eliqet pr Vegla

elikusht nj lidhje ehekuritmekarbonin, ku prqindja e karbonit

shte n kufijt 0.2 deri n 2.1%. Prve karbonit eliku mund t ket
n prbrje edhe element t tjer lidhs simangan,krom,vanadium,
volframetj. N varsi t prqindjes s karbonit dhe elementve t tjer,
ndryshojn edhe vetit e elikut si fortsia, plasticiteti,
prpunueshmria mekanike etj. Me rritjen e prqindjes s karbonit rritet
fortsia elikut por ulet plasticiteti i tij, pra bhet m i thyeshm.

Nj metal i mrekullueshm me
shum prdorime

Dobia e elikut shfaqet n shum vende t pazakonshme. Gjendet

posht kapakut t pianos. Nj nga llojet m t forta t elikut q prbn
telin nxjerr nj muzik t bukur. Nj lloj eliku, eliku Hadfild, me
prbrje mangani, prdoret pr t br thrmuesit e mdhenj t
shkmbinjve dhe sa m shum punon pr t thrmuar gur, aq m i
fort bhet. elik q nuk ndryshket gjendet n bisturit e kirurgut,
vozat e vers, dhe makinat pr prodhimin e akulloreve. Sa e vshtir
sht t numrosh fijet e flokut, aq e vshtir sht t numrosh
prdorimet e elikut.

Prodhimi i elikut: N t shkuarn

dhe sot

Shekuj m par punuesit e metaleve bnin me hekurin en dhe arm. Ata

zbuluan se hekuri i shkrir kishte papastrti q i jepnin metalit qndresn
dhe fortsin. Ata kuptuan, gjithashtu, q kalitja e nj vegle hekuri n uj e
bnte m t fort. Sot furrnaltat e mdha kan zvendsuar kovahanat,
kurse makinat gjigante t petzimit, ekanin dhe kudhrn. Por n pajisjet
moderne ndiqen t njjtat hapa themelor q ndiqnin n t kaluarn
farktart e fuqishm.

Ato (1) shkrijn hekurin,

(2) e prziejn me materialet e tjera,

(3) e ln elikun t ftohet e

(4) i japin form dhe e trajtojn me procese termike.

Si bhet eliku

Prodhimi i elikut krkon nxehtsi 1.400 0C.Furra t mdha q bjn

pjekjen e qymyrgurit n dhoma hermetike, duke avulluar materialet e
padshiruara pa konsumuar copat. Si prfundim, mbeten copa t
mdha n ngjyr t zez q quhen koks, t cilat sigurojn nxehtsi dhe
karbon t nevojshm pr proceset n vazhdim.

1.650 0C. Koksi, xeherori i hekurit dhe gurt glqeror hidhen n nj

furr marten ku ndeshin nj mur flake dhe ajr t mbinxehur. Koksi
digjet dhe n nj nxehtsi tepr t madhe, materialet e padshiruara
n xeherorin e hekurit kombinohen me gurin glqeror, duke formuar nj
nnprodukt t quajtur zgjyr. Materialet kthehen n gjendje t lngt
dhe bien n fund t furrs. Zgjyra, q qndron mbi siprfaqen e hekurit
hiqet n nj en. Hekuri i shkrir hidhet n disa vagona-cistern q e
ojn ngarkesn prvluese n stacionin tjetr

1.650 0C. Nntdhjet ton hekurishte t zgjedhura me kujdes hidhen

n nj mbajtse 9 metra t lart n formn e dardhs e njohur si furra
kryesore e oksigjenit. Nj kov e madhe derdh hekurin e nxeht n
gjendje t lngt mbi hekurishtet. N kohn kur nj tub ftohs me uj
futet n en shkaktohet nj shprthim shkndijash. Nga tubi dgjohet
zhurma e nj rrjedhe oksigjeni t pastr q del me vrull, e cila shum
shpejt e bn metalin t ziej si nj sup mbi nj sob t nxeht.
Ndodhin disa reaksione kimike. N m pak se nj or, furra e ka br
punn e saj dhe 300 ton elik n gjendje t lngt, q sht nj
ngarkes e furrs, derdhen n kovat e transportit. Aliazhet shtohen dhe
lngu i zjarrt rrjedh npr makinerit e derdhjes. eliku fillon t marr
form.

1.200 0C. Mbi elikun e kuq t nxeht ushtrohet nj presion edhe m i

madh npr makinat e petzimit, derisa arrihet trashsia e dshiruar.
Gjith kjo pun e vshtir e bn metalin aq t fort, sa ai mund ti
rezistoj prpunimit t mtejshm. Makinat e petzimit me ripjekje e
bjn m t prkulshm.

Temperatura e dhoms. eliku sht derdhur, sht prer, sht

petzuar n t nxeht dhe n t ftoht dhe madje sht pastruar n nj
banj acide. sht nxehur her pas here. M n fund shkalla e
termometrit bie prfundimisht. eliku i lngt sht shndrruar n
grumbuj fletsh eliku. Shpejt nj ofiin prpunimi i jep elikut formn
e tubave pr ndonj ndrtes

Meqnse pjesa m e madhe e makinerive t nj uzine eliku jan t

prbra nga po ky metal, prse nuk shkrijn ndrsa jan n pun?
Pjest e brendshme t furrave, vagonve-bombola dhe kovave jan t
veshura me tulla q i rezistojn t nxehtit. Nj shtres si kjo nj metr e
trash e mbron furrn kryesore t oksigjenit. Por edhe kto tulla,
gjithashtu, ndikohen nga nxehtsia e madhe dhe duhet t
zvendsohen rregullisht.

Fund

Lnda: Materialet Inxhinierike.

Prof, Dr, Sc : Hamit Mehmeti.

Punoi : Erblin Ameti.