II

Smisao poesisa materijalnosti

Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA

II

Smisao poesisa materijalnosti

Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA
Od Jerihona do MRIJA
Zidni friz iz Itetinog groba
Slikarije u hramovima AJANTE
Leonardov CENACOLO
Leonardova BITKA KOD ANGHIARIJA
Goyina QUINTA DEL SORDO
Delacroixove slike u Saint Sulpice
Meksiki murali
0.1. uvod
0.2. racionalna osjetilnost
0.3. Tehnike al secco zidnog slikanja
0.4. literatura

0.1

uvod
U svim esejima potrebno je u uvodnom dijelu definirati najprije specifinosti vezane za osnovne kreativne postulate, znaajne u procesu
nastajanja umjetnikog djela. Zato je nezaobilazno i ponavljanje nekih injenica , ali u specifinom kontekstu.
0.4.1.
Zidno secco slikanje
0.1.2. Likovna instrumentacija i smisao poesisa materijalnosti
0.1.3. Razlika izmeu slike i crtea
0.1.4. poetska tehninost

0.1.1.Zidno secco slikanje

... Prva slika sastojala se samo iz jedne linije oko ovjekove sjenke
koju je sunce pravilo na zidovima1 .

0/1. Leonardo: Cenacolo, detalj

1

Leonardo da Vinci: Traktat o slikarstvu, Beograd, 1964/ str. 67.

II
Smisao poesisa materijalnosti
Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA

Slikovni znakovi predstavljaju i inae jedan od najstarijih oblika komunikacije.

Tako su obrisi likova, ponekad urezani u stijenu ili samo oslikani bojama, gotovo jedini materijalni dokument o
najstarijim vremenimaOslikani su, najee bojama bez veziva

0/2. Lascaux: Slikarije blistavih boja

Ali, izuavanjem slika u Lascauxu (navodi izuavanje strunjaka M.Gall de Guichena) 2 i radom vjebi in situ
dolo se do zakljuka da je fiksiranje praha i nanoenje bilo, u ovom sluaju, jednostavnije nego to se misli: poto je
sama stijena KALCIT ( krenjak, kalcij karbonat), tokom stoljea, jednom dugotrajnom migracijom, stvorio se na
povrini kristalizirani povrinski sloj, skrama koja podsjea na pravu fresku3; dakle, pigmenti su vjerojatno na ovoj
vlanoj ali svijetloj stijeni bili nanoeni bez veziva
Slikar je uvijek za svoj likovni izraz birao onaj materijal iji karakter odgovara karakteru njegovog osjeanja,
karakteru motiva ili likovne ideje koju obrauje
Istina, ponekada je samo slikanje svedeno na puko bojenje

Tako egipatskom majstoru boja, vezana al secco, predstavlja samo dopunu reljefu i skulpturi:
Ova tehnika koloriranog bareljefa, evidentna je u kontinuitetu vie od dva milenija...
Boja je samo dopuna reljefu i skulpturi; o tome, kako se dopunjuju slikani i reljefni elementi ukazuje oslikavanje
ljudskih i ivotinjskih nogu u pliaku: voda je stilizirana cik- cak urezima u kamen dok su noge samo naslikane...
0/ 3. SAQQARAH: Trojica slugu nose hranu i ivotinje, detalj

2
3

Paolo et Laura Mora: La Conservation des Peintures murales , Bologna, 1977 / s. 88.
Adolf Rieth: Maltechnik von Lascaux, Maltechnik, Heft 2.2.Quartal 1970/33-34.

II
Smisao poesisa materijalnosti
Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA

0.1.2. Likovna instrumentacija i smisao poesisa materijalnosti

Svaki likovni materijal je u likovnom smislu instrument, koji ima specifinu vizualnu zvunost, ili, drugim
rijeima - odreena likovna instrumentacija,
zajedno sa specifinom organizacijom likovnih prvina crte, boje i volumena , daje odreenu originalnu
zvunost likovnom tekstu, ili , kada je u pitanju konkretna materijalizacija ideje , daje
smisao poesisa materijalnosti kako je to formulirao Kosta Bogdanovi4

0/ 4. Leonardo: Cenacolo ; Posljednja veera, detalj

Stvaralac svojom specifinom ekspresivnou, svojim senzibilitetom, emotivnim odnosom do vizualne
inspiracije, daje vlastitom tekstu i specifian likovni izraz.
Zato je, kod razmatranja originalne zvunosti likovnog teksta u sveobuhvatnosti elaboracije slikarskog
mtiera... od posebnog znaenja prouavanje specifinosti vizualne zvunosti, zavisne od izbora i naina
koritenja likovnog materijala, ili, drugim rijeima, prouavanje slikarskog zanata, i samog naina
slikarskog procedja
U tom svom sveobuhvatnom zahvatu potrebno je naporedno, sa materijalom i tehnikom slikarstva5to bi u jednoj slobodnoj analogiji sa jezikom predstavljalo
slikarsku leksiku i slikarsku gramatiku, dotaknuti i izraz i stil.
Sa aspekta same materije slika se sastoji od podloge na koju je vezivom nanesena boja. Na koji je nain to uraeno, to se deava u procesu rada zavisi od individualne
primjene likovne instrumentacije . Razliiti materijalni elementi primijenjeni odgovarajuom metodom slikarskog zanata , ili drugim rijeima, odreenom tehnikom
rada ,omoguuju umjetniku da sa vie ili manje uspjeha realizira svoju ideju materijalizira svoj umjetniki osjeaj.
Tako Leonardo u Posljednjoj veeri daje svom likovnom tekstu specifian likovni izraz slikanjem na suhom malteru - pomou apostrofirane tonske gradacije, za koju
koristi senzibilne tonove boja, sastavljene od pigmenta i umanjka, tutkala ili gume, uz stalno vraanje na crte, podcrtan intenzivnim chiaro-scurom, te napokon
nanoenjem lazura pomou uljeno-smolastih boja...
sve je graeno tehnikom, nazvanom tempera forte
4
5

Kosta Bogdanovi: promocija knjige Metode slikanja i materijali, Sarajevo, juni 1991.
Sadudin Musabegovi: promocija knjige Metode slikanja i materijali, Sarajevo, juni 1991.

II
Smisao poesisa materijalnosti
Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA
6

Prema enciklopedijskoj definiciji ...

...slikarstvo je jedna od osnovnih grana likovnog stvaralatva, umijee koje pomou linija i boja daje na plonoj podlozi
prikaz pojava vienih u stvarnosti.
Time ploha dobiva novo, ne iskljuivo dekorativno znaenje.
Za razliku od crtea, slikarstvo je ona umjetnost koja se izraava u prvom redu pomou boje.

0.1.3. Razlika izmeu slike i crtea

0/ 5. Leonardo: Profilo Erculeo di Guerriero, detalj

Dakle, za razliku od crtea, slikarstvo je ona umjetnost koja se izraava u prvom redu pomou boje.
Ova distinkcija izmeu crtea i slike dovoena je u pitanje ve u najranijim vremenima, a pogotovo u vrijeme renesanse, kada
crte, prvi puta nakon antike, postaje samostalno umjetniko djelo.
Tako smo ve u prvom eseju usporedili tratteggio Leonarda i BotticellijaNaime, slikanje temperom, koje je na renesansnoj
slici prisutno esto kao pod slikanje po svom tretmanu gradnje trattegiaro , blie je crtakoj rafuri nego plonom, ponekad
i maksimalno suhom izraavanju bojom.
Tako je disciplinirani Leonardov tratteggio , izveden kredom, slian suhoj temperi Botticellija

0/ 6. Botticelli: La Madonna del Magnificat, detalj

Dr. Luc Menae: Slikarstvo, Enciklopedija likovnih umjetnosti, Zagreb, 1966 knj. 4, str. 223

II
Smisao poesisa materijalnosti
Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA

Ali, sjetimo se, u kontekstu razmatranja al secco tehnika - crtakog karaktera slikanja na antikom primjeru iz Vergine
Naime, ve Aristotel7, vrednuje crte , a ne i slikarstvo i kiparstvo: crtanje je ukljueno u...ARTES LIBERALIS (sedam
slobodnih vjetina, vezanih za obrazovanje dobrog graanina)
dok
slikarstvo i skulptura, za razliku od muzike, (kao i poduavanja korisnim predmetima na primjer gramatici....) po Aristotelu,
imaju samo ogranienu mo da dirnu duu
Sa jaom afirmacijom boje , dakle slikarskih atributa, susreemo se, istina, ve u rimskom zidnom slikarstvu ( slikanom fresco
lustro, ali sa evidentnim primjesama secco slikanja)

0/ 7. Vergina : Had i Perzefona na kolima, detalj

Euridika majka kralja Filipa) detalj s naslona na prijestolju u grobu kraljice Euridike

0/ 8. Villa dei Vetti, Pompeji : Putto tjera koiju, koju vuku delfini...
TEHNIKA: buon fresco, stuco lustro; polirana crna povrina (crni pigment je nanoen na suho).

ARISTOTEL : Politika, iz Knjige VIII

II
Smisao poesisa materijalnosti
Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA

Iako su, mnogo kasnije, i na Delacroixovim zidnim slikama u parikoj crkvi Saint-Sulpice, evidentni
crtaki potezi, ak sa vidljivim rafurama kod uzdizanja, kao i kod sjena, ipak, ovdje su prisutne i
slikarske pasae, gdje boja dolazi do punog izraaja

0/ 9.

DELACROIX: zidna slika u crkvi Saint-Sulpice, detalj Delacroix, kako navodi

Vibert, slika na zid sa mjeavinom ulja i voska - direktno; Pariz; 1874; slika u cjelini 751 x 485 cm;
detalj 300 x 259 cm;

0.1.4. poetska tehninost

Tehnika je svugdje samo poetni profesionalni odnos do materije.
Vana je OSJETILNOST , koju umjetnik nosi negdje duboko u sebi.
Tu osjetilnost treba prevesti u likovni jezik sigurnom rukom uvjebanog majstora svog zanata.
Ve se magijski slikar Altamire slui znalaki iskoritenim izraajnim sredstvima
Znaaj zanata u umjetnosti moda je najbolje, u samoj terminologiji, afirmirala francuska kultura:
naime, u francuskom jeziku, za razliku od drugih jezika, razlika je odreena manjom jezikom
distinkcijom izmeu rijei lartist - umjetnik i lartisan - zanatlija. Ali zato Francuzi esto koriste za
zanatski virtuozno djelo, ali manje umjetnike vrijednosti, frazu
elle nest pas dun artiste, cest des artisans8
( ovo nije rad umjetnika, ve zanatlije ).

J.G.Goulinat: La technique des peintres, Paris, 1926 / str. 11.

II
Smisao poesisa materijalnosti
Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA

Francuzi, kao i Englezi koriste termin beaux arts/ fines arts i u irem kontekstu (u lijepe umjetnosti
spadaju one vrste glazbe, poezije, proze,slikarstva, kiparstva, arhitekture gdje imamo osjeaj da djelo
ima osebujan peat umjetnikovog linog izraza. Tako se razlikuje beletristika ( belle letre) od novinarstva (
journaliste) , simfonija od lagera, slika od plakata ( iako su granice izmeu tzv. iste i primijenjene
umjetnosti sruili ve Domier i Loutrec, a kasnije Picasso). Leonardo je jednom prilikom zapisao da je ...
slika pjesma koju vidimo...
A Delacroix, nastavlja ovu tezu, traei distinkciju izmeu pjesnika i slikara: 9...Le pote se sauve par la
succession des images; le peintre par leur simultannt ! .

0/ 10. Goya: Starci kod jela

Konano, Malraux smatra ... da oko slua! ... trai da oslunemo les voix du silence... zvuk tiine.
Jasno je, dakle, da rad na umjetnikom djelu, iako najee zavisi i od zanatskog iskustva, ima malo
zajednikog sa onim to se obino zove zanatskom izradom:
10ako je originalnost ono po emu se umetnost razlikuje od zanatstva,
tradicija slui kao zajedniki teren na kome se oboje sreu.
Svaki umetnik u zametku poinje na nivou zanatlije, na taj nain to podraava drugim umetnikim delima
na kraju, niko se ne moe nauiti stvaranju; moe se nauiti samo kako da ide kroz proces stvaranja
Janson naglaava da ...
...nije ni udo to se umjetnikov nain rada toliko odupire svim zadanim pravilima, dok obrtnikov potie standardizaciju i pravila.
Razlika je u tome to umjetnik stvara neto umjesto da tek izrauje
Misterija umjetnikog stvaranja je nedokuiva: kako je zapisao Huyghe
11Entre l'oeil et la main du peintre se joue le mystre de l'art ! dakle, izmeu oka i ruke slikara deava se misterija umjetnosti !
Ali, Goyino crno slikarstvo u Quinta del Sordo , nastalo u njegovim zadnjim godinama ivota - siluete staraca, slikane uljem, direktno na zidu, na crnoj
imprimituri, predstavljaju i zaseban tehnoloki fenomen...U kontekstu samog izraza - ovo slikarstvo ne nagovjetava samo prve impresionistike pretenzije, ve
priziva i prve ekspresioniste
9

Journal, Supplment III, s. 417; 16.12. 1843

H.W.Janson, Istorija umjetnosti, Beograd, 1974 /str. 15; Janson / izdanje 1997/str. 21.
11
Ren Huyghe: Dialoge avec la visible, Paris, 1955, str. 7.
10

II
Smisao poesisa materijalnosti
Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA

Dakle, misterija umjetnikog stvaranja je nedokuiva :

- sama zamisao slike vodi esto u nepredviene avanture
- umjetniko stvaranje je esto nepredvidivo i sa stanovita izbora tehnikih mogunosti
Tako se Degas, u vrijeme svojih kasnih godina, razmiljajui o umjetnikom stvaranju potuio Valeryju da
12
la peinture n'est pas bien difficile quand on ne sait pas Mais, quand on sait oh ! Alors ! C'est autre
chose!
dakle, slikarstvo nije teko kad se ne znaAli, kad se znadeOh! To je druga stvar

0/ 11. AJANTA: Scena Visvantara jataka, detalj: Ljubavni par u palai

Naime, neophodan odnos, prava mjera, ravnotea, izmeu inicijalne ideje i tehnikih mogunosti, raa se kod
umjetnika vremenom. Ali, iako je nemogue ignorirati samu tehniku, ak i samo kao pravila igre, kao logiku
prirodne datosti, ona ne smije nadvladati vlastiti izraz
Tehnika umjetnika esto je vie posljedica transformacije nego inovacije, a sama
autentinost se prepoznaje ne samo u tehnici, ve i u mnogim drugim elementima u koncepciji, rukopisu,
virtuoznosti, gami, dramatskoj napetosti u onom to je Paul Valry nazvao
POETSKA TEHNINOST 13 :umjetnost je sinteza htijenja i moi
( sposobnosti koju umjetnik stie zahvaljujui primijenjenom materijalu)
Tehnika je to imanje moi ali, ona mora ostati nevidljiva
Tako Adorno logino zakljuujeto cilj temeljitije podjarmljuje sredstva, to sredstva vie prijete da e
zavladati ciljem: estetska dijalektika sluge i gospodara14.
Ve Leonardo da Vinci je , izmeu ostalog, zapisao da je
ljubav mnogo strastvenija od znanja, i potpunija
12

Ren Huyghe: Dialoge avec la visible, Paris, 1955, str. 10.

Gvido Morpurgo-Taljabue: Lesthtique contemporaine une enqute, Milano, 1960 /s.175
14
Ivan Focht: Tajna umjetnosti ,Zagreb 1966 / str. 218
13

II
Smisao poesisa materijalnosti
Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA

0.2. racionalna osjetilnost

Razmatranje umjetnosti u kontekstu zanatskih iskustava teko je klasificirati pravolinijski ( kronoloki). Porijeklo i tok odreenih umjetnikih problema zasnovani su
na kompleksnim civilizacijskim slojevima u razvojnoj liniji odreene umjetnike prakse, traei...
... 15 smisao poezisa materijalnosti. Pri tome su vrijeme, prostor, klasino i suvremeno podjednako relevantni.
Dakle, i u likovnoj umjetnosti, kao i u drugim oblastima stvaralatva, prisutan je onaj circulus, stalno preobraavanje kreativnih htijenja .
Zato svaka klasifikacija predstavlja i osiromaenje. Svrstavanje odreenih kreativnih projekata u strogo diferencirane vrste je upitno ali ipak neophodno.
Kao jedan od kljunih kriterija u razmatranju razliitih pristupa u samom procesu gradnje likovnog djela, uzimajui
u obzir kriterije naeg vremena, uzeli smo u obzir i postojanje racionalnog i iracionalnog u samom pristupu
likovnom izrazu, iako racionalnu osjetilnost moemo prepoznati u svakom umjetnikom djelu.
Moda je najtonije sam stvaralaki in definirao Klee poznatom izrekom da je
genijalnost odstupanje od pravila16, te da... ne postoji nepremostivi jaz izmeu racionalnog i iracionalnog 17
... svjesnog i spontanog.
Tako bismo za racionalnu osjetilnost renesanse mogli rei da se zasniva na ravnotei racionalnog i iracionalnog...
Analizirajui konkretna djela, pratei proces njihovog nastajanja, rjee emo naii na iskljuivo racionalne,
analitike i konstruktivne projekte, nasuprot onima koji su iracionalni
Ako gradnju razmatramo u kontekstu kreativnih nastojanja, tada emo morati panju pokloniti, prije svega,
znaaju linije i boje kao osnovnih likovnih elemenata kojima slikar stvara svoje djelo , odnosu izmeu grafikih i
pikturalnih vrijednosti cjelovite vizualne zvunosti.
Samim pikturalnim bojenim mrljama igra se ve majstor Putta, na zidnim dekoracijama rimskih palaa

0/ 12. RIM: Majstor Putta , detalj

Odnosi se stalno mijenjaju

15

Kosta Bogdanovi: o knjizi Slikarstvo, metode slikanja i materijali (Metka Kraigher-Hozo, Svjetlost, 1990); tekst o knjizi objavljen: Osloboenje, 22. jun 1991/ str. 11
Ivan Focht: Uvod u estetiku , Sarajevo 1972 /s.214
17
Giulio Carlo Argan: Studije o modernoj umjetnosti , Beograd, 1982 /s.125...
16

II
Smisao poesisa materijalnosti
Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA

10

skiagraphija, pittura i matteria pittorica

skiagraphija
Iako su neki teoretiari pod antikim terminom skiagraphija podrazumijevali nain gradnje, koji se u renesansi
koristi za svijetlo-tamno, dakle chiaro-scuro slikanje, prouavajui stare tekstove, pogotovo Plutarcha i Pliniusa
, sve je oitije da izmeu termina skiagraphija i chiaro-scuro tehnika postoji bitna razlika.
Naime, za razliku od CHIARO-SCURA, SKIAGRAPHIA je tehnika, u kojoj slikar koristi sve mogunosti
izraavanja rafurama, mrljama i drugim rasterima, ukljuujui i slikarske komponente. Ipak, iako to
podrazumijeva razliite tehnike slikanja, ovdje u samoj likovnoj gradnji prevladava - linija, kontura i rafura.
Na grkom jeziku rije ski znai sjena, a grph - piem, ali se pod tim terminom podrazumijeva i linija,
odnosno pravac. Dakle, pored linearnog crtea, koji moe sugerirati volumen - otvorenom i zatvorenom linijom,
intenzivnijom i debljom, te istanjenom i manje intenzivnom linijom, te eventualnim laviranjima i smekavanjima
linija, tehnika ukljuuje i sve mogunosti koritenja rafura, mrlja i drugih rastera, ukljuujui i slikarske
komponente. Pod ovim terminom podrazumijevamo razliite tehnike slikanja, ali, tehnike u kojima pored
eventualnog plonog koloriranja, prevladava linija, kontura i rafura.
Kao to smo ve napomenuli, neki teoretiari su pod ovim antikim terminom podrazumijevali nain gradnje,
koji se u renesansi koristi za svijetlo-tamno, dakle chiaro-scuro slikanje . Ali, prouavajui stare tekstove,
pogotovo Plutarcha i Pliniusa , sve je oitije da izmeu ova dva termina postoji bitna razlika....

0/ 13. HYDRIA: Afrodita kod Parisovog suenja , detalj

Ova hydria, ukupne visine 49,5 cm, raena je tehnikom crnog firnisa uz pozlate . Naena je u junoj Italiji, (d.
Badisches Landsmuseum, Karlsruhe) . Mnogi smatraju da ovo slikarstvo podsjea na slikara Meidiasa, jednog od najslavnijih slikara amfora tog vremena.
Ovo slikarstvo atikih umjetnika, sauvano jedino na vazama, predstavlja konkretan refleks velikog grkog slikarstva kraja petog stoljea ( /)
Primjer na hydriji je crte u negativu sa rafurama, koje sugeriraju volumen. Primijenjena je razigrana igra rafura i grafizama
Tehnika ima , prije svega crtaki karakter, to su Grci u slobodnom prijevodu oznaavali kao pisanje sjena
Tako je jedan najveih u tom vremenu APOLLODORUS nazvan SKIAGRAPHOS.
Kako je zapisao Plinius...
APOLLODORUS je... svojim figurama dao izgled stvarnih !

11

II
Smisao poesisa materijalnosti
Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA

pittura
Kada su u gradnji slike prisutna kreativna nastojanja koja podrazumijevaju ravnomjerni znaaj linije ( konture) i
boje, gdje boja ima funkciju lokalnog tona, to definiramo kao tonsko slikarstvo, slikarstvo klasinog tipa, to
emo u naim razmatranjima nazvati PITTURA
Tako je promiljao ve Zeuxid, a mnogo kasnije Leonardo

0/ 14. Leonardo: Cenacolo ; Posljednja veera , prije restauracije

matteria pittorica
Ipak, ve u najstarijim likovnim izmima susreemo se i sa djelima, kod kojih je umjetnik nastojao postii
vrhunsku pikturalnu vizualnu zvunost
Tako u tz. istom slikarstvu kompozicija bojenih mrlja nije formirana na bazi ogranienja konturana, ve
boja zasebno moe imati i svoju jainu i valer...
Samim bojenim mrljama igra se ve majstor Putta, na zidnim dekoracijama rimskih palaa, dok u kasnoj
renesansi tako promilja ponekad ve Tizian, a mnogo uoljivije osloboeni Delacroix, te u naem primjeru
Goya
Groteskne scene slikane su na klasini malter na zidu: nanesen je fini izglaeni sloj maltera, a zatim je sve
zasieno crnom uljenom bojom.

0/ 15. Goya: Starci kod jela, detalj

Nema iscrtavanja !
Slikano je direktno na crnoj imprimituri.

12

II
Smisao poesisa materijalnosti
Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA

poetska tehninost
Razmatranje umjetnosti u kontekstu zanatskih iskustava teko je klasificirati pravolinijski......ovjeku nije svojstveno da se ponavlja18.
ivot je iskustvo, ponavljanje je zastoj iskustva. Iskustvo je traenje...
Ne vrijedi truda, kako naglaava Argan , traiti neto to je ve naeno. Najee...
...se novi izum raa iz kritike prolosti kojoj se pridodaje projekt za budunost.
Danas, u tehnikom smislu, ne postoji vie ( ak ni )
slikarstvo ni kiparstvo, ne postoji vie arhitektura...
Ali, kako smo ve naglasili - sama originalnost umjetnikog djela se prepoznaje , ne samo u tehnici, ve i u mnogim drugim elementima : u koncepciji, rukopisu,
virtuoznosti, gami, dramatskoj napetosti - u onom to je Paul Valry ( oslukujui starog Degasa ) nazvao...... POETSKA TEHNINOST 19 : umjetnost je sinteza
htijenja i moi ;
sposobnosti koju umjetnik stie zahvaljujui koritenom materijalu...
Svaki likovni materijal u likovnom smislu je instrument koji ima specifinu vizualnu zvunost.
Pod likovnom instrumentacijom podrazumijevamo crtaki, grafiki, slikarski, kiparski materijal, alat kojim se taj materijal obrauje i druga pomona sredstva koja
sudjeluju prilikom formiranja materijalnog dijela likovnog izraza.
Dakle, specifina vizualna zvunost rezultat je specifine likovne gradnje i zavisi od izbora materijala kojim se izvodi, funkcije i metoda gradnje. Tako e i vizualna
zvunost zavisiti od vie faktora:
- od izbora crtaeg, odnosno slikarskog materijala, kao i pribora,
- od izbora nosioca,
- od same funkcije odreenog artefakta, i
- od procesa kreativne i tehnoloke gradnje.

18
19

G.C.Argan: Studije o modernoj umjetnosti, Beograd, 1982 / str.39

Gvido Morpurgo-Taljabue: Lesthtique contemporaine une enqute, Milano, 1960 /str. 175

13

II
Smisao poesisa materijalnosti
Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA

0.3. Tehnike al secco slikanja

Umjetnost moe da se shvati, u dijalektikom smislu, kao skladan odnos izmeu forme i ideje, izmeu tehnike i materijala20.
Kako je zapisao Foillon...
... 21historija nije jednosmjerna, neprekidna, jer se moe promatrati kao dugo taloenje sadanjosti,
a umjetnost kao transpozicija skale dubokih aktualnosti.
Tako je mogue da umjetnika djela, nastala u razliitim historijskim periodima, ive naporedo, istovremeno.
Nijedna revolucija ne porie sva iskustva koja su joj prethodila... Na historijsku svijest forme ne ostavljaju prolazan utisak...
Uvjereni u istinitost, ve vie puta citirane Heideggerove izreke da ...sve moemo razumjeti onog asa, kad se vratimo do
izvora...pokuati emo kompilacijom informacija iz niza dokumenata, knjiga, traktata i prirunika, proniknuti u tajanstveni
svijet likovnog stvaranja, u okviru zidnih al secco tehnika, razmotriti kljune tehnoloke steevine, spoznaje, saznanja i
inovacije u kojima je autentinost kreativnih nastojanja dola do punog izraaja, uzimajui u obzir i sva meusobna
preplitanja pojedinih zanatskih dostignua , ak i komparacijama, u kojima se dovodi u pitanje i kronoloki red, ne
zaobilazei ni kreativna nastojanja u kontekstu osnovnih likovnih elemenata, kojima slikar stvara svoje djelo , razmatranjem
odnosa izmeu racionalnih i iracionalnih, grafikih i pikturalnih vrijednosti cjelovite vizualne zvunosti.
Tehnike, nazvane - zidne tehnike al secco slikanja - mogli bismo razmatrati na bezbrojnim primjerima remekdjela
svjetske batine
Imajui u vidu znaaj specifine vizualne zvunosti AL SECCO ZIDNOG SLIKANJA , kao i trajnu prisutnost ovog
fenomena, od prvih civilizacija do naeg vremena, odabrali smo, kao tipine primjere:

prvi primjer:
0/16. Ustolienje kralja u Mariju, u kontekstu razmatranja zidnog slikarstva od Jerihona do MRIJA, detalj
20
21

Karamehmedovic: LIKOVNA UMJETNOST, Sarajevo 2006, sr.12.

Foillon; str.12. /Karamehmedovic: LIKOVNA UMJETNOST, Sarajevo 2006,

14

II
Smisao poesisa materijalnosti
Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA

drugi primjer:
Zidni friz iz Itetinog groba,
kao tipian primjer stare egipatske umjetnosti

0/ 17. Zidni friz iz Itetinog groba: Meidoumske guske, detalj

trei primjer:
Slikarije u hramovima AJANTE,
koje su, istina, pored secco slikanja, esto slikane i al fresco, ali su,
u svakom sluaju znaajne, jer predstavljaju daleki odjek umjetnosti Dalekog istoka obogaene
iskustvima antikog Zapadnog svijeta,

0/ 18. AJANTA: Scena Visvantara jataka: Ljubavni par u palai, detalj

etvrti primjer:
Leonardov CENACOLO,
kao primjer virtuozne poetske tehninosti, one racionalne osjetilnosti renesanse, koja se

15

II
Smisao poesisa materijalnosti
Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA

zasniva na ravnotei racionalnog i iracionalnog u koncepcijskom smislu,

te prenoenja iskustava, steenih u tafelajnom slikarstvu
na podruje tehnika zidnog al secco slikanja...

0/ 19. Leonardo: Cenacolo ; Posljednja veera , prije restauracije

peti primjer:
Leonardovu BITKU KOD ANGHIARIJA ,
kao primjer njegovog traganja za novim tehnolokim mogunostima,
istraivanjem drevnih antikih tehnika,

0/ 20.

Rubensova kopija: Battaglia di Anghiari: Bitka za zastavu

Paris, Louvre, Cabinet des estampes pretpostavlja se da je primarna Rubensova kopija ona koja se danas uva u
Haagu, dok je ovo kasnija verzija; 1612/15; 452 x 637 mm; crna kreda, pero i tu, laviranje; osvjetljenja sivom,
bijelom i bojom inkarnata; ova studija je planirana kao predloak za gravuru; stvarno postoji i gravura uraena
prema ovoj studiji : Edelinck je gravuru uradio poslije smrti Rubensa...

16

II
Smisao poesisa materijalnosti
Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA

esti primjer:
Goyinu QUINTA DEL SORDO ,
kao primjer ekspresivnog, impulzivnog, pikturalnog izraza, bez posveivanja posebne panje samom
tehnolokom procedju,

0/ 21.

Goya: QUINTA DEL SORDO, detalj

sedmi primjer:
Delacroixove slike u Saint Sulpice,
koje u svom vremenskom circulusu ponovo afirmiraju poetsku tehninost
ali ipak sa naglaskom na pikturalnost, te

0/ 22.

DELACROIX: zidna slika u crkvi Saint-Sulpice, detalj

osmi primjer:

II
Smisao poesisa materijalnosti
Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA

Meksike murale
koji, zahvaljujui pojavi novih materijala,
afirmiraju suvremene tehnoloke mogunosti
zidnog slikanja.

0/23. Diego Rivera:

Voa seljaka, Zapata; mural
USA, New York, Museum of Modern Art ;
enkaustika

0/ 24. David Alfaro Siqueiros:

Patriotes et Parricides
MJESTO: Aduana de Santo Domingo
DATACIJA: 1955
TEHNIKA: pyroxaline i celotex akrilni na
masonitu ( fiksirano na zid);

17

18

II
Smisao poesisa materijalnosti
Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA

0.4. vaniji izvori

-

Adolf Rieth: Maltechnik von Lascaux, Maltechnik, Heft 2.2.Quartal 1970

Argan, G.C.: Studije o modernoj umjetnosti, Beograd, 1982
Aristotel : Politika, iz Knjige VIII
Delacroix: Journal
. Faure:Duh oblika, Zagreb 1955
Elie Faure: Povijest umjetnosti V , Zagreb 1955
Gvido Morpurgo-Taljabue: Lesthtique contemporaine une enqute,
Milano, 1960
Hereward Lester Cooke: Painting Techniques of the Masters, London 1975
H.W.Janson, Istorija umjetnosti, Beograd, 1974
Ivan Focht: Tajna umjetnosti ,Zagreb 1966
J.G.Goulinat: La technique des peintres, Paris, 1926
Karamehmedovic: LIKOVNA UMJETNOST, Sarajevo 2006
Kosta Bogdanovi: o knjizi Slikarstvo, metode slikanja i materijali
(Metka Kraigher-Hozo, Svjetlost, 1990); tekst o knjizi objavljen:
Osloboenje, 22. jun 1991/ str. 11
Leonardo da Vinci: Traktat o slikarstvu, Beograd, 1964
Lionello Ventura: Come su guarda un Quadro / Od Giotta do Chagalla ;
Zagreb, 1952
Menae Dr. Luc: Slikarstvo, Enciklopedija likovnih umjetnosti, Zagreb,
1966
P. et L. Mora: La Conservation des Peintures murales , Bologna, 1977
Ren Huyghe: Dialoge avec la visible, Paris, 1955
Sadudin Musabegovi: promocija knjige Metode slikanja i materijali,
Sarajevo, juni 1991.

0.5. izvori slika

0/1.
0/2.
0/3.
0/4.
0/5.
0/6.
0/7.
0/8.
0/9.
0/10.
0/11.
0/12.
0/13.
0/14.
0/15.
0/16.
0/17.
0/18.
0/19.
0/20.
0/21.
0/22.
0/23.
0/24.

Marco Cianchi: Leonardo / Giunti, Firenze 1996, str.15.

Walter Torbrgge: Prazgodovina Evrope, Ljubljana, 1969, str.44.
Arpag Mekhitarian: La peinture Egyptienne, Geneve, 1954, str.9.
Marco Cianchi: Leonardo / Giunti, Firenze 1996, str.15.
Marco Cianchi: Leonardo / Giunti, Firenze 1996, str.18.
Gabriele Mandel: Botticelli, Rizzoli, tav. XXII.
Enrico Annoscia: Opa povijest umjetnosti, Zagreb, 2006, str. 15.
Das grosse Buch des Kunst, Braunschweig, 1958 / str.162.
Luigina Rissi Bortolatto: : Delacroix / Rizzoli, 1972 / TAV. LXI (786)
M.Howard: The History and Techniques of the great Masters; GOYA, London, 1989 / str. 59.
Hugo Mnsterberg: Indijski svetr, Ljubljana, 1971 / str.72.
Das grosse Buch des Kunst, Braunschweig, 1958 / str.162.
German Hafner: Kreta i Helada, Ljubljana, 1969 / str. 174.
Ludwig Goldscheider: Leonardo; Paintings and Drawings, New York, 1969 / Plates 73.
M.Howard: The History and Techniques of the great Masters; GOYA, London, 1989 / str. 60.
Carel J. Du Ry: LJUDSTVA STAREGA VZHODA, Ljubljana, 1970/str.87.
Arpag Mekhitarian: LA PEINTURE EGYPTIENNE , Genve, 1954 / str. 9 (detalj).
Hugo Mnsterberg: Indijski svetr, Ljubljana, 1971 / str.72.
Ludwig Goldscheider: Leonardo; Paintings and Drawings, New York, 1969 / Plates 73.
Luigina Rissi Bortolatto: : Delacroix / Rizzoli, 1972 / TAV. LXI (786) .
M.Howard: The History and Techniques of the great Masters; GOYA, London, 1989 / str. 59
Luigina Rissi Bortolatto: : Delacroix / Rizzoli, 1972 / TAV. LXI (786).
Alain Mrot: Histoire de l'art 1000 -2000, Paris, 1995. str. 477.
Alain Mrot: Histoire de l'art 1000 -2000, Paris, 1995. str. 477.

II
Smisao poesisa materijalnosti
Al secco - od zidnih slika atal-Hyka do meksikih MURALA

19