PR

OJ
TEMA : Termetet dhe
energjia e valeve sizmike
EK
LENDA
T
:
FIZIKE
PUNOI: MIRSAD
SHABANI

XI-8
Gjat trmeteve prodhohen val trasversale (t
trthorta) dhe gjatsore. Valt sizmike t trthorta q
udhtojn npr Tok quhen val S (nga anglishtja,

shear, prerje) ndrsa valt sizmike gjatsore quhen val P (nga Presion).Si valt
gjatsore edhe ato t trthorta mund t kalojn npr trupa t ngurt, ngaq atomet
dhe molekulat mund t luhaten n t gjitha drejtimet rreth pozicionit t tyre t
ekuilibrit.
N nj trup t lngt mund t prhapen vetm valt gjatsore, meqnse do lvizje
e trthort nuk mund t shfrytzoj forca rikthimi e kshtu kto val shuhen, meq
energjia e tyre thithet.
Ky fenomen i prhapjes s valve n trupa t ndryshm, sht prdorur nga
gjeofizikantt pr t deduktuar se pjesa m e brendshme e planetit ton, Toka, nuk
sht e ngurt, por sht e prbr nga magm e shkrir. Valt gjatsore mund t
perceptohen diametralisht nprmjet Toks, ndrsa ato t trthorta jo, ka tregon se
ekziston nj ambient fluid q nuk i l valt e trthorta t prhapen; por i shuan.
Kshtu shpjegimi q pranohet sot sht ai se brthama e brendshme e Toks duhet
t jet e lngt.

Termetet jane nga rreziqet natyrore me shkaterrimtare, qe me ndodhjen e tyre,

shkaktojne deme materiale dhe humane. Per kete qellim, eshte detyra e
sizmologeve qe te kuptojne dhe te pershkruajne sjelljen e tyre me synimin
perfundimtar qe te parandalojne keto deme. Trajtimi i fenomenit natyror termet,
kerkon nje analize te thelle e te gjere duke nisur qe nga studimi i burimit te tij,
permes rruges se ndjekur nga valet sizmike gjate perhapjes se tyre e deri ne piken
ku ai regjistrohet apo ndihet.
Ne kete studim do te dalin ne pah disa karakteristike te termeteve qe mund te
analizohen duke perdorur vetem nje parameter te vetem vatrore: Energjine
Sizmike.
Nese bejme nje retrospektive, madhesia e termeteve eshte matur nepermjet
perdorimit te magnitudave te ndryshme. Ne te gjitha rastet, magnituda i eshte
referuar amplitudes maksimale te nje grupi valor, te regjistruar nga sizmografet.
Kjo e ben ate te lidhur me nje frekuence respektive, si ne rastin e valeve
siperfaqesore ku magnituda MS bazohen ne amplituden maksimale te valeve
Rayleigh me periode 20 sekonda. Si rrjedhim, perderisa permbajtja frekuenciale e

termeteve ndryshon proporcionalisht me madhesine e tyre edhe shkalle te caktuara

te magnitudes do te pesojne saturim per termete te medhenj. Nje madhesi me e
sakte per percaktimin e permasave te termeteve eshte momenti sizmik M0, i cili
gjithashtu ka edhe nje interpretim me te plote fizik, i percaktuar nga produkti i
modulit terthor te elasticitetit te lendes, zhvendosjes mbi planin e thyerjes
tektonike dhe me siperfaqen e zones se thyerjes. Bazuar ne metodat spektrale,
momenti sizmik, matet si asimptoda e spektrit te burimit sizmik per banden e
frekuencave te uleta ose per frekuencen 0 te spekrtit te zhvendosjes ne fushe te
larget.

Ne kontrast me sa me siper, energjia sizmike, perqendrohet perreth frekuences

skajore te ketij spektri dhe per percaktimin e saj merret ne konsiderate e gjithe
banda e frekuencave spektrale. Kjo eshte edhe karakteristika kryesore e ketij
parametri e cila sygjeron qe energjia sizmike eshte e lidhur me ngushte me efektet
shkaterrimtare te nje termeti. Ky parameter i rendesishem makroskopik, eshte i
preferuar ne studim per faktin se con ne spjegimin me te qarte dhe me te mire te
proceseve qe perfshihen gjate ndodhjes se termeteve edhe per faktin qe disa nga
ato gezojne varesi frekuenciale, sic eshte edhe shuarja jo elastike, procese qe do te
studiohen e do te trajtohen hap pas hapi edhe ne kete punim.
Perpjekjet e pare per vleresimin e energjise sizmike ishin te bazuara mbi relacionet
empirike te ketij parametri te rendesishem me magnituden, (Gutenberg dhe Rihter,
1942, 1956). Keto relacione empirike u bazuan ne supozimin se burimi simik ishte
nje burim pikesor me simetri sferike ku rezatimi ishte i barabarte net e gjithe
drejtimet. Gjithashtu, u pranua nje shpejtesi sizmike konstante per koren e tokes,
per rastin e Kalifornise Jugore, duke neglizhuar gjithashtu edhe absorbimin e
energjise gjate perhapjes se frontit valor sizmik. Energjia sizmike u vleresua ne
kete menyre, si raporti i katrorit te amplitudes maksimale me zgjatshmerine e pulsit
valor, duke cuar ne nje lidhje te energjise sizmike me magnituden lokale.
Me permiresimin e vazhdueshem teknologjik te instrumentimit ne sizmologji, edhe
menyrat e vleresimit te energjise se rezatuar sizmike, u permiresuan ndjeshem.
Keshtu, ajo mund te percaktohej si nga modelimi i funksionit kohor te burimit

sizmik, (Kichuki dhe Fukao, 1988) ose nga integrimi i drejperdrejt numerik i
katrorit te shpejtesise me kohen, te regjistruar mbi sizmogram, (Kanamori etj,
1993). Gjithashtu, jane bere perpjekje per vleresimin e energjise sizmike duke
integruar katrorin e funksionit te modeluar te nivelit te momentit. Permendim ketu
metoden e ndjekur nga Haskell (1964, 1966), duke perdorur nje funksion kohor
kuadratik me zgjatshmeri te fundme dhe nje funksion trapezoidal simetrik, ne
fushe te larget (Vassilou dhe Kanamori, 1982).
Nje metode tjeter e ndjekur per vleresimin e energjise sizmike eshte ajo bazuar ne
valet me periode te gjate, P, per vleresimin e historise kohore te thyerjes ne burim,
(Kikuchi dhe Fukao, 1988). Bazuar ne kete metode, nje termet, pershkruhet si nje
sekuence dislokimi pikash me te njejtin mekanizem vatror dhe te njejtin funksion
kohor. Me kete pershkrim te burimit sizmik si edhe duke perdorur nje funksion
kohor trapezoidal, vlerat e perftuara per energjine sizmike jane me te uleta
krahasuar me ato te studimeve te meparshme, kjo edhe per faktin e bandes se
limituar frekuenciale te marre ne konsiderate. Nje metode tjeter e perdorur eshte
ajo e valeve Coda, te percaktuara mbi regjistrimet rajonale me bande te gjere.
Valet Coda, u perpunuan nga Mayeda dhe Walter (1996), duke u korrigjuar ne
lidhje me efektet e rruges se perhapjes dhe truallit te regjistrimit me qellim
vleresimin e spektrit te nivelit te momentit sizmik. Me pas, bazuar ne metoden e
ekstrapolimit te ketij spektri per frekuencat e uleta, duke perdorur momentin
sizmik, dhe per frekuencat e larta, duke perdorur modelin -2, ata vleresuan
energjine sizmike.
Energjia sizmike, mund te vleresohet gjithashtu nga integrimi i drejperdrejte i
sizmogramave dixhitale. Investigatoret si Boatwright dhe Choy (1986), ne kete rast
kane perdorur te dhenat e perftuara nga distanca telesizmike (300-900) ose
distancat rajonale (<1000 km). Ata perdoren grupin valor P, duke pranuar qe kur
realizohet vleresimi i fluksit energjitik, fazat direkte dhe ato te thellesise i shtohen
njera-tjetres ne trajte jo koherente. Kjo con ne nje pergjithesim te karakteristikave
te koeficientit te rezatimit. Me tej, fluksi energjitik korrigjohet ne lidhje me
shuarjen jo elastike dhe efektin e bandes frekuenciale te regjistrimit. Smith etj
(1989), ndertuan spektrat e korrigjuar, ne fushe te larget, per disa termete te
moderuar duke perdorur momentin sizmik per te marre ne konsiderate banden e
frekuencave te uleta dhe regjistrtimet me frekuence te larte prane burimit sizmik

me qellim minimizimin e efekteve te shuarjes jo elastike. Ne vitin 1998, Newman

dhe Okal, ndoqen formalizmin e Boatwright dhe Choy duke pranuar qe as thellesia
vatrore dhe as gjeometria e burimit sizmik nuk ishin parametra te njohur mire,
duke perdorur nje korrigjim ne lidhje me distancen dhe mekanizmin vatrore. PerezCampos dhe Beroza (2001), gjithashtu ne metoden e tyre kane pranuar pasaktesite
ne lokalizimin e nje termeti dhe ne gjeometrine dhe mekanizmin e burimit te tij,
por ne kete rast, kjo pasaktesi u perfshi ne llogaritje duke perdorur metoden e
katroreve me te vegjel me peshim variance.