TELOMERLER

Kromozomlarımızın Uçlarını
Korumak
Genlerimizi
kaybetmeyi
önlemek için
kromozomlarımızın
uç kısımları
telomer denilen
DNA tekrar dizileri
ile bloke edilmiştir.
Telomerlerin giderek kısalması bir
mitoz saati etkisi yaparak hücre
bölünmelerini azaltır.
Telomerler hangi sorunu çözer?

• Replikasyon sonucu kromozomal

kısalmayı önler.

• Kromozomların yapısal bütünlüğünü

korur.
Canlı sistemlerde
telomer
devamlılığını
sağlayan esas
mekanizma
telomeraz enzimi
aracılığıyla
gerçekleştirilir.
 Telomeraz enzimi;
• Eşey hücrelerinde
• Kök hücrelerinde
• Tümör (kanser) hücrelerinde aktiftir.

Bu sayede;
devam eden hücre bölünmelerinde
telomerlerin boyu kısalmaz.
Telomerlerin Replikasyonu
DNA’nın replikasyonu sırasında uç
kısımlar olan telomerler de replike olurlar.
Ancak en uç kısımların tamamının
replikasyonu mümkün değildir. İşte
replikasyonla burada kaybedilen bölge
telomerik DNA’dır. Telomerler olmasaydı
her defasında burada bulunan anlamlı
genleri kaybedecektik.
 Telomerlerin yapısı
İnsan telomerleri üst üste gelen basit ve
kısa nükleotit dizileri TTAGGG’lerden
oluşur. Dikkat edilmesi gereken önemli bir
özellik telomerik ipliğin Guanince zengin
olmasıdır.
Telomerik tekrar dizilerinin çoğu çift iplikli
DNA’dan oluşurken en uç kısımları tek iplikli
DNA’dan oluşur. Bu bölgelerin çok önemli
bir kabiliyeti G’ce zengin bölgelerin binding-
sites denilen yapışkan noktalar
oluşturmasıdır. Bu bölgeler telomerlerin
sonlarını korumada görevli olan proteinlere
bağlanmadan sorumludur.
Sonuç olarak proteinler kromozomların
korunmasında kromozomların uçlarını reaktif
olmaktan kurtarır. Kesin olarak kullanılan
proteinlerin karşılaştırmaları aşağıda
verilmiştir:
 Telomerlerin korunması
Kanser hücrelerinin telomerleri normal
hücrelerle karşılaştırıldığında dikkate değer
bir tezatlık gösterirler. Bu hücreler sınırsız
bölünme yeteneğine sahiptir. Sınırsız olarak
çoğalmalarını telomerlerini kaybetmeyerek
başarırlar. Bu sayede yaşlanmayı yenerek
ölümsüz olurlar.
 Telomer korunmasının
mekanizması

• Telomeraz kullanarak

• ALT (Alternative Lengthening of

Telomeres) kullanarak
 Telomerazın kullanılması
En yaygın mekanizmadır. Telomerin sonuna
yeni TTAGGG tekrar dizileri ilave ederek
olur. Telomerazın olduğu hücrelerde
telomerlerin tam uzunlukları belirli bir sınırda
(limitte) düzenlenir. Hücreye yetki vererek
telomer uzunluğu ve kromozom dengeli bir
şekilde korunur.
Kanser hücrelerinin telomeraz aktivitesinin
inhibe edilmesi hücrelerin sınırsız
çoğalmasını engellemek için düşünülen bir
tedavi yoludur.

İlginç olan tümör hücrelerinin yanındaki

normal hücrelerde telomeraz aktivitesinin
gözlemlenemeyecek kadar az olması ya
da hiç olmamasıdır.
 Telomeraz nedir?

• Telomeraz hücrelerimizde telomerlerin

uzamasını katlazlayan doğal bir enzimdir.

• Telomeraz kendisinin hücrede aktiv olması

için iki bileşen ihtiva eder.
 Telomerazın birinci bileşeni
• Telomerazın birinci bileşeni hTERT,
telomerin sonunda bulunan tek iplikli bir
çıkıntıdır. hTERT, ikinci telomeraz
bileşenine bağlanmada şablon oluşturarak
telomerin uzamasını katalizler.
 Telomerazın ikinci bileşeni
• Telomerazın ikinci bileşeni hTR,
replikasyon için kalıp oluşturmada
görevlidir. Yaklaşık olarak 445 nükleotid
uzunluğundadır. 445 nükleotidin içinde 11
nükleotitlik CAAUCCCAAUC tek temel
sekans bulunur. Bu sekans, telomerlerin
sonunda bulunan TTAGGG nükleotid
sekansı için binding-site görevini görür.
• İlk binding-site olan hTR, telomerin sonunu
tanır. Bu, hTERT ve hTR bileşenlerinin
A-U ve G-C arasında temel çift
etkileşimlerinin oluşmasını gerektirir.
• Telomer sonunun ilk tanınmasından sonra
binding-site hTR, kalıp gibi kullanılabilen
telomer sonu ile bir şekilde etkileşir.
İlaveten kendi telomer sonunda bulunan
altı temel telomerik tekrar ünitesi
GGTTAG’ye öncülük eder. Buna uzama
denir.
• hTR daha sonra ayrılmadan hTERT
boyunca hareket eder. Böylece başka bir
tekrar dizisine katılmaya izin verir. Buna
translokasyon denir.
• Sonuç olarak telomeraz telomerlerin
sonlarına eklenerek net telomer
uzunluğunun korunmasını sağlar.