TEMA 1

POESA DAS IRMANDADES DA FALA.

CARACTERSTICAS, AUTORES E OBRAS
REPRESENTATIVAS
A imaxe que presenta Galicia no perodo comprendido entre
1900-1936

caracterzase

por

unha

tendencia

cara

modernizacin das estruturas econmicas e sociais.

O apoxeo industrial e comercial favoreceu o incremento de habitantes

nos ncleos urbanos; sobre todo nas dilas principais cidades: Vigo e A
Corua.

Polo que se refire ao tecido industrial, hai un

evidente apoxeo das

actividades pesqueiras, coa eclosin da industria conserveira e mais o notable

aumento da construcin naval. A presenza crecente do sector elctrico
configura, pola sa parte, outra posibilidade de desenvolvemento.

Algn dos cambios mis significativos tiveron lugar na agricultura coa

propietarizacin campesia da terra lograda tras varios intentos de
organizar un movemento agrario. Basilio lvarez, o mis clebre dos
dirixentes agrarios, poerase fronte de Accin Gallega coa que levou
adiante unha denuncia incendiaria contra o caciquismo, os foros e, en
xeral, todos os males do agro. En 1926, durante a ditadura do xeneral
Primo de Rivera, son suprimidos formalmente os foros.

Paralelamente a estes feitos, desde o apartado literario, a cultura e a literatura

galegas reciben un impulso fundamental coa creacin na Corua, en 1916, da primeira das
Irmandades da Fala. Ademais as Irmandades conforman un paso decisivo na proxeccin
do galeguismo poltico, que entra nunha fase, o nacionalismo, de maduracin terica e
prctica. A I Asemblea Nacionalista Galega celebrada en Lugo vai conter a base
programtica do conxunto do nacionalismo galego deica 1936. Entre os apartados
esenciais do texto destacan a Procura dunha autonoma integral para Galicia dentro dunha
Federacin / Confederacin Ibrica e a Cooficialidade entre a lingua galega e a castel,
e promocin do galego en todos os niveis do ensino.
Agora ben, a accin poltica das Irmandades quedou coutada tras a IV Asemblea
Nacionalista de Monforte. Risco propugna nela o abstencionismo electoral e tras o
golpe de Estado do xeneral Primo de Rivera, en 1923, que impeda calquera posibilidade
neste sentido, o nacionalismo galego centrouse case exclusivamente na actividade
cultural.

A POESA DAS IRMANDADES

O papel da literatura como elemento decisivo da identidade nacional algo

que foi considerado con especial relevo por parte do pensamento galeguista das
Irmandades.
1. Dentro dela, a lia que consideraba que a cultura galega deba permanecer
fiel tradicin decimonnica costumismo temtico, raralismo, emprego do galego
oral na expresin... vai contar cun bo abano de seguidores; de entre eles, destaca a
figura de ANTONIO NORIEGA.
Antonio Noriega foi autor dun nico libro de poemas, Do ermo (1920),
modificando ao longo da sa vida. Nel procurou reafirmarse arreo na direccin dun
lirismo de carcter costumista no cal o canto paisaxe e aos costumes populares
constiten un eixe fundamental.
Mais, se ben o costumismo e mais o lirismo da natureza son as notas dominantes, rexistramos tamn na obra de Noriega Varela outras das posibilidades:
- A primeira est conformada por aqueles textos nos que segue o que se ten
clasificado como esttica franciscanista; isto , un canto aos elementos mis sinxelos,
humildes..., que conforman a natureza.
- Un segundo matiz est constitudo polos sonetos nos que preciso anotar
a influencia do saudosismo portugus. O poeta incorpora, entn, formas cultas fala
popular e amosa unha actitude de contemplacin esteticista.
2.

Porn, conscientes do limitado desta proposta, personalidades como

Antn Villar Ponte ou Vicente Risco teorizaron o afn por producir unha literatura
altura dos tempos: textos que incorporasen as novidades chegadas desde Europa e
que demostrasen que a literatura galega mereca atinxir un posto no concerto das
nacins. Deste xeito, ben podemos dicir que se estaba a propiciar a procu ra dunha
verdadeira esttica nacional. Para Villar Ponte e Vicente Risco, tal armazn vaise
concretar na obra-dun autor ao que as Irmandades van declarar o poeta da Raza:
RAMN CABANILLAS.
Ramn Cabanillas naceu en Cambados en 1876. En 1910 emigrou a Cuba
onde entrou en contacto coa intelectualidade galeguista que daquela resida na illa.
Foi al onde deu a coecer o seu primeiro libro de poemas, No desterro, prologado polo
carismtico lder agrarista Basilio lvarez. A relacin entre ambos os dous continuara
viva durante os anos seguintes, participando plenamente Cabanillas do ideario de
Accin Gallega para a cal escribiu os versos do seu himno.
Anda en Cuba, en 1915 publica o poemario Vento mareiro. En 1917, xa de
retorno en Galicia, sae do prelo Da terra asoballada.
En 1921 Cabanillas entrega a sa primeira peza teatral, A man de Santia, composta para o Conservatorio Nacional da Arte Galega. En colaboracin con Antn Villar
Ponte compuxo unha segunda peza de teatro, O Mariscal (1926).
Deste mesmo ano son os textos que conforman Na noite estrelecida. Un ano mis
tarde aparece A rosa de cen follas. En 1954 Cabanillas d a coecer Da mia zanfona,
que lle segue, finalmente, Samos (1958).
Desde 1929, ano do seu ingreso na Real Academia Espaola, Cabanillas viviu
en Madrid, onde habitaba en 1936, ao dar inicio a Guerra Civil. Da capital espaola
trasladouse a Valencia e, no medio da guerra, conseguiu regresar a Galicia. Faleceu en
1959, en Cambados.

Desde a publicacin de No desterro, no que Basilio lvarez sada a Cabanillas

como o sucesor de Curros. A obra de Cabanillas amosa variedade tanto no aspecto
temtico como no estilstico, de tal xeito que beira de textos de denuncia social
atopamos outros nos que o eco de Rosala gaa espazo ou tamn composicins de clara
inspiracin novecentista. Cabanillas un poeta que se caracteriza pola variedade de
rexistros temticos e mesmo pola capacidade de traballar en diferentes direccins
estilsticas. A sa obra vn a resultar unha sntese mais unha sntese con claro selo
persoal entre as diferentes correntes a cabalo do sculo XIX e o XX romantismo,
formalismo, parnasianismo, simbolismo e modernismo e ms o legado de Rosala,
Curros e Pondal.
Nun percorrido ao longo da obra do noso poeta destacamos cinco eixes temticos esenciais:

Os textos de denuncia social e significacin cvica. Estamos diante de

composicins que reflicten a retrica inflamada do agrarismo, con ataques
ao caciquismo e chamadas loita redentora.

Textos de lirismo sentimental e intimista.

Textos

de

carcter

costumista.

Neles

presenciamos

estampas

ambientes tradicionais, que o emparentan coa lrica da paisaxe, nos que

Cabanillas demostra unha extraordinaria mestra.

Presenza de motivos novecentistas.

Outra opcin radica naquelas composicins de carcter patritico onde

abrollan os ideais atlntico-cristins e nas que Cabanillas desenvolve o mundo
cltico de Pondal mediante unha linguaxe con referencias simblicas e gran
contido musical.