Professional Documents
Culture Documents
Tai Lieu Boi Duong Doi Tuyen VN Du IMO 2010
Tai Lieu Boi Duong Doi Tuyen VN Du IMO 2010
Tai Lieu Boi Duong Doi Tuyen VN Du IMO 2010
Thng 6 - 2010
Mc lc
1.
2.
3.
4.
5.
6.
2
42
50
63
69
80
x
x2 +1
l mt n nh t R vo R.
2
2
2
2
2
2
2
3
3
3
3
3
3
3
1
1
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
2
3
3
3
3
3
3
3
1
1
1
1
1
1
1
6 | Trn Nam Dng 6/2010
b
b 2 + 8ca
c
c 2 + 8ab
ph cc cn thc, ta t:
x=
a
a + 8bc
2
,y=
b
b + 8ca
2
,z=
c
c + 8ab
2
=
.
.
8bc 1 x 2 8ca 1 y 2 8ab 1 z 2
512 1 x 2 1 y 2 1 z 2
b
c+a
c
a+b
2
.(a + b + c)
2
Gii.
Theo bt ng thc Cauchy Schwarz, ta c
(a
a
b
c
b + c + b c + a + c a + b
+
+
(a + b + c) 2
c+a
a+b
b+c
T suy ra
a
b+c
b
c+a
c
a+b
2
a+b+c
.(a + b + c)
2
ab + bc + ca
Suy ra a + b + c < 3. Nhng khi abc < 1 v suy ra 4 = a + b + c + abc < 4, mu thun.
Bi tp
14. (MOP) Cho n 2 c nh. Cho x1, , xn l cc s dng tha mn iu kin
1
1
1
+
+ ... +
x1 x 2
xn
1
1
1
Chng minh rng
+
+ ... +
1.
n 1 + x1 n 1 + x 2
n 1 + xn
x1 + x 2 + ... + x n =
1
1
1
+ 2
+ 2
= 1 . Chng minh rng
a 1 b 1 c 1
2
1
1
1
+
+
1.
a +1 b +1 c +1
16. Cho a, b, c l cc s thc dng tha mn iu kin
1 1 1
+ + a + b + c . Chng minh rng
a b c
a + b + c 3abc.
17. (IMO 1991) Cho tam gic ABC v im P nm trong tam gic. Chng minh rng mt trong
f ( x) cx
.
f ( ) c
Tnh cng tnh ca f suy ra g cng cng tnh trn R. Hn na g(1) = 0. S dng tnh cng
tnh ca g, ta suy ra rng g(q) = qg(1) vi mi q hu t. Nh vy ta c g(q) = 0 vi mi q
hu t.
Xt mt a Dr(x, y) bt k. Chn s hu t q sao cho |q-y| < r/2 v s hu t p sao cho |p
(x-q)| < r/2. Khi ta c
(p + q -x)2 + (q-y)2 < r2/4 + r2/4 = r2/2 < r2.
Nh vy im (p + q, q) nm trong a Dr(x, y). Hn na, theo tnh cng tnh ca g, ta
c
g(p+q) = g(p) + qg() = qg() = q
Suy ra im (p + q, q) nm trn G(g), th ca g.
iu ny chng t rng mi a m trong R2 u cha mt im no ca g. Ta v nh
vy G(g) l tr mt trong R2. Ta quay tr li vi f v s s dng thng tin ny. Ta c
f(x) = ug(x) + cx,
trong u = f() - c. Xt a Dr(a, b) bt k trong R2. Xt a D c cho bi
D = Ds(a, (b-c)/u),
vi s =
r2
, = max{2u 2 ,1 + 2c 2 } .
2
Chng minh:
Gi s P l a thc bc n tho mn phng trnh (1), deg(f) = f, deg(g) = g, deg(h) = h,
cc h s cao nht ca P, f, g, h tng ng l P*, f*, g*, h*. So snh h s cao nht hai v
ca cc a thc trong phng trnh
P(f(x))P(g(x)) = P(h(x))
ta c P*(f*)n.P*(g*)n = P*(h*)n t suy ra P* = (h*/f*g*)n.
Nh vy, nu gi s ngc li, tn ti mt a thc Q bc n (khc P) cng tho mn
phng trnh (1) th Q* = P* v ta c
Q(x) = P(x) + R(x) vi 0 r = deg(R) < n
(ta quy c bc ca a thc ng nht 0 bng -, do deg(R) 0 ng ngha R khng
ng nht 0)
Thay vo phng trnh (1), ta c
(P(f) + R(f))(P(g) + R(g)) = P(h) + R(h)
P(f)P(g) + P(f)R(g) + R(f)P(g) + R(f)R(g) = P(h) + R(h)
P(f)R(g) + R(f)P(g) + R(f)R(g) = R(h)
(2)
By gi ta xt cc trng hp
i)
deg(f) deg(g). Gi s f > g. Khi bc ca cc a thc v tri (2) ln lt
l nf + rg, rf + ng, rf + rg, v do nf + rg > rf + ng > rf + rg nn v tri c bc l
nf + rg. Trong khi v phi c bc l rh = r(f+g) < nf + rg. Mu thun.
ii)
deg(f) = deg(g). Khi , hai a thc u tin v tri ca (2) cng c bc l nf
+ rg = ng + rf v c th xy ra s trit tiu khi thc hin php cng. Tuy nhin,
xt h s cao nht ca hai a thc ny, ta c h s ca xnf + rg trong a thc th
nht v th hai ln lt bng P*(f*)nR*(g*)r, R*(f*)rP*(g*)n. Nh th, bc ca
xnf+rg trong tng hai a thc bng
P*R*f*rg*r(f*(n-r)+g*(n-r)) 0 do f* + g* 0. Nh vy, bc ca v tri ca (2)
vn l nf + rg, trong khi bc ca v phi l rh = rf + rg < nf + rg. Mu thun.
nh l c chng minh hon ton.
Bi tp
18. Chng minh rng cc phng trnh sau y khng c nghim nguyn dng
a) 4xy x y = z2;
b) x2 y3 = 7.
19. Chng minh rng khng tn ti hm s f: N* N* tho mn cc iu kin:
a) f(2) = 3;
2. Quy np ton hc
Quy np ton hc l mt trong nhng nt c trng ca suy lun trong ton hc. T duy
quy np rt cn thit trong s hc, i s, t hp, hnh hc v gii tch, ni chung l trong
tt c cc lnh vc ca ton hc.
Quy np ton hc v bt ng thc
Gp cc bt ng thc c nhiu bin s, ta c th ngh ngay n php quy np ton hc.
D nhin, vic p dng quy np th no lun l c mt ngh thut.
V d 1. (Chng minh bt ng thc Cauchy bng quy np tin).
Cho a1, a2, , an l cc s thc khng m. Chng minh rng ta lun c
a1 + a 2 + ... + a n n n a1 a 2 ...a n
Trong cc ti liu, bt ng thc ny thng c chng minh bng php quy np li,
hay quy np kiu Cauchy. y chng ta trnh by mt php chng minh khc.
C s quy np vi n = 1, 2 c kim tra d dng. Gi s bt ng thc c chng
minh cho n s. Xt n+1 s khng m a1, a2, , an+1. t a1a2an+1 = An+1. Nu tt c cc
s bng nhau th bt ng thc ng. Trong trng hp ngc li, phi tn ti hai s ai, aj
sao cho ai < A < aj. Khng mt tnh tng qut, c th gi s an < A < an+1. Khi ta c (an
A)(an+1 A) < 0, suy ra an + an+1 > anan+1/A + A. T ta c
a1 + a2 + + an + an+1 > a1 + + an-1 + anan+1/A + A(1)
By gi p dng bt ng thc Cauchy cho n s a1 + + an-1 + anan+1/A ta c
a1 + a 2 + ... + a n 1 + a n n n a1a 2 ...a n 1
a n a n +1
= nA
A
Kt hp vi (1) ta c pcm.
V d 2. Cho n 2 v cho x1, x2, , xn l cc s thc thuc [0, 1]. Chng minh rng
x1(1-x2) + x2(1-x3) + + xn(1-x1) [n/2]
Gii.
Ta chng minh kt qu tng qut hn
1
1
1
+
+ ... +
n m n (1 a1a 2 ...a n )
a1 a 2
an
8(n 1)
vi mi mn
.
n2
= mk +1 =
2
(k + 1)
k2
k +1
ak}, suy ra b =
a ...a
1
1 k
+ ... +
mk +1b k a k +1 (1 1 k k )
a1
ak b
b
1
1
k
+ ... +
+ mk +1 a1 ...a k a k +1 + mk +1b k a k +1
a1
ak
b
k
1
+
(k + 1) mk +1 (1 b k (k + 1 kb))
b k + 1 kb
k (k + 1)
mk +1
b(k + 1 kb)(1 + 2b + ... + kb k 1 )
Bt ng thc ny ng v mk +1
8k
(k + 1) 2
,
b
1
,
b
(
k
1
kb
)
.
4k
(k + 1) 2
i =1
i =1
xi2
xi
i
2. Chng minh rng nu a1, a2, , an l cc s nguyn dng phn bit th ta c bt ng thc
(a + a ) 2 ai3
i =1
i =1
n
7
i
5
i
3. (Bt ng thc Mc-Lauflin) Vi mi s thc a1, a2, , a2n v b1, b2, , b2n ta c bt ng thc
2
2n
a
b
(
a
b
a
b
)
a k bk
2 k 2 k 1
2 k 1 2 k
k =1
k =1
k =1
k =1
2n
2n
2
k
2
k
xi2
n
2
2
i =1 xi + xi +1 xi + 2
n
ai 1 + ai +1
nguyn vi mi
ai
2n bi 3n 2
i =1
n 1
n2
n2
Ta chng minh bi ton bng quy np. Vi n = 3 ng. Gi s tn ti kn thuc N* sao cho
19 kn 97 = 2 n.a
Nu a chn th 19 k n 97 chia ht cho 2n+1. Nu a l, t kn+1 = kn + 2n-2. Khi theo nhn
xt ta c
n2
n2
n2
1) = 2 n (19 2 a + 97t n )
V d 5. Hai ngi A v B cng chi mt tr chi. Ban u trn bn c 100 vin ko. Hai
ngi thay phin nhau bc ko, mi ln c bc k vin vi k {1, 2, 6} . Hi ai l
ngi c chin thut thng, ngi i trc hay ngi i sau?
Ta s khng bt u t 100 vin ko m bt u t nhng s ko nh hn. Gi s ban u
trn bn c n vin ko. Nu n = 1, 2, 6 th r rng ngi th nht c chin thut thng (ta
gi n gin l ngi th nht thng). Vi n = 3 th ngi th hai thng, bi ngi th
nht ch c th bc 1 hoc 2 vin v tng ng ngi th hai bc 2 hay 1 vin thng.
Vi n = 4 ngi th nht thng bng cch bc 1 vin ko v y ngi th hai vo th
thua. Tng t, vi n = 5 ngi th nht thng. Vi n = 7, ngi th hai thng v c ba
cch i c th ca ngi th nht (bc 1, 2, 6 vin) u dn n th thng cho ngi th
hai (tng ng cn 6, 5, 1 vin ko trn bn), n = 8 ngi th nht thng
Bng cch l lun tng t nh vy, ta lp c bng sau
n
KQ
1 2
1 1
3
2
4
1
5
1
6
1
7
2
8
1
9
1
10
2
11 12
1 1
13
1
14
2
15
1
16
1
17
2
Gii. Gi s nghim nguyn khng m ca phng trnh trn l S(n, k). D dng thy
rng S(1, k) = 1. tnh S(n, k), ta ch rng (*) tng ng vi
x1 + ...+ xn-1 = k - xn (**)
Suy ra vi xn c nh th s nghim ca (**) l S(n-1, k-xn). T ta c cng thc
S(n, k) = S(n-1, k) + S(n-1, k-1) + ...+ S(n-1, 0)
y c th coi l cng thc truy hi tnh S(n, k). Tuy nhin, cng thc ny cha tht tin
li. Vit cng thc trn cho (n, k-1) ta c
S(n, k-1) = S(n-1, k-1) + S(n-1, k-2) + ...+ S(n-1, 0)
T y, tr cc ng thc trn v theo v, ta c
S(n, k) - S(n, k-1) = S(n-1, k)
Hay S(n, k) = S(n, k-1) + S(n-1, k)
T cng thc ny, bng quy np ta c th chng minh c rng S(n, k) = Ckn+k-1.
Trong nhiu trng hp, vic xt thm cc bi ton ph s gip chng ta thit lp nn cc
h phng trnh truy hi, t suy ra cng thc truy hi cho cc bi ton chnh.
V d 8. Xt tp hp E = {1, 2, , 2010}. Vi tp con A khc rng ca E, ta t
r(A) = a1 a2 + + (-1)k-1ak
trong a1, a2, , ak l tt c cc phn t ca A xp theo th t gim dn. Hy tnh tng
S = r ( A) .
A E
t En = {1, 2, , n} v S n =
A E n
A En +1
A E n
A E n
A E n
A E n
Ghi ch. y l tnh hung may mn c bit khi chng ta truy hi m khng truy hi,
ngha l ra c cng thc tng minh lun.
V d 9. C 2n ngi xp thnh 2 hng dc. Hi c bao nhiu cch chn ra mt s ngi
(t nht 1) t 2n ngi ny, sao cho khng c hai ngi no ng k nhau c chn.
Hai ngi ng k nhau l hai ngi c s th t lin tip trong mt hng dc hoc c
cng s th t hai hng.
Gi Sn l s cch chn ra mt s ngi t 2n ngi xp thnh 2 hng dc v Tn l s cch
chn ra mt s ngi t 2n-1 ngi xp thnh 2 hng dc, trong khuyt mt ch u
ca mt hng. Ta c S1 = 2, T1 = 1.
1 3
2 4
Hnh 1. Sn vi n = 5
20 | Trn Nam Dng 6/2010
1 2
Hnh 2. Tn vi n = 5
Xt 2n ngi xp thnh 2 hng dc (nh hnh 1). Ta xt cc cch chn tho mn iu
kin u bi. Xy ra cc kh nng sau :
1) Ngi v tr s 1 c chn : Khi ngi v tr s 2 v s 3 khng c
chn C Tn-1 + 1 cch chn (+1 l do b sung cch chn khng chn g
c )
2) Ngi v tr s 2 c chn : Tng t, c Tn-1 + 1 cch chn.
3) C hai ngi v tr s 1 v s 2 u khng c chn: C Sn-1 cch chn.
Vy ta c Sn = Sn-1 + 2Tn-1+ 2 (1).
Xt 2n-1 ngi xp thnh 2 hng dc (nh hnh 2). Ta xt cc cch chn tho mn iu
kin u bi. Xy ra cc kh nng sau :
1) Ngi v tr s 1 c chn : Khi ngi v tr s 2 khng c chn
c Tn-1 + 1 cch chn
2) Ngi v tr s 1 khng c chn : c Sn-1 cch chn.
Vy ta c Tn = Sn-1 + Tn-1 + 1 (2)
T (1) ta suy ra 2Tn-1 = Sn Sn-1 2, 2Tn = Sn+1 Sn 2. Thay vo (2), ta c
Sn+1 Sn 2 = 2Sn-1+ Sn Sn-1 2 + 2
Sn+1 = 2Sn + Sn-1 + 2
T y d dng tm c
Sn =
(1 + 2 ) n +1 + (1 2 ) n +1 2
2
Bi tp
10. Tm s cch lt ng i kch thc 3 x 2n bng cc vin gch kch thc 1 x 2.
11. Tm s tt c cc b n s (x1, x2, , xn) sao cho
(i) xi = 1 vi i = 1, 2, , n.
(ii) 0 x1 + x2 + + xr < 4 vi r = 1, 2, , n-1 ;
(iii) x1 + x2 + + xn = 4.
12. Trn bn c 365 tm ba m trn mt p xung ca n c ghi cc s khc nhau. Vi 1.000 ng An c
th chn ba tm ba v yu cu Bnh sp xp chng t tri sang phi sao cho cc s vit trn chng c
xp theo th t tng dn. Hi An, b ra 2.000.000 c th chc chn sp xp 365 tm ba sao cho cc s
c vit trn chng c xp theo th t tng dn hay khng ?
13. (Bi ton con ch, IMO 1979) Gi A v E l hai nh i din ca mt bt gic. T mt nh bt k
ngoi tr E, con ch nhy n hai nh k. Khi n nhy n nh E th n ngng li. Gi an l s cc
ng i khc nhau vi ng n bc nhy v kt thc ti E. Chng minh rng a2n-1 = 0,
a2n =
(2 + 2 ) n 1 (2 2 ) n 1
AB
x y
1
. . Gi
1 + xy
3
0<
= tg ( ) tg =
.
1 + tg ( )tg ( )
6
3
Nh vy cc s x = tg() v y = tg() l cc s cn tm.
nh l Kronecker v s tr mt l mt nh l c nhiu ng dng trong gii tch, i s,
gii tch phc. Di y ta xt chng minh rt s cp ca nh l ny ( dng tng
ng)
nh l Kronecker. Nu l s v t th tp hp S ={ {n} | n N*} tr mt trong [0,
1].
Chng minh. Ta cn chng minh rng vi mi khong (a, b) [0, 1], tn ti s nguyn
dng n sao cho {n} (a, b).
Trc ht, ta tm s nguyn dng N sao cho N > 1/(b-a). By gi xt N+1 s {},
{2}, , {(N+1)} thuc on [0, 1]. Theo nguyn l Dirichlet, tn ti hai s {p},
{q} vi 1 p < q N+1 sao cho |{p} {q}| 1/N.
rng {q} {p} = q - [q] - p + [p] = (q-p) - [q] + [p]. Do nu {q}
{p} > 0 th {(q-p)} = {q} {p}, cn nu {q} {p} < 0 th
{(q-p)} = 1
({q} {p})
Ta xt hai trng hp
Trng hp 1. 1/N > {q} {p} > 0. Khi t k = q p, ta tm c s nguyn
dng k sao cho 0 < {k} < 1/N.
By gi ta gn m l s nguyn dng nh nht sao cho m{k} > a th ta c
(m1){k} a. Do m{k} a + {k} < a + 1/N < b. Suy ra m{k} (a, b) [0, 1].
x + y +1
vo bt ng
4 yz 1
x + y +1
( x + y 1) x + y xy
4 xy 1
ai + bi 2. Chng minh
8. (VMO 1996) Cho x, y, z l cc s thc dng tho mn iu kin xy + yz + zx + xyz = 4. Chng minh
rng
x + y + z xy + yz + zx.
9. Tm s thc k nh nht sao cho xyz + 2 + k[(x-1)2 + (y-1)2 + (z-1)2] x + y + z vi mi x, y, z > 0.
(pn+1-pn)2 =
Lc ny, xoay hng thnh ct, ta li i n vic hoc tn ti n m sao cho (qn+1-qn)2 =
(qm+1-qm)2 hoc tn ti k sao cho (qk+1-qk)2 = 22. Trong trng hp th nht, bi ton c
gii quyt tng t nh trng hp 1 trn. Trong trng hp th
hai, cc qun xe ti (n, pn), (n+1, pn+1) v (qk+1,k+1), (qk, k) l cc cp xe cn tm.
Bi tp
10. Cc s 1, 2, 3, , 100 c th l thnh vin ca 12 cp s nhn no c khng?
11. Trong mt a gic li c cha khng t hn m2+1 im nguyn. Chng minh rng trong a gic li
ny tm c m+1 im nguyn cng nm trn mt ng thng.
12. Chng minh rng trong 9 ngi bt k, hoc c 3 ngi i mt quen nhau, hoc c 4 ngi i mt
khng quen nhau.
13. Chn ra 69 s nguyn dng t tp hp E = {1, 2, , 100}. Chng minh rng tn ti 4 s a < b < c
< d trong 4 s c chn sao cho a + b + c = d. Kt lun bi ton cn ng khng nu ta thay 69 bng 68?
14. Cc vung ca bng 100 x 100 c t bng 4 mu sao cho trn mi hng v trn mi ct c ng
25 c cng mt mu. Chng minh rng tn ti 2 dng v 2 ct sao cho bn nm giao ca chng
c t khc mu.
15. (Bulgarian MO 2005) Trong 9 ngi khng c 4 ngi no i mt quen nhau. Chng minh rng c
th chia 9 ngi ny thnh 4 nhm sao cho trong mi nhm khng c ngi no quen nhau.
ac - b2
Bi tp
15. Vi gi tr no ca n tn ti n im M1, M2, , Mn sao cho tt c cc gc MiMjMk u khng t?
16. Cho 9 im nm trong hnh vung cnh 1. Chng minh rng tn ti mt tam gic c nh ti cc im
cho c din tch khng vt qu 1/8.
1 i < j n
| xi x j |
n2d
4
Gii.
Khng mt tnh tng qut, gi s x1 x2 xn v t di = xi+1 - xi vi i = 1, 2, , n.
th di 0 v d = d1 + d2 + + dn-1. Vi i < j ta c |xi xj | = di + + dj-1
Mi dk s c mt trong tng di + + dj-1 nu i k v j-1 k, tc l trong k(n-k) tng.
T suy ra
n 1
1i < j n
| xi x j |= k (n k )d k
k =1
50
i =1
50
i =1
ai bi =
Tng
(a
i =1
2
i
ai bi t gi tr nh nht khi
i =1
50
(a b )
i =1
n
| xi x j
i , j =1
2
| (n 2 1) ( xi x j ) 2 .
3
i , j =1
C n2 trong cc bi ton t hp
d ( x) = 72 v bt ng thc Cauchy-Schwarz, ta c
xG
C = 120 C
2
16
xG
2
d ( x)
d 2 ( x)
d ( x) 1
1
72 2
d ( x) d ( x) =
36 = 126 ,
2
2
32 xG
2 xG
32
xG
xG
mu thun.
nh l 3.
n +1
. Cng theo gi
2
V d 2. Chng minh rng khng tn ti s n l, n > 1 sao cho 15n + 1 chia ht cho n
Gii. Gi s tn ti mt s nguyn l n > 1 sao cho 15n + 1 chia ht cho n. Gi p l c s
nguyn t nh nht ca n, khi p l. Gi s k l s nguyn dng nh nht sao cho 15k
1 chia ht cho p.
V 152n 1 = (15n-1)(15n+1) chia ht cho p. Mt khc, theo nh l nh Fermat th 15p-1
1 chia ht cho p. Theo nh ngha ca p, suy ra k l c s ca cc s p-1 v 2n. Suy ra k |
(p-1, 2n). Do p l c s nguyn t nh nht ca n nn (n, p-1) = 1. Suy ra (p-1, 2n) = 2.
Vy k | 2. T k = 1 hoc k = 2. C hai trng hp ny u dn ti p = 7. Nhng iu
ny mu thun v 15n + 1 lun ng d 2 mod 7
Bi tp
1. Cho n im xanh v n im trn mt phng, trong khng c 3 im no thng hng. Chng minh
rng ta c th ni 2n im ny bng n on thng c u mt khc mu sao cho chng i mt khng
giao nhau.
2. Trn ng thng c 2n+1 on thng. Mi mt on thng giao vi t nht n on thng khc. Chng
minh rng tn ti mt on thng giao vi tt c cc on thng cn li.
3. Trong mt phng cho n > 1 im. Hai ngi chi ln lt ni mt cp im cha c ni bng mt
vc-t vi mt trong hai chiu. Nu sau nc i ca ngi no tng cc vc t v bng 0 th ngi
th hai thng; nu cho n khi khng cn v c vc t no na m tng vn cha c lc no bng 0 th
ngi th nht thng. Hi ai l ngi thng cuc nu chi ng?
Nguyn l cc hn v bt ng thc
Nguyn l cc hn thng c p dng mt cch hiu qu trong cc bt ng thc c
tnh t hp, dng chng minh tn ti k s t n s tha mn mt iu kin ny .
V d 1. (Moscow MO 1984) Trn vng trn ngi ta xp t nht 4 s thc khng m c
tng bng 1. Chng minh rng tng tt c cc tch cc cp s k nhau khng ln hn .
Gii.
Ta cn chng minh rng vi mi n 4 s thc khng m 1, ..., n, c tng bng 1, ta c
bt ng thc
a1a2 + a2a3 + ... + an - 1an + ana1 1/4.
Vi n chn n (n = 2m) iu ny c th chng minh d dng: t a1 + a3 + ... + a2m - 1 = a;
khi , r rng,
a1a2 + a2a3 + ... + an - 1an + ana1 (a1 + a3 + ... + a2m1) (a2 + a4 + ... + a2m) = a(1 a)
1/4.
a
i =1
= 0, ai2 = 1.
i =1
n +1
.
4
2. 40 tn trm chia 4000 euro. Mt nhm gm 5 tn trm c gi l ngho nu tng s tin m chng
c chia khng qu 500 euro. Hi s nh nht cc nhm trm ngho trn tng s tt c cc nhm 5 tn
trm bng bao nhiu?
6. Sp th t
Sp th t l mt cch gim s trng hp cn xt v to ra cc iu kin b sung
gip chng ta c th lm vic d dng hn.
V d 1. Cho x1, x2, , xn l n s thuc on [0, 2]. Chng minh rng
n
| x
i =1 j =1
x j | n2.
a 2 + b 2 + c 2
+
+
2
2
2
a
b
b
c
c
a
(
)
(
)
(
)
Bi tp
1. Cho x, y, z thuc [0, 1]. Chng minh rng (x+y+z)((x-y)2+(y-z)2+(z-x)2) 4.
1
1
1
( xy + yz + zx)
+
+
4.
2
2
( y z)
( z x) 2
( x y)
Nguyn l chung v th
Nguyn l chung v th (hay cn c gi l nguyn l Dirichlet) khng nh mt s
kin hin nhin rng n+1 con th khng th c xp vo n chung sao cho mi con
th u ring mt chung. Mt cch tng qut hn, nguyn l chung v th khng
nh rng:
Nu mt tp hp gm nhiu hn kn i tng c chia thnh n nhm, th c mt nhm
no c nhiu hn k i tng.
Chn l ny rt d kim tra: nu nhm no cng c nhiu nht k i tng th tng cng
ch c nhiu nht kn i tng c chia ra.
y l mt trong nhng nguyn l khng xy dng (non-constructive) lu i nht: n
ch ni n s tn ti ca mt chung trong c nhiu hn k vt m khng ni g n
cch tm ra chung ny. Ngy nay chng ta c nhng tng qut ha rt mnh ca
nguyn l ny (cc nh l kiu Ramsey, phng php xc sut).
Mc d nguyn l chung v th c pht biu rt n gin, n c hng lot cc ng
dng khng tm thng. Ci kh ca vic ng dng nguyn l ny l xc nh c xem
th l g v chung l g. Chng ta s minh ha iu ny bng mt s v d.
1. Mt s v d m u
khi ng, chng ta s bt u bng nhng ng dng n gin nht. Bc ca mt nh
trong th G l s d(x) cc cnh ca G k vi x.
Mnh 1. Trong mi th tn ti hai nh c cng bc.
Chng minh. Gi s ta c th G c n nh. Ta to ra n ci chung c nh s t 0
n n-1 v xp nh x vo chung th k khi v ch khi d(x) = k. Nu nh trong mt
chung no c nhiu hn 1 nh th ta c pcm. V th ta c th gi s rng khng c
chung no cha hn 1 nh. C tt c n nh c chia vo n ci chung, nhng vy mi
mt chung c ng 1 nh. Gi x v y l cc nh nm trong cc chung nh s 0 v n1 tng ng. nh x c bc 0 v vy n khng c ni vi cc nh khc, trong c y.
Nhng y c bc n-1 nn n li c ni vi tt c cc nh, trong c x, mu thun.
Nu G l mt th hu hn, ch s c lp (independent number) (G) l s ln nht
cc nh i mt khng k nhau ca G. Sc s (chromatic number) (G) ca G l s nh
nht cc mu cn dng t cc mu ca G sao cho khng c hai nh k nhau c t
cng mu.
42 | Trn Nam Dng 6/2010
(n-1)/2
Chng minh. Ta xt hai nh x, y bt k. Nu hai nh ny khng k nhau th c t nht n1 nh ni chng vi cc nh cn li, v c x v y u c bc t nht l (n-1)/2. V ch cn
n-2 nh khc, nguyn l chung v th suy ra rng phi c mt trong cc nh ni vi
c x v y. Ta chng minh c rng mi cp nh th hoc k nhau, hoc c nh k
chung, v nh vy G lin thng.
Ghi ch. Mt kt qu l tt nht nu nh kt lun khng cn ng khi ta lm yu i mt
iu kin. V d, trong kt qu trn: gi s n l chn v G l hp ca hai th y
vi n/2 nh th bc ca mi nh bng (n-2)/2 nhng th khng lin thng.
Bi tp 1. Gi s 5 im c chn trong hnh vung cnh 1. Chng minh rng tn ti t nht 1 cp im
cch nhau khng qu 1/2.
Bi tp 2. Cc vin ca 8 mu khc nhau c xp vo 6 ci hp. C 20 vin cho mi mu. Chng
minh rng tm c mt hp cha hai cp c cng mu khc nhau.
Bi tp 3. Chng minh rng mt tp hp bt k gm n+1 phn t c chn t {1, 2,,2n} u cha
mt cp phn t c tng bng 2n+1. Hy chng minh kt qu ny l tt nht.
Bi tp 4. Chng minh rng mt tp hp bt k gm n+1 s nguyn c chn t {1, 2,, 2n} cha hai
s m s ny chia ht cho s kia.
2. nh l Erdos-Szekeres
Cho A = (a1, a2,, an) l dy gm n s phn bit. Mt dy con k phn t ca A l dy B
gm k s hng phn t ca A xut hin theo ng th t m chng xut hin trong A. C
ngha l B = (ai1, ai2,, aik) vi i1 < i2 < < ik. Dy con B c gi l tng nu ai1 < ai2
<< aik, v gim nu ai1 > ai2 >> aik.
Ta quan tm n di ln nht ca dy con tng v gim ca A. Suy lun trc quan cho
thy phi c mt s cn i nht nh gia hai di ny. Nu nh dy con tng di nht
l ngn, chng hn c chiu di l s, th mi dy con ca A c di s+1 phi cha cp
43 | Trn Nam Dng 6/2010
1
1
3. nh l Mantel
Di y chng ta s tho lun v mt tnh cht ti u c trng ca th. Mt th G
gm 2n nh khng cha tam gic c th c bao nhiu cnh? Tam gic l tp hp {x, y,
z} gm ba nh m hai nh bt k u c ni vi nhau bi mt cnh. D nhin l G c
th cha n2 cnh m khng cha tam gic: ch cn ly th hai phe y gm hai tp
hp mi tp hp c n nh v tt c cc cnh ni gia hai tp hp. Thc t l n2 chnh l
s cnh ln nht c th: nu ta thm mt cnh v th th s xut hin tam gic.
Ta s a ra 4 chng minh cho kt qu p ny: chng minh th nht dng nguyn l
chung v th, chng minh th hai da trn phng php m bng hai cch, chng
minh th ba s dng bt ng thc AM-GM v chng minh th t s dng l lun dch
chuyn (ta s cp ti chng minh ny trong phn sau).
nh l 6 (Mantel 1907). Nu th G vi 2n nh c n2+1 cnh th G cha tam gic.
Chng minh th nht. Ta chng minh bng quy np theo n. Vi n = 1, th G khng th c
n2+1 cnh v v vy mnh ng. Gi s mnh ng n n, ta xt th G vi
2(n+1) nh v (n+1)2 + 1 cnh. Gi x v y l hai nh k nhau trong G, v H l th con
cm sinh trn 2n nh cn li. Nu H cha t nht n2+1 cnh th theo gi thit quy np, ta
c ngay pcm. Gi s rng H c nhiu nht n2 cnh, khi c t nht 2n+1 cnh ca G s
ni t x v y n cc nh ca H.
45 | Trn Nam Dng 6/2010
d ( x)
xV
(d ( x) + d ( y)) 2mn.
{ x , y }E
d ( x) = 2m , ta
xV
c
2
d ( x)
2
xV
= 2m .
2
d
(
x
)
=
|V |
n
xV
4. nh l Turan
Mt k-clique l mt th vi k nh m hai nh bt k u c ni vi nhau bi mt
cnh. V d tam gic l 3-clique. nh l Mantel khng nh rng nu th vi n nh
khng cha 3-clique th n c nhiu nht n2/4 cnh. Cn nu k > 3 th sao?
Cu tr li c cho bi kt qu c bn ca Paul Turan, kt qu m u cho l thuyt
th ti u.
nh l 7 (Turan 1941). Nu th G = (V, E) trn n nh khng cha (k+1)-clique, k
2, th
2
1n
| E | 1 .
k 2
(1)
=
1
k 2 2 2
ta suy ra rng
k k n k
| E | e A + e B + e A, B +
+ (k 1)(n k )
2 2 2
2
2
k n k
1n
= 1
= 1 .
k
k 2
2
2
5. nh l Dirichlet
y ta trnh by mt ng dng ca nguyn l chung v th m Dirichlet s dng,
v chnh v ng dng ny m nguyn l ny c gn vi tn ng. N lin quan n vn
tn ti xp x hu t tt cho cc s v t. Kt qu ny thuc v l thuyt s nhng l
lun l t hp.
47 | Trn Nam Dng 6/2010
1
1
p
<
2.
q nq q
Chng minh. Cho chng minh ny, ta gi {x} l phn l ca s thc x, tc l {x} = x
[x].
Nu x l s hu t th khng c g chng minh. V th, ta gi s rng x l v t v xt
n+1 s {ax}, a = 1, 2, , n+1. Ta t n+1 s ny vo n chung
1 1 2 n 1
,1.
0, , , ,...,
n n n n
mt phng afine bc q.
[Trch t cun Extremal Combinatorics ca Stasys Jukna]
49 | Trn Nam Dng 6/2010
(1) vi mi x 0
Gi
i. Trong (1), thay x bng 1/x, ta c
1
1 1
1 f + f ( x ) = 2
x
x x
(2)
x4 x3 +1
.
x3 x2 + x
(1)
1+ x
. (1) cho ta mt phng trnh kt
1 x
1+ x
th c
ni 2 n s ny. Ta tm cc mi lin kt khc. Trong (1) ta thay x bng
1 x
2
1 + x 1 + x + 1
1+
1+ x 1 + x 1 x 1 x
f
+ 1 f
=
+
1+ x
1 x 1 x 1 1+ x
1
1 x
1 x
2
x2 +1
1+ x
1
f
f =
(2)
+
x( x 1)
1 x 1 x x
1
Nh vy, trong (2) li xut hin mt n s ph mi, l f . Nu dng li y th
x
+1
1
x2 +1
1 1
1 1 1 x
x = x2
f + + 1 f
f + + 1 f
=
(3) Ta
x( x + 1)
x x 1 + 1 1 1
x x 1+ x
x
x
1 x
tip tc nhn c mt n s ph mi, l f
. . Trong (1), ta li thay x bng
1+ x
1 x
th c
1+ x
2
1 x 1 x + 1
1
1 x 1 x 1+ x 1+ x
f
+ 1 f
=
+
1 x
1+ x 1 + x 1+ 1 x
1+ x
1+ x
x2 +1
1 x 2x
( 4)
f
f (x ) =
x +1
1+ x 1+ x
(4) vi 4 n s l f ( x), f
1
f ,
x
1 x
f
. Gii h ny nh mt h phng trnh
1+ x
bc nht 4 n, ta tm c
x2 +1
.
f ( x) =
x( x 1)
Quan st li gii ca hai bi ton trn, ta thy rng phng php tng t c th p dng
cho bi ton tm tt c cc hm f(x) tho mn phng trnh
f(x) + a(x)f((x)) = b(x) (1)
Trong a(x), b(x) l cc hm s cho, cn (x) l mt hm cho tho mn tnh cht
k(x) = x vi mi x. S k nh nht tho mn iu kin k(x) = x c gi l bc ca hm
s (x).
Cc v d thng gp v hm (x) chnh l (x) = -x, (x) = 1/x. Hm ( x) =
trong v d 2 l mt hm bc 4. C th rng kim tra hm s ( x) =
3+x
1 3x
1+ x
1 x
c bc l 3.
1 + 3x
3x
l xon
b) Tm tt c cc gi tr a sao cho hm s ( x) =
a+x
l xon.
1 ax
vi mi x thuc min xc nh ca f.
2. Gii phng trnh hm bng cch lp phng trnh
Vi nhng phng trnh hm c 2 (hoc nhiu hn) phng trnh iu kin, ta c th tm
cch kt hp cc phng trnh tm ra f(x). Phng php c bn vn l to ra cc
mi lin kt, hay cc phng trnh bng cch tnh mt gi tr bng hai cch khc nhau.
Bi ton 4. Tm tt c cc hm s f: R R tho mn iu kin
i) f(-x) = -f(x) vi mi x thuc R;
ii) f(x+1) = f(x) + 1 vi mi x thuc R;
53 | Trn Nam Dng 6/2010
iii) f =
f ( x)
vi mi x khc 0.
x2
1
1
1
x
x +1
1
1
1
=
=1+ x
x +1
x +1
x +1 x +1
x
x
x
x
f ( x + 1) = y + 1, f
, f
, f
=
=
=1
2
2
( x + 1)
( x + 1) 2
x + 1 ( x + 1)
x +1
x +1
y +1
1
( x + 1) 2 x 2 + 2 x y 1 2 x y
x + 1
f
=
, f =
, f ( x) = 2 x y
=
2
x2
x2
x
x
x
x + 1
T suy ra 2x y = y, tc l y = x. Vy f(x) = x.
Trong l lun trn, ta cn n iu kin x khc 0 v -1. Tuy nhin t iu kin f(x+1) =
f(x) + 1 ta d dng suy ra f(0) = 0 v f(-1) = 1. Vy f(x) = x l tt cc nghim ca bi
ton.
Bi ton 5. Tm tt c cc hm s f: R R tho mn iu kin
f(x2-y) = xf(x) f(y) vi mi x, y thuc R
Gii. Thay x = y = 0 vo phng trnh hm, ta c f(0) = - f(0), suy ra f(0) = 0. Thay y
= 0 v phng trnh hm, ta c
f(x2) = xf(x)
(1)
T suy ra
f(x2y) = f(x2) f(y)
Thay x = 0, ta c f(y) = f(y). Thay y bng y, ta c
f(x2+y) = f(x2) f(y) = f(x2) + f(y) vi mi x, y.
T , kt hp vi tnh cht hm l, ta suy ra f(x+y) = f(x) + f(y) vi mi x, y.
By gi ta c f((x+1)2) mt mt c th tnh theo cng thc (1), tc l bng (x+
1)f(x+1) = (x+1)(f(x)+f(1)). Mt khc, ta c th khai trin
f((x+1)2) = f(x2+2x+1) = f(x2) + 2f(x) + f(1) = xf(x) + 2f(x) + f(1).
T ta c phng trnh (x+1)(f(x)+f(1)) = xf(x) + 2f(x) + f(1), suy ra f(x) = f(1)x.
t f(1) = a, ta c f(x) = ax. Th li vo phng trnh ta thy nghim ng.
54 | Trn Nam Dng 6/2010
p
. tng ta s tnh f((r+q)2)
q
= f + f
ii) f
x
x+ y
y
iii) (x+y)f(x+y) = xyf(x)f(y)
vi mi x, y m xy(x+y) 0.
3. Tm tt c cc hm s f: R R tho mn
f(x5 y5) = x2f(x3) y2f(y3) vi mi x, y thuc R.
4. Tm tt c cc hm s f: Z Z tho mn iu kin
56 | Trn Nam Dng 6/2010
13
13 13
13
13 13 13 13
1
Nh vy, nu t f = y th ta ln lt c
13
1 y 1+ y 3 1+ y 1 1+ y
12
4 1 y 9
f = 1 y, f =
, f = 1
=
, f =
, f =
2
2
2
4
8
13
13
13
13
13
1+ y
1
1 1
Nh vy ta phi c y =
, t y = . Vy f = .
8
7
13 7
(1)
f(-1).
Ti u t hp I: Cc bi ton ti u v h cc tp hp
Gil Kalai
Bi vit ny gii thiu v cc bi ton ti u lin quan n h cc tp hp. y l mt
trong nhng bi ging ca Gil Kalai ti seminar Cc khi nim c bn ti H TH
Hungari do David Kazhdan khi xng.
Paul Erds
1. Ba bi ton m u
Chng ta s bt u bng ba bi ton kh ging nhau, t rt d n rt kh.
Bi ton I: Cho N = {1,2, , n }. Hi kch thc ln nht ca h
cc tp con ca
tho mn iu kin hai tp hp bt k thuc c phn giao khc rng? (Mt h nh vy
c gi l h giao nhau)
Tr li I: Kch thc ln nht l
. Chng ta c th t c iu ny bng cc chn
tt c cc tp con cha phn t 1. Chng ta khng th t c con s ln hn, bi t
mi cp gm mt tp hp v phn b ca n, ta ch c th chn mt tp hp vo h cc
tp hp ca chng ta.
Bi ton II: Tm kch thc ln nht ca h
bt k thuc c hp khc ?.
cc tp con ca
Vera Sos
2. Hai nh l c bn v h cc tp con vi cc iu kin giao cho trc.
nh l Erds-Ko-Rado: Mt h giao nhau cc k-tp con ca
ti a
tp hp.
64 | Trn Nam Dng 6/2010
, trong
cha
Mt phng Fano cc im x nh hu hn bc 2.
3. Php chng minh nh l deBruijn Erds bng i s tuyn tnh.
Php chng minh nh l Fisher; de Bruijn-Erds c th trnh by nh sau: Gi s rng
c m tp hp
trong h. Xt ma trn lin kt ca h: Phn t (i,j) ca ma
trn ny bng 1 nu i thuc .
S kin ct yu y l cc ct
.
y suy ra
Nh vy
.
65 | Trn Nam Dng 6/2010
u bng 0.
cc tp con ca N
. Lubell tm c mt php
trong l mt tp hp trong h,
l mt khong lin tc i vi .
l hon v vng
k! (n-k)!
Paul Turan
Chng minh nh l Turan: Thc s nh l Turan khng kh; gn nh cch tip cn
no cng c th thnh cng. Sau y l mt cch tip cn nh vy: n gin, ta xt
trng hp tam gic. Xt nh v vi bc ln nht v chia cc nh cn li ca th thnh
hai phn: A cc nh k vi v, B l cc nh cn li. By gi ch l cc nh thuc
A lp thnh mt tp hp c lp (tc l khng c cnh ni gia cc nh ca A). Vi mi
nh thuc B ta xo i tt c cc cnh cha nh ny v thay vo , ni nh ny vi tt
c cc nh thuc A. rng trong th mi, bc ca mi nh u khng nh hn
bc th ban u. V, hn na, th mi l th hai phe (trong A l mt phe).
Cui cng ta ch cn chng minh l vi th hai phe th s cnh l ln nht khi hai phn
c s nh cng gn nhau cng tt.
Sau y l mt chng minh khc. Xo i mt nh ca th G vi n+1 nh khng ch
. S cnh ca th cn li khng vt qu
. Thc hin iu ny i vi tt c cc
nh v ch rng mt mt cnh c tnh n-1 ln. Ta thu c rng s cnh trong G (v
67 | Trn Nam Dng 6/2010
. nh gi
Khi 1
Khi 2
Khi 3
Khi 4
Trn hnh v m t cch ghp hnh ch nht 10 x 16. Hnh ch nht 2010x2008 c th
c to thnh t cu hnh trn nh sau:
+ Thm dng bng cch chn thm cc khi c dng
Bi 4.
p dng bt ng thc AM-GM, ta c
suy ra
Hn na, ta li c
V vy,
74 | Trn Nam Dng 6/2010
(1)
By gi, s dng bt ng thc c bn
ta suy ra
tc
(2)
Kt hp (1) v (2), ta c ngay kt qu cn chng minh. ng thc xy ra khi v ch khi
Nhn xt.
nh gi
l kh c bn v t nhin, ng
, ta s dng iu kin
n y, ta c nhiu phng hng chng minh khc nhau, trong c cch trnh by
trong li gii.
Bi 5.
Cch 1. Ta nhn xt rng vi iu kin ca bi th vi mi h thuc {1, 2, , n} th tp
hp cc i biu h nhm bt k s n t t nht h nc. Tht vy, h nhm gm hk i
din, m mi nc ch c k i biu suy ra s nc c i din trong h nhm ni trn
khng th di h nc.
Ta gi tnh cht h nhm bt k c i biu ca t nht h nc l tnh cht (*). chng
minh bi ton, ta chng minh rng ta c th chuyn bt cc i din ra khi cc nhm sao
cho
1) Mi nhm ch cn li mt i din
2) iu kin (*) vn c tha mn
R rng nu khi ta chn cc i din cn li trong phng th chnh l n ngi tha
mn yu cu bi ton, v theo iu kin (*) vi h = n th cc i din ny s l i biu
n t n nc.
Ta chng minh khng nh ni trn bng cch s dng nguyn l cc hn. Trong cc
cch chuyn bt cc i din ra khi cc nhm sao cho iu kin (*) vn c tha mn,
chn cch chuyn c s i din c chuyn ln nht. Ta chng minh rng vi cch
chuyn ny, mi nhm ch cn li 1 i din.
75 | Trn Nam Dng 6/2010
bng
2 bn ta c
.
vi ai {0, 1, 2}.
Trng hp 1: cc ai thuc tp {0, 1}, Khi a0 + a1 + + ak = 2p.
4n c biu din tam phn l
(do ai = 0 hoc 1) v theo nh l Lucas, ta
c
nn
Nhn xt.
V nh l Lucas khng c s dng nn th sinh khi s dng phi chng minh
li nh l ny.
Cng c th trnh by li gii trc tip khng thng qua nh l Lucas, tuy nhin
c l khng th trnh khi vic s dng h tam phn v l lun t hp di y.
Cch tip cn ca bi, yu cu chng minh S2n + 1 khng chia ht cho 3 c hai
mc ch: 1) Kim tra xem th sinh c tnh c S2n khng? V y cng l ch
cho im.
2) a ra bn cht t hp ca
theo m-un.
* hon chnh li gii, chng ti trnh by cch chng minh nh l Lucas.
nh l Lucas. Cho m v n l cc s nguyn khng m, p l s nguyn t v
m = mkpk + mk-1pk-1 + + m1p + m0
n = nkpk + nk-1pk-1 + + n1p + n0
l cc biu din p phn ca m v n tng ng. Khi
.
Chng minh. Ta lm vic trn cc a thc vi h s c xt theo modulo p. Do
vi mi k = 1, 2, , p-1 nn ta c
(1+ x)p 1 + xp (mod p)
T bng quy np ta suy ra
(mod p)
Nh vy ta c
(mod p)
H s ca xn v tri l
v phi l
Bt ng thc: Mt s v d v bi tp chn lc
1. (USA MO 2004) Cho a, b, c l cc s thc dng. Chng minh rng
(a5 a2 + 3)(b5 b2 + 3)(c5 c2 + 3) (a+b+c)3
2. (IMO 2005) Chng minh rng nu a, b, c l cc s dng c tch ln hn hay bng 1
th
a5 a2
b5 b 2
c5 c 2
0
+
+
a 5 + b 2 + c 2 b5 + c 2 + a 2 c5 + a 2 + b 2
1i < j n
i =1
2
i
2
j
ai2 = 1,
i =1
bi2 = 1, ai bi = 0,
i =1
i =1
2
i =1
11. (IMO Shortlist 2007) Cho a1, a2, , a100 l cc s thc khng m tho mn iu kin
a12 + a22 + + a1002 = 1. Chng minh rng
a12a2 + a22a3 + + a1002a1 < 12/25.
12. IMO Short List 2003) Cho n 2 l s nguyn dng v x1, x2, , xn, y1, y2, , yn l
2n s thc dng. Gi s z2, z3, , z2n l cc s thc dng sao cho z2i+j xiyj vi mi i,
j thuc {1, 2,,n}. t M = max{z2, z3,, z2n}. Chng minh rng
M + z 2 + z 3 + ... + z 2 n
2n
x1 + ... + x n y1 + ... + y n
n
n
13. Cho a1, a2, , an l cc s thc sao cho a12 + a22 + + an2 = 1. Tm gi tr ln nht
ca biu thc a1a2 + a2a3 + + an-1an.
14. Cho x1, x2, , xn l cc s dng. Gi A l s nh nht trong cc s
x1 , x 2 +
1
1
1 1
, x3 + ,..., x n +
, , cn B l s ln nht trong cc s ny. Chng minh
x1
x2
xn 1 x n