Ένα κείμενο του οποίου η δράση έχει καταπραϋντικό-

ηρεμιστικό χαρακτήρα ακόμη και σε αυτούς που τολμούν

και κοιτούν για πρώτη φορά ένα σπουδαίο φιλοσοφικό
λόγο. Mπορείτε να διακρίνετε τις διαφορές του με αυτές
της σύγχρονης κοσμοαντίλη¢ης και µεµαίmς να
καταλάµετε γιατί αυτού του τύπου ο φιλοσοφικός λόγος
ρίχτηκε στη πυρά.
.
O Eπίκουρος γράφει σε έναν φίλο του, τον Mενοικέα. Kαι
σήμερα ο Mενοικέας είσαι εσύ που το διαµάÇεις και ο
Eπίκουρος σε καλεί να γνmρίσεις την πραγματική
ευτυχία...
"Oσο είναι κανείς νέος ας μην αναµάλλει για το μέλλον τη
φιλοσοφία, μα κι όταν γεράσει ας μην µαριέται να
φιλοσοφεί. Iιατί για κανέναν δεν είναι ποτέ νmρίς και
ποτέ αργά για ότι έχει να κάνει με την υγεία της ¢υχής
του. Kι όποιος λέει πmς δεν ήρ0ε ακόμα η ώρα για
φιλοσοφία ή ότι πέρασε πια ο καιρός, μοιάÇει με άν0ρmπο
που λέει πmς δεν είναι ώρα τώρα για την ευτυχία ή πmς
δεν έμεινε πια καιρός γι' αυτήν. Hρέπει, λοιπόν, να
φιλοσοφεί και ο γέρος και ο νέος: ο ένας ώστε κα0ώς
γερνά, να νιώ0ει νέος μες στα αγα0ά που του προσφέρει η
χάρη τmν περασμένmν ενώ ο άλλος, αν και νέος, να είναι
συνάμα και ώριμος, αφού δεν 0α 'χει αγmνία για το αύριο.
XρειάÇεται, λοιπόν, να στοχαÇόμαστε τα όσα φέρνουν την
ευδαιμονία, αφού όταν την έχουμε, έχουμε τα πάντα, κι
όταν τη στερούμαστε κάνουμε τα πάντα για να την
αποκτήσουμε.
Nα πράττεις και να μελετάς αυτά που συνεχώς σου
παράγγελνα, 0εmρώντας τα mς µασικές αρχές του καλώς
Çην. Hρέπει να 'χουμε κατά νου ότι από τις επι0υμίες
άλλες είναι φυσικές και άλλες μάταιες. Aπό τις φυσικές,
πάλι, άλλες είναι αναγκαίες κι άλλες απλώς φυσικές.
Tέλος, ορισμένες από τις αναγκαίες επι0υμίες μας είναι
δεμένες με την ευδαιμονία μας, άλλες με την ευεÇία του
σώματος μας κι άλλες με την ίδια μας την επιµίmση. Aν
τα μελετήσουμε αυτά χmρίς ¢ευδαισ0ήσεις, 0α είμαστε σε
0έση να ανάγουμε κά0ε επιλογή και κά0ε αποφυγή μας
στην υγεία του σώματος και στην γαλήνη της ¢υχής, μιας
και αυτά είναι ότι έχει να σου προσφέρει μια ευτυχισμένη
Çmή. Iιατί όλα γι' αυτό τα κάνουμε: για να μη πονούμε και
για να μη μας ταράÇει τίποτα. AπαÇ και το εÇασφαλίσουμε
αυτό, κοπάÇει η φουρτούνα της ¢υχής, αφού το έμ¢υχο ον
δεν έχει λόγο να περιπλανη0εί αναÇητώντας κάτι άλλο,
αναγκαίο για να συμπληρώσει την ευεÇία της ¢υχής και
του σώματος. Iιατί τότε μόνο έχουμε ανάγκη από την
ηδονή, όταν η απουσία της μας κάνει να υποφέρουμε. Eνώ
όταν τίποτα δεν ÇορίÇει την ¢υχή μας, δεν έχουμε ανάγκη
να την επιδιώÇουμε.
Kαι γι' αυτό λέm πmς η ηδονή είναι αρχή και σκοπός του
μακαρίmς Çην: γιατί αναγνώρισα ότι είναι το πρmταρχικό
και συγγενικό με τη φύση μας αγα0ό και ότι αυτή είναι η
αφετηρία για κά0ε επιλογή και για κά0ε αποφυγή μας, και
ότι σ' αυτήν καταλήγουμε πάλι, όταν αποτιμάμε το κά0ε
αγα0ό, έχοντας mς κριτήριο το τι αισ0ανόμαστε. Kι
ακριµώς επειδή είναι το πρmταρχικό και σύμφυτο μ' εμάς
αγα0ό, για τούτο δεν επιλέγουμε αδιακρίτmς κά0ε ηδονή,
αλλά συμµαίνει ορισμένες φορές να γυρίÇουμε την πλάτη
μας σε πολλές ηδονές, όταν τα προµλήματα που
προκαλούν αυτές οι ηδονές είναι για μας μεγαλύτερα και
υπάρχουν, από την άλλη, πολλοί πόνοι που τους 0εmρούμε
προτιμότερους από τις ηδονές, εφόσον η ηδονή που 0α
ακολου0ήσει άμα τους υπομείνουμε για κάμποσο 0α είναι
για μας μεγαλύτερη. Kά0ε ηδονή λοιπόν, ακριµώς επειδή
η φύση της μας είναι συγγενική, είναι καλό πράγμα δεν
συμµαίνει όμmς να επιλέγουμε αδιακρίτmς κά0ε ηδονή.
Aκριµώς όπmς κά0ε πόνος είναι κακό πράγμα κι mστόσο
δεν είναι όλοι οι πόνοι τέτοιοι που να μπορούμε να τους
αποφεύγουμε. Eίναι κα0ήκον μας, εντούτοις, να τα
κρίνουμε όλα αυτά παραµάλλοντας και συγκρίνοντας το
ένα με το άλλο και εÇετάÇοντας προσεκτικά τι συμφέρει
και τι όχι. Iιατί ορισμένες φορές μεταχειριÇόμαστε το
αγα0ό mς κακό και αντιστρόφmς.
Tο να αρκείται κανείς σ' αυτά που έχει, το 0εmρώ πολύ
σπουδαίο αγα0ό: όχι για να περιοριÇόμαστε σώνει και
καλά στα λίγα, αλλά για να αρκούμαστε στα λίγα όταν
μας λείπουν τα πολλά με τη γνήσια πεποί0ηση ότι την
πολυτέλεια την απολαμµάνουν πολύ καλύτερα οι
άν0ρmποι που δεν την έχουν και τόσο ανάγκη, και ότι τα
φυσικά πράγματα, όλα, μπορεί εύκολα να τα αποκτά
κανείς, ενώ το περιττό το αποκτάς δύσκολα" ότι μια
σκέτη σούπα 0α σου δώσει ίση ευχαρίστηση με ένα
πολυτελές γεύμα, όταν έχει φύγει όλο το δυσάρεστο
αίσ0ημα από την έλλει¢η τροφής και ότι το ¢mμί και το
νερό δίνουν τη μεγαλύτερη ηδονή όταν προσφέρονται σε
κάποιον που τα έχει ανάγκη.
Tο να συνη0ίÇει λοιπόν κανείς στον απλό τρόπο Çmής κι
όχι στην πολυτέλεια, δεν µοη0ά μόνο την υγεία αλλά
κάνει επίσης τον άν0ρmπο ικανό να αντεπεÇέρχεται με
αποφασιστικότητα στις αναγκαίες ενασχολήσεις της
Çmής' μας κάνει να το ευχαριστιόμαστε περισσότερο
όταν, αραιά και πού, παίρνουμε μέρος σε πολυτελή
γεύματα και μας προετοιμάÇει να στα0ούμε άφοµοι μπρος
στα παιχνίδια της τύχης.
Oταν λοιπόν υποστηρίÇουμε ότι σκοπός είναι η ηδονή, δεν
εννοούμε τις ηδονές τmν ασώτmν και τmν αισ0ησιακών
απολαύσεmν, όπmς νομίÇουν κάποιοι από άγνοια κι επειδή
διαφmνούν μαÇί μας ή παίρνουν στραµά τα λόγια μας,
αλλά εννοούμε το να μην υποφέρει κανείς σmματικούς
πόνους και το να μην είναι η ¢υχή του ταραγμένη. Iιατί
τη γλυκιά Çmή δε μας την προσφέρουν τα φαγοπότια κι οι
διασκεδάσεις, ούτε οι απολαύσεις με αγόρια και γυναίκες,
ούτε τα ¢άρια και τα άλλα εδέσματα που προσφέρει ένα
πολυτελές τραπέÇι, αλλά ο νηφάλιος στοχασμός, αυτός
που ερευνά τα αίτια κά0ε προτίμησης μας ή κά0ε
αποφυγής μας, και αποδιώχνει τις δοÇασίες που με τόση
σύγχυση γεμίÇουν την ¢υχή μας.
Aφετηρία για όλα αυτά, και μέγιστο αγα0ό συνάμα, είναι
η φρόνηση. Iι' αυτό και είναι πολυτιμότερη η φρόνηση κι
από τη φιλοσοφία ακόμα, γιατί απ' αυτήν απορρέουν όλες
οι αρετές: η φρόνηση που μας διδάσκει ότι δεν είναι
δυνατόν να Çει κανείς χαρούμενα αν η Çmή του δεν έχει
γνώση, ομορφιά και δικαιοσύνη, κι ούτε πάλι μπορεί να
'χει η Çmή του γνώση, ομορφιά και δικαιοσύνη αν δεν έχει
και χαρά. Iιατί οι αρετές αυτές είναι σύμφυτες με το να
Çει κανείς ευτυχισμένα, κι η ευτυχισμένη Çmή είναι
αÇεχώριστη από τις αρετές.
Hοιον άραγε 0εmρείς καλύτερο από εκείνον που έχει αγνή
και κα0άρια γνώμη για τους 0εούς και που 'χει Çεπεράσει
τελείmς το φόµο του 0ανάτου; Hου έχει αναλογιστεί το
σκοπό που έ0εσε η φύση, που έχει αντιληφ0εί πόσο εύκολα
αγγίÇει κανείς και κατακτά το όριο τmν καλών
πραγμάτmν και πόσο μικρή είναι η διάρκεια ή η ένταση
τmν κακών. Eκείνον που κοροïδεύει την Aναγκαιότητα
-που κάποιοι την παρουσιάÇουν mς την απόλυτη
εÇουσιάστρια τmν πάντmν-, και µεµαιώνει ότι άλλα
πράγματα συμµαίνουν αναγκαστικά, άλλα οφείλονται
στην τύχη, άλλα όμmς περνούν από το χέρι μας γιατί το
µλέπει ότι η αναγκαιότητα δεν φέρει ουδεμία ευ0ύνη κι η
τύχη είναι άστατη, όμmς εκείνο που εÇαρτάται από εμάς
είναι ελεύ0ερο και φυσικά επιδέχεται τη μομφή όσο και
τον έπαινο.
Aλλά και την Tύχη, ένας τέτοιος άν0ρmπος δεν τη 0εmρεί
0εά όπmς κάνουν οι πολλοί αφού από ένα 0εό τίποτα δεν
γίνεται άτακτα. Oύτε την 0εmρεί mς αστά0μητη αιτία
όλmν τmν πραγμάτmν γιατί δεν πιστεύει ότι από την τύχη
δίνεται στους αν0ρώπους το καλό ή το κακό mς προς την
ευτυχία τους. Hιστεύει ότι η τύχη είναι απλώς μια
αφετηρία για μεγάλα καλά ή μεγάλα δεινά. Hιστεύει πmς
είναι καλύτερα να ατυχήσει μετά από σmστή σκέ¢η παρά
να στα0εί τυχερός όντας παράλογος.
Iιατί στις αν0ρώπινες πράÇεις καλύτερα να πάει στραµά
κάτι το οποίο µασίστηκε σε σmστή κρίση παρά να πετύχει
ένας σκοπός που δεν τέ0ηκε με σmστή κρίση. Aυτά
λοιπόν, κι όσα σχετίÇονται μαÇί τους, να τα στοχάÇεσαι
μέρα και νύχτα, μόνος σου ή με κάποιον σαν και σένα, και
ποτέ σου δεν πρόκειται να ταραχτείς, είτε στον ύπνο σου
είτε στον Çύπνιο σου και 0α Çήσεις σαν 0εός ανάμεσα σε
αν0ρώπους.
Γιατί δεν μοιάζει με θνητό ζώο ο άνθρωπος που ζει
μέσα σε αθάνατα αγαθά…
Hρώτα-πρώτα, το 0εό να τον 0εmρείς mς ένα ον άφ0αρτο
και μακάριο, όπmς μας τον παρουσιάÇει η κοινή σε όλους
τους αν0ρώπους παράσταση του. Mην του προσάπτεις
τίποτα το άσχετο με την αφ0αρσία και αταίριαστο με τη
μακαριότητα του.
Hίστευε, αντί0ετα, σε οτιδήποτε μπορεί να διαφυλάÇει τη
μακαριότητα και την αφ0αρσία του. Oι 0εοί υπάρχουν,
μιας και η γνώση που έχουμε γι' αυτούς είναι ολοκά0αρη.
Aεν είναι όμmς τέτοιοι όπmς τους φαντάÇεται ο πολύς ο
κόσμος. Iιατί ο κόσμος δεν κρατά ακέραιη την αρχική
παράσταση τmν 0εών. Aσεµής δεν είναι αυτός που µγάÇει
από τη μέση τους 0εούς στους οποίους πιστεύει ο πολύς
κόσμος, ασεµής είναι αυτός που αποδίδει στους 0εούς τις
δοÇασίες τmν πολλών.
Oι από¢εις του κόσμου για το 0εό δεν είναι Çεκά0αρες
προλή¢εις αλλά ¢ευδείς δοÇασίες. Aπό δm και η ιδέα ότι
οι 0εοί προκαλούν στους κακούς τα μεγαλύτερα δεινά και
ότι ευεργετούν τους καλούς. Aιότι οι άν0ρmποι είναι
εÇοικειmμένοι με τις δικές τους αρετές και αποδέχονται
τους όμοιους τmν ενώ το διαφορετικό το 0εmρούν Çένο
και εχ0ρικό. Kοίτα να συνη0ίσεις στην ιδέα ότι ο 0άνατος
για μας είναι ένα τίποτα.
Kά0ε καλό και κά0ε κακό µρίσκεται στην αίσ0ηση μας
όμmς 0άνατος σημαίνει στέρηση της αίσ0ησης. Iι' αυτό η
σmστή εκτίμηση ότι ο 0άνατος δεν σημαίνει τίποτα για
μας, μας µοη0ά να χαρούμε τη 0νητότητα του µίου: όχι
επειδή μας φορτώνει αμέτρητα χρόνια αλλά γιατί μας
απαλλάσσει από τον πό0ο της α0ανασίας. Aεν υπάρχει,
µλέπεις, τίποτα το φοµερό στη Çmή του αν0ρώπου που 'χει
αλη0ινά συνειδητοποιήσει ότι δεν υπάρχει τίποτα το
φοµερό στο να μη Çεις.
Aρα είναι ανόητος αυτός που λέει ότι φοµάται το 0άνατο,
όχι γιατί 0α τον κάνει να υποφέρει όταν έρ0ει αλλά επειδή
υποφέρει με την προσδοκία του 0ανάτου. Iιατί ότι δεν σε
στεναχmρεί όταν είναι παρόν, δεν υπάρχει λόγος να σε
στεναχmρεί όταν το προσδοκείς. Tο πιο ανατριχιαστικό,
λοιπόν, από τα κακά, ο 0άνατος, είναι ένα τίποτα για μας,
ακριµώς επειδή όταν υπάρχουμε εμείς αυτός είναι
ανύπαρκτος, κι όταν έρχεται αυτός είμαστε ανύπαρκτοι
εμείς.
O 0άνατος λοιπόν δεν έχει να κάνει ούτε με τους
Çmντανούς ούτε με τους πε0αμένους, αφού για τους
Çmντανούς δεν υπάρχει, ενώ οι τελευταίοι δεν υπάρχουν
πια. Bέµαια, οι πολλοί άλλοτε πασχίÇουν ν' αποφύγουν το
0άνατο σαν να 'ναι η πιο μεγάλη συμφορά, κι άλλοτε τον
αποÇητούν για ν' αναπαυ0ούν από τα δεινά της Çmής.
Aπεναντίας ο σοφός ούτε τη Çmή απαρνιέται ούτε την
ανυπαρÇία φοµάται. Iιατί δεν του είναι δυσάρεστη η Çmή
αλλά ούτε και 0εmρεί κακό το να μη Çει. Kι όπmς με το
φαγητό δεν προτιμά σε κά0ε περίπτmση το πιο πολύ μα το
πιο νόστιμο, έτσι και με τη Çmή: δεν απολαμµάνει τη
διαρκέστερη μα την ευτυχέστερη.
Kι είναι αφελής όποιος προτρέπει τον νέο να Çει καλά και
τον γέρο να δώσει mραίο τέλος στη Çmή του, όχι μόνο
γιατί η Çmή είναι ευπρόσδεκτη αλλά γιατί το να Çεις καλά
και να πε0αίνεις καλά είναι μία και η αυτή άσκηση. Oμmς
πολύ χειρότερος είναι εκείνος που λέει πmς καλό είναι να
μη γεννη0είς «αλλά μιας και γεννή0ηκες, µιάσου να
διαµείς τις πύλες του Aδη» Aν το λέει επειδή το πιστεύει,
γιατί δεν αποσύρεται από τη Çmή; 2το χέρι του είναι να το
κάνει, αν το 'χει σκεφτεί σοµαρά. Aν πάλι το λέει στ'
αστεία, είναι ελαφρόμυαλος σε πράγματα που δεν
σηκώνουν αστεία.
Hηγή: «EHIKOYPO2» Eκδόσεις OYPAOEN