirseniz elimize den,
apak bir tebliden bakas deildir. (64:12)
De ki: Allaha da itaat edin, eliye de. Eer yz evirirseniz, onun grevi ona
yklenen, sizin greviniz de size yklenendir. Eer ona itaat ederseniz doru yolu
bulursunuz. Eliye den, ak bir tebliden bakas deildir. (24:54)
Yukardaki ayetler Allaha ve elisine itaatin ne anlama geldiini aka gsteriyor.
Eliye den, ak bir tebliden bakas deildir ifadesi elinin grevinin sadece
Allahtan geleni insanlara iletip insanlar onunla uyarmak olduunu bildiriyor. Eli Kuran ile
kendisine iletilenler dnda din kurallar koyamaz ve kiisel uygulamalarnn din adna kabul
edilmesini talep edemez.
TAAT SADECE EL TARAFINDAN ALINAN VE NSANLIA DAITILAN MESAJA
OLMALIDIR. KURAN DIINDA BR KTAP LAH YOL GSTERC OLARAK
KABUL EDLEMEZ
Araf Suresinde inananlarn sadece Allahn Kitapna uyup, o kitab takip etmeleri
istenmektedir, dier kitaplar deil.
Bir kitaptr bu; sana indirildi, onunla uyarda bulunasn diye ve inananlar iin
bir t ve dndrme olarak... O halde, bundan dolay gsnde bir sknt olmasn.
Rabbinizden size indirilene uyun; O'nun berisinden birtakm velilerin ardna dmeyin.
Siz ne kadar da az t alyorsunuz! (7:2-3)
13

Bu ayette grlyor ki uyulmas gereken kaynak Allahtan insanlara indirilen

Kurandr. O'nun berisinden birtakm velilerin ardna dmeyin ifadesi Allahn vahiy
ettii dnda hibir kaynaa uymamamz gerektiini vurguluyor.
Allah, elisine unu hatrlatyor ki, insanlar iin Kuran dnda bir klavuz
bulunmamaktadr:
Oysa biz onlara ders alacaklar kitaplar vermemitik ve kendilerine senden
nce bir uyarc gndermemitik. (34:44)
Baka bir ayette Allah u soruyu yneltiyor:
Mslmanlara sulular gibi mi davranalm? Neyiniz var, ne biim hkm
veriyorsunuz? Yoksa bir kitabnz var da onu mu okuyup duruyorsunuz? Ve iinde her
dilediinizi bulabiliyorsunuz? (68:35-38)
Bu ayette geen Yoksa bir kitabnz var da onu mu okuyup duruyorsunuz
ifadesi bize, inananlarn din adna okuyup ders alacaklar tek Kitapn Kuran olduunu
gsteriyor.
Kuran dnda ders alacamz baka din bir kaynak olmad u ayetle de
destekleniyor:
Veya onlara bir kitap verdik de ondaki bir delile mi dayanyorlar? Dorusu,
zalimler birbirlerine ancak aldatc szler verirler. (35:40)
Zhruf Suresinde inanmayanlar iin unlar sylenmektedir:
Onlara bundan nce bir kitap verdik de ona m dayanyorlar? (43:21)
Hakka Suresinde elinin dinle ilgili szlerinin Kurandan olduu belirtilmektedir.
Ayn surede elinin kendi dnyevi szlerini Allahn szleri gibi gstermesi durumunda
bundan sorumlu tutulaca hatta cezalandrlaca anlatlmaktadr:

14

Eer bize atfen baz szler uydurmu olsayd, elbette onu kskvrak yakalardk.
Sonra onun can damarn koparrdk. Hibiriniz buna engel de olamazdnz. (69:44-47)
Saffat Suresinde Allah, inanmayanlar Kuran dnda bir kitaba uymamalar
konusunda uyaryor:
Ne oluyor size, nasl hkm veriyorsunuz? Hi dnmyor musunuz? Yoksa
sizin ak bir deliliniz mi var? Doru szllerden iseniz, kitabnz getirin! (37:154-157)
Peygamber, Kuran ayetlerinde geen ifadeleri ile, Allahtan gelen kitaplar dnda
insanlara din alannda rehberlik edecek baka bir kaynak olmadn bildirmektedir. (Allah
tarafndan indirilen dier kitaplar da Kuran ile ayn mesaj paylatklar srece Allahn
Kitap kategorisinde deerlendirilebilir. Baknz 42:13)
De ki, Doru szl iseniz, Allah katndan bu ikisinden daha iyi yol gsteren bir
kitap getirin, ben ona uyaym. (28:49)
Bu ayette geen bu ikisinden ifadesi bir nceki ayette aklanmaktadr:
Fakat hak, katmzdan kendilerine geldiinde yle dediler: Musa'ya verilenin
ayns buna da verilseydi ya! Bunlar daha nce Musa'ya verileni inkr etmemiler
miydi? yle demilerdi: Birbirini destekleyen iki by. Ve dediler: Biz bunlarn
ikisine de inanmyoruz." (28:48)
nanmayanlar Musa Peygambere ve Muhammed Peygambere indirilen mesajlar
reddettiklerini bildirmektedirler. Yukardaki ayet Allahn indirdii Kitap olan Kuran ve
onunla ayn mesaj tayan ve yine Allah tarafndan Musa Peygambere indirilen kitap dnda
insanlar tarafndan oluturulmu bir kaynan din alannda yol gsterici olamayacan
vurgulamaktadr. Allah, Kitapn indirmi, inananlardan bu Kitaptaki kurallarna uymalarn
istemitir. nananlara den; bu kurallara uymak, saf olan dine ilaveler sokmamaktr. Din
adna neyin doru ve neyin yanl olduuna karar verecek merci Kurandr. Ancak buna
ramen insanlar Kuran terk edip baka kaynaklara ynelmektedirler.

15

Kitapn indirilmesi, stn ve Bilge olan Allahtandr. phesiz, sana bu Kitap

hak ile indirdik; yleyse dini yalnzca O'na has klarak Allaha ibadet et. Gznz ap
kendinize gelin! Ar-duru din yalnz ve yalnz Allahndr! O'nun yannda birilerini
daha veliler edinerek Biz onlara, bizi Allaha yaklatrmalar dnda bir ey iin kulluk
etmiyoruz. diyenlere gelince, hi kukusuz, Allah onlar arasnda, tartp durduklar
konuyla ilgili hkm verecektir. u bir gerek ki, Allah, yalanc ve nankr kiiyi iyiye ve
gzele klavuzlamaz. (39:1-3)
Yukardaki ayetler bize unlar hatrlatyor: Allaha Kuran takip ederek kulluk
etmeli, dini Allaha has klmalyz. Bunu yaparken bizi Allaha daha ok yaklatracaklarn
dnerek Allah dndakilere kulluk etmemeliyiz.
Fatr Suresinde Allah, vahiy olarak yine, sadece Kurana dikkat ekmektedir. Allah,
peygambere Kurann indirildiini ve Mslmanlarn Kuran kutsal yol gsterici olarak
almalar gerektiini vurguluyor:
Sana vahiy ettiimiz kitap, kendinden ncekini dorulayc olarak gelen
gerektir. Allah, kullarndan haberdardr, grendir. Sonra, kullarmz arasndan
setiklerimizi Kitap'a miras kldk. lerinden kendine zulmeden var. Orta yolda
gideni var. Allahn izniyle hayrlarda ne geeni var. te bu, byk ltfun ta
kendisidir. (35:31-32)
Grld gibi Allah kullarna miras olarak Kitapn brakyor, baka bir kayna
deil.
ALLAHA VE ELSNE UYMAK K AYRI KAVRAM DELDR
Kurana baknca unu grmekteyiz ki Allaha ve elisine itaat iki ayr kavram deildir.
Bu yzden Allaha uymak iin Kurana, eliye uymak iin ise Kuran dnda baka kitaplara
uymal gr hataldr. Kuran ayetlerinin gsterdii gibi, Allah ve elisi tek bir hukuk ve
itaat kaynana karlk gelir.
Tevbe Suresinde Allah, elisi araclyla, mrikler hakknda bir aklama
yapmaktadr:

16

Bu, ayn zamanda, Allah ve elisinden tm halka, byk hac gn yaymlanm

bir duyurudur: Allah putperestlerden uzaktr, elisi de... Tvbe ederseniz sizin iin daha
iyidir. Dnerseniz, bilin ki siz Allah aciz brakamazsnz. nkarclara ac bir azab
mjdele. (9:3)
Bu ayetteki duyuru insanlara eli tarafndan ulatrlmtr ancak ayette bu duyurunun
Allahtan ve elisinden geldii ifade edilmektedir. uras aktr ki eli mriklere, Allahn
bu duyurusu dnda bir duyuru yapmamaktadr. Yukarda bahsedilen duyuru Allah tarafndan
hazrlanm ve elisi tarafndan insanlara ulatrlmtr. Bu duyurunun Allah ve elisinden
geldiinin sylenmesi gsteriyor ki Allah ve elisi iki ayr kural kayna deildir. Allah tm
kutsal kurallarn kaynadr ancak Allah bu kurallar herkese tek tek anlatmay tercih
etmemi, bir eli seerek kutsal mesajn insanlara onun araclyla ulatrmtr.
Enfal Suresinde u ifade yer almaktadr:
Ey inananlar! Allaha ve elisine itaat edin. itip durduunuz halde ondan
yznz evirmeyin. (8:20)
Yukardaki ayette inananlardan Allaha ve elisine itaat etmeleri istenirken ayet iitip
duyduunuz halde ondan yz evirmeyin ifadesi ile sona ermektedir. Buradaki ifadede oul
zamir olan onlardan deil, tekil zamir olan ondan kelimesinin kullanlmas anlamldr.
nk Allah ve elisi iki ayr din kaynak getirmezler. Allahn gnderdii ve elisinin
inananlara ilettii mesaj tektir. O tek kaynak Kurandr.
taat ve boyun emenin ynelecei tek otorite Allahtr. Ancak Allah her kulu ile tek
tek grmedii iin insanlar arasndan birisini seip, yasalarn ve emirlerini o kulu aracl
ile dierlerine iletmitir. Allahn mesajn dier kullara ulatran bu kiiye peygamber ve
eli (Resul) denir. O kii peygamberdir nk Allah mesajn ona iletir. Ayn zamanda o
kii elidir nk mesaj kendisine saklamaz, dier kullara iletir. Eli, insanlar bu yasalara
uymaya armakla kalmaz, kendisi de bu yasaya uymakla ykmldr.
Eli kendi fikirlerini deil, kutsal mesaj insanlara iletir. Elinin din anlamda Kuran
dnda getirdii bir sz yoktur:
Hi phesiz o (Kuran), ok erefli bir elinin szdr. (69:40)

17

Bu ayet gsteriyor ki elinin szne uymak onun yaymaya alt mesaja, yani
Kurana uymaktr. Bu yzden Allah, Nisa Suresinde yle demektedir:
Eliye itaat eden Allaha itaat etmi olur. Kim yz evirirse evirsin; biz seni
onlarn zerine beki gndermedik. (4:80)
Yukardaki ayetler gsteriyor ki eliye itaat etmek onun kiisel grlerine itaat etmek
deildir. Eliye itaat, ona eliliinin gerei olarak indirilen ilahi mesaja itaat etmektir. Bu
yzden Allah ve elisi iki ayr kaynak deildir. Allaha ve elisine itaat, tek bir kaynaa, yani
Allahn indirdii Kitapa uymakla mmkn olur.

Yanl ddia 3
Eliye Kuran dnda Zikir adnda bir vahiy verilmitir. Bu gizli vahyin amac
eliye Kuran hakknda daha detayl bilgi ve aklama salamaktr. Nahl Suresi 44. ayet bu
durumu kantlar.

Dzeltme 3
Bahsedilen ayetin tercmesi u ekildedir:
Senden nce de kendilerine vahiy ettiimiz kiilerden bakasn peygamber
olarak gndermedik. Eer bilmiyorsanz, bilenlere sorun. Ak delillerle, kitaplarla
gnderdik. Sana da bu hatrlatcy (Zikiri) vahiy ettik ki, kendilerine indirileni
insanlara bildiresin de derin derin dnebilsinler. (16:44)
Yukardaki ayette hatrlatc olarak tercme edilen Zikir kelimesinin Kuran boyunca
hangi anlamda kullanldna bakalm:
te bu sana ayetlerden ve hikmetlerle dolu Zikir'den okuduumuzdur. (3:58)

18

Bir kitaptr bu; sana indirildi, onunla uyarda bulunasn diye ve inananlar iin
bir t ve dndrme (Zikir) olarak... O halde, bundan dolay gsnde bir sknt
olmasn. (7:2)
Sen, bu tebliin iin onlardan bir cret istemiyorsun. O, btn lemler iin bir
hatrlatmadan (Zikirden) baka ey deildir. (12:104)
Dediler ki: Ey kendisine hatrlatc (Zikir) indirilmi olan, sen bir delisin.
Doru szl isen bize melekleri getirsene. Biz melekleri ancak belli bir ama iin
gndeririz, o zaman da kimseye sre tannmaz. Kukusuz hatrlatcy (Zikri) biz, evet
biz indirdik ve onu koruyacak da elbette yine biziz. (15:6-9)
Bu, kutsal bir hatrlatcdr (Zikirdir) ki, onu indirdik. Yoksa siz onu inkr m
ediyorsunuz? (21:50)
Biz o peygambere iir retmedik. iir ona yaramaz da. Ona vahiy edilen, bir
hatrlatc (Zikir) ve apak bir Kuran'dan baka ey deildir. (36:69)
Onlar, o hatrlatc (Zikir) kendilerine geldiinde inkr ettiler. Halbuki o, esiz
ycelikte bir Kitap'tr. Btl ona, ne nnden gelebilir ne de arkasndan. Bilge olan ve
ok vlen Allahtan bir indirmedir o. (41:41-42)
Sen, sana vahiy edilene smsk sarl! Hi kukusuz, sen, dosdoru bir yol
zerindesin. Gerek u: Bu Kuran sana ve toplumuna elbette ki bir hatrlatcdr
(Zikirdir). Bundan sorumlu tutulacaksnz. (43:43-44)
Yukardaki ayetler gsteriyor ki Zikir, Kuran dnda bir vahiy deildir. Birok
baka ayette de Zikirin, Allahn Kitapn tanmlayan bir ifade olarak kullanldna tanklk
ediyoruz.
Zikirin hangi anlamda kullanldn grdk. imdi Nahl Suresinde (16:44) geen bir
dier ifadeye younlaalm: kendilerine indirileni insanlara bildiresin.
Geleneksel din yorumcularna gre Zikir, peygambere indirilmi zel bir vahiydir ve
eli onunla insanlara Kuran ayetlerini aklar. Dolaysyla bu kiilere gre Zikir, Kuran
aklayan detaylar ierir. Her ne kadar az nceki ayetlerde Zikirin Kuran dnda bir vahiy

19

olmadn grdysek de bu geleneksel grn doruluunu bir kez daha -bu kez farkl bir
adan- test edelim. Bunun iin bu ayette geen ifadenin (litubeyyine ifadesinin) anlamna
bakmamzda fayda var.
J. Penrice tarafndan hazrlanm Kuran Szlnde, ifade ak olmak, aikr
olmak anlamnda kullanlr.
F. Steingassn hazrlad szlkte ifade ak olmak,
Al Mawridin szlnde ortaya karmak,
Al Asrinin szlnde gstermek,
Hans Wehrin szlnde ak olmak, grnr olmak, duyurmak anlamlarnda
kullanlr.
Ayrca ifadenin ne anlama geldiini grmek iin Kuran boyunca nasl kullanldna
bakmamz yeterli olacaktr. Bu ifade li mran Suresinde (3:187) ve Maide Suresinde (5:15)
bir eyi gizlemek; kendisine saklamak terimlerinin kart olarak kullanlmtr.
Allah, kendilerine kitap verilenlerden u yolda sz almt: Onu insanlara
mutlaka ak-seik bildireceksiniz, onu saklamayacaksnz. Ama onlar Kitap'
srtlarnn gerisine attlar, basit bir cret karl onu sattlar. Ne kt ey satn
alyorlar! (3:187)
Ey Ehli kitap! Resulmz size geldi. Kitap'tan saklam olduklarnzn ounu
size aklyor; oundan da geiyor. u bir gerek ki, size Allahtan bir k ve apak bir
Kitap gelmitir. (5:15)
Son olarak ifadenin, Bakara Suresindeki kullanln inceleyelim:
Dinde bask yoktur. Doru bilgiye dayal eri, bozuk bilgiye dayal saptan ak
bir biimde ayrlmtr. (2:256)
Hem szlklerin hem de ayetlerin aka ortaya koyduu gibi litubeyyine ifadesi,
geleneksel yorumcularn iddia ettikleri gibi ayrntl, detayl anlamna gelmez. Kelime
Kuran boyunca ak, gizli olmayan ve gizli tutulann tersi olarak kullanlmtr. Bunun
yannda yine bu blmdeki ayetlerde grdmz gibi Zikir Kuran dnda bir vahye
karlk gelmez. Bu durumda Allah, Nahl Suresinde (16:44) elisine Sana da bu
hatrlatcy (Zikiri) vahiy ettik ki, kendilerine indirileni insanlara bildiresin de derin
20

derin dnebilsinler. dedii zaman Kurann sadece elisi iin deil tm insanlk iin
indirildiini anlatmaktadr. Eliye den Zikiri, yani Kuran kendisine saklamamak, tm
insanla bildirmektir. Bu durum Maide Suresinde (5:67) daha ak bir biimde ortaya
konmutur:
Ey eli! Rabbinden sana indirileni tebli et. Eer bunu yapmazsan onun verdii
peygamberlik grevini yerine getirmemi olursun. Allah seni insanlardan korur. Allah,
inkra batm toplulua klavuzluk etmez. (5:67)
Bu ayetin de belirttii gibi Allah, elisinden Kuran kendisine saklamayp insanlara
iletmesini istiyor; onu Kuran d bilgilerle detaylandrmasn deil.
Peki Allahn Kitap insanlara nasl bildirilecektir? Eli bu ii nasl baaracaktr? Bu
sorularn cevabn bir sonraki blmde bulabilirsiniz.

Yanl ddia 4
Elinin grevi Kuran sadece bir postac gibi iletmek deildir. O, bu ilahi mesaj
aklamann yan sra onun zerine yorum yapmakla da ykmldr. Birok Kuran ayetinde
ona Kitaptan bilgi verildii syleniyor. Peygambere verilmi olan Kurann bilgisi ve tefsiri
geleneksel din kitaplarnda bulunmaktadr. Bu durumda Kuran teoriyi olutururken
geleneklerin derlendii eserler Kurann tefsiri, aklamas konumundadr.

Dzeltme 4
Bakara Suresi 129. ayette geen kendilerine Kitap' ve bilgelii retecek, onlar
temizleyip arndracak bir resul ifadesinden de anlalaca gibi elinin tek grevi
insanlara Kuran okumak deildir. Ancak bilgelii renmek iin birok farkl mezhep
tarafndan oluturulmu ve peygambere atfedilen geleneksel kitaplardan faydalanma fikri
temelsizdir.
Peki bu durumda eli, Kitapn bilgisini nasl retmitir? Biz bu aklamalar nereden
bulabiliriz? te bu nemli sorularn cevaplarn yine Kuran veriyor.
Allah, Kurann kendi kendisini aklayan bir kaynak olduunu syleyerek, Kuran
anlamak iin baka hibir geleneksel kaynaa ihtiyacmz olmadn belirtiyor. Kuran
21

gerekten de bu ynyle sradan kitaplardan ok farkldr. Genelde kitaplarda, belli bir konu
bir yerde tartlr ve bylece her konu ilgili blm balklar altnda ele alnr. Buna karn
Allahn Kitapnda konular kitap boyunca eitli blmlere datlmtr. rnein, Allahn
Kitapnn boanma konusu hakknda ne sylediine baktmzda 2. sure olan Bakara
Suresinde, 4. sure olan Nisa Suresinde, 33. sure olan Ahzab Suresinde ve 65. sure olan
Talak Suresinde yer alan ayetleri incelememiz gerekmektedir. Btn bu ayetleri bir arada
incelersek Kurann boanma konusunda ne sylediini renebiliriz. Ve bu incelememiz
sonucunda unu grrz ki her ayet bir dierini aklamakta ve aydnlatmaktadr. Allah bu
metodu kullanarak -yani bir konuyu Kuran boyunca farkl yerlerde tekrar ederek- Kurann
kendi kendisini aklamasn mmkn klmtr. Nitekim Kurann bu zellii ayetlerde yle
dile getirilir:
Bak, iyice kavrayp anlamalar iin ayetleri nasl eitli biimlerde aklyoruz.
(6:65)
Muhakkak ki biz, bu Kuran'da insanlara her trl misali eitli ekillerde
anlattk. Yine de insanlarn ou inkrclktan bakasn kabullenmediler. (17:89)
Allah, Kitapnda konular deiik yerlerde ele alm, bir yerde tamamen
aklanmam bir konuyu baka yerde aklamtr. Bir ayet dierini aydnlatmaktadr. stelik
Allahn elisi olan peygamberin de Kuran Kuran ile akladn biliyoruz.
te biz, ayetleri eitli biimlerde byle aklyoruz. yle ki sana: Sen ders
almsn desinler ve biz de bilen bir toplulua onu aka gstermi olalm. (6:105)
Yukardaki ayet aka gsteriyor ki peygamberin Kuran hakknda verdii dersler
Kurandaki konular aydnlatmaya ynelikti. Bu dersler yukardaki ayetlerden de anlalaca
zere yine Kurana dayanyordu. Baka bir deyile Kuran kendi kendisini aklayan bir
kitaptr. Bu gerek, inanmayanlarn itirazlarn ortaya koyan u ayette de aka
grlmektedir:
nkrclar dediler ki: Kuran ona toptan, bir kerede indirilseydi ya! Biz byle
yaptk ki, onunla senin kalbini dayankl klalm. Biz onu para para okuduk. Onlar
sana bir rnek getirdike, biz sana hakk ve en gzel yorumu getiririz. (25:32-33)
22

Bu ayetler bizi nemli bir konuda bilgilendiriyor. nkrclarn Kuran neden bir defada
indirilmedi? sorusuna karlk, Kurann aadaki nedenlerden tr para para vahiy
edildii anlatlmtr:
1)

Bylece elinin kalbi gl klnacaktr. Ayetlerde geen Biz byle yaptk

ki, onunla senin kalbini dayankl klalm. Biz onu para para
okuduk.

ifadesi

bu

durumu

dorulamaktadr.

Bylece

eli

cesaretlendirilmi, Kuran ayetlerinin vahyi esnasnda gl olmas

konusunda tembihlenmitir.
2)

Bylece inkrclarn sorularna ve getirecekleri itirazlara Kuran tarafndan

tatmin edici cevaplar verilecektir. Onlar sana bir rnek getirdike, biz
sana hakk ve en gzel yorumu getiririz. ifadesi bu geree iaret eder.

3)

Kurann para para indirilmesinin bir dier amac ise Allahn Kitapnn
en kusursuz ekilde aklanmasn salamaktr. Onlar sana bir rnek
getirdike, biz sana hakk ve en gzel yorumu getiririz. cmlesi bu
geree iaret eder.

Bylece Allah ayetlerin aklanmas iin baka ayetler indirmitir. Allahn Kitabnn
yorumlanmas iin geleneksel kitaplara ihtiya yoktur. Allah, Kurann bu zellii sayesinde
elisine Kitapn aklam, eli de Kurandan rendiklerini dier insanlarla paylamtr.
Peygamber Kuran aklamak iin baka bir kitap kullanmad gibi mmetine de baka bir
kitap brakmamtr nk Kurann aklamas yine Kurann iindedir.
Allahn Kitapnda bir konunun eitli yerlerde ele alnarak aklandn sylemitik.
Bununla beraber Kurann mesajn anlayabilmek iin Kuran zerine derin dnmek ve kafa
yormak gerekmektedir. renme ve aratrma becerilerini kullananlar iin Kurann mesaj
netleecektir:
Derin derin dnen bir topluluk iin ayetleri byle ayrntl olarak veriyoruz.
(10:24)
yice aratrp kavrayan bir topluluk iin ayetleri biz tam bir biimde ayrntl
kldk. (6:98)

23

Allah bizleri Kuran zerine kafa yormak ve onun zerine derin derin dnmek ile
tlemitir:
Sana bu mbarek Kitap', ayetlerini dnsnler ve akl olanlar t alsnlar
diye indirdik. (38:29)
Grld gibi Kuran zerine derin derin dnme grevi tm nesillere verilmitir.
nsanlar ilahi klavuz olan Kurann nda yaadklar dnemin sorunlarna zm
aramaldrlar. Kurann anlam bir konudaki ayetlerin eitli surelerde tekrarlanmas ile
aklanacak, bir yandan da insanlar Allahn istedii gibi akllarn ve entelektel birikimlerini
Kuran anlamak iin kullanacaklardr. Takip eden ayetler bu durumu daha da aklyor:
Bak, anlasnlar diye ayetlerimizi nasl aklyoruz! (6:65)
Bak, delilleri nasl aklyoruz. Onlar hl yz eviriyorlar! (6:46)
Allah, Kurann mfessiri, yani aklaycsdr. Ve daha nce de belirttiimiz gibi, bir
ayetin aklamas konuyla ilgili baka ayetlerin vahyi ile gereklemitir. Bu yzden Allah
Kuranda yle buyurur:
ok merhametli (Allah). O retti Kuran'. (55: 1-2)
Allah Kuran indirmek, tamamlamak ve korumakla kalmam, onu aklamtr da:
Onu (Kuran') aceleye getirip dilini oynatma. Onu toplamak da okutmak da
bize der. O halde, biz onu okuduumuzda, sen onun okunuunu izle. Sonra onu
aklamak da bizim iimiz olacaktr. (75: 16-19)
imdi Kurandaki konularn aklamasnn yine Kuran tarafndan nasl yapldn
inceleyeceiz.
ALLAH TARAFINDAN KURANDA VERLEN VE PEYGAMBER TARAFINDAN
SLAM TOPLULUUNA RETLEN BR TEFSR RNE

24

Burada Kurann kendi kavramlarn nasl akladn ve kendini nasl tefsir ettiini
gstereceiz.

Kurann

hemen

banda,

Bakara

Suresinde

Allahn

Kitapnn

Muttakiler/takva sahipleri yani din konularda titiz olanlar ve yanllklardan saknanlar iin
rehber olduu sylenmektedir.
O kitap; onda asla phe yoktur. O, takva sahipleri iin bir yol gstericidir.
(2:2)
Yukardaki ayetle ilgili Muttakiler/takva sahipleri kimlerdir? ya da Bu kiilerin
zellikleri nelerdir? diye bir soru sorulabilir. Bu sorularn cevaplar Kuranda verilmitir:
Rabbinizden bir balanmaya ve takva sahipleri iin hazrlanm olup genilii
gkler ve yer kadar olan cennete koun! O takva sahipleri ki, bollukta da darlkta da
Allah iin harcarlar; fkelerini yutarlar ve insanlar affederler. Allah da gzel
davranta bulunanlar sever. Yine onlar ki, bir ktlk yaptklarnda ya da kendilerine
zulmettiklerinde Allah hatrlayp gnahlarndan dolay hemen tvbe ederler. Zaten
gnahlar Allahtan baka kim balayabilir ki! Bir de onlar, iledikleri ktlklerde,
bile bile srar etmezler. (3:133-135)
Bylece bu ayetler Muttakilerin/takva sahiplerinin zelliklerine k tutmaktadr.
Benzer ekilde ayn ifadenin tefsiri Kuranda baka blmlerde de yaplmaktadr:
phesiz

takva

sahipleri,

cennetlerde

ve

pnarlardadrlar;

Rablerinin

kendilerine verdiini alanlar olarak. nk onlar, bundan nce gzellikte bulunanlard.

Gece boyunca pek az uyurlard. Seher vakitlerinde af dilerlerdi. Mallarnda, muhta ve
yoksullar iin bir hak vard. (51:15-19)
Muttakiler/Takva sahipleri insanlarla ilikilerinde de kutsal rehberi her zaman n
planda tutarlar ve ilahi kurallar ile uyumsuz olan kt hareketlerden saknrlar:
Takva sahipleri var ya, onlara eytan tarafndan bir vesvese dokunduunda
(Allahn emir ve yasaklarn) hatrlayp hemen gerei grrler. (7:201)

25

Muttakiler/Takva sahipleri sosyal olaylarda Allahn Kitapn rehber edinmekle

kalmayp, doa kanunlarn ve onlarn faydalarn da nemserler. Bu konuda muttakiler
aadaki ayetlerle uyarlmlardr:
Gnei bir aydnlk, Ay bir nur klan ve yllarn saysn ve hesab bilmeniz
iin ona duraklar tespit eden O'dur. Allah, bunlar ancak hak ile yaratmtr. O, bilen
bir topluluk iin ayetleri byle birer birer aklamaktadr. Gerekten, gece ile gndzn
art arda geliinde ve Allahn gklerde ve yerde yaratt eylerde korkup saknan bir
topluluk iin elbette ayetler vardr. (10:5-6)

Yukardaki ayetler bize Kuranda geen bir kavramn Kurann baka yerlerinde nasl
aklandn gstermektedir. Kurann kendi kendisini tefsir etmesi/aklamas ile ilgili bir
dier rnek aadadr:
Ey iman edenler! Siz de Musa'ya eziyet edenler gibi olmayn. Nihayet Allah onu,
dedikleri eyden temize kard. O, Allah yannda itibar olan birisiydi. (33:69)
Yukardaki ayette baz kiilerin Allahn elisi olan Musa Peygamberi rahatsz
ettikleri anlalyor. Peki bu insanlar kimdir ve Musa Peygamberi nasl rahatsz etmilerdir?
Kuran bu kategoriye giren insanlar ve onlarn rahatsz etme yollarn detaylaryla anlatyor.
MUSAYA KAVM TARAFINDAN YAPILAN EZYETN AYRINTILARI
Musann kavmi, onlar Firavunun esaretinden kurtard iin Musaya kran
duyacaklarna yle demeyi tercih etmilerdir:
Dediler ki: 'Sen bize gelmeden nce de, geldikten sonra da eziyete uratldk.'
(7:129)
Kendilerine gkten indirilen tm nimetlere ramen isyan edip Musaya yle dediler:
Ey Musa, biz bir eit yemee katlanmayacaz (2:61)

26

Puta tapan bir kavmin yanndan geerken, onlara her zaman sadece Allaha
tapmalarn syleyen Musaya dnp u istekte bulundular:
'Ey Musa, onlarn ilahlar (var; onlarnki) gibi, sen de bize bir ilah yap.' O da:
'Siz gerekten cahillik etmekte olan bir kavimsiniz' dedi. (7:138)
Musa, ksa bir sreliine kavminden uzaklatnda kavmi inee tapmaya balamt
(Baknz 20:86). Onlara ehre belli bir ekilde girmeleri gerektii sylendiinde bilerek
saygszlk yapmlard (Baknz 2:58-59). Musa onlar Allaha inanmaya ardnda
Musaya yle cevap verdiler:
"Ey Musa! Biz, Allah apak grmedike sana asla inanmayacaz." (2:55)
Musann kavmi, inei ilah edinmekle doru yoldan sapmtr. Allah, Musa aracl
ile onlardan kendilerini bu hatalarndan arndrmak iin bir inei kurban etmelerini istemi,
ancak onlar kurban etmemek iin saysz bahane retmilerdir (Baknz 2:67-71).
Musa onlar iin yazlm kutsal topraklara girmelerini istediinde, kavmi yine
bahaneler retmi ve Musaya yle demitir:
sen ve Rabbin gidin savan; biz burada oturacaz. (5:24)
Musann halk onun karsnda bu tavr ve davran benimseyince Musa yle demek
zorunda kalmtr:
Ey kavmim! Benim, Allahn size gnderdii elisi olduumu bildiiniz halde
niin beni incitiyorsunuz? (61:5)
Ve Musa Allahtan unu dilemitir:
Rabbim! Ben kendimden ve kardeimden bakasna hkim olamyorum;
bizimle, bu yoldan km toplumun arasn ayr. (5:25)
srailoullar hakknda anlatlan bu kssalar sonucunda Kuranda geen Siz de
Musa'ya eziyet edenler gibi olmayn. ifadesinin ne anlama geldiini renmekteyiz.
27

Kuran okuyan kii grecektir ki Kuran akllarda hibir bulanklk brakmadan Musann
kavminin Musaya uygulad eziyeti anlatmaktadr. Bylece 33:69 ayetinde geen ifade yine
Kurann iinde aklanmtr. Ne var ki, geleneksel kitaplar bu aklamalardan tatmin
olmam, Kuranda verilen bilgiler yerine aadaki hikyeyi aklama olarak almlardr.
Kuranda yer almayan bu aklama okunurken unutulmamaldr ki Allah, 6:104te olduu
gibi, elisine Kurann tefsirinin yine Kuran ile yaplacan hatrlatmtr.
imdi geleneksel kitaplarn Kurandan farkl olarak ortaya koyduklar aklamalarna
bakalm. Geleneksel din savunucularnn byk sayg duyduklar Sahih Buharide geen u
hadisi inceleyelim:
Bana shak bin brahimin anlattna gre, Ruh bin Ubey bize Avftan unu
bildirmitir, ki o da El Hasan, Muhammed ve Hilas tarafndan bilgilendirilmitir, ki onlar da
Ebu Hureyrenin rivayetine dayanmaktadrlar. Rivayete gre Allahn elisi yle demitir:
Musa ekingen bir insand ve ekingenlii yznden vcudunun tamamn rterdi.
srailoullarndan bir kii onu yle diyerek incitti: O derisindeki bir kusur nedeniyle
vcudunu rtyor. Ya czzam ya da skrotum ft ya da baka bir kusuru var. Allah,
Musay onlarn attklar bu iftiradan temizlemek istiyordu. Bu yzden Musann bana yle
bir olay geldi. Bir gn Musa inzivada iken du almak iin giysilerini karp bir tan zerine
koymutu. Duu bitirince elbiselerini almak iin taa yneldi ancak ta Musann giysilerini
alp oradan kamaya balad. Musa asasn ald, Ey ta, giysilerimi ver! diyerek ta
kovalamaya balad. Bir grup srailoluna rastlayncaya kadar ta kovalad. srailoullar
Musay plak grdler ve onun Allahn yaratt en gzel varlk olduunu anladlar.
Bylece Allah, Musay onlarn iftiralarndan temizledi. Ta orada durdu, Musa giysilerini
alp giydi ve taa asas ile vurmaya balad. Ta hl bu vuruun baz izlerini tar. , drt
ya da be izdir bu. te Allahn Ey iman edenler! Siz de Musa'ya eziyet edenler gibi olmayn.
Nihayet Allah onu, dedikleri eyden temize kard. O, Allah yannda itibar olan birisiydi.
ayetinde kastettii budur. (Sahih Buhari, 4. Cilt, 616. Hadis)
Okurlardan, Allahn elisi olan Musa Peygamberin kavminin nnde aalandn
iddia eden bu hadis ile Kuranda geen aklamalar karlatrmalarn rica ediyorum. Dini
konular Kuran d kaynaklarla aklamaya alan bu insanlar, uydurma hikyelerini gerek
gibi sunmak iin inananlarn Allahn elisi olan Hz. Muhammede duyduklar derin sevgi ve
saygy istismar etmektedirler. in gerei, peygambere sayg, kim tarafndan ve hangi
amala szlendii belli olmayan bu gibi rivayetlere inanmay deil onlar reddetmeyi
28

gerektirir. Kuran, bize peygamberin din konular yine ve sadece Kuranla aklayacan
sylemesine ramen biz peygamberimizin slam dinini hadislerle akladna nasl
inanabiliriz? Kurann anlamn itenlikle kavramaya alan kiiler greceklerdir ki Kuran
ayetleri kendi kendilerini aklar ve dardan gelecek hibir kaynaa ihtiya duymaz.
Gnmzde Kuran tercmesi yapan birok kii, geleneksel grlerden etkilenmelerine
ramen, Kurann kendi kendisini akladn kabul etmektedirler. nl slam bilgini
Abdullah Yusuf Ali, mehur Kuran Tercmesi ve Aklamasnn giri blmnn sonunda
yle demektedir:
Kurann kendisinin en iyi aklamas olduu sylenir. Kuran almamz srasnda
bunun ne denli doru olduunu grdk. Kuran ayetleri dikkatli bir ekilde karlatrmal
okunduunda zorluklarn ou ortadan kalkmaktadr. Benim referanslar arasnda sraladm
gibi iyi bir dizin kullanlrsa grlecektir ki Kurann bir blm dierini aydnlatmaktadr.
Kutsal Kuran, Kuran Tercmesi ve Aklamas, A. Yusuf Ali, sayfa xi.
Bir baka nl Kuran evirmeni Muhammed Esed de Kurann kendisini tefsir ettiini
tercmesinin nsznde u ekilde anlatyor:
Kuran bireysel emir ve tler ieren bir derleme olarak grlmemelidir. O eksiksiz
bir btndr. yle ki; her ayet ve her cmlenin dier ayet ve cmlelerle yakn alakas vardr
ve btn bu ayet ve cmleler birbirlerini aklar ve ayrntl klar. Sonu olarak, Kuran
anlayabilmek iin Kuranda yer alan her ifadenin baka blmlerde nasl getiine bakmal,
Kuranda geen konular sk sk yaplacak Kuran ii gndermelerle aklamaya almal,
Kurann temel mant ve temel inanlar nda ayetleri yorumlamalyz. Bu kural
uyguland takdirde greceiz ki Muhammed Abduhun da dedii gibi, Kuran kendisinin en
iyi aklaycsdr.
Kuran Mesaj, Muhammed Esed, sayfa vii.
Bir insan Kurana kutsal mesaj, yol gstericiyi anlamak iin yaklamaldr ve bunu
yaparken akln her trl nyargdan temizlemelidir. Eer bunu yaparsa Kurann mesajn
anlayacaktr. Bylece o kii grecektir ki Kuran aslnda yaln, ak, kendisini aklayan ve var
olmak iin hibir gelenee ihtiya duymayan bir kitaptr.

Yanl ddia 5

29

Ahzab Suresi 21. ayette yle denilmektedir: Yemin olsun, Allah elisinde sizin
iin, Allah ve hiret gnn arzu edenlerle Allah ok ananlara gzel bir rnek
vardr. (33:21). O halde geleneksel din kaynaklarna ve peygambere isnat edilen hikyelere
bakmalyz.

Dzeltme 5
Elinin rnek tekil ettii konular, mesela onun dini konularda nasl davrand,
Kuranda belirtilmitir. Onun Kuranda anlatlan bu kiilii rnek alnmaldr. Onu rnek
almak iin ncelikle Kuran dikkatlice okumak gerekmektedir. Aslnda tam da bu yzden
Allahn Kitapnda, Hz. Muhammed zerine tank olacak kiilerin Kuran derinlemesine
bilen kiiler olduklar anlatlmtr. Aadaki ayet buna kanttr:
nkara sapanlar, Sen gnderilmi bir eli deilsin. diyorlar. De ki: Benimle
sizin aranzda tank olarak Allah, bir de yannda Kitap bilgisi bulunanlar yeter.
(13:43)
Peygamberin rneini izlemek iin sadece Allahn Kitapndaki bilgileri edinmek
yeterlidir. yle olmasayd Allah bu ayette tank olmak iin gerekli bilgiyi Kitapn bilgisi ile
kstlamaz, onun yanna baka kitaplarn bilgisini de eklerdi.
Ahzab Suresinde geen gzel bir rnek ifadesini anlayabilmek iin peygamberin
hayatta nasl davrandn ve onun hayatna yn veren prensipleri bilmemiz gerekir. Bu durum
Yunus Suresinde yle aklanmaktadr:
Ben sadece bana vahiy olunana uyuyorum. Rabbime isyan edersem, byk bir
gnn azabndan korkuya derim. (10:15)
Bu ayetin de gsterdii gibi, Allahn elisi olan peygamberimiz gibi davranmak, onu
kendimize rnek almak iin ona vahiy edilene yani Kurana uymalyz. nk Allahn elisi
de kendisine sadece Kuran rehber edinmitir. Biz de peygamberimizi kendimize rnek
almak istiyorsak hayatmz Kurana gre dzenlemeliyiz.
Mmtehine Suresinde Allah, brahim Peygamber ve beraberindekilerde bizler iin
gzel bir rnek olduundan bahseder:
30

brahim ve onunla birlikte olanlarda sizin iin gzel bir rnek vardr. (60:4)
Peki peygamberimizin rneini hadis kitaplarnda bulmalyz diyen kiiler bu ayet iin
ne diyecekler? Bu ayette bize tlenen brahim Peygamberin rneini bulmak iin
geleneksel kitaplara ve ona atfedilen uydurmalara m bakmalyz? Elbette hayr. brahim
Peygamberin inananlar iin rnek olacak davranlarn da Kuranda bulmalyz. Nitekim
birok ayet bize brahim Peygamberin karakteri hakknda bilgi vermektedir (rnein 16:120,
6:79-81, 14:35). nananlar ite bu ayetlerde geen davranlar kendi hayatlarnda
uygulamaldrlar.
Yanl ddia 6
Peygambere Kuran dnda, ona benzer bir vahiy daha indirilmitir. Kurana
benzeyen bu kaynak peygamberin davranlarn ierir ve bu kaynak hadis kitaplarnda
bulunur.

Dzeltme 6
Allah, Kurana benzer ya da denk bir kaynak olduunu kesin bir ekilde reddetmitir.
Aadaki ayet bu gerei aka ortaya koyuyor:
De ki: Andolsun, bu Kuran'n bir benzerini ortaya koymak zere insan ve cin
topluluklar bir araya gelseler, birbirlerine destek de olsalar, onun benzerini ortaya
getiremezler. (17:88)
Peki Kuran bu ayette grdmz gibi, kendisinin bir benzeri olmadn sylerken,
Allahn elisine Kurann benzeri bir kaynak verildi diyebilir miyiz?
Tur Suresinin aadaki ayeti durumu daha da netletirecektir. Tur Suresinde
inanmayanlara u ekilde meydan okunuyor:
Yahut Onu kendisi uydurdu! mu diyorlar? Hayr, onlar inanmazlar. Eer
doru iseler onun benzeri bir hadis (sz) getirsinler. (52:33-34)

31

Allah, kendisine inanmayanlara Kurana benzer bir hadis, yani sz getirmeleri

konusunda bu ayetle meydan okuyor. Allah Eer doru szl iseler onun benzeri bir
hadis getirsinler diyerek hibir hadisin, hibir szn Allahn Kitapna benzer ya da denk
olamayacan vurguluyor.
Bakara Suresinde de hi kimsenin Allahn Kitapna denk ya da benzer bir ey ortaya
koyamayaca syleniyor:
Eer kulumuza indirdiklerimizden herhangi bir pheye dyorsanz, haydi
onun benzeri bir sure getirin, eer iddianzda doru iseniz Allahtan baka ahitlerinizi
de arn. Bunu yapamazsanz -ki elbette yapamayacaksnz- yakt, insanlar ve talar
olan cehennem ateinden saknn. nk o ate, inkrclar iin hazrlanmtr. (2:2324)
Yukardaki ayetler Kurana benzer ya da denk bir szn olamayacan aka
gsteriyor.
KURAN EN GZEL HADSTR
Kurandan, daha nce de deindiimiz gibi 69:40ta elinin sz olarak
bahsedilmitir. Baka bir ayette de, Kuran, ahsen-l-hadis, yani en gzel hadis, en gzel
sz olarak tanmlanmtr. imdi sz geen bu ayeti alntlyoruz:
Allah, hadisin (szn) en gzelini, birbirine benzer i ie ikili mnalar ifade
eden bir Kitap halinde indirmitir. Rablerinden korkanlarn, bu Kitap'n etkisinden
tyleri rperir, derken hem bedenleri ve hem de gnlleri Allahn zikrine snp
yumuar. te bu Kitap, Allahn, dilediini kendisiyle doru yola ilettii hidayet
rehberidir. Allah kimi de saptrrsa artk ona yol gsteren olmaz. (39:23)
Kuran kendisini en gzel hadis (sz) olarak nitelendirirken, Allahn elilerinin gerekli
olan hadislerini (szlerini) de ierdiini anlatr. (Baknz 20:9, 51:24, 79:15)
Allah birok ayette Kurandan hadis (sz) diye bahsetmektedir:
imdi sen, bu hadise (sze) inanmazlarsa, belki de arkalarndan kendini
eritircesine zleceksin. (18:6)
32

Bu da ilk uyarclar gibi bir uyarcdr. Yaklamakta olan yaklat. Onu

Allahtan baka aa karacak yoktur. imdi siz bu hadise (sze) mi ayorsunuz?
(53:56-59).
Hayr! Yldzlarn yerlerine yemin ederim -ki bilirseniz, gerekten bu, byk bir
yemindir- phesiz bu, onurlu bir Kuran'dr, korunmu bir kitaptr. Onu ancak
temizler kavrayabilir. Evrenlerin Rabbinden indirilmitir. Siz bu hadisi (sz) m
kmsyorsunuz? Allahn verdii rzka kar kr, onu yalanlamakla m yerine
getiriyorsunuz? (56:75-82)
Bu hadisi (sz) yalanlayanla beni ba baa brak. Onlar, bilmedikleri yerden
yakalayacaz. (68:44)

Allah bir yandan Kitapn, elisinin sz olarak nitelendirirken, bir yandan da bizleri
en gzel hadis olan Kuran dnda bir hadisi kabul etmememiz konusunda uyaryor. Aadaki
ayetler Allahn Kitap olan Kurann, eliye verilen hadis olarak yeterli olduunu ispatlyor:
Onlar artk bundan sonra hangi hadise (sze) inanacaklar. (77:50)
Gklerin ve yerin egemenliine, Allahn yaratt her eye ve ecellerinin
yaklam olabileceine bakmadlar m? O halde Kuran'dan sonra hangi hadise (sze)
inanacaklar? (7:185)
Hadis (sz) bakmndan Allahtan daha doru kim vardr! (4:87)
Grld gibi Allah kendi Kitap dnda bir hadisi (sz) takip etmememiz
konusunda bizi kesin olarak uyarmtr. Ayetlerde de grld gibi Kuran, Allahn onay
verdii tek hadistir:
te bunlar, Allahn ayetleridir; sana bunlar hak olmak zere okuyoruz.
yleyse onlar, Allahtan ve O'nun ayetlerinden sonra hangi hadise (sze) inanacaklar?
Vay haline, her yalanc ve gnahkr kiinin! O, Allahn kendisine okunan ayetlerini
iitir de sonra byklk taslayarak sanki hi onlar duymam gibi direnir. te onu ac
33

bir azap ile mjdele! Ayetlerimizden bir ey rendii zaman onlarla alay eder. Onlar
iin alaltc bir azap vardr! (45:6-9)
Aadaki ayet gstermektedir ki Kuran uydurulmu bir hadis ya da bir sz deildir:
Yemin olsun ki, onlarn hikyelerinde, akln ve gnln altranlar iin bir
ibret vardr. Bu Kuran, uydurulacak bir hadis (sz) deildir; aksine o, kendisinden
ncekileri tasdikleyici, her eyi ayrntl klcdr. nanan bir topluluk iin de bir klavuz
ve bir rahmettir. (12:111)
Kuran byle bir ifade kullanarak, Kuranda yer almayan, insanlar tarafndan uydurulan
hadislerin varlna da iaret etmektedir. Lokman Suresindeki ayetler bu anlamda nemlidir:
nsanlardan ylesi vardr ki, Allah yolundan bilgisizce saptrmak iin hadis
(sz) elencesi satn alr ve onu alay konusu edinir. te bylelerine rezil edici bir azap
vardr. Ayetlerimiz ona okunduunda, bbrlenerek yzn evirir. Sanki onlar hi
iitmemitir, sanki kulaklarnda bir arlk vardr. te bylesini, korkun bir azapla
mutula. (31:6-7)
Ayette bahsedilen bu kiiler inananlar Allah yolundan saptrmak iin lahval hadis
yani sze dayal elence/bo sz kullanmaktadrlar. Yukardaki ayet ayrca bu insanlarn
Kurann rehberliini duyduklarnda kibirlendiklerini ve ayetlerden yz evirdiklerini
sylemektedir. Bu insanlarla ilgili daha detayl bilgi Enam Suresinde verilmektedir:
Bylece biz, her peygambere insan ve cin eytanlarn dman kldk. (Bunlar),
aldatmak iin birbirlerine yaldzl szler fsldarlar. Rabbin dileseydi onu da
yapamazlard. Artk onlar uydurduklar eylerle ba baa brak. Ki ahirete
inanmayanlarn gnlleri ona snsn, ondan holansnlar ve iledikleri suu ilemeye
devam etsinler. (6:112-113)
Ve Allah baka bir surede de yle buyuruyor:
Biz senden nce hibir eli ve peygamber gndermedik ki, o bir ey
tasarladnda/okuduunda, eytan onun dnce ve dilei iine bir ey atm olmasn.
34

Ama Allah, eytann attn siler, sonra kendi ayetlerini salamlatrr. Allah Bilendir,
Bilge'dir. Bu, Allahn; eytann attn, kalplerinde hastalk olanlara, gnlleri
katlaanlara bir deneme yapmas iindir. Zalimler, geri dnlmez bir ayrlk ve kopu
iindedirler. (22:52-53)
Ayetlerin anlatt gibi, bu aldatc szleri retenler slamn dmanlardr. Ne yazk
ki ayette de bahsedildii gibi insanlar bu uydurmalara ynelebilmekteler. eytani akllar bu
uydurmalar Allaha isnat etmektedirler:
O (eytan) size ancak ktl, irkini ve Allah hakknda bilmediiniz eyleri
sylemenizi emreder. (2:169)
eytann, Allaha ve elisine isnat edilen aldatc szlerini takip edenler kendilerini
doru yol zerinde sanmaktadrlar. Bu insanlar Kurann mesajna kar bilgisiz ve krdrler:
Kim Rahman'n Zikri'ni (Kuran) grmezlikten gelip ondan uzaklarsa biz
ona bir eytan musallat ederiz de o ona can yolda olur. Bu eytanlar onlar yoldan
saptrrlar. Onlarsa kendilerinin hl doru yol zerinde olduklarn sanrlar. (43:3637)
Bizler bu eytani uydurmalara kar tetikte olmal, Allahn Kitapnda yer alan gerek
kutsal retilere younlamalyz. Yukarda deinilen tm ayetler gstermektedir ki Kurana
benzer ya da denk bir ey yoktur. Yine ayetler gstermektedir ki Kuran, elinin sz ve
Allahn elisine verdii hadistir. Ayrca Allah insanlara Kurandan sonra hangi hadise
inanacaklarn sormu, eytani fikirlere sahip insanlarn yanl szler uyduracan ve bunlar
kutsal gerekler olarak sunacan bize ayetleriyle bildirmitir. Biz inananlara den sadece
Allahn Kitapna tutunmak ve din diye sunulan uydurmalardan uzak durmaktr.
Yanl ddia 7
Kuran rehberlik iin gereken her eyi iermez. Dinle ilgili konularda kaynak olarak
yeterli deildir.

Dzeltme 7
35

imdi ayetlere bakarak Allahn, Kuran kullarna rehberlik iin yeterli bir kaynak
olarak yaratp yaratmadn inceleyelim.
KURAN KUTSAL REHBER OLARAK GEREKEN HER EY ERR
Sana bu Kitap' indirdik ki her ey iin ayrntl bir aklayc, bir klavuz, bir
rahmet, Mslmanlara da bir mjde olsun. (16:89)
Yemin olsun ki, resullerin hikyelerinde, akln ve gnln altranlar iin bir
ibret vardr. Bu, uydurulacak bir hadis (sz) deildir; aksine o, kendisinden ncekileri
tasdikleyici, her eyi ayrntl klcdr. nanan bir topluluk iin de bir klavuz ve bir
rahmettir. (12:111)
KURAN TAM BR HAYAT KILAVUZU ERR
Rabbinin sz, doruluk ve adaletle tamamlanmtr. O'nun szlerini
deitirecek kimse yoktur. O, itendir, Bilendir. (6:115)
Biz Kitap'ta hibir eyi noksan brakmadk (6:38)
Eer yeryzndeki aalar kalem olsa, deniz de arkasnda yedi deniz daha
katlarak yardmc olsa, Allahn kelimeleri tkenmez. Allah stndr, Bilgedir.
(31:27)
KURAN EKSK BR KTAP DELDR
Allah size Kitap' ayrntl klnm bir halde indirmiken, Allahn dnda bir
hkm koyucu mu arayaym? (6:114)
Yemin olsun ki, biz onlara, ilme uygun biimde, ayrntl kldmz bir Kitap
getirdik. nanan bir topluluk iin bir klavuz, bir rahmettir o. (7:52)

36

Bilgi ile donanm bir toplum iin ayetleri, Arapa bir Kuran halinde ayrntl
klnm bir Kitaptr bu. (41:3)
Biz, t alacak bir kavim iin ayetleri ayrntl olarak akladk. (6:126)
te iyi dnecek kavimler iin ayetlerimizi byle aklyoruz. (10:24)
te biz ayetlerimizi, akln kullanacak bir kavim iin bylece aklyoruz.
(30:28)
Bu Kuran Allahtan bakas tarafndan uydurulmu bir ey deildir. Ancak
kendinden ncekini dorulayan ve o Kitap' aklayandr. Onda phe yoktur, o
lemlerin Rabbindendir. (10:37)

KURAN AIK VE YALIN BR KTAPTIR; ANLAM AISINDAN MULAK DELDR

Elif. Lm. R. Bu, Bilge ve her eyden haberdar olan tarafndan ayetleri
salamlatrlm, sonra da aklanm bir Kitaptr. (11:1)
H, Mm! Apak Kitapa andolsun ki, Biz, anlayp dnmeniz iin onu Arapa
bir Kuran kldk. (43:1-3)
H. Mm. Apak olan Kitap'a andolsun ki. (44:1-2)
Eer dnp anlyorsanz, ayetlerimizi size aklam bulunuyoruz. (3:118)
Andolsun biz Kuran' t alnsn diye kolaylatrdk. t alan yok mu?
(54:17)
KURAN NANANLAR N YETERLDR
Karlarnda okunup duran bir Kitap sana indirmi olmamz onlara yetmiyor
mu? Bunda, inanan bir toplum iin elbette ki bir rahmet ve bir t vardr. (29:51)

37

Tm bu ayetler kesin olarak gstermektedir ki, Allahn Kitap tamdr, kutsal rehber
olarak yeterlidir, dini ilgilendiren konular aklar, anlam aktr, inananlar iin yeterlidir ve
tm zamanlar iindir.
KURAN TM ZAMANLAR N NDRLMTR
Allahn Kuranda verdii kutsal rehberlik kalcdr, tm zamanlar iindir. Ancak
ayrnts verilmeyen konularda, Kurandaki deimez kanunlar gz nnde bulundurularak
dzenlemelere gitmek gerekebilir. nsanlarn koyduu bu kanunlar, Kuranda getirilen
kanunlar gibi deildir. Zamann ve meknn gerektirdii artlara gre deiim gsterebilir.
Kurann hkmleri ise zaman ve mekna gre deimez:
Rabbinin sz, doruluk ve adaletle tamamlanmtr. O'nun szlerini
deitirecek kimse yoktur. O iitendir, bilendir. (6:115)

Yanl ddia 8
Har Suresinde yle buyurulmaktadr: Eli size ne verdiyse onu aln, sizi neden
alkoyduysa ondan da saknn. O halde geleneklerin ve hadis klliyatnn bize reti
olarak verdiklerini kabul etmeli, bizden yasakladklarndan kanmalyz. Ayrca Nisa Suresi
65. ayette belirtildii gibi insanlar Allahn elisini aralarndaki anlamazlklarda hakem
kabul etmedike ve onun kararlarna iten bir ekilde uymadka inanm saylmayacaklardr.
Bu ayet de geleneksel kitaplarn ve hadis kitaplarnn nemini vurguluyor.

Dzeltme 8
lk olarak u bilinmelidir ki, geleneksel din savunucularnn sk sk bavurduklar Har
Suresindeki ayetin bu paras ieriinden koparlarak verilmektedir. erii anlamak iin
Har Suresindeki o ayetlere bakalm:
Allah'n o lkelerin halklarndan elisine ganimet brakt eyler Allah'n ve
elisinindir. Yani akrabalara, yetimlere, yoksullara ve yolda kalmlara verilmelidir ki
38

zenginlerinizin arasnda tekellemesin. Elinin size verdiini aln; ancak onun size
vermediinden uzak durun. Allah' dinleyin. Allah'n cezalandrmas etindir. Sz
edilen o mallar, gmen yoksullar iindir. Onlar ki, yurtlarndan karlp mallarndan
yoksun braklmlardr; Allahtan bir ltuf ve bir honutluk peindedirler; Allaha ve
elisine yardm ederler. te onlardr, z-sz doru olanlar. (59:7-8)
Yukardaki ayet aka ortaya koymaktadr ki Eli size ne verdiyse onu aln, sizi
neden alkoyduysa ondan da saknn ifadesi peygamberin insanlar arasnda yayd
retileriyle ilgili deil, ganimetlerin ihtiya sahiplerine datmyla ilgilidir. Dahas, burada
geen ve genel balamndan kopartlan ifade peygamberin insanlar arasnda yayd retilere
iaret etseydi dahi, bu ifadeden hadisleri anlamak mmkn olmazd. Kuran, peygamberin
insanlar arasnda yayd retilerin neler olduu ve peygamberin insanlar nelerden
alkoyduu konusunda gayet nettir. Peygamber, insanlara kutsal reti olarak sadece Kuran
yaymaktadr. Bu gr aadaki ayetlerle de desteklenmektedir:
Biz onlarn neler sylediklerini ok iyi biliyoruz. Sen onlarn zerinde bir zorba
deilsin. O halde, benim tehdidimden korkanlara Kuran'la t ver. (50:45)
Allah size Kitap' ayrntl klnm bir halde indirmiken, Allahn dnda bir
hkm koyucu mu arayaym? (6:114)
Bu Kuran bana vahiy olundu ki, onunla sizi ve ulat herkesi uyaraym.
(6:19)
Bu bizim indirdiimiz bir Kitaptr. Kutsal ve bereketli. Artk Ona uyun ve
saknn ki size merhamet edilsin. (6:155)
Peygamber bize kutsal reti olarak Kuran verirken, Allahn Kitapndan baka
rehber edinmememiz hususunda bizi uyarmtr:
De ki, Doru szl iseniz, Allah katndan bu ikisinden (Kuran ve Tevrattan)
daha iyi yol gsteren bir kitap getirin, ben ona uyaym. (28:49)

39

Bir Kitaptr bu; sana indirildi, onunla uyarda bulunasn diye ve inananlar iin
bir t ve dndrme olarak... O halde, bundan dolay gsnde bir sknt olmasn.
Rabbinizden size indirilene uyun; O'nun berisinden birtakm velilerin ardna dmeyin.
Siz ne kadar da az t alyorsunuz! (7:2-3)
Oysa biz onlara ders alacaklar kitaplar vermemitik ve kendilerine senden nce
bir uyarc gndermemitik. (34:44)
Tm bu ayetler u gerekleri ortaya karmtr: lk olarak, Har Suresi 7. ayette
kullanlan ifade balamndan koparlarak kullanlmtr. Ganimetlerin paylalmas ile ilgili
olan bu ifade peygamberin yayd retilerle ilgili gibi gsterilmitir. kinci olarak, bu ayetin
peygamberin genel retileri ile ilgili olduunu varsaysak da, Kuran peygamberin insanlara
hangi kutsal retileri verdii ve onlar hangilerinden alkoyduu konusunda aktr. Allah,
elisinden, inananlara sadece Kuran ile t vermesini istemektedir:
imdi, Nisa Suresindeki ayete bakalm:
Hayr, Rabbine yemin olsun ki i, onlarn sand gibi deil. Onlar, aralarnda
kan karmak ilerde seni hakem yapp verdiin hkmle ilgili olarak, ilerinde hibir
burukluk duymadan tam bir teslimiyete ulamadka iman etmi olamazlar. (4:65)
Bu ayette insanlarn anlamazlklarnda eliyi aralarnda hakem yapmalar ve onun
kararlarna tam olarak uymalar gerektii sylenmekte. Peki eli insanlar arasnda nasl
hakemlik yapacaktr? Kendi kiisel fikri dorultusunda m karar verecektir? Kuran bize bu
sorunun cevabn da vermektedir:
Sen de aralarnda, Allahn indirdiiyle hkmet. Onlarn keyiflerine uyma.
Dikkat et de Allahn sana indirdiinin bir ksmndan seni uzaklatrp fitneye
drmesinler. Eer yz evirirlerse bil ki, Allah onlar baz gnahlar yznden belaya
arptrmak

istiyor.

Zaten

insanlarn

biroklar

bulunuyorlar. (5:49)

40

doru

yoldan

iyice

sapm

Eli insanlar arasnda hakemlik grevini yrtyordu. Ancak, yukardaki ayetin de

iaret ettii gibi, bunu yaparken kiisel deer yarglarna ve fikirlerine gre deil Kurana
gre hkm veriyordu.
Nahl Suresindeki 64. ayet bu konuyu daha da aydnlatmaktadr:
Bu Kitap' sana yalnz unun iin indirdik: Hakknda ayrla dtkleri eyi
onlara iyice aklayasn ve Kitap, iman eden bir topluluk iin klavuz ve rahmet olsun.
(16:64)
Sonu olarak, tm bu ayetlerin gsterdii gibi peygamber insanlar arasnda hkm
verirken Allahn Kitapn kullanmtr ve insanlar arasndaki anlamazlklar, baka bir
kaynak ya da fikir ile deil, Kuran ile zlmtr.

Yanl ddia 9
Vahiy iki trldr. Birincisi vahy-i metluv yani Kuranda yer alan ve inananlara
okunan vahiydir. kinci tip vahiy ise vahy-i gayri metluvdur ki bu tip vahiy Kuranda yer
almaz. Bu ikinci tip vahyi, gelenek ve hadis kitaplarnda bulabiliriz.

Dzeltme 9
Daha nce gsterdiimiz kantlar ortaya koymutur ki Allahn Hz. Muhammede
gnderdii tek vahiy Kurandr. Kuran, vahiy olan tek kaynaktr ve inananlara okunmutur.
Aadaki ayetler, vahyin inananlara okunan ve okunmayan olmak zere iki tr olduu
iddiasn rtmektedir.
Rad Suresinde Allahn eli gndermekteki amacnn, elinin kendisine indirileni
inananlara okumas olduunu gryoruz. Bu ayet gsteriyor ki vahiy sadece okunmak iindir.
Bylece seni, kendilerinden nce nice mmetlerin gelip getii bir mmete
gnderdik ki, sana vahiy ettiimizi onlara okuyasn. Onlar Rahman' inkr ediyorlar.
De ki: O benim Rabbimdir. O'ndan baka tanr yoktur. O'na gvendim ve dn sadece
O'nadr. (13:30)
41

Bu ayette geen sana vahiy ettiimizi onlara okuyasn ifadesi aka ortaya
koymaktadr ki vahyin tek tr vahy-i metluvdur, yani okunan vahiydir.
Fatr Suresinde vahyin Allahn Kitapnda sunulduu ve kesin gerei ierdii
belirtiliyor:
Kitap'tan sana vahiy ettiimiz, kendinden ncekini dorulayc olarak gelen
gerektir. Allah, kullarndan tam haberdardr, onlar iyice grmektedir. (35:31)
Aadaki ayetin de iaret ettii gibi, elinin grevi kendisine vahiy edileni insanlara
okumaktr:
Rabbinin

Kitab'ndan

sana

vahiy

edileni

oku.

Onun

kelimelerini

deitirebilecek yoktur. O'ndan baka bir snak da bulamazsn. (18:27)

Ve eli, Allahn Kitapnda bulunan vahiy ile insanlar uyarmtr:
Bu Kuran bana, kendisiyle sizi ve ulat herkesi uyarmam iin vahiy olundu.
(6:19)
De ki: Ben sizi ancak vahiyle uyaryorum. Ama sarlar, uyarldklarnda
ary iitmezler ki! (21:45)
Kuran ayetlerinin aka ortaya koyduu gibi vahiy sadece okunan trdedir.
Peygambere okunan ve okunmayan olmak zere iki eit vahyin geldii iddias Kuran
tarafndan onaylanmaz. Hkm de, rehberlik de, t de sadece o Kitaptadr:
Allah size Kitap' ayrntl klnm bir halde indirmiken, Allahn dnda bir
hkm koyucu mu arayaym? (6:114)
Yemin olsun ki, biz onlara, ilme uygun biimde, ayrntl kldmz bir Kitap
getirdik. nanan bir topluluk iin bir klavuz, bir rahmettir o. (7:52)

42

Andolsun biz Kuran' t alnsn diye kolaylatrdk. t alan yok mu?

(54:17)
Karlarnda okunup duran bir Kitap sana indirmi olmamz onlara yetmiyor
mu? Bunda, inanan bir toplum iin elbette ki bir rahmet ve bir t vardr. (29:51)

Yanl ddia 10
Kuran anlamak iin esbab- nzulu (ayetin ini sebebini) bilmeliyiz. nk bir
ayetin neden ve nasl bir tarihsel arka plan ile vahiy edildii konusunda bilgilenmeden
Kuran anlayamayz.

Dzeltme 10
Kuran, uyarlar ve emirleri sadece belli bir zaman ve mekna hitap eden bir kitap
deildir. Kuran her dnemde uygulanmas gereken deimez prensipler verir. Kurann
aklanmas iin belli bir dnemle ilgili tarihsel rivayetlere ihtiya olduunu iddia etmek,
Kuran belli bir dneme hapsetmek ve onu varsaymlara balamaktr. Oysa Allah, Kuran
herkes iin bir t (81:27) ve insanlara klavuz (2:185) olarak niteleyerek bu gre
kar kmaktadr. Kuran, ayetlerin de gsterdii gibi tm insanlar iin, her yerde ve zamanda
toplumun inas veya yeniden inas iin gerekli kutsal prensipleri sunar. nsanln olduu
her yerde, Kurann kutsal deerleri geerlidir. Bu deerler kalc, srekli ve deimezdir.
Zamann ve meknn artlarna gre deiiklik gstermez. Kurann bu deimez hkmleri
gemite ne kadar uygulanabilirse imdi de o kadar uygulanabilir. Kuranda anlatlanlar, hatta
gemi kavimler ve eliler hakknda anlatlanlar bile, tarihi hikyeler olarak sunulmamaktadr.
Bu tarihsel anlatlar bize baz prensipleri retir. Bize den grev tm Kuran bir rehber ve
iinde yaadmz zaman iin bir k olarak dnmek, gnmz sorunlarnn zmlerini
bu kutsal uyar ve emirlerde aramaktr. Gemite yaand iddia edilen tarihsel rivayetleri
aratrmaya alp, Allahn Kitapn bu rivayetlere tabi klmak byk bir hatadr.
Yusuf Suresinde bu konu hakknda bir hatrlatma yaplmaktadr:

43

Yemin olsun ki, onlarn hikyelerinde, akln ve gnln altranlar iin bir
ibret vardr. Bu Kuran, uydurulacak bir hadis (sz) deildir; aksine o, kendisinden
ncekileri tasdikleyici, her eyi ayrntl klcdr. nanan bir topluluk iin de bir klavuz
ve bir rahmettir. (12:111)
Hud Suresinde de benzer bir hatrlatma vardr:
Elilerin haberlerinden, kendisiyle kalbini destekleyip salamlatracamz her
eyi sana anlatyoruz. Bunun iinde sana gerek gelmitir. Bunda, inananlar iin bir
t ve hatrlatma da vardr. (11:120)
Grld gibi, Kuranda gemi nesiller ve eliler hakknda verilen tm rnekler,
tarihsel hikye olduklar iin deil, insanlara kutsal rehber olduklar ve ahlaki dersler
verdikleri iin indirilmitir. Allah, bir yandan Kitapnn tm zamanlar iin bir rehber
olduunu ve her dnemde uygulanabilir olduunu belirtirken, bir yandan da baz insanlarn
Kuran belli bir zamanla kstl greceklerini ve onun gnmzde anlalamayacan iddia
edeceklerini sylemektedir:
Hi kukusuz Allah, onlarn sakladklarn da aa vurduklarn da biliyor. Hi
kukusuz, O, byklk taslayanlar sevmiyor. Onlara, Rabbiniz ne indirdi dendiinde
yle dediler: ncekilerin masallarn. (16:23-24)
Bir dier ayette de Allah yle buyuruyor:
unlarn hibirine itat etme: yemin edip duran, aalk, ktleyen, sz
gtrp getiren. Hayr engelleyen, saldrgan, gnahkr. Kaba ve ktlkle damgal.
Mal ve oullar sahibi olmu diye Ayetlerimiz ona okunduunda yle der: Daha
ncekilerin masallar! (68:10-15)
Yukardaki ayette aka grmekteyiz ki Allahn Kitapn belli bir dnemle
kstlamak inanmayanlarn yapt bir eylemdir. Dahas, esbab- nzul -yani vahyin ini
nedeni ve ayetlerin indirilmesiyle ilikilendirilen tarihsel arka plan- bilinmeden Kurann
anlalamayacan iddia edenler, bizi u konuda bilgilendirmelidirler: Allahn Kitapn
baml kldklar klliyat, Kurann her ayeti hakknda tarihsel koullar ieriyor mu? Bu
44

konuda tek bir tutarl bilgi seti mevcut mu? slam dnyas bu konuda hatasz, elikisiz bir
kaynaa m sahip yoksa her mezhebin kendine ait bir esbab- nzulu mu var? Kukusuz,
Allahn tutarszlklardan uzak, anlam ak olan, her dnem uygulanabilen Kitapn; eksik,
kendi iinde ve bilimin verileriyle elikili, bir ksmnn belli mezheplerce reddedilip, bir
ksmnn kabul edildii, Kurann vahyi srerken domam insanlar tarafndan zanna
dayanarak ve sapknca toplanm bir kaynaa baml klamayz. Kuran, yorumlanmas iin
birbirleriyle elien ve manta aykr olan bu rivayetlere ihtiya duymamaktadr. Kurann
dedii gibi, zan hibir zaman kesin gereke eit olamaz:
Yeryznde olanlarn ounluuna uyacak olursan, seni Allahn yolundan
artp saptrrlar. Onlar ancak zanna uyarlar ve onlar ancak yalan sylerler. (6:116)
Yanl ddia 11
Kuran, baz ayetlerinde elinin, Kitapn ve hikmetin (yani bilgeliin) bilgisini
vermekle grevli olduunu belirtir. Kitap ile Kuran kastedilirken, hikmet ile Kuran dnda,
okunmayan, peygambere verilmi ve gelenek kitaplarnda bulunan gizli bir vahiy kastedilir.

Dzeltme 11
Daha nce de belirttiimiz gibi, Kuran bir kavram verdii zaman onu havada
brakmaz, aklar. Baz Kuran ayetlerinde Allahn elisinin, Kitapn ve hikmetin bilgisini
vermekle grevli olduu sylenir. te bu noktada, Kuran bizlere Kitapn ve hikmetin ne
olduunu aklamaktadr:
Rabbimiz! lerinden onlara, senin ayetlerini okuyacak, kendilerine Kitap' ve
hikmeti retecek, onlar temizleyip arndracak bir eli gnder. Sen, evet sen, Ycesin,
Bilgesin. (2:129)
Yemin olsun ki, Allah mminlere ltufta bulunup onlar minnettar brakmtr:
Kendi ilerinde onlara yle bir eli gnderdi ki, onlara Allahn ayetlerini okuyor, onlar
temizleyip arndryor, onlara Kitap' ve hikmeti retiyor. Oysaki onlar, bundan nce
ak bir sapkln tam iindeydiler. (3:164)

45

Yukardaki ayetlerde ve birok benzerlerinde elinin Kitap ve bilgelii vermekle

grevli olduu syleniyor. Kitap ile kastedilenin Kuran olduunu aadaki ayetler
gstermektedir:
Elif. Lm. Mm. te sana o Kitap! Kuku yok onda. Bir klavuzdur o,
saknanlar iin. (2:1-2)
Rabbinin

Kitap'ndan

sana

vahiy

edileni

oku.

Onun

kelimelerini

deitirebilecek yoktur. O'ndan baka bir snak da bulamazsn. (18:27)

Ancak gelenekselciler, hikmet yani bilgelik ile kastedilenin Kitap dnda bir kaynak
olduunu ve bu kaynan eliye indirilen baka tr bir vahiy olduunu iddia etmektedirler.
Onlara gre hikmet olarak tanmlanan, okunmayan, bu gizli vahiy Kuranda yer almaz. Bu
kiilerin iddiasna gre hikmet olarak tanmlanan vahiy ancak onlarn mezhepleri tarafndan
onaylanm geleneksel kaynaklarda yer alr.
Ne var ki geleneksel kaynaklar hikmet yani bilgelik olarak tanmlamak ok hataldr.
Zira, aada da ahit olacamz gibi Kuran kendisinden hikmet olarak bahsetmektedir.
Kurandaki kutsal deerleri sraladktan sonra Allah yle buyurmaktadr:
te bunlar, Rabbinin sana vahiy ettii hikmetlerdir. Allah ile birlikte baka ilah
edinme; sonra knanm ve uzaklatrlm olarak cehenneme atlrsn. (17:39)
Bu ayet Kurann kendisinin hikmet olduunu gstermektedir. Hikmet, yani bilgelik,
Allahn Kitapnn niteliklerinden birisidir. Kamer Suresinde bu gerek tekrar edilmitir:
Andolsun onlara, ktlklerini engelleyecek nice nemli haberler gelmitir. Bu,
byk bir hikmettir. Fakat uyarlar yarar salamyor. (54:4-5)
Son olarak, hikmetin Kuran dnda, okunmayan bir vahye karlk geldiini iddia
edenlerin yanldklarn aadaki ayet de gstermektedir. Ayet, hikmetin okunan bir vahiy
olduunu anlatyor. Ayette peygamberin elerine u hatrlatma yaplyor:
Evlerinizde

Allahn

ayetlerinden

ve

Kukusuz, Allah Latf'tir, Haberdardr. (33:34)

46

hikmetten

okunanlar

hatrlayn.

Yukardaki ayet aka ortaya koymaktadr ki, hikmet de okunmaktadr, dolays ile bu
ayet hikmetin okunmayan bir vahiy tr olduu iddiasn geersiz klmaktadr.
Daha nce grdmz gibi Kuran, hikmetin Kuran dnda bir vahiy olmadn,
ancak Kurann niteliklerinden birisi olduunu ortaya koymaktadr. Allah tm elilerine
Kitap, yani toplum iin gerekli olan yasa ve emirleri, vermitir. Bunun yannda Allah
insanlara o yasalarn ardndaki bilgelii ve gerekeyi de vermitir. Bylece bizi, o kutsal
yasay toplumumuzda uygulamakla elde edeceimiz faydalar dnmeye armtr.
Bu konuda bir rnek verelim. rnein, Kuran bir ayetinde inanan kadnlara iffetli
giyinmelerini tledikten sonra bu yasann arkasndaki bilgelii -yani hikmeti- yle
aklyor:
Bu (giyim tarz), onlarn tannmalar ve incitilmemeleri iin ok daha uygun bir
yoldur. Allah Balayandr, Esirgeyendir. (33:59)
Birok ayet Kurandan bilgeliklerle -hikmetlerle- dolu kitap olarak bahseder.
Aadaki iki ayet gibi:
Y. Sn. Yemin olsun o hikmetlerle (bilgeliklerle) dolu Kuran'a ki, hi kukusuz,
sen, gnderilen elilerdensin. (36:1-3)
Elif. Lm. Mm. te sana, o hikmetlerle (bilgeliklerle) dolu Kitap'n ayetleri.
yilik ve gzellik sergileyenlere bir merhamet ve bir klavuz olarak. (31:1-3)
Ayetlerin de gsterdii gibi, hikmet Kurann dnda, okunmayan bir vahiy tr
deildir. Tersine hikmet, Allahn Kitapnn bir ismidir ve kutsal yasalarn arkasndaki akl ve
manta karlk gelir. Hikmet kavram ile kastedilenin mezheplerin geleneksel kitaplar
olduunu iddia edenlere u sorulmaldr: Allah, Kuran boyunca Davut Peygambere (2:215),
sa Peygambere (3:48), brahim Peygamberin takipilerine (4:54) ve Lokman Peygambere
de (31:12) hikmet verdiini sylemektedir. Eer Allah gerekten de hikmet ile geleneksel
mezhep kitaplarn kastediyorsa, bu peygamberlere de geleneksel mezhep kitaplar m
verilmitir?

47

Yanl ddia 12
Din ile ilgili konularda akla yer yoktur. Kutsal mesaj ya da atalarmzn
yorumlarn akl ile anlama teebbsnde bulunmamalyz. Bize den onlarn bizi
ynlendirdikleri eye mtevaz bir ekilde boyun emektir. Akln, Kuran ile ilgili konular
anlamakta kullanlmas yasaklanmtr. Bu yasaa uyarak, atalarmzn bize dinen doru
olarak sunduklarn takip etmeli ve aklmz devreye sokmamalyz.

Dzeltme 12
Allahn mesajn kavramada, akln nemsiz olduunu iddia etmek byk bir hatadr.
Kuran birok ayetinde insan aklna atfta bulunmutur. Kuranda, kutsal mesaj anlamak iin
dnme yeteneklerini kullanmayan insanlar knanrlar:
nk hareket eden varlklarn (yaratklarn) Allah katnda en kts,
akllarn iletmeyen sar-dilsizlerdir. (8:22)
Bu

durum

insann

akln

kullanmad

zaman

decei

durumu

aka

betimlemektedir. Byle bir insan, Kurana gre, sadece bu dnyada deersiz ve baya bir
hayat yaamakla kalmaz, ahiretini de mahveder:
Andolsun, biz cinler ve insanlardan birounu cehenneme mahkm ettik.
Onlarn kalpleri vardr, onlarla kavramazlar; gzleri vardr, onlarla grmezler;
kulaklar vardr, onlarla iitmezler. te onlar hayvanlar gibidir; hatta daha da
akndrlar. te asl gafiller onlardr. (7:179)
Furkan Suresi ise Kurann mesajna kar aldrsz kalanlar u ekilde
nitelendirmitir:
Yoksa sen bunlarn ounun iittiklerini, akl ettiklerini mi sanyorsun? Onlar
hayvanlar gibidirler, hatta yolca, hayvanlardan da akndrlar. (25:44)
Kutsal mesajn, aklc bir ekilde analiz edilmesinin nemi aadaki ayettekinden
daha net vurgulanamazd. Ayette cehennem halk, dnyada iken akla sahip olduklarn ama
48

onu hayrl bir ama iin kullanmadklarn, bu yzden imdi cehennemde bulunduklarn
itiraf ediyorlar:
Ve: ayet kulak vermi veya aklmz kullanm olsaydk, (imdi) u alevli
cehennemin mahkmlar arasnda olmazdk! diye ilave ederler. (67:10)
Yasin Suresinde, yine bu kiilere akllarn kullanma grevlerini yerine
getirmedikleri hatrlatlr:
Yemin olsun, eytan, iinizden birok nesli saptrmt. Aklnz hi iletmiyor
muydunuz? Aln size, tehdit edildiiniz cehennem! (36:62-63)
O halde, ayetlerin de gsterdii gibi Kuran akla dman deildir ve onu insanlarn
ruhsal geliiminde bir engel olarak grmez. Tersine, Allah, insanlar akllarn kullanarak
Kuran zerine derin derin dnmeye tevik etmitir. Nitekim, Kuran akla dikkat eken
ayetlerle doludur. rnein:
Kuran', iyice okuyup dnmyorlar m? Eer o, Allahtan baka birinin
katndan gelseydi, elbette ki onun iinde birok eliki bulacaklard. (4:82)
Onlar bu sz hi dnmediler mi? (23:68)
Sana bu mbarek Kitap', ayetlerini dnsnler ve akl olanlar t alsnlar
diye indirdik. (38:29)
Yine de dnmeyecek misiniz? (6:50)
Derin derin dnen bir topluluk iin ayetleri byle ayrntl olarak veriyoruz.
(10:24)
Yemin olsun, size bir Kitap gnderdik ki, t ve uyarnz ondadr. Hl
aklnz altrmayacak msnz? (21:10)
Eer dnp anlyorsanz, ayetlerimizi size aklam bulunuyoruz. (3:118)
49

te bunlardr, Allahn kendilerine lanet edip kulaklarn sar, gzlerini de

kr ettii kimseler... Peki bunlar, Kuran'n anlamn inceden inceye dnmyorlar m?
Yoksa kalpleri kilitli mi? (47:23-24)
Kuran, defalarca kez akl ve anlaya atfta bulunur. Birok ayet gstermektedir ki
Kuran insan hayatnda akla nemli bir yer verir. Allahn elisi de insanlardan kendisine kr
krne itaat etmelerini istememitir. Onun yerine onlar dnmeye ve kafa yormaya
armtr. Aadaki ayetler ve dier birok ayet Kurann dnmeyi tevik ettiini
gsteriyor:
Size bir tek t vereceim: Allah iin ikier ikier ve teker teker ayaa kalkn,
sonra da dnn! (34:46)
Allah insanlardan dnmelerini ve anlama yeteneklerini kullanmalarn bekliyor.
Eer insan bunu yaparsa doru yolu bulacaktr. Dosdoru yol ancak akln ve Allahn
Kitapndaki vahyin ortak yardm ile kefedilir ve takip edilir. Bu rehberlik kaynaklar
birbirinin tamamlaycsdr. Eer olmas gereken yerlerinde tutulurlarsa aralarnda bir eliki
olmaz. Bu yzden Allahn elisine Kuranda u sylettirilmitir:
De ki, Benim yolum udur: Basiret (akl) ile kavranabilen ak bir delille
Allaha arrm, ayn ekilde beni izleyenler de... Allah Ycedir, ben ortak koan birisi
deilim. (12:108)
Kuran bir yandan akln ve kavrama yeteneinin nemini vurgularken, bir yandan da
insanlarn din konularda bir kutsal rehbere sahip olmamalar durumunda atalarn kr
krne takip edeceklerini belirtiyor. nsanlar genellikle ebeveynlerinden ve atalarndan
aldklar bilgilere inanmay srdryorlar. Bu bilgileri akllarn kullanarak analiz etmiyorlar,
eletirel bir deerlendirmeden geirmiyorlar. Birok insan Nasl olur da byklerimiz ve
sevdiklerimiz hatal olabilir? diye dnerek atalarnn inanlarn tamamen doru kabul
etmektedir. Yine bu kiiler, ebeveynleri ve sz geen kiiler tarafndan din inan ile ilgili
soru sormamaya tevik edilmitir. Ebeveynler ve sz geen kiiler kendilerinin inandklar
ancak hibir kanta dayanmayan retileri kr krne takip etmeleri konusunda yeni
nesillere telkinde bulunmaktadrlar. Miras alnan bu inanlar, ou zaman Allahn mesajn
50

kabul etmenin nnde bir engeldir, nk atalarn inanlar ounlukla Allahn mesaj ile
elimektedir. Allahn doru ve gerek olarak sunduu kendilerine aklannca insanlarn
verdikleri tepki u ekilde olmaktadr: nsanlar atalarnn, Allahn doru ve gerek olarak
sunduundan baka bir eye inandklarn grrler ancak ou zaman atalarnn inanlarna
tutunmay srdrrler. Bu insanlara Kuran takip etmeleri sylendiinde mazeretleri ayn
olmaktadr. Gelenein gc onlar doruyu aramaktan alkoyar. Onlar doduklar anda yesi
olduklar mezheplerini ya da tarikatlarn kr krne takip etmeyi, rehberlik iin Kurana
danmaya tercih ederler. Oysa Kurann bu konudaki tavr son derece nettir. Geleneksel
olmak ou zaman beraberinde doru olmay getirmez.
Onlara, Allahn indirdiine uyun! dendiinde, Hayr! Biz, atalarmz
zerinde bulduumuz eye uyarz. derler. Peki, atalar bir eye akl erdiremiyor,
doruya ve gzele ulaamyor idiyseler! (2:170)
Atalarn inanlarnn, ou zaman Allahn mesajn kavramakta bir engel
oluturduunu sylemitik. Nitekim, insanlarn Allahn elilerine ynelttikleri itirazlar bunu
kantlamaktadr:
Nuh Peygambere verilen cevap yledir:
Biz gemiteki atalarmzdan byle bir ey duymadk. (23:24)
Hud Peygambere verilen cevap ise udur:
Sen bize tek Allaha kulluk etmemiz ve atalarmzn tapmakta olduklarn
brakmamz iin mi geldin? (7:70)
Salih Peygambere verilen cevap yledir:
Atalarmzn taptklarna tapmaktan bizi engelliyor musun? (11:62)
uayb Peygambere verilen cevap u ekilde olmutur:
Ey uayb, atalarmzn tapt eyleri brakmamz ya da mallarmz konusunda
dilediimiz gibi davranmaktan vazgememizi senin namazn m emrediyor? (11:87)
brahim Peygamberin sorusuna verilen cevap yledir:
Biz atalarmz byle yaparlarken bulduk. (26:74)
51

Yusuf Peygamberin kavmine uyars ise yledir:

O'nun yannda nelere kulluk ediyorsunuz? Sadece birtakm isimlere ki, adlarn
siz ve atalarnz koymutur. (12:40)
Musa Peygambere ve Harun Peygambere ise u karlk verilmitir:
Biz gemi atalarmzdan bunu iitmemitik. (28:36)
Muhammed Peygamber de u tepki ile kar karya kalmtr:
Bu, sizi atalarnzn taptklarndan alkoymak isteyen bir adamdan bakas
deildir. (34:43)
Kuran, ebeveynlerin ve atalarn inanlarnn kr krne takip edilmesine iddetle
kar kar. Kuran insanlar doruyu ararken akl ve mantklarn kullanmaya tevik eder.
Kuran, iddialarn delillerle desteklemekle kalmaz (Baknz 4:174, 6:104), kendisine kar
kanlara da gerekli kantlar sorar (Baknz 21:24, 27:64, 2:111, 37:157).
Oysa atalarn kr krne taklit edilmesi onlarn grlerinin sorgulanmadan, kant
aranmadan kabul edilmesi anlamna gelir. eytan, insanlar atalarn inanlarna kr krne
uymaya tevik eder; nk onun asl amac, insanlar Kurandan uzaklatrmaktr:
Onlara Allahn indirdiine uyun dendiinde, Hayr, biz atalarmz zerinde
bulduumuz yola uyarz derler. Ya eytan; onlar alevli atein azabna aryor
idiyse! (31:21)
Ne yazk ki birok insan, kutsal rehberlikle ilgili her konuda Allahn Kitapna
ynelmek yerine atalarn takip etmekte srar eder:
Yoksa onlara bundan nce bir kitap verdik de ona m dayanyorlar? Hayr!
Sadece, Biz atalarmz bir din zerinde bulduk, biz de onlarn izinde gidiyoruz derler.
te byle! Senden nce de hangi kente bir uyarc gndermisek orann servetle
marm kodamanlar mutlaka yle demilerdir: Biz atalarmz bir din zerinde
bulduk; onlarn eserlerine uyarak yol alacaz. (43:21-23)

52

Oysa bizlere den, akln gereklerine ve Kurana bakarak atalarmzn inancn bir
deerlendirmeden geirmektir. Bize miras kalan bu inanlar Kurann retilerini destekliyor
mu yoksa Kuran ile eliiyor mu? Eer Kurann rehberliini gerek anlamda hayatlarmza
tamazsak ve atalarmzn inanlarn kr krne, sorgulamadan takip edersek sonumuzun
ne olacan yine Kuran ayetleri sylemektedir:
Sonra kesinlikle onlarn dn, lgn atee olacaktr. nk onlar, atalarn
sapk

kimseler

olarak

bulmulard.

imdi

de

kendileri

onlarn

pelerinden

koturuyorlar. (37:68-70)
Allah o son gnde unu soracaktr:
Ate yzlerini yakar; orada suratlar irkin ve gln bir halde bulunurlar.
Ayetlerim size okunmad m? Ve siz onlar yalanlamyor muydunuz? Derler ki:
Rabbimiz! Azgnlmz bizi alt etti; biz, bir sapklar topluluu idik. (23:104-106)
Bu kiiler o gn bir itirafta bulunacaklardr:
Ve ayet kulak vermi veya aklmz kullanm olsaydk, u alevli cehennemin
mahkmlar arasnda olmazdk! diye ilave ederler. (67:10)
Bizler kendi yaptklarmzdan ve inanlarmzdan sorumlu tutulacaz, atalarmzn
yaptklarndan ya da inanlarndan deil:
Onlar bir toplumdu; gelip geti. Onlarn kazandklar kendilerine, sizin
kazandklarnz da size aittir. Siz onlarn yaptklarndan sorguya ekilmezsiniz. (2:141)
Kuran

bizim

kendi

yaptklarmzdan

sorumlu

tutulacamz,

atalarmzn

yaptklarndan ve inanlarndan sorumlu tutulmayacamz aka ifade ediyor. Bu yzden

atalarmzn dindarlklaryla ilgili tartmalara girmek anlamszdr. Genellikle mezheplerinin
vefat etmi byklerinin doru yola klavuzlanm olduunu ve rnek alnmas gerektiini
iddia edenler bu insanlarn kiilikleri hakknda tahmine ve sylentilere dayal rivayetler ortaya
koyarlar. te yandan, onlarn kartlar bu iddialar baka baz rivayetlere dayanarak reddedip
bu kiiler hakknda farkl bir resim izerler. Tm bu mezhepi, hizipi iddialar bizimle
53

beraber olmayan ve kendilerinden sorumlu tutulmayacamz atalarmz ile ilgilidir. Bu

yzden onlarla alakal tartmaya girmek anlamszdr. Eer atalarmz kutsal deerlere uygun
bir hayat srdlerse dllerini alacaklardr. Ancak bizler, haklarnda kesin bilgiye sahip
olmadmz ve yaptklarndan sorumlu tutulmayacamz kiilerin taraftar olmamalyz.
Hakknda bilgiye sahip olmadmz konularda tartmak bizi bir yere gtrmeyecektir. Kuran
bizden bu tr faydasz tartmalara girmememizi ister:
Hakknda bilgin olmayan eyin ardna dme! nk kulak, gz ve gnln
hepsi bundan sorumlu tutulacaktr. (17:36)
Kuran doru bilginin nemini vurgular ve bizlerden onu kabul edip ona uygun ekilde
davranmamz ister. Doru bilginin dnda kalan ve gvenilir bir rehber olmaktan uzak olan
sanlar ise reddedilir. Kurann bir ayetinde dedii gibi:
San gerein yerini tutamaz. (53:28)
Varsaymlarla yetinmek bize verilen akl reddetmek anlamna gelir. Bir insan Kurana
yeni dncelere ak bir zihin ile yaklamal, bunu gerekletirirken de yerlemi fikirleri ve
nyarglar bir kenara brakmaldr. Doruyu aratrrken duygusal eilimler yerine akln
yeteneklerinden faydalanlmaldr. Bunlar, Kurana gre, kutsal rehberi anlamann temel
gereklilikleridir. Kurana bu ekilde yaklamayanlar iin Kuran mhrl bir kitap olarak
kalacaktr.
Sonu olarak, Allahn vahyi olan Kuran ile akl arasnda bir atma yoktur. Tersine
ikisi birbirini tamamlamaktadr. Kuran bizden mesajn kavramamz iin aklmz
kullanmamz isterken bize atalarmz kr krne taklit etmememiz konusunda uyarda
bulunur. Bizler doruya ulamak iin sanya ve miras aldmz gelenee gvenmek yerine
dorudan Kurana gitmeli, dini tek gerek kaynandan renmeliyiz.

Yanl ddia 13
Din adamlar (imamlar, mollalar ve benzerleri) dinin muhafzlardr. Kutsal mesajn
yorumlanmasnda onlar yegne otorite olarak grmeli ve alakgnll bir tavrla bize

54

verdikleri bilgileri almalyz. Din adamlarnn dorulad hibir eye kar gelmemeliyiz
nk onlar Allahn elilerinin soylarndan gelmektedirler.
Dzeltme 13
Dnyadaki inanlarn hemen hepsi din adamlarn dinin muhafzlar olarak grrken
Kuran bu yaygn gr reddeder, din adamlarnn aslnda Allahn indirdii dinin gerek
dmanlar olabileceini belirtir ve din adamlarnn dine zarar verebileceine dikkatlerimizi
eker. Tevbe Suresinde Allah yle buyurmaktadr:
Ey iman edenler, gerek u ki, Yahudi ve Hristiyan din adamlarnn ou,
insanlarn mallarn hakszlkla yerler ve Allahn yolundan alkoyarlar. Altn ve
gm biriktirip de Allah yolunda harcamayanlar... Onlara ac bir azab mjdele.
(9:34)
Allah, Yahudi ve Hristiyan din adamlarnn hatalarndan bahsederek Mslmanlar
ayn yanllara dmemeleri konusunda uyarmtr. Tm bu uyarlara ramen birok
Mslman din adam kurallar icat edip bu kurallar Allaha dayandrarak insanlar Allahn
Kitapnda tarif ettii doru yolundan alkoyar. Ayrca bu kiiler takipilerine kendilerine ne
retilirse sorgulamadan kabul etmeleri konusunda eitim verirler. Bylece takipilerin akl
etme yetenekleri krelecek, bu kiiler din adamlar tarafndan uydurulmu retilerin kutsal
doru olduuna inandrlacaklardr. Kuran bu konudaki rahatszl yle dile getirmektedir:
Kendi elleriyle bir kitap yazp sonra onu az bir bedel karlnda satmak iin
Bu Allah katndandr diyenlere yazklar olsun! Elleriyle yazdklarndan tr vay
haline onlarn! Ve kazandklarndan tr vay haline onlarn! (2:79)
ura Suresinde eriat yasalar uydurup bunlar Allaha ve elisine isnat edenlerden
bahsedilmektedir:
Yoksa onlarn, dinden, Allahn izin vermedii eyi kendileri iin yasalatran
ortaklar m var? Kesin ayrma ilikin sz olmasayd, aralarnda hkm mutlaka
verilirdi. O zalimler var ya, onlar iin ackl bir azap ngrlmtr. (42:21)

55

Allahn bizlere verdii en mkemmel armaanlardan birisi dnme yeteneidir. Bu

yetenei akllca kullanmalyz. Kuran bizi, bir eyi, onun doruluu ile ilgili aklc kantlar
bulmadan kabul etmememiz konusunda uyarmaktadr. Kayna ne kadar dindar olursa
olsun:
Hakknda bilgin olmayan eyin ardna dme! nk kulak, gz ve gnln
hepsi bundan sorumlu tutulacaktr. (17:36)
Yukardaki ayet aka u uyarda bulunmaktadr ki hibir bilgiyi Allahn bize verdii
akl ve duyularn szgecinden geirmeden kabul etmemeliyiz. Herhangi bir fikri veya fikir
sahibini kr krne, kutsal kaynaa bakp doruluunu kontrol etmeden takip etmek trajik
sonulara gebedir. Kuran bu konuda unu sylemektedir:
Hepsi toplu halde, Allahn huzuruna km olacaklar. Ezilip horlananlar,
byklk taslayanlara diyecekler ki: Biz sizin izleyicileriniz idik. imdi siz Allahn
azabndan bir ksmn bizden uzaklatrabilir misiniz? Cevap verecekler: Allah bize
klavuzluk etseydi elbette biz de size klavuzluk ederdik. imdi inleyip feryat etsek de
sabretsek de bir. Snacak hibir yerimiz yok. (14:21)

Kr

krne

takip

edenler

ile

liderleri,

yarglama

gnnde

birbirlerini

reddedeceklerdir:
O zaman, izlenenler, kendilerini izleyenlerden uzaklap gitmilerdir. Azab
grdler artk, aralarndaki balar paralanp koptu. zleyenler yle demitir: Ne
olurdu bir kez daha imkn verilse de unlarn bizden uzaklatklar gibi biz de onlardan
uzaklasak. Bylece Allah, yapp ettiklerini pimanla dntrr. Artk ateten
kamazlar. (2:166-167)
Dini liderlerimizin ve kutsal saydmz kiilerin retilerini Kurandan onay almadan
takip edersek hesap gnnde ne diyeceimiz yine Kuranda aklanmaktadr:
Ve derler ki: Rabbimiz! Biz, efendilerimize, byklerimize itaat ettik de bizi
yoldan saptrdlar. Rabbimiz, onlara iki kat azap ver; onlar byk bir lanetle lanetle!
(33:67-68)
56

Hesap gn Allah bizleri sadece Kurandan sorumlu tutaca iin ahiretle ilgili
hazrlmz bu kritere gre yapmalyz (Baknz 23:66-67, 23:104, 25:30, 45:31). Dnme
ve akl etme yetenekleri ok zel armaanlardr. Bizlere den; hibir bireyin ya da grubun,
Allah vergisi armaanlar elimizden almasna izin vermemektir. Aksi takdirde Kuranda
anlatlan sonularla kar karya gelmemiz kanlmazdr.
Unutmayalm ki dnyada binlerce din bilgini vardr ve bu kiilerin retileri
birbirinden ok farkldr. Bu durumda bu kiilerin hepsi Allahn dinini retiyor denebilir
mi? Elbette hayr. Allah bu konuda unu sylemektedir:
O, bir grubu doru yola iletti, bir grup da sapkl hak etti. nk onlar
Allah brakp eytanlar kendilerine dost edindiler. Byle iken kendilerinin doru
yolda olduklarn sanyorlar. (7:30)
Bir insann Mslman olabilmesi iin Allahn isteklerini bilmesi gerekir. Eer
Allahn Kuranda aklad isteklerini bilmezsek neyin doru, neyin yanl olduuna nasl
karar verebiliriz? Kukusuz yukardaki ayetlerde grdmz gibi, insanlar akllarn ve
duyularn Kurann mesajn anlamakta kullanmazlarsa, Allahn deil, bakalarnn arzu ve
isteklerini yerine getireceklerdir.
te bu yzden Kuran, dinde ruhban snfnn olmadn ve Allahn mesaj ile insanlar
arasnda bir aracnn yer almamas gerektiini belirtmitir. Kutsal mesaj zerine dnme
emri sadece belli bir grup insana verilmemitir. Allah hepimizden Kitap zerine
dnmemizi ve rehberlii onda aramamz istemitir (Baknz 2:185, 4:82, 38:29 ve 47:24).

57