ZMR ATATRK MZES'NDEK MOBLYA AKSESUARI

OLARAK FGRL NLER VE BR MNE

zmir I. Kordon'da dier adyla Atatrk Caddesi zerinde yer alan Atatrk Mzesi,
gerek mimarlk tarihi, gerekse ev sahiplii yapt eserler asndan zmir'in nemli
deerlerinden birisidir1.
Gnmzden binlerce yl ncesinden itibaren insanolu rahat oturmak iin aatan ve tatan
ok eitli mobilyalar retmitir. Gereksinimlerin oalmas ile hem eit hem de mobilya
retiminde kullanlan dekor eitlilik gsterir. Her dnemde sanatkarlar kendilerine zg
estetik, beceri ve dnce kavramlarn mobilya stnde gstermilerdir. Grld gibi her
dnemin yaay tarz ve sanat stili mobilyaya yansmaktadr.
18. yy'n ikinci yarsnda gelien YEN-KLASKLK de mobilya dnda gzel
sanatlarla mimarlk alannda kendini duyuran ve Avrupa'nn yan sra ABD'de de yaygnlaan
bir sluptur ve olumasnda antik Pompei ve Herculaneum kentlerinin ortaya karlmasnn
nemli etkileri vardr. Yeni-Klasikilik 1750-1770 arasndaki dnemde Rokoko'ya zg
kvrmlarla dz klasik izgiler birlikte kullanlm ve slup ancak 1770'ten sonra
olgunlamtr2.
Yeni-Klasizm tarihsel sre ierisinde Rnesans'n kendi slubunu da iine katan bir zellik
yanstmtr3. Rnesans'n etkisiyle birlikte an kltr deerleri mobilyalara yanstlm ve
gsteriten uzak eserler grlmektedir.
Yeni-Klasizm'de tm mobilyalarda daire, oval, kare ve dikdrtgen gibi kesin geometrik
biimler gze arpar. Drtgenlerin keleri ou kez entilmi; dze erit gibi kenar bantlar
yaprak, boncuk, rg ip gibi yinelenerek yaratlan rgelerden oluturulmutur.
skemle ve koltuklar, boyutlar asndan Rokoko'daki gibi kk ve hafiftir. Arkalk
ve oturma yzeyi drtgen ya da ovaldir. Yksek ve kalkan biimlerinde olanlar da vardr.
1 L. Doer ve E. Soydan, zmir Atatrk Mzesi'ndeki Mobiya Aksesuar Olarak Figrl
iniler ve Bir mine, Sanat Tarihi Dergisi, Say 14/2, Ege niversitesi Basmevi, 2005, s. 49
2 O. Boyla, "Mobilya", Eczacba Sanat Ansiklopedisi, C.II, stanbul, 1997, s. 1280
3 O. Boyla, "Mobilya", Eczacba Sanat Ansiklopedisi, C.II, stanbul, 1997, s. 1280

Arkalk oymalarndaysa lir, iek ve baak demetleri tipik bezemelerdir. Deme kuma zel
olarak desenlendirilmi goblen ya da benzeri dokuma'dr4.
Yukarda yer alan bilgiler nda zmir Atatrk Mzesi'nde bulunan eserler zerinde
incelemeler yaplmtr. Bu nedenle, bu eyalar arasndaki "Figrl Avrupa inileri" ile bezeli
olarak dikkat eken sandalye arkalklar incelenerek, hem sanat tarihindeki yerlerinin
belirlenmesi hem de mze mahiyetindeki eserlere dikkat ekilmek istenmitir5.
Sandalye arkalklarnda yer alan iniler; Atatrk Mzesi Eya Eser Envanteri 270-279 no'da
kaytl, ahap malzemeli sandalyeler, form ve stil olarak ayn zellikleri gstermektedir6.
Mze envanter numaras 277 no'lu sandalyenin arkalk ksmndaki inide "DOKUMACILIK"
meslei resmedilmektedir7.
inideki tasvir, antik dnem etkilidir. nsanolunun yerleik yaama getii Neolitik
dnemden itibaren, dokuma ile urat, antik dnemde bu meslein yaygn olarak yapld
antik kaynaklar ve buluntular sayesinde bilinmektedir.
Antik dnem kyafetleri iindeki figr, dokuma tezgahnn banda dokuma iini bir
bahe iinde yapmaktadr8. Antik dnemde evler kendi ilerine kapal bir ekonomiye sahip
idiler. Bu nedenle, bir ok rn gibi, evin tekstil ihtiyac da bahe iinde oturma birimlerinden
ayr bir ksmda yer alan iliklerde dokunurdu. Bunun iin, dokuma tezgah evin hanmnn
olan biteni gzetleyecei ve evdekilerin de onu grebilecei bir yere konurdu9.
4 O. Boyla, "Mobilya", Eczacba Sanat Ansiklopedisi, C.II, stanbul, 1997, s. 1280

5 L. Doer ve E. Soydan, zmir Atatrk Mzesi'ndeki Mobiya Aksesuar Olarak Figrl

iniler ve Bir mine, Sanat Tarihi Dergisi, Say 14/2, Ege niversitesi Basmevi, 2005, s. 49
6 L. Doer ve E. Soydan, zmir Atatrk Mzesi'ndeki Mobiya Aksesuar Olarak Figrl
iniler ve Bir mine, Sanat Tarihi Dergisi, Say 14/2, Ege niversitesi Basmevi, 2005, s. 49
7 L. Doer ve E. Soydan, zmir Atatrk Mzesi'ndeki Mobiya Aksesuar Olarak Figrl
iniler ve Bir mine, Sanat Tarihi Dergisi, Say 14/2, Ege niversitesi Basmevi, 2005, s. 55
8 L. Doer ve E. Soydan, zmir Atatrk Mzesi'ndeki Mobiya Aksesuar Olarak Figrl
iniler ve Bir mine, Sanat Tarihi Dergisi, Say 14/2, Ege niversitesi Basmevi, 2005, s. 56
9 . Fazlolu, Eskia'da Dokuma, stanbul, 1997, s. 9

Dokuma tezgahnn eidi hakknda kesin bir yargya ulaamyoruz. Ancak, dokumacnn sol
eliyle tuttuu dndrme kiriinin ve arkada eirme kiriinin bulunmas, bu tezgah, " ular
arlkl dikey dokuma tezgah " grubuna sokmaktadr 10. Ular arlkl dikey dokuma
tezgah, bata Anadolu'nun bats ve Kt'a Yunanistan olmak zere, Akdeniz evresinde var
olmu kltrlerin kullandklar dokuma tezgahdr11.
Erken dnemlerde dokuma tezgah arlklarnda belirli bir ekil birlii yoktur. Ayrca, bu
dnemlere ait ular arlkl dokuma tezgahnn nasl olduunu anlayacamz yeterli yazl
belge ya da resim de ele gememitir. Bu bilgilere ise ancak M.. 1. bin ylnda ulayoruz.
Bu dnemde kullanlan dokuma tezgahlar,erken tipin gelimi temsilcisi olmaldr. Bu tezgah
yukarda da belirtildii gibi, M.S 1. yzylda yerini alt ve st kirilere sahip dikey dokuma
tezgahna brakmtr12.
Mze envanter no'su 280 olan sandalyenin arkalk ksmndaki inide, "AYAKKABICILIK"
meslei resmedilmektedir13.
Sahneyi baktmz zaman ayakkabc oturur durumda, dizlerinin arasna sktrd
ayakkabnn iplerini iki eliyle geriyor ve sanda bulunan kadn figrne bakar pozisyonda
verilmitir. Ayakkabc bu betimde sandalet yapm aamasnda gsterilmitir.
Ayakkabcnn yannda yer alan kadn figr ise ba bordurlarn dna tam ve
sahneye sktrlm bir perspektifte verilmitir. Kadn figr zerinde kaln kumatan chiton
ve onun altnda yer alan ince kumatan himation bulunmaktadr.
Byk Britanya Hristiyanltktan sonra szl edebiyattan yazl edebiyata geildii
iin,elimizde bulunan yaptlar,puta taplan dnemdeki yaptlardan sayca ok fazladr. Ne var
ki, bunlarn nerdeyse tm dinsel bir nitelik tadndan, bizi ayrca ilgilendirmez, imdiye
dein gzden geirdiimiz iirler kadar merak uyandrmaz bizde. Yazlanlardan ou,
10 L. Doer ve E. Soydan, zmir Atatrk Mzesi'ndeki Mobiya Aksesuar Olarak Figrl iniler ve Bir mine,
Sanat Tarihi Dergisi, Say 14/2, Ege niversitesi Basmevi, 2005, s. 56

11 . Fazlolu, Eskia'da Dokuma, stanbul, 1997, s. 13

12 . Fazlolu, Eskia'da Dokuma, stanbul, 1997, s. 14-15
13 L. Doer ve E. Soydan, zmir Atatrk Mzesi'ndeki Mobiya Aksesuar Olarak Figrl
iniler ve Bir mine, Sanat Tarihi Dergisi, Say 14/2, Ege niversitesi Basmevi, 2005, s. 57

Latinceden yaplm evirilerden, Kutsal Kitap'n aklama ve yorumlarndan, kendilerini

Hristiyan Kilisesine adam ermilerin yaam yklerinden, dinle ilgili ahlaksal sorunlarn
irdelenmesinden oluur14.
14. yy.'n ortalarndan itibaren ngiltere'de tiyatro faaliyeti sahasnda ok daha aydnlk bir
dneme girilmitir. Zamanmza kadar gelmi rnekler, btn corafyada geni bir dramn
olduunu gsterir. Bu dnem iinde en ok sergilenen oyun, Mukaddes Kitab'n yaradltan
balayarak btn nemli olaylarn ele alan "Cycle-Zincirleme" dir. Bu "Cycle" bir ok
sahnelere ayrlm ve her sahne, temsili iin, bir veya birka esnaf gediine verilmitir15.
zmir Atatrk Mzesi'ndeki sandalyeler, form ve stil olarak "Yeni Klasikilik" akmnn
mobilya zelliklerini yanstrlar16. Bu akmn nc isimleri mimar Robert Adam'dr. Daha
ziyade klasik ve dz hatlara sahip Adam stili, Chippendale stilinin gerilemesine neden
olmutur.
Adam stilini takiben, George Hepplewhite ve Thomas Sheraton ngiliz mobilya sanatn
etkileyen sanatlardr. Thomas Sheraton ise orantlar gayet gzel bir ekilde kullanmtr17.
ncelediimiz eserlere geri dnecek olursak "Yeni Klasikilik" akm ierisinde yer alan
ngiliz Thomas Sheraton ( 1751-1806) stilinde de, drtgen bir ereve iinde lir, vazo
motifleriyle doldurmutur ve ini plaka kullanm da vardr. Mzede incelenen sandalyeler,
Yeni Klasikilik Akm'nda, Thomas Sheraton stilinde yaplm olup, 19. yy.'n balarna
tarihlendirilmektedir18.
14 M. Urgan, ngiliz Edebiyat Tarihi I, stanbul, 1986, s. 28-29
15 . ahinba, ngiliz Tiyatrosu Tarihi I, Ankara, 1950, s. 24
16 L. Doer ve E. Soydan, zmir Atatrk Mzesi'ndeki Mobiya Aksesuar Olarak Figrl
iniler ve Bir mine, Sanat Tarihi Dergisi, Say 14/2, Ege niversitesi Basmevi, 2005, s. 59
17 F. rez, 19. yy. Osmanl Saray Mobilyas, Ankara, 1998, s. 92-93
18 L. Doer ve E. Soydan, zmir Atatrk Mzesi'ndeki Mobiya Aksesuar Olarak Figrl iniler ve Bir mine,
Sanat Tarihi Dergisi, Say 14/2, Ege niversitesi Basmevi, 2005, s. 59

KAYNAKA

Boyla, O.,

"Mobilya", Eczacba Sanat Ansiklopedisi, C.II,

stanbul, 1997

Doer, L., Soydan, E.,

zmir Atatrk Mzesi'ndeki Mobiya Aksesuar Olarak

Figrl iniler ve Bir mine, Sanat Tarihi
Dergisi, Say 14/2, Ege niversitesi Basmevi, 2005

Fazlolu, .,

Eskia'da Dokuma, stanbul, 1997

rez, F.,

19. yy. Osmanl Saray Mobilyas, Ankara, 1998

ahinba, .,

ngiliz Tiyatrosu Tarihi I, Ankara, 1950

Urgan, M.,

ngiliz Edebiyat Tarihi I, stanbul, 1986