RIFAT N.

BAL

OK PARTL DEMOKRAS DNEMNDE VARLIK VERGS TARTIMALARI

GR
Tek Parti dnemine damgasn vuran aznlk kart siyasetin en tartlmaz rnei olan Varlk
Vergisi Kanunu Trk siyas tarihinde daima rahatsz edici bir konu olmu, kendilerine tarh
edilen vergiyi deyemeyen mkelleflerin gnderildikleri Erzurumun Akale ilesi, Varlk
Vergisiyle zdelemi ve Trk siyas tarihinin popler deyimleri arasnda yer almtr.1 Bu
makalede Varlk Vergisi dneminde stanbul Defterdar olan Faik ktenin hatratnn
yaymlanmasndan sonra basnda kan tartmalar ile DPnin kurulmasndan gnmze kadar
uzanan zaman srecinde Trk Yahudi Cemaati liderlerinin Varlk Vergisi konusundaki
tavrlar incelenecektir.
DP ve Varlk Vergisi
DP Muhalefette ken

Varlk Vergisi Kanununun 1943 ylnda tasfiye edilmesinden sonra konu ilk kez 1946 ylnda
gndeme geldi. ok partili demokrasi dneminin ilk milletvekili seimlerinden nce Milli
Eitim Bakan Hasan Ali Ycelin bir konuma srasnda kyllere okul ina edebilmek iin
drt yz milyon lira gerektiini, normal bte ile bu yaplmas istenirse elli yl beklenmesi
gerektiini, bu paray bulabilmek iin kyly mkellef yapmaktan baka are olmadn
sylemesi zerine dinleyicilerinden birinin bu gayet basit bir itir. Yeni bir Varlk Vergisi
kararak 400 milyon liray bir gnde toplarsnz demesiyle basnda ksa sren bir tartma
balad.2 V-N Varlk Vergisi konusunda arabayla lf sylenebileceini yazdktan sonra
verginin sava srasnda zenginleenlere kar konulduunu, sosyal adaletsizlii nlemeye
ynelik olduunu, Varlk Vergisi bahane edilip baka vergilerin uygulanmasna mni
olunmamasn istedi.3 Aznlklara hitap eden ve Franszca yaymlanan baz stanbul gazeteleri
ile V-Nnun baz gayri mslim dostlarnn kendisine Varlk Vergisini savunuyor eklinde

Tarih ve Toplum dergisinin Eyll 1997 saysnda yaynlanan makalenin gzden geirilmi eklidir.
Alper Sedat Aslanda ve Baskn Bak, Popler Siyas Deyimler Szl, letiim Yaynlar, stanbul, 1995, s.
33-34.
2
zmir ve Adanada seim yznden hadiseler, Cumhuriyet, 7 Temmuz 1946.
1

RIFAT N. BAL

eletirilerde bulunmalar zerine V-N rk, mezhep fark gzetmeksizin sosyal snflar
arasndaki farklar yontucu bir vergiyi savunduunu, bundan sz edilince de bam teline
baslm gibi vay tekrar Varlk Vergisi mi? diye insanlarn yerlerinden sramalarn
yadrgadn yazd. Mehmetik yrtk gmleiyle renber gibi yaarken Bay veya Msy
filanca nn da kolay kazanlan milyonlarn sahibi klnmamasn istedi.4
ok partili demokrasi dneminin ilk seimlerden ksa bir sre sonra Yarn gazetesinde
piyasada haksz yere tahsil edilen Varlk Vergisinin iadesi iin hkmetin Amerikan
irketlerinden ve uluslararas Yahudi bankerlerden %2 faizli be yz milyon dolar bor para
alacan, bu para ile ihra edecei i borlanma tahvillerine benzer tahvilleri kendilerinden
haksz bir ekilde fazla vergi alnanlara vereceine dair sylentilerin dolatn, bu sylentiler
sonucunda Varlk Vergisi makbuzlarnn stanbul piyasasnda el altndan binde on deer
zerinden satld haberi yer ald. Bunun zerine Maliye Bakanl yaynlad teblide bu
haberi kesinlikle yalanlad.5
Varlk Vergisi uygulamas aznlklar zerinde unutulmaz bir an brakt ve gndeme getirildii
her frsatta CHP eletirildi. Bu tavrn ilk rnei 1946 ylnda DPden stanbul milletvekili
seilen Salamon Adatonun 1948 ylnn Eyll aynda DP Kuledibi Semt Ocann yllk
kongresinde yapt konumayd. Salamon Adatonun szleri yleydi:6
spanyada zulm ve baskya uradmz sralarda asl ve necb Trk milleti bize kaplarn amt. Bugnk
iktidar partisi ise bir zamanlar maalesef vatandalar arasnda farklar yaratmaa balamt.(...) mehur Varlk
Vergisi ile ocaklarmz ykt, bizi vatan hizmetine ard zaman temiz duygularmz ihll etti. nk bize
silh yerine kazma krek verdi, asker talim yerine toprak kazdrd. Salamon ve Jak irketine ait evraklar aylarca
ekmecelerde bekletildi. Fakat asl Trk milleti bunlara tenezzl etmedi. Artk kazma deil silh verilecek, artk
toprak kazdrlmyacak, vatan vazifesi iin lzm gelen talim ve terbiye yaplacaktr.

Salamon Adatonun bu konumasna ilk tepki CHP stanbul Blgesi mfettii Dr. Sadi
Irmaktan gelecekti:7
3

V-N, Sabk varlk vergisi ve ileriki progresif vergiler, Akam, 9 Temmuz 1946.
V-N, Bir bamteli: Varlk Vergisi, Akam, 17 Temmuz 1946.
5
Varlk Vergisi, Cumhuriyet, 15 Aralk 1946.
6
zak Yae, DP Kuledibi Semt Oca kongresi, Or Yeuda, 30 Eyll 1948, say 16, s. 7 / Musevi vatandalar
ve DP, Cumhuriyet, 26 Eyll 1948. Salamon Adatonun biyografisi iin bkz. Rfat N. Bali, Devletin Yahudileri
ve teki Yahudi, letiim Yaynlar, stanbul, 2004, s. 59-108.
7
Sadi Irman, Salamon Adattoya ekalliyetlere dair cevab, Cumhuriyet, 27 Eyll 1948.
4

RIFAT N. BAL
Milletvekili arkadamn spanyada zulni grm olan Museviler hakknda aziz Trk milletinin gsterdii
semahati vmesi ne kadar yerinde ise, Halk Partisinin bir zamanlar, ekalliyetlere kar farkl muamele yapm
olduunu iddia etmesi de o kadar isabetsizdir. Bu politika tahrikini elbette vatandalar kavramlardr. Sayn
arkadam bilir ki, Demokrat Partinin kuruluundan yllarca evvel ekalliyetlere, mebus olmak hakk da dahil
olduu halde, btn vetandalk haklar Trk kanunlar ve Anayasas ile salanmtr; bunu da yapan Halk
Partisidir. Eer u veya bu idar muamelede aksaklklar olmusa bu, brokasi cihazmzn noksanlarndan ileri
gelmitir. Siyasi propaganda yaparken vatandalarmz dinlerine gre, snflara ayrlm gibi gstermekten ve
ayr bir ekalliyet varm gibi bir fikir ileri srmekten ekinelim

Bir dier tepki Edirneden geldi. Edirne Postasnda yaymlanan bir makalede Adato ar bir
ekilde suland:8
Salamon Adato, Trkiye Byk Millet Meclisinin bir yesi gibi deil, bir Siyonist misyoneri gibi
konumaktadr.
Salamon Adato, bir Trk partisi olan DP.li gibi deil, aznlk davs ihdas etmek ister gibi sz sylemektedir.
Salamon Adato, Devlet makanizmamz, topyekn itham altnda bulundurmaktadr.
Daha dn denecek bir yakn gemite, btn medeniyet dnyasnn gz nnde, bizim de yreklerimizi szlatan
vahiyane muamelelere maruz braklan Yahudi unsurunun, tek huzur ve selmet, hatt refah diyar Trkiye
olduunu nekadar abuk unutmu oluyor?... Trk milletinin, geni msamahasn ktye kullanmak demek olan
bu szlerin, yurdun hakiki sahibi olan Trk milletinin kalbine saplanan birer zehirli ok olduunu idrakten eer
kendisi mahrum ise, hibir Trkn byle dnmiyeceine inanm olmas icabeder."

Edirne Postasnn bu eletirisine cevap veren Yahudi gazeteci zak Yae Varlk Vergisi ve
askerlik hizmeti srasnda gayri mslimlere silh yerine kazma krek verilmesinin gerek
olduunu, demokratik bir Trkiyede bir muhalefet milletvekilinin bu olaylar eletirmesinin
neden hayret ve siyonistlik sulamasyla karlandn anlamadn, demokratik zihniyetin
yerlemesi gerektiini belirtti.9
DP ktidar Olduktan Sonra

DPyi iktidara getiren 14 Mays 1950 milletvekili seimlerinde Salamon Adato tekrar stanbul
milletvekili seildi. DPnin iktidar olmasyla birlikte Varlk Vergisi tekrar gndeme geldi.
TBMMde konuan DP stanbul milletvekili ve stanbul Tccar Dernei Umumi Ktibi
Ahmet Hamdi Baar CHP iktidarnn Trk vatandalar arasnda hainane bir tefrik yarattn,
8
9

Necip K., Salamon Adato ne demek istiyor ?..., Edirne Postas, 2 Ekim 1948, say 1586, s. 1.
zak Yae, Trkiyede aznlk davas yoktur, Or Yeuda, 14 Ekim 1948, say 18, s. 3 ve 14.
3

RIFAT N. BAL

Trkiyenin dnya kamuoyu karsnda ok hacil [utan verici] bir mevkie dtn izah etti
ve artk bundan sonra bir ekilde bir ortaa devri sisteminin bir daha tatbik edilmeyeceinin
ilan edilmesini istiyorum dedi.10 Baarn bu konumas zerine Yahudi cemaati
avukatlarndan Mahir Ruso, Ahmet Hamdi Baarn Varlk Vergisi Kanununun yrrle
girdii gnlerde yaynlad Varlk Vergisini hakl bulan makalesini hatrlatt,11 Baarda
grlen deiimin DPnin iktidara gelmesinden kaynaklanmayp Yahudiler hakkndaki
antisemit fikirlerinin deimesinden ileri geldiini ummak istediini belirtti.12 Maliye Bakan
Halil Ayan ise bu konumaya cevaben Varlk Vergisi dolaysyla meydana gelen zararn
Trkiyenin

iinde

bulunduu
13

edilemeyeceini belirtti.

iktisadi

koullardan

tr

hibir

ekilde

tazmin

DP iktidar olduktan sonra basnda aznlklarn devlet memuru

olarak almalarna imkn verecek bir kanun tasarsnn hazrland haberi yer ald.14 Bunun
zerine Trk Yahudi basnndan alom gazetesi u yorumda bulunacakt:15
Eer bu haber gerekleirse, hi phe yok ki Adnan Menderes Hkmeti bu memlekete yapabilecei iyiliklerin
en byn yapm olacaktr, imdiye kadar gayri mslim vatandalara kymet verilmiyordu, her ne kadar
Anayasa hkmleri dairesinde eit muamele grdyse, resmi memuriyete giremezdi hatta en ufak memuriyetlere
bile, halbuki eskiden gayri mslim vatandalardan Nazr olanlar bile varm.
Anayasann 88inci Madde yledir; Trkiye de din ve rk ayrd edilmeksizin vatandalk bakmndan herkese
<Trk> denir.
92inci Madde de yledir: Siyas haklar olan her Trkn yeterliine ve hakediine gre Devlet memuru olmak
hakkdr..
C.H. Partisi Hkmetleri daima yksekten baktklar iin Anayasnn bu sarh maddelerinin tatbik etmekten ihmal
etmi dolayisile gayri mlim vatandalar da bu maddelerden imdiye kadar istifade edemediler. C.H. Partisi
Hkmetleri gayri mslim vatandalara dama vey evlat gzyle bakmtr, en byk misali mehur varlk
vergisidir, sanki bu vergiyi gayri mslim vatandalar ezmek iin karlmtr, bu vergi yznden yzlerce
vatanda perian olmutur! Bilmem bu vergiyi karanlar imdi vicdan azab duymuyorlar m? Btn bu
hakszlklarn dzeltilmesi Demokrat Parti Hkmetinin omuzlarna yklenmitir. Tam demokrat bir babakan
olan Sayn Adnan Menderes, yukardaki Anayasnn maddelerini tabik mevkine koyacana mit ederiz bunu
D.P. den bekliyoruz

Seyhan bamsz milletvekili Sinan Tekeliolunun Varlk Vergisinin tarh srasnda yaplan
yolsuzluklar ile ilgili szl soru nergesi zerine dnemin Maliye Bakan Halil Ayan
10

Meclis hkmet programnn mzakeresine dn balad, Hrriyet, 1 Haziran 1950.

Ahmet Hamdi Baar, Musann Adaleti (Varlk Vergisi mnasebetiyle), Cumhuriyet, 8 Aralk 1942.
12
La question du Varlk de 1942 1950, LEtoile du Levant, 30 Haziran 1950.
13
A. Benaroya, Le Varlk et le gouvernement, LEtoile du Levant, 15 Temmuz 1952.
14
Ekalliyetler ve Devlet hizmeti, Hergn, 22 Haziran 1950.
11

RIFAT N. BAL

TBMMde yapt konumada Sinan Tekeliolunun gerekten ac bir konuya deindiini,

verginin her adan byk bir hakszlk olduunu ve devlet maliyesi kavram ile de hibir
ilgisi olmadn belirtti. Sinan Tekeliolu cevabn kendisini tatmin etmediini, verginin dil
olmayp o tarihte yolsuzluklar yapldn, tarh edilen baz vergilerin tahsil edilmediini, baz
kiilere dost muamelesi yapldn belirtti.16 Milliyet gazetesi bayazar Ali Naci Karacana
gre Varlk Vergisi faciasnn dedikodu tarafnn kurcalanmas hibir fayda getirmeyecekti,
ancak hangi partiye mensup olurlarsa olsun, vergiden dolay ar bir ekilde zarara urayan
vatandalarn maduriyetlerinin devlet tarafndan dzeltilmesi gerekiyordu.17 Konunun tekrar
gndeme gelmesi zerine alom bayazar verginin %25i dendikten sonra af ktn, bu
arada birok kk esnaf ve memurun varn younu satarak vergiyi dediklerini, bunlarn
saylarnn verginin %25ini deyenlerden fazla olduundan zellikle kk memurlarn
byk hakszla uradklarn ve verginin iadesinin birok Yahudi ailenin evine nee
katacan yazd.18 Bu tartmalar devam ederken Varlk Vergisinden madur olan
mkelleflerin mallarn mahkeme karar ile geri almaya altklar ve bu amala bir avukatlk
irketi kurduklar haberi basnda yer ald.19 Varlk Vergisi konusunda olumlu yaklam olan
bir dier gazeteci ad 6-7 Eyll 1955 Olaylar srasnda gndeme gelecek olan Hrriyet yazar
Hikmet Bildi. Bil stnunda bir gayri mslim tezghtardan dinledii hazin bir hikyeyi yle
aktard:20
Benim Taksimde 50000 Liralk modern bir madeni eya fabrikam vard. Buna 60000 Lira Varlk Vergisi
koydular. dememe imkn yoktu. Bir ay msaade edin, malm deeri fiyatna sataym, vergimi demeye
alaym dedim. Olmaz dediler ve fabrikam hara mezat 15000 Liraya sattlar. Borlu kalmtm. Beni de
Akaleye srdler sonra dndk. Deil fabrikam evde stne yatacak bir minderim bile kalmamt. Yam da
ileriydi. Btn bir mr mahsulu olan fabrikam yeniden kuramazdm. Bu dkkna aresiz tezghtar diye girdim.
Haydi hepsi geti diyelim, ya dn evime gelen, benden Varlk Vergisi senesinin kazan vergisini istediler dersem
inanr msnz? Her eyimi siz sattnz, neyim kald ki kazancm istiyorsunuz, dedim. Memur ne yapabilirdi ki?,
bana,
-

Bak, dedi, gzme ortada bir krk sandalya iliiyor. Bu haciz kanunun dnda kalr. Yani haczedip
satabiliriz. Aadaki kirac madam ar, bunu kendisine bir liraya satm olalm. Parasn Madama sen
verirsin, bari i yapm oluruuz, formalite de dolar.

15

Avram Leyon, DP den beklediklerimiz, alom, 29 Haziran 1950.

Varlk Vergisinin hesab soruldu, Milliyet, 4 Temmuz 1950 / S. Tekeliolu tehdit edilmi, Son Telgraf, 4
Temmuz 1950.
17
Ali Naci Karacan, Varlk Vergisi hatas tamir edilmelidir, Milliyet, 5 Temmuz 1950.
18
Avram Leyon, Varlk Vergisi iade edilebilir mi?, alom, 6 Temmuz 1950.
19
Varlk Vergisi mkllefleri mallarn mahkeme karar ile istirdada urayorlar,Yeni stanbul, 14 Temmuz
1950.
16

RIFAT N. BAL
yle yaptk, krk sandalyeyi de gya sattk.

ve bu feci hikyeye bir kelime dahi eklemeyeceim. Sadece bizi bir hukuk devleti olmaktan
uzaklatran, dnyaya rezil eden ve bunun gibi benden sonraki nesillere de bu hikyeleri
dinletmee sebep olanlara Allahtan bulun e mi? diyeceim yorumuyla yazsna son verdi.
Varlk Vergisi tartmasnn gndemde yer etmesi zerine CHP milletvekili smail Habib
Sevk 1943 ylnn Mart aynda Parti Meclisinde yapt konumasnda vergiyi eletirdiini
ve parti milletvekilleri tarafndan uzun uzun alklandn belirtti.21 Bu tartmalardan cesaret
alan Yahudi Cemaati avukatlarndan Kemal Levent TBMMne verdii dilekeyle Varlk
Vergisi hakszlnn dzeltilmesini ve verginin iadesini talep etti.22 1951 ylnn Mart aynda
basnda Seyhan bamsz milletvekili Sinan Tekeliolunun Varlk Vergisinin mkelleflere
iadesi hakknda bir yasa teklifi hazrlad ve buna dnemin aznlk milletvekilleri Salamon
Adato, Ahilya Moshos, Vahram Andrenin destek verecekleri haberinin yer almas zerine
adlar geen milletvekilleri bu haberi tekzip etti.23

Varlk Vergisi Facias kitabnn yaymlanmas

1951 ylnn Mays aynda 1942-43 yllarnda stanbul Defterdar olarak grev yapan Faik
kte anlarn Varlk Vergisi Facias balyla yaymland ve basnda byk yanklar yaratt.
Kitabn ksa bir zeti nce Son Saat gazetesinde yaymland.24 Kitab yaymlayan Nebiolu
Yaynevi nszde 1951 ylnda kamuoyuna hkim olan havay yle zetledi: muhtelif
evrelerde hkim olan kanaata gre artk Varlk Vergisi tarihe mal olmal ve unutulmaldr:
yaralar tazelememek iin tekrar konuulmamal, bu hususta bir ey yazlmamaldr.25
Anlarn yaymlanmasndan sonra ilk tepki En Son Dakika yazar Yekta Ragp nenden
geldi. nen, Faik ktenin davrannn doru olmadn, kendisinin de dnemin icraatndan
sorumlu olduunu, bakalarn sulama yerine o tarihte grevinden istifa etmesi gerektiini

20

Hikmet Bil, Allahtan bulun e mi?, Hrriyet, 16 Austos 1950.

smail Habib Sevk, Varlk vergisinin mnakaas vesilesile, Cumhuriyet, 1 Aralk 1950.
22
Varlk Vergisi Facias hakknda, TBMMne verilen dileke metni, alom, 7 ve 14 Aralk 1950.
23
Varlk Vergisi geri isteniyor, Vatan, 28 Mart 1951 / Varlk Vergisi iade edilecek mi?, Hergn, 23 Mays
1951.
24
Son Saat, 16-22 Mays 1951.
25
Faik kte, Varlk Vergisi Facias, Nebiolu Yaynevi, stanbul, [1951], s. 9.
21

RIFAT N. BAL

yazd.26 evket Rado ise kitaptaki bilgilerin ancak dedikodu merakllarn ilgilendireceini
yazp u yorumda bulunuyordu:27
Memleketimizin itibarna esasen zarar vermi olan Varlk vergisinin, aradan yllar getikten sonra tekrar gnn
mevzuu yaplmas itibarmzn bir kere daha krlmasna sebep olmutur. Bu kitap yabanc dillere evrilecek ve
aleyhimizdeki iddetli neriyatn yeniden balamasna sebep olacaktr. Bunun memleketimizde de bir facia olarak
kabul edilmi olmas tekrar edilmemesinin teminatdr.
Bu itiraf kitabnn niin yazld da pek anlalamamaktadr. Adaletsiz olduu aka bilinen byle bir vergiyi
adaletsiz olduunu bile bile tatbik eden herkes, sadece istifa etmedii iin kendisine den asl vazifeyi yapmam
saylr. Eer kanun fikri ortaya atld zaman buna taraftar olmayan Maliye Vekili, taraftar olmadn syledii
halde bunu tatbika memur edilen stanbul Defterdar birka milletvekili, birka maliye mfettii ak ak istifa
edeceklerini ihsas etselerdi bu adaletsiz vergi yrrle giremezdi.

Son Posta yazar Selim Ragp Emee gre verginin uygulanmas srasnda vatandalarn
mslim, gayri mslim, Dnme snflarna ayrldklarnn itiraf edilmesi toplumda en az
Varlk Vergisi kadar ar bir yara amt. Bu kitabn yaynlanmasyla Trkiye Cumhuriyeti
toplumu bulandrmak isteyen bir manevra ile kar karya idi.28 Zaman gazetesi Faik kteyi
vatandalar birbirine ekitirmekle grevlendirilmekle, vatan hissi sahibi olmamakla
sulad,29 devlet srlarn ifa etmekten tr savcla ihbar etti.30 Ercmend Ekrem Taluya
gre zerinden zaman gemi ac bir olay tekrar tazelendirmek kamuoyuna hizmet deil
bilkis zarard. Kitap toplumun muhtelif unsurlar arasnda kapanan yaralar detiinden
ahenk bozucu bir yaynd. Faik ktenin grevi srasnda yapt hatann affedilecek bir yan
yoktu. Bu kitab yaymlamakla da ayn hatay tekrarlamt.31 Kitabn yabanc elilikler
tarafnda toplu miktarda satn alndna dikkati eken gazeteci Nusret Safa Cokun, Faik
ktenin kapanm bir konuyu tekrar deerek gayri mslim vatandalar mslman
vatandalar aleyhine tahrik ettiini yazd. Cokuna gre stanbulda aznlk semenlerin
saysnn nemli olmas nedeniyle kitabn amac glenen CHPnin prestijinin sarslmasyd.32

26

Yekta Ragp nen, Varlk vergisi facias, En Son Dakika, 18 Mays 1951.
evket Rado, Bir itiraf dolaysyle, Akam, 18 Mays 1951.
28
Selim Ragp Eme, Varlk Vergisi facias mnasebetile.., Son Posta, 19 Mays 1951.
29
Ekrem zden, Hangi yzle, Zaman Akam Postas, 20 Mays 1951.
30
Savcln dikkat nazarna, Zaman Akam Postas, 20 Mays 1951.
31
Ercmend E.Talu, Bir facia mnasebetile, Son Posta, 20 Mays 1951.
32
Nusret Safa Cokun, Varlk vergisi facias kitabnn neri iktidarn taktiidir, Zaman Akam Postas, 21
Mays 1951.
27

RIFAT N. BAL

Adalar Genlik Kulb Bakan Ahmet Arif Meri, Faik kteye ar ve hakaretamiz bir
slpla saldrd. Meri Trkiyenin z evltlarnn yz yllardan beri kan vergisi, mal
vergisi vermi her hususda perian olduklarn ve hibir zaman azlarn amadklarn, buna
karlk Trkiyenin ayakta durabilmesi iin yardmda bulunan baz varlkl efendilerin
verdikleri be kuru dolaysyle Varlk Vergisini dedikleri gnden bu yana sylenip
durduklarn yazd. Arif Meri, Trkiyenin efendisi kyl olduuna gre hep yle kalmas
gerektiini, artk stanbulda sefahat, Anadoluda sefalet olamayacan yazd. Faik kteyi
Varlk Vergisi kanununun srlarn alaka pazara karmakla sulad. kteye sen bu
memleketin ocuklar gibi dnmyor ve bu vatan bizler gibi sevmiyorsun sulamasnda
bulundu ve ayet damarlarndaki kan da bizim kandan bulunsayd bu Varlk Vergisi eserini
yazmaz ve bylece alaklamaz ve has Trkln karsna da byle iren ve hain sfatnla
kmazdn diyerek kitabna son verdi.33 Cumhuriyet yazar Doan Nadi ise tepkisini yle
dile getiriyordu:34
Mehur Varlk Vergisi srasnda stanbulda defterdar olarak bulunan Faik bilmem ne-Bey Varlk Vergisi
Facias diye bir kitap karm. Bir defa ne hakla? Bu faciann barollerinden bigrini oynad iin mi? Yoksa
Naslsa bu rol oynadm, affedersiniz mi demek istiyor? Hepsi sama. Evvela bu bir facia deil, bir milli ayp,
bir milli rezalettir. Bu kirli iin banda bulanan smet nn, kr Saraolu, Fuad Aral ve eserin mellifi
Faik bilmem ne-Bey gibi adamlar hyaneti vataniye crmile mahkemeye verilmelidirler. Btn bir dnyaya
kar Trkiyeyi yerin dibine geirdiler. Byle basit bir kitap bu muazzam kepazeliin kefareti olamaz. Bir para
akll insanlar iseler sussunlar. Meclise girmek, eser neretmek yle dursun, hatta sokakta bile vatanda
huzuruna kmaktan ekinsinler!

Eski Maliye Mstear Esad Tekeliye gre kitabn yaymlanma nedeni

Faik ktenin

ihtirasyd. Tekeliye gre yurtdnda yaayan eski Trk vatanda aznlklarn Trkiye
aleyhine gerekletirdikleri eylemlerde kitab kullanacaklard. Onlara yeni bir saldr frsat ve
imkn verecek ve yabanc dillere evrilmesi ihtimali olan bu kitap bir iftihar vesilesi
deildi.35 Akama gre yeniden alevlenen bu Varlk Vergisi meselesinin ortaya atlmasyla
bir kl olarak Trk milletinin ve Trk idaresinin prestiji tehlikedeydi ve konunun
sndrlmesi gerekiyordu.36

33

Ahmet Arif Meri, Varlk Vergisinin Satlm Kahraman Faik kteye ak mektup, Rait Btn Matbaas,
stanbul 1951.
34
Doan Nadi, Odanzda Oturun!, Cumhuriyet, 17 Mays 1951.
35
Esad Tekelinin cevab, Ulus, 24 Mays 1951.
36
Y.T., Bir facia dolaysile, Akam, 26 Mays 1951.
8

RIFAT N. BAL

Faik ktenin Cevab

Faik kte Vatan ve Son Posta gazetelerine yollad mektuplarda ahsna ynelik eletirileri
yle zetledi :
a) Varlk Vergisi kt bir hdiseydi, gemite kaldndan, tekrar ortaya atmann bir
yarar yoktu,
b) baz devlet srlar aklandndan kitabn yaynlanmas doru deildi,
c) vergiyi uygulayanlar arasnda kendisi de yer aldna gre neden o tarihte grevinden
ekilmemiti? Gemite kendisinin yaptklarn niye bugn eletirmekteydi?
Faik kte zetledii bu eletirilere u cevaplar verdi:
a) Varlk Vergisi unutulmamt. Olay sadece zamanla kabuk balamt. Bu tr yaralar ancak
stleri alarak ve deilerek tedavi edilebilirdi. Gemiteki hatalarn tekrarlanmamas iin bu
tr olaylarn stlerini rtmeye kimsenin hakk yoktu;
b) devlet srlarnn akland iddias geerli deildi zira vergi alen bir olayd. Dahas
yabanc eliliklerinin Trkiyede yerleik yabanc uyruklulara tatbik edilen Varlk Vergisi
hakknda verdikleri yzlerce nota devlet arivlerinde mevcuttu. Unutmak istediimiz bu
olaydan dnyann bihaber olduunu zannetmek hatalyd;
c) Varlk Vergisi uygulamas srasnda neden istifa etmedii konusunda eletiri getirenler
ksmen haklyd. Gen brokratlar inanmadklar bir davaya srklenmemeliydiler;
d) anlarnn yaymlanmasndan sonra Varlk Vergisinin adnn bile sarf edilmesine tahamml
edemeyen gazeteciler 1942-1943 yllarnda gazetelerinin balarndayd. Hacizler, satlar ve
srgnler gzlerinin nnde yaplmt. Bu gazeteciler o yllarda uygulamay ayet
onaylamyorsalard sessiz kalarak grevlerini yerine getirmemilerdi. kte bu gazetecilere
neden kalemlerini krp mesleklerini terk etmediklerini sordu. ahsn aklama arzusunda
olduu iddiasnn yanl olduunu, yapmak istediinin zerinde ince bir kabuk olan bu yarann
deilip temizlenmesi olduunu ekledi.37
Konu TBMMye de intikal etti. Varlk Vergisi srasnda yaplan yolsuzluklar konusunda
TBMMye szl nerge veren, daha sonra Varlk Vergisinin iadesi iin yasa teklifi hazrlayan
Seyhan bamsz milletvekili Sinan Tekeliolu bu kez tavr deitirerek Faik ktenin Trk

RIFAT N. BAL

milletini dnyaya ihbar ve ikyet edercesine yazd faciann byk kahramanlarndan biri
olduunu belirtti. Tekelioludan sonra sz alan 1942-43 yllarnda CHP stanbul l Tekilat
Reisi olan Suat Hayri rgpl, Varlk Vergisinin siyas ve mal tarihin hatalarndan biri
olduunu, ancak bir brokratn grevi srasnda vasf olduu srlar ifa ve tehir etmesini
zntyle karladn syledi.38
kr Saracolunun Tavr
Varlk Vergisi srasnda babakan olan kr Saracolu grne bavuran gazetecilere eser
benimdir, o kadar benimdir ki, bugn ayn mevkiide ayn mal artlarla karlarsam, bu
kanunun tecrbelerinden edindiimiz dersleri de gz nnde tutarak bir yenisini yapmakta
tereddt etmem cevabn verdi. ktenin kitabn henz okumadn, okuduktan sonra da
cevap vereceini bildirdi.39 Bu demeten sonra Hergn bayazar Mehmet Faruk Grtunca
kr Saracolunu ateli bir ekilde savundu. Demecin mert ve hayal adamlarn cevab
olduunu belirtti ve yle yazd:40
Varlk facias adyla kan facia kitab, eski babakan hrpalamaktr. 1941 de biz de, silh altndaydk. Biz de,
vatan hizmetinde bulunduumuz halde, geride kapayp braktmz iki lokma ekmek tezghmz iin yzlerce lira
varlk vergisi verdik. Yani, Hadmkynn Bahayi siperlerinde, koruganlarnda canmz vermek iin nbet
beklerken, 5 liraya kan ekerle bir yandaki ocuumuzun gdasndan keserek, oluumuzun ekmeinden
arttrarak kapanan messesemizin varlk vergisini verdiimiz halde: Yurt iin can da, mal da feda! diyen
Atalarmzn fedakrlndan ayrlmadk. Btn Trk millet ayrlmad. Ses karanlar kimler oldu? Onu burada
aklamyacaz, yalnz u var ki, varlk vergisi iin para verenler, evleri, apartmanlar iin sat yapanlar bir ok
muvazaada bulunmu ve bugn ou, belki, hepsi sat yaptklar o yerleri tekrar ellerine geirmilerdir.
Anadolu stikll savanda, Trk halk varn, younu vermiti. Tek kans olan, tek kzn angaryadan
kurtaramamt. Onlarn sesi neden kmyor?
Bu memlekette kapitlsyonlarn kurulmasn zleyenler, Trk tebeasndan olduklar halde, yabanc devletlerin
mdahalesini nasl rica edebilirler?
Ettiler. Yzleri bile kzarmad. imdi de baz soysuzlar bu hain kitab gstererek Trk vatandalarna:
-Bunlarn cn alacaz! Diyecek kadar kstahlkta da bulunuyorlar.
O 1941deki vatan bir Alman (hayat sahas) olmaktan kurtarmak iin Meri boylarnda, Karadenizde, Egede
bekliyen orduyu beslemek lzmd. Halbuki 1941 knda ordunun hayvann yaatacak gnlk otu bile yoktu. Her

37

Eski defterdar Faik kte ben hata ettim diyor,Vatan, 26 Mays 1951 / Yine o faciaya dair, Son Posta 26
Mays 1951. Bu mektup 1952 ylnda bir daha yaymland: Faik kte, Vur fakat dinle!, Hizmet, 4 Temmuz
1952.
38
Eski Defterdarn kitab, Cumhuriyet, 28 Haziran 1951.
39
Varlk Vergisi, Son Saat, 22 Mays 1951.
40
M.Faruk Grtunca, Saracolunun cevab, Hergn, 22 Mays 1951.
10

RIFAT N. BAL
gn, topu katanalar, karargh atlar kat kspe yemekten birer birer lyorlard. Sknt son haddini bulmutu ve
karaborsa zenginleri en mkellef bir surette mr srmekteydiler.
(Varlk vergisi)nin mnas, milletin memleket mdafaasna toptan bir katl idi. Yllarca, orduya girmiyerek,
vergi vermiyerek refahn, aile topluluu zevkinin en yksek mertebesine kanlar, asrlardr cann, maln veren
z milletler bir hizaya gelince feryad bastlar. Hl da bu feryadn akislerini duyurmak istiyorlar.
Hatalar olmad m? Oldu. Fakat, bugn mesuduz. O kara gnlerden kurtulduk. Kaybedenler, daha ok
kazanmann yolunu buldular. Akalede 20 kii lm! O yirmi kii lrken yalnz Balkl civarnda asker
hastahaneden her gn Anadolulu anann ka yavrusunun krmz bayraa sarlarak Kazleme mezarlna
gmldn gren gzler ne kayplara ahit oldular. Anadolunun, cierpareleri iin sesi kt m?

kr Saracolu ilk demecinden bir gn sonra yle konuacakt: 41

Varlk Vergisi benim beendiim ilerimden biridir. O zaman iinde bulunduumuz artlar yani seferber edilen
ordunun masraflarn karlamak, darlk iinde den hazineyi takviye etmek icap ediyordu. Bunun iin iki yol
vard. Birisi fakir kylnn bo ambarna yeniden el uzatmak, aar vergisini yeniden diriltmek, dieri de bu
vatann nimetlerinden istifade etmi olan zenginlerimizin varlklarna mracaat etmek idi. Biz ikinciyi tercih ettik.
O zaman iktisad, mal ihtiyalara cevap vereceini mit ettiimiz tedbirleri ihtiva eden Varlk Vergisi
Kanununu Meclisten geirdik. Bu kanun kendisine balanan mitleri tahakkuk ettirdi ve Hazineye bugnk
kymetten 600-700 milyon lira temin etti ve iinde bulunduumuz para darln da bertaraf etti. Bu kanun iyi bir
kanundur. htiyalara cevap vermitir. Yalnz tatbikat esnasnda baz soysuzlarn bir takm suistimaller yapm
olmas bu kanunun kymetini drmez. Trkiyedeki varln byk bir ksm stanbulda toplanr. stanbulda
toplanan bu varln yine mhim ksm yabanc ve aznlklarn elindedir. Bu bakmdan varlktan vergi alndna
gre yabanc ve aznlklardan daha ok para alnmtr. Ksaca unu syliyeyim ki Varlk Vergisi Kanunu ile mal
ve iktisad bir buhranla kar karya olan memlekete hizmet ettiime kaniim. Bu kanuna hi kimse sahip
kmyormu. yle ise Varlk Vergisi Kanununa Saracolu sahip kyor ve diyor ki: Varlk Vergisi Kanununu
bu memlekete getiren benim. Bunun savab da gnah da benim boynuma olsun.

Saracolunun bu demeci zerine 1943 ylnda Tasviri Efkr gazetesi adna vergilerini
demeyen mkelleflerle birlikte Akaleye giden Feridun Kandemir42, kr Saracoluna
hitaben uzun bir cevap yaymlad. Kandemir devletin paray tahsil etme asndan daha
meden ve makul are ve imknlar kullanacana bu tr zorba ve zulm yollarn
41

Sadettin Ik, Varlk Vergisi ve kr Saracolu, Son Telgraf, 23 Mays 1951.

Kandemir Varlk Vergisini demeyen mkelleflerle birlikte Akaleye yapt yolculuu ve oradaki yaam
Tasviri Efkr gazetesinde yaz dizisi olarak yaymland. (28 Ocak-8 ubat 1943). Daha sonra yaz dizisi yarda
kesildi. Bunun nedenini yllar sonra aklad. Yaz dizisinin kesilmesinin nedeni Kandemirin yazsnda kurt
sesleri, kurt izleri ve dondurucu bir souk var gibi cmleler kullanm olmasndan tr mahkmlarn btn
dnyaya mazlum bir vaziyette gsterilmeleri zerine kr Saracolunun Kandemirin Akaleden derhal
uzaklatrlmas talebiydi. Ayn yln Austos aynda Saracolu ile karlaan Kandemir kendisine Akalenin
koullarn ve Saracolunun hocas olan Gad Frankoya tahakkuk ettirilen ve 375.000.- lira vergi tahakkukunun
42

11

RIFAT N. BAL

kullanmasnn affedilemez olduunu belirtti. Akaleye gnderilen kiilerin hibir delil

bulunmadan lmden de beter azap ve ikenceye mahkm edildiklerini belirtti. Kandemir
Saracolunun eski hocas hukuk doktoru Milasl Gad Frankonun durumunu, Akaleye
gnderilen aznlklarn Saracoluna syledikleri Devlet insandan mevcut olan her eyini
hatta cann isteyebilir, ama elinde hazr bulunmayan bir eyi nasl ister? szlerini, bu
insanlarn karda kyamette, bizzat Saracolunun emriyle, Nuh nebiden kalma ksz,
kalorifersiz, camlar krk buz gibi vagonlaryla bir hayvan srs halinde Akaleye sevk
edildiklerini hatrlatt. Kandemir, btn bunlar bilmesine imkn olmayan, verginin tatbikatna
da bizzat katlan Saracolunun o benimdir ve bugn de bir yenisini yapmakta tereddt
etmem szlerini nasl sarf edebildiini sordu ve Saracolu iin alnacak dersin susup
konumadan oturmak ve kendisini unutturmak olduunu yazd.43
1951 yl Belediye Seimleri
1951 ylnda, stanbul belediye seimlerinin propaganda almalar srasnda Varlk Vergisi
tekrar gndeme geldi. CHPnin stanbul adaylarndan Dr. Ltfi Krdar seim konumasnda
yle konutu:44
Daima bir ihtill unsuru olduumu seimlerde gsterdiim anlayla varlk vergisi zamannda da vatandalarn
lehine sarfettiim gayretle ispat ettim. Seim mnasebetiyle muarzlarmz varlk vergisini istismar ederek
aleyhimize ve ahsma iddetle taarruz ediyorlar. Bu propaganda yolu. Bu propaganda yolu ok hataldr. ()
Varlk vergisindeki hata ve sevablarda Demokrat Parti ile mterekiz. nk: Bu kanun 1942 de kt. Partiler ise
1945 de ayrld. Bugnk iktidar partisinde yer alan o zamanki milletvekilleri acaba o kanuna itiraz etmiler
miydi?
O zaman milletvekili olmadm iin kanuna itiraz salhiyetim yoktu. Bilirsiniz ki vergileri hkmet dnr,
kanunlar Byk Millet Meclisi karr. dareciler de tatbik eder. Kanunun tatbikindeki elemanlarn bir ou
bugn Demokrat Partisinin vekilleri, milletvekilleri ve ileri gelen ahsiyetleridir. Bunlar arasnda bile bu hususta
istikbali gren, komisyonlarda azalar daima itidale sevk iin uraan, merkezi cesaretle ikaz eden tek adam
nizane ahsm olmutur. Bu hususta istenmiyerek her ey ifa edilmitir. Pek menf bir fikirle nerolunan
kitabda vazifemi nasl yaptm aklanmtr. Komisyonlardaki mcadelelerimden baka Ankaraya giderek 500
liralk mkellefiyetlerin isabetsizliini izah ederek hkmetten bunlarn affn ben rica ettim. Bunlarn ou
Ermeni, Rum, Musevi olan 50 bini mtecaviz vatandalarn fakir fukarann iztrab ekmemesine sebeb oldum.
hakszln aktarmas zerine Kandemir Saracolunun durumu belki bir nebze idrak ettiini yazd. (Yakn
Tarihimiz, Trkpetrol Yaynlar, C.1, Say 6, 1962, s. 181-183).
43
Kandemirin cevab, Son Saat, 23 Mays 1951. Gad Frankonun biyografisi iin bkz. Rfat N. Bali, Devletin
Yahudileri ve teki Yahudi, letiim Yaynlar, stanbul, 2004, s. 109-160.
44
Partilerin ehrimizdeki seim toplantlar, Cumhuriyet, 6 Eyll 1951.
12

RIFAT N. BAL
Umum vergilerin bir nisbet dairesinde indirilmesine muvaffak oldum. Binaenaleyh varlk vergisindeki rolm
bana zaaf deil, kuvvet verir.

Vatan gazetesi stanbul Belediye seimleri vesilesiyle her partinin adaylaryla ilgili bir tahlil
yaptktan sonra olay bir de aznlklar asndan inceledi. Hukuk adan Trkiyede aznlk
mevcut olmadn, aznlklarn ilerinde glerinde ticaret erbab olduklarn yazd. CHPnin
Varlk Vergisi Kanunu ile ilgili sorumluluu konusunda Tek Parti dneminde btn
siyasetilerin CHP yesi olduklarn belirttikten sonra Dr. Ltfi Krdarn verginin
uygulanmas srasnda kahramanca mcadelesi vurgulanarak, oylarn CHP adaylar Ltfi
Krdar ve Necmettin Sadakta younlamas ve Varlk Vergisi aleyhinde yaplan haksz
sulamalara da kaplnmamas istendi.45
Leon Taranto Refik Bezmen Tartmas
1952 ylnda Varlk Vergisi bu sefer Mensucat Santral A.. eski ortaklarndan Leon
Tarantonun TBMMne yapt bavuruyla gndeme geldi. Leon Taranto bavurusunda
Yargtay Ticaret Dairesi Bakan Faiz Yrkolu, ayn daireden Kemal Kovac, Fazl
Sulubay ve Ali Ulvi ar ile eski stanbul Ticaret Mahkemesi Reisi ve Balkesir milletvekili
Mfit Erkuyumcu , Ticaret Mahkemesi yesi Hikmet Sancar, eski Yargtay Bakan Halil
zyrek ve eski Adalet Bakan Ali Rza Trelin grevlerini ktye kullanmalarndan dolay
Yce Divanda yarglanmalar ve Anayasann 161 inci maddesine gre mal beyanna tbi
tutulmalarn istedi. Leon Taranto bavurusunda Varlk Vergisinin uyguland yllarda drt
milyon liralk maln bu ahslar tarafndan 400.000 liraya satn alndn belirtti.46 Eski
Adalet Bakan Ali Rza Trel ve Balkesir milletvekili Mfid Erkuyumcu bu iddialar tekzip
ettiler ve olayn Leon Tarantonun tarh edilen Varlk Vergisini deyebilmek iin Mensucat
Santral A..deki hisselerini Dnme kkenli orta Refik Bezmene satmas ve daha sonra
gabin iddias ile bu satn fesh edilmesi talebine dayandn belirttiler. Mfid Erkuyumcu
Tarantonun at davann reddedildiini ve Yargtayn da karar onayladn belirtti.47 Trk
hukuk tarihine Taranto-Bezmen davas olarak geen bu dava hakknda taraflar grlerini

45

stanbulda kime rey vermeli?, Vatan, 11 Eyll 1951.

Garip bir idda, Son Telgraf, 18 Ocak 1952, Divan Ali Kurulmas teklifi,Yeni Sabah, 18 Ocak 1952.
47
Ali Rza Trel Leon Tarantoyu dava ediyor, Son Telgraf, 22 Ocak 1952.
46

13

RIFAT N. BAL

iki risaleyle kamuoyuna aktaracaklard.48 slmc Hradam gazetesinde yazan Cevat Rfat
Atilhan bu olay Yahudi mlkmzn temeline saldrmtr bal ile manetten haber
yapt.49
Ayn yl Hizmet gazetesi CHPni ar bir dille eletirmek iin Varlk Vergisi meselesini tekrar
gndeme getirdi. Hizmet Varlk Vergisi bir devlet gangsterliidir balyla balatt yayn
kampanyas sonucunda

50

Varlk Vergisi yznden servetlerini kaybeden gayri mslim

yurttalar gazeteye bavurup anlarn aktardlar.51

DP Tokat Milletveki Ahmet Grkann Sebep Olduu Tartma
1953 ylnda Varlk Vergisi bu sefer DP Tokat milletvekili Ahmet Grkan sayesinde gndeme
gelecekti. Grkann tahsil edilen Varlk Vergisinin iadesi konusunda Meclise bir kanun
tasars verecei haberi zerine alom

gazetesi bu yarann DP hkmeti tarafndan

kapatlacan umduunu yazd.52 Ahmet Grkann Varlk Vergisi Kanununun kabul edildii
tarihte Cumhurreisi, Bavekil ve vekil olanlarn genel seimlere katlma haklarna sahip
olmamalar iin bir yasa teklifi hazrlayaca haberinin basnda yer almas zerine Cumhuriyet
bayazar Nadir Nadi bylesi bir teklifin her trl demokratik ilkelere aykr olduunu, bir
vatandan temel haklar zerinde kstlama yaplamayacan yazd.53 Bu yazya verdii
cevapta Grkan ilk nce yle bir yasa tasars teklifi hazrlamadn belirtti. Daha sonra
devrimlerin en nemli zelliklerinin din ve mezhep fark gzetmeksizin tm vatandalar eit
olarak grmeleri olduunu, CHP devrinde ise bunun byle olmadnn en nemli rneinin
Varlk Vergisi Kanunu olduunu yazd. Bu vergi vesile edilerek srf gayri mslim olduklar
iin birok vatandan ocaklarnn sndrldn, Akaleye srdrldklerini ve orada
ldrldklerini ekledi.54

48

Leon N. Taranto Turarslan, Varlk Vergisi Faciasnn Neticelerinden Taranto-Bezmen Davas, Tan Matbaas,
stanbul 1951. Buna bir savunma olarak Refik Bezmen de u cevab yaynlad : Adalete Sayg Gsterelim.
Taranto-Bezmen Davas Mnasebetile Bay Leon Taranto Tarafndan karlan Brore Ksa Bir Cevaptr,
Cumhuriyet Matbaas, stanbul, 1952.
49
Yahudi mlkmzn temeline saldrmtr, Hradam, 25 Ocak 1952.
50
Varlk Vergisi Bir Devlet Gangsterliidir, Hizmet, 26 ve 27 Haziran 1952.
51
Varlk Vergisi Facias, Hizmet 1, 3 ,4 ve 5 Temmuz 1952.
52
El empreesto de Varlk Vergisi, alom, 19 Mays 1953.
53
Nadir Nadi, Tuhaf bir teklif, Cumhuriyet, 29 Kasm 1953.
54
Bir cevab, Cumhuriyet, 16 Aralk 1953.
14

RIFAT N. BAL

Bu cevabn yaymlanmas zerine, alom bayazar yaynlad ak mektupta Grkana eer

Trk milleti 1954 seimlerinde bizi bir daha seerek B.M.M.ne mebus olarak gnderirse
1946 seimlerindeki facialarn ve Varlk Vergisi msebbiplerinin her trl siyas haklarnn
alnmas iin muhtelif tekliflerde bulunacam dediini hatrlatarak bunu neden 1954
milletvekili seimlerinden sonraya braktn ve hemen yapmadn sordu. Verginin bir
ksmnn hemen iadesinden btenin sarslmayacan,

hkmetin de bu konuda destek

olacan umduunu yazd.55 Avram Leyonun Ahmet Grkana yazd ak mektup Dnya,
Zaman, Son Telgraf, Ermeni basnndan Jamanak ve Marmara, Rum basnndan
Apoyevmatini gazetelerinde iktibas edildi. Ancak bu yaz bir polemie yol aacakt. Hrseste
yazan Turhan Erker bu yazya atfta bulunarak Yahudi asll vatandalarn Varlk Vergisinin
iadesini talep ettiklerini hayret, dehet, ibret ve nefretle rendiini belirtti. Dnyann her
yannda her devletten birok eyler istendiini ancak verdii vergiyi geri isteyen vatanda
denen kstahlarn ancak Trkiyede yaadklarn belirtti. Bu vergiyi geri isteyenlerin, Trk
milleti yzyllar boyunca savarken yan gelip oturarak servet sahibi olan kiiler olduklarn
ve Akalede altklar iki ayn hesabn sorduklarn belirtti. Yazar Yahudilerin Tokat
milletvekili Ahmet Grkan siyasi mevta haline getirdiklerinin hi farknda olmadklarn,
kannda bir damla Trklk olan hi kimsenin Ahmet Grkana gelecek yedi nesil boyunca
tek oy vermeyeceini ekledi. Yahudi vatandalarn ok isterlerse Ahmet Grkan da
beraberlerinde

alp

sraile

gidebilecekleri,

onu

srailde

ebedi

Cumhurbakan

yapabileceklerini ve ayet Trkiyeyi terk ederlerse kendilerine sadece dedikleri Varlk

Vergisinin iadesine deil, ayrca stne para verilmesine de tek kiinin itiraz etmeyeceini
yazd.56 alom bayazar Avram Leyon cevabnda yazarn Yahudileri Trkiyeden kovma
kstahlnda bulunduunu, nice ailenin Varlk Vergisi yznden perian olduunu, kendisi
atalcada alrken Turhan Ekerin belki otel salonlarnda ampanya itiini hatrlatt.57
Bu polemik devam ettii srada Yeni Sabah bir bayazsnda Trkiyenin Varlk Vergisi,
maden ocaklarnn tasarruf ve iletme haklarnn iptalleri, ormanlara sahip olanlarn
mlkiyetlerine son verilmesi, yabanc irketlere el koyulmas, Hilfetin ilgas ile tm hanedan
varislerinin mallarna el konulmas trnden hukuk d uygulamalarnn bir hukuk devleti

55

Avram Leyon, Tokat mebusu sayn Ahmet Grkandan bir rica, alom, 24 Aralk 1953.
Turhan Erker, Doru Filistine, Hrses, 28 Aralk 1953.
57
Avram Leyon, Hrses gazetesine zaruri bir cevap, alom, 7 Ocak 1954.
56

15

RIFAT N. BAL

ilkelerine smadn hatrlatt ve gemiteki bu kt rneklerin gelecei aydnlatmasn

diledi.58

1954 yl Milletvekili Genel Seimleri

Varlk Vergisi 1954 ylnda da gndeme gelecekti. Yahudi gazeteci Robert Bally yazsnda
Cumhurbakan Cell Bayarn Amerika Birleik Devletlerine yapt gezinin dnnde
Varlk Vergisi meselesini bir daha ele alp bu yaray mantki ve dil bir ekilde
sonulandrmasn diliyordu.59 1954 ylnda milletvekili aday listeleri yaymlandnda Yahudi
toplumunu temsilen CHPden Munis Tekinalp, DPden Hanri Soryano, CMPden de Cemil
Berahann milletvekili adaylar olduklar grld.60 Seim ncesinde Tekinalp ile yaplan bir
mlakatta Varlk Vergisi konusunda dnceleri ve milletvekili seildii takdirde bu yarann
tamiri iin urap uramayaca soruldu. Tekinalp verginin elim bir hdise olduunu,
seildii takdirde elinden geleni yapacan belirtti.61 Tekinalpn CHPden adayl
konusunda yaz yazan La Vera Luz gazetesi Tekinalpn Yahudi olduunu sylemekten
znt duyan bir kii olduunu, Yahudi rk ile hibir balants olmamas iin Moiz Kohen
olan adn Tekinalpa deitirdiini yazd. Trkiye Yahudilerinin temsilcisi olarak milletvekili
aday olmadn beyan eden Tekinalpn Yahudi cemaatinin karlarn nasl temsil edeceini
ve koruyacan sordu. Trkiye Yahudilerinin ans hl taze olan Varlk Vergisi nedeniyle
CHPye kar hibir sempati duymadklarn belirtti ve okurlarn DPye oy vermeye davet
etti.62 Seim kampanyas srasnda CHP stanbul adaylarndan Ekrem zden konumasnda
tm vatandalar eit haklara bal insanlar olarak grdklerini ve mezhep ve din fark kabul
etmediklerini syledi.63 Bedii Faik radyoda yapt konumada Varlk Vergisinin bir hata ve
anti demokratik uygulama olduunu belirtti. Bedii Faikin bu konumas zerine La Luz de
Turkiya gazetesi Tekinalpn alomda yaymlanan mlkatna atfta bulunarak CHPnin
Varlk Vergisi hakszln dzeltmek iin imdiye kadar ne beklediini sordu.64 1954

58

Hukuk devleti kurmak ihtiyac, Yeni Sabah, 27 Aralk 1953.

Robert Bally, El viaje de su ekselensia Celal Bayar por las Amerikas, La Luz de Turkiya, 10 ubat 1954.
60
CHP adaylar,Cumhuriyet, 12 Nisan 1954 / DP adaylar, Cumhuriyet, 13 Nisan 1954, La Vera Luz, 22
Nisan 1954.
61
CHP stanbul aday Munis Tekinalp ile bir mlakat, alom, 15 Nisan 1954.
62
lyazer Menda, La kampanya elektoral, La Vera Luz, 22 Nisan 1954.
63
CHP dn 10 siyasi toplant yapt,Cumhuriyet, 24 Nisan 1954.
64
Robert Bally, Hermanos ! Todos a votar, La Luz de Turkiya, 28 Nisan 1954.
59

16

RIFAT N. BAL

seimleri DPnin zaferi ile sonuland ve Tek Parti dneminde uzun yllar cemaat bakanl
yapan Hanri Soryano DPden stanbul milletvekili seildi.65
1954 ylnda Varlk Vergisinin gndeme gelmesine vesile olan bir dier neden bir gazete
haberiydi. Bir Alman mahkemesinin Hitler dneminde Alman Yahudilerinin mal ve
mlklerini bask altnda sattklarndan bu satlarn gayri kanuni olduklarna karar verdiini
bildiren bir haber zerine La Vera Luz gazetesi hkmetin bu karar rnek alp Yahudilerin
Varlk Vergisi dneminde sattklar gayri menkullerin sat fiyatlarnn o dnemdeki ayn
gayri menkullarn normal sat fiyatlaryla karlatrlp yaplan hakszlklar gidermesini
istedi. La Vera Luz Varlk Vergisinden muzdarip olan herkesin tazmin edilemeyeceini idrak
ettiini ancak Varlk Vergisini deyebilmek iin gayri menkullerini satmak zorunda kalan
vatandalarn uradklar zararn, gayri menkullerin u andaki sahiplerine zarar vermeden
tazmin edilmesini istedi. Bayazar satrlarn Tanr akna! DP ve Adnan Menderes hkmeti
bu konuya acil mdahale etsin yakaryla bitirdi.66

1957 Yl Genel Seimleri

Bu seimlerde Yahudi toplumunu temsilen CMPden Dr. zak Taranto, HPden Dr. S.
Becerano, DPden zak Altabef ve Yusuf Salman, CHPden avukat Erol Dilek aday
gsterilecekti.67 Seim konumalar srasnda DP aday Yusuf Salman yle konuacakt: 68
CHP devrinde ekalliyet olarak korku iinde yayorduk. Sonumuzun ne olacan bilmiyorduk. Varlk Vergisi
kardlar. Malmz mlkmz alarak bizleri Akaleye srdler. niversite mezunu ocuklarmz asker
oluyordu. Biz bu vatanda domam gibi herkese silh bize krek veriyorlard. 20 kura ekalliyeti silh altna
aldlar. Btn Anadoluyu gezdirerek ite gvur taburlar diye bizi takdim ettiler. Ekalliyet bunlarn hepsini
unutmad. ok kr DP sayesinde btn vatandalk ve insan haklarna sahip olduk. lsek CHPye rey
vermeyeceiz.

CHP aday avukat Erol Dilek ise stanbul Kuledibinde yapt toplantda CHPyi u szlerle
savunacakt: DPliler modas geen Varlk Vergisi propagandasn tazelemeye alyorlar.
65

stanbulun setii yeni milletvekilleri bugn mazbatalarn alyorlar, Cumhuriyet, 6 Mays 1954.
Roberto Bally, Varlk Vergisi un egzemplo muy lojik, La Vera Luz, 15 Aralk 1954.
67
CHP stanbul ve Ankara adaylar, Cumhuriyet, 6 Ekim 1957.
68
Ekalliyetler in Muhalefet ve ktidar Birbirini tham Ediyor, Hrriyet, 12 Ekim 1957.
66

17

RIFAT N. BAL

Halbuki iin asl bambakadr. Bu verginin kanun teklifini yapanlar bugn birer DPlidir,
stanbulda onlarn iddia ettii adaletsiz tarh yapanlar da bugn DPlidir. Akaleye sevk
muamelesi yapanlarn banda ise bugn DP erknndan biri bulunmaktadr. Seim
propagandas srasnda zellikle gayri mslim semenlerin yaadklar semtlerde yaplan
konumalarda Varlk Vergisi konusunun tekrar gndeme gelmesi zerine Devlet Bakan Emin
Kalafat verginin sorumlularnn DP saflarnda yer aldklar iddiasna cevaben Tek Parti
dneminde Mill ef nn ve etrafndaki birka kiinin arzu ve iradeleri dnda herhangi bir
yasann karlamayacan hatrlatp CHP adaylarnn bu konuya hi deinmemelerinin en
aklc davran olacan belirtti.69 DPnin Kuledibinde dzenledii toplantda DP
adaylarndan Mithat Perin aznlklar meselesine deinerek gerek din, gerekse vicdan hrriyeti
bakmlarndan DP devrinde tam bir imkn salanm din, rk ve milliyet fark hibir zaman
dnlmemitir. Bu mevzuda btn vatandalarmza kar hesap vermeye vicdanlarmz
ak ve hazrdr eklinde konutu. DP stanbul milletvekili Rum asll Alexandros Hacopulos
ise Varlk Vergisinde zarar grenlere CHP iktidar krk para vermemitir. Ayrca 1941
senesinde 25-45 yalar arasndaki gayri mslimleri sren CHPni asla unutmadk. Bunlar
hatrlayarak CHPne rey vermeyiniz szleriyle CHPyi eletirdi.70 1957 seimlerini DP tekrar
kazanacak, Yusuf Salman ve zak Altabef stanbul milletvekili seileceklerdi.
1957 genel seimlerinden gnmze kadar uzanan yllarda Trkiye aralkl olarak bir muhtra
ve iki asker darbe yaayacakt: 27 Mays 1960 ihtilali, 12 Mart 1971 muhtras ve 12 Eyll
1980 ihtilali. Bu alkantl yllarda Varlk Vergisi bir daha ne gayri mslim yurttalar, ne de
siyasetiler tarafndan aza alnd. DPnin iktidar olduu on yl zarfnda Varlk Vergisinin
iade edileceine dair byk mitler besleyen aznlklar bu midin hi bir zaman
gereklemeyeceini, bu konunun DP tarafndan sadece CHPni eletirmek iin konu
edildiini idrak edeceklerdi. Varlk Vergisinin yeniden kamuoyunun ve basnn gndemini
igal etmesi iin 1992 yln beklemek gerekiyordu.

spanyada Yaayan Yahudilerin Osmanl mparatorluuna Glerinin 500. Yl

Kutlamalar ve Varlk Vergisi
500. Yl Vakfnn Kuruluu ve Varlk Vergisine Bak
69

Varlk Vergisi Faciasndan Sadece CHP daresi Mesuldr, Son Havadis, 13 Ekim 1957.

18

RIFAT N. BAL

1492 ylnda spanyadan kovulan Sefarad Yahudilerin Osmanl mparatorluuna g

etmelerinin 500. nc yldnmnn kutlamalar Trk Yahudi Cemaati ileri gelenlerinin 1989
ylnda kurduklar 500. Yl Vakf bnyesinde yrttkleri etkin bir i ve d tantm
faaaliyetleri erevesinde balad ve yldnm olan 1992 ylnda doruk noktasna ulat.
Vakfn kurulu senedinde belirtildii gibi ama ...Trk topran vatan seen Musevilere
kucak aan Trk milletinin insancl yaklamn en geni ekilde yurt iinde ve yurt dna
duyurmak ve Musevi yurttalarmzn kran ifadelerinin aklanmasna yardmc olmak idi.
Hal byle olunca bu tantmn bir yerde Trkiye Cumhuriyeti tarihinin dikenli ve pek de ho
olmayan taraflarn ayklamak suretiyle gerekleecei akt. Cumhuriyet tarihinin rtbas
edilemeyecek derecede kamuoyuna mal olan aznlk kart siyaset rnei Varlk Vergisi idi ve
bu konunun kutlamalar esnasnda gndeme getirilmesi tartmalara yol aacakt.
alom bayazarnn bir yazsnda,
Son senelerde yurdumuza gelen yabanc gazeteci ve bilim adamlar bizlerle grtklerinde mutlaka Trk
Yahudilerinin dile getirmekten kandklar Varlk Vergisi olay hakknda sorular yneltmilerdir. Bunun haksz
bir olay olduunu daima syledik. Ancak belirtmek isterim ki o gnn artlarnda yaplan bu yanllk
uygulanmasa idi ok daha uzun dnemde bu sermayenin el deitirmesi nemli lde kendiliinden oluacakt.
Nfusun yzde 0.5inden azn oluturan Mslman olmayan Trklerin ticaretin nemli bir blmn elde
tutmalar bugn halen dnlebilir miydi?

ifadesi kutlama etkinlikleri nedeniyle Trkiye Yahudileri konusunda haber yapan yabanc
gazetecilerin bu konuyu sorgulamalarna bir cevapt ve bu cevap bir yerde Varlk
Vergisini mazur grmekteydi.71 alomun bu bayazsna tek eletiri srailde yaayan Selim
Amadodan gelecekti. Amado bu satrlara yle itiraz ediyordu: 72
Demek onca, Varlk Vergisi, sermayenin el deitirmesi, aznlklarn ticaret hayatndaki yerlerinin azaltlmas
politikasdr. Saracolu hkmetinin hatas, acele etmesi, ii zamana doal gelimelere brakmam olmasdr.
Eer bir ifade hatas yoksa bizlerden bir arkadan bu yazdklar ok gcendiricidir. Gerekler bir btn ise,
Varlk Vergisi, bata Yahudiler olmak zere Trkiyede yaayan aznlklara, Avrupaya hkim olaca sanlan
Nazi Almanyas dorultusunda indirilen feci bir darbedir. Btn aydn Trklerin ifade ettii gibi bir faciadr
ve hata olmutur. Vergilerini demeyenlerin ta krmaya gnderilmesi, ailelerin sefil olmas neticesini
dourmutur. Geri Varlk Vergisi, Avrupa Yahudiliinin o gnlerde bana gelenlerin yannda ehven-i er

70

DP Din ve Irk Farkn Ortadan Kaldrmtr, Son Havadis, 17 Ekim 1957.

Silvyo Ovadya, Gerekler bir btndr, alom, 8 Ocak 1992, s. 1.
72
Selim Amado, Takdir ve znt, Haber, (Tel Aviv), 24 Ocak 1992.
71

19

RIFAT N. BAL
tekil eder. Fakat, servetleriyle birlikte gururlarndan, yaay standartlarndan, uurumdan dercesine kopan
insanlarn hatrasna hrmet, her Yahudiden beklenen bir davrantr

Do. Dr. etin Yetkinin Varlk Vergisi rk bir olaydr. Yahudi toplumundan baz kiilerle
konutuumuzda olaya bu kadar net bakmak istemediklerini grdm73 gzlemiyse gene
Selim Amado tarafndan Trkiyeli Yahudilerde gemiini unutmak istemek, sonraki
nesillere aktarmak istememek gibi sadece psikologlarn aklyabilecei kronik bir hastalk
satrlaryla eletiriliyordu.74
1992 ylnda Varlk Vergisi gndeme Rdvan Akarn tezini kitaplatrmasyla gelecekti. Akar
alom gazetesiyle yapt uzun syleide kendisine yneltilen Varlk Vergisi konusunun
ilenmesi, sizin Trkiye Cumhuriyeti tarihine bir katknz mdr? sorusuna yle cevap
verecekti:75
Ben bir katk olduuna inanyorum. Ancak bu katkda bulunmam istemeyenler olduunu da itiraf etmeliyim.
Bunlar iki ynlyd: Birinci kesim Trklerdi. Trklerden zellikle resm tarih anlay ile kendini snrlayanlard.
Onlar yle dnyorlard:
Bu tarih bir olaydr. Tarih bir olay olduuna gre neden bunu yeniden stp insanlar tedirgin ediyorsun?
yle bir tepki onlarca haklyd nk bak alar bu tip eylerin kendi saygnlyla karlatrlmasyd. Benim
de onlarla fazla bir derdim yoktu!
te yandan beni rahatsz eden ikinci bir evreden, aznlk evrelerinden gelen tepki oldu. Onlar da Varlk Vergisi
konusunun gndeme getirilmesinden rahatszlk duydular. rnein Musevi Cemaatinden bylesi bir tepki
aldm itiraf etmeliyim: Hele hele 1992de yani 500. Yl Kutlamalar erevesinde Trkiyenin dnyadaki
imajnn tazelenmesine ynelik bir takm giriimler gerekletirilirken, ayn yl ierisinde bir aratrmacnn, ok
yakn tarihte Musevilere ve dier aznlklara kar olumsuz bir uygulamay gndeme getirmi olmas bu
kutlamay yapanlar tarafndan biraz eletirel bir gzle baklyordu.

16 Temmuz 1992 Tarihli Heybeliada Toplants

500. Yl kutlama etkinlikleri erevesinde 16 Temmuz 1992 gn Heybeliadadaki smet
nn Evinde dzenlenen ve Prof. Dr. Stanford J. Shawun katld Trkiye ve Soykrm
konulu konferansta hazr bulunan Trk Yahudi Cemaati liderleri tahmin edilebilecei gibi
Varlk Vergisini nemsizletirmeye, sradanlatrmaya ve mazur gstermeye alacaklard.
73

Do. Dr. etin Yetkinle sylei, alom, 18 Mart 1992, s. 6.

Selim Amado, 500. yln faydas, Haber, (Tel Aviv), 3 Nisan 1992.
75
Rdvan Akar ve Varlk Vergisi, alom, 15 Nisan 1992, s. 5.
74

20

RIFAT N. BAL

Rdvan Akar aykr gr getirmesi amacyla toplantya davet eden alom bayazar ve
yayn koordinatr Silvyo Ovadya ve i haberler mdiresi Suzan N. Tarablus toplants
srasnda lzum hasl olduu takdirde kendisine biz sizi tanmyoruz eklinde
davranacaklarn ikaz ediyorlard. Bu toplantda smet nn bir iyilik fetii eklinde takdim
edildi. Buna bir dinleyicinin nn o kadar iyi insansa niye ilk seimlerde Yahudilerin youn
yerleim merkezi olan Balattan en dk oyu ald? eklindeki tepki gstermesi zerine 500.
Yl Vakf yesi Ylmaz Benadrete oy verenler en aa, en cahil tabaka idiler, ondan Ona oy
vermediler cevabn verecekti. Toplantda konuan 500. Yl Vakf Bakan Jak Kamhi, smet
nnnn teyzesini Giritten kurtardn belirtmesi zerine sz alan Rdvan Akar Jak
Kamhinin amcas da Akalede ld cevabn verdi. Bunun zerine Akar dinleyiciler
tarafndan ar bir dille provokatrlkle suland, toplanty bozmak iin ka para aldn?
trnden szl satamalarla kar karya kald.76 Bu tartmalar srasnda alom yneticileri
Rdvan Akar kendilerinin davet ettiklerini belirtmemeyi ve onu tanmazlktan gelmeyi tercih
ettiler.
31 Mart 1994 Tarihli Varlk Vergisi Paneli
Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfnn 31 Mart 1994 tarihinde dzenledii,
yneticiliini Do. Dr. Ayhan Aktarn yapt, Ylmaz Karakoyunlu, eski bakanlarndan
Hayrettin Erkmen, 500. Yl Vakf yesi Ylmaz Benadrete, Dimitri Karata ve Alexandra
Hanmn katldklar Varlk Vergisi panelinde Benadrete ve dinleyiciler arasnda bulunan
500. Yl Vakf Koordinatr Harry Ojalvonun konumalar gene Varlk Vergisini mazur
grmeye ve hakl temellere dayandn kantlamaya ynelikti. Ylmaz Benadreteye gre
dzenlenen bu tr paneller Trk aydnnn, Trk tarihisinin net ve objektif gr almas iin
yararl idi, ancak bir gzlemi ve ekincesi vard: Trk tarihileri ve aydnlar panik iinde
bir mea culpa karmak istiyorlar. Tarih asndan net realiteyi grmek gerekir, ancak tarihin
yorumu nemli bir olguydu. Ylmaz Benadreteye gre bu panellerde ortaya konulan tarih
yorumlarnn bir tehlikesi mevcuttu. O da bu yorumlarn Trkiyenin yurtdndaki
imajna bir glge tekil etmeleriydi. Amerika ve Avrupada Trkiye Cumhuriyeti lehine
lobicilik yaptn belirten Ylmaz Benadrete yle konuuyordu:

76

Rdvan Akar ile 31 Mart 1997 gn yaplan grme.

21

RIFAT N. BAL
Bir Trk Yahudisi olarak bu Varlk Vergisi olaynda kk bir zmrenin yapm olduu
hata zerinde durmaktansa alt milyon Yahudi Avrupada yaklrken benim Cumhurbakanm,
benim Babakanm, benim bakanm ailemden para alm. Onu alm canm kurtarmtr, bunu ok
iyi vurgulamak lazm. Bu olay bir rk olay deildir, bir din olay deildir. Bu olay dorudan
doruya fakirle zengin, ezilenle ezilmeyenin yani iktisad bask altnda kalanlarn yksdr. Bu
dnyann her yerinde vardr. Bu paralar verdikten sonra gene mreffeh duruma geldik. Bir hata
ilenmise bunlarn muhasebesini yapmak deil o muhasebeyi brakalm, el ele verelim. Btn
mesele oradadr.

Panele katlan Ylmaz Karakoyunlunun tepkisi Ylmaz Benadreteyi takdir etmekti:77

Ne zaman Varlk Vergisi tartmaya ald bir muhitte, bir vasatta olursam Varlk
Vergisi bir madurlar feryad olarak takdim ediliyor. lk defa olarak adam Ylmaz Benadrete
bugn Varlk Vergisini sadece insanlar yok etmek, bir Trk iktisadi jenosit anlay ierisinde bir
aznlk kitlesinin ekonomik olarak ortadan silmek gibi bir anlayn dnda yaklamtr. ktisadi
istikll sava idi, Varlk Vergisinin yaplmas lzmd.() Varlk Vergisini kesinlikle Musevi,
Ermeni, Rum cemaatlerini yok etmeye ynelik tarzda uygulama eklinde takdim edenlerin hepsine
kar kyorum. Sadece orada terkm [birikme] etmi boyutlarna gre normalin ok fevkinde
terkm etmi bir sermaye vard varsaymna dayanan mdahale ihtiyac idi. Uygulanrken fazla
hrpalayc oldu.

Panelde Varlk Vergisini inceleyen aratrmaclara verilmeye allan mesaj bu

almalarda Trkiyeyi karalamaya malm odaklar iin malzeme tekil etmeyecek ekilde
dengeli ve dikkatli olunmas idi.78
Trk Yahudi adamlar ve Varlk Vergisi
Sefarad Yahudilerin Osmanl topraklarna g etmelerinin 500nc yldnm etkinlikleri
erevesinde Osmanl ve Trkiye Yahudileri konusunda iki tarih kitab yaynlayan Prof. Dr.
Stanford J. Shaw kitaplarnda Varlk Vergisini yaam ve mlakat yapt Yahudi
iadamlarnn u yorumlarna yer veriyordu:

77

Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf Bilgi ve Belge Merkezi, 31 Mart 1994, Varlk Vergisi paneli
bant kayt zmlemesi. Yneten Do. Dr. Ayhan Aktar. Katlmclar Ylmaz Benadrete, Ylmaz Karakoyunlu,
Hayrettin erkmen, Dimitri Karata, Aleksandra Hanm.
78
Tarih Vakfnda Varlk Vergisi paneli, alom, 6 Nisan 1994, s. 8.
22

RIFAT N. BAL
Bizler vatansever Trklerdik, dememiz gerekeni memnuniyetle dedik, herkes ac ekmeyi bekliyordu. Ancak
daha fazla dememizi istediler ama hi paramz kalmamt. Dier yandan Naziler hkmetin bizleri katletmesini
veya onlara teslim etmesini bekliyordu ancak bunu yapmadlar. Yunanistan ve Avrupadaki kardelerimizin
ounluunun aksine hayatta kaldk.

Prof. Shawn grt birden fazla Yahudi iadam u ilgin yorumda da bulunuyordu:
Varlk Vergisi aslnda Trkiye Yahudileri iin faydal da olmutu. Varlk Vergisi Trkiye
Yahudilerinin ne kadar ac ektiklerini gstererek Nazilerin Trk Yahudilerinin temerkz
kamplarna tehcir edilmeleri talebinin hkmet tarafndan reddedilmesini mmkn klmt.
Yahudilerin Varlk Vergisi sayesinde servetlerini kaybetmeleri sava artlar altnda sknt
eken Trk halknn servet sahibi Yahudilere kar duyabilecei her trl olumsuz duyguyu
yok etmeye de yaramt. Prof. Shaw Trkiye kart siyas gruplarn Varlk Vergisinin aznlk
kart bir vergi olduunu iddia ettiklerini ancak bunun doru olmadn, mslman Trklerin
de vergiden muzdarip olduklarn,79 Varlk Vergisinin zellikle Yahudilere kar ynelik bir
vergi olmadn, vergiye tbi olmayan Yahudilerin normal bir hayat srdklerini, ok az
sayda Yahudinin vergiden muzdarip olduunu, birok Trk Yahudisinin dedii vergiden
dolay zor bir dnemde Trkiyeye yardm etmi olmakta iftihar ettiini, vergi deyen Yahudi
tccarlarn sava yllarndan sonra ilerini yeniden ina edip eski servetlerine kavutuklarn ve
gnmz Trk toplumunda mreffeh yurttalar olarak yaadklarn ekliyordu.80 Buna benzer
bir yorum 500. Yl Vakf yesi nl iadam zeyir Garihden gelecekti. zeyir Garihe gre
Varlk Vergisi Yahudilerden ziyade Trkiyedeki baka aznlklara ynelmi bir hdiseydi,
ancak kurunun (yani Rum ve Ermeniler R.N.B.) yannda ya da ( yani Yahudiler R.N.B.)
yanyordu.81 Tabii ki tm bu yorumlarn tarih gereklerle uzaktan yakndan bir ilgisi yoktu
zira Naziler Trkiyeyi istila etmedikleri gibi Trkiye Yahudilerini temerkz kamplarnda
toplanmas gibi hibir talepleri olmamt. Bu tr yorumlar bir yerde Varlk Vergisi Kanunu
uygulamasn mazur grmek hatta ve hatta hakl karmay amalyordu. Bunun nedeni de bu
hazin olayn 500. Yl Vakfnn tantm kampanyasn glgeyebilme ihtimalinden ileri
geliyordu.
500. Yl Vakfnn dzenledii etkinlikler 1992 ylnn sonunda sona erecekti. 500. Yl
Vakfnn Varlk Vergisi meselesine ekingen veya vergiyi mazur gren yaklam
79

Stanford J.Shaw, The Jews of the Ottoman Empire and the Turkish Republic, Macmillan, Londra, 1991, s.
256.
80
Stanford J. Shaw, Turkey and the Holocaust, New York University Press, 1993, New York, s. 43-45

23

RIFAT N. BAL

kutlamalardan yedi yl sonra, Ylmaz Karakoyunlunun Salkm Hanmn Taneleri romanndan

ekilen filmin 1999 ylnda gsterime girmesinden sonra byk tartmalara sebep olacakt.

81

Mustafa Karaaliolu, Ben Mminim in z de Bu, Yeni afak, 14 Temmuz 1996, s. 13

24