Radyo

KRESEL LETfiM ORTAMI
ve YEREL RADYOLAR
Nilfer TMS-NALAOLU*
Kreselleflmenin dinamikleri
1980lerden itibaren sosyal bilimlerin temel arafltrma konularndan birisini kreselleflme sreci ve bunun yerel ile olan gerilimleri oluflturmaktadr. McLuhann evrensel ky benzetmesiyle iflaret ettii, birbirlerinden giderek daha fazla haberdar
olan bir dnya dzenine denk dflen kreselleflme, kresel lekte iflleyen, snrlar aflarak toplumlar ve kurumlar yeni zaman-mekn bileflimlerinde birbiriyle btnlefltirip balayarak,
gerekte ve deneyimde dnyay birbirine daha baml duruma getiren sreler fleklinde tanmlanabilir. Bylelikle kreselleflme dnyann eflitli paralarnn artan iliflkililik, etkileflim ve
karfllkl bamllk iinde olmas halini anlatmaktadr. Bu anlamyla da, kimi zaman uluslararaslaflma ve ulusstleflme ile
ayn anlamlarda kullanlmakta, siyasal parametrelerce tanmlanmfl meknsal snrlarn afllmasn vurgulamaktadr.
* Ankara niversitesi letiflim Fakltesi, Radyo Televizyon Sinema Blm retim yesi
64 RADYO ve RADYOCULUK
Her toplumsal geliflmede ortaya kan oklu yaplaflma, kreselleflme iin de geerlidir ve bu anlamda kreselleflmenin dier yzn yerelleflme oluflturmaktadr. Baflka ifadeyle, yerellik
ya da yerelleflme, kreselleflme srecine verilen bir cevap olarak da okunabilir. Bu anlamda, kreselleflme kamusal zamann her geen gn mekan boyunca daha trdefl ve evrensel
(Harvey, 1996:300) hale gelmesi ise; yerelleflme, bu trdefl ve
evrensel klnana karfl zgl deneyimlerin/kimliklerin bir karfl
koyufludur. Kreselleflme ulus-devletlerin etkinlik alanlarnn
ulusst mekanizmalara devri ise, yerellik zerklik dorultusunda yeni basklar yaratarak afla doru inen bir olgudur
(Giddens, 2000:25). Kreselleflme orada uzak diyarlarda olan, yakna ve tandk hale getiren bir sre ise, yerellik, burada
hemen yanmzda olann gn yzne kmasdr. Kreselleflme
olgusunun dinamikleri flyle zetlenebilir:
Evrenselleflme - zglleflme: Kreselleflme, eliflkili gibi grnse de, modern toplumsal yaflam evrensellefltirir ya da yaygnlafltrrken, ayn zamanda yerel ya da geleneksel olan da
glendirmektedir.
Benzeflme - farkllaflma: Kreselleflme dnyann grnrde
benzeflmesine yol aarken (McDonalds rneinde olduu gibi, ayn tketim kalplarnn yaygnlaflmas ya da insan haklarnn, kadn, ocuk haklarnn evrenselleflmesinde olduu gibi),
dier yandan farkllklar da belirginlefltirip glendirmektedir
(kltrel kimlik taleplerinin, dinsel ve milliyeti radikalizmlerin
glenmesi gibi).
Younlaflma - paralanma: Kreselleflme ulusal snrlar tesinde yeni, kresel, blgesel ve ulus tesi topluluk ve rgtlenmelere yol aarken (Avrupa Birlii rgtlenmesi, Greenpeace r-
Nilfer Timisi-Nalaolu 65
gtlenmesi ve eylemleri gibi), ayn zamanda topluluklar hem

ulus iinde hem de daha kk birimlerde paralamaktadr (eski Yugoslavyann, ekoslovakyann paralanmas gibi).
Merkezileflme - adem-i merkezileflme: Kreselleflme egemenliin dalmn, bilgi/enformasyonun yaylmasn, karar
verme srelerini bir yandan daha merkezi hale getirirken
(ulus-tesi iletiflim flirketlerinin tekelleflmesi, ABnin karar verme sreleri gibi), dier yandan bunlarn ve de ulusal, ayn zamanda da, adem-i merkezileflmesine yol amaktadr (aznlk
haklarnn kabul gibi).
Ardflllk - ayn andalk: Kreselleflme zaman ve mekn yaknlafltrarak farkl uygarlklar, yaflam biimlerini, toplumsal
pratikleri, kimlikleri birbirine yaknlafltrr ya da melezlefltirirken, ayn zamanda onlar birbirinden uzaklafltran da bir sretir (McGrew,1992:74-75). Feminist sylem kreselleflirken bir
yandan, sorunlarnn benzerlii zerinden dnyann farkl
din/dil/etnikliklerinden kadnlar arasnda uluslararas bir dayanflma yaratmfl, ancak ayn zamanda da Batl ve/veya Beyaz
kadnla Doulu ve/veya Siyah kadnn nasl farkl kadnlk
halleri, sorunlar ierisinde olduklarn grmelerine yol amfltr.
Yerelliin deiflen anlam,

yerel kimlikler ve radyo
letiflim teknolojilerindeki geliflmeler, kreselleflmenin yukarda sralanan dinamiklerinin gn yzne kmasnda yaflamsal
olmufltur. Teknolojik geliflmenin sunduu iletim imknlar dahilinde, mesajlar birbirinden uzak mesafeler iindeki insanlar
tarafndan ulafllabilir hale gelirken, fiziksel ortam ve toplumsal

iliflki arasndaki zorunlu ba da ortadan kalkmfltr:
Fiziksel olarak yalnz olmak, sosyal olarak yalnz olmakla efl anlaml olmaktan kmfltr (Meyrowitz, 1985:115).
Baflka ifadeyle, yerel kimlik aidiyetleri gelifltirebilmek ya da koruyabilmek iin, corafi yaknlk zorunlu olmaktan kmfltr: Artk yerellik, sadece fiziksel/corafi yaknl, bir aradal anlatan
bir fley deil; uzak mesafelere ramen yaflanabilen, korunabilen
toplumsal iliflkilerdeki yaknlk olarak yaflanmaya/anlafllmaya
bafllanmfltr. Buna bir rnek, Almanyadaki Trk iflilerinin bir
yandan oradaki topluma eklemlenirken, dier yandan da, diyelim ki, Kayserili kalmay becerebilmeleridir.
zetle sylenirse, kreselleflmeye paralel giden bir sre olan
yerelleflme, hem kreselleflmenin dinamiklerinin bir sonucudur, hem de kreselleflmeye bir diren olarak ortaya kmfltr.
Bu direncin ortaya kt en belirgin alan ise, kimlikler alan olmufl, etnik, dinsel, kltrel vb. kimlikler zerine bir yeniden dflnme sreci bafllamfltr. Bu arada, farkl ya da benzer kimliklerin birbirlerinden haberdar olma ve kendilerini ifade etme
koflullar, teknolojik geliflimin yaratt olanaklarn, bu kimliklerin oluflturucusu simgesel/kltrel mesajlar, zaman ve mekn
boyunca yaymasnda aranabilir. flte, yerel radyolarn ncs
olan korsan (ticari ya da politik) radyolar, insanlarn zorla iine
sdrlmaya alflldklar ortak kimliklere karfl bir diren olarak
karflmza kmaktadr. Benzer flekilde, topluluk radyolar da,
kimlik mcadelesinin bir parasn oluflturmaktadr. Ancak
flimdi, yerel radyolara gemeden nce daha sonralar geliflmekte olan lkelerin deneyimlerine de rnek oluflturacak
olan- Bat Avrupada yayncln yerelleflmesi olgusu ile nedenlerini grelim.
Yaynclkta yerelleflmenin nedenleri

1960larn sonu ve 1970lerin bafllarndan itibaren Avrupa yaynclk sistemi giderek farkllaflan bir srecin iine girmifltir.
1980lerin ortalarna kadar sren bu deiflim sreci, temel olarak yaynclk zerindeki devlet tekelinin krlmas ve serbest piyasa kurallarnn bu sisteme hkim olmaya bafllamasyla sonlanmfltr. Bu sre ierisinde temel deiflim kendisini gstermektedir:
Elektronik iletiflim aralarn toplum asndan daha fazla
eriflilebilir hale getirmek.
Radyo ve televizyon sistemindeki merkeziyeti yapy deifltirerek yerellefltirmek.
Yaynclk sistemindeki siyasi nitelikteki bask ve ynlendirmeleri ortadan kaldrmak.
Bu deiflim srecini hazrlayan koflullar, Avrupann kendi dinamiklerinden kaynaklanan ekonomik, toplumsal, siyasal deiflimlere bal olduu kadar, ekonomik ve kltrel retimin
uluslararas karfllkl bamllnn giderek artmasna da dayanmaktadr. Bu durum iletiflim srecinde kreselleflmenin de
bafllangcdr. Kreselleflme, iletiflim srecinde teknolojik, ekonomik, siyasal, toplumsal dayanaklara sahiptir. Bunlar ayn zamanda yerel yayn sistemlerinin de alt yapsn oluflturmufltur.
Yaynclk alannda yerelleflmeye neden olan siyasal/toplumsal, ekonomik ve teknolojik nedenlere ksaca bakacak olursak
karflmza flyle bir tablo kmaktadr. Ancak nce bir hatrlatma: Bilindii gibi, Amerika Birleflik Devletlerinden (ABD) farkl olarak, Bat Avrupada radyo/televizyon yayncl devlet te-
keli olarak yaplanmfltr. Bunun nedenleri de, 20. yzyln bafllangcnda geliflmeye bafllayan yeni Avrupa kimliinde aranmaldr. Birinci Dnya Savaflnn ertesinde yeniden biimlenmeye bafllayan Avrupa devletlerinin corafi ve toplumsal snrlar, bu snrlar iinde ortak bir kimliin yaratlmasnn aralarna ihtiya gstermekteydi. Bu ortak kimlii, kaynaflma ve toplumsal destei yaratacak olan aralar arasnda, iletiflim aralarnn gc inkar edilemezdi. Ayn zamanda rekabete olanak
tanyacak bir ekonomik pazarn henz yeni yeni gelifliyor olmas, zel giriflimin fazla miktarda yatrm gerektiren radyo ve
televizyon alann devlet eline brakmasna neden olmufltu.
Amerikada kitle iletiflim aralar ticari bir anlayfln rn olarak geliflirken Avrupada devlet tekeli hakim klnmflt.
Ayrca Avrupa yaynclk sistemini biimlendiren bir dier neden de, iletiflim aralarnn kamusal hizmet anlayflyla dzenlenmesi gerektii dflncesi olmufltur. Kamu hizmeti yayncl anlayfl, iletiflim aralarnn topluma karfl sorumluluu olduu inancna dayaldr. letiflim aralar bu sorumluluunu,
ulus devletin snrlar iinde yaflayan tm kesimleri bir yurttafl
olarak kabul edip, onlarn toplumla btnleflmelerini salayacak bir yaynclkla yerine getirecektir.
Ayrca yine, yayncln, toplumun btn kesimlerinin kendilerinin de temsil edildiklerine inanacaklar flekilde oulcu
olmas da gerekecektir. Kamu hizmeti anlayflnn temeli;
yap ve hizmet olarak mmkn olan en yksek hizmet dzeyini yanstan bir yayn ierii ile, toplumun ykselmesini ve geliflmesini salamaktr (Wedell ve Crookes,1994).
Ksaca kamu hizmeti yayncl, iinde yer ald ulusun btn/ortak kar ve zevklerine seslenebilmek kadar, kk ve
byk gruplara, ounluklara ve aznlklara da ayn anda hizmet edebilmek zelliklerini taflmak iddiasndadr.
Ancak 1960lardan itibaren Avrupa lkeleri, toplumsal dinamiklerin ivmesiyle siyasal tercihini benzerlikten farkllklar tanmaya, merkezileflmeden yerinden ynetime, kamu tekellerinden zel giriflime doru deifltirmeye bafllamfltr. Ulus devletler iindeki kltrel, toplumsal, zellikle de etnik farkllklar
benzefltirme politikasndan ziyade, farkllklarn tannmas
politikasna doru bir geifli zorlamfltr. Bunda kinci Dnya
Savafl sonras dnemde Avrupa lkelerine iflgc olarak dalan farkl etnik aznlk gruplarn kendi yerel kimliklerini yaflatma mcadeleleri kadar, farkl dil/mezhep/etnik ya da kltrel
zellik taflyan ayn lke vatandafllarnn, 1960larn radikal kltrel iklimi iinde kendilerini siyasal, kltrel olarak ifadelendirme arayfllarna girmeleri ve mevcut yaynclk anlayflnn
teksesli niteliini elefltirmeleri de olduka etkin olmufltur.
Devlet eliyle dzenlenen iletiflim aralarnn ideolojik yanllna dikkat ekilmifl, bunlarn katlmc demokrasinin aralarndan biri olmas istei dile getirilmifltir (Berrigan, 1977 : 17). Bu
afladan gelen toplumsal/siyasal bask ve talepler, Bat Avrupadaki merkezi nitelikli yayncln, yerelleflmesini getiren nedenlerden birisi olmufltur.
Ekonomik nedenlere bakacak olursak: Kreselleflmenin ekonomik aya, fordist retimden post-fordist retime, yani; fabrika tipi retimden, esnek retime geifle dayanmaktadr. Nitekim, 1950-1960 arasnda dnya ekonomisi otomotiv, tekstil
gibi geleneksel sanayi dallarna dayanmaktayken, 1970li yllarla birlikte bu geleneksel sanayi dallarnda yaflanmaya bafllanan
kriz, sanayicileri yeni geliflen elektronik ve telekomnikasyon
gibi sanayi dallarna yneltmifltir. Bu sektrde tketici talebi-
nin artmas, beraberinde krll da getirmifltir. Bankalar, yaynevleri ve yazl basn gruplar elektronik yayncla yatrm
yapmay iinde bulunduklar ekonomik krizi aflmann bir
uzants olarak grmfllerdir. Dolaysyla, 1970lerden itibaren
radyo ve televizyon sektrne yatrm yapmak, yalnzca siyasi
deil ayn zamanda ekonomik adan da nemli hale gelmifltir.
kinci Dnya Savafl sonras yaflanan bir dier nemli deifliklik de, ABD merkezli ok uluslu flirketlerin yatrmlarn Avrupa, Kanada ve Avustralyann geliflmifl blgelerine ynlendirmeleri olmufltur. Ayrca, savafl ncesinde yatrmlar ham madde temini iin yaplrken, 1960lardan sonra bunlar mamul
madde ve servis retimine ynelmeye bafllamfltr. Yatrmlarn niteliinin bu flekilde deiflmesi, kanlmaz olarak uluslararas iletiflim aralarn ve ieriklerini de dorudan etkilemifltir. Nitekim, Schiller bu sreci Amerika temelli okuluslu flirketlerin, Avrupaya alma politikasnn bir sonucu olarak grmektedir. Yazara gre, reklamclk ve tantmn yeni bir sektr
olarak giderek genifllemesi, bu sektrn yer alaca yeni mecralarn da genifllemesini gerektirmektedir. retim biimlerine
uygun tketim kalplarnn yaratlmas ve kitlelere benimsetilmesi de reklam sayesinde mmkn olmaktadr.
Oysa Avrupann devlet kontrolne dayal iletiflim dzeni, reklamcln yeni potansiyeline karfllk verecek ortam salayamamaktadr. Bu yzden kimi hi reklam almayan, kimi ise snrl sayda reklam alan Avrupa radyo televizyon sisteminin,
yeni yatrm yaplan sektrlerin ihtiyalarna karfllk verecek
biimde yeniden dzenlenmesi gerekmifltir. Kitle iletiflim
aralar, reklamn kamuya ulaflmasnn en etkili yoludur ve bunun iin de, reklam verenlerin btn kitle iletiflim aralarn
kullanabilmeleri gerekmektedir. Yazl basnn ulaflt kitle ve

aracn niteliinden kaynaklanan snrllklarn yannda, radyo
ve televizyonun avantajlar gz ard edilemeyecek boyutlardadr. Reklamlarn, sadece dergi ve gazetelerde deil, araba ve
mutfak radyolarndan, televizyon ekranlarna kadar her yerde
olmas gerekmektedir. Bu anlamda da, her yafl ve kesimden
tketiciye ulaflmay olanakl klan elektronik iletiflim aralar,
ekonominin gerektirdii dolaflm salayacak bir dzenlemeye
kavuflturulmaldr.
Dolaysyla, yaynclktaki yerelleflmenin arkasnda yatan ekonomik nedenlerden bir dieri de, farkl farkl tketici kesimlerine ulafllarak pazarn bytlmek/eflitlendirilmek istenmesidir. Bu arada, uluslararas flirketlerin bu yndeki basklarnn
yannda, Avrupadaki sanayi/retim merkezlerinin oalarak
yerellere de kaymaya bafllamas, yerel yayncl teflvik eden
unsurlardan birisi olmufltur. Yerel retim merkezlerinin artarak geliflmesi ve kendi rnlerini yerel pazarda duyurma ihtiyalar, devlet tekeline dayal bir iletiflim dzeninin deifltirilip,
Avrupa iletiflim sisteminin merkezden yerele doru evrilmesinde nemli bir itici g oluflturmufltur.
Son olarak yaynclk alannda meydana gelen teknolojik yenilikler de yayncln ayn anda hem yerelleflmesini hem de kreselleflmesini getirmifl, baflka ifadeyle ulus-devlet merkezli niteliini zorlamfltr. rnein kablolu televizyon ile uydu yaynlar, iletiflim srecinin nitel ve nicel doasn deifltirmifltir: Yaynlar lke snrlarn aflmfl ve programlar eflitlenmifltir. Bu
durum karflsnda bir yandan giderek yaynclkta devlet tekelini savunmak zorlaflmfl, dier yandan ulusal yayn kurumlar
kendi yaynclk anlayfllarn gzden geirmek zorunda kalmfltr. Ulusal tekellerin, uluslararas uydu yaynlaryla ve kablo-
lu televizyonun yaratt seme zgrlyle yarflabilmesi

mmkn olmamfltr (Grandi, 1978 : 49). Teknolojik geliflmelere radyo yayncl asndan bakldnda ise, kinci Dnya Savafl sonras radyo alannda meydana gelen geliflmelerin yeni
bir frekans dalm dzeninin ortaya kmasna neden olduu
bilinmektedir.
Teknik geliflmeler FM (Frekans Modlasyonu) avantajlarn
gzler nne sermifltir. FM sayesinde yayn alanlarn blgelere ayrarak dzenlemenin mmkn olmas, yerel ve blgesel
radyo kavramnn yeniden gzden geirilmesini salamfltr.
Transistrl radyolar ise radyoyu kiflisel bir dinleme arac haline getirirken, ayn zamanda radyo dinleyicisi saysnn hzla
artmasna neden olmufltur (Charon, 1992 : 103). Bugn ise, artk internet sayesinde ulusal radyolar gibi, yerel radyolar da,
kresel dzeyde dalmfl alclara bireysel olarak seslenme
olanaklarna kavuflmufltur.
zetle sylersek siyasal/toplumsal, ekonomik, teknolojik, nedenlerle yaynclk sistemlerinin ulusal tekellerden uluslartesi ortaklklara kaymas, bir yandan trdefllik yaratrken, dier
yandan da, ulusal ve uluslararas dzeylerde farkl kimliklerin,
deneyimlerin karfllaflmasna olanak vermifl, bylelikle ortak
bir kimlii ve deneyimi paylaflan topluluklarn bir araya gelmesinin de koflullarn yaratmfltr. Bafllarda da belirttiimiz gibi, yerellik artk ortak bir meknda var olmaya bal olmaktan
kmfl, kresel dzeyde dalmfl olsalar bile aralarnda belirli
bir ortaklk olduuna inanan gruplar/kimlikleri anlatr hale gelmifltir, yerel radyolar da bu kimliklerin nemli bir arac olmufltur*.
Yerel radyolar, yerel kimlikler iliflkisi konusunda, Sevda Alankuflun Habercinin Elkitab
dizisinin birinci kitap Medya ve Toplumdaki Demokratik bir Medya Ortam iin Yerel/Sivil Medya: mknlar ve rnekler bafllkl yazs ile Beybin Kejanlolunun yine ayn alflmadaki, Medya ve Toplum liflkisi ve Kreselleflmenin Sunduu Olanaklar; Mine Gencel
Bekin Yerel Politika ve Yerel Medya yazlar birlikte okunabilir (editrn notu).
*
Bat Avrupadan yerel radyo rnekleri

Radyo yaynclnda yerellik tartflmalar iki konuda younlaflmfltr. Yerel olannn tanmlanmas ve yerel yayn kurumlarnn yapsal dzenlenmesi. Yerel kavram zerinde ortak bir tanm yapmak Avrupa lkelerinin btn iin zordur. lkeler
kendi corafik ve kltrel yaplarna uygun tanmlar gelifltirmifltir. Baz lkelerde corafya olarak kk bir blge yerel
olarak tanmlanrken, bazlarnda belli bir organik btnl
olan insan topluluklar yerel kavram kapsamnda dflnlmektedir. Stavitsky, yerel medyalarn genel dayanaklarn dikkate alarak ikili bir snflandrmaya gitmifltir: Buna gre, Corafi yerellik, radyo sinyallerinin erifltii ya da siyasal parametreler sonucu tanmlanmfl olan bir corafi alana tekabl etmektedir. Bu tanmlanmfl snrlar iinde, program retimi ve
datm corafi ya da siyasal alann gereklerini dikkate almak
durumundadr. Amerikan ticari gelenei iinde tanmlanan
yerel yaynclk corafi yerellik kapsam iine girmektedir.
Benzer biimde lkede devlet eliyle kurulmufl, geliri devlet tarafndan ve ruhsat cretlerinden karfllanan kamusal hizmet
kurulufllar olan ulusal yerel radyolar corafi yerellik iin rnek oluflturmaktadr. Toplumsal yerellik ise paylafllan kltrel zevkler, deerler ve karlar asndan ortaklk gsteren
toplu ya da dank gruplar tanmlamak zere kullanlmaktadr. rnein Avustralya yerlilerine seslenen Aboriginal Radyo
ortak bir kltr ve tarihi paylaflan ancak fiziksel snrlar olarak
bir arada olmayan yerli topluluklarna yayn yapmaktadr. Dolaysyla toplumsal yerellik, corafi snrlardan ziyade paylafllan
ortak deerleri yayn politikasnn merkezine oturtmaktadr.
Bu anlamda yaynn izlendii ya da dinlendii alan birbirinden
olduka uzak ya da snrl bir alan olabilir. Elektronik sinyalle-
rin ulaflt alann ulusal, blgesel ya da yerel olarak tanmlanmas dflnda toplumsal yerellik, yaynn yneldii hedef izleyici/dinleyici kitlesinin ortak zelliklerini n plana karmaktadr (Stavitsky,1994; Timisi, 2000). Toplumsal yerellik, kresel
karfllaflmalarn da sonularndan birisi olmufltur.
Toplumsal yerellie rnek:

Topluluk radyolar
Toplumsal yerellik iin rnek oluflturabilecek olan Topluluk
radyolar, bafllar, hkmet yardmlar ve yerel vergilerden
gelirlerini salayan, belirli bir corafi blgeye ya da ortak dflnce ve deerlere sahip toplu ya da dank gruplara seslenen radyolardr. Bu radyolar arasnda dinsel topluluklar, etnik
gruplar ve kadnlar tarafndan sahip olunan ya da iflletilenler
baflta gelmektedir. Dzenli yayn akfllar ve srekli personelleri yoktur. Radyo yaynlar gnll bir topluluk tarafndan yrtlmekte bu nedenle profesyonellik yaynlarn yrtlmesinde bir unsur olarak aranmamaktadr. Topluluk radyolar, mahalle radyosu, zgr radyo, yakn radyo, komflu radyo,
dernek radyosu gibi adlarla da anlmaktadr. Bu deiflik anlamlandrmalarn anlam, ayn olgunun Avrupann deiflik yerlerinde deiflik biimlerde ortaya kmakta olufludur. Ancak
bu durum, ayn trde radyolar iin her zaman ayn tanm kullanamayacamz da gstermektedir. rnein bazen topluluk radyosu, yalnzca corafi dzeyde kullanlmakta olabilir ki
bu durumda yerel radyo ile efl anlamldr ve ticari istasyonlar
da kapsayabilir. teki kapsamlarda kullanldnda, corafi dzeylerle hi ilgisi olmayabilir, yalnzca topluluklarn grfllerini, karlarn, zevk ve ihtiyalarn kapsayabilir (Wedel, 1991 : 44).
Topluluk radyolar genellikle; birden ok radyo ile ayn yayn

frekansn paylaflan ruhsat sahipliini de anlatmaktadr. Dzenli gelirleri olmayan bu radyolar, topluluun gnll katlmlaryla ayakta durmaktadr, profesyonel bir personelleri
yoktur. Topluluk radyosu anlayfl ile kamu hizmeti anlayfl
arasnda yakn bir iliflki mevcuttur. Kurumsal olarak her ikisi
birbirinden ayrdr, ancak topluluk radyolarnn amac da kamuya hizmet vermektir. Nitekim, baz lkelerde topluluk radyolar, yerel kamu tekelleri tarafndan iflletilmektedirler ve kamusal parasal destek almaktadr. talyann yeni radyo ve televizyon yasas ticari ama gtmeyen topluluk/mahalle radyolarnn, 07:00-21:00 saatleri arasnda kalan srenin yarsnda kltrel, etnik, siyasal ya da dini konular ieren kendi rettikleri
programlar yaynlamalarn zorunlu klmakta, bu tr istasyonlarn telefon ve elektrik faturalarnn yzde 50sinin, haber
ajansna kadar abone olacaklar haber ajanslar masraflarnn
yzde 80inin, devlet sbvansiyonu ile karfllanmasn kabul etmektedir.
Ticarileflme, topluluk radyosunun ruhuna aykrdr. Avrupada
yerel radyolarn ortaya kfl kamu tekellerine bir tepki olarak
biimlenmiflse de, Amerikada topluluk radyolar ticari radyolarn karlarna bir tepki olarak ortaya kmfltr. Yerel topluluk
yaynlarnn nemli bir yan, rekabet ettii ticari yaynclardan
daha deiflik bir yayn tr retmesidir. Yerel yaynclk, ticari
yaynclara ekici gelmeyen, yerel aznlk isteklerine ve ihtiyalarna seslenebilmektedirler. Bu tr istasyonlarn ou, kastl
olarak profesyonellik karflt bir siyaset izlemekte ve bylece
profesyonel retim ve habercilik konusunda geerli olan resmi ve kalplaflmfl yaklaflmlara baflkaldrmaktadrlar. Bu tr
servislerin bir baflka nemli yan, yerel yapmc ve muhabirle-
re, profesyonel yayncln hiyerarflik ve resmi yapsna girme

imkn tanmasdr.
Ulusal yerel radyolar ve ticari amal bamsz yerel radyolar
dflnda kalan ve belli bir corafi snr iinde ya da kresel dzeyde yayn yapan topluluk radyolarnn temel amac; dinleyicilerini ortak bir kimlik ya da deneyim evresinde bir araya getirmektir. Belirli bir etnik ya da dinsel aznlk yelerinin bir araya gelerek yrttkleri radyolar yannda, farkl farkl etnik ya
da dinsel gruplarn bir araya gelerek oluflturduklar topluluk
radyolar da mevcuttur. 1983de Norvete, Osloda yayna bafllayan ve Gmen Radyolar anlamna gelen Radio Tellus 9
dilde yayn yapmaktadr. Bunlar ince, ngilizce, Krte, Norvee, spanyolca, Trke, Tamil, Urdu ve Vietnam dilleridir.
Yaklaflk elli kiflilik gnllden oluflan yayn ekibinin yarsn
kadnlar oluflturmaktadr. Bu say iinde Norveliler olduka
azdr. Benzer biimde Hollandada, Etnik Aznlklar Yaynclk
Kuruluflu (Stichting Omroep Allochtonen-STOA) ise Hollanda da yaflayan etnik olarak farkllk gsteren aznlk gruplarn
temsilcilerinin bir araya gelmesiyle kurulmufl olan bir tr bask grubudur. Aznlklarn medyadaki temsillerinin izlenmesi
kadar, iletiflim aralarna sahip olmalarnda tavsiye ve teflvik
edici bir kurul olarak 1986da kurulmufl ve Hollanda Kltr ve
Salk Bakanl tarafndan resmi olarak kabul edilmifltir.
1989dan itibaren ise hkmet tarafndan dzenli olarak finanse edilen STOA, Hollanda Yaynclk Sistemi NOSta resmi
olarak temsil edilmektedir. STOAnn giriflimleri sonucu Hollanda hkmeti aznlklara ynelik yaynlar yapma amacn taflyan kurumlar teflvik etmek, ve mali destek vermek zere giriflimlerde bulunmufltur.
Dier taraftan Norvete topluluk radyosunun etnik bir yerel

grubu temsil eden Samiler arasnda geliflimi aznlklarn kimlik mcadelesinde nemli bir yeri oluflturmaktadr. Sami dilinde yayn yapan radyo yannda, kimi yerel Norve radyolar
ve Hristiyan radyolar Sami dilinde yaynlar yapmaktadr. Samiler tarafndan kurulan ve Sami dilinde yayn yapan radyo istasyonlar Guuvdageainnu Lagasradio, Radio Siellan ve Radio
Ofelas tr. Bu radyolarn politik rol ise ikili bir biimde kendini gstermektedir. Birincisi, Sami radyosu araclyla etnik
kimliklerin farkllklarnn tannmas iin bir meflruiyet ortam
yaratmak. kinci ve daha dorudan tanmlanan bir politik
ama ise, Sami topluluu iinde etnik bilinci ykseltmek ve
topluluk iinde aktif politikay zendirmek. rnein bu radyolardan bazlar seimlerde parlamentoya aday olmak zere Sami topluluu yelerine arda bulunmakta, onlar teflvik edici bir politika yrtmektedir. Sami topluluunun pek ok yesinde var olan korku, etnik kimlikleri nedeniyle eflitli biimlerde hakszla urayabilecekleridir ve bu nedenle topluluun
yelerinin bir ksm kimliklerini Sami olarak aklamaktan imtina etmektedir. Radyo Ofeals Sami topluluu arasndaki bu
korkuyu ortadan kaldrmaya ve topluluu etkin hale getirmeye alflmaktadr. Radyo Ofelas, Gmen Radyosu/Radyo Tellus ve dier aznlk radyolaryla da iflbirlii ierisindedir.
Fransada radyo ve televizyon yaynlarnn yerelleflmesine olanak veren yeniden dzenleme sreci, zellikle aznlk gruplarn kamusal basksnn bir sonucu olmufltur. 1981den bu yana
yaklaflk 30 topluluk radyo istasyonu kurulmufltur. Bunlar arasnda Afrika ve Asyal aznlklarn, Polonyal ve Portekizlilerin
sahip olduu radyolar baflta gelmektedir. Bu radyolar dier
zel radyolara oranla, dinleyicilerin aktif desteklerini kazan-
mfllardr. Reklam almalarna izin verilen bu radyolar, reklam

verenlerin ierik zerindeki mdahaleleri endiflesiyle reklam
almaktan kanmaktadrlar. Fransada topluluk radyolarna
destek veren iki kamusal rgt mevcuttur. Sosyal Yardm Fonu (Fonds daction Sociale-FAS), gmen iflilere ve ailelerine
parasal yardm yapmak amacyla kurulmufl olan bu fon, Fransz hkmetinden destek almaktadr. Elektronik Yaynclk
Yardm Fonu ise, ticari radyolarn reklam gelirlerinden toplanan zorunlu bir para ile oluflan bir yardm fonudur. Her iki fon
yaklaflk 30 topluluk radyosuna maddi destek salamaktadr
(Boucaud, 1994 : 89).
Trkiyedeki medya ortamna topluluk radyolar asndan bakldnda, ticari ve ulusal yerel radyolar dflnda varlklarn srdrmeye alflan topluluk radyolarnn, dinsel, etnik ve fikirsel
kimlikler erevesinde belirginleflen farklarla yaynclklarn
biimledikleri grlmektedir. Ancak Trkiyedeki topluluk
radyolar ticarileflme ile topluluk radyosu olarak kalma kskacnda kalmaktadr. Ayrca, genel olarak corafi bir yerleflim
alannda mevcut olan ortaklklara seslenmeyi hedefleyen bu
tip radyolarn herhangi bir kimlik ile zdeflleflimleri zerinde
kamusal otoritelerin yakn bir takibi sz konusudur. Bu anlamda Bat Avrupann zgrlk ortamnn Trkiye iin geerli olduunu syleme sz konusu deildir. RTK Yasas yerel radyo
tanmn, zel radyo ve televizyon yayncl ad altnda yapmakta, topluluk radyosu hviyetini hukuken tanmamaktadr.
Bylece, topluluk radyosu olarak yaynclk yapmaya alflan
radyolardan da, (yayn izni ve lisans gibi konularda) ticari radyo/televizyonlarla ayn koflullara uymas beklenmektedir.
Radyo: Kresel mi, yerel mi?

Kreselleflmeyi konu edinen alflmalar, medyann kreselleflmesini btn iletiflim ortamlarn da iine alacak biimlerde
deerlendirmektedir. Bu alflmalara gre; medyada kreselleflmenin koflullar flunlardr:
Kresel ierik,
Kresel almlama,
Kresel mlkiyet sahiplii,
Kresel pazar.
Esas olarak televizyonun kreselleflmesi iin geerli olan bu

drt faktr, radyo iin yeniden gzden geirmek gerekmektedir. Radyo deneyimi iki anlamda televizyondan farkldr. Televizyon retiminde maliyetin ykseklii, flirketleri uluslararas yapmlara zorlamakta ve bu yolla maliyetler dflrlrken,
rnn satfl pazar da geniflletilmektedir. Oysa radyonun dflk orandaki maliyeti yerli retimin yanndadr. Bu ztlk zellikle geliflmekte olan lkelerin radyo ve televizyon endstrilerine baklnca aka grlebilir. Televizyon yayn akfln doldurmak iin ok sayda yabanc yayn satn alnmas hem ucuz
hem de ideolojik olarak tercih edilebilir bir durum iken, radyo
endstrisinin geliflimi ve sreklilii, yerli yapmlarla gerekleflmektedir. Benzer olarak, tamamlanmfl/paket radyo programclnda, uluslararas ticaret, televizyon endstrisi ile kyaslandnda farkldr. Radyo programlarna altyaz yazlamaz ya da
kolaylkla bir baflka dile evrilemez, dolaysyla uluslararas pazarda rnn talep deeri dflktr. rnein Almanca bir
program, ancak belki Avusturyada kendisine bir pazar oluflturabilirken, Franszca ya da ngilizce konuflulan corafyalar iin
bu programn pazarlanmasnn bir anlam yoktur. Benzer olarak ngilizcenin dnya zerindeki yaygnl dflnlerek, rnein ngilizce program retimine gidilse bile, yine de ihracat
ve ithalat pazarnda radyonun dflk maliyetli retim koflullarnn, ekonomik olarak bir deer ifade etmedii aktr. Bu durum kreselleflme denilince daha ok, trdeflleflmeyi, rnein
Amerikanlafltrmay anlayan ya da genel olarak onu kltrel
emperyalizm ile efl sayan tezler, radyo yaynclna bakldnda fazla bir anlam taflmamaktadr. En azndan ekonomik
terimlerle bakldnda bile, televizyon iin geerli olan bu durum, radyo iin geerli deildir.
Televizyon uluslararas ticari pazarda formata dayal bir ekonomik alm yaratmfltr. rnein soap operalar (pembe diziler), ocuk programlar ya da video klipler alannda program formatlar uluslararas izleyici iin ortak uzlaflmlar olan
formatlardr. Oysa radyo sz konusu olduunda format, televizyondan daha esnektir. Belirli bir program iin tek, biricik bir
yapm anlayfl yoktur. rnein en ok dinlenen ve moda olan
popler mzik paralarna dayal radyo format olarak Contemporary Hit Radio, entelektel bir telife konu oluflturamayacak kadar genel bir formattr. Burada telif (copyright) ancak
radyonun ismiyle iliflkilidir. Bu da retimden ziyade radyo sahiplerinin, giriflimciler ya da flirketlerinin uluslararas pazarda
yaylma isteklerinin bir sonucudur. Uluslararas pazarda yer
alan byk ticari flirketler, kresel radyo pastasndan en byk
pay alanlardr. Sahiplikte kresel bir yaylma byk ve uluslararas flirketler iin sz konusudur ancak bu her zaman ierie yansmamaktadr. Bu durumda uluslararas radyonun, herhangi bir markadan farkl bir ifllevi yoktur. rnein Kiss FM,
Capital FM dnyann herhangi bir yerinde faaliyet gsteren
radyolardr. Bu anlamda radyo iin kreselleflme, ierikten

ok, radyo sahipliinde bir tekelleflme anlamna gelmektedir.
Ancak bu tekelleflme, elbette ulusal tekelleflmeden daha ayrt
edicidir. Bu anlamda sahiplikte tekelleflme, radyo endstrisinde kreselleflmenin bir faktrdr. Ancak sahipliin kendisi yine de ierikte yerellii engellememektedir. Farkl flirketlerin
iinde yer aldklar, paylafllan ulusal pazar koflullar daha
nemlidir. Bu rnein ngilterede farkl radyo istasyonlarnn
niin ayn tr programlar zerinde uzlafltklarn ve ayn lek
ekonomisini aflmay hedeflediklerini aklamaktadr: Pazar ynelimli kresel ekonomi, ticari radyolar ayn program zmlerine yneltmektedir: ucuz, kitle eilimli mzik ya da yine
ucuz dinleyici katlml programlar iyi tanmlanmfl kresel
radyo markalar altnda pazarlanmaktadr.
Radyo endstrisinde program satfln ve uluslararas ortak yapmlar gereksiz klan bir dier unsur da, radyonun bafllangtan bu yana ulusal snrlarn tesine yayn yapabilme yeteneidir. Dinleyiciler AM araclyla uzun mesafede yabanc yaynlar alabildikleri gibi, son zamanlarda dorudan yayn uydular
ya da internet aracl ile her tr yayna eriflmek olanakl hale
gelmifltir. Ancak bu dinleyicilerin says ok azdr. Bunu aflmann ve kreselleflmeye eklemlenmenin bir yolu, uluslararas
programlarn yerel istasyonlarca alnp, yerel olarak paketlenmifl hizmetler biiminde izleyicilere yeniden yaynlanmasdr.
Radyo kresel endstrinin bir parasdr. Ancak mlkiyet sahipliinde grlen kresel zellik, ierikte yerellikle birlikte
gitmektedir. Kresel iletiflim endstrisindeki artan oranda ticarileflme ve hzl teknolojik deiflimler radyoyu birbiriyle eliflen bir durum iinde brakmaktadr: Bir yandan radyo istasyonlar saysndaki hzl artfl radyoyu kitlesel olmaktan ziyade,
bireysel dinleyiciye hizmet etmeye ynelten bir etkendir. Teknolojik geliflmeler (rnein bugn iin internet) sayesinde dinleyici kendi radyo dinleme etkinliini kendisi yaratmaktadr.
Dier yandan dinleyicilerin setikleri radyo programlar, byk oranda ok uluslu multimedya flirketlerde alflan ve televizyon ve film endstrisine oranla radyo gibi marjinal bir ilgiye
sahip yapmclarn rettikleri programlara dayanmaktadr.
Radyolarn ou rnein haberler, konuflma programlar
(chatlar, talk-showlar) ya da ksmen cigllar erevesinde yerel
karakteristikler taflmaktadr. Ancak sz konusu olan mzik yaynlar ise, bir radyoda yer alan mzik, uyduyla yayn yapan milyonlarca dier istasyonda alnanla ayndr.
Kresel radyo pazarnn nndeki engellerden birini de, dinleyicinin tercihleri oluflturmaktadr. Radyo dinleyicisinin beklentileri televizyon dinleyicisinden farkllk gstermektedir. Radyo
gndelik olaylar konusunda fikir sahibi olmak isteyen dinleyicilerin hemen ve dorudan ulafltklar bir aratr. Yakn evrede olan, biten olaylarn bilgisini almak zere radyo baflna gemek dinleyicinin temel tercihlerin arasndadr. Sabah saatlerinde ifl yerine gidecek olan birey radyo araclyla gnn geliflmelerini renmekte, kendi hayatnda pratik bir deere sahip, hava durumu, yol durumu, o yrede var olan kltrel etkinlikler vb. konularda bilgi sahibi olmak istemektedir. Yine
benzer biimde dinleyicinin katlmn ngren programlar
yerel dinleyici ile arasndaki ba gelifltirmek iin o yrede yaflayan dinleyicinin ilgisini ve katlmn ngren programlar hazrlamaktadr. Haber retimi asndan yerel radyo habercileri televizyona oranla daha hzl haber verme olanana sahiptir. Televizyonda haber de dahil olmak zere program retimi
ok daha maliyetli teknolojik yatrm gerektirirken, radyo ha-
bercilii iin bir telefon hatt yeterli olabilmektedir. Yerel haberlerin kresel iletiflim ortamndaki pazar pay ise olduka
dflktr.
Kresel medya endstrisi ierisinde her ne kadar teknolojik
geliflmeler (internet, uydular vb) radyonun kresel almlanmasnda bir faktr olarak belirse de, retim koflullar, yerel
reklam gelirleri ve dinleyici ile olan iliflkiler erevesinde radyo yerel bir iletiflim arac olarak deerlendirilmelidir. Radyo
sz konusu olduunda yerellii kresel bir flirketin ismiyle
hareket eden mzik merkezli yayn yapan ticari yerel radyolarn dflnda kalan, topluluk radyolar temsil etmektedir.
KAYNAKA
Ananthakrishnan, S.I (1994) The Development of Local and Ethnic Minority Initiatives in Norwey, Charles Husband (ed.) A Richer Vision. The
Development of Ethnic Minority Media in Western Democracies. London: UNESCO Publishing, John Libbey. 106-127.
Berrigan, F.(ed.)(1977) Access: Some Western Models of Community Media. UNESCO.
Browne, D. (1984), Alternatives for Local Radio and Regional Radio:
Three Nordic Solutions, Journal of Communication. 44 (Spring).
Grandi, R. (1978), Western European Broadcasting in Transition, Journal
of Communication. 28 (Summer).
Gurevich, M. ve J.Blumler (1990), Political Communication Systems and
Democratic Values, J.Lichtenberg (ed.), Mass Media and Democracy,
NY:Cambridge Univ.Press. 269-289.
Harvey, D. (1996) Postmodernliin Durumu. ev. Savran, stanbul: Metis
yaynlar.
Hochheimer, John, (1993) Organizing Democratic Radio: Issues in Praxis, Media Culture and Society, V.15.
Husband, Charles, (ed) (1994) A Richer Vision. The Development of Ethnic Minority Media in Western Democracies. London: UNESCO Publishing.
McCain, T. ve L. Ferrell (1990), Localism in Western European Radio
Broadcasting: Untangling the Wireless, Journal of Communication, 40
(1).
McGrew, A. (1992) A Global Society, Modernity and its Futures (eds.) D.
Held, S. Hall, T.A.McGrew, Cambridge: Open Univ. Press.
Meyrowitz, J.(1985) No Sense of Place. Oxford Univ. Press, Oxford.
Husband, C. (ed.) (1994) A Richer Vision. The Development of Ethnic Minority Media in Western Democracies. UNESCO Publishing, John Libbey, London. 58-85.
Ostergaard, B.-S., (ed.) (1992) The Media in Western Europe, The Euromedia Handbook, Sage, London.
Stavistsky, A. (1994) The Changing Conception of Localism in U.S. Pub-
lic Radio, Journal of Broadcasting & Electronic Media. 38, (1).

Timisi, N. (1989) Avrupa Radyo Yaynclnda Yerelleflme ve Trkiye,
A.. BYYO Yllk.
2001 Dnyada Yerel Radyo Sistemleri ve rnekleri, LEF Yllk.
YU X. ve A. Sears, (1996) Localism in Chinese Media Context: An Examination of a Closed Circuit Community Cable System, Journal of Broadcasting & Electronic Media, 40 (2).
Weddel, G. ve P.Crookes (1991), Radio 2000.The Opportunities for Public and Private Radio Service in Europe. European Broadcasting Union.
(Kitabn evirisi iin bkz. Gereker, M.K. 21. yyda Radyo. TRT Eitim Dairesi Baflkanl; Ankara).
RADYO VE RADYOCULUK
Turul ERYILMAZ*
Yeni yetmelik yllarn 1970lerden nce yaflayan btn kuflaklarn en yakn dostuydu radyo... Biz, flimdi 50li yafllarn yaflayanlar,
The Rolling Stonesumuzu, Elvisimizi, The Beatlesmz ilk orada tanmfltk. Anne babalarmzn Safiye Ayla ya da Fehmi Ege
ile tanflma yerleri de radyoydu.
lk radyolarmz uzun dalgal, ksa dalgal lambal Philipslerdi...
Transistrl radyomuzu (zaman zaman skc, zaman zaman da
dnyann en keyifli yerleri olan renci yurtlarnda) oda arkadafllarmzla paylaflmak iin 60lar beklememiz gerekmiflti.
1970lerin ortalarna kadar, radyo her fleyimizdi. Sinemaya bile
gitmeye flenenlerin tek elence kayna ve dostu. Orta snf bir
aileden gelen benim, dakikada 45 ve 78 devirli plaklarn yan sra, 33 devirli Long Play alan bir pikap sahibi oluflum, 1950lerin
sonuyla, 1960larn baflna rastlar.
* Bilgi niversitesi letiflim Fakltesi retim grevlisi, Radikal Ek yaynlar ynetmeni ve

Milliyet Sanat dergisi genel yayn ynetmeni
Btn bunlar belki de ounuza tuhaf geliyor, ama bize de

1927de Ankara Radyosu dzenli yayna baflladnda Trkiyede
yalnzca 1178 radyo alcs olduu retildiinde ok flaflrmfltk.
stelik gc ok snrlyd; yalnzca 7 kw... 1972 yl geldiinde Ankara Radyosunun gcnn bunun yaklaflk 160 misline ulafltn sylersek (1100 kw), belki bu size bir fikir verebilir.
fiimdi 24 saat yayn yapan TRT ve dier zel radyolarn yannda
1927nin Ankara Radyosunun gece 19:00dan 22:00ye kadar sren sadece saatlik yaynlar da flimdi insana ok tuhaf gelebilir. Zaten o zaman ortada TRT filan da yoktu. Ankara Radyosunu
iflletme hakk on yl sreyle Trk Telsiz fiirketine verilmiflti: fl
Bankas, Anadolu Ajans, iki milletvekili ve bir ifladamnn kurduklar bu flirket, iflleri Bakanlyla bir anlaflma yaparak 6 Mays 1927de yayna bafllamflt.
Radyo gya bir zel flirkete aitti, ama yayncl tamamen devlet ynlendiriyordu. Arlkl olarak haber, klasik mzik yaynlar
ve eitici konuflmalar. Radyo yaynclnn bafllama tarihi asndan Trkiye tabii yine Batl dnyann gerisinde, ama bu kez
sz konusu olan, matbaa ve dolaysyla kitapta grlen yzyllarla telaffuz edilen bir fark deil.
1937 geldiinde karlan bir yasayla radyo yaynclnda zel dnem sona erdi, devlet radyolar dnemi bafllad. Radyolarn Basn-Yayn ve Enformasyon Genel Mdrlnn denetimi altna girdii yl, takvimler 1940 gsteriyordu. Bu arada 1938de Ankara Radyosu yeniden donatld ve gc 120 kw oldu. Ayn yl,
hl yaynlarn srdren ksa dalga Voice Of Turkey
(Trkiyenin Sesi) yayna girmiflti. Yayn, yabanc lkelere ynelikti.
Turul Erylmaz 89
Radyoculuk bafllyor: Marconinin telsizi

fiimdi elektronik iletiflim deyince akla hemen internet, televizyon vb. geliyor ama yzyln ilk elektronik iletiflim medyumu
radyoydu. Zaman zaman nemini kaybettii, hele televizyondan sonra (hep sylendi ama) radyo dostlarn, dostlar da radyoyu hi terk etmediler. stelik moda deyiflle sylersek flimdilerde radyolar yine fena halde in.
1800lerin sonlarna doru talyann Bologna kentinde olunun, Heinrich Hertzin teorileri ve telsiz telefon takntsndan
bezen paral ve asil bir baba, ona deneylerini yapabilmesi iin
yklce bir para verdi. Annesi rlandal olan gen adamn ad
Guglielmo Marconiydi ve yllar sonra da radyonun mucidi
denince akla hep onun ismi gelecekti. Marconinin radyoyla ilgisi 1894te bafllad ve 1895de ilk telsiz yaynn gereklefltirmiflti. 1895de bir millik mesafeye sinyal gndermeyi baflaran Marconinin esas marifeti, fizik kuramlarn uygulamaya sokabilmesiydi. Marconinin 1896da baflard, mors kodunu elektromanyetik olarak gndermekti. Aslnda Guglielmo Marconiden nce ok sayda kifli telsiz yaynyla ilgili giriflimde bulunmufl, deneyler yapmflt. Mahlon Loomis adl bir difli Virginadaki iki da arasndaki sinyallerle daha 1872de telsiz telgraf
patent hakkn almflt. skoyal matematiki James Maxwell
ve Alman fiziki Heinrich Hertz, Marconiden ok nce elektromanyetik dalgalar zerine kuramsal alflmalar yapmfllard.
Dolaysyla bugn radyoyu ilk bulann kim olduu tartflmal.
Kimi kaynaklara gre, Hrvat asll Amerikal bilimci Nikola
Tesla, radyonun asl mucidiydi ve bu sessiz bilimci, uyank
Marconi tarafndan geri plana atlmflt. Bu iddiada olanlarn
nemli bir kantlar da var: Amerika Birleflik Devletleri Yksek
Mahkemesi 1943te verdii bir kararla, Teslann Marconiden

nce elektromanyetik alanda yayn yaptn onaylad. Ancak
Teslann elektromanyetik alan, mesaj yaynlamak iin bir
ara olarak alglayp alglamad hl kesin olarak bilinmiyor.
Kesin olarak bilinen bir fley var yalnz; o da John Viviann deyimiyle bu bulufltan karl kann Marconi olduu ve mthifl bir
servet yapmfl olduu (Vivian, 1999:168).
Sesi ilk kim yaynlad?

Radyo, biraz daha ciddiye alnmasn 1906da salad. fiimdi
burada da rivayet muhtelif: Sesi ilk kimin yaynlad konusunda da arafltrmaclar ikiye blnyorlar. Kimileri bu onuru Lee
De Frosta verirken, kimileri, ifli ilk kotarann Pittsburgh niversitesi profesrlerinden Reginald Fessenden olduunu savunuyorlar. Kesin olan tek fley, Fessendenin yaynlad nl Noel
flarks O Holy Nightn o srada Massachussetts ile Bat Hint
Adalar arasnda seyreden gemilerdeki telsizcileri flaflkna evirmesiydi (Bittner, 1989: 95). Ne var ki, bir reklam ustas da
olan De Frost, Eyfel kulesinden ya da New York Metropolitan
Operasndan, Enrico Caruso yaynlar yaparak n plana kmay baflaran kifli oldu.
Ancak radyonun mthifl nne kavuflmas ve geleceini garantilemesi, eliflkili bir biimde, bir facia sayesinde oldu: (Biraz da Leonardo Di Caprio sayesinde 20. yzyl biterken de
dnya gndeminin yeniden tepesine oturan) Titanik facias...
1912de batan geminin kurtarma faaliyetleri ve her ayrnt David Sarnoff adl bir gen radyo operatr sayesinde btn
dnyaya duyurulacakt. Gazeteler btn bilgileri onun alcs
sayesinde renip, okurlarna duyurdular. Radyonun adn
duymayan kalmamflt.
Turul Erylmaz 91
Radyo rfltn ispatlyor ve

Trkiyede radyo gnleri
Radyonun bir kitle iletiflim arac olduunu kantlamas Batda
1930lardan, Trkiyede ise 1940lardan itibaren gerekleflti.
Radyo kendisini kitlelere, milyonlarca, giderek milyarlarca dinleyiciye mal edecek ilk patlamasn Birinci Dnya Savafl ertesinde gereklefltirdi ve bu ilk patlama daha ok radyonun savafl yllarnda nemli bir propaganda arac olarak kullanlmasna bal olarak gerekleflti. Radyonun ticari potansiyelini ilk
keflfeden ise Amerikallar oldu. ABDde radyo retimi bir sanayi dal olmak zere yola kt, radyo yaynlarnn reklam iletmek iin kullanlabileceinin farkna olduka erkenden varld.
1930lar geldiinde radyo artk sadece Amerikada deil, Avrupada da tam bir kitle iletiflim arac olma zelliini kazanmflt
(Pekman, 2000:13).
Radyo artk haber, elence ve reklam asndan nemli bir
medyum haline gelmiflti (hl da yle). kinci Dnya Savafl srasnda radyo dnyann her yanndaki insanlara snr tanmadan her trl yayn alabildii bir dnemi yaflatmflt. Bu yaylmayla birlikte radyo da kendi program trlerini yaratt. rnein, Batda 1930 ve 1940larda, (Trkiyede ise zellikle
1950lerde) radyodaki dramalar bugnn pembe dizilerini
aratmayacak kadar ilgi gryordu. rnein Trkiyede Radyo
Tiyatrosunun yaynland geceler evlerde yaflam durur ve
herkes radyolarn baflnda toplanrd. Dinleyiciler bu radyo
temsillerinde Faust ve Kamelyal Kadndan, Eflatun Cemin
Dertli Kavalna kadar birok eseri keyifle dinlemifllerdi. stleri zenle ifllenmifl rtlerle kapl radyolar, artk evin bafl kflesindeydi.
Radyo, mzik ve dramann yan sra, bir haber arac olarak da

kendini kabul ettirdi. Giderek halk radyonun en gvenilir kitle iletiflim arac olduunu dflnmeye bafllamflt. Bu gven
duygusu bugn de ok deiflmifl deil. rnein yine, stanbul
niversitesi letiflim Fakltesinin 5 bin kiflilik bir rneklemle
yapt arafltrmada drstlk ve gvenilirlik asndan kitle
iletiflim aralar sralamasna gre, yzde 47.2 ile radyo birinci
srada, yzde 25.5 ile gazete ikinci srada, nihayet yzde 17.3 ile
televizyon nc srada geliyor (Radyo 2000).
Radyo yaygnlaflrken bir bakma kendi kltrn ve ikonlarn da yaratt. rnein radyo sanatlar dnyann her yannda
btn ulusun hayran olduu star statsne kavufltular. Trkiyede Safiye Ayla, Mnir Nurettin Seluk ya da Hamiyet Yceses gibi nl isimlerin yan sra, Zeki Mrenin rahatszlanan
bir sanat yerine apar topar radyoya arlmas ve program
biter bitmez de star haline gelmesi hl anlatlmaktadr; Zeki
Mren TRTde doar, TRTde lr...
Trkiyede radyo gnlerinin yaratt yldzlar, tabii ki yalnzca
Zeki Mren gibi yorumcularla snrl deildi. Spikerler de en az
onlar kadar halkn sevgisini kazanacak, ama bugn televizyonlarda olduu gibi paparazzilere meze olmayacaklard. Emel
Gazimihal, Selahattin Kk, Tark Grcan, Jlide Glizar, lk Giray (mset), Zafer Celasun, program sunanlardan Baki
Sha Edibolu, Orhan Boran, Eflref fiefik hemen akla gelenler
ki, bunlarn bir ksm daha sonra televizyonda da alflacakt.
Radyo Dergisi, Radyo Haftas gibi yaynlar btn bu sesleri
fotoraf ve yaz olarak okurlarna tantyordu. Tantlan yalnzca onlar deildi. Radyo temsillerine katlan Muzaffer Hepgler, Settar Hazm Krmk, Aliye Rona, Mehmet Karaca gibi
oyuncular da gryorlard radyo severler.
Turul Erylmaz 93
1941de radyoyla eitim programlar da bafllad. Nfusu ezici biimde krsal kesimde yaflayanlardan oluflan Trkiyede ilk eitim programnn Ziraat Takvimi Saati olmas ok flaflrtc deildi. Program Ali Rza Uluam yapyordu. Cemalettin fienocak tarafndan hazrlanan nl Kyn Saati programnn yaynlamas 1950den sonrayd ve daha ok hkmetin kye ve
kylye yaptklarn aktarmakla yani bir tr propaganda ile snrlyd. Zaten Tarm Bakanl ile ortak olarak hazrlanan bir
programd. Ne var ki, o sralar teknik sorunlar nedeniyle radyo
o kadar da kolay dinlenemiyordu ve radyo severler bundan
ok flikayetiydiler.
TRT ncesinin eitim amal nl programlarndan biri de Ankara Radyosunun Gnaydnyd. 1959da 20 dakika olarak
bafllayan programda tarm bilgileri ve dinleyici isteklerine yer
veriliyordu. Daha sonra dnemin Cumhurbaflkan Cemal
Grselin isteiyle kylere seslenen bu programn sresi bir saate kt. Programda Elif Teyzenin Sohbetleri, Din ve Ahlak
Sohbeti, Doktorun Sohbeti gibi blmler vard (Aziz, 1968, s.
11 ).
Gnmzde radyo ve radyoculuk:

Haberci mi, mzik kutusu mu?
Sonunda syleyeceimizi en baflnda syleyelim: Uzun yllar
btn dnyada ve Trkiyede en hzl ve gvenilir haber kayna olan radyo artk bu zelliini kaybediyor; hatta etti. Ancak
radyonun haber verme ifllevini de bsbtn ihmal etmek olanaksz. Yani daha ok bir mzik kutusu olmay seseler bile
haber de vermeyi srdren radyolar var. Ayrca, hl, geliflmifl
lkelerin byk kentlerinde yalnzca haber yaynlamay srdren mkemmel radyo rnekleri de var. ncelikle radyonun
teki medyumlar karflsnda en hzl olmak zellii hl geerli ve yazl-elektronik, hangi medyumda alflyor olursa olsunlar, btn gazeteciler habercilikte hzn neminin ne denli byk olduunu bilirler.
Radyonun gazetede olduu gibi bask saati bekleme ya da televizyonda olduu gibi grnt hazrlayp yetifltirmek gibi bir
derdi yok. Trkiyenin Austos 1999da yaflad deprem radyonun ne kadar vazgeilmez olduunu bir kez daha gsterdi. lk
haberleri hep radyolarmzdan aldk.
Kendilerini yalnzca bir mzik kutusu olarak gren zel radyolarmz bile kamuyu srekli deprem haberleriyle bilgilendirme zorunluluu duydular. Sabaha karfl yataklarndan frlayan
tm Marmara Blgesi sakinleri geliflmeleri sokaklarda araba
radyolarndan ya da ellerindeki transistrl radyolardan rendiler. Ynetilenler de ynetenler de, durumdan ilk kez radyo sayesinde haberdar oldular.
Dolaysyla eer bilgi bizi gl klyorsa, bu gc bize en hzl
salayan kitle iletiflim aracnn ad hl daha radyodur. Radyo
Turul Erylmaz 95
kltrel ya da corafi snrlar tanmyor. Radyonun sesinin

gmrkte kesilmesi sz konusu deil.
Radyolar ilk ortaya kp da, haber vermeye baflladklarnda
zellikle de Birinci ve kinci Dnya Savafl yllarnda, gazeteler
fena halde rkmfllerdi; okurlarn kaybetmekten korkuyorlard. rnein, ABDdeki Associated Press (AP) haber ajans,
1933de radyolara ancak gnde iki kez -o da befler dakikalkhaber yayn yaparlarsa hizmet vereceini bildirdi. Hatta ifl daha da ileriye gtrld ve hibir haberin 30 kelimeyi gemeyecei flart da konuldu. Radyolar ayrca ok yeni patlayan bir
haberi de (breaking news) kullanamayacaklard. Bu radyonun
en ayrt edici zellii olan hzn kullanamamas anlamna geliyordu. Ne var ki birka yl sonra NBC ve CBS gibi dnemin
radyo devleri kendi haber toplama birimlerini oluflturmufllard
bile (Vivian, 1999:175 ).
Korkulduu gibi olmad, radyo gazetelerin nemini azaltmad,
ancak televizyonun yaygnlaflmas radyo haberlerine ve tabii
radyoya da byk oranda dinleyici kaybettirecekti. Habere
ulaflmak pahalyd ve reklam pastasndan radyonun payna dflen pay artk iyice klmflt. Radyolar, olay yerine kendi
muhabirlerini gndermekten vazgetiler. Ajanslardan gelen
haberleri radyoya uygun bir biimde yeniden yazarak dinleyiciye aktarmaya baflladlar. Bylelikle radyonun en renkli yanlarndan biri olan, olay yerinden kayda alnmfl sesler artk pek
duyulmuyor. Buna karfllk, radyolar basn toplantlarndan aldklar kaytlar, blten aralarna skfltrarak monotonluu krmaya alflyorlar.
Ancak btn bu olumsuzluklara karfln, radyonun dier medyann sahip olmad nemli bir ayrcal var. Bu da zel/yerel ha-
berleri vermede ortaya kyor, haber kriterlerinden biri olan

corafi yaknlktan kaynaklanyor. Bu ksaca flu anlama geliyor:
Olay, evinize ne kadar yakn bir yerde meydana gelmiflse, haber
deeri o denli ykselir. stanbuldaki dinleyici iin kendi kentinde meydana gelen ve bir kiflinin lmyle sonulanan bir kaza,
New Yorktaki kiflinin lmyle sonulanan bir kazadan
nemlidir. Benzer biimde Bodrumlu bir dinleyici iin kendi kasabasnda meydana gelen bir kaza, stanbuldakinden daha
nemlidir. flte, yerel radyolar, evrelerine ynelik haberlere ncelik vererek ve hzl olma ayrcalklarn kullanarak, dinleyicilerini tutabiliyorlar.
Ancak dnyann neresine giderseniz gidin, artk radyo deyince
insanlar nce elence bekliyorlar. Yani medyann haber verme, bilgilendirme, elendirerek vakit geirtme fonksiyonlarnn radyo denince ne kan, elendirme... Tabii bu hep byle deildi.
Radyonun geliflimine bakarsak, bafllangta radyonun, tpk ilk
ortaya ktnda yazl basnn grmfl olduu ifllev gibi, ulusu
kltrel olarak birlefltirme ifllevi yklenmifl olduunu gryoruz (Vivian, 1999:173). nk, radyo dinlemek gazete gibi okuryazar olmay gerektirmiyordu ve greli olarak ucuzdu, bylelikle mmkn olduunca genifl bir kitleye ulaflabiliyordu. Bu nedenle de etkili bir bilgilendirme/eitim arac olarak kullanlabilirdi. Ancak televizyonun gelifli bu durumu biraz deifltirdi. Bunun zerine de zellikle, ABDde radyolar hedef kitlelerini kltp, farkl zevklerdeki dinleyicilere uygun, yani btnsel deil
paralara blnmfl bir programclk anlayflna yneldiler. Bir
tr ihtisas radyosu kimliine brndler.
Trkiye byle bir durumu, 1990larda zel radyolarn lkenin
Turul Erylmaz 97
her yanndan ses vermesiyle yaflamaya bafllad. zel radyolar

Pop mzik, Trk Pop Mzii, zgn Mzik ve Arabesk, Klasik
Bat Mzii, Trk Sanat Mzii... gibi trlerden birini seip, formatlarn bu mzik trlerini tketen belirli dinleyici kitlelerinin
beenilerine gre dzenlediler. rnein bugn, soft rock tr
mzik sevenler Kent FM, Top 40 dinlemek isteyenler iin Power FM ya da Number One FM, Trk popu hayranlar iin de
Best FM var. Ayrca kltr ve dolaysyla konuflma arlkl radyolar da mzik kullanmak zorunda hissediyorlar kendilerini.
stanbul merkezli bir radyo olan Ak Radyoda, sabah haber
program yapan mer Madra ve fierif Erol bile medyumun gerei, The Rolling Stones ya da The Beatlesa (tabii moda olan etnik mzii de unutmadan) snyorlar. nk, unutmayalm,
dnyann en keyif verici sesi bile kesintisiz dinlenirse befl dakika sonra dnyann en monoton ve tahamml edilmez fleyi haline gelir, syledikleriniz ne kadar nemli olursa olsun.
Mzik arlkl yayn yapan radyolar tabii ki yalnzca flark almyorlar. Amerikann byc radyocusu Gordon McLendonn
gelifltirdii formata uygun olarak, ok ksa haberler, DJ sohbetleri ve dinleyicileriyle telefonla yaplan balantlar (phone-in) da ihmal etmiyorlar. Biraz sabrl bir dinleyicinin favori radyosundaki
favori programda sesini duyurabilmesi iin bazen 15 dakika, bazen bir saat, ama en fazla bir gn direnmesi yetiyor.
Bylelikle, radyo kkenli Prof. Dr. zden ankayann deyifliyle,
1927den bu yana kendisine bir eitim ve kltr arac olma ifllevi yklenen ve bir sanat kurumu olarak grlen radyo, zel radyoculuun yaygnlaflmasyla birlikte, bir mzik kutusu ya da sabahlar gazete haberlerini bize okuyan sesli bir gazeteye dnflverdi. Hatta yine ayn yazara
gre, radyo hl bir medya olarak kendi zgnln kavrayabilmifl ve
ortaya koyabilmifl deil (ankaya, 2000:38).
zden ankayann szn ettii mzik kutusu olma zellii,

radyo dinleyicisinin yeledii program trleri sralamasyla da
akflyor. stanbul niversitesi letiflim Fakltesinin arafltrmasna gre, dinleyiciler radyoyu, ncelikle mzik dinlemek (yzde
68.5), sonra da elenmek (yzde 13.7) iin yeliyorlar. Buna karfllk, kltrlenmek iin tercih ettiklerini syleyenlerin oran
yzde 6.3 iken, haber almak iin dinlediklerini syleyenlerin
oran ancak yzde 4.4 buluyor. Buna karfllk eer haber dinlenecekse, ilk tercih ak farkla televizyon oluyor (Radyo 2000:
268).
Bylelikle, rnein stanbulda, arlkl olarak bat pop mzii
yayn yapan Power FM ve Metro FM gibi radyolar arasnda yzde 37.9 ve yzde 18.9 oranlaryla birinci ve ikinci sralar paylaflrlarken, zel kltrel programlara arlk veren Ak Radyo kendine ancak yzde 1lik bir dinleyici kitlesi bulabiliyor (Radyo
2000: 254).
Biraz da teknik
Radyo deyince sk sk kiloHertzlerden, Hertzlerden, ksa dalga, uzun dalgalardan sz edilir. Peki nedir bunlar?
Ses, havadaki titreflimlerden oluflur. Bir saniyede meydana gelen titreflimleri sayarsak sesin frekansn elde ederiz. Saniyelik
devirler olarak llen frekanslara Hertz (Hz) denir. Bin
tanesi kiloHertz (kHz), bir milyonu da megaHertzdir (MHz).
nsan kula 30 Hzden dflk bir sesi duymaz. st snr ise 18
kHzdir. Radyo dalgalar ses dalgalarnn ayndr. Farklar, dolaflm iin havaya gereksinim duymamalar ve frekanslarnn ok
daha yksek olmasdr.
Turul Erylmaz 99
Peki, frekans nedir? Bir saniye iinde kulanza ulaflan

ses dalgas ya da radyonuza ulaflan radyo dalgasna frekans denir. Belli frekanslar, belli dalga boylaryla ifade edilir.
Frekans bydke dalga boyu klr (Kaye-Popperwell,
1995:17). Yani:
Uzun dalga, dflk frekansldr.
Orta dalga, orta frekansldr.
Ksa dalga, yksek frekansldr.
FM, ok yksek frekansldr (VHF yani Very High Frequency).
Televizyonun frekans ultra yksektir (UHF yani Ultra
High Frequency).
Uydularn frekans ise gigaHertzle ifade edilir. Giga milyardr.
Bir de ksaca sesin g birimi olan DesiBelden sz edelim. Bu
birbirlerinden milyonlarca kez farkl dzeyde olan ses yksekliklerini lmek iin kullanlr. Mutlak deil, grecelidir. Gerek yaflamdaki sesler (grltler) 130 dBdir. Grecelidir nk dBlik bir artfl, ses dzeyini tam iki kat artrr. CD alarn
dBsi 90, AM yaynn 20-30, FM yaynn ise 50-60 dBdir.
Kapsama alanlarna gre radyo trleri

Radyolarn, glerine gre, kapsadklar corafi alan ve dolaysyla kuramsal olarak ulaflabilecekleri dinleyici says da deiflir:
Ulusal radyo istasyonlar: lkenin tamamnda dinlenebilen radyolar. Bunun Trkiyedeki en iyi rneini 1200
Kwlk vericileriyle TRT oluflturur.
Blge radyolar: 200-600 Kw arasnda deiflen gleriyle Diyarbakr ve Antalya radyolar bunlara rnek olarak verilebilir.
Yerel radyolar: Yalnzca kk kent ve kasabalara yayn
yapan radyolardr. Trkiyedeki 1500 aflkn zel radyo
istasyonunun ou bu kategori iine girer. rnein
Bodrum Eko FM ya da skdar FM gibi.
Uluslararas radyo istasyonlar: Bunlar baflka lkelere
yayn yapan ve hkmet destekli radyolardr. ngilterenin BBC Dnya Servisi (BBC World Service) ya da
Trkiyenin Sesi (Voice of Turkey) gibi.
Radyonun zellikleri
1950lerde Avrupada ve 1980lere doru da Trkiyede radyonun sonunun geldii ilan edildi. nk artk televizyon vard
ve radyonun hem grnt, hem ses, hem de yaz kullanabilen
televizyonla bafla kamayacandan herkes emindi. Aradan
yllar geti ve radyo hem Batda, hem Douda, hem de Trkiyede lmedii gibi, eskisinden daha da heyecan verici bir hale geldi.
Bunun bir ok nedeni var, ama bizce en keyiflisi BBC Dnya Servisinden Michael Kaye ve Andrew Poperwellin syledikleri:
Radyo medya cinidir, bir flifleye sacak kadar kk, btn ktalar iine alabilecek kadar byktr. Bir uta hastane radyosu gibi yerel istasyonlar, dier uta, yerkreyi saran ve adlarna yakflan biimde dnya
servisleri vardr. (Kaye, Popperwell, 1995:13).
Gerekten de eer yasal kstlamalar yoksa, evinizde oturup

mahallenize yayn yapmak iin milyarlar harcamak, onlarca
Turul Erylmaz 101
insan alfltrmak zorunda deilsiniz. nk radyo hl en basit ve buna karfllk en hzl iletiflim arac.
Radyonun bu denli yaygn olmasnn bafl nedeninin
ucuzluk olduunu sylemek ok yanlfl olmaz. Bu ucuzluk iki adan da, hem yaync, hem dinleyici asndan geerli: Radyo yayn yapmak, televizyon, dergi ya da gazete yaynlamakla kyaslanamayacak kadar ucuz. Burada zorluk bir yayn
frekansna sahip olmak. Gerisi, bir adam, bir teyp ya da kaset
alar ve bir mikrofon. Hepsi bu kadar. Benzer biimde, alcya
sahip olmak da ok ucuz. Bir sinema bileti fiyatna kk bir
radyo almak mmkn. zellikle 1960 bafllarnda kan transistrl radyolarla herkesin her yerde radyo yaynlarna ulaflmas ok kolay. Aslnda transistrl radyolarn radyo dinlemede bir devrim yarattn sylemek hi de abart olmaz. Ama
tabii, bafl neden ucuzluk diye iflin iinden kmaya alflmak
radyoya mthifl hakszlk olur.
Radyonun bir dier ok nemli zellii, hzdr. Haber ya
da bilgiyi ulafltrma hz sz konusu olduu zaman ne televizyon ve tabii ki ne de gazeteler radyoyla yarflabilir... Saat
17:30da Japonyada meydana gelen bir depremi evinize giderken arabada ya da servis otobsnn radyosundan saat 18:00
olmadan duyabilirsiniz.
Radyo, en esnek kitle iletiflim arac olmak zelliine sahiptir. Bask saati beklemek, montaj yapmak gibi sorunlar
yok. New Yorktan telefona konuflmaya baflladnz an, medyumun niteliine uygun bir biimde, stanbulda yayndasnz.
Esneklik, dinleyici asndan da sz konusu. Dinleyici radyosunu
dinlerken baflka ifller de yapabilir. Radyo insan televizyon gibi
esir almaz.
Radyo snr tanmaz. Yasakl kitap, dergi ve gazeteler lke

snrn geemeyebilir ama bu radyo iin sz konusu olamaz.
Radyo okyanuslar aflar. Afrika ve Avrupadaki iki insan ayn zamanda ayn ierikli program dinleyebilirler.
Radyo yalndr. Radyonun temel nitesi bir insan ve bir teyptir. Onun fla, kameraya, dekora ihtiyac olmaz. Profesyonel
olmayanlara bile sesini duyurmak flans verecek kadar da demokratiktir.
Radyo sestir. Grnt yok, gazetede olduu gibi yaz ve fotoraf yok. Radyonun tek arac ses. Bu, bafltan biraz dezavantaj gibi grnyor, ama hi de deil. Televizyon kk ekranda gsterdii karelerle snrl, halbuki radyoda hayal gcnn
snr yok. yi bir radyo program insan bulutlarn stnde dolafltrr ve inmesine kolay kolay izin vermez.
stanbul niversitesi letiflim Fakltesinin arafltrmasnda da
bu aka grlyor. Arafltrmaya katlanlar dfl gcn gelifltirme asndan radyoyu yzde 31.7 ile birinci sraya koymufllar.
Sinemann yzde 30.4le ikinci srada olduu arafltrmada televizyon uzak ara ile, yzde 18.9la, nc srada yer alyor. (Radyo 2000: 281).
Radyo yalnzca size ait bir dosttur, baflka ifadeyle kifliseldir. ok zetle, radyonuzla aranza kimse giremez. Oradan
gelen ses yalnzca size aittir. Onu istediiniz an istediiniz yere taflyp bafl bafla kalabilirsiniz. Tabii bunun istisnas da var.
rnein dnyann hi de kmsenmeyecek saydaki geliflmemifl lkesinde radyo yine toplu halde dinlenir, yine toplu
halde hem haber alnr, hem de bilgilenilir (McLeish, 1996:3).
Turul Erylmaz 103
Radyo eitir. Bir ok lkede radyoya, zellikle geliflmekte

olan lkelerde ve ilk kullanlmaya baflland yllarda, deiflim
ya da dzeni srdrmede nemli bir rol verilmifltir. Bu da radyonun eitim ifllevi ne karlarak yaplmfltr. Bu nedenle de,
Trkiye gibi lkelerde, radyolar -sonralar da televizyon- siyasal
iktidarlar tarafndan dorudan ya da dolayl olarak denetlenmeye dnk dzenlemelere konu olmufllardr. Radyonun bilgilendirme dflnda da ifllevleri vardr, burada bir bafllk ap
radyonun ifllevlerinden sz etmek gerek.
Radyonun ifllevleri
Trkiyede radyoculuun uzman isimlerinden Prof. Dr. Aysel
Aziz bu ifllevleri flyle ayryor (1968):
Enformasyon ve eitim ifllevi.
Elence ifllevi.
Propaganda ve reklam ifllevi.
Her radyo kendine setii formata gre bu ifllevlerden birine
arlk verir, ama bunlarn tm de her radyoda vardr. rnein yalnzca mzik yayn yapan bir radyo bile, saat bafllarnda
ya da befl dakikalk haber zeti verir. Ya da konuflma arlkl dediimiz radyolarda da (talk radio) gz ard edilemeyecek oranda mzik yayn yaplr. Ama radyolarn btn ifllevleri, flu veya bu flekilde dinleyici davranfln etkilemeye alflmaktr. Bu etkileme abas flunu yapn, bunu yapmayn biiminde dorudan olabilecei gibi, dolayl da olabilir.
Radyonun dili
Radyonun gze deil, kulaa seslendiini belirtmifltik. Dolaysyla kulaa hitap etmek iin kullanlan dilin, yazl basnda
kullanlandan ok farkl olmas gerekir. Ajanslarn yazl basn
iin getikleri ve bir lde karmaflk olma hakkna sahip haberleri alp radyoda aynen okumaya alflmak tam bir felaket
olur. Radyocu, kulaa seslenen bir teknolojiyi kullandn hi unutmamak zorundadr.
Radyocu, hele bir de haberle uraflyorsa, dier medyada alflanlara oranla ok daha ksa ve yaln cmleler kurmak zorundadr. Kt zerinde flk duran bir cmle sesli okunduunda
ve dolaysyla iflitildiinde ok yapay ve komik kaabilir. Bu
yzden radyocu elinden geldii kadar gnlk konuflma
dilini kullanma abasna girmelidir.
Radyo iin yazmay meslek seenlere hep yazdnz mutlaka sesli olarak okuyun nerisi yaplr. (Upuzun cmlenin yarsnda nefesi kesilir de, metni okuyacak kifliyi dflnerek insafa
gelir belki diye!) Radyocu, yine becerebildii kadar, her
cmlede birden fazla fikir ya da bilgi vermekten kanmaldr. Hatta daha da ileri giderek, her haberin yalnzca bir
tek ana temas olmas gerekir diyebiliriz. Bir sr bilgiyi tek bir
cmleye sdrmaya alflmak dinleyiciyi serseme dndrr.
Tabii hatrlatlmas gereken nemli bir nokta daha var. Radyo
dinleyicisinin, grp okuyabilecei kelimeleri ya da izleyebilecei grsel malzemesi yoktur. Bu yzden radyocu, dinleyicinin hayal gcn kullanmasna yardmc olmak zere
yaln ama ayn zamanda renkli ve gl betimleme szcklerine ihtiya duyar.
Turul Erylmaz 105
Radyo yayncl sistemleri

Radyo yayncl denilince kastedilen fley, radyonun kimin denetimi altnda olduu ve mali adan kim tarafndan desteklendiidir. Dnyada henz medyay, dolaysyla radyoyu, deiflik dzeylerde de olsa tamamen sistemin ve var olan hkmetin bir propaganda arac olarak gren lke says az deil; ancak bu blmde onlardan sz edilmeyecek. Zaten onlar da
tarihin p tenekesine atlmak zere gn sayyorlar.
Demokratik olan ya da bu iddiada bulunan lkelerde grlen
radyo yayncl sistemleri ise ok genel olarak iki bafllk altnda toplanabilirler: Kamu hizmeti yayncl ve ticari yaynclk. Ancak bunlarn farkl oranlarda birbiri iine girdii
durumlarn ok sk grld, hatta bugn artk en yaygn sistem haline geldii de belirtilmelidir. Bu sistemleri aflada
karma yaynclk sistemleri bafll altnda greceiz.
Adlarndan da anlafllabilecei gibi kamu hizmeti yayncl
grubuna girenler arl bilgilendirmeye ve eitmeye verirken, ticari yaynclkta vurgu, elence zerinedir. Kamu
yayncl baflka bir flekilde seslerini duyurma flans olmayan
gruplara flans tanma ve onlara ynelik yayn yapmakla ykmldr ve kr etme kaygs yoktur. Buna karfllk ticari radyolar
zel mlkiyet konusudurlar ve onlar iin nemli olan mmkn
olduunca fazla dinlenerek reklam potansiyelini artrmaktr.
Bunlar iin devlet destei ya da eflitli kamusal fonlar sz konusu deildir. fiimdi her iki sisteme de daha yakndan bakalm.
Kamu yayncl
Kamu yaynclnn bilgilendirmeye, ticari yayncln ise elendirmeye arlk veren sistemler olduu belirtildikten he-
men sonra, bunun, birinci sistemde elence esinin, ikinci

sistemde ise toplumsal sorumluluk ile bilgilendirmenin ille de
dfllanmas anlamna gelmedii eklenmelidir. Ancak ilke olarak kamu yaynclnn siyasal ve ticari kayglardan muaf olduunu ve tek sahip olarak yalnzca kamuyu tandn, buna karfllk ticari yaynclkta yaynclarn sorumluluklarnn esas olarak patrona ya da radyoya sahip olan gruba karfl olduunu
syleyebiliriz. Kamu yaynclnn klasikleflmifl rneklerinde,
paray veren dd almasn diye reklam bile yaynlanmaz.
nk reklam verenlerin btn medya zerinde nemli bir
etkisi vardr. Kamu yaynclnn dnyadaki bu anlamda en tipik
rnei BBCdir. Buna karfllk baz lkelerde karma bir kamu yayncl sistemi uygulanr ve TRT rneinde olduu gibi, reklam
kabul edilir. ABDde 1967den bu yana yrrlkte olan Kamu Yayncl Yasas (The Public Broadcasting Act) ise baflka trl bir
yol izleyerek bu tr radyolara nemli miktarda fon destei veriyor.
Ticari yaynclk
Burada sahipler, zel kifli ve kurulufllardr ve bu tr yaynclk
sisteminde medya kurulufllar varlklarn reklama dayanarak
srdrrler. Ticari yaynclk sisteminin ncln yapan
ABDde, yayn lisans alan ilk ticari radyo KDKA oldu. Yl ise
1920iydi. Buna karfllk Avrupa lkelerinde ticari yaynclk greli olarak ok ge bafllad ve radyo televizyon yayncl alannda uzun yllar kamu tekeli sz konusu oldu.
Daha nce de belirtildii gibi, ticari radyolar byk ounlukla elence arlkl oldular ve oluyorlar. John Vivian bunu Amerika iin flyle zetliyor:
Turul Erylmaz 107
Radyoculuk daha ilk yllarndan itibaren kendini ekonominin zel sektr alannda tanmlad. Temel program izgisi olarak haber, enformasyon ve eitimden ok, elenceyi seti. (Vivian, 1999:172).
Karma yaynclk sistemleri ve TRT rnei

Karma sistemlere Trkiye rnei verilebilir. Karma sistem denildiinde anlatlmak istenen, kamu yayncl ile ticari yayncln ayn anda var olduu sistemlerdir. Aslnda 1980lerde
bafllayan zellefltirme dalgalarnn bir sonucu olarak, bugn
artk yaygn olann karma yaynclk sistemi olduunu sylemek doru olur. Bilindii gibi, Trkiyede 1990dan bu yana,
kamu yayncl yapan TRTnin yan sra, zel radyo ve televizyon kanallarnn kurulmasyla ticari yaynclk da var. Devletin
sahip olduu bir kurum olan TRTnin uluslararas kanallar da
dahil olmak zere befl radyo, befl de televizyon istasyonu bulunuyor. Ancak TRT, BBC modelinden farkl olarak reklam yaynlyor. Baflka bir deyiflle gelir kaynaklar arasnda reklam da
bulunuyor. Ayrca, rgtlenme olarak da zerk de olmad
iin, TRTnin gerek anlamda kamu yayncl yaptn sylemek zorlaflyor. Buna karfllk program dalm asndan bakldnda, zel radyo ve televizyonlarn yaynlamaktan kand eitsel ve kltrel programlarn, TRTde kendine daha kolay yer bulabildii grlyor.
Bu noktada Trkiyedeki kamu yayncl sistemini anlayabilmek iin, biraz da, TRTnin nasl bir yapya sahip olduu konusuna deinmek gerekiyor. zden ankaya, Trkiyede 27 Mays 1960 ile, 359 sayl yasann yrrle girdii 1964 arasnda
kalan dnemin, radyoculuumuz asndan tam bir geifl dnemi olduunu sylyor (ankaya, 2000: 24). Gerekten de,
zellikle, Demokrat Parti (DP) iktidarnn son dnemlerinde

tam bir iktidar borazan haline gelen radyo, 1 Mays 1964te yrrle giren 359 sayl yasayla zerk bir yapya kavufluyordu.
zerklik, siyasi iktidarlar dahil her trl bask grubuna karfl
mesafeli olmay ve nesnel davranmay flart kofluyordu. TRTnin
zerklii, yayn gibi, mali ve idari bamszl da ieriyordu. Ne
var ki, bu durum ok uzun srmedi ve TRTnin anayasal gvence altna alnmfl zerklii, 12 Mart 1971 askeri darbesinden
sonra kaldrld. TRT artk zerk deil, yalnzca tarafsz bir yayn kurumuydu. Dolaysyla TRT, o gn bugndr, deiflen
dozlarla da olsa, iktidar yanls yaynclk yapmay srdrmektedir.
Bilindii gibi, Trkiyede 1990da TRTnin radyo ve televizyon
alanndaki yayn tekeli, ilk zel televizyon kanalnn uydu araclyla yurt dflndan yayna bafllamasyla de facto (fiilen) olarak sona erdi. Mevcut yasann fiilen uygulanamaz hale geldii,
te yandan mevcut medya ortamn yeniden-dzenleyici yasann henz karlamad yaklaflk 4 yl sren dnem ise, zel
radyo ve televizyon kanallarnn saysnda tam bir patlama yafland. Nihayet 1994de karlabilen yeni yasann getirdii en
nemli kurumlardan bir tanesi, Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK) idi. RTKn grevi, Trkiyedeki radyo ve televizyon yaynlarn denetlemek ve frekans tahsisi yapmakt. Ancak
yine bilindii zere, yeleri tamamen siyasal mlahazalarla
belirlenen Kurul, flimdiye dek yalnzca ekran karartma ve mikrofon kapatmaya yarad, ama rnein frekans tahsislerini hl daha gereklefltiremedi.
Turul Erylmaz 109
Radyonun gelecei ve yerel radyolar

dettendir, her yeni kitle iletiflim aracnn bir dierini ldrecei sylenir. Radyo ktnda gazeteler ar korkular yaflamfllard. Televizyon, sinemay ldrecekti. fiimdilerde internetin dier her trl medyann yerini alacandan sz ediliyor,
ama bunlarn hibiri gerekleflmiyor. Tabii eski ara sarsnt
geiriyor, ama srekli geliflen teknolojinin de yardmyla deiflerek varln srdryor. Radyo da yle. Yani, teknolojiyi
mutlak belirleyen olarak gren tekno- determinizmin tuzana dflmemek gerek. Burada nemli olan biraz da mevcut geleneksel teknolojileri nasl kullandmz. Dolaysyla radyo
programclarnn gsterdii yaratclk ile, dinlenebilir olmay
srdrmeleri mmkn. Ancak, bu konuda fazlaca bir ilerleme
de yok. rnein Trkiyede zel radyolar, yukarda da belirttiimiz gibi, sadece yaynladklar mzik trlerine gre farkllaflmfl durumdalar. Yoksa, program format anlamnda, birbirlerini tekrarlyorlar.
Ne var ki, uydu araclyla yaynn yaygnlaflmas, dijital yaynclk ya da internet zerinden radyo yayncln mmkn klan
teknolojik geliflmeler, radyo sanayini ve programcln ateflleyebilir. Bununla birlikte teknolojinin sunduu yeni imknlar, insanlar diledikleri anda, diledikleri mzik albmne ya da habere hemen ulaflma imkn da salyor. Bunun anlam flu: Zamanla bugnk anlamyla radyo programcl ortada kalmayacak.
Radyo artk geleneksel anlamda radyo olmaktan kacak, diyelim programlarn ne olacan radyo programclarnn deil, dinleyicilerin belirledii bir ara haline gelecek (Vivien, 1999:
188:189). Tabii btn bunlar hemen bugnden yarna olacak
fleyler deil, ama radyonun ieriini ciddi biimde deifltirecek
teknolojik geliflmeler Trkiyeye de ok uzak deil.
nemli bir fley daha var; bir yandan teknolojinin geleneksel

radyoculuu dnfltrmesine ve de her birka ylda bir, bilgilendirmek ve elendirmek amal baflka baflka medyumlar
insanlarn hizmetine vermesine, dier yandan da mkemmel tekniklerle yayn yapan alann medya devlerinin rekabetine ramen, yerel radyolarn hl daha nemli bir avantajlar var. Yerel radyolar, yerel kltre ve yerel haberlere arlk
verdikleri ve de bunu dinleyicilerini kresel olandan da koparmadan yapabildikleri lde, gnmz insannn beklentilerine cevap olabilme ayrcalna sahip yegne ara olma zelliini srdryorlar. yle ya, bir cep telefonu boyutlarna klmfl halleriyle, hl pikniklerde, yolculuklarda, kumsalda radyo dinlemenin zevki bir baflka...
Turul Erylmaz 111
KAYNAKA
ve OKUMA NERLER
Aziz, Aysel (1968), Radyo ve Ky Yaynlar, Ankara: TRT Yayn.
Radio Broadcasting, (Dou Akdeniz niversitesi, 1999-2000 Yl Ders Notlar).

Din, Ayhan, zden ankaya ve Nail Ekici (der.) (2000), stanbul Radyosu, Anlar, Yaflantlar, stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
Kaya, Nuray (1999), TRT, Aylk Haber Yayn Dergisi (Ekim 1999).
Kaye Michael ve Andrew Popperwell (1995) Radyo Dersleri .ev. Turul
Erylmaz, stanbul: YKY yaynlar.
Pekman, Cem (2000), stanbul Radyosu, Anlar, Yaflantlar, stanbul: Yap
Kredi Yay.
Radyo 2000 (2000), stanbul niversitesi letiflim Fakltesi Arafltrma Grubu.

McLeish, Robert, (1996), Radio Production (3rd.ed.) London: Focal Press.
Vivian, John (1999), The Media of Mass Communication, Boston: Ally Brown.
BR HABER MEDYASI OLARAK RADYO

Ragp DURAN*
Benim ocukluum, ilkgenliim hatta ortagenliim de televizyonsuz gnlerde geti. nl Amerikal film ynetmeni Woody Allenin bir filmine gnderme yaparak sylersem, Radyo
Gnlerinde bydm. Bu sunuflla amacm radyoya haber veren bir medya olarak yaklaflmak. Bu arada belki hepiniz radyo
habercilii yapmyorsunuz ama, radyonun zelliklerini ayrntl bir flekilde bilmeniz, her trl radyo yaynyla, programlarnz bunlar gzeterek yrtmeniz, nemli. Aflada radyonun
zelliklerini kalem kalem amaya alflrken, radyoyu gazete
ve televizyon ile de kyaslayacam. nk insanlar gnlk yaflamlarnda yaygn olarak bu deiflik medya kaynandan
alyor haberlerini. Aslnda birbirinin tamamlaycs, yani ne
gazete, ne radyo ne de televizyon tek baflna ya da yegne haber kayna olamaz bizim iin. Bu haber medyasnn da konumu, rol, ifllevi, tketilme/kullanlma biimleri farkl. Ayrca
dilleri de farkl.
* Galatasaray niversitesi letiflim Fakltesi retim grevlisi, Liberation gazetesi Trkiye
muhabiri
fiimdi nce size medya trlerinin birbirine karflt ve insan zerindeki garip etkilerini gsteren bir olay anlatarak bafllayaym.
Nereye bakyor bu insanlar?

Tarihini hatrlamyorum ama stanbulda 5-0lk GalatasarayNeuchatel ma oynanyordu. Ben o gn maa gidememifltim. nk Nokta dergisine bir ifl grflmesine gidecektim.
Televizyon da ma naklen vermiyordu. Nokta dergisi Leventte. Yryerek evden ktm, Noktaya gelmeden nce Levent arflda yrrken bir kahvenin nnden geiyordum.
Kahve her zamanki gibi tklm tklm. Dipte st tarafta kafes
iinde, yrtc bir hayvandr ya (!), bir televizyon var ama kilitli.
Yerine kafesin oraya byk bir transistrl radyo koymufllar,
insanlar ma radyodan dinliyor. Ama ilgin olan flu; herkes
radyonun bulunduu kafese bakyor hl... Radyoda grnt
yok, ses var, yine de sese televizyona bakar gibi bakyor insanlar... Alflkanlk iflte!
Acaba radyonun yeri ne idi hayatmzda ve ne oldu? Bizde televizyon yayn hayatna bafllamadan nce, yle ok gl, ok
zengin, ok kkl bir radyo kltr yoktu. Radyo yaynclnn
devlet tekeli altnda olmas, ayrca kamu yayncl yerine
hkmetin azndan konuflan resmi yaynclk yaplmas da,
radyoculuun serpilip geliflmesine izin vermedi. Ancak yine
de, her eve girdi radyo, televizyon yaygnlaflp da uzunca bir sreliine onu tahtndan indirene kadar, gazeteyle birlikte en
nemli haber medyas oldu. Hele radyo dinlemenin okumayazma bilmeyi gerektirmedii dflnlrse, gazeteden daha
ok sayda insana da ulaflt.
Ragp Duran 115
Gelelim flimdi ulusal olsun, yerel olsun radyonun temel birka

zelliine.
Radyo hayalde grnt yaratr

Deminki kahvede ma izleyenleri dflnn. Onlar belki transistrl radyoya bakyorlar ama hayallerinde Ali Sami Yen
stadyumu ile atlan goller ve sevin manzaralar var. Ses, bir flekilde grnt yaratyor insan tahayylnde. stelik bu grntler son derece znel, flahsi. Mesela flimdi radyodan flyle bir
cmle duydunuz: Adam, yolda yryordu. Dinleyene gre,
adam, yol ve yrmek ok farkl bir flekilde canlanabilir insann hayalinde. Adam deyince, herkesin yaflna cinsine gre
farkl bir adam grnts belirir. Yol deseniz o da keza yle.
Dar yol, genifl yol, toprak yol, asfalt yol, Arnavut kaldrml bir
sokak... Yrmek de dinleyiciden dinleyiciye deiflir. Televizyonda bir adamn yolda yrdn gsteren 20 saniyelik bir
blm izleseniz, bu kiflisel tahayyl ker. nk ekranda belirdii an, adam, yol ve yryfl tarz herkes iin ayndr. Tahayylmz kstlar televizyon bu nedenle.
Gazetede byle bir cmle okusanz da benzeri bir hayal retme sz konusu olabilir, ama sesi duymak ile cmleyi okumak
farkldr. Hele gazetede bir de yolda yryen adamn fotoraf
baslmflsa, hareketsiz tek karelik bir grnt de olsa, bu fotoraf da bizim tahayylmz dondurur.
Radyo kifliseldir ve dorudan bize seslenir

Ben 1983-1987 arasnda Londrada BBC Trke Servisinde yapmc/sunucu olarak alflmfltm. alfltm drt yln alt ay
da eitim kurslarnda geti. BBCnin ok iyi eitim programlar vardr. lk kursta bize hep mikrofon karflsna getiinizde
sanki telefonda bir arkadaflnza bilgi veriyormufl gibi konuflun demifllerdi. Bu tutum, hem milyonlara seslenmenin getirdii heyecan ve sknty alt eder, hem de dinleyiciye kiflisel
olarak ve dorudan hitap edilmesini salar. Bu kiflisel ve dorudan ton, radyonun hayal gcmze seslenen niteliinin de
bir sonucudur. zetle, radyo bir dost, bir arkadafl gibidir diyebiliriz. Her ne kadar konuflan hep o, dinleyen -eer telefonla
radyosunu aramaya merakl dinleyicilerden deilseniz- biz olsak da.
Radyo sratlidir
Radyo en hzl haber medyasdr. Gn boyunca haber izliyorsak, herhangi bir haberi -bu trafik kazas, basn toplants olabilir- nce radyodan duyarz. Radyonun habercilikteki hz, radyonun bir medya olarak ucuz ve kolay eriflilebilir olmasndan
kaynaklanr. Hele bugnk teknolojinin salad imknlar
dflnrseniz. Radyonun bir muhabirinin basn toplantsna
gidip, notlarn almas, toplant biter bitmez de, cep telefonuyla stdyo zerinden naklen yayna balanp haberini byk
bir hzla dinleyicilere iletmesi mmkndr. Bir de televizyon
haberciliini dflnn, nce ekim yapacaksn, VTRyi hazrlayacaksn, grntnn arkasna metin okuyacaksn... Gazete
haberciliinde de, haberin hazrlanmas ile okuyucuya ulaflmas arasnda (haberin yazm, sayfa dzeninin yaplmas, basma ancak sabaha karfl geilmesi nedeniyle) ok uzun bir sre gemesi sz konusu. flte bu nedenle haber medyasn birbirleriyle srat asndan karfllafltrrsak; haberi ksa da olsa nce radyodan ses olarak duyarz, ardndan belirli bir sre sonra
televizyon blteninde grntl olarak izleyebiliriz. Nihayet
ertesi sabah da gazeteden okuyabiliriz. Ancak radyo bu srat
nedeniyle, haberi yle ok uzun ve ayrntl bir flekilde vere-
Ragp Duran 117
mez. Televizyon grnt avantaj sayesinde haberi belki radyodan biraz daha zengin bir flekilde verebilir. Haberin btn
boyutlaryla ilgili ayrnt ve yorumlar ise, gazetelerde okuyabiliriz. Bu arada belirtelim ki, gnmzde tekelleflmeye ve iletiflim teknolojilerindeki geliflmelere bal olarak haber medyas
arasnda haber ulafltrma hz asndan grlen bu fark ortadan kalkyor.
nk ou durumda -Trkiyede de olduu gibi- bir medya
grubu ayn anda radyo ve televizyon kanallaryla birlikte, gazete sahibi de olabiliyor. Dolaysyla ortak haber merkezinde
retilen haberin radyo, televizyon ve gazeteye uygun niteliklerle eflitlendirilip boyutlandrlarak yaynlandn gryoruz.
Yani tekelleflme bir bakma bu deiflik medyann dil ve ifllevini aynlafltrarak, zenginlii ldryor. Bu nedenle iinde bulunduumuz dneme Karma Medya a (Mixed Media
Age) da deniyor. Dikkat edin artk gazeteler basl televizyon
ekran gibi yaynlanyor, radyolar da sesli gazete. Ancak deiflik medya organ arasnda arln koyan ve de haberciliin yaplma biimini belirleyenin televizyon olduu grlyor.
Radyonun snrlar yoktur

Radyonun, zellikle ksa dalgadan yayn yapan istasyonlar dflnrsek, corafi snr yoktur. fiimdi orta dalga ya da FM zerinden rebroadcasting denilen bir tr annda iktibas yntemiyle, dnyann herhangi bir yerinden yayn yapan radyoyu
annda burada da dinleyebiliriz. Ayrca flimdiye kadar internete deinmedim hi ama, internet zerinden yaplan radyo
yayncl da giderek gelifliyor. Ama internet, radyo kadar
ucuz, kolay ve hzl bir medya organ olmad gibi -yurttafl eriflimi asndan- radyo kadar yaygn da deil. Dolaysyla, yerel
radyolar internet ortamn kullanmadklar srece il, ile en

fazla blge apnda yayn yaptklar iin, yani global apta yayn yapan bir radyonun -rnein BBC World Servicein- dikkat
etmesi gereken kurallara uymak zorunda deiller. Ayrca, yerel radyolar olarak bir avantajnz da flu; yayn yaptnz alanda yaflayan insanlar tanyorsunuz. Bu da yaptnz yaynn
ieriini etkiliyor kanlmaz olarak.
Radyo basit ve ucuzdur

Yukarda sylemifltim. Yaync mikrofon karflsna geip bir
metin okuyor ya da metne bal olmadan konufluyor. Dinleyici de bir dmeye basp yayna ulaflabiliyor. Radyo yayncl,
gazete, TV ve internete oranla hem basit hem de ucuz. Yurttafl asndan da yle. Radyo dinlemek iin bayiye gidip gazete almak, her gn para demek gerekmiyor. Bir radyo alcnz
varsa, onun niteliine gre, yrrken, koflarken, araba kullanrken yani her zaman ve her yerde, radyo dinleyebilirsiniz. Oysa
televizyon izlemek rnein bu kadar pratik ve ucuz deil.
Radyo yzeysel ve geicidir

zellikle gazete ile kyaslaynca ve habercilik asndan baknca, radyo yzeysel ve geicidir. nk zaman snrlamas nedeniyle, bir haberi en fazla 2-3 dakikada vermek zorunda. Derine inemiyor. stelik, zaman zaman tekrar yaplsa da, haber
verildii anda radyo baflndaysanz duydunuz, yoksa kardnz,
gazete gibi tekrar tekrar ona dnme flansnz yok. Ayrca duydunuzsa da, sonu olarak metalik bir ses size bir fleyler anlatyor kck bir kutudan. Yani iflitilenlerin bir kulaktan girip,
teki kulaktan kma ihtimali, tehlikesi her zaman var. laveten, ne grmek ne de dinlemek bilgi edinmek asndan okumak kadar etkili deil.
Ragp Duran 119
Radyo meflgul edici deil, efllik edicidir

Televizyon izlerken eliniz ayanz, gznz kulanz bamldr. Keza gazete okurken de yle ok serbest saylmazsnz.
Oysa, havada karada denizde, yatarken, koflarken radyo dinleyebilirsiniz. Kitap okurken ya da rg rerken, belki yemek
yaparken de radyo dinleyebilirsiniz. Radyo iflgal edici deil, efllik edicidir. Baflka bir sr fley yapmanza izin verir. Bu nitelii
yaynclar asndan nemli. Seslendikleriniz, tm dikkatlerini
toplamfl da srf sizi dinliyor deiller. Dolaysyla onlarn ilgisini
hakl ve doru bir flekilde ekebilmek iin alflmanz gerekiyor. Sansasyona baflvurmadan, barp armadan, esas olarak kaliteye ve ierie arlk vererek...
Radyo seicidir
Gazete okurken, rnein futbola meraklysak, nce spor sayfasndan bafllayabiliriz okumaya ya da ilgimizi ne tr haberler
ekiyorsa, arar onlar buluruz. Okumay yarda brakp sonra
devam edebiliriz. Oysa radyoda byle bir durum yok. Onun
belirli bir haber/program hiyerarflisi var, ilgilendiinize sra gelinceye kadar hepsini dinlemek durumundasnz. Bu nedenle
radyo yaynclnda, dinleyiciyi radyo baflnda tutabilmek iin,
srekli olarak yakn gelecekteki yaynlarla ilgili anonslar yaplmas esastr. Bylelikle dinleyici habere/programa hazrlanr,
dikkati canl tutulmaya alfllr.
Radyonun sresi snrldr

Aslnda gazete ve televizyon iin de geerlidir bu kural, internet
iin ise geerli deil. Gn 24 saat, siz de radyo olarak ancak 24
saat yayn yapabilirsiniz. Televizyonlar da yle. Bu srenin snrl olmasnn getirdii bir glk var. Yaynlarnz dinletebilme-
niz iin, radyonuzun yayn akfl ile yayn yaptnz yredeki insanlarn hayat ritmi birbirini tutmal. Krsal alanda mesela insanlar erken kalkar, dolaysyla ritmi yksek halk trkleri iyi gider sabah erken kuflakta. Ya da Akdenizde rnein le yemeinin stne siestaya gider insanlar, o zaman da belki hafif mzikler yaynlamak gerekir. Kahvalt, le ya da akflam yemekleriyle ilgili yresel kltr bile hesaba katmak zorundasnz radyonuz dinlensin istiyorsanz. rnein topluca/byk aile olarak
sofraya oturma kltr varsa, ya da hafta sonlar dflarda yemek
yemek alflkanl varsa yerelinizde, kalabalk sofralarda/restoranlarda yemek yerken gazete pek okunamayacana gre, yerine gre televizyon deilse eer radyo tercih edilen bir ara
olabilir. Bu nedenle yemek saatinde yaplacak yaynlara zel
olarak dikkat etmek gerekir. Ayrca insanlarn genel olarak gazete okumay (rnein sabah saatleri) ya da televizyon izlemeyi (rnein, akflam haberleri) tercih ettikleri saatler de hesaba
katlmaldr, yayn akfl dzenlenirken.
Radyo kifliliklidir
Radyo kifliliklidir, nk insan sesine, yz yze konuflmann scaklna en yakn aratr. Ancak belirtmek gerekir ki, Trkiyede radyonun bu zellii, 1950li ve 1960l yllar iin daha fazla geerliydi. Yafl gen olanlar hatrlamayabilir ama rnein
Baki Sha Edibolunun, Tark Grcann, Eflref fiefikin, Orhan
Borann ya da hsan nlerin sadece sesleri deil, konuflma
sluplar da radyoya olaanst bir kimlik, bir kiflilik veriyordu.
Gazete okurken byle bir kiflilii sezmek gtr. Televizyonda
ise bu kimlik, grsel dilin ve televizyon izleme biiminin nitelii gerei zayflar. Oysa, sizinle konuflur gibi kullanlan bir insan sesinin gc sayesinde radyo hem yreklerde hem de beyinlerde kalc bir etki brakr.
Ragp Duran 121
Radyo reticidir
Radyonun ucuz, basit ve yaygn olmas nedeniyle baz blgelerde, rnein Afrika ve Asyada yaygn olarak eitim amal
kullanlmaktadr. Bylelikle okuma/yazma orannn dflk olduu geliflmekte olan lkelerde, bu arada bizde de radyo yayncl, uzun yllar bu lkelerin kalknma hedeflerinin benimsetilmesinde ve uygulatlmasnda etkin bir biimde kullanlmfltr.
rnein yaflnz hatrlamaya izin verirse, okula gitmeden nce
kahvaltnz yaptnz erken saatlerde TRT radyolarnda yaynlanan Ky Saati programlarnda, krsal kesim nfusun kml
zararls ile mcadele konusunda nasl bilgilendirildii benim
gibi sizin de kulanza alnmfltr (Ya da kml zararlsn radyodan hi duymamfl olanlarnz varsa, aranzda Levent Krcann radyo gnlerine iliflkin parodilerinden bunu hatrlayanlar da olabilir). Ayn flekilde radyo gibi devlet televizyonu da
Trkiyede modernleflme hedeflerinin -baflta krsal kesimler
olmak zere- topluma benimsetilmesinde nemli bir ara
olarak kullanlmfltr. Bu arada edebiyat programlar hatta felsefe programlarnn da mecras radyo olmufltur genellikle gazete ya da televizyon deil. Ancak sadece Trkiyede deil btn dnyada, eer kamusal nitelik ya da sivil toplum medyas
nitelii taflmyorsa, radyonun sadece elendirmeye dnk bir
mzik kutusu haline gelmeye bafllad sylenebilir.
Radyoda bin bir ses, bin bir mzik

Radyonun biliyorsunuz iki dmesi var. Biri ses hacmini ayarlyor, dieri istasyonlar arasnda gezinmek iin. Bu ikinci dme sayesinde bin bir dil, bin bir ses ve bin bir mzii dinlemek
mmkn. Televizyon belki, anak anteniniz ya da kablolu ya-
yn aboneliimiz varsa, biraz msait ama bir tek gazete satn

aldnzda bu kadar eflit yok. nk gazetenin istasyon dmesi yok. Bu arada demokratik gelenei olmayan lkelerde
radyonun dorudan bir propaganda arac olarak kullanldn
da unutmayalm. Nazi dneminde Berlin Radyosu ya da daha
yakn bir gemiflte Kuzey Kore Radyosu gibi. Hatta ne derece
dorudur bilmem ama, Kuzey Koredeki radyolarda bir tek
dme var derler.
Radyo srprizlerle doludur, flaflrtr

Orson Wellesin nl radyofonik oyununu belki duymuflsunuzdur. 1940larda ABDde bir radyo tiyatrosu yayn srasnda,
yayn birden bire durur ve son derece ciddi ve resmi bir sesle
bir duyuru yaynlanr: Sayn dinleyiciler, haber merkezimize
flimdi gelen bir habere gre, uzayllar dnyamz iflgal etmeye
baflladlar. Resmi makamlar ikinci bir emre kadar kimsenin
evinden kmamas gerektiini bildirdi.... Amerikada mthifl
bir panik bafllar. nk duyuru ok inandrcdr. Orson Welles bunun bir flaka olduunu anlatana kadar akla karay seer.
Bu tabii kural dfl bir rnek. Her halkrda bu tr flakalar yapmanz tavsiye etmem. Ama radyoda yayn akfl srasnda her
an her saniye daha nce planlamadnz bir fley yapmak ya
da sylemek zorunda kalabilirsiniz, hatta yapmalsnz. Dinleyici de, bunu bekler zaten sizden: Bundan sonraki flark benim olsun!
Aslnda radyoyu televizyondan, gazeteden ve internetten ayran birok baflka zellik daha sralanabilir. Ben bunlarla yetineyim. Ancak sizin bu zellikleri ya da kendinizin ekleyebilecei yenilerini hesaba katmanz gerekir ki, dinleyiciye doru
bir flekilde, zamannda, onun haleti ruhiyesine uygun olarak
Ragp Duran 123
yaklaflabilin. Haberlerin ya da programlarn ieriini, hedef kitlenizin radyo ile olan iliflkilerini gz nnde bulundurarak
oluflturabilin. Tabii bunun iin radyonun sadece medyatik
zelliklerini bilmek yetmez, ayrca yayn yaptnz kitlenin
(yani farkl dinleyici dilimlerinin) zellik ve niteliklerini de bilmek gerekir.
Radyo habercilii yaparken

dikkat etmemiz gereken noktalar
Radyonun bir haber medyas olarak tafld yukarda sraladm zelliklerini gz nnde tuttuumuzda, yaync olarak,
radyo haber bltenleri, radyo haber programlar hazrlarken,
olufltururken, yazarken ve sunarken dikkat etmemiz gereken
noktalara varrz.
Radyo haberinde ses ve aktel ses kullanm...

ncelikle radyo haberi, gazete ve televizyon haberinden farkl olmaldr. Ancak Trkiyede ne yazk ki, hem ivmesi artan tekelcilik anlayfl ve uygulamalar, hem de profesyonellik eksiklii nedeniyle, ayn haberin gn boyunca radyo, televizyonlarda, ertesi gn de gazetede yaynlandn gryoruz. Oysa ki
her medya trnn kendisine zg bir dili vardr: Televizyonda esas olan grntdr. Gazete, dflncenin kutsal mecras
olan yazyla kendini ifade eder. Radyo ise sesin mecrasdr1. Yani radyoda mmkn olduu kadar her fleyi sesle aktarabilmek
gerekir. Modern radyoculukta ses o kadar nemli hale gelmifl1
Ancak bunun televizyon ve gazete haberlerinin, radyo haberciliinde kaynak olarak kullanlmamas anlamna gelmediini de hatrlatalm..
tir ki, haberi mmkn olduu kadar doru verebilmek iin,

muhabirin roln azaltp onu sadece bir mikrofon tutucusu
haline getirmek eilimi gzlenmektedir.
Radyo haberi, grsellik taflmad lde, bizim imgelemimize seslenir. En iyi radyo haberi, imgelemimize seslenmeyi bilen haberdir. Ancak burada kast ettiimiz, televizyon haberciliinde olay ile ilgili grnt bulunmadnda sklkla canlandrmalara baflvurulmas, ya da filmlerden vb. grntler kullanlmasnda olduu gibi, haberin dramatize edilmesi deildir.
Haberin mmkn olabildiince orijinal seslerle sunulup,
muhabirin/sunucunun rolnn en aza indirilmesidir. rnein kentinizin herhangi bir yerinde bir trafik kazas olduunda,
radyo habercilii sayesinde, dinleyicinin bulunduu yerde
-evinde, iflyerinde, okulda, ya da radyoyu nerede dinliyorsa orada-bu kazayla ilgili olarak oradaymfl gibi bilgilenmesi, kazay
oradaymfl gibi hissedebilmesi gerekir. Yani, muhabirin, mikrofonu ne zaman, nerede, nasl ve kime tutacan ok iyi bilmesi gereklidir. Tercih edilen de, muhabirin habere fazla mdahale etmemesidir. nk muhabir, olay ile dinleyici arasna
her girdiinde, aktarlan haberin urad krlmalar artmaktadr. Muhabirden istenen olay anlatmas deil; mikrofonu
araclyla olayn kendisini anlatmasn salamasdr. Bylelikle bir radyo habercisi, meydana gelen trafik kazasyla ilgili
olarak; yle uzun uzun sayn dinleyiciler, iflte 34 CB 678 plakal mavi Renault, Gaziosmanpafla caddesi kavflanda... diye
bafllayp ayrntl aklamalar yapmak yerine, mikrofonu kaza
yapan flofre tutup, kazay onun anlatmasn salasa, sonra yine olay yerinde gelen polislerin, eksperlerin grfln alsa, nihayet mikrofonu evredeki kaza tanklarna tutsa, evinde radyo dinlemekte olan bizi, olay yerine gtrmfl kadar olur. Bu
Ragp Duran 125
arada konuflmalarla birlikte iflitilen evre -trafik, kofluflturma

vb.- sesleri de bu etkiyi yaratmak anlamnda ok nemlidir.
Radyo muhabiri, sadece ksa bir girifl ve kfl ile, olay betimlemeli, dierlerini mmkn olduu kadar olayn kiflileri ile
tanklarna brakmaldr ki; evindeki, iflyerindeki dinleyici olayn nasl bir mahalde cereyan ettiini ya da gereklefltiini tahayyl edebilsin.
Radyo haberciliinde dfl ses ya da aktel ses (actuality) dediimiz sesler, yani muhabirin sesinin dflndaki tm sesler ok
nemlidir. Gazetede fotoraf ne ise, radyoda da aktel ses
odur. Ses kullanmak sadece renk ve estetikle ilgili bir mesele
de deildir. Dflnn btn haberler boyunca devaml olarak
bir muhabiri dinlemek, hele sz konusu olan stdyo kaydysa
ya da monoton bir ses ise, bktrc olur. Oysa her 3 dakikalk
haberin iine bir ka ses eklense hem monotonluk krlr, hem
de haber zenginleflir. Ayrca ses kullanm inandrclk, gvenirlik asndan da nemli. rnein, bir dflnn hangisi daha etkilidir; muhabirin Baflbakan Abdullah Gl Trkiyenin
ABDye btn slerini aacan syledi demesi mi, yoksa
Baflbakan Gl nemli bir aklama yapt. Dinliyoruz... deyip,
bizzat Baflbakan Abdullah Gln sesinden Dn Bakanlar Kurulunda aldmz karar gerei, Trkiye btn slerini ABDye
aacaktr cmlesini duymamz m? Ayrca artk Cool Edit Pro
tr edit programlar sayesinde bilgisayarda bu tr kesme-bime montaj iflleri ok abuk yaplabilmektedir2.
Kendimden bir rnek vereyim. Londrada BBC Trke Blmnde alfltm 4 yllk sre
iinde bizim fiafak Yayn dediimiz Trkiye Saati ile 05:15-05:30da yaynlanan 15 dakikalk
bir programmz vard. 10 dakika haber, 5 dakika basn taramas. Ben ifle ilk baflladmda gece saat 01:00de bafllar 04:30da bitirirdim. Kronometre tutarak bir de prova yapar ve stdyoya girer okurdum. 15 dakikalk blten iin buuk saat harcardm ki, blten esas olarak eviri haberlerden oluflurdu. Drdnc yln sonunda ayn blteni yarm saatte yapmaya baflladm hatrlyorum. Hem eli alflyor insann hem de o haber denizinde yze yze bilgilerle de
haflr neflir oluyorsun...
Bu arada, Trkiyede radyo habercilii yaplrken benim zel

olarak muhalefet ettiim bir uygulama da var: Haber okunurken, haber blteni sunulurken, fona hafif bir mzik konuyor.
Nispeten de ritmli bir mzik. Bu hem okumay bozuyor, hem
de dinleyicinin habere younlaflmasn engelliyor. Kanmca da
hem gereksiz ve hem de yanlfl. Tercih edilen doal ses olmal, hele alkfl ya da baflka trl efekt kullanmak bence yapayl glendiriyor. Drama program yapmyoruz ki... Haber olabildiince sade ve doal sunulmal.
Radyo haberciliinde zaman ve hz nemlidir

Radyoculukta zaman ok deerlidir. Bu bakmdan, radyo haberi ksa ve z olmaldr. Ayrca insanlarn radyo ile iliflkisi her
zaman pr dikkat bir dinleyicilik iliflkisi deildir. Radyo haberi,
yurttafln kulana, beynine, yreine, vicdanna dorudan seslendii iin ok ksa cmlelerden oluflmaldr. Gazetede okur,
uzun bir cmle okuduunda, zneyi bulmak iin cmlenin
baflna dnp yeniden okuyabilir, radyoda bu imkn yok, bu
nedenle radyo haber cmlesi ksa olmaldr. Gerekirse, yani
cmle uzun olduunda onu iki ayr cmleye blmek gerekir.
Haber ksa ve z olsa bile dinleyicinin bir kulandan girip
br kulandan kma tehlikesi her zaman vardr. Bunun
panzehiri ise tekrardr. Bu nedenle haberin en can alc
noktasn sunuflun baflnda ve sonunda, tpk haber blteninin
girifl ve kfl spotlarnda tekrarladmz gibi, tekrar edebiliriz.
Belki de ayn bilgiyi farkl bir flekilde formle ederek, tekrarn
can skc olmasn nleyebiliriz.
Radyo haberciliinde ama, dinleyiciye mmkn olduu kadar doru olan haberleri, bilgileri, ok boyutlu, inandrc, gvenilir bir flekilde ve tabi radyo olduu iin, mmkn olduu ka-
Ragp Duran 127
dar hzl bir flekilde ulafltrmak. Dikkat edin hz meselesini en

son syledim. nk tayin edici olan haberin doruluudur,
erken verilmesi deil. Hzl verilen haberin yanlfl ya da eksik
olma ihtimali her zaman yksektir. Haberi dorulamadan vermek byk risk. Emin olmadmz haberi, tm unsurlar oluflmamfl haberi hi vermemek, yanlfl ve eksik vermekten daha
iyidir.
Radyo haberi hzl, hatta acil olduu iin haberin zamann
belirtmek ok nemlidir. Gerekirse, naklen yayn srasnda bile, saat vermek gerekebilir. Muhabir giriflte, stdyoya balysa,
yani yaynda ise; fiu anda Aksaray Gaziosmanpafla caddesi
kavflandayz. Saat 15:30. Biraz nce meydana gelen kazada...
gibi bir anons yapabilir. Bylelikle evde, iflyerinde bizi dinleyenlerle, hem zaman, hem de mekn ortakl salayabiliriz.
Radyo haberinde dil, veri kullanm

Acaba radyo habercilii yaparken kime nasl hitap edeceiz?
Kural flu: Dinleyici profilini az ok biliyorsak, genel olarak saptadmz ortalama dinleyicinin bir adm tesinde bir hedef
tutturmak gerekir. Ne ok mesafesiz (popler), ne de ok mesafeli (sekinci) olmalyz haberimizi sunarken. Ayrca, belki biliyorsunuz ama, hatrlatmakta yarar olabilir; mikrofonun baflnda iken yle on binleri, yz binlere deil, sanki bir tek kifliye, bir tandmza bilgi veriyor, mesela ona telefonda bir fley
anlatyormufluz gibi konuflmalyz.
Haberi sunarken, bilindii gibi, hatrlanaca zere gibi kalp szlere baflvurulmas sadece radyoculukta deil her tr habercilikte de sklkla dfllen bir hata olarak karflmza kmaktadr. Gazeteci, haberci, muhabir olarak kendimizle, bizi dinleyen, izleyen, okuyan yurttafllar arasnda her zaman bir fark ol-
duunu unutmamamz gerekir. stelik de hedef kitlemize dair bir fikrimiz olabilir, ancak bu bizi dinleyenlerin anonimliini ortadan kaldrmaz; bu nedenle de anlan trde tekrarlar
yapmann anlam yoktur.
Bu arada sadece radyoda deil, hi bir haberde znesi, flahs
belirsiz fiil kullanmamak gerekir. Baflka ifadeyle, yapld, edildi, renildi, bildirildi gibi pasif kip kullanlmamal; A yapt, B
syledi, C belirtti gibi mmkn olduu kadar ntr ifadeler
kullanlmaldr. Ayrca, sklkla kullanlan iddia edildi, ileri srld kalplarn kullanlrken dikkatli olunmaldr. Bunlar,
muhabiri haber kayna/haberin znesi vb. ile ilgili olarak belirli bir biimde konumlayan kalplardr.
Bu arada aklma gelmiflken ekleyeyim; flu meflhur evet szcn yerli yersiz kullanmamal. Oysa dikkat edin, radyoda,
televizyonda neredeyse herkes sze, nce bir evet diyerek
bafllyor. Unutmayn ki, haberinizi gemek iin tafl atlasa 2 veya 2.5, bilemediniz toplam 3 dakikanz var, bu nedenle ok tasarruflu davranmamz, anlamsz hibir kelime kullanmamamz gerekir.
Gazetede haber yazarken tablolar yaynlayabiliriz, bol bol rakamlar, istatistikler yaynlayabiliriz. Radyo ise rakamlara msait bir mecra deildir. Bunlar ancak mecbur kaldnzda, o da
yuvarlayarak vermekte yarar vardr.
Sonu olarak, radyo habercilii aslnda ok zevkli bir urafltr.
Ancak hakkyla yaplabilmesi iin, bir yandan bu alandaki temel ilkeleri bilmemiz, dier yandan da alfltmz radyonun
niteliine (yerel mi, blgesel mi olufluna, ayrca yerel ise, yerelin gsterdii zelliklere vb.), ve dinleyici profilimize gre, kendimizin teknikler gelifltirmesi gerekir.
Ragp Duran 129
Dnyada radyoculuk: Birka rnek

Dnyada radyoculuk zellikle de radyo habercilii denince
akla ilk BBC gelir. ngilterede halk arasnda BBCye Auntie
derler. Yani Teyze, yani ailenin en ok konuflan, ayn zamanda da en sevilen bir yesi... BBC, Kamu yayncl modelinin
de abidesidir. Esas gelir kaynan yurttafllardan toplanan
bandrol/vergi oluflturduu iin zel kara deil, kamu karna hizmet etmek durumundadr.
Voice of America (Amerikann Sesi), eskiden Moskova Radyosu ya da Pekin Radyosu gibi dorudan devletin denetimi altnda yayn yapan radyolar da resmi yaynclk anlayflnn simgeleridir. ABDnin Souk Savafl dneminde Sovyet Blokunu ieriden kertmek iin propaganda amacyla kulland iki radyo Radio Liberty (zgrlk Radyosu) ve Radio Free Europe
(Hr Avrupa Radyosu) yllarca kapitalizmin/liberalizmin savunuculuunu yapmfl, ancak rnein Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliinin (SSCB) kfln ngrememifltir.
Ancak radyoculuk denilince ben, Bat Avrupada 1970ler boyunca yefleren zgr radyo deneyimlerine nem veriyorum.
Dikkat edin, ticari radyolardan, yani devlet denetiminde olmasa da esas olarak para kazanmak iin yayn yapan zel radyolardan sz etmiyorum; cemaat radyolarndan, zel yayn radyolarndan, yerel radyolardan, ne bileyim Anarfli Radyosu, evreci Radyo gibi radyolardan sz ediyorum. Bunlarn en eskisi,
1960larda Manfl Denizinde ve Kuzey Denizinde uluslararas
sularda seyreden bir gemiden yayn yapan Radio Caroline idi.
Radyo Caroline, korsan ve gen bir radyo olarak Amerikan
pop ve rock mzik yayn yapyordu. Ayrca rnein 1980lerde
Londrada Kbrsl Trkler ve Kbrsl Rumlar birlikte ya da ayr
ayr, bir minibse yerlefltirdikleri vericiden korsan yayn yaparlard. Polis bir trl yakalayamazd. Sonra mecburen hepsini
yasallafltrdlar. talyada bir aralar mantar gibi mahalle radyolar tremiflti. ok scak radyolard bunlar; St Antonio
borlular listesini aklyor, Gina teyze yeni rg modelini tantyor trnden mahallelileri, sorunlarn anlatan ve grgra
alan radyolard bunlar. Bir de Fransada C14 yani Carbone 14
diye bir korsan radyo vard. Biliyorsunuz C14, arkeolojide kazda bulunan eserin yafln lmek iin kullanlan yntemin ad.
Bu radyo da, tarihte ilk kez bir TIRn iinden naklen yayn yapt. Yaynn konusu cinsel iliflki idi. Bir kadnla bir erkek stdyo
TIRn iinde cinsel faaliyette bulunurken, yan bafllarndaki bir
seksolog da olay naklen anlatt ve yorumlad. Radyonun nelere kadir olduunu gsteren ilgin bir rnek olsa gerek. Sadece
bilginiz olsun diye anlattm. Yani bu son rnek sizin yayn
programlarnza bir tavsiye niteliinde deildi...
TRKYEDE
RADYO HABERCLNN
GELfiM
pek ALIfiLAR*
fiimdi ajans haberlerini dinleyeceksiniz

Anneniz ya da babanz haberleri mi dinleyelim diyor, yoksa
ajans m? Yafl 40n stnde olanlarn kulaklar saat 13:00 ve
19:00da dikilir. Yllarn verdii alflkanlkla haber dinlemek iin
harekete geerler. Ajans saati geldi derler ou kez.
1965e kadar radyolarmzdan dinlediimiz haberin ad ajanstr nk. O gnn devlet radyolar olan Ankara Radyosu ve
stanbul Radyosu, Anadolu Ajansnn haberlerini yaymlard.
Haberleri sunarken de flimdi ajans haberleri derlerdi. Zaten
* Gazeteci
radyo yayn btn gne yaylmayan snrl bir yaynd. Ama

7:30, 13:00 ve 19:00 haberleri/ajanslar, radyo yaynna ulaflabilen herkesi buluflturan kutsal saatlerdi. Koflullar ilkeldi. Haberler zor ve ge elde edilirdi. Anadolu Ajans, Kurtulufl Savas srasnda kurulmufl bir devlet kurumuydu. Haber hizmetini o
gnlerde tekelinde tutuyordu.
Radyoda ocukluundan beri alflmfl bir spiker lk Giray,
Ankara Radyosunda haberi nasl okuduklarn bir gn bana
flyle anlatmflt;
Drt ana haber blteni vard. Okumaya bafllamadan nce memleket
saat ayarn verip, masamzn arkasnda duran gonga vururduk. Saniyeleri, saliseleri sayar, sonra dikkat saat .... derdik. Bunun iin de aramzda
prova yapardk.
Ve makasla hazrlanan haberler...

lk Giray anlatmaya devam ediyor...
Anadolu ajansndan gelen haberleri makasla keser birbirine yapfltrp
bir blten hazrlardk (O sralar selobant/yapfltrma bantlarnn olmadn da biz hatrlatalm). Ankara Radyosunda bizim haber okuduumuz
stdyo ile teleksin bulunduu kat arasnda merdiven vard. Kemal
Deniz -spor spikeri olarak tanrsnz onu- yeni gelen teleksleri yayn srasnda bize getirip gtrmekle grevliydi. fiayet telekste bir arza olur, kat skflrsa, yayn keserdik. Sonra da teknik arza nedeniyle zr dileyip
okumaya devam ederdik... Bizim haberlerimiz bitince Kemal Deniz de
spor haberlerini okumak iin mikrofonun baflna geerdi. Uzun yllar boyunca teleks ile stdyoyu ayn kata taflmay baflaramamfltk.
Yani, Trkiyenin en byk ve tek yayn merkezi olan TRT Kurumu radyolarnn haber hazrlamak iin ihtiyac olan fleyler
makas, teleks ve ajanst.
pek alfllar 133
Ksa bir tarihe...

Trkiyede ilk radyo yayn 6 Mays 1927te stanbulda bafllamflt. Bir iki yl iinde de Ankara Radyosu yaynna bafllad. O
gnn koflullar iin 5 kwlk vericiler kurulmufltu. Avrupann
en gl istasyonlarnn da gc bu kadard. Trk Telsiz Telefon A. fi. radyonun sahibiydi. Ama sahip, aslnda devletti.
Anadolu Ajans adna bir kifli, fl Bankas Genel Mdr, bir
milletvekili, bir mhendis Sedat Nuri leri ve bir milletvekili gazeteci Falih Rfk Atay izin belgesini imzalamfllard. Gelirin bir
ksm dinleyiciden salanyordu. Radyo alcs kullananlar flirkete ylda 10 lira dyorlard. lk yllarda stanbul 4.5 saat, Ankara 3 saat yayn yapyordu. Yayn da stiklal Marfl ile alyordu.
Devletin resmen yayna el koyduu yl ise 1937 idi. Nafa Vekaleti (Ulafltrma Bakanl) PTT araclyla radyo yaynn yrtmekle grevlendirilmiflti. 1945de bltenlerin aktarlmas grevini Basn Yayn Genel Mdrl Haber Servisi stlendi.
kinci Dnya Savafl srasnda ngiliz Kltr Heyeti ve Amerikan Enformasyon Brosu, Trk basnna ve radyosuna haber
vermeye bafllad. 1949dan itibaren stanbul ve Ankara radyosunun haberleri ortak yayna bafllad. Haber saatinde stanbul
Radyosu, Ankara Radyosuna balanyordu. Zaman iinde
Anadolu Ajans haberlerine ek kaynaklar yaratld. 1946-1960
arasnda yabanc radyolar dinlenip, alnan bilgiler de radyodan
okunmaya baflland.
TRT, 1961 anayasasnn getirdii zerklik ilkesi dorultusunda
kartlan yasa ile birlikte 1964te hayata geti. Bu tarihe gelindiinde ancak lkenin yzde 46s radyo yaynlarndan yararla-
nabiliyordu. lke apnda yayna, adm adm geildi.

Nfusunun yarsnn radyo dinlemedii bir lkede radyo, bir
baflka haber grevi daha stlenmiflti.
Anadolu Ajans yazdrma servisi

Bu servis yerel gazeteler iindi. Kelime kelime, dura dura haberleri okurlar; yerel gazete muhabirleri de kendilerine dikte
edilen bu haberleri kada yazar, ardndan ertesi gn kacak
gazetelerine koyarlard. Kimi kelimeleri kodlarlard. Anadolu
basn kaynak olarak bu haberleri kullanrd.
Radyonun bafllangta kendine ait muhabirleri yoktu. Basn
Yayn Genel Mdr Altemur Kl Anadolu muhabirlerini
Anadolu Ajans (A.A) ats altnda rgtlemiflti. Onlar, getikleri yresel haber karfllnda para alrlard.
TRTde bir radyoculuk deneyimi

TRT 1961 Anayasas ile zerk klnmflt. Yasasnn kp uygulanmas 1964 buldu. 1965de TRT kurumuna ilk kez muhabir,
programc, spiker alnmas iin snav ald. Alnanlar kursa gnderildi ve nitelikli bir kadro elde edildi. Adalet Aaolu, Sevgi
Soysal gibi, hi aklnza gelmeyecek isimler TRTde alflmaya,
sorumluluk almaya baflladlar. rnein Abdi peki 60 dakikalk bir ak oturum program hazrlyordu.
Haber artk iki ayr kaynaktan dorulanarak aktarlmaya bafllanmflt. Telefonla bildirilen bir haber asla yayna verilmez,
pek alfllar 135
tam tersine dorulatmak iin hzl bir alflmaya giriflilirdi.

TRTnin artk hem kendi muhabirleri vard, hem de abone olduu eflitli yabanc ajanslar. Kald ki uzman kiflileri konuflturarak yeni kaynaklar yaratmak ifllevselleflmiflti.
Ben 1969da alan snavla muhabir olarak girdim TRTye, ykleyeyim ki, o dnemlerde habercilik nasl yapyorduk gznzde canlansn. Uzun bir kurs dneminin ardndan her serviste bir ay alfltrldktan sonra dil bildiim iin Dfl Haberlerde grevlendirildim. rgtlenme flemas bugnn gazetelerini andryordu: Yurt Haberleri, Dfl Haberler, Merkez Haberler,
Televizyon Haberleri, Redaksiyon, Tashih.
Haberi daktilo ile yazyorduk. Bir kiflinin denetiminden geiyor, ardndan redaksiyon servisine gidiyor, yeniden okunuyor
ve tashihe gnderiliyordu. Redaksiyon servisinin flefi o yllarda
Ahmet Oktayd.
Haber ktlarmzn yannda dakikalar gsteren satrbafl izgileri vard. Muhabir tarafndan yazlan bu haber bir daktilo tarafndan mumlu kada geiriliyor, tashihi yaplyor ve makinede 10-15 kopya teksir edilip spikere ve haber mdrlerine teslim ediliyordu. Spikerin ald haberde, yazann ve okuyanlarn
inisiyalleri bulunurdu. Btn haberler befler kopya yaplr, blteni hazrlayan mdr tarafndan nem srasna gre sraya
konurdu. Yani ilk mi okunacak, ikinci mi gibisinden. Ayrca bir
de zet kartlrd.
90 saniyelik bir haber, ancak ok byk olaylarda yazlrd. Bunun dflnda 30 ve 45 saniye iinde haberi aktarmak iin ok ksa cmlelerle derdimizi anlatmaya alflrdk. Yani genifl aralkla bir sayfann yars ya da te biri... Mutlaka kaynak belirtmemiz istenirdi. Haberin iinde ne, nerede, nasl, kim, ne zaman
sorularnn yantlar bulunurdu. Kimi zaman haber biraz daha

uzun tutulur, iine kaynaktan aldmz ses eklenirdi. Byle olduunda kda ses diye not dfllrd.
Bir sre sonra telefon balantlar ile haber alma usul gndeme gelmiflti. Byle olduunda bltenin akfl plan kartlrd.
Bu arada televizyon yayncl bafllayp da TV haberleri verilmeye bafllandnda, radyo iin hazrlanan haberler, TV servisinde grntye gre deifltirilip yeniden yazlrd.
TRT aslnda radyo ve TV haberciliinin farkn bafltan kavramamflt. nk kuruluflundaki ekirdek kadronun tamam
gazeteciydi. Ancak her koflulda sz konusu dnemler, gazeteciliin saygnlnn olduu yllard. Tahsili olmayan alayl gazeteciler, mesleklerini daha iyi yapabilmek iin teker teker Ankarada Siyasal Bilgiler Fakltesine bal olarak kurulan Basn
Yayn Yksek Okuluna kaydolup okumaya baflladlar. ou
da mezun oldu.
Vietnam haberlerini nasl verdik

1970ler dnyada kurtulufl savafllarnn youn yafland yllard.
Vietnam Savafl mthifl ilgiyle izleniyordu. ABDnin adm adm
nasl geri ekildiini, Vietnam Kurtulufl Cephesinin cephe
cephe savafl nasl kazandn saat bafl yaynlyorduk. Vietnam savafln iflgalci ABDnin ajanslarndan alyorduk. Elimize
ulaflan haberlerin hepsi ABD ve Bat kaynaklyd. Bu durumun
yaratt rahatszlk nedeniyle TRT dinleme servisinin verdii
btn radyo haberlerini deerlendirirdik. BBCnin ou kez
daha gvenilir bir kaynak olduunu keflfetmifltik. BBC Dinleme Servisi diyerek buradan dinlenmifl ve nmze getirilmifl
haberleri de kullanabiliyorduk.
pek alfllar 137
nce terminolojimizin yanlfl olduunu fark ettik. rnein,

Kuzey Vietnamllar anlatmak iin ABD kaynakl ajanslar tarafndan kullanlan Vietkong szcnn, Vietnaml dflman
anlamna geldiini Arnavutluk radyosunun yaynlarndan renmifltik. Trkiyede o dnemde sac bir iktidar vard ynetimde: Milliyeti Cephe... TRT Genel Mdr ise smail
Cemdi. O da biraz Vietnam araclyla muhalefet yapabileceini dflnyordu. Bu nedenle terminolojiyi deifltirip dzeltme teklifimize olumlu yant verdi. Bunun zerine yllardr Vietkong dediimiz kuvvetlere Vietnam Kurtulufl Cephesi demeye baflladk. Kzlca kyamet koptu. ABD merkezli ajansn haberini kaynayla aktarrken, Vietnamnkini de mutlaka aktarmaya dikkat ediyorduk. Yl 1975 idi. Mthifl bir mutlulukla Vietnam kurtardk. smail Cemin grevden alnma gerekesinde
Vietnam haberleri ve deifltirilen terminoloji de vard.
Radyo habercilii
Kk ipular
Radyonun haber dili ok sade olmaldr: Transistrl radyolarn kt 1965de Time dergisi konuyu kapaa ekerken
Trkiyeden bir fotoraf kullanmflt. Fotorafta kzn kulana aslmfl bir transistrl radyo gze arpyordu. Yani ayn anda, okumas yazmas olmayan bir kyl de, bir iflveren de, bir
profesr de sizi dinleyebilir. Tuhaf bir biimde genifl bir yelpazeye yaylmfl bir izleyici kitlesi yani. O halde yaplmas gereken, kzn kulana radyo asan iftiyi kzdrmamak... En iyisi siz yerelinizde, Ak Radyo gibi niversite mezunlarna seslenmediinize gre, sokaktaki insan esas aln. Nefes kesmeyen ksa cmleler, herkesin anlayaca yaygn szckler kullann.
Radyo habercilii hzldr: Radyo habercilii byk srat istedii iin her fleyi sratle kontrol etmek gerekiyor. Bu konuda nce mantmz kullanmamz gerek: rnein, ilk gelen
haberler ok abartl olabilir. Bir otobs kazasnda binlerce kiflinin lemeyeceini, toplulua alan atefl srasnda da yzlerce kiflinin lmeyeceini aklmzda tutmamz gerekir.
Radyo habercilii (aslnda dier haberciliklerde olduu
gibi) hata kaldrmaz: Bir yandan haberinizi hzl yapmak zorundayken, dier yandan hatadan nasl kanabilirsiniz? Bir takm ufak nlemlerle.... Diyelim elimizin altnda bir harita olmas, yer adlaryla ilgili yapacanz byk hatalar nler. Baflka ne yapabilirsiniz, rnein milyarlarca dolar gibi mantksz
para birimleri kullanmamaya dikkat etmeliyiz.
Haberinizi yazarken
Radyo gazetecilii hikye anlatmak gibidir. Haberi yaflatmaya alfln. Alntdan uzak durun. nnzde trnak
ap kapatacanz bir kt deil mikrofon olduunu
unutmayn.
Alnt yerine neden ses kullanmyorsunuz? Ses haber
yerinden aktardnz efektler de olabilir, yangn sesi, su
sesi, trafik sesi, dorudan olayla ilgili birisinin anlats gibi. Televizyonda grnt ne ise radyoda ses odur.
Haberin doru okunmas iin, noktalama iflaretlerini
doru koyun.
Haberin ilk cmlesi bir zet deil, haberin kendi yaln
hali ya da en can alc noktas olmaldr.
pek alfllar 139
Haberi yazarken yksek sesle syleyerek kaleme aln.

Bugn, dn gibi szcklerle bafllamayn. Bu szckleri
ilk ya da ikinci cmlenin iine yedirin. (Bu sabah Ispartada bir trafik kazas oldu deil Ispartada bu sabah bir
trafik kazas oldu biiminde yazmalsnz.)
Haber sfat kaldrmaz. Sfatlardan uzak durmaya alfln.
Minik Ayfle yangnda cayr cayr yand yerine 6 yaflndaki Ayfle, yangnda lmcl flekilde yand demelisiniz.
Haberinizde geen isimleri tekrar etmekten kanmayn ki, radyosunu sonradan aanlar haberi yakalayabilsinler.
Negatif anlatmdan kann. rnein; haberinizin ilk
cmlesinde, ... uak kazasnda 64 kifli ld yerine, uak
kazalarnda kurtulma ihtimalinin de ok az olduunu
gz nnde tutarak, ... uak kazas oldu. 3 kifli yaral olarak kurtuldu diyebilir, lenlerin saysn daha sonra verebilirsiniz. Byle bir durumda -ne kadar olabilirse artkbir para teselli olunabilecek bir fleyi ne karmfl olursunuz.
Dinleyicinin sylenen fleyi bir kerede anlamak zorunda
olduunu akldan kartmayn. Bu yzden haberinizi ksa tutun. En uzun haber ou kez 45-60 saniye kadardr.
Fiil zamanlarnn kullanm

1968e kadar haberler Trkiyede miflli gemifl ile yazlrd. nce TRT bu dili deifltirdi, sonra da gazeteler. Olduka da isabetli oldu. Herhalde artk yerel radyolar iinde de mifltir ile
haber yapan yok. Mifltir son derece kesinlik ieren askeri bir
dil. O zaman dili gemifl, hem vakitten tasarruf olur, hem de
kulaktan...
Aktarmalarda szck seimlerine

dikkat gerei
Haberin birinci elden tan deilsek, baz aktarma ifadeleri
can kurtarr. Yani, haberi yaparken, bir aktarc olduumuzu
hep hatrlayalm. Dolaysyla, aktardmz olaya tank deilsek, dolayl ifadeleri seelim: ddia etti, ne srd, belirtti,
aklad, vurgulad gibi szckleri dikkatle ve yerinde kullanalm. rnein acaba radyomuzda afladaki rnek cmlelerden hangisini kullanmalyz?:
Bakan, lm orucu srasnda 4 kiflinin kendini yaktn belirtti.
Bakan, lm orucu srasnda 4 kiflinin kendini yaktn iddia etti.
Bakana gre, lm orucu srasnda kendini yakan kiflilerin says drde ykseldi.
Ya da daha vahimi;
lm orular srasnda drt kifli kendini yakt.
pek alfllar 141
Bu ifadeler arasnda, lm orularyla ilgili olarak Trkiye yaygn medyas en ok, sonuncu ifadeyi kulland. Oysa, artk geriye baktmzda bu bilginin yalan olduunu biliyoruz. Birinci
cmleyi kullanmfl olsaydk, yine tam gerei sylememifl olacaktk.
nk belirtti fiili bizim bu grfle katldmz ifade eder. O
halde, en doru kullanm nc kullanm. nk bu cmlede lm orularnda yanan kiflilerin kendilerini yaktklarna
flphe ile yaklaflyoruz. Bakana katlmyoruz. Olay gerekten
byle ise de bir sorun yok, resmi aklamay kucaklamyoruz.
Ne yazk ki, lm orular srasnda gazeteci arkadafllarmz,
canl yaynda imiflesine cezaevinde olan biteni aktardlar.
Aslnda onlar olay yerinde deillerdi. Ayrca, cezaevleri zaten
canl yayn yapmaya uygun yerler deildir. Kullandklar bilgi,
kendilerine cep telefonu ile aktarlan dezenformasyondu (yanlfl bilgilendirmeydi).
Baflka bir rnek:
Yeflil Barfl rgt tankerden yaylan petroln ... denizde kirlilik yaratacan aklad.
Aklad fiili de bir katlm ieriyor. Ancak bu, mantkl olan herkesin hemfikir olabilecei bir konu. Burada iddia ettiyi kullanmak, ancak petrolde yzmekten hofllananlar iin makul
olabilir.
Haber yazfl biimine iliflkin neriler

Yanda bir boflluk brakn.
Asla sayfann arkasna yazmayn.
21 satrlk katlar hazrlayn.
Bir satr 60 vurufl ise bir sayfa 2 dakika ediyor. Unutmayn sreniz hep snrldr.
Her saat bafl 10 dakika haber yayn iin bulunmufl en
iyi yntemdir...
Haber okurken...
Haber zerinde nceden alfln. rnein, okumay bilmediiniz kelimeyi renin. Anlamn bilmediiniz kelime varsa ya renin ya da deifltirin.
Yazlmfl haberi okurken paragraflar iflaretleyin. Metnin
zerine kendinize gre vurgular gsteren iflaretleri yapabilirsiniz.
Ksaltmalara yz vermeyin. BM deil, Birleflmifl Milletler
olarak yazmalsnz her zaman. Ayn flekilde, ABD deil,
Amerika Birleflik Devletleri olmal. Yazarken kullandmz kimi ksaltmalar mikrofona uygun dflmez.
Numaralar yuvarlamak doru olur. Yannda iki hane
olan rakamlar yuvarlayarak okuyabilirsiniz.
Nutuk atar gibi okumayn.
Tek kifliye hitap ediyor gibi konuflun. Evinde radyo dinleyen insanlar genellikle tek bafllarna sizi dinliyorlardr.
pek alfllar 143
Sonu olarak, yukarda sraladklarmz bugne kadar

radyoya emek vermifl insanlarn deneyimlerinden derlenmifl bir zet. Sizin deneyiminizin de ok nemli olduunu unutmayn. Kendi slubunuzu gelifltirin. Haber ok
gereklidir. Haber vermeyen radyolar olabilir. Dnyada
her alann bir radyosu yaratlabilir Ancak, unutmayn bu
radyolar haber vermedikleri srece, konuflan kutular olmaktan ok teye gidemezler.
TRKYEDE RADYO VE
TELEVZYON YAYINCILII
SYASASI
Beybin D. KEJANLIOLU*
Siyasa kavram ve Trkiyede yaynclk

siyasas iin bir nsz
Siyasa (policy) en genel anlamyla, hkmetlerin, bilinli ya da
deil, yaptklar ya da yap(a)madklar fleyler, bir eylem ve eylemsizlik akfl (Heclo,1972) anlamna gelmektedir. Ayn flekilde, yaynclk siyasasnn yaynclk alanyla, balantl dier
alanlarda (iktisat, telekomnikasyon, kltr, eitim vb.) hkmetlerin eylemleriyle, eylemliliiyle (ve eylemsizliiyle)
ilgili olduunu syleyebiliriz. Bu arada yaplanlar ve yapl(a)mayanlar, hkmetlerin iinde davrandklar tarihsel, ikti* Ankara niversitesi letiflim Fakltesi, Radyo, Televizyon ve Sinema Blm letiflim Bilimleri
Anabilim Dal retim yesi
sadi, teknik, siyasal ve kltrel koflullar/iliflkiler ile baml dflnlmelidir. Ayrca, siyasa oluflturma ya da olufltur(a)mama
ve uygulama ya da uygula(ya)mamann her aflamasnda sorun,
iktidar sorunudur. Baflka ifadeyle, belli bir siyasann niin/nasl
oluflturulduu ve uyguland, kimlerin/nelerin karna ya da
pahasna iflledii iktidarn iflleyifli ve tercihleriyle ilgili sorunlardr.
Bu erevede, Trkiyede yaynclk siyasasnn tarihsel bir deerlendirmesi, Trkiyede devlet gelenei, Batllaflma abas
ve sreci, dnyada ve Trkiyede deiflen siyasal ve ideolojik
iklim, kapitalizmin snrtanmazl gibi etkenlerin devreye girdii bir balamda anlaml olabilecektir. Aflada, Trkiyede yayncln rgtlenmesindeki tarihsel dnm noktalar esas alnarak eflitli dnemler ayrfltrlmakta, bu dnemlerdeki radyo
televizyon alanndaki geliflmeler ile yasal dzenlemeleri ne
karmakla birlikte; ilgili iktisadi, teknik, siyasal ve kltrel koflullara da deinilmektedir.
Tecimsel radyo -TTTAfi

(1927-1936) dnemi:
Radyoculuun ilkleri
Trkiye iin Birinci Dnya Savaflnn bitifli, aslnda, Trkiye
Cumhuriyetinin kurulufl yl olan 1923tr. Brokratlardan oluflan Cumhuriyet Halk Frkas, Cumhuriyetin kuruluflundan itibaren 27 yl boyunca iktidarda kalmfl (Tunay 1985: 1967); yeni bir ulus-devletin oluflumunun gereklerini yukardan belirlemeye ve uygulamaya alflmfltr.
Beybin Kejanlolu 147
Trkiyede 1923 ile 1929 arasnda iktisat siyasalarndaki temel

yaklaflm, devlet desteiyle bir yerli ve ulusal burjuvazi yetifltirilmesidir. Bunun en yaygn yntemi de, devlet tekellerinin
imtiyazl zel flahs ve flirketler tarafndan iflletilmesidir. Zaten,
siyasal ve idari kadrolar, bizzat, flirketlere ortak ya da bunlarda
hissedar olmufllardr. Sermaye evreleri ile siyasal ve idari kadrolarn btnleflmesinin en nemli rnei, 1924te kurulan,
zel statl, resmi grnfll Trkiye fl Bankasdr (rnein,
mar Vekilliinden istifa eden Celal Bayar bu bankann genel
mdrlne, Siirt mebusu Mahmut Bey de ynetim kurulu
baflkanlna getirilmiflti). Ayrca, Trkiyenin ilk Cumhurbaflkan Mustafa Kemal Atatrkn, zmir ktisat Kongresinin afl
nutkunda belirttii gibi, yasalara aykr olmamas kofluluyla yabanc sermayeye de olumlu yaklafllmaktayd (Boratav 1988:
28-31; Keyder 1989: 89).
Bu genel balamda, telsiz iletiflim altyaps PTTnin ilgili teknik
komisyonunun Ankara ve stanbulda birer telsiz telgraf istasyonu kurulmasna iliflkin hazrlad flartname erevesinde
alan ihaleyi kazanan Fransz TSF (Telephonie Sans File) tarafndan infla edildi. Telsiz telgraf vericilerinin 1925te yapmna
baflland ve vericiler 1927de hizmete sokuldu (Kocabaflolu
1980: 9-10).
Dier yandan devletin PTT eliyle Fransz TSF flirketine yaptrd istasyonlarn inflaat bile bafllamadan, radyo yayn yapacak flirket konusunda giriflimlerde bulunulmufltur. 6 Ocak
1926daki Bakanlar Kurulundan kurulufluna teflebbs edilen
Telsiz Telefon Trk Anonim fiirketinin (TTTAfi) Nizamnamei Dahilisini onaylayan bir kararname kmfltr. Buna gre,
TTTAfin kurucular, fl Bankas adna genel mdr Mahmut
Celal (Bayar), Anadolu Ajans (AA) adna Siirt milletvekili Mah-
148 MEDYA, ETK ve HUKUK
mut (Soydan) ve Gmflhane milletvekili Cemal Hsn (Taray) ile tccar Sedat Nuri (leri)dir. Merkezi Ankarada olan flirketin sermayesinin yzde 40 fl Bankasnn, yzde 30u
A.Ann, yzde 30u Falih Rfk, Cemal Hsn ve Sedat Nuri
beylerindir (Kocabaflolu 1985: 2738). TTTAfin yayn yapmasna olanak veren flletme Ruhsatnamesi, 9 ay sonra 8 Eyll
1926da imzalanmfltr. Ankaradaki Anadolu Ajans binasnda,
iflleri Bakan Cemil Bey (Uybadn) ile fl Bankas adna Mahmut Celal (Bayar), AA Ynetim Kurulundan Falih Rfk (Atay)
ve Sedat Nuri (leri) arasnda imzalanan 33 maddelik Trkiye
Cumhuriyeti Havza-i Hkmeti Dahilinde Telsiz Telefon Mrsile ve Ahize stasyonlar flletme Ruhsatnamesi, hkmetin yayn tekelini, 10 yllna TTTAfia devretme szleflmesidir (Kocabaflolu 1980: 12-13; Glizar 1985: 2732).
Yayn yapma imtiyazn alan TTTAfi, PTTden 5-7Kw gcnde
iki verici kiralamfl ve bunlar yayn yapacak hale getirmek iin
donanm eklemifltir. TTTAfi, ayrca, biri Ankarada, dieri stanbulda olmak zere iki radyo stdyosu kurmufltur. Bu stdyolar, bir-iki odadan oluflan, olduka snrl olanaklara sahip stdyolard. TTTAfi, yan-flirketleri araclyla radyo alcs pazarlama ve dergi yaymlama ifllerine de girmifltir (Ergun ve Kurttekin 1988: 6).
Deneysel nitelikte birka giriflimi saymamak kaydyla, Trkiyede radyo yaynlar Mart 1927de stanbulda bafllad. Dzenli
yayna ise, stanbul Radyosunda 6 Mays 1927de geildi. Ankarada da kesin tarihi bilinmemekle birlikte ayn yl iinde radyo yaynna baflland. lk yaynlar gnde 4-5 saati gemiyordu.
Bafllangta yalnzca bir elence arac, daha sonra ise etkili bir
eitim arac olarak deerlendirilen radyo, ilk on yl iinde ne
teknik ve rgtlenme ynnden geliflebildi, ne de ynetim ve

program personeli oluflturabildi. Bu yzden de, elence ve
eitim arac deerlendirmesi, uygulamada karflln pek bulamad. ncelikle, radyo vericileri gsz, radyo alclar da az
sayda ve pahal olduu iin kitlesel bir yaygnlk kazanamad:
1936da lkede yalnzca 10 bin kadar alc vard. Programlar asndan da, sz yaynlar konferans niteliindeydi. Mzik ise,
alaturka-alafranga sorunu gibi ele alnyordu. yle ki, 1934-36
arasnda radyodan Trk mzii icras yasakland (Kocabaflolu 1985: 2733).
Yaynclkta devlet tekeli dnemi bafllyor

Geifl Dnemi - PTT (1937-1940)
1930larda, Trkiyede iktisat siyasas korumac ve devleti bir
izgiye ekilmiflti; siyasalarn sonular bakmndan, bu yllar
ilk sanayileflme dnemi olarak anlmaktadr. 1930a gelindiinde, devlet desteiyle yeni zenginler yaratmakta baflarl olunmuflsa da, bu, devletin yaratt imknlara el koyan arac faaliyetlerin ve zellikle ithalata dnk ticari kapitalizmin geliflmesinden te bir anlam ifade etmemekte idi (Boratav 1988: 47).
Bunun anlam, kapitalist geliflmenin gerei olan sanayileflmenin gerekleflmemesiydi. Sanayileflmede baflarszln yan sra, 1929 para bunalm, 1930da Serbest Frka deneyiminin
halktan byk destek grmesi ve kapitalist dnyada yaflanan
byk bunalm, korumac tedbirlere ve 1932den sonra da kapitalist bir geliflme modelinin bir paras olarak devletilie
ynelmeyi getirmifltir (Boratav 1988: 45-50).
1930larda devlet, radyoyla da daha fazla ilgilenmeye bafllamfl-
tr. CHPnin 1931deki byk kongresi sonrasnda devlet, resmi

ideolojiyi halka yaymak ve benimsetmek grevini verdii Halkevlerini radyo alclaryla donatmay amala[mfltr] (Kocabaflolu 1980: 113-114). Ayrca, 1933de gl bir verici istasyonu ile
modern bir radyoevinin kurulmas alflmalarna bafllanmas,
radyonun devletlefltirilmesi ynnde bir admdr. Bir baflka adm, 1934de Matbuat Umum Mdrl Teflkilatna ve
Vazifelerine Dair Kanunun yrrle girmesidir. Bu yasa, iflleri Bakanlna bal olarak kurulmas ngrlen Matbuat
Umum Mdrln, radyo yaynlarn denetlemek ve hatta
dzenlemekle grevlendirmekteydi (Kocabaflolu 1980: 114115). Son olarak, her ne kadar bu dnemde radyo bir kltr kurumu olarak ayrntl biimde ele alnmasa ve etkin bir biimde kullanlmasa da, CHPnin 1935teki Drdnc Byk Kurultaynda onaylanan programda, Parti, radyoyu milletin kltr
ve politika terbiyesi iin en deerli vastalardan sayar, denmektedir (Kocabaflolu 1980: 116).
Radyo yaynclnda zel giriflimin baflarl olamamas ve devletin iktisadi ve toplumsal hayata giderek artan mdahalesi gibi etkenlerin yan sra, Avrupada yaynclk alanna devletin el
atmas ve faflist talya ve Nazi Almanyas ile Sovyetler Birliinde siyasal iktidarlarn radyoyu etkin bir propaganda arac
olarak kullanmalar, Trkiyede radyonun devlet tekeline alnmasnn yolunu amfltr (Kocabaflolu 1985: 2733). Zaten,
1934de yrrle giren Matbuat Umum Mdrlne iliflkin
yasa da, radyodan, yurt dflna propaganda yapma arac olarak
yararlanmay da ngrmfltr.
1936da 10 yllk yayn yapma sresi dolan TTTAfi, her yl zarar
etmesine karfln, yayn yapma hakknn yenilenmesi talebinde
bulunmufl ve bu talep reddedilmifltir (Glizar 1985: 2739). 18
Austos 1936 tarihli kararnameyle de, radyo devletlefltirilmifltir. Radyo, 1940a dek PTT ynetiminde kalmfltr. Bu drt yllk
dnem, PTT iinde radyo iin yeni bir birim oluflturulmamas
nedeniyle geifl dnemi; iki geliflme yznden de hazrlk
dnemi olarak anlmaktadr (Kocabaflolu 1980: 132). Bu iki
geliflmeden birincisi, 1937de yrrle giren Telsiz Kanunudur. Bu yasayla, her trl telsiz haberleflmesi devlet tekeline alnmfltr. kinci geliflme ise, 1933de Marconi Wireless Telegraph Company Limitede yaplan baflvuru ve bu flirketten
gelen teklifle bafllayan gl bir verici ve radyoevi kurma girifliminin sonulanmasdr. 120 Kw gcnde uzun dalga Ankara Radyosu 28 Ekim 1938de hizmete girmifltir.
Bu dnemde genel program kalb oluflturulmasnda, nceleri iflleri ve Milli Eitim bakanlklar sz sahibiydi; 1939da ise,
savafl yllarnn etkisiyle devlet radyosunu daha etkin kullanmak zere Baflbakanla bal drt komisyon oluflturuldu.
Radyo yaynlar Trkiyenin yalnzca baz blgelerine ulaflrken, 1939da 20 Kw gcnde bir ksa dalga vericisiyle Balkanlara
ve Orta Douya ynelik dzenli program yaynna geildi.
Devlet radyosu ve BYTGM

(1940-1964) dnemi:
Partizan radyoculuk
Radyo, 1940da Baflbakanla bal Matbuat Umum Mdrl bnyesi iine alnmfltr. (Matbuat Umum Mdrl,
1943te Basn Yayn Umum Mdrlne, 1949da Basn Yayn
ve Turizm Genel Mdrlne -BYTGM- dnflecektir.) kin-
ci Dnya Savafl boyunca, radyo rgtsel ve ynetsel geliflmeler gstermifl; radyoya devlet btesinden byk fonlar ayrlmfl; farkl dinleyici gruplarna ynelik -kadnlar, ocuklar,
genler- eflitli programlar yaplp yaynlanmaya bafllamfltr.
Dahas, savafl, haberlere ilgiyi artrmfl, radyo alc saysnda
nemli artfllar gzlenmifltir. 1940da 80 bin kadar radyo alcs varken, bu say 1946da 180 bine ykselmifltir. Btn bu geliflmelere karfln, radyo brokratik mekanizmann bir paras
olarak ifllemifltir; hatta siyasal iktidar tarafndan hkmetin/devletin az, milletin kula olarak nitelenmifltir (Kocabaflolu 1985: 2735).
kinci Dnya Savafl yllar iktisadi adan bir kesintiyi simgelese de, savafl sonras dnemdeki eskisinden olduka farkl geliflmeler iin bir kuluka dnemi olarak da anlmaktadr (Boratav 1988: 64-65). Savafl boyunca burjuvazinin glenmesi ve
Bat iktisadi sistemiyle yeni btnleflme abalarnn; savafl sonrasnda tm dnyada Amerikan basks hatta baskn ve Trkiyede ok partili siyasal hayata geiflin, yaynclk alannda
nemli etkileri olmufltur (Keyder 1989: 92-96; Boratav 1988: 73;
Tunay 1985: 1976). 1946 ile 1960 yllar arasnda radyo, siyasal
ekiflmenin bafllca odak noktalarndan biri haline gelmifltir.
Trkiyede 1946da yaplan ilk genel seimle Cumhuriyet Halk
Partisi (CHP) drt yl daha iktidarda kalmfltr. Trkiye iin bu
yllarn nemi, ABD ile yakn iliflkiler kurulmasnda yatmaktadr: Trkiye, Marshall Yardm Planna dahil edilmifltir. Radyo
personeli, halk bu plan hakknda aydnlatmakla grevlendirilmifltir; srf bu planla ilgili bir program bile yaynlanmfltr (Ergun ve Kurttekin 1988: 19). Ayrca, 1949da, 150 Kw gcnde orta dalga verici ile stanbul Harbiyedeki Radyoevi hizmete girmifltir.
1949da, genel seimler iin muhalefet partilerinin radyoyu

kullanabilmelerine iliflkin bir yasal deifliklie gidilmifltir. Bu
olanak, 1950deki Seim Kanunuyla geniflletilmifltir (Tafler
1969: 84-85).
Trkiyenin geliflmesine iliflkin Amerikan reeteleri, burjuvazinin brokratik denetime karfl tutumu, kltrel ve dinsel baskya karfl tepkiler ve kk esnaf ile kyllerin dflleri, dnemin bafllca muhalefet partisi Demokrat Partiye (DP) destek
vermekte birleflmifltir. Bylece, 1950 genel seimleri DPnin
ezici stnlyle sonulanmfltr. DP hkmetinin ilk icraat,
NATOya ye olma abasyla, Kore Savaflna askeri birlikler
gndermesi olmufltur.
1950de Ankarada 150 Kw gcnde ksa dalga bir verici kurulmufl ve bu vericinin ilk yaynlar Koreye ve ABDye ynelik olmufltur. 1951de 1.5 Kw gcnde zmir Radyosu da, Amerikan
Haberler Merkezinin teknik yardm sonucu, ulusal radyo flebekesine katlmfltr. Ankaradaki Amerikan Haberler Merkezi,
1954den itibaren devlet radyosuna program arzna da bafllamfltr (Kocabaflolu 1985: 2734-2735).
DP bafllca iki konuda poplist bir sylem gelifltirmifltir: biri, iktisadi zgrlk ve piyasann nemi; dieri ise, CHPnin kat laikilii karflsnda slami unsurlarn ne karlmas (Keyder
1989: 97). DP hkmetinin ne kard bu iki konu, radyo yaynclnda da dorudan yank bulmufltur. 1951de radyoda
reklam yayn bafllamfltr. Bu yaynlar, bir dakikalk spot reklam ve 5-15 dakikalk sponsorlu programlar fleklinde olmufltur
(nceolu 1985). Yine bu dnemde dini programlar yaynlanmaya bafllanmfl; Kuran ve mevlit yaynlar yaplmfltr (Kocabaflolu 1985: 2735).
1950lerde Trkiyede yaynclktaki en nemli olgu, zellikle

muhalefet partilerinin seimler iin bile radyoyu kullanmasnn yasakland 1954den sonra artan ve 1957den itibaren fliddetlenerek sren, radyonun partizan kullanmdr. DP lideri
ve dnemin baflbakan Adnan Menderes, daha 1952de yapt
bir Meclis konuflmasnda DPnin bu ynelimini aka beyan
etmifltir (Aksoy 1960: 58-59). Bu erevede, Trkiye yaynclk
tarihinde 1950ler partizan radyo dnemi olarak anlmaktadr.
zellikle, 1957de Basn Enformasyon ve Turizm Bakanlnn
kurulup, radyo yaynlar Bakanlk bnyesine alndktan sonra,
DPnin radyoyu propaganda arac olarak kullanmas daha da
fliddetlenmifltir. nce haber bltenlerinde, sonra Vatan Cephesine katlanlarn listelerinin okunduu ayr bir programda
bu propaganda inanlmaz boyutlara ulaflmfltr. DPnin radyoyu byle keyfi bir flekilde kullanmasyla ilgili saysz anekdot
mevcuttur (Glizar 1985: 2742). DPnin keskinleflen ve glnleflen propagandas, Trkiyenin 1950lerin sonundaki koflullaryla iliflkilidir: Enflasyonist siyasalar, kyden kente g, Amerikann planl ekonomi talepleri, hem brokratlarn hem de endstriyel burjuvazinin poplizme tepkileri, vb. (Keyder 1989:
110 ve 121). 27 Mays 1960daki askeri mdahale bu koflullar altnda gerekleflmifltir.
1960a gelindiinde, lkede bir milyondan fazla ruhsatl radyo
alcs ve byk ilde radyo istasyonu mevcuttu. Gnlk
yayn sresi de 12-13 saati buluyordu. Ama program retiminin
niteliinde bir deiflim olmad ve siyasal iktidarn dorudan
mdahalesi sz konusu olduu iin, yaynlarn nitelii de dflmflt.
Askeri ynetim dneminde karlan 1961 Anayasas gereince

hazrlanp kabul edilen ve yrrle giren 359 sayl Trkiye
Radyo Televizyon Kurumu Kanunu erevesinde TRTnin kurulmas, ancak 1964de gerekleflebildi. Bu ara dnemde radyo, BYTGM bnyesinde kald. l radyolar, bu yllarda hizmete
girdi. zellikle lke snrlarndaki illerde kurulan 8 il radyosu,
Trkleri yabanc radyolarn zararl yaynlarndan korumak
amalyd (Kocabaflolu 1985: 2735).
TRTli yllar
zerk dnem ve televizyon yaynlarnn
bafllamas (1964-1972)
1961 Anayasas, hazrlanfl itibariyle ve askeri brokrasiye ykledii grevler asndan olmasa da, getirdii hak ve zgrlkler bakmndan Trkiyenin en demokratik anayasas olarak
kabul edilmektedir (Parla 1989). Bu anayasann bizim konumuz iin nemi, radyo ve televizyonun rgtlenmesine iliflkin
121. maddesinden kaynaklanmaktadr. 121. madde uyarnca,
radyo (ve sonra televizyon), artk tarafsz ve zerk bir kamu kuruluflu statsnde ynetilecekti. Nitekim, yrrle giren 359
sayl yasayla, 1 Mays 1964te Trkiye Radyo ve Televizyon Kurumu (TRT) kuruldu.
359 sayl yasa, TRTnin ynetimi asndan Ynetim Kuruluna
ncelik veriyordu. Genel Mdrle birlikte 9 yeden oluflan
Kurul yelerinin ikisi Bakanlar Kurulunca atanyor, drd niversiteler, konservatuarlar, tiyatro ve operaclarca seiliyor, ikisi Kurul tarafndan TRT personeli iinden seiliyordu. Genel
Mdr de, Ynetim Kurulunun Turizm ve Tantma Bakanl-
na nerdii adayn Bakanlar Kurulunda grfllmesiyle atanyordu. Bylece, yayn kurumunun siyasal iktidardan bamsz bir ynetime sahip olmas amalanyordu (Topuz, vd. 1990:
91-92).
1 Mays 1964 itibariyle, TRT 13 radyo vericisi devralmflt; ilerinde sadece Ankara ve stanbul radyolar yeterli stdyo olanaklarna sahipti. Bu istasyonlardan yaplan yaynlar, lke yzlmnn sadece yzde 37sine, nfusun da yzde 42.6sna eriflebiliyordu. Toplam verici gc, 527 Kw idi. Verici gc asndan yetersizlik, alc says ynnden de geerliydi. 1964de,
ruhsatl radyo alcs says 2 milyonun biraz stndeydi (Kocabaflolu 1985: 2736; ngren 1985: 2748).
TRTnin kurulup alflmaya bafllamasndan itibaren, teknik,
idari ve program personeli niceliksel olarak byk bir artfl
gstermifl; kurumun mali gc artmfl; teknik donanm ve
program yapm asndan nemli geliflmeler kaydedilmifl; yayn saatleri oalmfltr. 1964te bir dzineyi gemeyen yayn
personeli, bir yl iinde 259a ulaflmfl; toplam personel says,
1975te bin 500n zerine kmfltr. Toplam verici gc, 10 yl
iinde 4 bin 500 Kw gemifltir. Toplam gnlk yayn sresi, 5
yl iinde 128 saatten 226 saate ykselmifltir. Ruhsatl alc says da, 1973te 4 milyonun stne kmfltr (Kocabaflolu 1985:
2736; ngren 1985: 2748).
Ksacas, TRTnin devreye girmesiyle, Trkiyede yaynclk alanndaki geliflmeler hzlanmfltr. Gelgelelim, TRTnin rgt ii
dzenlemelerinin yetersizlii; personel fliflkinlii; teknik, idari
ve program personeli arasnda eflgdm eksiklii; hiyerarflik
yaplanma gibi etkenler yayncln geliflimini olumsuz ynde
etkilemifltir (ngren 1985: 2748-2750). Ayrca, hiyerarflik yap-
lanmann getirdii merkeziyetiliin bir yansmas olarak paket program uygulamas, programclk eitimi grmemifl elemanlarn blge radyolarna yapmc olarak atanmas, ilkel yapm koflullar gibi etkenler, il ve blge radyolarnn geliflmesini
engellemifltir (Turul, 1975). Radyolarla ilgili bir baflka nokta da,
yayn tekeli TRTye ait olmasna karfln, TRT dfl radyolarn varldr. 1971 yl baflnda saylar 70i geen okul, polis ve meteoroloji radyolarnn yan sra, ABD ile imzalanan Askeri Kolaylklar Anlaflmas uyarnca eflitli Amerikan radyolar da mevcuttu (Kocabaflolu 1985: 2736-2737).
Bu dnemdeki en nemli olay, televizyon yaynlarnn bafllamasdr. Geri, ilk televizyon yayn, 9 Temmuz 1952de stanbul Teknik niversitesi (T) tarafndan yaplp 20 yl boyunca
stanbullulara az ok TV izlettirilmiflti ama Trkiye apnda rgtlenecek olan TRT bnyesinde ilk TV yayn 1968de yapld.
lgin olan nokta, 1962den itibaren planl ekonomiye geen
Trkiyenin (Boratav 1988: 94), Birinci Befl Yllk Kalknma Plannda TV kurulmasnn ngrlmemesine, yani, dnemin hkmetlerinin bu konuyla ilgili bir siyasa gelifltirmemelerine ve
Devlet Planlama Teflkilatnn (DPT) TVnin pahal bir yatrm
olduu ve radyonun gelifltirilmesine ncelik verilmesi ynndeki grflne karfln, TV yaynnn gerekleflmesidir. Aslnda,
ilginlik, 1962de Basn-Yayn Genel Mdrlne radyolardan ve TV hazrlk alflmalarndan genel mdr seviyesinde
sorumlu [bir] mflavir atanmasnda, ama Kalknma Plannda
TV kurulmasyla ilgili bir madde bulunmamasnda yatyordu.
Planl bir flekilde yrtlmedii iin de, TV yaynlar bir dfl yardm sonucu birok eksik ve gedikle bafllad (ngren 1982:
279-280).
Basn-Yayn Genel Mdrl mflavirinin gayretleriyle,

1963te Dfliflleri Bakanl ile Federal Almanya arasnda yaplan bir anlaflma sonucu, Trkiyede bir TV Eitim Merkezinin
kurulmas, bir radyo istasyonu donanmnn Trkiyeye verilmesi ve Trkiyeden Almanyaya gnderilecek elemanlarn
radyo ve TV yapmcs ve teknisyeni olarak yetifltirilmeleri karara balanmflt. TRT, bu erevede 1965den itibaren televizyon konusuna el att ve 1966da TV Eitim Merkezinin kapal
devre aygtlar Ankarada kiralanan bodrum katlarna yerlefltirildi. Sadece eitim ifllevine yarayacak teknik donanma eklemelerle bir stdyo hazrlanrken, yine Almanlarn hibe ettii
bir TV vericisi sayesinde yayna geme umudu dodu. Teknisyenler ve programclar, Alman ve ngiliz uzmanlar tarafndan
yetifltiriliyorlard. Sonunda, 31 Ocak 1968de, Ankarada ilk TV
deneme yaynlarna baflland (ngren 1982: 280-282). TVnin
ilk yllarnda Almanya, donanmn yan sra, program arznda
da bulunuyordu (ankaya 1990: 18-24).
1964-1971 dneminde, TRT, yasal olarak tannan zerkliine
karfln, uygulamada siyasal iktidarn eflitli biimlerdeki basklarna maruz kalmfltr. Bunlar arasnda, TRTnin dier kurumlarla dorudan yazflma yapamamas, hesap ifllemlerinin yasadfl yollarla incelenmesi, Maliye Bakanlnn radyo ruhsat gelirlerine el koymaya yeltenmesi, devlet btesinden deneklerin verilmemesi ya da ge verilmesi, kadro atamalarnn geciktirilmesi saylabilir (Topuz vd., 1990: 95-98).
1960larn sonlarnda, Uluslararas Para Fonunun (IMF) Trkiyenin dfl ticaret siyasas zerindeki basklar, artan renci
protestolar, hkmet krizi gibi etkenler sonucu 12 Mart 1971
Muhtras geldi. Bu kez, 1960da olduu gibi Meclis datlmad; parti st hkmetler dnemi (1971-1973) bafllad (Tunay
1985: 1986).
TRTnin zerklii gidiyor,

tarafszl kalyor (1972-1980)
1971 muhtrasndan ksa bir sre sonra TRT genel mdr grevinden ayrld ve yerine TRT Kurulufl ve Grev Ynetmeliine aykr olarak bir vekil atad. Bunun nedeni, TRT Ynetim
Kurulunda hkmetin istedii genel mdr aday iin salt ounluu salayabilmekti. Hkmetin TRTye mdahalesi, daha sonra yasal zemine de taflnd.
nce, 20 Eyll 1971de Anayasann 121. maddesi deifltirilerek,
TRTnin zerkliine son verildi. TRT artk (maddeden zerk
szc kaldrlmflt) sadece tarafsz bir kamu tzel kifliliiydi. Daha sonra 29 fiubat 1972de 1568 sayl yasa ile TRT yasasnda deiflikliklere gidildi ve deifliklik 8 Martta yrrle girdi. Yasaya bol bol milli sfat eklenmiflti: Milli kltr, milli eitim, milli gvenlik, milli gelenekler gibi. Ynetim Kurulu ye
says 11e karlrken, Kurulun bilefliminde, ye seiminde ve
yetkilerinde de nemli deiflikliklere gidilmiflti. rnein, hkmetin atad ye says ikiden e karlmfl; iki TRT personeli yerine bir basn temsilcisi getirilmifl; tecimsel evrelerin
iki temsilcisine yer verilmiflti. Ynetim Kurulu yelerinin
n dorudan Bakanlar Kurulu atarken, kalann adaylar
arasndan son aflamada TRT Seim Kurulu saptyordu. TRT
Seim Kurulu da, Cumhurbaflkannn setii drt rektr ile
Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterinden olufluyordu. TRT
Ynetim Kurulunun yetkileri kslmfl ve arlk Genel Mdre verilmiflti. Dorudan Bakanlar Kurulunun uygun grd bir aday Genel Mdr olarak atanyordu.
Ksacas, artk TRT zerinde hkmetin dorudan kontrol
sz konusuydu. Artk siyasal iktidar el deifltirdike genel m-
160 MEDYA, ETK ve HUKUK
drler deiflecek, genel mdrler deifltike kadrolarla oynanacak, TRT srekli olarak yaynlarnda muhalefet partilerine
yer vermemekle sulanacak, yayn yasaklar da deiflikliklere
urayarak srecekti.
1971de T ile TRT arasndaki iflbirlii sonucu bir protokol imzalanmfl ve 30 Austos gn stanbulda TRTnin TV yayn
bafllamfltr. Ayn yln Eyll aynda da zmir televizyonu devreye girmifltir. Eskiflehire ve Balkesire de izleyen bir yl iinde
TV yaynlar ulafltrlabilmifltir (Yengin 1994: 70-71). 1970lerin
ortasnda radyo yaynlarnda, TRT I, TRT II, TRT III yayn ayrm
gereklefltirilmifl, TRT I, 24 saatlik kesintisiz yayna gemifltir
(Aziz 1981: 118). 1980e gelindiinde, ruhsatl radyo alc says 4
buuk milyona ulaflmfl ve neredeyse btn lke apnda en
az iki kanal dinlenebilir hale gelmifltir. Televizyon yaynlar ise,
1970lerin ortasnda, lke yzlmnn yzde 28ine, nfusun ise yzde 55ine ulaflmfltr. 1980de, lke nfusunun yzde
74 TV yaynlarn izleyebilmifltir (ankaya 1990: 57; Yenign
1994: 71).
1972de TRT yasasndaki deiflikliklerden sadece bir hafta nce, ani bir kararla televizyonda da reklam yaynlar bafllamfltr.
1980de, artk TRT, yksek oranda reklam geliri elde etmekteydi: Radyo-TV ruhsat gelirleri 1 milyar 400 milyon TL iken,
reklam gelirleri 12 milyard (Kocabaflolu 1985: 2737).
1970ler, Kbrs sorunu, koalisyon hkmetleri ve siyasal istikrarszlk, artan fliddet olaylar ve 1977den itibaren de iktisadi
kriz yllar oldu. 1980 Trkiye iin ok nemli bir yl olarak tarihe geti. nce 24 Ocak kararlar, ardndan da 12 Eyll askeri
mdahalesi geldi. Artk siyasal bask altnda alternatifi yok
olan iktisadi liberalizm yeflerebilirdi.
Tarafsz TRT: TRTnin yenilikleri ve RTYK

(1983-1994)1
Trkiyede Eyll 1980 ile Kasm 1983 arasndaki dnem, baskc bir askeri ynetim dnemi olarak, radyo ve televizyon alannda da, TRTnin dorudan askeri rejimin kumandas altna
girmesiyle nitelenmektedir. Bu dnemde konumuzla ilgili iki
nemli yasal dzenleme sz konusu olmufltur. lki, 1982 Anayasasnn 133. maddesidir. Bu maddede, 1972deki gibi, radyo
ve televizyon istasyonlarnn ancak devlet eliyle kurulabilecei
ve idarelerinin de bir kamu tzel kiflilii halinde dzenlenecei; esas olarak da, tarafszlk ilkesinin gzetilecei belirtilmektedir. kinci yasal belge, bu maddeye dayanlarak htisas Komisyonunca hazrlanp 11 Kasm 1983te Milli Gvenlik Konseyinde kabul edilen, Danflma Meclisine bile gnderilmeyen
ve 1 Ocak 1984te yrrle giren 2954 sayl Trkiye Radyo ve
Televizyon Kanunudur. 2954 sayl kanunun en nemli zelliklerinden biri, TRT kanunu olmasndan ziyade yayn tekeli
TRTde olmasna karfln Trkiyedeki btn radyo ve televizyon yaynlarna iliflkin bir kanun olarak dflnlmesidir. Bunun
en iyi gstergesi de, Radyo Televizyon Yksek Kurulunun
(RTYK) kurulmasdr.
RTYK, btn yaynlarn gzetimi ve denetimi ile genel ilkeleri
saptamakla ykmlyd. 12 yeden oluflan bu Kurulun drt
yesi, biri Milli Gvenlik Kurulunun seecei aday, dier
ise dorudan olmak zere Bakanlar Kurulunca atanmaktayd.
Sekiz yeyi ise, Cumhurbaflkan, n dorudan, ikisini
Yksek renim Kurulunun (YK) gsterecei drt aday arasndan, n de Atatrk Kltr Dil ve Tarih Yksek Kuru1
1980-1994 dnemine iliflkin ayrntl bilgi iin bkz. Kejanlolu 1998.
munun (AKDTYK) gsterecei alt aday arasndan atamaktayd. Kurulun Baflkan da 12 ye arasndan cumhurbaflkannca
seilmekteydi.
TRT Genel Mdr ile TRT Ynetim Kurulu yelii iin aday
gstermek de RTYKye aitti. Gsterilen adaylar arasndan seim yapmak Bakanlar Kuruluna dflyordu. Ksacas, 1964te
etkili olan TRT Ynetim Kurulu ve 1972de etkili olan TRT Genel Mdr yerlerini RTYKye brakmfl gibi grnmektedirler.
Ancak 1960larda rtk olarak, 1970lerde ise aka sren, yaynlar zerindeki hkmet bask ve denetimi 1980lerde de
deiflmemiflti. Hatta, 2954 sayl kanunda yer alan hkmet
uygulamalarnn tantlmasna iliflkin 19. maddenin uygulanma biimi, yaynlarn iktidar partisinin propagandasna dnflt tartflmasn daha da alevlendirdi. 1983-1990 aras TRTyle
ilgili olarak hkmet yanls yaynlarn, kadrolaflmann, genel
mdrlerin, yayn yasaklarnn tartflld yllar oldu.
Bu yllarda, TRT birok yenilikle de karflmza kt. ok deil,
bundan sadece 15 yl nce, Trkiyede TRTye ait radyo kanal ile bir siyah-beyaz televizyon kanal vard. Renkli televizyon yaynnn bafllama tarihi 1 Temmuz 1984tr. Bir
Trke mzik kanal olarak TRT-FM bu dnemde radyo yaynna bafllad. kinci televizyon kanal 6 Ekim 1986da devreye
girdi. TV 3 ve GAP- TV ise, 1 ve 2 Ekim 1989da yayna getiler.
Drdnc TV kanal, TRT-INT ve Telegn (teletekst) yaynlar
ise, 1990da bafllad (apl ve Dndar 1995: 1376; Yengin 1994:
73-78). 1990larda ise, Avrasya (1992) ve TBMM-TV (1994) devreye sokuldu. Aslnda, 1980li yllarda TRTnin baflka yenilikleri
de vard ki, onlar gelecein zel yayn kurumlar iin elveriflli
ortam salamaya bafllamfllard. Onlar, zel yapm flirketleriydi. TRT 1985den bafllayarak TRT dflnda yaplan yapmlara ya-
ynlarnda yer vermeye bafllad (Alemdar ve Kaya 1993). Zaten

reklam yaynlarna bol bol yer veren TRT iin bu, yeni bir tr
ieriden tecimselleflmeydi. Ayrca, 1990 itibariyle sponsorlu
programlara ayrlan saatlerde artfl vard (Cumhuriyet.
02.01.1990).
1988den sonra TRTyi ve RTYKyi urafltracak yeni geliflmeler
meydana gelmeye bafllad. Bunlardan biri, Aralk 1988de
PTTnin Ankarada kablolu TV deneme yaynlarna bafllamasyd. Ortal bunun yayn m, iletim mi olduu tartflmas sard. Daha sonra 1989da TRT vericilerinin personeliyle birlikte
PTTye devredilmesi meselesi gndeme geldi. Ardndan, belediyelerin uydu yaynlarn aktarma sorunu ve Star-1in yayna
bafllamas sz konusu oldu. Ksacas, yasal olarak TRTye ait
olan yayn tekeli, fiili duruma kurban gitmiflti; ama bu ortam
oluflturan da bizzat hkmetti. Zaten 1980lerin sonunda neredeyse herkes zel radyo-televizyon ile demokrasi iliflkisi
hakknda konuflur hale gelmiflti. zellikle basn bu alana girme hazrlklar iindeydi. Teknolojik geliflmeler sayesinde btnleflen biliflim, telekomnikasyon ve yaynclk altyaps ile
dnyadaki baskc siyaset uygulamalar ve neo-liberal iktisat siyasalar bir dnflm zorluyordu. TRTnin iten tecimselleflmesi ve telekomnikasyon siyasas balamnda PTTye tannan etkin rol, zaten gidilen yolun ucunu gsteriyordu. Baflka
bir deyiflle, tecimsel bir kuruluflun uydu araclyla Trkiyeye
ynelik yayna bafllamas, PTTnin olanaklarnn da bu uurda
seferber edilmesi, bir anda olmad; en az iki- yldr bunun ortam hazrlanyordu.
TRT ve tecimsel radyo televizyon

kurulufllar
Yasaya aykr dnem (1990-1993)
1990 baflnda Cumhurbaflkan Turgut zal, ABD gezisinde
yapt bir aklamada, yurtdflndan Trke yayn yaplmasn
engelleyen bir kural olmadn, bir kanal kiralayann Trkiyeye yayn yapabileceini belirterek, tecimsel kurulufllarn
nn at. Ayn dnemde, Rumeli Holdingin sahibi Uzan ailesinin, svirede kurduklar Magic Box (MBI) flirketi araclyla Almanyadan Trkiyeye yayn yapmak zere Eutelsat uydusundan iki kanal kiralad ortaya kt. Bylece, Trkiyenin ilk
zel televizyonu Star-1, 1 Mart 1990da deneme yaynlarna
bafllad. 1990nn sonunda dnemin cumhurbaflkan Turgut
zaln olu Ahmet zaln da MBIya ortak olduu sonradan
anlaflld (Bir yl sonra, bu ortaklk kavgal bir flekilde bozulacakt).
Star-1, TRT personelinden yksek cretlerle transferler yapt;
ilgi eken futbol malarnn ounun yayn hakkn satn alarak TRTyle adeta bir meydan savafl bafllatt; reklam pastasndan almaya bafllad payla TRTnin reklam gelirlerinde dflfle neden oldu; yaynlarnn izlenebilmesi ve yaygnlaflmas iin
anak anten firmalaryla kampanya bafllatt; PTTden ma naklen yaynlar iin link hatlar kiralad (1 yl iinde de, PTTnin
destei olmadan kendi vericilerini kullanabilecekti); TRTnin
alfllan yaynclk anlayflnn olduka dflnda renkli ve cesur
bir anlayflla yaynlarn ekici kld. Artk, fiilen TRT yayn tekeli yklmflt; hatta, birok belediye de kendi blgesinde Star-1
dahil, uydu yaynlarn izletiyordu.
Gelgelelim, hem TRTnin, hem de Star-1in hkmetin lehindeki

yaynlar, 1991 seimleri ncesinde muhalefet partilerini rahatsz
etmeye bafllad. Sosyal Demokrat Halk Parti (SHP), seim kampanyas boyunca Mega-10 isimli bir kanal kulland. Daha sonra,
mali sorunlar nedeniyle bu kanal yaynn srdrmedi.
1992den itibaren art arda tecimsel radyo ve televizyon kanallar almaya bafllad. Radyo yayn iin gereken donanmn televizyon iin gerekenle karfllafltrlamayacak kadar ucuz olmas nedeniyle, ok ksa bir srede yzlerce zel radyo kanal ald. zel televizyonlarda, 1992de bir sre, reklam pastasnn blflmnn getirdii gelir kayb, yarflma programlar ve
900l telefon hatlarnn kullanlmasyla giderilmeye alflld.
Daha sonra, gelen kabark telefon faturalar, bu telefon hatlarna ilgiyi azaltt. TRT ise, hem ciddi bir mali krize giriyordu,
hem de personelinin bir ksmn yeni kanallara kaptrmflt
(apl ve Dndar 1995). zellikle 1993 ve 1994te yayna geen
televizyon kanallarnn bir ounun ardnda byk basn gruplar vard.
Bu arada, 1992de, yeni hkmetin ilgili Devlet Bakannn abalaryla yasa hazrlklar yapld. Toplumun deiflik kesimlerinin grflleri alnd. Gelgelelim, bu abalarn hepsi, sonradan
rafa kaldrlacakt.
1993n ilk drt aynda, iflleri ve Ulafltrma bakanlklarnn genelgeleriyle zel radyo-televizyon yaynlar durdurulmaya alflld. Frekans sorunu, gereke olarak gsteriliyordu. Aslnda frekans dzenlemesi ve planlamas ile grevli Telsiz Genel Mdrl aresizdi; TRT vericilerinin PTTye devri hakkndaki
yasa iptal edilmiflti ama yerine yeni yasal dzenleme yaplmad iin yasal boflluk vard; zaten yllardr Anayasa ve yasalar
deliniyordu. Ayrca, frekans tahsisi hemen gerekleflebilecek

gibi deildi (nitekim, ancak 1997 sonunda buna giriflilebildiyse
de sonulandrlamad). Bu durdurma kararnn ardnda, Krte yaynlar ile slamc yaynlara karfl Milli Gvenlik Kurulunun mdahalesinin yatt tartflld. Ne kadar hakl ya da
haksz olursa olsun, zel radyo ve televizyon kanallarna karfl
yaplan bu mdahale, toplumsal bir hareketlenme yaratt ve ksa bir sre iinde Anayasa deifliklii yapld.
8 Temmuz 1993te Anayasann 133. maddesinde yaplan deifliklikle, ...radyo ve televizyon istasyonlar kurmak ve iflletmek
kanunla dzenlenecek flartlar erevesinde serbest brakld.
Bu maddeyle bir kamu tzel kiflilii olarak TRT kurumunun
da zerklii ve yaynlarnn tarafszl esas kabul edildi.
Bu anayasal dzenlemenin ardndan yeni yasa beklentisine girildi ve medya savafllar kzflt. Hkmet karflkl ve tatilden
sonra yasa grflmeleri, bte grflmeleri ve yerel seimlerle
de kesintiye urad. Ayrca, yeni yasadan nce, Kasm 1993te,
Trkiyenin 1992de imzalad Avrupa Snrtesi Televizyon
Szleflmesi, Mecliste onaylanp yasalaflt. Yeni yasann kabul
Nisan 1994 buldu.
3984 sayl yasa ve RTK (1994-2002)

13 Nisan 1994te Mecliste kabul edilen 3984 sayl Radyo ve
Televizyonlarn Kurulufl ve Yaynlar Hakknda Kanun, Avrupa
Snrtesi Televizyon Szleflmesine (ASTS) uyumlu olarak hazrlanmaya alfllmfltr. Gelgelelim, hem aktarlan kurallar
uyuflmamaktadr, hem de genel ilkeler uyum iinde deildir.
rnein, yasann 26. maddesi ve 29. maddesinin son fkras,
ASTSnin yeniden iletim ilkesine aykrdr (Pekman 1994: 69-
70). Belki daha nemli bir sorun, ASTSnin snrtesi televizyon

yaynlarn dzenlemesi, 3984 sayl yasann ise hem televizyon hem de radyo yaynlarna iliflkin olmasdr. rnein, yasann 3. maddesinin o bendindeki yaync tanm, sadece televizyon yayncsn kapsamaktadr. Ayrca, reklamlarla ilgili
maddeler aktarlrken ifade yanlfllklar yaplmfltr; cevap hakkyla ilgili olarak da sorunlar mevcuttur (Bu konularda ayrntl bilgi iin bkz. Pekman 1994: 70-73).
eflitli ynlerden Avrupa standartlarna uygun olmayan 3984
sayl yasayla ve uygulanmasyla ilgili olarak ne kan birka
noktaya deinmek gerekmektedir. Yaynclarn yayn zamanlarnn en az yarsn yerli yapmlara ayrlmasn salamak
(madde 4/p) maddesi ile ilgili olarak dflnldnde, rnein, yabanc mzik yayn yapan radyolarda, yerli sunucunun
hazrlayp sunduu yabanc mzik program, yerli yapm m
saylacaktr yabanc m? Eer yabanc saylacak ise, tr radyolarna izin verilmeyecek demektir. Ayrca, belli oranlarda eitim, kltr, Trk Halk ve Trk Sanat mzii programlar koyma zorunluluu (Madde 31) da, tr radyo ve televizyonlarna
izin vermemektedir (nitekim, RTK Mays 1995te oranlarla ilgili bir ynetmelik kard). Uygulamada, yayn kurulufllar, bu
zorunluluu gece yaynlarna kaydrarak yerine getirmek zorunda kalmaktadrlar.
Yaynlarla ilgili maddelerdeki sorunlar bir yana brakp, zel
radyo ve televizyon kurulufllarnn kuruluflu ve hisse oranlaryla ilgili maddeler ile uygulamadaki duruma baktmzda da
sorunlarla karfllaflyoruz. rnein, siyasal partilerin zel yayn
kuruluflu kurmalar ya da ortak olmalar mmkn olmamasna karfln, kar iliflkisi iinde olduklar yayn kurulufllar onlarn
szcleri gibi yayn yapmaktadr. Oysa, birok sivil toplum r-
gt (dernek, sendika, meslek kuruluflu, vb) radyo/televizyon

sahibi olamad gibi, bu trden dolayl iliflkiler/balantlardan
da yoksundur, dolaysyla bu durum, onlar ya tecimsel ya da
belirli siyasal karlara angaje olmak zorunda brakmaktadr.
Hisse oranlar konusunda da, yasal olarak getirilen kstlamalarn ifllemediini bilmeyen yoktur.
3984 sayl yasayla ve uygulanmasyla ilgili daha ok fley sylenebilir ama sona sakladmz nokta, kuflkusuz en nemlisidir:
Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK). Radyo televizyon alannda ok nemli grev ve yetkilerle donatlan RTK, befli iktidar, drd muhalefet partilerinin gsterecei adaylar arasndan Meclisin setii dokuz yeden oluflmaktadr. Daha ilk seimde, bu kurulun oluflumuyla ilgili sorun ortaya kmfl ve
yelikler Anavatan Partisi (ANAP) ile Doru Yol Partisi (DYP)
adaylarnca paylafllmfltr. lk icraatlar da, zel yayn kurulufllarnn reklam gelirlerinden st Kurul paylarnn denmesini istemek olmufltur. 1994de kurulufllara uyarlarla bafllayan ve fiubat 1995ten beri de kapatma cezalaryla sren RTK uygulamalar, RTK Trkiyede en ok tartfllan kurumlardan biri
haline getirmifltir.
Bu arada, RTK birok ynetmelikle (zel radyo televizyon
kurulufllarnn kurulufllaryla ilgili ynetmelik, yayn esas ve
usulleri hakkndaki ynetmelik, vb.) dzenlemeler getirdi. Frekans tahsisiyle ilgili olarak RTK, Bilkent niversitesine Trkiyenin frekans haritasn hazrlatt. Bu erevede, Mart 1995te
yaynlanan Radyo Televizyon Yayn zni ve Lisans Ynetmelii uyarnca baflvuran zel kanallarn frekans tahsisi
1997 sonbaharnda yaplmaya baflland. Ak artrma yoluyla
uygulanan ve televizyondan naklen yaynlanan ihalede, paray
veren dd almakta gibi grndyse de Milli Gvenlik Ku-
rulunun mdahalesiyle ihaleler durduruldu, RTK Baflkan

grevinden istifa etti. Kanallara gvenlik belgesi doldurma zorunluluu getirildi.2
2000lerin dzenlemesi:
4756 sayl yasa (2002- )3
lk kez 2000de TBMM gndemine gelen, baflta mlkiyet konusunda olmak zere eflitli deifliklikler ngren yasa tasars, RTK, Danfltay, basn epeyce oyalayan enerji ihalelerinin en st dzeyde de iptal edilmesinden hemen sonra, 22
Mays 2001de yeniden Meclis gndemine getirildi.4 7 Haziranda Mecliste kabul edilen yasa, 18inde Cumhurbaflkan Ahmet
Necdet Sezer tarafndan yeniden grfllmek zere iade edildi. Dier yasalara oranla en ok tepkiyi topladn syleyebileceimiz yeni yasa, yaklaflk bir yl sonra 16 Mays 2002de tekrar Meclisten geti. Anayasa gerei, yasay onaylamak zorunda kalan Cumhurbaflkan, 5 gn iinde Anayasa Mahkemesine baflvurdu. 14 Haziranda Resmi Gazetede yaynlanan
mahkeme kararyla baz maddelerin yrrl durduruldu.
Ama zellikle drt nemli alanda getirdii dzenlemelerle
ne kan Radyo ve Televizyonlarn Kurulufl ve Yaynlar Hakknda Kanun, Basn Kanunu, Gelir Vergisi Kanununda Deifliklik Yaplmasna Dair 4756 sayl Kanun, adndan menkul bir
ucube niteliini korudu.
1990larn ikinci yarsnda RTKn uygulamalar hakknda, bkz. :Kejanlolu, Adakl ve elenk, 2001.
3
Bu blmn yazlmasna katkda bulunan nan zdemire teflekkr ederim.
4
Bu geliflmelerle ilgili olarak o dnemde Aydn Doan ile Mesut Ylmaz arasndaki iflbirlii/yaknlk iddialarnn altn izmek gerek.
2
Yasada;
RTKn kurulufl ve iflleyiflinde deifliklie gidilmifltir.
Kurula ye seme sistemi deifltirilmifltir. Anayasa Mahkemesi, Meclis Genel Kurulunun 5 ye semesi hkmnn yrrln durdurmufltur. RTK gelirlerine
idari para cezalar eklenmifltir. Frekans tahsisi Telekomnikasyon Kurumuna devredilmifl, bu konudaki st
merci Haberleflme Yksek Kurulu olmufltur.
Uyar ve para cezalarnda getirilen bafllca deifliklikler
flyledir: RTK nde gelen yayn ilkesine aykr yaynlarda (kabaca, devletin bamszlna ve btnlne
karfl gelmek; ayrmcl, kin ve nefreti krklemek; kiflisel maddi kar gzetmek) uyar yapmakszn yayn durdurma cezas verebilecektir. Ayrca, gnlk yayn durdurma yerine program durdurma ve program saatinde
sanat, kltr, ocuk ya da trafik program yaynlatma hkmleri konmufl, ihlal tekrarnda RTKe para cezas uygulama yetkisi tannmfltr.
Hisse oranlar ve flirket yaplar konusunda, oranlar belirsiz izleyici lmlerine endekslenmifl, sermaye paynda
st snr yzde 50ye ykseltilmifl ve devlet ihalelerine
katlma yasa kaldrlp kurulufllara borsada ifllem yapma hakk da tannmfltr. Anayasa Mahkemesi 13. maddenin d ve e bentlerinin yrrln durdurmufltur.
nternet, nitelii anlafllamayan bir teknoloji olarak hem
5680 sayl Basn Kanunu kapsamna alnmfl, hem de
RTKn denetimine tabi klnmfltr.
4756 sayl yasann yayn ilkelerinde yapt vurgu ve interneti
denetlemeye alflmas ile ayn dnemde younlaflan anadilde yayn tartflmasn dflndmzde yine karflmza bask-
c, denetimci ve cezac bir anlayfl kmaktadr. Mlkiyet dzenlemelerine, yerel kurulufllara ynelik para cezalarna, vb.
baktmzda ise, bu anlayfl iinde varsl ve gl olan koruyan bir dzenlemeyle karfl karflya olduumuzu syleyebiliriz.
Ancak, Trkiyedeki kk giriflimlerin seslerini karmas,
farkllk ve eflitlilie ynelik beklentiler yaynclk siyasasndaki deiflikliklerden etkilenecek btn unsurlarn yakn takibi
sonucunda, yasa genifl tepki toplad.5 Yeni yasal dzenleme yaynclk alanndaki demokratikleflme beklentilerini karfllamaktan uzak kaldysa da, Cumhurbaflkanndan, yerel ve blgesel yaynclara, enformasyon sektrndeki yatrmclardan
medya alflanlarna, eflitli dernek ve sendikalara uzanan farkl kesimlerin yasa karflsnda gsterdii tepkiler; bu sektrn
ne kadar budaklanmfl olduunu gstermekle kalmad, demokratik bir politika srecine dnk istemlerin genifl bir taban tarafndan dillendirilmesine neden oldu. Yani yasa hi
kimseyi tatmin etmedi, ancak hi yoktan iyidir diye dflnrsek- daha demokratik bir yasann gereklilii konusunda bir ortak irade oluflmasna yarar oldu.
Trkiyedeki yaynclk siyasas

zerine sonsz
Trkiyede radyo televizyon yayncl siyasas, bir yandan devleti gelenek ile muasrlaflma (ya da modernleflme), dier
yandan, kapitalist iktisadi sisteme eklemlenme abalarnn
dmnde biimlenmifltir. Radyonun yaygnlaflmaya bafllad ok partili dnem, ayn zamanda radyonun en partizanca
kullanld dnem oldu. 1960 ihtilalinin ardndan yaplan ana5
Bkz. www.bianet.org/dier/hukuk7954.htm
yasa ile devlet tekeli bafllayp, TRT kurulmufl, yaynclk ok ksa sren bir zerklie kavuflmufl, ancak 1971 askeri mdahalesinin ardndan yaplan anayasa deifliklii ile, zerkliini kaybetmifl, tarafsz bir kurum niteliiyle yetinmek zorunda kalmfltr. 1980deki askeri mdahale sonrasndaki yl, partizanca denilemese de, yaynclkta her fleyin devlet elinde olduu
bir dnem yaflanmfltr. 1980lerin ortasndaki iktisadi liberalizmle sermayenin baskn, yaynclk alannda 1980lerin sonundan itibaren kendini gstermeye bafllamfltr. 1990larn
baflnda ilk tecimsel radyo ve televizyonlarn yayna bafllamas
ve devlet/TRT tekelinin fiilen ortadan kalkmasyla gelen yayn serbestlii, 1994e kadar srmfl; devlet bu tarihte kard yeni yasayla, yaynclk alanna yeniden arln koymufltur.
2000lerin ilk yllar, uygulanmaya bafllanmasndan bu yana
tepkileri zerinde toplayan 3984 sayl yasann deiflmesini
getirecek taleplerin dillendirilmesi asndan nemli bir hareketlilik getirmifl ancak, karlan 4756 sayl yasa dayatan demokratikleflme taleplerini karfllamak asndan yetersiz kalmfltr.
Bugn Trkiyedeki yaynclk siyasalaryla ilgili olarak tartfllmas gereken, halihazrdaki devleti ve muhafazak Bu geliflmelerle
4
ilgili olarak o dnemde Aydn Doan ile Mesut Ylmaz arasndaki iflbirlii/yaknlk iddialarnn
altn izmek gerek.r dzenlemenin karflsna, tecimsel karlar koru-
yan dzenlemelere gidilmesi deildir. nk, zaten bu ikisi

birbirini destekleyecek ortam yaratmakta sk sk baflarl olmaktadr. Radyo ve televizyon yayncl hepimize/kamuya
ait olan kullanmakta, ayrca ortak veya farkl zelliklerimizle/ynelimlerimizle hepimizi ilgilendirmektedir; o yzden, artk kamusal yayncl gndeme getirme zamandr. Kamusal yaynclk derken kastettiim gerek tecimsel basklardan,
gerekse devletin mdahalesinden bamsz; bugn Trkiyede

uygulanan haliyle, merkeziyeti ve sekinci nitelik taflyan kamu hizmeti anlayfln gzden geirerek yola kmfl; yerel
kaynaklar olan, ama yresel kalmayan6; kkl bykl kanallarda, herkesin enformasyona tam erifliminin, farkl gruplarn program yapmna katlmnn ve hibir bask altnda kalmadan szlerini duyurabilmelerinin garanti altna alnd ak
mecralardr. Ancak Trkiyenin bu tr bir kamu yayncl siyasas anlamnda alacak daha ok yolu bulunmaktadr
6
Yerel olan ama ieriinde yresel kalmayan yerel/alternatif medya rnekleri iin Habercinin Elkitab dizisinin birincisi olarak yaynlanan, Medya ve Toplum kitapndaki Beybin D.
Kejanlolu imzal, Medya-Toplum liflkisi ve Kreselleflmenin Yerel Medyaya Sunduu Alternatif Olanaklar bafllkl yazya baklabilir (editrn notu).
KAYNAKA
Aksoy, Muammer (1960) Partizan Radyo ve DP. Ankara: Forum.
Alemdar, Korkmaz ve Raflit Kaya (1993) Radyo-Televizyonda Yeni Dzen:
Dnya Deneyi ve Trkiyedeki Arayfllar. Ankara: TOBB yay.
Aziz, Aysel (1981) Radyo ve Televizyona Girifl. 2. Basm. Ankara: A SBF
yay. Boratav, Korkut (1988) Trkiye ktisat Tarihi: 1908-1985. stanbul: Gerek yaynevi.
ankaya, zden (1990) Trk Televizyonunun Program Yaps (19681985). stanbul: Mozaik yay.
Cumhuriyet. 02.01.1990. TRTde Yeni Sistem.

apl, Blent ve Can Dndar (1995) 80den 2000lere Televizyon.
Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi-Yzyl Biterken. C. 15, s.13761386.
Ergun, Sezi ve Zehra Kurttekin (1988) Muhterem Samiinden Sayn Dinleyicilere... stanbul: TRT televizyon program metni.
Glizar, Jlide (1985) Trkiye Radyolar. Trkiye Cumhuriyeti Ansiklopedisi. Cilt 10. Istanbul: Iletiflim, s. 2738-2747.
Heclo,V. (1972) Review Article: Policy Analysis. British Journal of Political
Science. 2.
nceolu, Metin (1985) Tantma Yntemleri. Ankara: Ankara niversitesi
Basn Yayn Yksek Okulu Ders Notlar.
Kejanlioglu, D. Beybin, (1998) Trkiyede Radyo Televizyon Yayncl Politikas: Ekonomik ve Siyasal Boyutlaryla Trkiyede Radyo Televizyon
Yayncl. (Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaynlanmamfl
Doktora Tezi).
Kejanlolu. Beybin, Glseren Adakl ve Sevilay elenk (2001) Dzenleyici Kurullar ve RTK Medya Politikalar iinde B. Kejanlioglu, S. elenk
ve G. Adakl. Ankara: Imge Yayinevi.
Keyder, alar (1989) Trkiyede Devlet ve Snflar. ev., Sabri Tekay. stanbul: letiflim yay.
Kocabaflolu, Uygur (1980) fiirket Telsizinden Devlet Radyosuna (TRT
ncesi Dnemde Radyonun Tarihsel Geliflimi ve Trk Siyasal Hayat
indeki Yeri). Ankara: A SBF yay.
Kocabaflolu, Uygur (1985) Radyo. Trkiye Cumhuriyeti Ansiklopedisi.

Cilt 10. stanbul: letiflim, s. 2732-2737.
ngren, Mahmut Tali (1982) Trkiyede Televizyonla lgili eflitli Tarihler. letiflim 1982/4. Ankara: ATA Gazetecilik ve Halkla liflkiler Yksek
Okulu yay.
ngren, Mahmut Tali (1985) Televizyon. Trkiye Cumhuriyeti Ansiklopedisi. Cilt 10. stanbul: letiflim, s. 2748-2756.
Parla, Taha (1989) Trkiyenin Siyasal Rejimi: 1980-1989. stanbul: letiflim
yay.
Pekman, Cem (1994) Avrupa Standartlar ve Radyo-TV Kanunu. Ayna.
(Yl 1, N.3-4, Yaz-Gz): 68-73.
Topuz, Hfz, Mahmut Tali ngren, Aysel Aziz ve Mesut nen (1990)
Yarnn Radyo ve Televizyon Dzeni: zgr, zerk ve oulcu bir Alternatif. stanbul: TSES ve LAD yay., s.111-161.
Tafler, Cengiz (1969) Radyonun Organizasyonu ve zerklii. Ankara:
Kardefl yay. Turul, Semih (1975) Televizyon Olaylar. stanbul: Koza yay.
Tunay, Mete (1985) Siyasal Geliflmenin Evreleri. Trkiye Cumhuriyeti
Ansiklopedisi. stanbul: letiflim yay., s. 1967-1990.
www.bianet.org
Yengin, Hlya (1994) Ekrann Bys: Batda Deiflen Televizyon Yaynclnn Boyutlar ve Trkiyede zel Televizyonlar. stanbul: Der yay.,
s.73-243.
YASAL BELGELER
TC Anayasas (1982) -Bafllang, 2. md., 26. md., 133. md.
2954 sayl Trkiye Radyo ve Televizyon Kanunu (1983).
2813 sayl Telsiz Kanunu (1983).
3517 sayl Radyo ve Televizyon Verici stasyonlarnn Posta Telgraf ve Telefon flletmesi Genel Mdrl Tarafndan Kurulmas ve flletilmesi
Hakknda Kanun (1989).
TC Anayasas 133. md. deifliklii (1993).
3915 sayl kanunla onaylanan Avrupa Snrtesi Televizyon Szleflmesi

(1993).
3984 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulufl ve Yaynlar Hakknda Kanun (1994).
4756 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulufl ve Yaynlar Hakknda Kanun, Basn Kanunu, Gelir Vergisi Kanununda Deifliklik Yaplmasna Dair Kanun (2002).
Ynetmelikler ve Tebliler (1996). Ankara: RTK yay.
UYUM YASALARI VE
RADYO-TELEVZYON
YAYINCILII LE LGL
SON DZENLEMELER
Erol NDEROLU*
Demokratik Sol Parti (DSP), Anavatan Partisi (ANAP) ve Milliyeti Hareket Partisi (MHP) Koalisyon Hkmeti'nin son icraatlar olarak drt yl nce Avrupa Birlii'ne yeliin gerei bafllatt reformlar, Birliin Trkiye ile mzakereleri bafllatma karar ald 3 Ekim 2005 ncesinde de sryor.
1980 Anayasas'nn baz maddelerinin Ekim 2001'de deifltirilmesiyle bafllayan, ardndan da Uyum Yasalar olarak bilinen
paketlerle dflnceyi ifade ve basn zgrlnn de bulunduu bir ok konuya dair yasada deifliklik yaplarak 2004'e
* BA2 ifade zgrl editr
kadar gelinmesiyle devam eden sre Eyll 2004'te Ceza Yasas'nn tmden yenilenmesiyle toplumun her alann da etkiledi.
Kamuoyunda Uyum Yasalar olarak bilinen yasal deifliklikleri, anadilde ifade hakk kapsamnda da deerlendirilen
Krte ve dier dillerde radyo ve televizyon yaynnn geldii
nokta ile bu yaynlar denetlemekle sorumlu Radyo Televizyon st Kurulu'nun zerk olmas beklenen yapsna zarar veren giriflimler balamnda hatrlayalm.
4744 Sayl Birinci Uyum Yasas

lki Trkiye Byk Millet Meclisi'nde (TBMM) 6 fiubat
2002'de kabul edilen 4744 Sayl Baz Kanunlarda Deifliklik Yaplmasna Dair Kanun, radyo ve televizyon yneticilerine karfl da uygulanan ve Devlet kurumlarn tahkir ve tezyifi cezalandran Trk Ceza Kanunu'nun (TCK) 159. maddesinde; Halk kin ve dflmanla tahriki cezalandran TCK'nn
312. maddesinde; terr rgt propagandasn iflleyen Terrle Mcadele Yasas'nn (TMY) 7. maddesinde ve ksaca blclk propagandas fiiline ceza getiren TMY'nin 8. maddesinde ierik ve ceza snrlar bakmndan bir takm deifliklikler
yapt.
Buna gre, TCK 159. maddesinin daha nce ngrd 6 yl
hapislik ceza st snr 3 yla indirildi. Bu maddenin eski halinde yer alan para cezas ise yeni yasada kaldrld. Sz konusu
maddeyi ihlalden dava alan kiflilerin yarglamalar da artk
Ar Ceza Mahkemesi'nde deil, Asliye Ceza Mahkemesi'nde
yaplmaya baflland.
Erol nderolu 179
Daha nce 6 yla kadar hapis ngren TCK 312. maddesinde,

kin ve dflmanl tahrik fiiline, halk birbirine karfl kamu
dzeni iin tehlikeli olabilmesi koflulu getirilmekle birlikte,
ceza st snr 3 yla indirildi. Ayrca, ceza indirimi dolaysyla bu
iddiadan yarglananlarn davalarnn da Asliye Ceza Mahkemeleri'nde grlmesi saland. Maddenin birinci bendi; her
kim bir crm aka ver veya iyi grdn syler veya
halk kanuna uymamaya tahrik ederse 6 aydan 2 yla kadar
hapisle yarglanr diyordu. Ayrca eklenen bir dier bentle,
halkn bir ksm aflalayc ve insan onurunu zedeleyecek flekilde tahkir edenlerin ayn ceza ile yarglanmalarnn yolu
ald.
12 Nisan 1991'de yrrle giren 3713 Sayl Terrle Mcadele
Yasas'nn 7. maddesinde yaplan deifliklikle; terr yntemlerine baflvurmann zendirilmesi, rgt propagandas fiilinin
cezalandrlmasna koflul olarak getirildi. Ancak maddede, 1
yldan 5 yla kadar hapis ngren dzenlemede bir indirime
gidilmedii gibi, para cezalar befl yz milyon liradan, bir milyar liraya kadar ar para cezas fleklinde yeniden dzenlendi.
Yine 1991'de yrrle giren ve 1995'de yaplan bir deifliklikle
iinden Her ne maksatla olursa olsun ifadesi karlan
TMY'nin 8. maddesine, bu defa; Trkiye Cumhuriyeti Devletinin lkesi ve milletiyle blnmez btnln bozmak ynelik yazl, szl propaganda unsuruna bir de grnt unsuru eklendi. Bu fiilden sulu bulunanlar artk 1 yldan 3 yla
kadar hapis ve bir milyar liradan milyar liraya kadar para
cezas ile cezalandrlacaklar. Ayrca, bu suun terr yntemlerine baflvurmaya zendirecek flekilde ifllenmesi halinde ceza te bir orannda artrlyor; yeniden ifllenmesi halinde hapis cezalar paraya evrilmiyor.
Dier yandan rgt propagandas suunun, 5680 Sayl Basn Kanununun 3. maddesinde belirtilen, mevkuteler dflndaki basl eser ve sair kitle iletiflim aralar ile ifllenmesi halinde,
sorumlular ve kitle iletiflim aralar sahipleri iin 6 aydan 2 yla kadar hapis ve 1 milyar liradan 3 milyar liraya kadar ar para cezas ngrlyor. Ek olarak mahkeme, ilgili radyo ve televizyon kurulufluna 1 gnden 7 gne kadar yayn durdurma cezas verebiliyor.
4748 Sayl kinci Uyum Yasas

26 Mart 2002'de, TBMM'de kinci Uyum Yasas olarak bilinen
4748 Sayl eflitli Kanunlarda Deifliklik Yaplmasna
liflkin Kanunu kabul etti. Somut olarak bu yasa, 5680 Sayl Basn Kanununun Ek 1. ve 2. maddelerini deifltiriyor, ayrca
657 Sayl Devlet Memurlar Kanunu, 2820 Sayl Siyasi Partiler
Kanunu, 2908 Sayl Dernekler Kanunu, 2911 Sayl Toplant ve
Gsteri Yryflleri Kanununda deifliklik yapyor.
Bunlar arasnda 5680 Sayl Basn Kanununun Ek 1. maddesinde yaplan deifliklikle, soruflturma ve kovuflturma aflamasnda
baslmfl eserlerin toplatlmas ve datmnn engellenmesinin esaslarn belirliyor. Buna gre, Cumhuriyet Savclnn talebi ve Sulh Ceza Hakimi kararyla, Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnl, milli gvenlii, kamu dzeninin ve
genel ahlakn korunmas ve inklap Kanunlar aleyhinde ifllenen sular iin ve tedbir olarak her trl baslmfl eserlerin datmn engellenebiliyor ve toplatlabiliyor. Kovuflturma aflamasnda ise, bunu yapmakla grevli mahkeme yetkili klnyor.
Erol nderolu 181
Gecikmesinde saknca bulunan durumlarda bu ifllemler

Cumhuriyet Savcs'nca yazl olarak yaplabiliyor. Savc ald
karar en ge 24 saat ierisinde yetkili Sulh Ceza Hakimi'nin
onayna sunmak zorunda. Hakim ise, en ge 48 saat ierisinde kararn aklamak durumunda; aksi halde Cumhuriyet
Savcl'nn karar kendiliinden hkmsz saylyor.
Basn Yasas'nn Ek 2. maddesi, Ek 1. maddede yazl sulardan
mahkumiyet verilmesi hallerinde mahkeme, su oluflturan yaznn yaymland yaynnn 1 gnden 15 gne kadar kapatlmasna karar verebiliyor. Yayn durdurma cezasna ramen yaynn srdrlmesi durumunda sorumlular 3 aya kadar hapisle cezalandrlyor.
4771 Sayl nc Uyum Yasas

DSP, MHP, ANAP Koalisyonunun benimsedii son kapsaml
yasa olan 4771 Sayl nc Uyum Yasas, 3 Austos
2002'de kt. Savafl ve ok yakn savafl halleri dflnda idam cezasnn kaldrlmasn da ngren bu yasa, eflitli baflka yasalarda deifliklik yaparken Devlet kurumlarna tahkir ve tezyif fiilini tanmlayan TCK'nn 159. maddesinde ayn yl ikinci bir dzenlenme daha getirdi. 2002 baflnda ceza st snrnda indirime gidilen bu maddeye, gelifli gzel kullanlmasnn nne
gemek amacyla flu cmle eklendi: (...) Kurumlar tahkir ve
tezyif kast bulunmakszn, sadece elefltirmek amacyla yaplan yazl, szl veya grntl dflnce aklamalar cezay
gerektirmez.
Ancak 4771 Sayl nc Uyum Yasas sz konusu yasann bir

baflka nemli zellii, Trke dflndaki fakl dil ve lehelerde de yayn yaplmasna yasal olanak salyor olmas.
Bu, 3984 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulufl ve Yaynlar
Hakknda Kanunu'nun 4. maddesinin 1. fkrasna eklenen flu
ifadeyle akland: Trk vatandafllarnn gnlk yaflamlarnda
geleneksel olarak kullandklar fakl dil ve lehelerde de yayn
yaplabilir. Bu yaynlar, Cumhuriyetin Anayasada belirtilen temel niteliklerine, Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnlne aykr olamaz. Bu yaynlara iliflkin usul ve esaslar,
RTK'n karaca ynetmelikle dzenlenir.
Ayrca, 4786 Sayl yasayla yeniden dzenlenen 3984 Sayl
RTK Yasas'ndaki yayn ilkelerine dair bentlerden (f) ve (v)
bentleri srayla, zel hayatn gizliliine saygl olunmas ve
yaynlarn fliddet kullanmn zendirici veya rk nefret duygularn kflkrtc nitelikte olmamas fleklini ald. Daha nce
yasak olan bu haliyle de Trkiye'nin de kabul ettii Avrupa Snrtesi Televizyon Szleflmesine aykr olan, yeniden iletime
ise kanunlara aykr olmamas flartyla izin verildi.
4778 Sayl Drdnc Uyum Yasas

AB yolunda reformlar, 2003 ylnda da srd. 2 Ocak 2003'te
Meclis, 9 Haziran 2004'te tmyle deifltirmeden nce Basn
Kanunu'nun 15. maddesine yeni bir fkra ekledi. Buna gre,
Mevkute sahibi, sorumlu mdr ve yaz sahibi haber
kaynaklarn aklamaya zorlanamaz.
Erol nderolu 183
4903 Sayl Beflinci Uyum Yasas

Trke dfl dillerde yaymlanan 2002'deki ynetmelik sonu
vermeyince bu ynde arayfllara devam edildi. 19 Haziran
2003'te karlan Beflinci Uyum paketiyle 3984 Sayl Yasann
4. maddesi 1 fkras drdnc cmlesi flyle deifltirildi : Ayrca, kamu ve zel radyo ve televizyon kurulufllarnca
Trk vatandafllarnn gnlk yaflamlarnda geleneksel
olarak kullandklar farkl dil ve lehelerde de yayn yaplabilir. Bu yasal deifliklikle birlikte drt ay iinde
RTK'ten bir ynetmelik de hazrlanmas istendi. Ayn paketle, TMY'nn 8. maddesi yrrlkten kaldrldysa Cumhurbaflkan Sezer, yasal boflluk yaratyor diyerek bunu veto etti.
4928 Sayl Altnc Uyum Yasas

3 Kasm 2002 erken genel seimlerinden sonra iktidara geen
Adalet ve Kalknma Partisi (AKP) Hkmeti, AB Katlm Ortakl Belgesi'nde yer alan ve Trkiye ile ilgili yaymlanan son Avrupa Birlii lerleme Raporu'nda da elefltirisine yer verilen
TMY'nn 8. maddesinin yrrlkten kaldrlmasna dnk alflmalar yapt.
Kamuoyuna Altnc Uyum Paketi olarak yansyan bu dzenlemelere Milli Gvenlik Kurulu (MGK) Genel Sekreteri Tuncer
Kln, Baflkanla gizli ibaresiyle gnderdii bir belge ile,
zellikle TMY 8. maddesinin tmden kaldrlmas ve bunun dflnda, Trke dflndaki yaynlarn zel radyo ve televizyon kurulufllarnca da yaplabilmesi ve Trkiye'deki seimlerin yabanc gzlemcilerce de izlenebilmesinin nn aan dzenlemelerden duyduu rahatszl iletti.
Avrupa Birlii'ne yelik grflmelerine bir an nce bafllamak

iin 2004 sonuna kadar siyasi kriterleri tamamlamak isteyen
hkmet ise, ABD ve mttefiklerinin Irak'a saldrlar nedeniyle kaybettii zaman, yeniden kazanmaya giriflti.
Hkmet, 19 Haziran 2003'te 8. maddeyi yrrlkten kaldran
yasay kabul ederken Cumhurbaflkan Sezer, yasalarda boflluk doaca, boflluun TCK'nn 312. maddesi ile doldurulamayaca gerekesiyle dzenlemeyi 30 Haziran'da veto etti. Ancak hkmet, Altnc Uyum Yasas olarak bilinen 4928 Sayl Yasay kabul ederek, yaklaflk 12 yl boyunca gazeteci, aydn,
yazar, siyasi parti temsilcileri ve sradan insanlar blclk
propagandas iddiasyla hapisle cezalandran 8. maddeyi yrrlkten kaldrd.
15 Temmuz 2003'te kabul edilen ve savafl ile ok yakn savafl
tehdidi halleri dflnda idam cezalarn kaldran ayn yasada
Terr ve rgt tanm da daha net ltlere kavuflturuldu.
Londra'da son olarak yaflanan bombal saldrlarla birlikte Trkiye'de, gvenlik kuvvetlerinin ve etkisiyle, 8. maddenin yeniden yasalara dahil edilmesi ynnde abalar kendini gsteriyor. Bu madde temelinde Trkiye'de mahkum olanlarn Avrupa nsan Haklar Mahkemesi'nde (AHM) atklar neredeyse
tm davalar kazandklarna dikkat eken Dfliflleri Bakanl
ise neriye scak bakmyor.
4963 Sayl Yedinci Uyum Yasas

30 Temmuz 2003'te ise Meclis, fiubat 2002'de deifltirilen
TMY'nin 7. maddesinde bir kez daha deifliklie giderek,
terr yntemlerine baflvurmay zendirme kavram ye-
Erol nderolu 185
rine daha somut bir kavram olarak fliddet ve dier terr

yntemlerine baflvurmay teflvik etmeyi getirdi.
Bylece, maddenin uygulama alan daraltlarak dflnce aklama zgrlnn snrlar geniflletildi ve terr yntemlerine
baflvurmay teflvik edici olmadka dflncelerin cezalandrlmamas saland. Bir yldan befl yla kadar hapis ile befl yz
milyon liradan bir milyar liraya kadar ar para cezas ngren
maddenin ceza miktarnda bir deifliklie gidilmedi.
4963 sayl ayn kanunda, Ordu, TBMM ve hkmete hakaret suuyla ilgili TCK 159. maddesinin 1. fkrasnda yer alan
"tahkir ve tezyif" suunda ceza indirimine gidildi. Bylece
159. maddenin 1 yl olan ceza alt snr 6 aya indirildi.
Ayn maddeye eklenen fkra ile "Tahkir, tezyif ve svme kast
bulunmakszn, sadece elefltirmek maksadyla yaplan dflnce aklamalarnn cezay gerektirmeyecei" hkm getirildi.
TCK'nn "terr rgtne yardm ve yataklk" yapanlara verilecek cezay dzenleyen TCK'nn 169. maddesinde de deifliklik yapld. Maddedeki "her ne suretle olursa olsun hareketlerini teshil (kolaylafltrma)" ibaresi madde metninden
karld. Su tanmnda bu ynde bir daraltmaya gidilmesi, basn temsilcilerinin yazdklar yazlar nedeniyle bu maddeden
yarglanmalarnn nn kapad.
RTK'n Krte Ynetmelikleri

RTK'n Radyo ve Televizyon Yaynlarnn Dili Hakkndaki
Ynetmelii, 18 Aralk 2002'de Resmi Gazete'de yaymlanarak
yrrle girdi. Ynetmelie gre, Trkiye Cumhuriyet vatan-
dafllarnn gnlk yaflamlarnda kullandklar Trke dflndaki

dil ve Lehelerde Yayn Trkiye Radyo ve Televizyon (TRT)
Kurumu yapacakt.
Radyo yaynlar gnde 45 dakikay, haftada toplam drt saati,
televizyon yaynlar ise gnde 30 dakikay, haftada ise iki saati
gemeyecekti. Bir baflka yayn lt de, bu dil ve lehelerin
retilmesine ynelik yayn yaplamamas olacakt. Ancak
TRT hibir zaman ynetmeliin kendisine verdii yetkiye dayanarak bu dillerden yayn bafllatmad. Kurum yetkilileri, TRT
Kanunu'nun bu engel oluflturduunu savunarak 13 fiubat
2003'te Danfltay'a itiraz etti.
Ynetmeliin zerinden bir yldan fazla gemesi zerine, Dfliflleri Bakanl'nn uyarlar ile birlikte, 25 Ocak 2004'te bu
kez sadece TRT deil, hem zel hem de kamu olmak zere
ulusal radyo ve televizyon kurulufllarna bu dil ve lehelerde
yayn yapma hakk tanyan Trk Vatandafllarnn Gnlk
Yaflamlarnda Geleneksel Olarak Kullandklar Farkl
Dil ve Lehelerde Yaplacak Radyo ve Televizyon Yaynlar Hakknda Ynetmelik adyla ikinci bir ynetmelik yaymland.
Yerel ve blgesel medyada bu dillerde yayn ise profil arafltrmas kofluluna baland. Gelinen noktada, Krte yayn
iin RTK'e baflvuran drt yerel televizyon kurulufluna hala
izin kmad.
zel ve ulusal lekli radyo ve televizyonlar, mnferit olarak bu dillerde mzik paralarna yer vermek dflnda bu tr
yaynlara rabet etmezken bu dillerde ilk yayna, 7 Haziran
2004'de TRT Radyo 1'den ve TRT 3 televizyonu, Boflnaka
ile bafllad. TRT'de sz konusu yaynlar, Sal gnleri Arapa,
Erol nderolu 187
arflamba gnleri Krmani, Perflembe gnleri erkezce ve

Cuma gnleri de Zazaca olarak sryor.
Son olarak, grevini brakmadan, Haziran 2005'te bir aklama
yapan RTK Baflkan Fatih Karaca, yerel ve blgesel yayn kurulufllarnn Krte yayna iliflkin taleplerin kurul tarafndan Eyll aynda sonulandraca mesajn verdi.
Bu arada Krte mzie getirilen kstlamalar devam ediyor :
Diyarbakr 6. Ar Ceza Mahkemesi, 25 fiubat'ta ald bir kararla Aynur Doan'n "Keje Kurdan" parasna yasak koydu.
Ardndan da RTK, ulusal medya programlarnda seslendirilen ve rabet gren kasete yasak getirdi. Diyarbakr "Can TV",
mzik parasn, "Devletin varlk ve bamszlna, blnmez btnle" bir tehdit olarak gren RTK'e savunma
vermek zorunda kald.
Trkiye'de fliddet ortamna son verilmesi talebiyle 10 Austos
2005'te Baflbakan Erdoan ile grflen bir grup aydn, Krte
yerel yayn konusunu da gndeme getirerek, RTK 7 aydr
Krte yerel yayn bahanelerle oyalyor dediler. Konuya
ilgi gsteren Baflbakann, ardndan da RTK ynetimiyle grflmesi, Avrupa Birlii ile mzakerelerin bafllad 3 Ekim tarihi ncesinde RTK'n, 25 Ocak 2004 tarihli ynetmeliin deifltirilmesi ynnde harekete gemesine yol at.
Bu yolla, ynetmeliin Geici 1. Maddesi'ndeki Trk vatandafllarnn gnlk yaflamlarnda geleneksel olarak kullandklar farkl dil ve lehelerin izleyici-dinleyici profili
belirleninceye kadar bu dil ve lehelerdeki yayn sadece
kamu ve zel ulusal yayn kurulufllar tarafndan yaplr.
st Kurul lke apndaki talepler yannda, gerekli arafltrmalar yaptrarak izleyici-dinleyici profilini karr ifadesinin deifltirilmesi iin forml arand belirtildi.
Ynetmelikten bir buuk yl sonra RTK'e baflvurularn ulafltrmfl ona yakn yerel radyo ve televizyon kuruluflu anadilde
yayn yapmak iin izin bekliyor.
3984 Sayl Kanun : 11 yldr sren sansr

3984 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulufl ve Yaynlar Hakkndaki Kanun, RTK'n kurulduu 1994 ylndan beri her lekte medya kurulufllarna ar yaptrmlar getirilmesine yol at.
Daha nce 4756 ve 4771 sayl yasalarla deifliklie urayan
3984 Sayl Kanunu ile ilgili 17 Nisan 2003'te Resmi Gazete'de
yaymlanan Radyo ve Televizyonlarn Esas ve Usulleri
Hakkndaki Ynetmelik, zellikle yayna getirdii yeni ceza
sistemiyle ne kt.
Bu kanunun 4. maddesinde yer alan baz yayn ilkeleri, bafltan beri hem tanm hem de dflnceyi ifade zgrl nnde engel oluflturmas bakmndan sorunlar yaratt.
Krte gibi Trke dflnda yaplan yaynlar, 4. maddede yer
alan Yaynlarn Trke yaplmas esastr cmlesi nedeniyle uyar veya yayn durdurmaya konu edilirken, ayn maddenin (a) bendinde yer alan Trkiye Cumhuriyeti Devletinin varlk ve bamszlna, Devletin lkesi ve milletiyle
blnmez btnlne, Atatrk ilke ve inklplarna
aykr yayn yaplmamas ve ( b) bendindeki Toplumu
fliddete, terre, etnik ayrmcla sevk eden veya halk snf, rk, dil, din, mezhep ve blge fark gzeterek kin ve
dflmanla tahrik eden veya toplumda nefret duygula-
Erol nderolu 189
r oluflturan yaynlara imkn verilmemesine iliflkin dzenleme, deiflik konulardaki fikir aklamalarn engelleyecek
flekilde kullanld.
fiyle ki, sz konusu (a) ve (b) bentler aslnda, Terrle Mcadele Yasas'nn blclk propagandasn cezalandran ve
AB Uyum Yasalar erevesinde yrrlkten kaldrlan meflhur
8. maddesi ile eski Ceza Yasas'nn kin ve dflmanla tahrik fiilini tanmlayan 312. maddesinin radyo ve televizyon yaynlarna uyarlanmfl fleklinden baflka bir fley deildi.
Gemiflte madde metnindeki sorunlar bir yana, denetim ve
uygulamadaki problemler nedeniyle RTK kararlarnn dare
Mahkemeleri'nde durdurulduu sklkla grld.
15 Mays 2002'de deifliklie urayan 3984 Sayl Yasa, gelinen
noktada, yukardaki (a) ve (b) benleri, ayrca, hisse sahipleri ve
yaknlarnn karlarna hizmet eden yaynlar yasaklayan (c)
bendini ihlal durumunda, yayn kurulufllarnn uyarlmadan
bir ay yayn durdurma ile cezalandrlmalarna neden oluyor; ihlalin tekrar durumunda yayn lisans iptal ediliyor.
3984 Sayl Kanunun 33. maddesine gre, dier ihlallerle ilgili
yayn kurulufllarna cezalar verilirken flu sistem izleniyor :
RTK, ngrd ykmllkleri yerine getirmeyen, izin
flartlarn ihll eden, yayn ilkelerine ve bu Kanunda belirtilen
dier esaslara aykr yayn yapan zel radyo ve televizyon kurulufllarn uyaryor veya ayn yayn kuflanda ak flekilde zr
dilemesini istiyor. Bu talebe uyulmamas veya aykrln tekrar halinde ihlle konu olan programn yayn, bir ile on iki kez
arasnda durduruluyor. Bu sre iinde programn yapmcs ve
varsa sunucusu hibir ad altnda baflka bir program yapamyor. Yayn durdurulan programlarn yerine, ayn yayn kufla-
nda ve reklamsz olarak, ilgili kamu kurum ve kurulufllarna

Kurulca hazrlattrlacak eitim, kltr, trafik, kadn ve ocuk
haklar, genlerin fiziksel ve ahlak geliflimi, uyuflturucu ve zararl alflkanlklarla mcadele, Trk dilinin gzel kullanm ve
evre eitimi konularnda programlar yaynlanyor.
Aykrln tekrar halinde ise; ulusal dzeyde yayn yapan kurulufllara, ihllin arlna gre, yz yirmi befl milyar liradan
(125 bin YTL) az olmamak kaydyla iki yz elli milyar liraya (250
bin YTL) kadar ceza veriliyor.
Yerel, blgesel ve kablo ortamndan yayn yapan kurulufllara
ise, kapsad yayn alan bir milyondan fazla nfusa ulaflan il
ve ilelere yayn yapanlara, altmfl milyar liradan (60 bin YTL)
az olmamak kaydyla yz milyar liraya (100 bin YTL) kadar;
500 bin ile bir milyon arasnda nfusa ulaflan il ve ilelere yayn yapanlara otuz milyar liradan (30 bin YTL) az olmamak
kaydyla altmfl milyar liraya (60 bin YTL) kadar, 250 bin ile
500 bin arasnda nfusa ulaflan il ve ilelere yayn yapanlara,
yirmi milyar liradan (20 bin YTL) az olmamak kaydyla krk
milyar liraya (40 bin YTL) kadar, 250 binden az nfusa ulaflan
il ve ilelere yayn yapanlara, befl milyar liradan(5 bin YTL) az
olmamak kaydyla on milyar liraya (10 bin YTL) kadar para ceza uygulanabiliyor. Radyo yaynlar iin yukardaki belirtilen
miktarlarn yars uygulanyor.
Bu maddedeki para cezalar, her yl Maliye Bakanlnca iln

edilen yeniden deerleme orannda artrlyor. Bu para cezalar, ihlal bir yl ierisinde tekrar edilirse para cezas yzde 50 artrlyor; nc ihlalde yayn izni bir yla kadar geici olarak
durduruluyor.
Erol nderolu 191
Eski RTK Baflkan Karaca dflnda birok yetkili, 3984 Sayl

Kanunun tmden deiflmesi gerektii ynnde aklamalar
yapyorlar. Ulusal ve uluslararas kurumlarn bugne kadar
yaptklar tm uyarlarna ramen ifade zgrln zedeleyen dzenlemelere dokunsalar bile ileriye taflmayan yasa yapclar, RTK ye seimi yetkisini ellerine geirdiler.
RTK artk zerk bir kurum deil

RTK ierisinde Milli Gvenlik Kurulu (MGK) Genel Sekreterlii'nin ye belirleme yetkisi 20 Temmuz 2004'te
Cumhurbaflkan Sezer'in 5218 sayl "lm Cezasnn Kaldrlmas le Baz Kanunlarda Deifliklik Yaplmasna liflkin Kanunu" onamasyla birlikte ortadan kalkt. Kanun deiflikliiyle,
RTK'te grevli ye says, MGK Genel Sekreterlii'nin belirlenmesinde yetkili olduu ye dflrlerek, 9'dan 8'e indirildi.
Yasann 6. maddesinin (d) bendi gerei, MGK Genel Sekreterliinin kamu grevlileri arasndan gsterdii iki aday arasnda
Bakanlar Kurulu'nun yapt seimle belirleniyordu.
Ancak RTK yeleri etrafnda sivilleflme adna gereklefltirilen
bu reformu, son zamanlarda, bu kurumun zerkliine glge
dflrecek, daha doru bir ifadeyle, bitmek bilmeyen tarafllk
sulamalarn hakl karacak geliflmeler izledi.
Eski Meclis Baflkan Yasin Hatipolu, Mehmet Ali fiahin ve 117
milletvekilinin baflvurduu Anayasa Mahkemesi'nin Eyll
2004'te iptal ettii "yelerin Meclis tarafndan seilmesi"ne dair dzenleme, 24 ve 27 Mays 2005'te yaplan oylamalarla deifltirilmesiyle kabul edildi.
Anayasann bir maddesinin deifltirilmesini ngren yasaya

gre, toplam RTK'n 9 yesi, Mecliste grubu bulunan partilerden Adalet ve Kalknma Partisi (AKP) ile Cumhuriyet Halk
Partisi'nin (CHP) milletvekili saysna gre, kontenjanlarna dflen ye saysnn iki kat olarak gsterecekleri adaylar arasndan, TBMM Genel Kurulu'nca seiliyor.
Sonu olarak, Cumhurbaflkan Sezer veto ettiyse bile, yasann
aynen yrrle girmesinde hemen sonra 13 Temmuz'da yaplan seimde RTK yelerinden 3' CHP, 6's da AKP'nin
kontenjanndan seildi. Her iki partinin anlaflarak yaptklar
dzenleme, RTK'n zerk olmas beklenen yapsna zarar
verdi.
RTK'n yeni yelerini semek iin olaanst toplanan
TBMM Genel Kurulu, AKP'nin adaylarndan Zahit Akman, Abdullah Darendeli, Davut Dursun, lhan Yerlikaya, Taha Ycel
ve Pafla Yaflar, CHP'nin adaylarndan da zer Grbz, fiaban
Sevin ve Mehmet Dadak' seti. Meclis hemen ardndan da
tatile girdi.
KAYNAKA
www.tbmm.gov.tr (Meclis nternet sitesi )
www.rtuk.org.tr (RTK nternet sitesi )
5237 SAYILI TRK CEZA KANUNU ve

ZGRLKLER
Erol NDEROLU*
26 Eyll 2004'te kabul edilen 5237 Sayl Yeni Ceza Kanunu, 1

Nisan 2005'te uygulanmaya bafllanacakt. Ancak, baflta Trkiye Gazeteciler Cemiyeti (TGC) olmak zere basn meslek rgtleri ile toplumun deiflik kesimlerinden younlaflan tepkiler nedeniyle hkmet, 78 yl sonra tmden deifltirilen yasann yrrlk tarihini 1 Haziran 2005'e erteledi.
Kamuoyu ve deiflik meslek rgtlerinin tepkilerinin yasann
bu tarihte yrrle girmesinden sonra da dinmemesi zerine hkmet, yasada bir ok alanda basna zel ceza artrm
getiren dzenlemeleri geri alan bir deifliklik paketini, vetolu
da olsa 8 Temmuz'da kabul etti.
Radyo, televizyon ve nternet yayncln da kapsayan Ceza
Yasas ile ilgili elefltiriler aslnda tasar aflamasnda bafllad. Ba* BA2 ifade zgrl editr
t demokrasilerinde 7-8 yl alan Ceza Yasas hazrlklar, toplumun deiflik kesimlerinin grfllerine baflvurulmas yeterli bulunarak ve salkl tartflma da yrtlemeden 7-8 ay gibi ok
ksa bir srede tamamland.
Gelinen noktada medya ve rgtleri, ifade zgrln snrlayc bulduklar yasann birok maddesinin, yazm ve uygulama bakmndan da sorunlara yol aacandan hemfikir. Buna,
flimdiden gemiflteki uygulamalara dair endifleleri eklemek
gerek.
Srecin uzun ve karflkla sebebiyet verebileceini de dflnerek, Ceza Yasas'nn medya alflanlarnn hayatn etkileyecek ynlerini, ncelikle Ceza Yasas'nn ilk kabul edildii haliyle, ardndan da bu yasada deifliklik getiren yasay ayr ayr ele
alalm.
Afladaki yazda, dzenlemelerde gelinen noktay daha iyi
yanstmak amacyla, yasal metinlerin fazladan ksaltlmasndan mmkn olduunca kanld.
Yeni TCK ve ifade zgrl

fiubat 2002'den sonra AB Uyum Yasalar ile ncelikli olarak
deifltirilen ifade zgrl maddeleri, byk oranda yeni Ceza Yasas'na dahil edildi. Gemiflte bu anlamda kt n kazanan ve Uyum Yasalaryla daha somut kriterlere balanan
maddelerden 159 ve 312. maddeleri buna rnek gsterilebilir.
"Trkl, Cumhuriyeti, Devletin kurum ve organlarn aflalama" baflln alan 301. madde (eski yasada 159. madde), "AB
ve kamuoyunun tepkileri gz nnde tutularak nceki yasa-
Erol nderolu 195
daki "Elefltiri amacyla yaplan dflnce aklamalar su oluflturmaz" ifadesi korundu.

Yasaya gre, (1) Trkl, Cumhuriyeti veya Trkiye Byk
Millet Meclisini alenen aflalayan kifli, alt aydan yla kadar
hapis cezas ile cezalandrlyor. (2) Hkmeti, Devletin yarg
organlarn, askeri veya emniyet teflkilatn alenen aflalayan
kifli, alt aydan iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlyor. (3)
Trkl aflalamann yabanc bir lkede bir Trk vatandafl
tarafndan ifllenmesi hlinde, verilecek ceza te bir orannda
artrlyor. (4) Elefltiri amacyla yaplan dflnce aklamalar
su oluflturmuyor.
Gemiflte daha ok Krt ve slam konularnda yazan ve konuflan yazar, gazeteci, aydnlar ve genel olarak yurttafllar iin hapis tehdidi oluflturan eski yasann 312. maddesi yeni TCK'nin
216. maddesinde yer alyor. Halk kin ve dflmanla tahrik
veya aflalama bafllkl bu maddeye gre, (1) Halkn sosyal
snf, rk, din, mezhep veya blge bakmndan farkl zelliklere
sahip bir kesimini, dier bir kesimi aleyhine kin ve dflmanla alenen tahrik eden kimse, bu nedenle kamu gvenlii asndan ak ve yakn bir tehlikenin ortaya kmas halinde, bir
yldan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlyor. (2) Halkn
bir kesimini, sosyal snf, rk, din, mezhep, cinsiyet veya blge
farkllna dayanarak alenen aflalayan kifli, alt aydan bir yla
kadar hapis cezas ile cezalandrlyor. (3) Halkn bir kesiminin
benimsedii din deerleri alenen aflalayan kifli, fiilin kamu
barfln bozmaya elveriflli olmas hlinde, alt aydan bir yla kadar hapis cezas ile cezalandrlyor.
Bu maddeye reformlarla somut nitelik kazandrlmas, son zamanlarda yerel mahkemelerle Yargtay arasnda farkl yorum,
deerlendirme ve kararlarn nne geilmesini salayamyor.

Gelecekte laiklik, trban gibi konulara paralel olarak, bu maddenin yarataca farkl hukuki sonularn da tartfllaca benziyor.
Adil yarglamay etkilemeye teflebbs bafllkl 288. madde de, kamuoyunda tepki eken insan haklar ihlalleriyle ilgili
yarglamalarn tartfllmas, dolaysyla da medyada yer bulmasnn nne geebilir. Maddeye gre, (1) Bir olayla ilgili olarak
bafllatlan soruflturma veya kovuflturma kesin hkmle sonulanncaya kadar savc, hkim, mahkeme, bilirkifli veya tanklar
etkilemek amacyla alenen szl veya yazl beyanda bulunan
kifli, alt aydan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. (2)
Bu suun basn ve yayn yolu ile ifllenmesi hlinde verilecek
ceza yar orannda artrlr.
Eski yasada savafl karfltl ve vicdani retiliin karflsna kan
ve 2 aydan 2 yla kadar hapisle cezalandrlan 155. maddenin
yerini yeni Ceza Yasas'nda 318. madde ald. Halk askerlikten soutma bafllkl bu maddeye gre, (1) Halk, askerlik
hizmetinden soutacak etkinlikte teflvik veya telkinde bulunanlara veya propaganda yapanlara alt aydan iki yla kadar
hapis cezas verilir. (2) Fiil, basn ve yayn yolu ile ifllenirse ceza
yars orannda artrlr. Grld gibi, maddenin ceza alt snr 2 aydan 6 aya karld.
Trkiye'nin AB ile kurduu yaknlaflma gerei Kbrs, Ermenistan, Siyasi slam ve Krt Sorunu gibi duyarl sorunlarnn stesinde gelme ihtiyacna karfllk hkmet, yeni Ceza Yasas'yla
bu sorunlarn kamuoyunun katlmyla afllmas ynnde olas
abalarn nne geti. Kamuoyu ve bu arada gazetecilerin, Ermeni Soykrm iddialarnn, Kbrs'ta Trk askerinin varl gibi
Erol nderolu 197
konulardan uzak tutulmas, Temel mill yararlara karfl hareket bafllkl 305. madde kanalyla saland.
Maddeye gre, (1) Temel mill yararlara karfl fiillerde bulunmak maksadyla veya bu nedenle, yabanc kifli veya kurulufllardan dorudan doruya veya dolayl olarak kendisi veya baflkas iin maddi yarar salayan vatandafla, yldan on yla kadar
hapis ve on bin gne kadar adl para cezas verilir. Yarar salayan veya vaat eden kifli hakknda da ayn cezaya hkmolunur.
(2) Fiilin savafl srasnda ifllenmifl ya da yararn basn ve yayn
yoluyla propaganda yapmak iin verilmifl veya vaat edilmifl olmas hlinde, verilecek ceza yar orannda artrlr.
Zaman zaman tartflmal ve eliflkili uygulamalara yol aan hakaret davalar da gelecekte tartflma konusu olmaya devam
edecek. Hakaret fiilini dzenleyen 125. maddeye gre, (1)
Bir kimseye onur, fleref ve saygnln rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat eden ya da yakfltrmalarda
bulunmak veya svmek suretiyle bir kimsenin onur, fleref ve
saygnlna saldran kifli, aydan iki yla kadar hapis veya adl para cezas ile cezalandrlr. (4) Ceza, hakaretin alenen ifllenmesi hlinde, altda biri; basn ve yayn yoluyla ifllenmesi hlinde, te biri orannda artrlr. (5) Kurul hlinde alflan kamu
grevlilerine grevlerinden dolay hakaret edilmesi hlinde
su, kurulu oluflturan yelere karfl ifllenmifl saylr.
Yeni TCK ve iletiflim zgrl

TCK'da ifade zgrlnn yan sra medyann grev yapmasn kstlayacak nitelikte ve tehlikede maddeler de yer alyor.
Yasann Haberleflmenin gizliliini ihlal, "Kifliler aras konuflmalarn dinlenmesi ve kaydedilmesi" ve "zel hayatn gizliliini ihlal" bafllkl 132, 133 ve 134. maddeleri TGC'nin
oluflturduu Trkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi'ndeki istisnalar ile badaflmyor. nk bildirgede, "Gazeteci sua ulaflmaya alflyorsa, toplumu ilgilendiren konular arafltryorsa, halkn yanlmas veya yanltlmasn
engellemeye alflyorsa zel hayatn gizlilii konusunda
grev yapabilir" deniyor.
132. maddede, telefon kaytlarnn dinlenmesi yoluyla "haberleflmenin gizliliinin ihlal" edilmesi, 6 ay ile 2 yl arasnda
hapisle; yine ayn madde ile konuflmalarn kaydedilmesi 1 ile 3
yl arasnda hapisle cezalandrlyor; ieriin yaymlanmasna
da yar oranda artrm ngrlyor. 133. maddenin, iki aydan alt aya kadar hapis ngryor. Ayn maddeye gre, "Katld
aleni olmayan bir sylefliyi, dier konuflanlarn rzas olmadan kaydedilmesine alt aya kadar hapis veya adl para cezas" veriliyor.
Uluslararas basn rgtlerinin arafltrmac gazetecilik kapsamnda deerlendirdikleri soruflturma dosyasndaki bilgileri yayma fiili 285. madde ile cezalandrlyor. Gizliliin ihlli" bafllkl madde, "Soruflturmann gizliliini alenen ihll edilmesi iin bir yldan yla kadar hapis" ngryor.
Basn iin yarya oranda bir ceza artrm getiren madde, kapal celse ihlaline de ayn cezay getirdi. zellikle mafya ile ilgili
Erol nderolu 199
haber yapan, rnein, mafya yelerinin devlet grevlileri ile

yaptklar telefon konuflmalarn yaymlayan gazeteciler hakknda gemiflte 4422 Sayl Organize Sularla Mcadele Kanunu uygulanrken bundan byle bu madde iflletilecek.
Habercilerin karflsna kacak yasa maddeleri elbette bunlarla snrl deil. 164. madde, "flirket ve kooperatifler hakknda yanlfl bilgi yayma"y; 213. madde, "Halk arasnda korku
ve panik yaratmak amacyla tehdit etme"yi, 214. madde,
"Su ifllemeye tahrik"i; 215. madde "Suu ve suluyu vme"yi; 217. madde ise "Kanunlara uymamaya tahrik"i cezalandryor. Btn bu maddeler iin de ortak bir hkmle yzde 50 orannda bir ceza artrm getirildi.
226. maddede "Genel ahlak ve mstehcen yayn", 237.
maddede "Fiyatlar etkileme", 267. maddede ise "iftira" cezalandrlyor. Ses veya grntlerin kayda alnmas"n cezalandran 286. madde ise, "Soruflturma ve kovuflturma ifllemleri srasndaki ses veya grntleri yetkisiz olarak kayda alan
veya nakleden kifli, alt aya kadar hapis cezas ile" cezalandryor.
TCK'da deifliklikler ok yetersiz

Meclisin 27 Mays'ta kabul ettii 5357 sayl "Trk Ceza Kanununda Deifliklik Yaplmasna Dair Kanun", Cumhurbaflkan Ahmet Necdet Sezer tarafndan basnla ilgisi olmayan
dzenlemeler nedeniyle veto edildi. Bu yasann sz konusu iki
maddesi 3 Haziran'da Meclise geri gnderilince TCK'da deifliklik ngren basn yayn fiilleriyle ilgili maddeler de yrrle giremedi.
29 Haziran'da yasay yeniden grflen Meclis, virglne dahi

dokunmadan yasay yeniden Cumhurbaflkan'na gnderdi.
Sezer'in bu kez imzalad yasa 8 Temmuz'da 25869 sayl
Resmi gazetede yaymlanarak 5377 Saysyla yrrle girdi.
Yrrlk tarihi 1 Nisan'dan 1 Haziran'a alndktan sonra baz
maddelerinde deifliklik yaplmas iin Adalet Bakanl ile ortak alflan TGC Hukuk Danflman Av. Fikret lkiz, Bakanlk
yetkililerini TGC nerilerini dikkate almamakla elefltirdi.
Deifliklikleri yetersiz bulan Av. lkiz, yaplan az sayda iyilefltirme olarak, su alann geniflleten 218. maddeye "Ancak, haber verme snrlarn aflmayan ve elefltiri amacyla yaplan dflnce aklamalar su oluflturmaz" cmlesinin eklendiini aklad.
Snrl deiflikliklerle, hakaretle ilgili suun basn yayn yoluyla ifllenmesi halinde te bir orannda artrm hali ile intihara
alenen teflvik fiilinin basn yayn yoluyla ifllenmesi halinde 4
yldan 10 yla kadar hapis cezas verilmesi madde metninden
karld.
Hakaretin alenen ifllenmesi halinde cezann altda bir orannda artrlmas kabul edildi. te bir orannda artrmdan vazgeildi. Dolaysyla artk hakaret suunun cezas altda bir orannda artrma gre "alenen" ifllenirse 3 ay 15 gn ile 2 yl 4 ay olarak deifltirilmifl oldu.
Cezas alt aydan yla kadar hapis olan Adil Yarglamay
Etkilemeye Teflebbs suunun basn yayn yoluyla ifllenmesi halinde yar orannda artrm madde metninden karld.
299. maddedeki Cumhurbaflkanna hakaret suunda;
kovuflturma yaplmasnn Adalet Bakannn iznine balanma-
Erol nderolu 201
s ve suun basn yayn yoluyla ifllenmesi halinde te biri orannda ceza artrm madde metninden karld. Madde 305 ile
dzenlenen Temel Milli Yararlara Karfl Hareket suunun madde bafll deifltirildi. Suun basn yayn yoluyla ifllenmesi halindeki cezann yar orannda artrm madde metninden karld. Ancak bu suun sadece vatandafl tarafndan deil, Trkiye'deki yabanclar tarafndan da ifllenmesi hali maddeye eklendi.
Kaynaklar
TBMM Sitesi : http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5237.html
TGC Hukuk Danflman Avukat Fikret lkiz'in, TCK yrrle girmeden
Trkiye Gazeteciler Sendikas'nn nclnde 9 fiubat'ta TGC Konferans Salonu'nda gazetecilere yasa konusunda bilgi vermek iin yapt
toplantnn kaytlar.
Fikret lkiz'in www.bianet.org sitesinde yaymlanmfl yazlar :
http://www.bianet.org/2005/05/09/60732.htm
RADYO N SPKERLK
VE SUNUCULUK
lk GRAY*
Byk flehirlerde spiker ve sunucu olmak isteyenler iin zel

kurslar olduu halde, kk flehirler bu olanaktan yoksundur.
Bunu farkeden BA (Bamsz letiflim A) yerel radyolara da
benzeri bir imkn tanmak amacyla, bir dizi eitim program
dzenledi.
Ben de eitmen olarak katldm bu alflmalarda, doru konuflma teknikleri ile konuflma dilinin kurallar, zellikleri ve incelikleri zerinde durdum. Katlmclara, btn dnyada en
yaygn ve etkili dil okulunun, radyo ve televizyonlar olduunu
sylediimde tedirgin oldular: Hocam, dinleyicilerin konuflmalarna biz mi rnek oluyoruz yani? diye sordular. Cevabm,
Evet olunca da, daha nce hesaba katmadklar bir sorumluluk almfl olduklarn farkederek, tedirgin oldular. Ancak ortak
* Emekli TRT haber spikeri, Gzel Konuflma uzman
alflmalarmzdan sonra, tedirginliklerini atp rahatladlar: Aslnda, yaptmz, daha ilkokuldan itibaren retilmeye alfllan, ama retilemeyip ezberletilen ve zaman iinde oumuzun unuttuu dil kurallarnn hatrlanmasyd.
BA eitim programlar erevesinde hazrladm Spikerlik
ve Sunuculuk notlar iki blmden olufluyor. lk blmde,
doru konuflma teknikleri ile konuflma dilinin kurallar, zellikleri ve incelikleri; ikinci blmde ise alfltrmalar yer alyor.
Ancak, kendini daha da gelifltirmek isteyen spiker ve sunuculara, Trkeyi Gzel Konuflma ve Okuma Klavuzu adl kitabm nerebilirim.
Doru konuflma teknikleri ile

konuflma dilinin kurallar
Konuflurken amacmz; anlafllr, inandrc, gvenilir ve etkileyici olmaktr. Aralarmz ise;
Doru soluk,
Doru ses,
Doru duraklama,
Doru yorumlama,
Doru slup,
Doru telaffuz,
Doru tonlama,
Doru vurgulama,
Konuflma dilinin kurallarna uymaktr.
Yani, KONUfiMA = Soluk + Ses + Sz + Cmle demektir.
lk Giray 205
(Not: yi konuflmak iin, iyi dinleyin: teki konuflmaclar izleyin, nasl soluk aldklarna, nasl konufltuklarna dikkat edin. Onlarda bulduunuz
hatalar, siz yapmayn.)
fiimdi bu konuflma aralarmzn zerinde teker teker duralm.
Soluk
Doru soluk iin kurallar:
nce gevflemeli, sonra alt eneyi gevfletmelidir.
Mikrofonda soluk, burundan alnp azdan verilmelidir. Bylece soluk sesiniz duyulmaz.
Soluk alrken cmert, verirken cimri olunmaldr.
Soluk alfltrmalar
(Soluk alfltrmalar sabah kalknca ya da a karnna yaplmaldr).
Derin bir soluk alp, (iinden befle kadar sayarak) tut.
Sonra Pufffff diyerek dudaklarnda hissederek ver. En
az befl kez tekrarla.
Derin bir soluk alp, gene befle kadar sayarak iinde
tut. Bu kez yavafla ver. En az befl kez tekrarla.
Derin bir soluk alarak, yksek sesle (ama barmadan)
birden itibaren say say. Kaa kadar saydn bir yere
not et. Her gn, saylan saynn artrlmas gerek.
Ses
Doru Ses, azn ortasndan, orta fliddette kan, orta sestir. Sesin baz nitelikleri vardr.
fiiddeti: Kulamzdaki etkisidir. Konuflulan yere ve konuya gre ayarlanr.
Ykseklii (genifllii): nce sesleri, kaln seslerden ayran
nitelik olup, tize kp-pese inme lsdr.
Tns: fiiddeti ve ykseklii ayn olan sesleri birbirinden
ayran zelliktir. (Tnlayclar: Boaz, az boflluu ve burun boflluklar).
Ses Alfltrmalar
Derin bir soluk al, yavafla brakrken aaaaaa sesini deiflik biimlerde ver:
Sona kadar ayn aaaaaa:
Aralklarla: aa aa- aa- aa- aa- aa- aa- aa aa
Sesini ykselterek: <<<<<<<<<<<<<<<<<<
Sesini alaltarak: >>>>>>>>>>>>>>>>>>>
Ksa bir cmle se (rnein: AEG dokuz dourdu). Bu cmleyi,
Bir hzl, bir yavafl tempoda oku.
Tempoyu deifltirmeden, alak sesle bafllayarak, git gide gr bir sesle oku.
(Not: Sesin deiflik tonlar vardr: Tiz, orta, pes . alflrken tiz
tonlara kma. Alfltrmalar orta ya da pes tonlarda yap. Orta
ve maske sesiyle konuflmaya alflnca, ses oturmufl demektir).
lk Giray 207
Duraklama
Hem konuflurken, hem de bir metni okurken konunun anlafllabilmesi ve sizin soluksuz kalmamanz iin uygun yerlerde
duraklamanz gerekir.
Uygun Yerler
Bafllang ve bitifller.
Nokta ve virgller.
Belirte ve balalar.
Yorumlama
zellikle haber sunarken tarafsz olmak gerekir. Ancak, tarafszlk, yorumsuzluk demek deildir. nce, yazl metnin ne
demek istedii anlafllmal; sonra uygun ses tonu ve tempo ile
dinleyiciye aktarlmaldr. Doru yorum, doru slubu getirir.
(rnek : Dikkat! Kan aranyor cmlesi eer bararak okunursa, dinleyici panie kaplr, ok sakin okunduunda ise
kimse umursamaz!..)
slup
slup, metnin anlamna uygun bir tempo ve ses tonuyla oluflan okuma tarzdr. Konuflur gibi sade bir slup, en makbul
tarzdr. Ancak, flu sralar Irak Savafl haberleri geilirken baz
spikerlerin konuflur gibi haber sunmak gayretiyle yaptklar
gibi (bileflik kelimeleri bile blerek) sk sk hhhhhhhhh de-
meleri, konuflmann akcln yok ettii gibi, dinleyiciyi de skmakta, hatta ilgiyi datmaktadr. Bundan kesinlikle kanlmaldr.
Telaffuz
Telaffuz, harfleri ve heceleri yutmadan, kelimeleri doru sylemektir. Kelime ve harflerin dinleyici tarafndan kolay ve doru olarak alglanabilmesi iin zellikle nsz (sessiz) harflerin
doru telaffuz edilmesi gerekir.
(Not: Kelimeleri yazld gibi okumak -gelicek yerine gelecek demek- ve ulama yapmamak, byk kusurdur).
Tonlama
Konuflurken, cmlenin anlamna uygun olarak, sesimizi alaltp-ykseltir, sertlefltirir ya da yumuflatr. Bu ses deiflimine
tonlama denir. Konuflurken ses, orta tonda ve bkml olmaldr. Yeknesak -tekdze- konuflmak, dinleyiciyi skar ve ilgisini datr. Konuya gre, sesi (abartmadan) alaltp ykseltmek ve inceltip kalnlafltrmak gerekir.
Tonlama alfltrmas
Seni seviyorum cmlesini annenize, babanza, arkadaflnza,
sevgilinize, ocua, kedi/kpee nasl sylersiniz? Yksek sesle deneyin.
lk Giray 209
Vurgulama
Vurgu, duraklama ve tonlamayla birlikte, sz noktalamasdr. Kelimenin ardndaki anlam, vurgu ile ortaya kar: Yanlfl
vurgu, anlam deifltirir, anlafllmay glefltirir. Vurgu, ya ses
deiflimi ya da durakla gereklefltirilir.
Vurgu, zel adlarda ve ama, fakat, lakin, ancak... gibi belirte
ve balalarda ilk hecede, kelime ve cmlede ise son hecede
olmaldr. (Zaten, belirte ve balalardan sonra durak yaplp
soluk alnrsa, vurgu kendiliinden ortaya kar.)
Vurgu, yer adlarnda genellikle ilk hecededir. Vurgu cmlede
anlamca nemli szleri ne karr, hatta anlam deifltirir.
(rnek: Aflada ayn cmlede alt izili kelimeler vurgulannca, anlamn nasl farkllafltn grn)
Dn ben seni aradm. (Baflka zaman deil, dn aradm.)
Dn ben seni aradm. (Baflkas deil, ben aradm.)
Dn ben seni aradm. (Baflkasn deil, seni aradm.)
Dn ben seni aradm. (Dn ne mi yaptm? Seni aradm!)
Konuflma dilinin kurallarn bilmek

Doru ve gzel konuflmann en nemli kural, konuflma dilinin kurallarn bilmektir.
Konuflma dilinin kurallar: Baz hatrlatmalar

Fiiller, yazld gibi okunmaz: Fiillerde (a) ve (e) sesleri konuflurken daralp, () ve (i)ye, bazen de (u) ve
()ye dnflr. rnek: (Yapacak) yazar, (yapcak) okuruz... (Edecek) yazar, (edicek) okuruz... (Bozacak) yazar,
(bozucak) okuruz... (lecek) yazar, (lcek) okuruz... vb.
Yumuflak ge (), alfabenin jokeridir: Ardndan geldii sesli harfi uzatr. Bazen de (v) ve (y)ye dnflr. rnek: (Aabey) yazlr, (aabey) okunur... (Eer) yazlr,
(eyer) okunur... (Soan) yazlr, (sovan) okunur... vb.
Ulama: Konuflurken, bir kelimenin sonundaki sessiz
(nsz) harf, bir sonraki kelimenin baflndaki sesli (nl)
harfe balanp, kaynaflr. rnek: (Karar almak) yazlr,
(Ka-rar-al-mak) diye okunur. zellikle, bileflik kelimeler,
bileflik zel adlar, bileflik eylemlerle, tamlama ve deyimlerde ulama yaplmas flarttr.
Kelimelerin sonunda (bcdg) gibi yumuflak nszler
bulunmaz. Onlarn yerine sert eflleri olan (ptk) sert
nszleri bulunur. Ama, konuflurken, ulama ile bu
sert nszler, yumuflak nsze dnflr. rnek:
(Ayp etmek = aybet -mek), (fel olmak = felcol mak), (ant imek = an-di-mek), (ahenk iinde = a hen
gi in - de)... vb.
Tek heceli ve Arapa kkenli kelimelerde ulama yapnca ya da yardmc eylem kullannca fiedde denen
ses ikizlemesi olur. rnek: (Retreddi), (ret oyureddoyu), (hishissi), (zamzamm)...vb.
nl Dflmesi: ki heceli baz szckler, sesli harfle
bafllayan bir ek alnca, ikinci hecedeki nlleri dfler.
lk Giray 211
rnek: (Akl) () eki alnca, (akl) olur. (Kabir) (i) eki alnca, (kabri) olur... vb.
Sonu (k) ve (g) ile biten zel adlarla, dilimize yabanc
dillerden girmifl baz szckler, ekim eki alsalar bile,
konuflurken () olmaz. rnek: (Irak + a = Iraa deil,
Iraka), (hukuk + a = hukua deil, hukuka), (stok + a =
stoa deil,stoka ), (blok + a = bloa deil, bloka) diye
sylenir.
Sonu (k) ile biten kelimeden sonra (h) harfiyle bafllayan kelime gelirse, (h) harfi dfler/okunmaz. rnek:
(Ak hava) yazlr, ( a--ka-va) denir.
Yazdaki ksaltmalar, konuflurken alp sylenir.
rnek: (no.) denmez, (numara), (tel.) denmez, (telefon)
vb. denir.
(Bu ve benzeri kurallar -aklamalaryla birlikte- tm Trke
Szlk ve Yazm (imla) klavuzlarnn bafllang blmlerinde
bulabilirsiniz. Ben, sadece hatrlatmada bulunuyorum)
Alfltrmalar-I
Vurgu Alfltrmalar : (Vurgulanacak kelimenin alt izilidir)
132. Madde kalkarsa daha ok Hizbullah kar, daha ok Kfllalnn yas tutulur.
PASAPORT:
Perflembe akflamlar,
Saat 22:05de,
NTVde
Dnyann en byk savafl,
Dnyann en byk cephesi,
Dnyann en byk morgu:
kinci Dnya Savafl.
Yreimde bir telafl:
Sanki, flimdi zil alacak.
flte, yeni bir yl bafllyor,
flte, yeni bin yl bafllyor...
Bugn, gnlerden yarn,
Bugn, gnlerden umut!..
Alfltrmalar-II
Haber Okurken dinleyicinin bir defada anlamasn ve dikkatinin srmesini istiyorsan,
lk Giray 213
Haber metninde noktalama iflaretlerini kontrol et.

Nefes alacan yerleri iflaretle.
Haberleri okumaya, bitirecein tempoda baflla.
Okurken, nokta ve virgllerde DUR.
Bafltan sona ayn tempoda gitme: Monoton olma.
Konuya gre sesini tizlefltir ya da peslefltir ki, konuflman
akc olsun.
Okuma Alfltrmas
Ksa bir cmle se;
nce, heceleyerek, ar ar oku. Sonra ok hzl oku.
Cmleyi bazen yavafl, bazen hzl oku.
Orta tonda bafllayp, tekrar oku.
Ayn tonda sesi gitgide ykselterek oku.
Soluk alma yerlerini iflaretle.
Ulama yaplacak yerleri iflaretle.
Vurgu yaplacak kelime varsa iflaretle.
Metni, orta tonda tekrar oku.
Orta tondan bafllayarak (anlamna uygun olarak) pes ve
tiz tonlara inip, k.
Farkl metinlerle, ayn alfltrmalar tekrarla. (Bir lm
haberi, bir fliir, bir magazin haberini ard ardna oku.)
Alfltrmalar- III
Haber Dili
Dinleyicinin bir defada anlayabilmesi iin,
Cmleler ksa ve yaln olmal.
Her cmle, bir fikri ya da bilgiyi iermeli.
Yazarken yksek sesle okumal ki, dile taklan, telaffuzu

g ve nefes kesici cmleler olmasn.
Naklen yaynlarda/olay yerinden yaplan yaynlarda
dinleyicinin gz olmal: Yerin, kiflilerin, ortamn, dinleyicinin gznde canlanabilmesi iin ayrntlaryla tasvir edilmeli.
Haber zetleri alflmas

Muazzez Abacdan flarklar dinlediniz.
fiimdi Haber zetleri:
Kuzey Iraka zerk ya da federal yap kazandrmak
amacyla yaplan grflmeler devam ediyor.
Amerika Birleflik Devletlerinin Irak lideri Saddama karfl Krtlere gvence vermeyi kabul ettii ne srlyor.
ngiltere Baflbakan Irak harekatnn uluslararas hukuka
uygun olduunu tekrarlad.
stanbul Menkul Kymetler Borsasnda endeks 10 bin
puann altna dflt.
Dnya Tiyatrolar Gn lkemizde de eflitli etkinliklerle kutland.
Souk ve yafll havann bu geceden itibaren kuzey blgelerimizi terk ederek Anadoluyu etkisi altna alaca
bildirildi.
Haber zetlerini dinlediniz.
fiimdi Hava Durumu...
YAZARLAR
Sevda Alankufl
Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesini bitirdi, Yksek lisans ve
doktorasn yine bu fakltede ve siyaset bilimive kamu ynetimi
alannda tamamlad. ngilterede Leeds niversitesi Sosyoloji
blmnde doktora sonras alflmalarda bulundu.
1995de letiflim Bilimleri alannda doent oldu. 1980den bafllayarak, Ege,
Ankara, Anadolu niversiteleri letiflim Fakltelerinde ders verdi. Kadn,
etnik/ kltrel aznlklar ve medya zerine alflmalar yaynland.
Halen Dou Akdeniz niversitesi letiflim Fakltesi dekanl yannda
doent olarak akademik alflmalarn srdryor, ayrca BA Yerel
Medya Eitim Programnn danflmanln yapyor ve alternatif medya
konusunda alflyor.
Nilfer Timisi-Nalaolu
Ankara niversitesi letiflim Fakltesi, Radyo Televizyon Sinema (RTS)
Blmnde Yard. Do. Dr olarak grev yapyor. letiflim teknolojileri ve
kltr balamnda toplumsal kimlikler, katlm, temsil problemleri ile
ilgileniyor. Yerel medya ve zellikle radyo yaynclnda yerellik
konularnda yaynlanmfl makaleleri ve Medyada Cinsiyetilik (KSSGM
yaynlar, 1997) ve Yeni letiflim Teknolojileri ve Demokrasi (Dost yaynlar,
2003) ismiyle iki kitab var.
A. Kadn Sorunlar Arafltrma ve Uygulama Merkezi (KASAUM) mdr
yardmcs ve KADER Ankara fiubesi Ynetim Kurulu yesi. ok sayda
ulusal ve uluslararas arafltrmada grev ald ve ayn zamanda ulusal ve
uluslararas eitim alflmalarnda eitici olarak katkda bulundu.
Turul Erylmaz
Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesini bitirdikten sonra alflmalarn bir sre ngilterede srdrd. SBFde yksek lisans yapt. Gazetecilie TRT Haber Merkezinde bafllad. Bir sre Ankara niversitesi Basn
Yayn Yksek Okulunda iletiflim dersleri verdi.
1981de niversiteden ayrldktan sonra stanbulda Haftalk, Nokta, Yeni
Gndem ve Sokak dergileriyle Cumhuriyet ve Radikal gazetelerinde alflt. Halen Radikal ek yaynlar ynetmeni ve Milliyet Sanat dergisi Genel
Yayn ynetmeni olarak alflyor ve Bilgi niversitesi letiflim Fakltesinde gazetecilik dersleri veriyor.
Ragp Duran
1954te, stanbulda dodu. Galatasaray Lisesi ve Fransada Hukuk tahsilinden sonra 1978den bu yana stanbul, Ankara, Paris, Londra,
Amsterdam ve Bostonda gazetecilik yapt. Aydnlk, Hrriyet, Nokta,
Cumhuriyet, zgr Gndem ile BBC ve AFP alflt baz medya kurulufllar.
Yazarlar 217
Medya elefltirisi alannda kitap yaynlad: Apoletli Medya, Buras

Dnya Polis Radyosu ve Medyamorfoz. Galatasaray niversitesi letiflim
Fakltesinde retim grevlisi.Fransada yaynlanan Liberation
gazetesinin Trkiye muhabiri. Birgn gazetesinde medya elefltirmenlii
yannda BA eitim projelerinde eitmenlik ve medya elefltirmenlii
yapyor.
pek alfllar
Siyasal Bilgiler Fakltesi Diplomasi Blmn bitirdikten sonra 1970de
TRTde muhabir olarak gazetecilik yapmaya bafllad. Bu ifli kesintilerle
1981e kadar srdrd. Sakncal personel olarak TRTden bir baflka
kuruma tayini knca basnda alflmaya bafllad.
Nokta dergisinin ilk befl ylnda gece gndz alflanlardan biriydi. Sz

gazetesinin kflna katld ve bir daha yeni kan bir gazetede
alflmamaya yemin etti. Bu yemini yeni bir dergi iin bozdu. Son 20 yln
en gzel ve en keyifli dergisi Sokakta hem sahip oldu, hem ynetici hem
de muhabir olarak alflt.
Sokak paraszlktan kapatldktan sonra iki yl Almanyada alflmadan
yaflad. 1993-2004 yllar arasnda Cumhuriyette ilk yln haber merkezi
mdr olarak harcadktan sonra gitgide sayfalar azalan Cumhuriyet
Dergiyi kartt. Gazete ynetimiyle derginin yayn politikas konusunda
grfl ayrlna dflnce antasn toplad ve kt. Zaman zaman eviriler yapp ve senaryolar yazyor. Evli, bir olu var.
Beybin D. Kejanlolu
Ankara niversitesi letiflim Fakltesi Radyo Televizyon ve Sinema
Blm letiflim Bilimleri Anabilim Dal retim yesi. letiflim kuramlar, elefltirel teori, yaynclk politikas, ocuk ve medya doent
Kejanlolunun bafllca ilgi alanlar arasnda.
Trkiyede Medyann Dnflm (mge 2004) bafllkl kitabn yazar

olan Kejanllu Medya Politikalar (Sevilay elenk ve Glseren Adakl
ile, mge, 2001) ve A LEF Yllk 1999 zel Say: Sinema ve Televizyon-
Mahmut Tali ngrene Armaann (Asker Kartar ile) da editrln

yapt; Medienimpulse, The UNESCO International Clearinghouse on
Children Youth and Media- ICCVOS Newsletter, Turkey Since 1970 (ed.
Debbie Lovatt, Palgrave, 2001), Medya ve Kltr (letiflim Dergisi
yaynlar, 2000) ILEF/Yllk, SBF Dergisi, letiflim, Yeni Trkiye, Kltr ve
letiflim, Birikim, Cumhuriyet Kitap, www.bianet.org gibi eflitli

akademik, politik ve gncel yaynlarda makaleleri, bildirileri ve kitap
elefltirileri yer almfltr.
Erol nderolu
1969da Erzincanda dodu. stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi
Fransz Dili ve Edebiyat Blmn 1993te bitirdi. 1996da IPS letiflim
Vakfnda arafltrma grevlisi olarak alflmaya bafllad. Ayn yl bafllad
uluslararas basn rgt Snr Tanmayan Gazeteciler (RSF) muhabirliini halen srdryor.
nderolu Bamsz letiflim A (BA) Hukuk Birimini ynetmenin yan
sra BA projesi kapsamnda oluflturulan Bianet haber sitesi iin iletiflim
dnyasndaki geliflmelerle, Trkiyede basn ve ifade zgrl merkezli
habercilik ve editrlk grevlerini srdryor.
Yazarlar 219
lk Giray
TRTden emekli haber spikeri. Mesleine Ankara Radyosunda bafllad,
daha sonra BBC ve Amerikann Sesi (VOA) radyolar Trke servislerinde alflt.
TRTnin kuruluflundan sonra redaktr spiker olarak TRT Haber
Merkezine katld ve TRT snavlarnda baflarl spiker adaylarna dzenlenen kurslarda grev ald.
Emekli olduktan sonra da reklam ve seslendirme alflmalar yapt.
ocuklara ana dillerinin inceliklerini aktarmak ve hayal dnyalarn
gelifltirmek amacyla masal, fliir ve flark kasetleri hazrlad.
1994den beri zel spikerlik kurslarnda ve NTV, CNBC-e gibi televizyonlarda Gzel Konuflma dersleri veriyor. Trkeyi Gzel Konuflma ve
Okuma Klavuzu adl kitabnn drdnc basmn hazrlyor.
BA YEREL MEDYA ETM

PROGRAMLARINA KATILAN
YEREL GAZETEC, ETMC VE
KOORDNATRLERN TAM LSTES VE
fiLENEN KONULAR
Yerel Medya Eitim Program, 1.Basamak

Mersin 24-25 fiubat 2001, Hotel Gondol
Recep Yldrm (Radyo Metropol/Mersin), Suat Yldz (Radyo Aktif/Mersin), Necmi Aydn (Radyo Metropol/Mersin), Kymet Gke (Radyo Metropol/Mersin), Sibel Cengiz (Radyo Metropol/Mersin), Ebru Ergler
(Radyo Metropol/Mersin), Hsamettin Karakele (Akdeniz Haber Ajans/Mersin), Ergn Karaca (Radyo Mega/Mersin), O. lker Taflyrek (Radyo Mega/Mersin), Tark Gl (Radyo Ses/Mersin), zlem Altu (Akdeniz Gazetesi/Mersin), zlem Karncal (Radyo fiirinnar/Gaziantep), Ahmet Atlmfl (Pozitif Dnflm/Gaziantep), Azad Adyaman (Radyo
Ses/Mersin), Lale Aya (Aktif Radyo/Mersin), Ergn Renber (Yeni izgi
Gazetesi/Mersin), lkay Kaydu (Yeni izgi Gazetesi/Mersin), Murat evik (Gney Hakimiyet/Mersin), Gler Yldz (nar Gazetesi/Mersin),
Abidin Yamur (nar Gazetesi/Mersin), Suzan Doan (Sun Televizyonu/Mersin) Deniz Kara (Sun Televizyonu/Mersin), zcan Alada (Zirve
Gazetesi/Kozan), mer Alpdoan (Saduyu Gazetesi/Kozan), Murat
Grefl (Fratta Yaflam/Gaziantep), Sinan fiahin (Fratta Yaflam/Gaziantep), Mehmet Can Toprak (Radyo Ses/Mersin), Bilal Aldoan (Pozitif Dnflm/Gaziantep), Alper Gneri (Radyo Star/Tarsus), Gnl Korkut
(Radyo Ses/Mersin), Tuba Okyay (Radyo Metropol/Mersin).
BA Koordinasyonundan: Nadire Mater, Nazm Alpman, Yaflar Kanbur.
Sunufllar: Medya ve Toplum (Yrd. Do. Dr. Beybin D. Kejanlolu/Ankara
niversitesi letiflim Fakltesi), Medya ve Etik (Yrd. Do. Dr. Sleyman rvan/Gazi niversitesi letiflim Fakltesi), Haber ve Habercilik (retim
Grevlisi Esra Doru Arsan/Bilgi niversitesi letiflim Fakltesi), Yeni letiflim Teknolojileri ve Yerel Medya in Olanaklar (Do. Dr. mit Atabek/Gazi niversitesi letiflim Fakltesi) Haber Deerlendirme ve Yazm
Atlyesi (retim Grevlisi Esra Doru Arsan/Bilgi niversitesi letiflim
Fakltesi,Turul Erylmaz/Radikal 2).
Diyarbakr, 17-18 Mart 2001, Otel Admira

Hasan Kara (Gnefl TV/Malatya), Nket Uar (Gnefl TV/Malatya), A.
Turan Kl (Radyo Fon/Malatya), Eyp Aksa (Radyo Fon/Malatya), Reflat Yiiz (adafl Gazetesi/Batman), Ubeyt Deniz (Kanal 72/Batman),
Fethullah Ekmen (Sz Gazetesi/Batman), Remzi Koyuncu (Sz Gazetesi/Batman), Sleyman Beyaz (leri Gazetesi/Batman), Kerem Korkmaz
(leri Gazetesi/Batman), Mesut Eryefli (Batman) Gazetesi/Batman), Nizamettin zgi (Batman Gazetesi/Batman), Fatih ifti (Hizmet Gazetesi/fianlurfa, Cumhur Klolu (Mcadele Gazetesi/Siirt), Dara Turhan (Mcadele Gazetesi/Siirt), hsan Tan (Mcadele Gazetesi/Siirt), Ahmet Yamur (Aktel Radyo/Diyarbakr), Alper Klaholu (Can TV
Katlmclar 223
(Radyo/Diyarbakr), Kasm Kadrhan (firnak Gazetesi/firnak), Hasan Payan (firnak Gazetesi/firnak), Nihayet Durak (Sonsz Gazetesi/Siirt),
Hayriye Aktafl (Sonsz Gazetesi/Siirt), M. fiah Ayaz (Batman Express/Batman), Nevzat Bingl (Gn TV-Radyo/Diyarbakr), Salih Siyah
(Gneydou Blge Gazetesi/Diyarbakr), Ylmaz Aknc (Gneydou
Blge Gazetesi/Diyarbakr), Nezahat Datekin (ART TV/Diyarbakr).
BA Koordinasyonundan: Nadire Mater, Erturul Krk, Yaflar Kanbur.
Sunufllar: Medya ve Toplum (Yrd. Do. Dr. Beybin D. Kejanlolu/Ankara niversitesi letiflim Fakltesi), letiflim Hukuku (Hukuku Fikret lkiz),
Medya ve Etik (Yrd. Do. Dr. Sleyman rvan/Gazi niversitesi letiflim
Fakltesi), Haber ve Habercilik (retim Grevlisi Esra Doru Arsan/Bilgi niversitesi letiflim Fakltesi), Yeni letiflim Teknolojileri ve Yerel
Medya in Olanaklar (retim Grevlisi Mehmet Sucu/Marmara niversitesi letiflim Fakltesi), Haber Deerlendirme ve Yazm Atlyesi
(retim Grevlisi Esra Doru Arsan/Bilgi niversitesi letiflim Fakltesi, editr Murat elikkan/Hrriyet).
Bursa, 31 Mart -1 Nisan 2001, Almira Otel

Sinan Unuak (Radyo Gnefl/Bursa), Cneyt Akman (Radyo Gnefl/Bursa), Sezer Koman (Radyo Brt/Balkesir), Kemal Polaterce (Radyo Brt/Balkesir), Kamil Yeflilfiliz (Biga Doufl/Balkesir), Necati fienyldz Biga Doufl/Balkesir), Atilla Kaya (Yeni Haber Gazetesi/Balkesir), lker Yurttafl
(Radyo Boaz/anakkale), smet Aknc (Radyo Boaz/anakkale), Halit Ayd (Son Nokta Gazetesi/anakkale), Hasan Anl (1001 FM/Bursa),
Zafer Beyaz (Dost FM/Bursa), M. Kayhan Kaymaz (Radyo 14/Bursa), Dilek Eskiciolu (Radyo Bester/Bandrma), Esra Tugan (Radyo Bester/Bandrma), fikr Er (Radyo Sz/Bursa), lhan Kaya (Serbest Gazeteci/anakkale).
BA Koordinasyonundan: Erturul Krk, Yaflar Kanbur, Nilgn Uysal,
Yasemin Varlk
Sunufllar: Medya ve Toplum (Yrd. Do. Dr. Halil Nalaolu/Ankara niversitesi letiflim Fakltesi), Medya ve Etik (retim Grevlisi Ragp Duran/Galatasaray niversitesi letiflim Fakltesi) Haber ve Habercilik (retim Grevlisi Alper Grmfl/Bilgi niversitesi letiflim Fakltesi) Yeni
letiflim Teknolojileri ve Yerel Medya iin mkanlar (Do. Dr. mit Atabek/Gazi niversitesi letiflim Fakltesi) Haber Deerlendirme ve Yazm
Atlyesi (Alper Grmfl, Ragp Duran).
zmir, 24-25 Mart 2001, Otel Kaya Prestige

Shhat Akvardar (Radyo Aymega/Aydn), Cesur Doan (Radyo Aymega/Aydn), Ulvi Tanrverdi (Radyo Gkyz/Yerel Haber Gazetesi/zmir), Kamer Karaman (Aliaa Sahil Radyo/zmir), Necla Tfekiolu (Dikili FM/zmir), Seyhan Bier (Aliaa Ekspres Gazetesi/zmir), fiahap Avc
(Aliaa Ekspres Gazetesi/zmir), Ali Rza Kafal (Can Radyo/zmir), fienol
Eskin (Kufladas Deiflim Gazetesi/zmir), Sabri sel (Radyo Hirafl/Manisa), Emin Yce (Radyo Hirafl/Manisa), Mustafa Tecim (Alaflehir Kardelen
FM/Manisa), Ferit nl (Kardelen FM/Manisa), Mesut Keskin (ART
FM/Uflak), Tarkan Atmaca (Bat Radyo/zmir), Fevzi Palut (Bat Radyo/zmir), Kadir ge (zlem FM/Uflak), Oktay Kurt (zlem FM/Uflak), Agit
Alan (Turgutlu FM/Manisa), Fatofl nal (Radyo 45/Manisa), Salih Ziya
nal (Radyo 45/Manisa), brahim Uzun (Radyo Sembol/Manisa), Nevin
fientrk (Aktif Radyo/Manisa), Murat fientrk (Aktif Radyo/Manisa).
BA Koordinasyonundan: Nadire Mater ve Baran Gndodu.
Sunufllar: Medya ve Toplum (Do. Dr. Nilgn Grkan/Dou Akdeniz
niversitesi letiflim Fakltesi), Medya ve Etik (Yrd. Do. Dr. Sleyman rvan/Gazi niversitesi letiflim Fakltesi), Haber ve Habercilik (retim
Grevlisi Esra Doru Arsan/Bilgi niversitesi letiflim Fakltesi), Yeni letiflim Teknolojileri ve Yerel Medya in Olanaklar (Do. Dr. mit Atabek/Gazi niversitesi letiflim Fakltesi) Haber Deerlendirme ve Yazm
Atlyesi (retim Grevlisi Esra Doru Arsan/Bilgi niversitesi letiflim
Fakltesi, Celal Bafllang/Radikal).
Katlmclar 225
Sivas, 7-8 Mart 2001, Byk Otel

Fikret Ceyhan (SRT/Sivas), Erdem zden (Arkadafl Radyo/Sivas), Emine
Arslan (Dost Radyo/orum), Nuri fllek (Dost Radyo/orum), Ouzhan
Roma (Radyo Tek/Erzincan), Recep Bulut (Kay TV/Kayseri), Selahattin
Karako (Ana Haber Gazetesi/Kayseri), Erol Erylmaz (Ana Haber Gazetesi/Kayseri), Zafer Kara (Kay TV/Kayseri), Sabiha Ylmaz Son (Arkadafl
Radyo/Sivas), Hikmet Kuru (SRT/Sivas), smail Dursun (Ulusal TV/Sivas),
Hatice fieker (Arkadafl Radyo/Sivas), Ycel Ynal (Anadolu Gazetesi/Sivas), Onur zelik (Sivas FM/Sivas), Eraydn Aytekin (Yeni lke Gazetesi/Sivas), Erkan Frat (Radyo Can/Erzincan), Erkan Gndodu (Radyo
Can/Erzincan), Murat Kln (Radyo 2000/Erzincan), Oktay Kln (Radyo 2000/Erzincan), Sadk rgel (Dost Haber/orum), fiahin rgel
(Dost Radyo/orum).
BA Koordinasyonundan: Nadire Mater ve Baran Gndodu.
Sunufllar: Medya ve Toplum (Yrd. Do. Dr. Halil Nalaolu/Ankara niversitesi letiflim Fakltesi), Medya ve Etik (retim Grevlisi Ragp Duran/Galatasaray niversitesi letiflim Fakltesi), Haber ve Habercilik
(retim Grevlisi Esra Doru Arsan/Bilgi niversitesi letiflim Fakltesi), Yeni letiflim Teknolojileri ve Yerel Medya in Olanaklar (Do. Dr.
mit Atabek/Gazi niversitesi letiflim Fakltesi), Haber Deerlendirme
ve Yazm Atlyesi (retim Grevlisi Esra Doru Arsan/Bilgi niversitesi letiflim Fakltesi, retim Grevlisi Ragp Duran/Galatasaray niversitesi. letiflim Fakltesi)
Trabzon, 14-15 Nisan 2001, Smela Otel

Metin Akyrek (Medeniyet Gazetesi/Ordu), brahim Eksilmez (08
FM/Artvin), Nilgn Mutlu (Radyo Klp/Samsun), Ercment Mutlu (Radyo Klp/Samsun), Evrim Kepenek (Geliflim Gazetesi/Rize), Yasemin Bafl
(Radyo Aktif/Trabzon), Zeynep . Ylmaz (Radyo Aktif/Trabzon), Can
Dalolu (Radyo Aktif/Trabzon), Nurgl Gnaydn (Karadeniz Gazetesi/Trabzon), Aydn Gelleci (Karadeniz Gazetesi/Trabzon), M. Neriman
Ko (Trabzon) Haber Gazetesi/Trabzon), Metin Deniz (Idr Radyo
TV/Idr), Volkan Deniz (Idr Radyo TV/Idr), Fatma Karahasanolu
(Trksesi Gazetesi/Trabzon), Duygu Karahasanolu (Trksesi Gazetesi/Trabzon), Mustafa Ylmaz (Rize TV/Rize), Sleyman Onay (Rize
TV/Rize), Muhittin Sandk (Rizenin Sesi Radyo/Rize), Hrselen Sandk (Rizenin Sesi Radyo/Rize), Ahmet Kl (Kanal G/Giresun), Fatih
Korkmaz (Kanal G/Giresun), Hakan Kabahasanolu (nar Dergisi/Giresun), Yeflim Kkl (Art TV/Artvin), Bayram Turan elik (Art TV/Artvin)), Saliha Yayla (Aydn Gazetesi/Giresun), Elif Uzunlar (Kanal 52/Ordu), Muzaffer fiensoy (Kanal 52/Ordu), Turan fientrk (Kafkas Sarp Haber/Artvin), Ahmet fiahinbafl (Karadeniz Umut Radyo/Rize), Muhammet Aykut (Karadeniz Umut Radyo/Rize), Makbule Efe (Medya
FM/Samsun), Mehmet Yazc (Zmrt Rize) Gazetesi/Rize), Gnl Yeden (Zmrt Rize Gazetesi/Rize), Murat Yazc (Rizede.Com/Rize), zge Turhan (Rizede.Com/Rize).
BA Koordinasyonundan: Nadire Mater, Erturul Krk, Yaflar Kanbur,
Sevda Alankufl.
Sunufllar: Medya ve Toplum (Yrd. Do. Dr. Mine Gencel Bek/Ankara
niversitesi letiflim Fakltesi), letiflim Hukuku (Avukat Fikret lkiz),
Medya ve Etik (Yrd. Do. Dr. Sleyman rvan/Gazi niversitesi letiflim
Fakltesi), Haber ve Habercilik Atlyesi (retim Grevlisi Esra Doru
Arsan/Bilgi niversitesi letiflim Fakltesi), Yeni letiflim Teknolojileri ve
Yerel Medya in Olanaklar (Hakan Kara/Cumhuriyet Gazetesi Haber
Mdr) Haber Deerlendirme ve Yazm Atlyesi (retim Grevlisi
Katlmclar 227
Esra Doru Arsan/Bilgi niversitesi letiflim Fakltesi, pek alfllar/Cumhuriyet Dergi)
Antalya, 5-6 Mays 2001, Kfllahan Otel

M. Kazm Yldrm (ATV/Alanya), Alper Kutay (ATV/Alanya), Kamuran nselel (ATV/Alanya), M. Soner ktem (ATV/Alanya), Yeflim Altafl (Radyo
Maraton/Alanya), lk Nural (Alanya Yank Dergisi/Alanya), Zeki Demir
(Alanya Yank Dergisi/Alanya), Tevfik Gnay (Kanal VP/Antalya), dris
Tafl (Kanal VP/Antalya), S. ldr iek (Kanal VP/Antalya), Halil Altnanar (Kanal VP/Antalya), Mustafa Tafl (Klas TV/Manavgat), Yunus Serttafl
(Tefenninin Sesi/Burdur), Esma Serttafl (Tefenninin Sesi/Burdur), Muhammet Dumlupnar (Glhisar Pnar Gazetesi/Burdur), Fatih Tecimer
(Glhisar Pnar Gazetesi/Burdur), brahim Naneciolu (Bucak Gndem
Gazetesi/Burdur), Glsm Soylu (Bucak Gndem Gazetesi/Burdur),
Fethi fiimflek (Burdur Radyo/TV/Burdur), Gaye Coflkun (Memleketim
Alanya/Alanya), Ekrem fien (Antalya Gazetesi/Antalya), Adem Tekin (Yeni Alanya Gazetesi/Alanya), M.Ali Dim (Yeni Alanya Gazetesi/Alanya),
Refika Akgl (Kanal A/Alanya), S. Tanju Boylu (Isparta Gazetesi/Isparta),
Esin ldr (E Medya/Antalya), Zeki Dilmer (E Medya/Antalya), Hasan
stn (Arfl. Grevlisi, Akdeniz niversitesi), Murat Karaduman (Arfl. Grevlisi, Akdeniz niversitesi), Sibel Sn (Arfl. Grevlisi, Akdeniz niversitesi), Emel Aksoy(Arfl. Grevlisi, Akdeniz niversitesi), Yeflim Acar (Arfl.
Grevlisi, Akdeniz niversitesi), Memduh Turhanoullar (Arfl. Grevlisi,
Akdeniz niversitesi) Cem zdel (Anadolu Ajans temsilcisi) .
BA Koordinasyonundan: Erturul Krk, Yaflar Kanbur, M.Yksel zbek.
Sunufllar: Medya ve Toplum (Do. Dr. Halil Nalaolu/Ankara niversitesi letiflim Fakltesi), Medya ve Etik (retim Grevlisi Ragp Duran/Galatasaray niversitesi letiflim Fakltesi), Haber ve Habercilik (Gazeteci Ruflen akr), Yeni letiflim Teknolojileri ve Yerel Medya in Ola-
naklar (Hakan Kara/Cumhuriyet Gazetesi Haber Mdr) Haber Deerlendirme ve Yazm Atlyesi (Ruflen akr, retim Grevlisi Ragp
Duran/Galatasaray niversitesi letiflim Fakltesi).
Ankara, 19-20 Mays 2001, PS Otel

Cengiz Tarhanc (Ulurmak Gazetesi/Aksaray), Sleyman Erolu (Kral
FM/Aksaray), Okflan Arn (KTV/Konya), Ahmet Aka (Merhaba Gazetesi/Konya), Turgut Yldz (KTV/Konya), Nurettin Turun (Yeni Aflkpafla Gazetesi/Krflehir), Glistan Berktafl (Yeni Aflkpafla Gazetesi/Krflehir), Abdlkadir Ay (Aksaray FM/Aksaray), Ramazan ztrk (Kanal 68 TV/Aksaray), Adem Doruer (Hasanda Gazetesi/Aksaray), Zafer Ukun (Hasanda Gazetesi/Aksaray), Murat Akaray (Es FM/Eskiflehir), Selahattin Kenar (Ses Radyo/Eskiflehir), Nurflen Korkmaz (Kapadokya Gazetesi/Nevflehir), Hasan Eraslan (Ahi TV/Krflehir, Yaflar gl (Ahi TV/Krflehir, Ahmet
Ylmaz (Bayrak TV/Yozgat), Ferhat zer (Bayrak TV/Yozgat), Glay Baltalk (Anayurt Gazetesi/Krflehir), Yasin fiahin (Kapadokya FM/Nevflehir),
Mberra Allahverd (TMMOB/EMO), lker Erten (TMMOB/MMO), Mustafa Atagn (TMMOB), fienol Bayraktarolu (TMMOB/JMO), Ayla Onar
(TMMOB/MMO), etin Gl (TMMOB/Meteoroloji M.O.), Aynur Y. akr
(TMMOB/fiPO), Gnruh Bac (TMMOB/Jeofizik M.O.), Selma Kanbur
(TMMOB),Eren Tepeuur (TMMOB/Jeofizik M.O.), Mehmet Kaplan
(TMMOB/Jeofizik MO).
BA Koordinasyonundan: Erturul Krk ve Baran Gndodu.
Sunufllar: Medya ve Toplum (Do. Dr Ayfle nal/Ankara niversitesi letiflim
Fakltesi), Medya ve Etik (Prof. Dr. Blent apl/Ankara niversitesi letiflim
Fakltesi), Haber ve Habercilik (Arafltrma Grevlisi iler Dursun/Ankara
niversitesi letiflim Fakltesi), Yeni letiflim Teknolojileri ve Yerel Medya
in Olanaklar (Arafltrma Grevlisi Hakan Tuncel/Ankara niversitesi letiflim Fakltesi) Haber Deerlendirme ve Yazm Atlyesi (Arafltrma Grevlisi iler Dursun/Ankara niversitesi letiflim Fakltesi, gazeteci Faruk
Bildirici, Hrriyet Gazetesi).
Katlmclar 229
Bolu, 2-3 Haziran 2001, Koru Otel

smail Kad (Yeni Haber Gazetesi/Gebze), Cengiz Ycal (Yeni Haber Gazetesi/Gebze), Fsun Erdoan (zgr Radyo/stanbul), Arzu Demir (zgr Radyo/stanbul), Fevziye Salafl (zgr Radyo/stanbul), Semra elebi
(zgr Radyo/stanbul), Barfl Gndodu (zgr Radyo/stanbul), Erdem
alflkan (zgr Radyo/stanbul), Gke Baflbu (zgr Radyo/stanbul), Saffet Can (Susma Gazetesi/Zonguldak), Bahattin Ar (Susma Gazetesi/Zonguldak, Nilfer Mavifl (Yeni Sakarya Gazetesi/Adapazar), Levent
Bayr (Yeni Sakarya Gazetesi/Adapazar), Levent Bektafl (Gzde FM/Sinop), Ylmaz Ylmaz (Barfl FM/Sinop), Erdin zylmaz (Barfl FM/Sinop),
Metin Ferah (Yeni Hayat/Bolu), Sinan Ayhan (Yeni Hayat/Bolu), Grkan
Kl (Sakarya Radyo TV/Adapazar), Esra Grflen (Sakarya Radyo TV/Adapazar), smail Eser (Gerede FM/Bolu), Fuat Bayramolu (Gerede FM/Bolu, Aysel Uzun (Aktif Radyo/Sakarya, Elif Deflifl/Hr FM/Sakarya, Filiz
zer/Yeni Umut Gazetesi/Bolu), zay Yldrm (Yeni Umut Gazetesi/Bolu), brahim Atalay (Karadeniz TV/Bolu), Sedat Akayolu (Gerek Gazetesi/Bolu), Mbeccel Akbafl (Gerek Gazetesi/Bolu).
BA Koordinasyonundan: Yaflar Kanbur, Yksel zbek, Erol nderolu.
Sunufllar: Medya ve Toplum (Do. Dr. Halil Nalaolu/Ankara niversitesi letiflim Fakltesi), Medya ve Etik (retim Grevlisi Ragp Duran/Galatasaray niversitesi. letiflim Fakltesi), Haber ve Habercilik
(retim Grevlisi Esra Doru Arsan/Bilgi niversitesi letiflim Fakltesi), Yeni letiflim Teknolojileri ve Yerel Medya in Olanaklar (Do. Dr.
mit Atabek/Gazi niversitesi letiflim Fakltesi) Haber Deerlendirme
ve Yazm Atlyesi (retim Grevlisi Esra Doru Arsan/Bilgi niversitesi letiflim Fakltesi, retim Grevlisi Ragp Duran/Galatasaray niversitesi letiflim Fakltesi).
Yerel Medya Eitim Program, 2. Basamak

zmir, 21-22 Aralk 2002, Anemon Otel
Selma ztrk (Demokrat Radyo/zmir), Doan Snmez (Vens Radyo/Manavgat), Sinan Uluak (Radyo Gnefl/Bursa negl), Tahir olak
(Radyo ART/Uflak), Semra elebi (zgr Radyo/stanbul), smet Aknc
(Radyo Boaz/anakkale), zge Kural (Radyo Eksen/Bursa), Rstem
Avc (Radyo Sz/Bursa), Barfl Keskin (Radyo Trk/Bursa), Yunus Yeflilz
(Radyo Sahil/Manisa), Mrvet Altntafl (Radyo Burdur/Burdur), Erdal Emre (Yn FM/stanbul), lkay Gngen (Radyo Hit/Bursa), Zafer Beyaz
(Dost FM/Bursa), Hasan Anl (1001 FM/Bursa), Sevgi Akgen (Radyo Aymega/Aydn), Fatofl nal (Radyo 45/Manisa), Fatih Glsuyu (Radyo Hirafl/Manisa), N. Deniz Tfekiolu (Dikili FM/Dikili), Ulvi Tanrverdi
(Radyo Gkyz/Menemen).
BA Koordinasyonudan: Nadire Mater ve Baran Gndodu.
Sunufl: lk mset Giray: Doru Soluk Alma, Doru Ses, Duraklamann
nemi ve Zamanlamas, Yorum, slup ve Sunufl, Vurgu, Tonlama, Szl
Anlatm Kurallar ve Pratii, Uyarlar, Metin zmleme ve Okuma.
Ankara, 11-12 Ocak 2003, Neva Hotel

Seyhan Sincar (Radyo Dnya/Adana), Erdin zylmaz (Barfl FM/Sinop), Famiha Aslan (Radyo Ses/Mersin), Pnar Doan (Radyo Metropol/Mersin), Selda Aslan (Gzde FM/Sinop), pek Ertem (Radyo ODT/Ankara), Habip Efe (Radyo Aktif/Mersin), Aylin Bozyap (Ak Radyo/stanbul), Talin Sucuyan (Serbest Gazeteci/stanbul), Tacettin Ayan
(Radyo Can/Erzincan), brahim Eksilmez (08 FM/Artvin), Serdar Ar
(Radyo Kulp/Samsun), Ifln Tfeki (Radyo Aktif/Trabzon), rfan Aktan
(Serbest/Ankara), Adnan Onay (Rizenin Sesi Radyosu/Rize)), Murat Doanay (Gerede FM/Gerede), Ouzhan Roma (Radyo Tek/Erzincan),
Gencer M. Yaflar (Es FM/Eskiflehir)), Kemal Atamtrk (Arkadafl FM/Sivas), Sinan Burhan (Bravo FM/Ankara).
Katlmclar 231
BA Koordinasyonudan: Nadire Mater ve Esra Ko

Sunufl: lk mset Giray:Doru Soluk Alma, Doru Ses, Duraklamann
nemi ve Zamanlamas, Yorum, slup ve Sunufl, Vurgu, Tonlama, Szl
Anlatm Kurallar ve Pratii, Uyarlar, Metin zmleme ve Okuma.
Bursa, 11-12 Ocak 2003, Almira Hotel

Hlya Aksu (Dost FM/Bursa), Hasan Anl (Radyo Hit/Bursa), Barfl Keskin
(Radyo Trk/Bursa), N. Fuat Uygur (Demokrat Radyo/zmir), fikran Aybala fieker (Es FM/Eskiflehir), smet Aknc (Radyo Boaz/anakkale),
fiengl Derin (Yn FM/stanbul), Fatofl nal (Radyo 45/Manisa), Rstem
Avc (Radyo Sz/Bursa), zge Kural (Radyo Trk/Bursa), Elif alk (Radyo 1001/Bursa),), Okan Krolu (Balkesir BRT), Hakk Gerek (zgr
Radyo/stanbul) lhan Kaya (adafl izgi/anakkale), Gkhan zbartn (Buras anakkale Gazetesi), Tuna am (Olay Gazetesi/Bursa) Ayfle
Aygr (Olay Gazetesi/Bursa), Ayfle Uzunbafl (Zirve Gazetesi/Zonguldak),
brahim Atalay (Bolu Gerek Gazetesi/Bolu), Ahmet Kurt (zgr Kocaeli/Kocaeli), brahim Damar (Yeni Sakarya Gazetesi/Sakarya), Mslm
Karaaslan (Haber Ekspress/zmir), Erdem Tezcan (Gazete Boaz/anakkale), Kamil Yeflilfiliz (Doufl Gazetesi/Biga), Ayfle Uzunbafl (Zirve
Gazetesi/Zonguldak), Serkan Uran (Hakimiyet Gazetesi/Bursa), Elif Altnbken (Haber Gazetesi/Bursa), Canan Kzlaltun (GD/Bursa), fiahap avc (Aliaa Express Gazetesi/zmir), Turgay fiahbenderolu (Kocaeli Gazetesi/Kocaeli).Yeflim Yafl (Anadolu letiflim Meslek lisesi/Bursa),
Bahar Gksu (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Sevcan zgr
(Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Serpil Yldz (Anadolu letiflim
Meslek Lisesi/Bursa), Arzu Dindar (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Beril Yldrm (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Esra Karal
(Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Ceylan Cmert (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Ercan Cesur (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), zgr Turhan (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Serhat
Illdak (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), lhan ztrk (Anadolu le-
tiflim Meslek Lisesi/Bursa), Serta elik (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Burcu Nazlel (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Burak
Aydn (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Merve Denk (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Nurflah Pilier (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Esra Mutlusu (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Atakan
Altnay (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Doan Altnay (Anadolu
letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Filiz Gndz (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Yiit Koelli (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Ertan
Tongu (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Baran Bozkurt (Anadolu
letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Hakan Eryldz (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Sibel Algaz (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Dilek
Atalay (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Elif Karaslan (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Zeynep Diriksoy (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Rafet Kutlu (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa), Mahir
Korkmaz (Anadolu letiflim Meslek Lisesi/Bursa).
BIA Koordinasyonundan: Erturul Krk, Baran Gndodu, Burin Belge.
Sunufllar: Yurttafl Gazetecilii/Tanm, Etii ve Uygulamalar (retim Grevlisi Ragp Duran/Galatasaray niversitesi letiflim Fakltesi), Yeni letiflim Teknolojileri ve Habercilik Uygulamalar (Hakan Kara/Cumhuriyet
Gazetesi, Haber Mdr), Savafl ve atflma Blgelerinde Gazetecilik
(retim yesi Esra D. Arsan/Bilgi niversitesi letiflim Fakltesi), Arafltrmac Gazetecilik (Celal Bafllang/Radikal Gazetesi), Mizanpaj (Mehmet
Sucu/Cumhuriyet Gazetesi, stanbul), Gazete Fotorafl (zcan Yurdalan/Fotoraf Vakf), Bir Haber Medyas olarak Radyo (Ragp Duran/Galatasaray niversitesi letiflim Fakltesi), Trkiyede Kamu Radyolar ve
zel Radyolarda Gazetecilik (pek alfllar, Cumhuriyet Gazetesi, stanbul)
Katlmclar 233
Alanya, 25-26 Ocak 2003, Grand Kaptan Hotel

Serkan fiimflek (Burdur Radyo TV/Burdur) Hilmi Karagz (ATV/Alanya),
Yasemin Tafltepe (Radyo Mart/Antalya), Hseyin zkaya (Kanal
A/Alanya), Erden zden (Arkadafl Radyo/Sivas), Mehmet Can Toprak
(Radyo Ses/Mersin), Gaye Coflkun (Kanal A/Antalya), Refika Akyz (Kanal A/Antalya), Mehmet Ergn (Flafl Radyo/Alanya), Seyhan Sincar (Radyo Dnya/Adana), Kymet Gke (Radyo Metropol/Mersin), Salim Turgut (Radyo kent/Mersin), Doan Snmez (Vens Radyo/Manavgat),
Azad Adyaman (Radyo Ses/Mersin), Mesut Keskin (ART Radyo/Uflak),
Ali nler (KGRT/Karaman), Makbule Efe (Medya FM/Samsun) Medeni Yavuzaslan (Karamann Sesi/Karaman), Kadir Atalay (Sahil Gazetesi/Manavgat), Ferdi krce (Devrenin Sesi Gazetesi/Antalya), Soner
Kan (Arayfl Gazetesi/ Mersin), brahim Naneciolu (Gndem Gazetesi/Bucak), Adil Okay (Ufuk turu.net/Mersin), Sefa Seyitolu (Akdeniz
adafl Gazetesi/Antalya), Zeki Demir (Yank Dergisi/Haber Alanya/Alanya), Alper Kutay (Haber Alanya/Alanya), Coflkun Efendiolu (nder Gazetesi/Milas), Seluk cal (Hakimiyet Gazetesi/Isparta), Seluk
Tokgz (Glses Gazetesi/Isparta), Bahadr Kozanolu (Haber Isparta/Isparta), Ekin Anl (Yarmada Gazetesi/Bodrum), Sibel Karaduman (Ege
niversitesi letiflim Fakltesi), Kerim Toksz (Yeni Alanya Gazetesi/Alanya), Hatice zdemir (Demokrat Gazetesi/Isparta), Glseren Dafl
(mece Gazetesi/Mersin), Kadri Baziki (Yeni Gazete/Mersin), Mehmet
Tutum (Hedef Gazetesi/Burdur), Mehmet Emin Berber (adafl Gazete/Marmaris), Mustafa Ylmaz (Serbest/Uflak), Hasan stn (GD Akdeniz), smail Akn (Antalya Gndem/Antalya), Abdullah Yaln (Gndem/Antalya), Engin Korkmaz (GD Akdeniz), Mustafa Noyan (Karadeniz Gazetesi/Trabzon), Mikdat Algl (Haberci Gazetesi/Mersin), Saaddettin Hsmaz (Memleketim Alanya Gazetesi/Alanya), Cumhur Klolu (Mcadele Gazetesi/Siiirt), Burak nder (Burdurun Sesi Gazetesi/Burdur), Abidin Yamur (Sokak dergisi/Mersin), Adem Tekin (Yeni
Alanya Gazetesi/Alanya).
BA Koordinasyonundan: Nadire Mater, Erturul Krk, Baran Gndodu, Esra Ko, Nuh Kkl.
Sunufllar: Yurttafl Gazetecilii/Tanm, Etii ve Uygulamalar (Yrd. Do.

ncilay Cangz/Anadolu niversitesi letiflim Fakltesi), Yeni letiflim
Teknolojileri ve Habercilik Uygulamalar (Murat Karaduman Akdeniz
niversitesi/Antalya), Savafl ve atflma Blgelerinde Gazetecilik (retim yesi Esra D. Arsan/Bilgi niversitesi letiflim Fakltesi), Arafltrmac
Gazetecilik (Celal Bafllang/Radikal Gazetesi, smail Kzlbay Dou Akdeniz niversitesi), Mizanpaj (Mehmet Sucu/Cumhuriyet Gazetesi) Gazete Fotorafl (zcan Yurdalan/Fotoraf Vakf), Bir Haber Medyas
Olarak Radyo (Ragp Duran/Galatasaray niversitesi letiflim Fakltesi),
Trkiyede Kamu Radyolar ve zel Radyolarda Gazetecilik (Do. Dr.
Sevda Alankufl/Dou Akdeniz niversitesi)
Malatya, 1-2 fiubat 2003, Avflar Hotel

Ayhan Mergen (Tokkap FM/Siirt), Sadk Uygun (Mega FM/skenderun),
Umut Bozkurtolu (Radyo t/Malatya), Necdet Akboa (Kanal 7/Malatya), Blent Hanbay (ER TV/Malatya), brahim Ulutafl (Radyo Fon/Malatya), Trkan nemli (alar FM/Malatya), M. Duran zkan (Gnefl
TV/Malatya), smail Demirci (Ufuk TV/Malatya), Aydn Kazan (TV Malatya), Tahir zelik (ER TV/Malatya), Ayla Aykan (Er TV Malatya), Turgut
Onur (Gnefl TV/Malatya), Mustafa Ksack (alar FM/Malatya), Muhammet Kemal Glflen (Radyo Sper 44/Malatya), Erdal akdoan (Gnefl TV/Malatya), Mehmet Emin Danfl (Bizim Adyaman Gazetesi/Adyaman), Nkhet Uar (Gnefl TV/Malatya), Blent Handay (Er TV/Malatya), Mahmut Adanr (Gn Radyo TV/Diyarbakr), Serkan Akn (Sivas
FM/Sivas), Senar Yldz (Dou Radyo/Yksekova), Ali Yiit (TRT Malatya/Hseyin Aknc (NTV/Malatya), (24) M. Ali Oran (Sz Gazetesi/Batman), M Fert zgi (Batman Gazetesi/Batman), Sira Uslu (Batman Postas/Batman), , Cumhur Klolu (Mcadele Gazetesi/Siirt), M. fiah Ayaz
(Express Gazetesi/Batman), Seydan Altun (Son Sz Gazetesi/Siirt), Ersen Korkmaz (Demokrat skenderun Gazetesi/skenderun), M. Ulafl mbafl (Sabah Gazetesi/Gaziantep), Sezai alayan (Manflet Gazete-
Katlmclar 235
si/Malatya) brahim Yoldafl (Ak Ajans/Malatya), Duygu Kufl (Yorum Gazetesi/Malatya), Murat Palanc (Dnya Gazetesi/Malatya), Osman Seyrek (Umut Gazetesi/Batman), Yaflar Karaaslan (Yorum Gazetesi/Malatya), Osman Tosun (Gnefl Gazetesi/Malatya), Metin Tafl (nn niversitesi Basn Yayn/Malatya), M. Ali Krolu (Evrensel Gazetesi/Malatya), Ahmet Ger (Elbistann Sesi/Elbistan), Bekir fiahin (Sabah Gazetesi/Gaziantep), Mahfuz Uyank (Doufl Gazetesi/Batman), Murat Grefl
(Haber Gazetesi/Gaziantep), Rstem Doanay (Fratta yaflam Gazetesi/Gaziantep), mam Tmen (Katlm Gazetesi/Adyaman), Blent Karaca (Hizmet Gazetesi/fianlurfa) Cumali Aksa (Manflet Gazetesi Malatya), Kemal Atamtrk (Arkadafl Radyo/Sivas), Nevzat Alter (Yksekova haber Gazetesi/Yksekova), Akn Bodur (skenderunun Sesi Gazetesi/skenderun), Serdar Akkl (skenderunun Sesi Gazetesi), Umut Tarhan (Prestij Haber/Van), Ramazan Oktay (zgr Siirt/Siirt), Ercan Atay
(Son sz Gazetesi/Batman), Burhan Karaduman (Sonsz Gazetesi/Malatya), Asm Demirkk (Gnefl Gazetesi/Malatya), fiahiye Say (Samanda Gazetesi/Hatay), Bahar Iflk (Samanda Gazetesi/Hatay), Osman
Tosun (Gnefl Gazetesi/Malatya), rfan Aktan (Serbest/Ankara)
BA Koordinasyonundan: Nadire Mater, Baran Gndodu, Erol nderolu, Hamza Aktan.
Sunufllar: Yurttafl Gazetecilii/Tanm, Etii ve Uygulamalar (retim
Grevlisi Ragp Duran/Galatasaray niversitesi letiflim Fakltesi), Yeni
letiflim Teknolojileri ve Habercilik Uygulamalar (Nihat Halc/BA), Savafl ve atflma Blgelerinde Gazetecilik (Celal Bafllang/Radikal Gazetesi), Arafltrmac Gazetecilik (Celal Bafllang/Radikal Gazetesi), Mizanpaj (Hakan Bayhan/Editr, Radikal Gazetesi) Gazete Fotorafl (zcan Yurdalan/Fotoraf Vakf), Bir Haber Medyas Olarak Radyo (Ragp
Duran/Galatasaray niversitesi letiflim Fakltesi), Trkiyede Kamu
Radyolar ve zel Radyolarda Gazetecilik (Ragp Duran/Galatasaray
niversitesi letiflim Fakltesi).

Radyo

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Radyo

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Radyo

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KRESEL LETfiM ORTAMI

gtlenmesi ve eylemleri gibi), ayn zamanda topluluklar hem

Yerelliin deiflen anlam,

tarafndan ulafllabilir hale gelirken, fiziksel ortam ve toplumsal

Yaynclkta yerelleflmenin nedenleri

kullanabilmeleri gerekmektedir. Yazl basnn ulaflt kitle ve

lu televizyonun yaratt seme zgrlyle yarflabilmesi

Bat Avrupadan yerel radyo rnekleri

Toplumsal yerellie rnek:

Topluluk radyolar genellikle; birden ok radyo ile ayn yayn

re, profesyonel yayncln hiyerarflik ve resmi yapsna girme

Dier taraftan Norvete topluluk radyosunun etnik bir yerel

mfllardr. Reklam almalarna izin verilen bu radyolar, reklam

Radyo: Kresel mi, yerel mi?

Kresel mlkiyet sahiplii,

Esas olarak televizyonun kreselleflmesi iin geerli olan bu

radyolardr. Bu anlamda radyo iin kreselleflme, ierikten

lic Radio, Journal of Broadcasting & Electronic Media. 38, (1).

* Bilgi niversitesi letiflim Fakltesi retim grevlisi, Radikal Ek yaynlar ynetmeni ve

Btn bunlar belki de ounuza tuhaf geliyor, ama bize de

Radyoculuk bafllyor: Marconinin telsizi

Mahkemesi 1943te verdii bir kararla, Teslann Marconiden

Sesi ilk kim yaynlad?

Radyo rfltn ispatlyor ve

Radyo, mzik ve dramann yan sra, bir haber arac olarak da

Gnmzde radyo ve radyoculuk:

kltrel ya da corafi snrlar tanmyor. Radyonun sesinin

berleri vermede ortaya kyor, haber kriterlerinden biri olan

her yanndan ses vermesiyle yaflamaya bafllad. zel radyolar

zden ankayann szn ettii mzik kutusu olma zellii,

Peki, frekans nedir? Bir saniye iinde kulanza ulaflan

Kapsama alanlarna gre radyo trleri

100 RADYO ve RADYOCULUK

Gerekten de eer yasal kstlamalar yoksa, evinizde oturup

Turul Erylmaz 101

102 RADYO ve RADYOCULUK

Radyo snr tanmaz. Yasakl kitap, dergi ve gazeteler lke

Turul Erylmaz 103

Radyo eitir. Bir ok lkede radyoya, zellikle geliflmekte

104 RADYO ve RADYOCULUK

Turul Erylmaz 105

Radyo yayncl sistemleri

106 RADYO ve RADYOCULUK

men sonra, bunun, birinci sistemde elence esinin, ikinci

Turul Erylmaz 107

Karma yaynclk sistemleri ve TRT rnei

108 RADYO ve RADYOCULUK

zellikle, Demokrat Parti (DP) iktidarnn son dnemlerinde

Turul Erylmaz 109

Radyonun gelecei ve yerel radyolar

110 RADYO ve RADYOCULUK

nemli bir fley daha var; bir yandan teknolojinin geleneksel

Turul Erylmaz 111

Radio Broadcasting, (Dou Akdeniz niversitesi, 1999-2000 Yl Ders Notlar).

Radyo 2000 (2000), stanbul niversitesi letiflim Fakltesi Arafltrma Grubu.

BR HABER MEDYASI OLARAK RADYO

114 RADYO ve RADYOCULUK

Nereye bakyor bu insanlar?