Professional Documents
Culture Documents
112882339 Tự học chữ Han
112882339 Tự học chữ Han
Thy vt g v vt y. T d:
Nht: mt tri.
B._ Ch s (hay tng s, x s):
Trng m bit c, xt m r .
T d: , thng: trn. , h: di ly nt ngang () lm mc, phn ng trn l
, phn ng di l .
C._ Hi (hay tng ):
Mi ch c nhiu phn, mi phn c mt ngha, hp cc ngha tng phn s c ngha ca
ton ch.
T d: c: xa iu g m 10 ( thp) ming ( khu) ni n l c, xa ri.
D._ Hnh thanh (hay tng thanh, hi thanh):
Dng mt mt ch c m m thanh tng t vi m thanh ca ch nh t ra nh m
thanh, ri ghp vo mt b ch ngha ca ch mi.
T d: giang: sng, gm b thu ch vt g c lin quan n nc () v ch
cng, ch ny to cho ta m giang.
Li to ch ny rt c thng dng.
E._ Chuyn ch:
Dng mt ch c sn, thay i hnh dng i i cht, t ra mt ch khc c ngha
tng t.
T d: t ch lo: gi ta c kho: sng lu.
F._ Gi t:
Mn sai.
1._ Hoc lm vi ch khc.
T d: thuyt dng lm cho ch duyt trong Lun ng.
2._ Hoc dng ch sn m c khc thanh m, dng vo ngha khc.
T d: trng: di, trng: ln.
3._ Hoc gi nguyn thanh m ca mt ch no , ri gn cho n mt ngha mi.
T d: vn c ngha l con b cp ( tng hnh con vt y) nhng li dng theo ngha
10000.
Bi th hai
Cch hc ch Nho
I. Nhng kh khn trong vic hc ch Nho
Khng T c dy: Hc nhi thi tp chi (hc ri phi luyn li lun); vic
hc ch c kt qu nht l i vi vic hc ch Nho khi no ta bit chu kh lm cng
vic n tp thng xuyn.
Tm li, vi phng php tim tin, n tp, phn tch, ta c th khc phc c mi kh
khn nu trn.
III Cch vit ch Nho
A._ Cc loi nt.
1._ Nt ngang: honh
2._ Nt s thng: trc
3._ Nt phy: phit
4._ Nt n, mc: pht
5._ Nt mc: cu
6._ Gy: chit
7._ Xc: khiu
8._ Chm: im
B._ Php vit (th php).
1._Cch cm bt (chp bt php)
Thng ta cm bt theo li song cu (song: hai, cu: mc), ngha l hai ng tr v gia
nm pha trc cn bt.
Khi ta vit, cm bt phi cho thng, cho chc, nhng ngn tay phi mm mi uyn chuyn.
2._ Cch vit
a) Vit cho thun
Nt trn trc, di sau.
Nt s phi thng.
Ch vit phi u.
Cc phn ca ch phi sp xp cho nghim mt, khng h, trng, ch ni tip phi
gn gng.
VI Cch tra T in
A._ Cc loi t in.
T in c th chia l ba loi:
1._ Loi tra bng cch m nt ch.
T d: Hn Vit t in ca o Duy Anh.
2._ Loi tra theo b.
T d: Khang Hi t in, T Nguyn, T Hi (cho ta m ca ch bng li phin thit).
3._ Loi tra theo s tnh bn gc ca ch.
T d: T in ca Vng Vn Ng (phin m theo li quan thoi tc Quc Ng Tu).
B._ Cch s dnng cc loi t in.
1._ Loi tra bng cch m nt ch.
Mun tm mt ch no , cn m s nt ca n ri da theo bn k khai cc ch theo th
t s nt, tm m ca ch y. By gi mi theo m m tra, nh khi ta tra mt t in Anh,
Php vy.
2._Loi tra theo b.
y l loi t in ph thng nht. Mun tra loi t in ny, cn phi bit ch ta mun
tm thuc b no. Tm c s trang b y xong, ta phi m s nt ch cn li, theo
m tra ra ch.
T d: Mun tra ch ti phi bit:
Ch thuc b th . Ti tm n b trong t in.
S nt cn li (: 2 nt). Trong phn b ti tm n ch c 2 nt.
Ch :
y vic nhn thc c cc b ca ch rt l cn thit. Ta khng nn qun rng lc u,
trong b Thuyt Vn Gii T ca Ha Thn i Hu Hn c n 540 b, nhng v sau n
i Thanh, s b y trong Khang Hi T in ch cn 214 B m thi. Phi bit rng mi
ch Nho u thuc mt b v ch mt b m thi. Ta c th coi b l phn ch ngha ca
ch , v tu theo ngha ring, mi ch c xp vo mt b khc nhau. Tuy nhin, cng
thng c nhng ch m s lin h gia ngha v b c h nh khng c.
T d: hai ch (ch) (xch) tuy cng ch nhng n v v chiu di (ch xch: gang
tc), nhng thuc hai b khc nhau. thuc b (khu: ming) cn thuc b (thi:
thy).
3._ Loi tra theo s tnh bn gc ca ch.
y l loi t in mi nht, c chua thm phn phin m Quan Thoi.
Mi gc c 1 s ring, tu theo nt ch: s tnh t 0 n 9 gm c:
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Mi ch c 4 s, tnh bt u t gc tri pha trn A, ri qua gc mt pha trn B, k xung
gc tri pha di C v sau cng l gc mt pha di D.
T d: ch v:
A==0
B==6
C==6
D==2
Vy mun tra ch ta phi tm n s 0662
Ch h:
A = = 2
B==1
C==2
D==2
Ch thuc s 2122
Bi th ba
I._Hc ting
m: nhn (nhn).
b: (nhn).
B ny gm cc hnh thc di y:
1. t pha trn ca ch:
T d: m: kim, ngha: nay
2. t bn tri ca ch: tc gi l nhn ng
T d: m: nhn, ngha: o nhn, o lm ngi.
3. t pha di ca ch , tc gi l nhn i.
T d: m: huynh, ngha: anh.
Ch : c mt s ch thuc b nhng khng theo ng hnh thc ca b nu trn.
T d: m: d, ngha: ly; m: lai, ngha: li, n.
ngha: ngi, con ngi (nhn lun, nhn loi, nhn tnh, nhn cch)
Ch cn phn bit khi vit:
nhn;
m: th
b: (th)
B ny gm c cc hnh thc di y:
1. t pha di ca ch:
T d: m: chng, ngha: lng bn tay
2. t bn tri ca ch:
T d: m: , ngha: nh
Ch : c mt s ch thuc b nhng khng theo ng hnh thc ca b nu trn.
T d:
m: tha, ngha: nhn (tha nhn, tha tip)
m: bi, ngha: ly
ngha: tay (th cng, th on, th tc, khai th, thu th)
Ch cn phn bit khi vit.
th
m: mao, b: mao, ngha: lng th.
m: tc
b: tc
B ny gm c cc hnh thc di y:
1. t pha di ca ch:
T d:
m: king, ngha: khing chn, i tp tnh.
(pht m theo T Thiu Chu: : kin)
2. t bn tri ca ch:
T d: m: l, ngha: con ng.
ngha:
a) Ci chn (tc cu, huynh nh th tc)
b) , y (mn tc, ph tc, bt tc, hu d)
Ch cn phn bit khi vit:
tc
m: tht, b: tht, ngha: tm, xp (vi). Ting ch loi.
m: ao
b: (ao)
B ny gm cc hnh thc di y:
1. t pha di hoc bn phi ca ch:
T d:
m: phn, ngha: chia ra;
m: thit, ngha: ct (nh thit nh tha, nh trc nh ma: nh ct nh nh bng, nh
gia nh mi- Kinh thi, V Phong)
2. t bn phi ca ch:
T d: m: bit, ngha: chia tay.
ngha: ao (ao th, binh ao)
Ch cn phn bit khi vit:
ao
m: lc, b: lc, ngha: sc mnh.
m: iu, b: lc, ngha: a) iu u: mt vt c bng kim loi to bng ci u, qun
lnh dng ci y, ngy th thi cm, m th g cm canh. b) iu ngoan: kho la di, iu
toa.
m: xch
b: thi
ngha: thc, n v o chiu di (ch xch thin nhan: cch mt tri -nh vua- c gang tc,
c gn vua; xch c)
Ch : hai ch di y thuc v hai b khc nhau, tuy c hai cng ch thc tc, n v
chiu di.
xch: b ;
ch: b khu.
II._ Ghp ch, lm cu
nhn th: tay ca ngi.
nhn tc: chn ca ngi.
nhn chi th tc: tay chn ca ngi.
ao th: tay ao, ngi cm ao
III._ Nhn nh v vn phm
1._ Trong t ng tay ca ngi tay () l chnh, ngi () l ph. ph ch
nh cho chnh v ng trc chnh.
Qui tc: Ting ch nh ng trc ting c ch nh.
2._ Trong t ng tay chn ca ngi , ch chi l ting dng ni ngha
nh ch ca, c t gia v gip cho t ng ny c cn xng, d nghe.
Cng th, v l ph, ting ch nh, cn l chnh, ting c ch nh, cho nn
ng trc .
Bi th t
I._ Hc Ting
m: sn (san).
b: (sn).
ngha: ni (sn h, sn xuyn, sn thu, sn lm, ho dim sn, sn cc).
m: thu.
b: (thu).
B ny gm cc hnh thc di y:
1._ t phi di hoc pha trn ca ch:
T d: m: tuyn, ngha: sui; m: p, ngha: chng cht.
2._ t bn tri ca ch: (thng gi l chm thu hay tam im thu)
T d: m: giang, ngha: sng.
Ch : c mt s ch, tuy thuc b nhng khng theo ng hnh thc ca b nu
trn:
T d: m: cu, ngha: tm; m: thi, ngha: to ln, hanh thng.
ngha: nc (sn thu, thu li, dn thu nhp in, i hng thu, lu thu hnh vn).
m: in.
b: in.
ngha: rung(t in, in a, thng hi tang in).
Ch cn phn bit khi vit.
in.
m: do, b: in, ngha: do, bi.
m: gip, b: in, ngha: tn ca 1 trong 10 can.
m: thn, b: in, ngha: tn ca 1 trong 12 chi.
m: cu.
b: khuyn.
B ny gm cc hnh thc di y:
1._t pha di hoc bn phi ca ch: (ch vit chnh thc).
T d:
m: tng, ngha: khen ngi (tng l, tng thng); m: trng, ngha: hnh trng.
2._ t bn tri ca ch:
T d:
m: ngu.
b: ngu.
ngha: tru b (ni chung).
Ch : Tru gi l thu ngu, v tnh thch nc. B gi l hong ngu, v da
mu vng .
Ch cn phn bit khi vit.
ngu; m: ng, b: thp, ngha: tn ca mt trong 12 chi.
m: dng.
b: dng.
ngha: con d (sn dng, dng xa).*
II._ Ghp ch lm cu
sn thu: ni v sng, non nc, tng trng cnh thin nhin.
thu in: rung (c) nc.
in thu: nc ( trong) rung.
sn cu: ch ( trn) ni.
sn nhn: ngi ( trn) ni, tc l tin ; cng c ngha l ngi min ni
dng tc: ci chn con d.
sn nhn chi dng tc: ci chn con d ca ngi min ni.
III._ Nhn nh v vn phm
Trong on sn nhn chi dng tc, v l hai t ng, mt ph,
mt chnh. Cng th t ng ph ( ) ng trc t ng chnh ( ).
Qui tc: t ng ch nh ng trc t ng c ch nh.
______________________
*(ph ch: Ngi Vit gi dng l d; cn ngi Hoa gi con cu l dng hoc
min dng, con d l sn dng ).
Bi th nm
I._ Hc Ting.
m: nht (nht).
b: (nht).
ngha: mt (duy nht, thng nht, nht n, nht s nh nng, nht, nht nht bt kin
nh tam thu h).
m: thn.
b: (thn).
ngha: thn mnh, ton th (thn phn, thn th, tu thn, bn thn, thn danh).
m: nh.
b: (nh).
ngha: hai ( nh, nh trng m).
th: tay xem bi 3.
m: i (ngy xa c l thi).
b: (i).
ngha: to ln (i nhn, i ngha, i a s, cc i, qung i).
sn: ni (xem bi bn).
m: tiu.
b: (tiu).
ngha: nh (tiu t, tiu nhi, tiu nhn).
m: thch.
b: (thch).
ngha: (vng phu thch, thch nh, thch tn, kim thch k duyn).
Ch cn phn bit khi vit:
thch;
m: hu, b: khu, ngha: bn mt.
II._ Ghp Ch, Lm Cu.
nht thn: mt thn mnh.
I._Hc Ting
m: thin.
b: (i).
ngha:
1._ tri (thin thanh, thin din, thin nga, thin vng khi khi, s nhi bt lu, mu s ti
nhn thnh s ti thin, nhn nh thng thin).
2._ tit tri.
Ch cn phn bit khi vit:
thin; m: yu, b: , ngha: nt mt vui v n tn, (yu yu nh d: sc mt ho
du (Lun Ng)); m: phu, b: , ngha: chng.
Ch :
1._ Trong vn bch thoi, ch thin cn c ngha l ngy.
2._ Ch thin vit theo li hi ( c ngha tc l ln c mt).
m: a.
b: (th).
Ch :
1._ Cn phn bit 2 b th v s: trong ch th nt ngang trn ngn hn nt ngang
di, tri li l s.
2._ B gm cc hnh thc di y:
a) t di ca ch:
t d: m: to, ngha: ngi.
b) t bn tri ca ch: *
t d: a.
ngha:
1._t, mt t (a l, th a, a li).
2._sn nh.
Ch :
1._Hai ch th v u c ngha l t nhng ch cht t; cn ch mt t.
2._ Ch vit theo li hi thanh, gm b th v m d: vy.
m: nht (nht).
b: (nht).
ngha:
1._ Mt tri, (nht thc, nht trnh, nht bo, trc nht, cch nht, nht dng, Nht Bn).
2._ Ngy, nht nht: ngy ngy, mi ngy.
Ch cn phn bit khi vit:
nht; m: vit, b: (vit), ngha: rng, ni rng (pht t ng).
m: nguyt.
b: (nguyt).
Ch : cn phn bit b nguyt vi b nhc cng vit di hnh thc: .
ngha:
1._ mt trng (nguyt thc, nguyt cu, nguyt in).
2._thng (tam c nguyt, lc c nguyt, bn nguyt san).
m: ph.
b: (ph).
ngha: cha (thn ph, ph t tnh thm, ph huynh, ph lo, s ph, quc ph, ph mu,
ph h, ph tp).
Cng c m l: ph.
ngha:
1._ ngi gi in ph: ng gi lm rung, ng ph: ng gi nh c.
2._ ting gi lch s ca n ng. Ni ph: ch c Khng t.
m: mu.
b: (v).
ngha: m (mu h, mu gio).
Ch :
1._ Hai ch v khc s nt bn trong.
2._ Ch mu cn c th vit: * (tc l th cc nt bn trong bng ch t: con).
m: nam
b: in.
ngha:
1._ con trai (nam nhi, nam t).
2._ ting t xng ca con trai i vi cha m.
3._ 1 trong 5 tc (cng, hu, b, t, nam).
Ch :
Ch vit theo li hi ( tc con trai l ngi c sc kho lc lm rung
in).
m: n.
b: n.
b ny gm c cc hnh thc di y:
1._ t bn di ca ch:
t d: m: tho, ngha: yn,
2._ t bn phi ca ch:
t d: m: nh, ngha: dng so snh.
ngha: con gi (n lu, n kit, nhi n).
II._ Ghp Ch Lm Cu.
tiu thin a: tri t nh (ngha bng: khu vc ring ca ai).
nguyt i, nguyt tiu: thng , thng thiu. Trn cc t lch, v ngy m
lch, thng c ghi nhng ch ngy : 30 ngy, : 29 ngy.
nhn chi ph mu: cha m ca con ngi. T ng ny khin ta nh li mt t
ng rt quen thuc, thng c nhc n khi cp n mi tng quan gia quan v
dn. l t ng:
dn chi ph mu, ngha l cha m ca dn.
Cu quan l cha m ca dn c ngha: quan phi thng dn, phi lo cho dn, chng
khc no cha m lo cho con (con mi sanh).
Phi ni: ch khng phi v c ngha l: dn ca cha
m.
III._ Nhn nh V Vn Phm.
Xin nhc li: trong mt t ng, ting ch nh ( ph, c th l danh t, tnh t...) bao gi
cng ng trc ting c ch nh ( chnh).
Ngi ta t thm ch chi gi ting ch nh v ting c ch nh khi no cc ting
ny c s ch so le, hoc c t 2 ch tr ln.
i nhn: ngi ln.
nhn ph: cha (ca) ngi.
nhn chi ph mu: cha m (ca) ngi.
i nhn chi ph mu: cha m (ca) ngi ln.
_______________________
*
b th ng bn tri---mu vit vi ch t
Bi th by
I._ Hc Ting
m: thanh.
b: (thanh).
ngha: xanh (xanh da tri, xanh c).
thin: tri (xem bi 6).
m: bch.
b: (bch).
ngha:
1._mu trng.
2._sng, r rng (minh bch).
3._trnh by (co bch).
4._trng t: ung cng v ch.
nht: mt tri (xem bi su).
m: mn.
b: (thu).
ngha: y, y trn, y (t mn, mn nguyn).
Ch :
Ch vit theo li hi thanh, gm b (thu) v m:
m: hng.
b: (mch).
ngha: mu .
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b (mch) v m (cng: kho tay, th).
II Ghp Ch Lm Cu:
thanh thin: tri xanh, bu tri xanh, nn tri xanh.
bch nht: mt tri trng.
thanh thin bch nht: gia ban ngy, mt cch cng khai, khng c che giu
m m.
mn a: khp trn mt t.
thanh thin bch nht mn a hng: tri xanh, mt tri trng, khp
mt t (th) . l mu c ca Trung Hoa Dn Quc. Tht ra, lc mi lp Dn Quc,
nc Trung Hoa c 5 mu c nh sau: , vng, xanh, trng v en (hng, hong, lam,
bch, hc) tng trng cho nm ging dn Hn, Hi, Mn, Mng, Tng hp li lm mt
trn t Trung Hoa.
thanh sn: ni xanh.
thanh nam thanh n: thanh nin nam n.
bch thu: nc l.
Thu :
I._Hc Ting
tiu: nh (xem bi 3).
m: miu.
b: (tr).
ngha: con mo.
Ch : Ch vit theo li hi thanh gm b (tr) v m (miu: m, c mi mc).
m: tam.
b: (nht).
ngha: 3 (ba).
m: chch.
b: (truy).
Ch :
Ch cn phn bit khi vit.
truy; m: giai, b: (nhn), ngha: p (giai nhn).
ngha:
1._ting ch loi (con).
2._cho ta ch chic, c ngha l 1 (chic bng, c thn chch nh).
Ghp 2 ch chch, ta s c ch:
m: song, b: (truy), ngha: mt i, 2 (hai).
Ch : Ch gm b (truy) v ch (hu: li).
m: t,
b: (vi).
ngha: 4 (bn).
Ch :
vi khc vi (khu: ming).
vi vit to hn khu. vi ch l b m thi; khu va l b, va l ch. vi vit
thnh ch nh sau:
II._Ghp Ch Lm Cu
tiu miu: mo nh.
tam chch: 3 con.
t chch: 4 con.
tiu miu tam chch, t chch: mo nh 3 con, 4 con, hoc ba bn con mo nh.
tiu miu nht chch: mt con mo nh.
nht chch tiu miu: mt con mo nh.
nht tiu miu: mt con mo nh.
III._Nhn nh V Vn Phm.
Trong cc t ng (miu nht chch) (nht chch miu), chch l ting
ch loi v c th t sau hoc trc danh t.
Qui tc: Ting ch loi ng trc hoc ng sau danh t m n c dng ch loi. D
v tr no, n cng lun lun i lin vi ting ch s.
Bi th chn
I._ Hc Ting
bch: trng (xem bi 7).
m: b.
b: (cn).
ngha: vi.
m: ng.
b: (nh).
ngha:nm.
m:tht.
b: (h).
Ch : b h v b phng l hai b khc nhau.
ngha:
1._tm, 1 cy (vi), ting ch loi. Cng c dng ch loi cho th nh nga: m:
m, b: (m).
2._tm thng (quc gia hng vong tht phu hu trch).
Ch : Hiu theo ngha mt tm, 1 cy (vi) ch tht cng cn vit .
m: lc.
b: (bt).
ngha: 6.
II._Ghp Ch Lm Cu
bch b: vi trng.
ng tht: 5 tm, 5 cy.
lc tht: 6 tm, 6 cy.
bch b ng tht lc tht: vi trng 5 cy(tm), 6 cy (tm) hoc 5, 6 tm
vi trng.
b nht tht: 1 tm vi.
nht tht b: 1 tm vi.
III._ Nhn nh V Vn Phm
l mt ting ch loi. Do , n cng theo chung mt qui tc vi cc ting ch loi khc
(nh ) tc l:
Ting ch loi ng trc hoc ng sau danh t m n c dng ch loi. D v tr
no, n cng lun lun i lin vi ting ch s.
Bi th mi
I._Hc Ting
m:k.
b: (k).
ngha:bn nh (trng k).
Ch : Ch cn phn bit khi vit. k, (b nhn i); m: ngt, b: (nhn i),
ngha: cao; m: phm, b: (k), ngha: 1) gm, 2) hn, thp (phm nhn, phm trn).
m: trc.
b: (mc).
ngha: n th, bn vung.
m: .
b: mc (mc).
ngha: gh da.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b mc v m k: l lng.
m: uyn. *
b: (mnh).
ngha: ci chn.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b (mnh) v m
. Phn m ny ta cn thy trong ch m: on, b: (tm), ngha: on gin. m:
uyn, b: (min), ngha: r rng.
m:dng.
b: (mc).
ngha: ci thng.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b mc v m dng: li gia dnh cho
quan i ngy xa.
m:bn.
b: (mnh).
ngha: ci chu (Trang t c bn).
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b mnh v m phn: chia ra.
II._ Ghp Ch Lm Cu
m: thng, b: (nht), ngha: trn.
k thng: trn chic bn con.
trc thng: trn chic n th.
thng: trn chic gh da.
m: trung, b: (cn), ngha: trong.
uyn trung: trong chn.
dng trung: trong thng.
bn trung: trong chu.
trc thng chi i uyn: ci chn ln trn bn (y l mt t ng, cha
phi l mt mnh trn ngha).
uyn trung chi bch thu: nc l trong chn ((y l mt t ng, cha phi
l mt mnh trn ngha).
sn trung chi ngu dng: nhng con b con d trong ni.
I._Hc Ting
m: iu.
b: (iu).
ngha: con chim (iu cm, bch iu qui so).
Ch : Ch cn phn bit khi vit:
iu; m: , b: (ho), ngha: con qu, mu en ( hp, kim , thc).
m: trng.
b: (trng).
ngha:
1._su b (cn trng).
2._ngy xa, dng ch tt c cc loi ng vt.
v trng: loi chim, v: lng chim.
mao trng: loi th, mao: lng th.
Trong bi Gnh go a chng c Nguyn Cng Tr c vit:
l dic v trng trung chi nht: con c cng l mt trong cc loi
chim.
m: ng.
b: (ng).
ngha: con c.
Ch : cn phn bit ng: c, b ng vi ng: nh c, b thu.
ng thu: c nc (duyn c nc); cng c ngha l: nc mm.
ng ph: ng lo nh c. Trong bi Ung ru tiu su, Cao B Qut c cu:
m: ng.
b: (qua).
ngha:
1._ta, ti.
2._ca ta, ca ti (ng chp).
Ch : Bch thoi thng dng ng ch ti hoc ta (ngi th 1 s t). Tri li, trong
vn ngn, ch ng thng dng hn.
m: ng, b: khu, ngha: ta, ti.
Ngoi ra ng ngha vi cn c:
m: d, b: (nhn), m: d, b: (quyt).
m: n, nh.
b: (nhn ng).
ngha:
1._my.
2._ ca my (ng ngha vi ) m: ni, b: (phit).
Ch :
1._Ch cng cn vit
2._Ch thng c dng trong vn bch thoi ch ngi th 2 s t. Cng ch ngi
th hai s t nhng vi tn knh, ngi ta thm ch tm vo ch ; l ch nm:
ng.
3._Trong vn ngn, nhng ch sau y c dng ch ngi th hai s t.
m: nh, b: (ho); m: nh, b: (thu); m: qun, b: (khu).
4._Ch vit theo li hi thanh, gm b (nhn ng) v m (nh: my).
m: tha.
b: (nhn ng).
ngha: 1._n; 2._ kia, khc.
Ch :
1._Trong vn bch thoi, c ngha l n, ngi th ba s t, nam gii; ngi th ba s
t, n gii, b ; ch ng vt (b ngu); ch vt (b min).
Trong vn ngn ch n, ngi ta dng:
m: b, b: (sch). (Ch t)
m: chi, b: (phit). (Tc t)
Cng trong vn ngn, ch ca n, ngi ta dng ch: m: k, b: (bt).
2._ Trong vn ngn. c ngha khc, kia.
tha nhn: ngi khc.
tha nht: ngy khc.
tha vng: i ni khc.
tha hng: qu ngi.
3._ Ch c vit theo li hi thanh, gm b (nhn) v m d: vy.
II._Ghp Ch Lm Cu
sn trung chi bch iu: con chim trng trong ni.
ng ph: cha (ca) ti.
ng chi ph mu: cha m ca ti.
ng ph mu chi in a: rung t ca cha m ti.
m: kin, b: (kin), ngha: trng thy.
ng kin nh: ti trng thy anh.
nh kin ng: anh trng thy ti.
b kin k ph: n trng thy cha ca n.
b kin chi: n trng thy ngi y.
III._ Nhn nh V Vn Phm
nhn vt i danh t ch t.
nhn vt i danh t tc t.
ch hu tnh t.
Bi th mi hai
I._Hc Ting
m: to.
b: (nht).
ngha:
1._ bui sng.
2._ sm.
Ch : Ch gm b nht v ch thp: 10.
m: khi
b: (tu).
ngha:
1._ dy, thc dy.
2._ ni ln (khi bnh), mi bt u (khi s).
3._ i ng (y, thc, khi, c).
Ch : ch khi gm b tu v m k: mnh.
nguyt: mt trng (xem bi 6).
m: lc.
b: (tho).
ngha:
1._ hoa l rng.
2._ ri xung(lu lc), thi rt, thi hng (lc ).
3._ mt tri, mt trng ln (nguyt lc sng mn thin).
4._ mi lm nh xong n mng (lc thnh).
5._ ch (ta lc).
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b v m (Lc: tn mt con sng Thim
ty bn Tu).
nht: mt tri (xem bi 6).
m: xut.
b: (khm).
ngha:
1._ ra (xut hnh).
2._ mt tri, mt trng mc.
3._ m ra (xut khu thnh chng).
4._ hn (xut qun bt chng).
5._ ui, b (xut th).
Ch :
1._ Ch vit theo li hi , gm hai ch khm chng khc no nh 2 ci vc su v
ch cn gi nh ra.
2._ Ch khng phi do 2 ch sn to thnh.
II._ Ghp Ch Lm Cu
to khi: 1._bui sng thc dy. 2._ dy sm.
nguyt lc: trng ln.
nht xut: mt tri mc.
to khi nguyt lc nht xut: bui sng (khi) thc dy, mt trng ln,
mt tri mc.
I._ Hc Ting
m: kha (ca).
b: (khu).
ngha: anh (i ca).
Ch :
1._ gm hai ch kh: c th ghp li.
2._ l ting gi ngi anh dng trong bch thoi; trong vn ngn, ch anh
ngi ta dng ch: m: huynh, b: (nhn i).
m: .
b: (cung).
ngha: em trai.
Cng c m: ; ngha: bit gi o anh em, ng ngha vi b tm.
Ch : Trong bch thoi, ch em trai, ngi ta dng hai ch . Trong vn ngn,
ngi ta ch dng mt ch m thi.
m: thng.
b: (nht).
ngha: trn, pha trn.
Cng c m: thng. Ngha: i ln.
Ch :
1._ Trong bch thoi, cn c ngha l ri, trc thng chu: tun ri.
2._ Ch thng v ch phn ngha ca n l h u thuc b nht v u vit
theo li ch s, tc l li trng m bit c, xt m r . Tht vy, trng vo hai ch
m: hc.
b: (t).
ngha:
1._ hc.
2._ bt chc.
Ch : hc c vit theo li hi ; gii thch li vit ny ta c th c mt nim v vic
hc ngy xa. Tht vy, ngha l g? l ng thy cm ni 2 tay cy roi un nn
mt a tr di mi nh
m: kh.
b: (kh).
ngha:
1._ i (kh hi).
2._ qua.
Thi H: kh nin kim nht th mn trung: nm ngoi (cng) ngy
hm nay, ti ca ny ( tch s x kin).
3._tr, b.
4._ tr ng t.
II._ Ghp Ch Lm Cu
kha kha : anh v em trai.
thng hc kh: i hc.
Thc ra ch kh y khng c ngha l i, m ch ng vai mt tr ng t, dng
lm sng ng ng t m thi ( ... ). Cng th trong mt bi t ca ng o Tim
i Tn, ta l Qui kh lai t ( ) ta thy: : tr v; kh lai: tr ng t;
c ngha: v i thi.
ng : em trai ca ti.
ng tiu : em trai nh (ca) ti.
thanh sn thng chi nguyt: vng trng trn ni xanh.
trc thng chi i uyn (on): ci chn ln trn bn.
i trc chi thng hu bch b ng tht: trn chic bn ln c
5 cy vi trng.
m: hu, b: (nguyt), ngha: c.
III._ Nhn nh V Vn Phm
Trong cu kha kha thng hc kh, ta nhn thy l mt
ng t.
I._ Hc Ting
m: th.
b: (vit).
ngha:
1._sch (gio khoa th).
2._ghi chp, vit (th php).
3._ kinh Th (tc l kinh Thng Th, mt trong nm kinh).
Ch :
Ch cn phn bit khi vit.
th; m: tr, b: (nht), ngha: ban ngy; m: ho, b: (in), ngha: v.
nht: mt (xem bi 5).
m: bn (bn).
b: (mc).
ngha:
1._ ci gc cy.
2._ vn, trc l (bn ).
3._quyn, cun (ting ch loi).
4._vn ling (nht bn vn li).
Ch :
m: .
b: (vi).
ngha:
1._ v, tranh (ho , a , th qun).
2._ toan, mu tnh (mu ).
m: a.
b: (tch).
ngha: nhiu (da thiu, a s, a mu tc k).
m: t.
b: (t).
ngha:
1._ ch.
Phn bit ch vn v t.
- Bt chc hnh trng tng loi m t gi l vn.
- Hnh ting cng hp li vi nhau, gi l t.
Cng nn phn bit t v t.
- t l ng t cn bn, l n v ngha nh nht.
- t l n v hnh th v thanh m; mi t c mt hnh th v mt thanh m ring.
- Mi u c ngha ca n v c th gm 1hoc 2, 3 .
Gm 1 gi l n m t. T d: , , .
Gm 2 gi l phc m t. T d: (caf), thanh nh: con chun
chun.
Gm 3 gi l tam m t. T d: th qun: th vin.
- Phn nhiu mi t u c ngha ca n, nhng cng c khi khng c ngha.
T d: , , , .
2._ tn t. Kinh L nh con trai 20 tui lm l i m ( gia quan: i m) ri mi t
tn; con gi nhn li g chng mi ci trm ( cp k: ci trm). V th con gi cha
chng gi l (v t: cha t tn t).
m: thiu.
b: (tiu).
ngha:
1._ t.
2._ ch (ch ngi: thiu chi).
Cng c m: thiu.
ngha: 1._ tr; 2._k gip vic th hai (quan thi s c quan thiu s gip vic).
II._ Ghp Ch Lm Cu
th nht bn: sch 1 quyn, 1 quyn sch.
a: hnh (th) nhiu.
t thiu: ch (th) t.
th nht bn a t thiu: (y l) mt quyn sch (c) nhiu tranh
(m) t ch.
sn trung hu bch iu: trong ni c chim trng.
sn trung a bch iu: trong ni c nhiu chim trng.
sn trung bch iu a: trong ni c nhiu chim trng.
sn trung bch iu a chch: trong ni c nhiu chim trng.
: i trc chi thng, hu th a bn, b a tht: trn
chic bn ln, c nhiu quyn sch, nhiu xp vi.
m: , b: (phng), ngha: lin t, y dng so snh.
a : nhiu hn,
i : ln hn, to hn.
ng th trung a t: trong sch ca ti hnh nhiu hn ch.
dng i miu: d ln hn mo.
III._ Nhn nh V Vn Phm
Ch c ngha l nhiu, c nhiu: do , ch c nhiu, khng cn phi thm
ch hu vo na. Nu mun gi c ch ln ch , th phi dng thm ting ch loi.
Ch l mt lin t; i lin sau tnh t n c so snh.
Bi th mi lm
I._ Hc Ting
m: tr.
b: (thu).
ngha: ci ao; ao o chung quanh gi thnh gi l thnh tr ( ).
Ch : ch gm b thu v m (d: vy).
m: trung.
b: (cn).
ngha:
1._ gia, trong.
2._ na (trung nhi ph).
cn c m trng.
ngha: 1._ ng (trng cch, ngn trng). 2._b, mc (trng phong, trng th).
ng: c (xem bi 11).
m: du.
b: (thu)
ngha:
1._ li (di nc).
2._ dng nc (thng du, trung du, h du).
Ch : ch gm b thu v m . Phn m ny, ta cn thy trong ch:
m: du, b: (xc), ngha: i xa.
m: lai.
b: (nhn).
ngha:
1._ li.
2._ ti, s ti (lai nin, tng lai).
Ch : ch cn c vit
kh: i (xem bi 13).
II._ Ghp Ch Lm Cu
tr trung ng: c trong ao
du lai du kh: li qua li li.
tr trung ng du lai du kh: c trong ao li qua li li.
ng du thu trung: c li trong nc.
din trung chi ngu tu lai tu kh: con tru trong rung chy qua
chy li.
m: tu, b: (tu), ngha: chy.
sn trung chi iu phi lai phi kh: con chim trong ni bay qua,
bay li.
m: phi, b: (phi), ngha: bay.
III._ Nhn nh V Vn Phm
Ch , ch i chung vi ng t c lp li 2 ln c ngha: qua ... li.
Bi th mi su
I._Hc ting
: thu: nc (xem bi 4).
m: vu.
b: (mnh).
ngha: chn, bt.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b (mnh) v m (vu: ni).
m: mc.
b: (th).
ngha:
1._ mc (tao nhn mc khch).
2._mu en, tham (mc li).
3._h Mc (Mc T vi thuyt Kim i).
Ch : Ch vit va theo li hi thanh, gm b th v m hc: en, va theo li
hi (v mc tu l cht c nh t en : hc th).
m: hp.
b: (mnh).
ngha: ci hp.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b mnh v m (hp: hp li).
m: bt.
b: (trc).
ngha:
1._cy vit, cy bt (bt m).
2._ chp (bt chi th ).
Ch : Ch bt vit theo li hi thanh, gm b trc v m: (dut: bn).
Ch cn c th vit .
m: gi.
b: (mc).
ngha:
1._ci gi gc (danh t).
2._ gc ln (ng t).
m: bao.
b: (bao).
ngha:
1._bao, bc.
2._ci bao.
II._ Ghp Ch Lm Cu.
thu vu: chn nc.
mc hp: hp mc.
bt gi: ci gc bt.
th bao: ci cp sch.
ng chi th bao trung, hu mc nht hp, th
tam bn: trong cp ca em trai ti, c 1 hp mc, 3 quyn sch.
III._ Nhn nh V Vn Phm.
Qua cc ting , , , , gm ton danh t, ta nhn thy danh t ph (ch
nh) lun lun i trc danh t chnh (c ch nh).
17-Bi th mi by
I._ Hc Ting
m: song.
b: (huyt).
ngha: ca s (ng song).
Ch :
1._Ch song vit theo li hi thanh, gm b v m song: ca s; thng: ng khi.
2._ Ch cng cn vit l .
m: tin.
b: (ao).
ngha: pha trc.
m: giai.
b: (ph).
ngha: ci thm.
Ch : t bn tri ca ch: b ph, t d: ; t bn phi ca ch: b p, t
d: (: kinh , k ch).
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b ph v m (giai: u l).
m: h.
b: (nht).
ngha: pha di.
Cng c m: h, ngha: i xung (ng t).
hng: (xem bi 7).
m: hoa.
b: (tho)
ngha: hoa, bng.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b tho v m ho: thay i.
m: lc.
b: (mch).
ngha: xanh (xanh l cy) lc dip t.
Ch :
1._ Ch vit theo li hi thanh gm b v m * phn m ny, ta cn thy trong cc
ch :
m: lc, b: thch, ngha: hn h, tm thng, (lc lc thng nhn).
m: lc, b: th, ngha: phc, tt (phc lc th).
2._ c khi ch cng vit , b tho.
m: dip.
b: tho.
ngha:
1._ l;
2._ h Dip.
I._ Hc Ting.
nht: 1 (xem bi 5).
nh: 2 (xem bi 5).
tam: 3 (xem bi 8).
t: 4 (xem bi 8).
ng: 5 (xem bi 9).
lc: 6 (xem bi 9).
m: tht.
b: (nht).
ngha: 7 (tht tch: m mng 7 thng 7).
m: bt.
b: (bt).
ngha: 8.
Ch : Ch cn phn bit khi vit.
bt; nhn; m: nhp, b: (nhp), ngha: v, vo.
m: cu.
b: (t).
ngha: 9.
Ch : ch cn phn bit khi vit.
cu; k; m: hon, b: (ch), ngha: vin trn.
m: thp.
b: (thp).
ngha: 10.
II._Ghp Ch Lm Cu.
nguyn nguyt = chnh nguyt: thng ging.
m: nguyn, b: (nhn i), ngha: u.
m: chnh, b: , ngha: chnh.
, , , , , , , , , nh nguyt, tam nguyt, t, ng, lc, tht,
bt, cu, thp, thp nht nguyt: thng 2, thng 3... thng 11.
lp nguyt: thng chp.
m: lp, b: (nhc), ngha: l chp, vo lc cui nm.
m: chu (chu), b: (xc), ngha: 1) vng khp, 2) tun l.
nht chu: mt tun l.
, , , , , , chu nht, chu nh, chu tam, chu t, chu ng,
chu lc, chu nht: th hai, th ba, th t, th nm, th su, th by, ch nht.
thng chu: tun ri.
thng chu nht: th hai tun ri.
h chu: tun ti.
h chu nh: th ba tun ti.
bn chu: tun ny.
th t tun ny.
Ch : Ch ng ngha vi ch l bi, (m ta thng thy dng ch cc ngy
trong tun trong cc t lch) hoc tinh k
m: l, b: (th), ngha: php tc phi theo trong cc vic quan, hn, tang, t. Cng
c vit l .
I._ Hc Ting
m: tn.
b: (phc).
ngha:
1._ tan ra (gii tn, kinh tm tn m).
2._ bung ra, gii ra, (tn mun).
Cng c m: tn
ngha: 1._ ri rc (tn mn); 2._ nhn ri (nhn tn); 3._ i b (tn b).
Cng cn vit (1)
Ch : ch gm b (phc) v m tch: xa.
hc: hc (xem bi 13).
m: hi.
b: (vi).
ngha: tr v. (2)
m: gia.
b: (min).
ngha:
1._nh.
2._v gi chng l gia, chng gi v l tht. Chinh Ph ngm: Tnh gia tht no ai chng
c..
3._ngi c ti v mt mn g.
4._Ting t xng (gia ph, gia huynh).
5._ging g nui trong nh (gia cm gia sc).
thanh: xanh (xem bi 7).
m: tho.
b: (tho).
ngha: c.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b tho v m to: sm.
a: t, sn, bi (xem bi 6).
m: phng.
b: (phc).
ngha:
1._ bung, th, m (phng thch, phng tng, khai phng).
2._pht ra (phng quang).
Ch : ch gm b phc v m: phng: hng.
m: phong.
b: (phong).
ngha:
1._gi (phong v).
2._thi tc (quc phong).
3._dng dp (phong t); c v thi th (phong nh).
m: tranh.
b: (trc).
ngha: 1 loi n c 13 dy.
Ch :
1._ Ch vit theo li hi thanh, gm b trc v m tranh: ginh nhau.
I._Hc Ting
m: huynh.
b: (nhn i).
ngha:
1._ anh,
2._ ting gi bn.
Ch : ch gm nhn i v ch khu: ming/
i: ln (xem bi 5).
m: mui.
b: (n).
ngha: em gi.
Ch :
Ch vit theo li hi thanh, gm b v m v: cha (cng c l mi).
m: xng.
b: (khu).
ngha:
1._ ht.
2._ ht trc, cho ngi ta ho.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b v m xng: thnh vng.
m: ca.
b: (khim).
ngha:
1._ht.
2._khc ht.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b khim v m kha: (ca) anh.
m: phch.
b: (th).
ngha:
1._ v, tt.
2._ nhp, cung n.
3._ ci phch, dng nh nhp khi ht.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b th v m bch: trng.
m: cu.
b: (mao).
ngha: qu bng.
Ch :Ch vit theo li hi thanh, gm b th v m cu: tm.
II._ Chp Ch Lm Cu
huynh i: anh (th) ln.
mui tiu: em gi (th) nh.
huynh xng ca: anh ht.
mui phch cu : em gi v banh.
huynh i mui tiu, huynh xng ca, mui phch cu: anh
ln em gi nh, anh ht, em gi v banh.
phch th: v tay.
III._ Nhn nh V Vn Phm
I._ Hc Ting
m: khai.
b: (mn).
ngha:
1._m (khai mn, khai thnh).
2._n (hoa khai).
3._o, bi ra, m mang (khai h, khai hoang).
4._bung th (khai phng).
5._xp by (khai n).
6._bt u (khai b).
7._tr, tr b i (khai tr).
song: ca s (xem bi 17).
m: to.
b: (th).
ngha: qut (to m).
Ch : Ch c th xem nh:
- va vit theo li hi thanh, gm b th v m cy chi.
- va vit theo li hi c ngha l tay () cm chi () qut
a: t, bi, sn (xem bi 6).
m: thc.
b: (th).
ngha: lau chi.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b th v m thc: khun php.
k: bn nh (xem bi 10).
m: ma.
b: (thch).
ngha: mi (thin ma bch chit).
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b thch v m (cy gai).
mc: mc (xem bi 16).
m: chp.
b: (th).
ngha: cm gi (chp chnh).
bt: cy vit (xem bi 16).
m: t.
b: (min).
ngha:
1._vit, sao chp (t t).
2._phng theo nt bt, nh v theo tm nh chp (t chn, miu t).
3._by t, tho ra, dc ht ra (Kinh th: d t ng u).
t: ch (xem bi 14).
II._Ghp Ch Lm Cu.
khai song: m ca s.
to a: qut sn, qut nh.
thc k: lau bn.
ma mc: mi mc.
chp bt: cm vit, cm bt.
t t: vit ch.
khai song, to a, thc k, ma mc, chp bt t t:
m ca s, qut nh, lau bn, mi mc, cm bt, vit ch.
, , , to khi, huynh khai song, mui to a, thc k:
Sng dy, anh m ca s, em gi qut nh, em trai lau bn.
hoa lc hoa khai: hoa rng hoa n.
, , t t chi tin, tin ma mc, hu chp bt: trc khi vit
ch, trc ht mi mc, sau () cm bt.
m: tin, b: (nhn i), ngha: trc.
I._Hc Ting
m: tc.
b: (nht).
ngha: hm qua.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b nht v m s: cht.
nht: ngy(xem bi 16).
bch thoi thng dng ch thin.
m: kim.
b: (nhn).
ngha: nay, ngy nay, ngay by gi.
m: minh.
b: (nht).
ngha:
1._sng (minh tinh).
2._sng sut (minh tr, anh minh)
3._lm sng (minh c).
4._ngy mai (minh nht).
Ch : ch c vit theo li hi , gm c nht nguyt li.
m: min.
b: (mc).
ngha: cy bng vi.
Ch : Ch gm b mc v m bch: la.
m: y.
b: (y).
ngha:
1._ci o.
2._mc o (thc, y, hnh, tr; y cm hi hng: mc o gm v lng)
Cng c l .
Ch : B cn c vit di hnh thc . Hnh thc ny ch t bn tri ca ch m
thi. th d: m: sam, b: (y), ngha: o n.
Cng c khi hnh thc b tch lm hai phn v c t pha trn v pha di ca ch.
pha trn ta c v pha di l (*)
th d: m: biu, b: (y), ngha: ngoi (biu b); m: suy, b: (y), ngha: suy
km.
m: gip.
b: (i).
ngha: kp, cp.
m: an (n).
b: (khu).
ngha:
1._mt (n c, n chic).
2._ci toa (ha n).
Cng c m: thin, ngha: vu nc Hung n (Thin Vu).
Ch : ch cn vit
II._Ghp Ch Lm Cu
tc nht: ngy hm qua.
kim nht: ngy hm nay.
minh nht: ngy mai.
min y: o bng, o (dt bng) bng (vi).
gip y: o kp, o cp (c 2 lp).
an y: o n (c 1 lp).
, , ; , , tc nht, kim nht, minh nht; min y, gip y, an
y: hm qua, hm nay, ngy mai; o bng, o kp, o n.
tha nht: ngy kia.
kh nht: ngy () qua.
lai nht: ngy (sp) ti.
nht nht: ngy ngy, mi ngy.
I._ Hc Ting
ng: ti, ca ti (xem bi 11)
m: t.
b: (n).
ngha: ch.
Ch : bch thoi dng hai ting ch ch trong khi vn ngn ch dng mt ting
m thi.
m: ti.
b: (th).
ngha:
1._
2._ cn sng (ph mu ti, bt vin du).
3._ tr ng t, c ngha chnh l (i hc chi o, ti minh minh c, ti tn dn, ti ch
ch thin).
4._ ang (ti chc).
m: phng.
b: (h).
ngha: ci bung, ci nh.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b h v m phng: ni.
m: ni.
b: (nhp).
ngha:
1._ trong.
2._ cung cm ca nh vua (i ni).
3._ ting ch v (ni t, ni nhn, tin ni).
4._ bn ni i vi bn ngoi.
m: tr.
b: (th).
ngha: cm, gi (duy tr, h tr, ph tr).
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm (th) v m t: cha.
m: tin.
b: (ao).
ngha:
1._ci ko ( tin ao).
2._ ct xn.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b v m tin: trc.
tht ra, ch lc u vit , gm b v v m tin.
ao: dao (xem bi 3).
m: ti.
b: (y).
ngha:
1._ ct o.
2._ gim bt (ti gim qun s).
3._ xt hn km phi tri (tng ti, trng ti).
4._ quyt on (ti phn, c ti).
Ch : ch gm b y v m *. Phn m ny ta cn thy trong cc ch sau y:
m: ti, b: (mc), ngha: trng cy;
m: tai, b: (khu), ngha: vy thay (t cui cu).
m: tn.
b: (cn).
ngha: mi.
Ch : ch gm b cn v m * . Phn m ny ta cn thy trong ch
m: thn, b: , ngha: quen thuc, gn gi.
II._ Ghp Ch Lm Cu
ng t t: ch ti.
ti phng ni: trong bung, trong nh.
tr tin ao: cm ko.
ti tn y: ct o mi.
ng t t ti phng ni tr tin ao ti tn y: ch ti
trong nh cm ko ct o mi.
, ng nht nht xng ca, phch cu: mi ngy ti ca ht nh cu.
III._ Nhn nh V Vn Phm.
Qua cc cu: v ta nhn thy ch
t v lun lun ng u cu. Cc ting dng ch trng hp v khng
gian hoc thi gian du c t sau ch t.
24- Bi th hai mi bn
I._Hc Ting
t: bn (xem bi 8).
m: thi.
b: (nht).
ngha:
1._lc, khi.
2._ ma (t thi khc).
3._gi (khong thi gian bng 2 gi nh gi T, gi Su...).
4._lun lun (hc nhi thi tp chi: Lun Ng) thnh thong.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b nht v m t: cha.
m: thi.
b: (ngn).
ngha:
1._th.
2._Kinh Thi (mt trong Ng Kinh).
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b ngn v m t: cha.
m: xun.
b: (nht).
ngha:
1._ma xun.
2._vo ma xun, mi vt c v hn h, tt ti, nn tui tr gi l thanh xun .
3._theo Chu l ngy xa thng cho ci xin vo thng trng xun (thng hai), nn
thng gi con gi mun ly chng l hoi xun .
m: du.
b: (xc).
ngha:
1._i xa (du hc).
2._chi (du h).
3._ti ch cnh p ngm ngha cho tho thch (ngao sn du thu, du lch, du xun).
Ch : du (b thu ) c ngha l li.
m: phng.
b: (tho).
ngha:
1._ c thm.
2._thm (phng danh qu tnh, bch th lu phng).
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b v m: phng: ni.
tho: c (xem bi 6).
a: t, sn, bi (xem bi 6).
m: h.
b: (truy).
ngha: ma h.
m: thng.
b: (bi)
ngha:
1._thng cho k c cng.
2._trng thy p, hay nn ngm ngha, khen tng (thng thc).
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b v m: * . Phn m ny ta cn thy trong
cc ch:
m: h.
b: (tho)
ngha: sen.
cng c m: h; ngha: 1._gnh vc. 2._nh n.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b tho v m h: g, sao.
tr: ci ao (xem bi 15).
m: thu.
b: (ho).
ngha:
1._ ma thu.
2._ nm (thin thu vnh bit).
Ch : ch vit theo li hi , ch ma la chn, v lc ho: cy la, b ho:
la ca mt tri, tc nh nng nung nu.
m: m.
b: (thc).
ngha:
1._ung.
2._ ngm, nut (vn kh anh hng m hn a).
cng c m: m; ngha: cho ung (m chi d tu).
Ch :
1._ Ch m vit theo li hi thanh, gm b thc v m khim: thiu, vng.
2._ Trong bch thoi, ch ung ngi ta dng ch: m: ht, b: khu.
m: hong (hunh).
b: (hong).
ngha: mu vng (hong hn).
hoa: bng hoa (xem bi 17).
m: tu.
b: (du).
ngha: ru.
m: ng.
b: (bng).
ngha: ma ng.
m: ngm.
b: (khu).
ngha:
1._c th, c ph, ko ging cho di ra.
2._rn r (v bnh thn ngm).
Ch :
1._Ch vit theo li hi thanh, gm b v m kim: nay.
2._Cng vi ch v ch nu i v tr, s c ch m: hm, b: (khu), ngha:
ngm, cha (hm sc, hm oan).
bch: trng (xem bi 7).
m: tuyt.
b: (v).
ngha:
1._tuyt, ma gp lc rt qu ng li thnh tng mnh.
2._ra (tuyt hn, tuyt s).
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b v v m k: u con nhm.
II._ Ghp Ch Lm Cu.
t thi thi: th bn ma, bi th ca tng bn ma trong tri t.
phng tho a: bi c (xanh) thm nc.
xun du phng tho a: ma xun i do trn bi c (xanh) thm nc.
l hi p thanh: gim ln c xanh.
on Trng Tn Thanh:
Thanh minh trong tit thng ba,
L l to m, hi l p thanh.
lc h tr: ao sen xanh.
I._Hc Ting
m: trc.
b: (trc).
ngha: cy tre
Ch : vit thnh b nh sau
m: lim.
b:
(trc).
ngha: ci rm, ci mnh mnh.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b
trc v m lim: ngay, bit phn bit nn chng, khng ly sng: thanh lim.
Nu ta tip tc phn tch ch lim, ta s thy lim thuc b nghim v m kim:
gm.
m: ngoi.
b: (tch).
ngha:
1._ngoi (tri vi ni: trong).
2._v coi chng l ngai t.
3._bn ngai, bn ni.
m: lng.
b: (nhp).
ngha: 2.
Cng c m: lng (lng)
Ngha: 10 ng cn gi l 1 lng.
16 lng l 1 cn
Ch : Ch cn c th vit hoc
m: yn.
b: (ha). B ny c 3 hnh thc:
1._ t pha di ch. T d: yn.
2._ t pha di ch. T d:
m: phn.
ngha: t.
3._ t bn tri ch. T d:
m: ng.
ngha: ngn n.
ngha:
1._chim n.
2._yn ngh (yn c).
Cng c m: yn
ngha: nc Yn ( min bc nc Tu ngy xa).
m: t.
b: (t).
ngha:
1._con.
2._thy (Khng T).
3._1 trong 5 tc (cng, hu, b, t, nam).
Cng c m: t.
ngha: 1 trong 12 chi.
Ch :
Ch cn phn bit khi vit:
t
m: kit. b: (t). ngha: n chic, tr tri.
m: quyt. b: (t). ngha: ngn.
Kit cng: con lon qun, con b gy, sau ha ra con mui.
m: ht.
b: (tm). B ny gm c 3 hnh thc:
1._ t pha di hoc bn mt ch. T d:
m: su. ngha: bun.
m: s. ngha: h thn.
2._ t bn tri ca ch. T d:
m: ph. ngha: s
3._ t pha di ca ch. T d:
m: cung. ngha: kinh th l ra ngoi.
ngha:
1._ thnh lnh, cht (ht nhin).
2._ nhng (s ht).
Ch :
1._Ch vit theo li hi thanh, gm b tm v m vt: ch, ng.
2._ Ch cn phn bit khi vit:
ht
m: thng. b: (tm). ngha: vi vng.
m: phi.
b: (phi).
ngha:
1._bay (phi c).
2._nhanh h bay (phi bo).
3._li ni khng cn c; th nc danh gi l (phi th).
Ch :
Ch cn vit
lai: li (xem bi 15).
kh: i (xem bi 15).
II._Ghp ch lm cu.
trc lim ngoi: bn ngai (ca) rm tre.
yn t: con chim n.
Ch :
Ch y khng phi ting ch lai, m l ting gip li. Ta ni : yn t: con
chim n. kin t: tri cu. hong anh nhi: con chim hong anh v.v
phn bit ting ch lai v ting gip li, ta cn nh:
1._Ting gip li lun lun i lin sau danh t ( , ). Li ny bch thoi hay dung
ch ting ng trc l danh t, vn ngn rt t dung n.
2._Tri li, ting ch lai c th ng trc hoc sau danh t v lun lun i lin theo ting
ch s. ( , ).
3.Ting gip li c th dung chung co nhiu s vt; tri li ting ch lai thng ch thuc
ring v mt s s vt cng loi m thi.
lng yn t: 2 con chim n.
, ht phi lai, ht phi kh: cht bay qua, cht bay li.
, , , trc lim ngoi, lng yn t, ht phi lai, ht phi
kh: () bn ngoi rm tre, (c) 2 con chim n, cht bay qua, cht bay li.
, Song tin hu trc lim, lim ngoi hu bch yn a
chch: trc ca s c rm tre, bn ngoi rm tre c nhiu con n trng.
III._Nhn nh vn phm.
Thnh ng phi lai phi kh c ngha: bay qua bay li (in nh thnh ng:
du lai du kh: li qua li li).
Trng t ht c lp li 2 ln khi i chung vi thnh ng phi lai phi kh.
Bi th hai mi su
I. Hc ting
ti: (xem bi 23)
gia: nh (xem bi 19).
trung: trong (xem bi 15).
m: hiu
b: (t)
ngha:
1. Th cha m ht lng (hiu ).
2. Tc gi tang phc l hiu.
ph: cha (xem bi 6).
mu: m (xem bi 6).
m: nhp
b: (nhp)
ngha: v, vo
Ch : Ch cn phn bit khi vit:
(nhp) nhn bt
hc : hc (xem bi 13)
m: hiu.
b: (mc)
ngha:
1. Trng hc.
2. Cp t trong qun i.
m: knh
b: (phc)
ngha:
1. cung knh, ngoi mt cng nh trong lng, khng dm ct nht, lo lu.
2. dng mi, t lng knh trng.
Ch :Ch vit theo li hi thanh gm b phc v m cu: nu.
m: tin
b: (nhn i).
ngha:
1. trc (tin hc l, hu hc vn).
2. Ngi cht (tin vng, tin , tin nghim).
m: sinh (sanh)
b: (sinh)
ngha:
1. sng, cn sng, cuc sng, nhng ngi sng.
2. sinh sn, ny n. (sinh li)
3. hc tr (tin sinh: ng thy, v l ngi hc trc mnh). Thy gi tr l ; hc tr cng
xng mnh l .
II. Ghp ch lm cu.
ti gia trung: trong nh.
hiu ph mu: hiu (vi) cha m.
nhp hc hiu: vo trng hc.
tin sinh:
1. Bch thoi dng ch ng thy dy hc; vn ngn th dng ch: m: s b
2. ting dng gi ng.
Knh tin sinh: knh thy dy.
, , , Ti gia trung, hiu ph mu, nhp hc hiu, knh
tin sinh. nh (th) hiu knh (vi) cha m, vo trng (th) knh trng thy.
I. Hc ting
thin: tri (xem bi 6).
m: s
b: (ao)
ngha:
1. Mi, bt u (trng t).
2. lc ban u (nhn chi s, tnh bn thin).
3. u tin (s b, s thu)
4. ting dng ch 10 ngy u thng.
: mng mt
: mng mi
m: vn
b: nht
ngha:
1. chiu ti
2. lc v chiu, lc mun mng. (vn nin; tu vn).
3. K n sau (vn sinh)
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b nht v m min trnh, khi.
nguyt: mt trng (xem bi 6).
m: quang
b: (nhn i).
ngha:
m: vin
b: (xc).
ngha: xa
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b xc v m vin trnh, khi.
m: vng
b: (nguyt).
ngha:
1. Trng xa (vin vng knh).
2. C ci cho ngi chim ngng (danh vng; danh gia vng tc).
3. Mong c (hy vng, tht vng, tuyt vng)
4. Ngy rm gi l vng nht: ngy mng mt gi l sc nht.
m: sc; b: (nguyt).
ti: (xem bi 23).
m: ng
b: (mc).
ngha:
1. Hng ng (ng phng, ng sang, c ng).
2. Thuc v ma xun ( ng phong: gi xun).
Thi H:
Nhn din bt tri h x kh
o hoa y cu tiu ng phong
( tch s kin x)
Nguyn Du:
Trc sau no thy bng ngi
Hoa o nm ngoi cn ci gi ng.
(on trng tn thanh)
Ch : Ch cn phn bit khi vit:
(ng)
m: gin, b: mc, ngha: chn la, th tre.
Nguyn Vn Thnh:
Tri ng (Gin?) ph vn ra sc cnh
(Vn t trn vong tng s)
m: phng
b: (phng).
ngha:
1. Vung vc (phng chnh, phng xch; lp phng xch).
2. Hng (t phng).
3. Ni (a phng)
4. Phng thuc, mn thuc.
5. Tri (phng mnh)
6. ang, mi (trng t). T d: dng t phng tri ph mu n.
II. Ghp ch lm cu.
thin s vn: tri mi ti.
nguyt quang: nh trng.
nguyt quang minh: nh trng sng.
quang minh: sng (ng ngha vi minh).
song tin vin vng: ( trc ca s nhn ra xa).
nguyt ti ng phng: trng hng ng.
, , , .
thin s vn nguyt quang minh song tin vin vng nguyt ti ng phng:
tri mi ti, nh trng sng, (ng) trc ca s nhn ra xa, (th thy) trng hng ng.
, , .
nht xut thi, quang mn song, tht trung i minh:
Lc mt tri mc, nh sng trn y ca s, trong nh sng rc ln.
m: tht, b: min, ngha: nh.
nht phng xut: mt tri va ang mc.
nht xch: 1 mt.
nht phng xch: 1 m2 .
I. Hc ting
i: ln, to (xem bi 5).
m: l
b: (tc).
ngha: con ng
Ch : Ch gm b tc v m cc: mi
thng: trn (xem bi 13).
nhn: ngi (xem bi 3).
m: vng
b: (sch).
ngha:
1. i.
2. qua (d vng, qu vng).
3. Thng thng (vng vng).
Ch : Ch gm b sch v m ch: cha
lai: li (xem bi 25).
m: hoc
b: (qua).
ngha: hoc l (li ni cn nghi ng).
m: tha
b: (phit).
ngha:
1. Ci, i (tha xa, tha long).
2. Nhn, nhn c hi (tha c, tha th).
3. S nhn (tha s, lut tha tr).
4. Chuyn ch - c xe bc (thng tha, i tha, tiu tha, ting hc tha).
Cng c m thng
m: xa
b: (xa).
ngha: xe
m: b
b: (ch).
ngha:
1. Bc chn (nht b, nht bi), vn nc (quc b).
2. Bc.
m: hnh
b: (hnh).
ngha:
1. Nhng yu t cn thit trong tri t (ng hnh).
2. Lm (hnh s).
3. i (khi hnh, hnh trnh).
Cng c m hnh
Ngha: hnh kim, nt na.
Cng c m hng
Ngha: 1. Hng ng. 2. Ca hiu (dc hng).
II. Ghp ch lm cu.
i l thung: i trn ng ln.
nhn vng lai: ngi qua li.
hoc tha xa: hoc ci xe.
hoc b hnh: hoc i b.
i l thng, nhn vng lai, hoc tha xa, hoc b hnh.
trn ng ci, ngi qua li, hoc i xe, hoc i b
l thng a nhn vng lai: trn ng nhiu ngi qua li.
l thng vng lai chi nhn a: trn ng ngi qua li nhiu (nhiu
ngi qua li).
l thng thiu nhn vng lai: trn ng t ngi qua li.
l thng vng lai chi nhn thiu: trn ng ngi qua li t (t
ngi qua li).
hnh nhn: ngi i ng.
l thng v hnh nhn: trn ng khng c ngi i li.
m: v, b: (ha), ngha: khng c.
ng nht nht b hnh vng th: mi ngy ti i b n ch.
vin hnh gi tha xa: ngi i xa i bng xe.
m: gi, b: (lo), ngha: ch nh i danh t.
III. Nhn nh v vn phm
Ta ni: phi kh phi lai thng hc kh ,, vng lai, vng
hiu, vng th ,, b hnh, vin hnh, hnh nhn.
Cn c vo nhng on y, ta nhn thy cc ch ,, tuy c ngha l i nhng mi
ch c dng theo mt cch khc nhau.
Ch : m: th, b: (cn), ngha: ch.
Bi th bami chn
I. Hc ting
vng: h Vng (xem bi 34).
m: phm
b: (mc).
ngha: thanh tnh (ci g c lin quan n Pht u gi l Phm nh phm cung, phm
chng, phm m).
Ch :
Ch gm ch lm v ch phm: gm. V ch cng vit nn ch cng
vit
m: ch
b: (tm).
ngha: iu m k s m p trong lng, (ch hng).
Ch :
Ch gm b tm v m s: K s, nh nho, va theo li hi () tc l iu m
lng () ca k s () hng m c thc hin.
m: thi
b: (ngn).
ngha: bi th
Ch :
Ch gm b ngn v m t: cha.
m: tch
b: (nht).
ngha: xa ( = : ngy xa).
m: gi; b: (lo); ngha: ch th a danh t.
ng: ti (xem bi 11).
m: v
b: (mc).
ngha: cha (v lai, v thnh nin, v vong nhn)
Cng c m : mi - nghi: 1 trong 12 chi
Ch :
Ch cn phn bit khi vit
v. m: mt; b: (mc); ngha: ci ngn cy (vt hu bn mt; L mt Nguyn
s).
sinh: sinh ra (xem bi 25).
thi : th: lc (xem bi 24).
m: minh
b: (mch).
ngha: m mch (u minh, minh mui).
m: v
b: (ha).
ngha: khng c
Cng c m : m - nghi: ting Phn (Nam m): Namanah: quy y: cung knh nh l.
Ch :
Ch cn vit (theo li c) . y cng l li vit n gin.